Υδατικά οικοσυστήµατα: Παράκτια & Μεταβατικά ύδατα

Transcript

1 Υδατικά οικοσυστήµατα: Παράκτια & Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Παράκτια και µεταβατικά ύδατα (coastal and transitional waters) Χαρακτηρίζονται από την παρουσία αλµυρού νερού και διακρίνονται σε: - Θάλασσα (seas) - Λιµνοθάλασσες (lagoons) και εκβολικά συστήµατα (estuaries) Ειδική αναφορά θα γίνει στην παράκτια ζώνη (coastal zone) 1

2 Α) Θάλασσες Γεωλογικά χαρακτηριστικά Φυσικά χαρακτηριστικά Χηµικά χαρακτηριστικά Βιολογικά χαρακτηριστικά Γεωλογικά χαρακτηριστικά Η µορφή των θαλασσών άλλαξε επανειληµένα (Παγγαία - Πανθάλασσα) Η θάλασσα είναι ο τελικός αποδέκτης της επιφανειακής απορροής που µεταφέρειόλαταπροϊόντατηςδιάβρωσηςτης χέρσου. Κάθε στερεό σώµα που φτάνει ή αναπτύσσεται στο θαλάσσιο περιβάλλον, αργά ή γρήγορα οδηγείται στο βυθό. Η διαδικασία αυτή καλείται ιζηµατογένεση. 2

3 Φυσικά χαρακτηριστικά Θερµοκρασία Πυκνότητα Χρώµα Φυσικά χαρακτηριστικά Θερµοκρασία Οι διακυµάνσεις της θερµοκρασίας εντοπίζονται στο επιφανειακό στρώµα, ενώ σε βάθη µεγαλύτερα από 200 µέτρα εµφανίζεται θερµοκρασιακή οµοιοµορφία, χαρακτηριστική για κάθε θαλάσσια λεκάνη. Μεταξύ δύο θαλάσσιων στρωµάτων µε διαφορετική θερµοκρασία εµφανίζεται µιά µεταβατική ζώνη απότοµης µεταβολής της θερµοκρασίας που λέγεται θερµοκλινές (ή θερµοκλίνη). Ο παγκόσµιος ωκεανός δρα όχι µόνο σαν θερµορυθµιστής, αλλά και σαν γιγάντια θερµική αντλία. 3

4 Φυσικά χαρακτηριστικά Πυκνότητα Η πυκνότητα του θαλάσσιου νερού αυξάνεται µε τηναύξηση της αλατότητας και της πίεσης, ενώ µειώνεται µε τηναύξηση της θερµοκρασίας. Μεταξύ δύο θαλάσσιων στρωµάτων µε διαφορετική πυκνότητα εµφανίζεται µιά µεταβατική ζώνη απότοµης µεταβολής της πυκνότητας που λέγεται πυκνοκλινές. Ενώ το καθαρό νερό αποκτά την µέγιστη πυκνότητα στους 4 βαθµούς Κελσίου, το θαλάσσιο νερό αποκτά την µέγιστη πυκνότητα σε χαµηλότερη θερµοκρασία, που εξαρτάται από την αλατότητα. Φυσικά χαρακτηριστικά Χρώµα Το χρώµα του θαλάσσιου νερού είναι το αποτέλεσµα της φασµατικής κατανοµής της εξασθένησης που υφίσταται µιά δέσµη φωτός όταν εισχωρεί στο θαλάσσιο νερό. Η εξασθένηση εκφράζει το άθροισµα της απορρόφησης και της σκέδασης. Η εξασθένηση του φωτός στη θάλασσα οφείλεται στο ίδιο το νερό, τα διαλυµένα άλατα, τα διαλυµέναοργανικάσυστατικά και τα αιωρούµενα σωµατίδια. Η απορρόφηση και η σκέδαση είναι γενικά εντονότερες στα µικρά µήκη κύµατος. 4

5 Χηµικά χαρακτηριστικά - Αέρια - Ανόργανα άλατα - Οργανικές ενώσεις Αέρια Χηµικά χαρακτηριστικά Επειδή η θάλασσα βρίσκεται συνεχώς σε επαφή µε την ατµόσφαιρα, τα αέρια υπάρχουν και στο θαλάσσιο νερό. Οι συγκεντρώσεις τους εξαρτώνται από τη διαλυτότητά τους, καθώς και από τις χηµικές και βιοχηµικές αντιδράσεις στις οποίες συµµετέχουν. 5

6 Χηµικά χαρακτηριστικά Το άζωτο έχει µικρή σηµασία για τη θαλάσσια ζωή, µε εξαίρεση ορισµένα βακτήρια που ζουν πάνω ή κοντά στο βυθό. Το οξυγόνο προέρχεται από την ατµόσφαιρα και από τα θαλάσσια φυτά που φωτοσυνθέτουν. Η κυκλοφορία των θαλάσσιων µαζών στον παγκόσµιο ωκεανό εξασφαλίζει την οξυγόνωση ακόµη και των βαθύτερων σηµείων. Το διοξείδιο του άνθρακα προέρχεται είτε από την ατµόσφαιρα είτε από την αναπνοή των οργανισµών. Συµµετέχει σε πολύπλοκο σύστηµα αντιδράσεων προσδίδοντας στη θάλασσα ιδιότητες ρυθµιστικού διαλύµατος. Σηµείωση Η θάλασσα µπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην απορρόφηση του ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο ενοχοποιείται για το φαινόµενο του θερµοκηπείου: Πολλοί θαλάσσιοι οργανισµοί δεσµεύουν το διοξείδιο του άνθρακα υπό µορφή ανθρακικού ασβεστίου, µε το οποίο κατασκευάζουν τα κελύφη τους. Τα κελύφη αυτά, µετά τον θάνατο των οργανισµών συσσωρεύονται στο βυθό και σχηµατίζουν βιογενή ασβεστολιθικά ιζήµατα. 6

7 Σηµείωση Σε µερικές θάλασσες που είναι σχεδόν κλειστές, δηλαδή αποµονωµένες από τον παγκόσµιο ωκεανό, το οξυγόνο απουσιάζει τελείως από τα ακίνητα νερά του βυθού (π.χ. Μαύρη θάλασσα). Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχει ανάµιξη των ανώτερων µε τα κατώτερα στρώµατα, ενώλόγωαπουσίαςοξυγόνου αναπτύσσονται αναερόβια βακτήρια που παράγουν υδρόθειο. Χηµικά χαρακτηριστικά Ανόργανα άλατα. Τα κύρια ανόργανα συστατικά του θαλάσσιου νερού είναι τα ιόντα χλωρίου, νατρίου, καλίου, ασβεστίου και µαγνησίου. Τα ιόντα νατρίου και χλωρίου αντιπροσωπεύουν πάνω από το 85% του συνολικού βάρους των διαλυµένων αλάτων. Μιά ειδική κατηγορία ανοργάνων αλάτων είναι τα άλατα αζώτου, φωσφόρου και πυριτίου, γνωστά ως θρεπτικά άλατα στα οποία θα αναφερθούµε στησυνέχεια, συσχετίζοντάς τα µε το φαινόµενο του ευτροφισµού. Η συνολική ποσότητα των διαλυµένων ουσιών ορίζεται ως αλατότητα και µπορεί να διαφέρει ανάλογα µε τον τόπο και το χρόνο. 7

8 Σηµείωση Οι σχετικές αναλογίες των διαλυµένων αλάτων διατηρούνται σε σηµαντικό βαθµό σταθερές. Ωστόσο, η συνολική συγκέντρωση υφίσταται διακυµάνσεις στο χώρο και το χρόνο. Εκτός από τα κύρια στοιχεία που προαναφέρθηκαν, στο θαλάσσιο νερό υπάρχουν και πολλά άλλα στοιχεία, συνήθως σε απειροελάχιστες ποσότητες. Τα στοιχεία αυτά λέγονται ιχνοστοιχεία και συχνά έχουν µεγάλη σηµασία για τη θαλάσσια ζωή. Χηµικά χαρακτηριστικά Οργανικές ενώσεις Το θαλάσσιο νερό περιέχει διάφορες διαλυµένες οργανικές ενώσεις. Τα προϊόντα της αποσύνθεσης της οργανικής ύλης βυθίζονται προς τα βαθύτερα στρώµατα και συγχρόνως οξειδώνονται. Τελικά προϊόντα της οξείδωσης της οργανικής ύλης είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το νερό, τα οξείδια του θείου, καθώς και τα νιτρικά, πυριτικά και φωσφορικά ανόργανα άλατα, δηλαδή τα θρεπτικά άλατα. 8

9 Σηµείωση Ευτροφισµός και ανοξία Η αύξηση των συγκεντρώσεων θρεπτικών αλάτων προκαλεί συνήθως αύξηση της πρωτογενούς (φυτικής) παραγωγής. Το φαινόµενο ονοµάζεται ευτροφισµός. Όταν όµως η πρωτογενής παραγωγή αυξηθεί υπέρµετρα το οικοσύστηµα δεν µπορεί να καταναλώσει την παραγόµενη βιοµάζα, που πεθαίνει και αποσυντίθεται. Η αποσύνθεση της οργανικής ύλης προκαλεί κατανάλωση του διαλύµενου οξυγόνου και µπορεί να καταλήξει σε εξάντλησή του (ανοξία). Σηµείωση Τα ανόργανα προϊόντα της αποσύνθεσης της οργανικής ύλης µπορούν να επανέλθουν στην επιφάνεια είτε µε τιςδιεργασίες ανάµειξης των θαλάσσιων µαζών λόγω κυµατισµού, είτε µε τη βοήθεια ανοδικών ρευµάτων που παρατηρούνται κατά µήκος ορισµένων παράκτιων περιοχών (ρεύµατα ανάβλυσης). Με τον τρόπο αυτό επανεµπλουτίζονται µε θρεπτικά άλατα οι επιφανειακές θαλάσσιες µάζες, ενώ τα βαθύτερα στρώµατα επανεµπλουτίζονται µε οξυγόνο και συνεπώς διατηρείται τόσο η παραγωγική ικανότητα, όσο και η ικανότητα αυτοκαθαρισµού του θαλάσσιου οικοσυστήµατος 9

10 Βιολογικά χαρακτηριστικά Οι θαλάσσιοι οργανισµοί ανάλογα µε τον τρόπο ζωής τους µπορούν να ταξινοµηθούν σε πλαγκτό (= οργανισµοί που µεταφέρονται παθητικά, από τα ρεύµατα), νηκτό (= οργανισµοί που κολυµπούν ενεργητικά) και βένθος (= οργανισµοί του βυθού). Μετά τη γενική αυτή διάκριση, οι θαλάσσιοι οργανισµοί µπορούν να διακριθούν σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε το βάθος, την απόσταση από την ακτή ή την παρουσία ηλιακού φωτός. 10

11 Βιολογικά χαρακτηριστικά Οι τροφικές σχέσεις είναι σχέσεις εξάρτησης ενός είδους από ένα άλλο ή οµάδας ειδών από ένα ή και περισσότερα είδη και εµφανίζονται συνήθως ως σχέσεις θηρευτή-θηράµατος. Οι τροφικές σχέσεις δεν είναι απλές και µονοσήµαντες (τροφικές αλυσίδες), αλλά πολύπλοκες και διαπλεκόµενες διαµορφώνοντας τροφικά πλέγµατα. Είναι χαρακτηριστικό για το θαλάσσιο περιβάλλον, ότι ορισµένες αβιοτικές παράµετροι αποτελούν περιοριστικούς παράγοντες για την ανάπτυξη και οργάνωση των βιολογικών πληθυσµών. 11

12 Σηµείωση Οι υδρόβιοι οργανισµοί δεν αποτελούν απλώς τµήµα του υδατικού οικοσυστήµατος: το διαµορφώνουν. Η διαδικασία διαµόρφωσης καταλήγει σε µιά δυναµική ισοροπία (= σταθερότητα ) Οι οργανισµοί αντιδρούν στις αλλαγές των αβιοτικών παραµέτρων, τείνοντας να τις εξισορροπήσουν (αρχή της οµοιοστασίας). Η εξισορόπηση δεν είναι πάντα εφικτή. Υπάρχουν όρια που αν ξεπεραστούν το σύστηµα καταρρέει, µέχρι να βρεί µιά νέα ισορροπία. Β) Λιµνοθάλασσες Γεωλογικά χαρακτηριστικά Φυσικά χαρακτηριστικά Χηµικά χαρακτηριστικά Βιολογικά χαρακτηριστικά Αξία των λιµνοθαλασσών 12

13 Γεωλογικά χαρακτηριστικά Ως λιµνοθάλασσες (lagoons), ορίζονται παράκτιες υδατοσυλλογές µε ήρεµα και αβαθή νερά που επικοινωνούν µε τη θαλασσα µέσω στενών διαύλων. Οι λιµνοθάλασσες σχηµατίζονται είτε στις εκβολές ποταµών είτε σε κοραλλιογενείς υφάλους. Θα αναφερθούµε στις λιµνοθάλασσες που σχετίζονται µε εκβολές ποταµών. 13

14 Γεωλογικά χαρακτηριστικά Τα θαλάσσια ρεύµατα διευθετούν τα φερτά υλικά ενός ποταµού παράλληλα προς την ακτογραµµή, δηµιουργόντας αµµολουρίδες και αµµώδεις φραγµούς, που µε τηνπάροδο τουχρόνουαποµονώνουν µιά θαλάσσια περιοχή από την ανοικτή θάλασσα, σχηµατίζοντας έτσι την λιµνοθάλασσα. Απαραίτητη προυπόθεση για το σχηµατισµό αµµολουρίδων είναι η χαµηλή διαβρωτική ικανότητα της θάλασσας και η απουσία ισχυρής παλίρροιας. Οι λιµνοθάλασσες καλύπτουν περίπου το 10% της παγκόσµιας ακτογραµµής και αποτελούν θέσεις µεγάλης οικολογικής και οικονοµικής αξίας. Φυσικά & Χηµικά χαρακτηριστικά Οι λιµνοθάλασσες, ως χώρος επαφής γλυκών και αλµυρών νερών χαρακτηρίζονται από το µεγάλο εύρος διακύµανσης των τιµών της αλατότητας. Η αλατότητα δεν είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένη στο σύνολο της υδάτινης µάζας της λιµνοθάλασσας. Ηκατανοµή τωντιµών της θερµοκρασίας παρουσιάζει επίσης µεγάλη διακύµανση και ακολουθεί πρότυπα ανάλογα µε εκείνα της αλατότητας. 14

15 Αξία των λιµνοθαλασσών Μέχρι τα µέσα του 20 ου αιώνα οι λιµνοθάλασσες -και ιδιαίτερα οι Μεσογειακές- αποτελούσαν χώρους µειωµένου οικονοµικού ενδιαφέροντος. Για τον λόγο αυτό πολλές λιµνοθάλασσες αποξηράνθηκαν και αποδόθηκαν στην γεωργία. Ωστόσο, οι λιµνοθάλασσες δεν κινδυνεύουν µόνο από την αποξήρανση. Βιολογικά χαρακτηριστικά Οι λιµνοθάλασσες χαρακτηρίζοναι συνήθως από πλούσιο βένθος και πλαγκτό, παρουσία υδροχαρών φυτών στις όχθες, όπου βρίσκουν καταφύγιο και τροφή πολλά είδη ψαριών, αµφιβίων, ερπετών, εντόµων και µικρών θηλαστικών. Εντάσσονται συνήθως σε ευρύτερα δελταϊκά συστήµατα και συνδυάζονται µε παροδικές υδατοσυλλογές γλυκού νερού, καλαµιώνες, αλµυρά έλη κ.λπ. συγκροτώντας τους υγροτόπους που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα πλούσια πανίδα και χλωρίδα. 15

16 Βιολογικά χαρακτηριστικά Οι υδρολογικοί παράγοντες ρυθµίζουν τη βιολογική οργάνωση των λιµνοθαλασσών διότι ελέγχουν τον βαθµό ανταλλαγής που έχει η ανοικτή θάλασσα µε τις διάφορες ζώνες της λιµνοθάλασσας. Τα ψάρια των λιµνοθαλασσών διακρίνονται σε µη µεταναστευτικά, που περνούν όλη τους τη ζωή µέσα στη λιµνοθάλασσα και σε µεταναστευτικά, που επισκέπτονται τη λιµνοθάλασσα (συνήθως για να γεννήσουν τ' αυγά τους) και επισρτέφουν κατόπιν στη θάλασσα. Στη Μεσόγειο η "φάση της λιµνοθάλασσας" φαίνεται πως είναι ο γενικός κανόνας για τα νεαρά άτοµα όλων των θαλασσίων ειδών ψαριών. Γ) ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟI ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Πηγές εποπτικού υλικού: Αρχείο ΕΛΚΕΘΕ (Χρ. Αναγνώστου) Αρχείο NATURA 2000 (Π. Παναγιωτίδης) Ελλάς άνωθεν (Ν. ανιηλίδης) Εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ, το οποίο συνιστώ ανεπιφύλακτα 16

17 Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Σε µία πολύ γενική οικολογική θεώρηση η ακτή αποτελεί την ζώνη επαφής της λιθόσφαιρας µε την υδρόσφαιρα και είναι προϊόν της διαρκούς ανταγωνιστικής δράσης τους, που διαµορφώνεται και αποκτά συγκεκριµένα χαρακτηριστικά µέσα από την αλληλεπίδρασή τους στην πορεία του χρόνου. Η παράκτια ζώνη αποτελεί έκφραση της δυναµικής ισορροπίας µεταξύ προσφοράς ιζηµάτων από την λιθόσφαιρα και διευθέτησής τους (αποµάκρυνσης ή συσσώρευσης) από την υδρόσφαιρα µε την δράση των κυµάτων και των ρευµάτων, παραγόντων που εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό απότηνατµόσφαιρα. Παράλληλα, η επίδρασητηςβιόσφαιρας (βιογενείς ακτές, βιοδιάβρωση κλπ) στη διαµόρφωση της παράκτιας ζώνης δεν πρέπει να θεωρείται αµελητέα. Στη δράση της βιόσφαιρας, µε την ευρύτερη έννοια, περιλαµβάνεται και η επέµβαση του ανθρώπου στον παράκτιο χώρο µε διάφοραέργα, τα οποία σε συνδυασµό µε τα φυσικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής δηµιουργούν µια νέα (ανθρωπογενή) δυναµική ισορροπία. Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Κατά την διάρκεια του γεωλογικού χρόνου η κάθοδος ή η άνοδος της στάθµης της θάλασσας (π.χ. κατά τις παγετώδεις και µεσοπαγετώδεις περιόδους) καθώς και οι κατακόρυφες µετακινήσεις του στερεού φλοιού της γης (λόγω τεκτονισµού ή άλλων αιτίων), είχαν ως αποτέλεσµα την ανάδυση ή κατάδυση των ακτών. Η µορφή των ακτών αλλάζει συνεχώς, καθώς το υγρό στοιχείο προσαρµόζεται στο σχήµα που του επιβάλλει η συνεχής µετατόπιση των ηπείρων. Η µετατόπιση αυτή (που ερµηνεύεται ικανοποιητικά από την θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών), ξεκινώντας από µιά ενιαία ήπειρο (την Παγγαία) και µιά ενιαία θάλασσα (την Πανθάλασσα), οδήγησε στην σηµερινή µορφή της παγκόσµιας ακτογραµµής. Από γεωλογική άποψη οι σηµερινές ακτές είναι πρόσφατοι σχηµατισµοί: όλες σχηµατίστηκαν στο χρονικό διάστηµα µεταξύ Παλαιογενούς και Νεογενούς, µε περιγράµµατα παρόµοια µε τα σύγχρονα, και διαµορφώθηκαν τελικά στο Τεταρτογενές, πριν 2 εκατοµµύρια χρόνια περίπου. 17

18 ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΩΝ Oι ακτές ταξινοµούνται µε βάσητονµηχανισµό σχηµατισµού τους, τον τύπο των πετρωµάτων (υποστρώµατος) και την τεκτονική δοµή τους. Ακτές που η διαµόρφωσή τους οφείλεται στην επίδραση του χερσαίου παράγοντα χαρακτηρίζονται πρωτογενείς, ενώ όταν η διαµόρφωσή τους είναι αποτέλεσµα της δράσης της θάλασσας και των θαλάσσιων οργανισµών χαρακτηρίζονται δευτερογενείς. Περαιτέρω υποδιαιρέσεις κάθε οµάδας γίνονται µε βάσητον παράγοντα που έχει τη µεγαλύτερη σχετική επίδραση, αν και είναι λίγες οι περιπτώσεις των ακτών που οφείλουν τη διαµόρφωσή τους αποκλειστικά σε ένα µόνο παράγοντα. Ιζηµατογενείς ακτές Τυπικές ακτές που προέρχονται από συσσώρευση υλικών που µεταφέρονται από τα κύµατα είναι οι χαµηλές ακτές. Είναι αυτό που στην καθηµερινή γλώσσα ονοµάζουµε παραλία (αγγλ. beach), δηλαδή περιοχή της ξηράς που εκτείνεται από τη θάλασσα προς το εσωτερικό της χέρσου, µέχρι την πρώτη µεταβολή της τοπογραφίας που µπορεί να αποτελείται από µιά αναβαθµίδα, µιά σειρά από αµµώδεις θίνες ή µιά λοφοσειρά. Μιά χαµηλή ακτή είναι ένας τόπος συσσώρευσης υλικών, οοποίος έχει κλίση πρός την θάλασσα και είναι περισσότερο επίπεδος κοντά στη θάλασσα, ενώ πρός την ξηρά (ανώτερη ακτή) παρουσιάζει κάποιες µικρές τοπογραφικές ανωµαλίες 18

19 Χαµηλές ακτές Χαµηλές ακτές 19

20 Αµµολουρίδα µεταξύ θάλασσας και λιµνοθάλασσας Rias: Κοίτη ποταµού που κατακλύστηκε λόγω ανόδου της στάθµης της θάλασσας 20

21 Παράκτιο βέλλος ιαβρωσιγενείς ακτές Οι καταστροφικές διαδικασίες της διάβρωσης σχηµατίζουν τις εντυπωσιακότερες ακτές. Οι περισσότερες καταστροφικές διαδικασίες είναι αποκλειστικά θαλάσσιας προέλευσης, όπως π.χ. η πρόσκρουσητωνκυµάτων ή συνδυασµός της δράσης της θάλασσας µε ταέντοναατµοσφαιρικά φαινόµενα που χαρακτηρίζουν τις παραθαλάσσιες περιοχές. Οι θαλάσσιοι κρηµνοί (sea cliffs) πλαισιώνουν αρκετές, αλλά όχι όλες τις βραχώδεις ακτές. 21

22 ιαβρωσιγενείς ακτές ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Το οικοσύστηµα του βυθού µπορεί να υποδιαιρεθεί σε επιµέρους ζώνες (σύστηµα Peres & Picard), οι οποίες έχουν τον χαρακτήρα διαδοχικών βαθµίδων µε ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα συναρτήσει του βάθους, τηςκλίσηςκαι του τύπου του υποστρώµατος και των συνθηκών υδροδυναµισµού. H πρώτη από αυτές τις ζώνες ονοµάζεται υπερπαράλια ή υπεραιγιαλίτιδα (supralittoral) και περιλαµβάνει την περιοχή που βρέχεται τακτικά από τις ψεκάδες των κυµάτων και καλύπτεται από το νερό µόνο στις µεγάλες παλίρροιες. Την υπερπαράλια ζώνη διαδέχεται η µεσοπαράλια ή µεσοαιγιαλίτιδα ζώνη (mediolittoral). Είναι η ζώνη που ορίζεται από τη µέση πληµµυρίδα έως τη µέση άµπωτη ενός τόπου. 22

23 ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Πιοβαθειάβρίσκεταιηυποπαράλιαήυποαιγιαλίτιδαζώνη (infralittoral), η οποία καλύπτεται πάντοτε από νερό και εκτείνεται από το κατώτερο όριο της παλίρροιας έως το µέγιστο βάθος που φτάνουν τα φωτόφιλα θαλάσσια φυτά. Το βάθος αυτό κυµαίνεται από 15 έως 20 µέτρα στο Β. Αιγαίο και φθάνει τα 30 έως 40 µέτρα στα νότια ελληνικά πελάγη, όπου τα νερά είναι περισσότερο διάφανα. H υποπαράλια ζώνη χαρακτηρίζεται από πλούσια χλωρίδα και πανίδα, που αντανακλά την ποικιλία οικολογικών συνθηκών: όλοι οι πιθανοί συνδυασµοί φωτισµού, αλατότητας, θερµοκρασίας, υδροδυναµισµούκαιόλοιοιτύποιυποστρώµατος απαντούν εδώ και φιλοξενούν είδη από όλες τις ταξινοµικές οµάδες του φυτικού και ζωικού βασιλείου. 23

24 ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ Την υποπαράλια ζώνη διαδέχονται η περιπαράλια ή περιαιγιαλίτιδα (circalittoral), που εκτείνεται µέχρι το όριο της ηπειρωτικής κρηπίδας (υφαλοκρηπίδας) δηλαδή µέχρι τα 200 µέτρα βάθος, η βαθύαλη (bathyal), που αντιστοιχεί στην ηπειρωτική κατωφέρεια (µέχρι βάθη µέτρων περίπου), η αβυσσαία (abyssal), που αντιστοιχεί στις ωκεάνιες υποθαλάσσιες πεδιάδες (µέχρι τα µέτρα) και η αδαία (hadal), που αντιστοιχεί στις µεγάλες υποθαλάσσιες τάφρους µε βάθος µεγαλύτερο από µέτρα. Στις περιοχές αυτές ζουν οργανισµοί µε ειδικές προσαρµογές που τους επιτρέπουν να επιβιώνουν στις συνθήκες των µεγάλων βαθών (απόλυτο σκοτάδι, χαµηλή θερµοκρασία, µεγάλη υδροστατική πίεση). 24

25 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ Τα οικολογικά χαρακτηριστικά της προέρχονται από την επικάλυψη των οικοσυστηµάτων που χωρίζει: έχει π.χ. ενδιάµεση θερµοκρασία, υγρασία ή αλατότητα, ενώ περιλαµβάνει βιολογικά είδη τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου περιβάλλοντος, καθώς επίσης και είδη χαρακτηριστικά των παράκτιων ενδιαιτηµάτων. Οπως συµβαίνει και σε άλλους οικοτόνους, η ποικιλία των ειδών, αλλά και η πυκνότητα των πληθυσµών είναι συχνά µεγαλύτερες στο περιβάλλον της ακτής απ' ό,τι στους γειτονικούς χώρους. Η παραγωγικότητα είναι επίσης σηµαντική κατά κανόνα, διότι οι κύριοι περιοριστικοί παράγοντες, που είναι η συγκέντρωση των θρεπτικώναλάτωνστηθάλασσακαιηυγρασίαστηνξηρά, παρουσιάζουν συνήθως ικανοποιητική διαθεσιµότητα στα παράκτια οικοσυστήµατα. 25

26 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Παρά τις αντίθετες απόψεις που ακούγονται κατά καιρούς, η Μεσόγειος θάλασσα δεν βρίσκεται στα πρόθυρα ανεπανόρθωτης καταστροφής. Είναι όµως µία θάλασσα που δέχεται σηµαντικές ποσότητες ρυπαντικών φορτίων από πολλές πηγές και τα επίπεδα συγκέντρωσης ορισµένων ρύπων είναι υψηλά, όπως π.χ. του υδραργύρου, του µολύβδου, του χαλκού, των πετρελαιοειδών κ.λ.π. Σε ό,τι αφορά την ρύπανση από υδράργυρο, τα ρυπαντικά φορτία που εισέρχονται στη Μεσόγειο από χερσαίες πηγές θεωρούνται δευτερεύουσας σηµασίας σε σύγκριση µε τις ποσότητες που αποδίδονται σε φυσικά φαινόµενα, όπως σεισµικές δονήσεις που απελευθερώνουν υδράργυρο από τον βυθό. Οι βαριές περιπτώσεις ανθρωπογενούς ρύπανσης απαντούν κατά κανόνα στην γειτονία σηµειακών πηγών, όπως είναι οι εκβολές ρυπασµένων ποταµών ή αγωγών αποβλήτων, στις θαλάσσιες οδούς κίνησης πετρελαιοφόρων και σε ορισµένους κλειστούς κόλπους. ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Ηλειτουργίατουµεσογειακού θαλάσσιου οικοσυστήµατος βρίσκεται σε στενή εξάρτηση από τις γεωφυσικές συνθήκες που επικρατούν στην θαλάσσια αυτή λεκάνη. Το υδρολογικό ισοζύγιο της Μεσογείου είναι αρνητικό, αφού η εξάτµιση (γύρω στα 1000 mm/έτος) υπερέχει κατά πολύ των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και των εισροών από τους ποταµούς (γύρω στα 500 mm/έτος). Αν δεν υπήρχε η προσφορά νερού από τον Ατλαντικό, η Μεσόγειος θα εξατµιζόταν σε 2000 χρόνια περίπου, όπως εξάλλου συνέβη πριν 5-6 εκατοµµύρια χρόνια. Συνεπώς είναι καθοριστική η ύπαρξη ενός µηχανισµού αναπλήρωσης από τον ωκεανό, ο οποίοςεξασφαλίζειτηνπλήρη ανανέωση του νερού της Μεσογείου µέσα σε 180 χρόνια περίπου. 26

27 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Το νερό του Ατλαντικού είναι λιγότερο αλµυρό, εισέρχεται επιφανειακά και αντιπροσωπεύει όγκο 20 έως 40 φορές µεγαλύτερο από εκείνο που εξατµίζεται. Το πλεόνασµα που δηµιουργείται µ' αυτόν τον τρόπο εξέρχεται από τα βαθύτερα στρώµατα της Μεσογείου προς τον Ατλαντικό. Προηγουµένως έχει διασχίσει όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, από τα δυτικά προς τα ανατολικά σε µια διαδροµή κατά την οποία γίνεται συνεχώς αλµυρότερο (λόγω εξάτµισης). Τον χειµώνα, λόγω έντονης ψύξης, το νερό αυτό γίνεται πυκνότερο, βυθίζεται και αφού διασχίσει και πάλι όλη τη Μεσογειακή λεκάνη, από την ανατολή προς τη δύση, εξέρχεται στον Ατλαντικό ως βαθύ Μεσογειακό νερό. ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Συνεπώς, η εξάτµιση ενός δεδοµένου όγκου νερού της Μεσογείου θέτει σε κίνηση ένα πολύ µεγαλύτερο όγκο νερού προσφέροντας στη Μεσόγειο µιά τεράστια ποσότητα κινητικής ενέργειας. Χάρη στην ενέργεια αυτή επιτυγχάνεται η άνοδος των θρεπτικών στοιχείων, η ανάµιξη και κατά συνέπεια η διατήρηση της πρωτογενούς βιολογικής παραγωγής. Παρ' όλους τους µηχανισµούς ανακύκλωσης των θρεπτικών στοιχείων, η γονιµότητα της Μεσογείου παραµένει χαµηλή σε σχέση µε πολλές ρηχές θάλασσες του πλανήτη, ή µε περιοχέςτου ωκεανούόπουσυναντώνταιµεγάλα θαλάσσια ρεύµατα ή ανοδικές κινήσεις θαλάσσιων µαζών πλούσιων σε θρεπτικά άλατα αζώτου και φωσφόρου. 27

28 ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ Η Μεσόγειος είναι γενικώς µια θάλασσα ολιγοτροφική, µε µεγάλη διαύγεια νερών, κατάλληλη όπως λένε "περισσότερο για τουρίστες παρά για ψαράδες" (Margalef). Το χαρακτηριστικό αυτό της προσδίδει µία σηµαντική αφοµοιωτική ικανότητα ως προς την οργανική ρύπανση και µιά σταθερότητα λόγω των περιορισµένων διακυµάνσεων του οικοσυστήµατος µέσα στον χρόνο. ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Η ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, στην οποία ανήκουν και οι Ελληνικές θάλασσες, είναι το πλέον ολιγοτροφικό τµήµα της Μεσογείου µε αποτέλεσµα η πρωτογενής παραγωγή του οικοσυστήµατος να εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τον ανθρωπογενή "εµπλουτισµό" σε άλατα αζώτου και φωσφόρου. Συνεπώς, η ρύπανση που προκαλείται στο θαλάσσιο περιβάλλον είτε από τις γεωργικές απορροές είτε από τις απορροές αστικών λυµάτων µε τελικό αποτέλεσµα το φαινόµενο του ευτροφισµού, θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι περιλαµβάνει µια αρχική θετική φάση, αφού διευρύνει τη βάση της θαλάσσιας τροφικής πυραµίδας. 28

29 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι παράκτιοι βιότοποι είναι πολύ ευπρόσβλητοι από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, η δευποβάθµισή τους είναι κατά κανόνα µή αντιστρεπτή και γι αυτό ιδιαίτερα σοβαρή. Παρά την περί του αντιθέτου εντύπωση της Ελληνικής κοινής γνώµης, η ρύπανση της θάλασσας δεν αποτελεί ακόµα σοβαρό πρόβληµα, δεδοµένου ότι είναι εντοπισµένη σε λίγες µόνο παράκτιες περιοχές. Η διάθεση υγρών αστικών και βιοµηχανικών αποβλήτων, η συσσώρευση απορριµµάτων ή ρύπανση από πετρελαιοειδή, ή απορροή αποβλήτων της γεωργικής παραγωγής, ή επιβάρυνση της ατµόσφαιρας από τις µεταφορές και τις παράκτιες βιοµηχανικές δραστηριότητες δηµιουργούν τοπικά συνήθως φαινόµενα ρύπανσης του θαλάσσιου χώρου. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Οι δασικές πυρκαγιές, ή διάβρωση, ή αποξήρανσηυγροτόπων, οι παντοειδείς αλόγιστες εκσκαφές, η άναρχη επέκταση παραθεριστικής κατοικίας και τουριστικών δραστηριοτήτων, οι διαφόρων προελεύσεων θόρυβοι, το ελεύθερο κάµπιγκ, η ανεξέλεγκτη χρήση σκαφών αναψυχής, η υπεραλίευση κλπ ασκούν ισχυρές πιέσεις στο παράκτιο περιβάλλον. Πολλοί παράκτιοι βιότοποι απειλούνται άµεσα από την αλόγιστη κατασκευή δηµοσίων έργων όπως π.χ. αλιευτικά καταφύγια, µαρίνες, παράκτιοι δρόµοι, αλλά, σε ορισµένες περιπτώσεις και από την απλή χρησιµοποίηση στην ακτή τροχόσπιτων, ταχύπλοων, υποβρύχιου εξοπλισµού κλπ. Ετσι, τα σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας που ζούν σε ορισµένες ακτές βρίσκονται σε σηµαντική υποχώρηση ή και σε άµεσο κίνδυνο αφανισµού. 29

30 Μιαεικόναχίλιεςλέξεις Το πλέον απειλούµενο θαλάσσιο θηλαστικό της Μεσογείου 30

31 Πληθυσµοί που χάθηκαν στη διάρκεια του 20ου αιώνα ΣΗΜΑΝΤΙΚΟI ΠΑΡΑΚΤΙΟΙ ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥΕΛΛΗΝΙΚΟΥΧΩΡΟΥ Η µεγάλη βιολογική ποικιλότητα του Ελληνικού φυσικού περιβάλλοντος και ειδικότερα η παρουσία πολυάριθµων ενδηµικών και απειλουµένων ειδών χλωρίδας και πανίδας οδηγεί στον χαρακτηρισµό πολλώνπεριοχώντηςχώραςωςαξιόλογωνκαι προστατευτέων βιοτόπων. Ηδη από τη δεκαετία του 60 κάποιεςπεριοχέςχαρακτηρίζονταιως Εθνικοί ρυµοί και κατά τη δεκαετία του 70 σηµαντικοί παράκτιοι βιότοποι εντάσονται στη διεθνή σύµβαση Ραµσάρ για την προστασία των υγροτόπων. Ωστόσο, η συστηµατική καταγραφή και χαρτογράφηση των σηµαντικών θαλάσσιων και χερσαίων παράκτιων περιοχών άρχισε κατα τη δεκαετία του 80 και πήρε την τελική της µορφή στο τέλος της δεκαετίας του 90, από µέσα από δύο σηµαντικές προτοβουλίες τηςευρωπαϊκήςενωσης(εε): το ερευνητικό πρόγραµµα CORINE και την Οδηγία 42/43/ΕΟΚ. 31

32 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Η διεθνής σύµβαση Ραµσάρ για τους Υγροτόπους ιεθνούς Σηµασίας ως Ενδιαιτήµατος για Υδρόβια Πτηνά αναφέρεται σε 11 Ελληνικούς υγροτόπους, από τους οποίους οι 8 είναι παράκτιοι. Σύµφωνα µε τη σύµβαση, απαιτείται η λήψη αυστηρών µέτρων προστασίας για τη διατήρηση της ορνιθοπανίδας των τόπων αυτών. Η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ αποτελεί το κυριώτερο νοµικό κείµενο που προστατεύει τα πτηνά της Ευρώπης και επιβάλλει µεταξύ άλλων την αποτελεσµατική προστασία εκείνων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως σηµαντικές για την ορνιθοπανίδα. ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Το ευρωπαϊκό πρόγραµµα CORINE-Βιότοποι αναφέρεται σε 430 τόπους οικολογικής σηµασίας σε όλη την Ελλάδα, από τους οποίους ένα µεγάλο ποσοστό είναι παράκτιοι. Ανάµεσα στους βιοτόπους CORINE περιλαµβάνεται και το σύνολο περίπου των υγροτόπων Ραµσάρ και των περιοχών της Οδηγίας 79/409. Η ένταξη αυτή σηµατοδοτεί την οικολογική αξία των τόπων αυτών και υποδεικνύει την προσεκτική διαχείρισή τους και την αποφυγή δραστηριοτήτων οι οποίες δεν ταιριάζουν µε την ιδιαίτερη ευαισθησία τους. 32

33 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN ΗΟδηγία92/43/ΕΟΚ αφορά τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, κυρίως µέσα από την δηµιουργία του δικτύου NATURA Πρόκειται για ένα δίκτυο προστατευοµένων τόπων, στους οποίους θα επιβάλλονται διάφοροι περιορισµοί και καθεστώτα διαχείρισης. Ο σχετικός κατάλογος για την Ελλάδα περιλαµβάνει 296 τόπους, εκ τωνοποίωνέναµεγάλο ποσοστό είναι παράκτιοι. Φυσικά, υπάρχει µεγάλη επικάλυψη µεταξύ των βιοτόπων CORINE και των τόπων NATURA περιοχές του δικτύου NATURA 2000 χαρτογραφήθηκαν 33

34 ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Η κήρυξη Τοπίων Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους βασίζεται στην Ελληνική νοµοθεσία και αφορά όλους εκείνους τους τόπους, οι οποίοι εµφανίζουν σηµαντική αισθητική αξία, είτε πρόκειται για αµιγώς φυσικά είτε για µερικώς δοµηµένα τοπία. Από την εκπόνηση σχετικού προγράµµατος έχει προκύψει ένας κατάλογος µε 449 τόπους, ένα σηµαντικό ποσοστό από τους οποίους είναι παράκτιοι. Υπάρχουν επίσης και άλλες ρυθµίσεις που σχετίζονται µε παράκτιο χώρο, όπωςείναιοιδιεθνείςσυµβάσεις της Βαρκελώνης (Ηνωµένα Εθνη) και της Βέρνης (Συµβούλιο Ευρώπης). ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩN Οι υποχρεώσεις και οι περιορισµοί που προκύπτουν από τις προαναφερθείσες ρυθµίσεις καθορίζουν ένα θεσµικό πλαίσιο για τη βιώσιµη διαχείριση των Ελληνικών ακτών. Εκείνο που λείπει σήµερα είναι µια σύνθεση από την οποία να φαίνεται τόσο το ποσοστό των Ελληνικών ακτών που καλύπτονται από τις ρυθµίσεις αυτές, όσο και η ιεράρχηση των απαγορευτικών διατάξεων, ώστε το θεσµικό πλαίσιο να µην λειτουργεί σαν εµπόδιο αλλά σαν οδηγός για την οικονοµική ανάπτυξη. Είναι φανερό ότι µια τέτοια προσέγγιση απαιτεί την ειδική χωροταξική µελέτη της κάθε περιοχής, που θα αναθεωρείται κάθε χρόνια, κάτω από το πρίσµα των νέων κοινωνικο-οικονοµικών και περιβαλλοντικών δεδοµένων της περιοχής. Για τις περιοχές που δεν καλύπτονται από το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο, είναι προφανές ότι απαιτείται ένα εθνικό ακτολόγιο, ώστε να εξασφαλιστεί η στοιχειώδης χωροθέτηση αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, µέσα σε µια λογική άρσης των αντιφατικών χρήσεων γης. 34

35 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Τόσο η οικολογική όσο και η οικονοµική σηµασία των παράκτιων οικοσυστηµάτων επιβάλλει την εν γένει διατήρηση της ποιότητας του παράκτιου περιβάλλοντος στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Ανάλογα µε τις προτεραιότητες που προκύπτουν από την εκτίµηση της οικολογικής τους αξίας, οι ακτές µπορούν να διαχωριστούν σε προστατευτέες και µή. Στις προστατευτέες ακτές υπάγονται αυτές που περιλαµβάνουν βιοτόπους ή τοπία µεγάλης οικολογικής ή αισθητικής αξίας. Η επιλογή πρέπει να γίνεται µε βάση κριτήρια όπως: ηφυσικότητα, η πληρότητα, η ποικιλότητα, η αυτοδυναµία, η µοναδικότητα, η παρουσία απειλουµένων ειδών, η ευαισθησία, η δυνατότητα αποκατάστασης και η εκπαιδευτική αξία. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ειδικότερα η παρουσία απειλουµένων ειδών έχει ιδιαίτερη σηµασία, δεδοµένου ότι υποδεικνύει τον κίνδυνο µη αντιστρεπτής βλάβης του φυσικού περιβάλλοντος. Ανάλογα µε τον επείγοντα χαρακτήρα του κινδύνου, τα απειλούµενα είδη διακρίνονται σε κινδυνεύοντα, τρωτά και σπάνια, ενώ ιδιαίτερη σηµασία για την σοβαρότητα του κινδύνου έχει ο ενδηµισµός. Οι προστατευτέες ακτές µπορούν να ανακηρυχθούν (Ν. 1650/86) σε: Αυστηρά προστατευόµενες περιοχές. Περιοχές που υπόκεινται σε ορισµένους περιορισµούς και απαγορεύσεις. Περιοχές µε ρυθµιζόµενες δραστηριότητες ή περιοχές οικοανάπτυξης. 35

36 Θαλάσσιο πάρκο Β. Σποράδων Area B Area A Θαλάσσιο πάρκο Ζακύνθου 36

37 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ηπροστασίατωνακτών, εκτός από την κήρυξη µέσω περιβαλλοντικής νοµοθεσίας, µπορεί να προωθηθεί και µέσω της αγοράς παράκτιων εκτάσεων από κρατικούς οργανισµούς ή από περιβαλλοντικές οργανώσεις. Σηµειώνεται επίσης ότι η προστασία των ακτών µπορεί κάλλιστα να συνδυαστεί µε ορισµένες παραγωγικές δραστηριότητες (π.χ. οι αλυκές µπορούν ν' αποτελέσουν περιοχές προστασίας του παράκτιου φυσικού περιβάλλοντος, µε ταυτόχρονη συνέχιση της λειτουργίας τους. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Στις µη προστατευτέες ακτές υπάγονται όσες δεν ανήκουν στην προηγούµενη κατηγορία, αλλά διατηρούν περισσότερα ή λιγότερα στοιχεία του φυσικού τους περιβάλλοντος, δηλαδή δεν είναι πλήρως τεχνητές. Τα παράκτια οικοσυστήµατα που περιλαµβάνονται σ' αυτές µπορεί να είναι λίγο ή πολύ υποβαθµισµένα, ή µπορεί να διατηρούν καλή περιβαλλοντική ποιότητα, αλλά να µην περιέχουν απειλούµενα είδη ήάλλαστοιχείαµεγάλης οικολογικής ή αισθητικής αξίας. Η διαχείριση των ακτών αυτής της κατηγορίας πρέπει επίσης να εξασφαλίζει την κατά το δυνατόν καλύτερη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος, έστω και αν δεν υπάρχει προοπτική να κηρυχτούν προστατευόµενες. 37

38 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Βασικά εργαλεία για την σωστή διαχείριση των µη προστατευτέων ακτών είναι ο χωροταξικός και περιβαλλοντικός σχεδιασµός της ανάπτυξης, η έρευνα, η εκπαίδευση και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, ο έλεγχος της ρύπανσης και των επιβλαβών δραστηριοτήτων και ειδικότερα η πλήρης και αυστηρή εφαρµογή του θεσµού της εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες. Οι εκτιµώµενες επιπτώσεις είναι αναγκαίο να διακρίνονται σε αντιµετωπίσιµες (που µπορούν να προληφθούν) ή µη, σε ανατάξιµες (που µπορούν να διορθωθούν) ή µη και σε αντιστρεπτές (που µπορούν σταδιακά να εξαλειφθούν µε φυσικές διεργασίες) ή µη. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Είναι επίσης σκόπιµο να γίνεται διάκριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ως προς το αναµενόµενο µέγεθος τους, ως προς την προέλευσή τους (από την φάση κατασκευής ή την φάση λειτουργίας του έργου) και ως προς τον άµεσοήέµµεσο και βραχυπρόθεσµο ή µακροπρόθεσµο χαρακτήρα τους. Η σωστή εφαρµογή της σχετικής µεθοδολογίας εξυπηρετεί την θεµελιώδη περιβαλλοντική αρχή ότι η πρόληψη είναι προτιµότερη από την εκ των υστέρων διόρθωση, αλλά ανταποκρίνεται και στην δεδοµένη αυξηµένη ευαισθησία του περιβάλλοντος των ακτών. 38

39 Ευχαριστώ για την προσοχή σας 39