ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Α ΦΑΣΗΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΦ. ΑΓΡ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΛΑΝΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Α ΦΑΣΗΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ELBEX CONSULTANTS Αχαρνών 340, , Αθήνα T: F:

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ & ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Γενικές αρχές μεθοδολογικής προσέγγισης Τεχνικές & Εργαλεία Πηγές άντλησης δεδομένων & σχετικές παραδοχές για τη χρήση αυτών 5 3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η Θέση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας Πληθυσμιακά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της ΠΣΤΕ Χωρικό πλαίσιο ανάπτυξης της Περιφέρειας Μακροοικονομικά χαρακτηριστικά ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Τα Διαρθρωτικά Χαρακτηριστικά του πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας Αριθμός και μέγεθος ΓΕ Νομική μορφή ΓΕ Οικονομικό μέγεθος ΓΕ Τεχνικό Οικονομικός προσανατολισμός των ΓΕ Απασχόληση Ηλικιακή διάρθρωση κατόχων ΓΕ Γεωργικό εισόδημα Διάρθρωση της αξίας της γεωργικής παραγωγής Ενδιάμεση κατανάλωση Εξέλιξη του γεωργικού εισοδήματος Κλάδοι παραγωγής του πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας Κλάδος Φυτικής Παραγωγής Η διάρθρωση της φυτικής παραγωγής στην Περιφέρεια Κατανομή της Χρησιμοποιούμενης Γεωργικής Έκτασης Άρδευση Φιλοπεριβαλλοντικες μεθοδοι καλλιέργειας Ιδιαίτερα προϊόντα Χωρική οργάνωση της φυτικής παραγωγής Οι κυριότερες καλλιέργειες κατά Περιφερειακή Ενοτητα Κατανομή των καλλιεργειών σε ορεινές, ημιορεινές και πεδινές περιοχές Κλάδος Ζωικής Παραγωγής Κτηνοτροφία Πτηνοτροφία Η Διάρθρωση της ζωικής παραγωγής Μέγεθος ΓΕ με ζωικό κεφάλαιο 48

3 Φιλλοπεριβαλλοντικές &ειδικές μέθοδοι εκτροφών Ιδιαίτερα προϊόντα Χωρική Οργάνωση της ζωικής παραγωγής Ενδοπεριφερειακή κατανομή των κυριοτέρων εκτροφών Κατανομή ζωικού πληθυσμού σε ορεινές, μειονεκτικές και πεδινές περιοχές Κλάδος Αλιευτικής Παραγωγής Θαλάσσια Αλιεία Υδατοκαλλιέργειες Κλάδος Δασικής Παραγωγής Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟ Η σχετική βαρύτητα των καλλιεργειών κατά Περιφερειακή Ενότητα Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας Δήμος Αλιάρτου Δήμος Διστόμου Αράχωβας Αντίκυρας Δήμος Θηβαίων Δήμος Λεβαδέων Δήμος Ορχομενού Δήμος Τανάγρας Περιφερειακή Ενότητα Εύβοιας Δήμος Διρφύων & Μεσσαπίων Δήμος Ερέτριας Δήμος Ιστιαίας & Αιδηψού Δήμος Καρύστου Δήμος Κύμης & Αλιβερίου Δήμος Μαντουδίου Λίμνης Αγ.Άννας Δήμος Σκύρου Δήμος Χαλκιδέων Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας Δήμος Αγράφων Δήμος Καρπενησίου Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας Δήμος Αμφίκλειας & Ελάτειας Δήμος Δομοκού Δήμος Λοκρών Δήμος Λαμιέων Δήμος Μακρακώμης Δήμος Μώλου & Αγίου Κωνσταντίνου Δήμος Στυλίδας Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας 114

4 5.6.1 Δήμος Δελφών Δήμος Δωρίδος ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΥΠΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Υποσυστήματα Φυτικών Προϊόντων Ελαιοκομικά προϊόντα Σιτηρά Βαμβάκι Ακτινίδιο Κηπευτικά Ζωοτροφές Αμπελοοινικά προϊόντα Ξηροί καρποί & σύκα Λοιπά προϊόντα φυτικής παραγωγής Υποσυστήματα ζωικών προϊόντων Γαλακτοκομικά προϊόντα Κρέας Αυγά Μέλι Προϊόντα αλιείας Error! Bookmark not defined. 6.3 Υποσύστημα δασικών προϊόντων ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ & ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Γη Έδαφος Υδατικοί πόροι Άρδευση & Σχετικές Υποδομές Γενική περιγραφή του Υδατικού Διαμερίσματος της Περιφέρειας Χρήση υδάτινων πόρων από τη γεωργία Ρύπανση υδάτινων όγκων από την αγροτική δραστηριότητα Αρδευτικά έργα & συναφείς δομές Προστατευόμενες περιοχές και γεωργική δραστηριότητα ΔΟΜΕΣ & ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Διοικητικοί μηχανισμοί & δομές Επιστημονικοί & ΤεχνικοΊ Μηχανισμοί & δομές ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 188 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τον Δεκέμβριο 2011 εγκρίθηκε από το Περιφερειακό Συμβούλιο της ΠΣΤΕ το Επιχειρησιακό σχέδιο για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας με τη συμβολική ονομασία «καλάθι αγροτικών προϊόντων». Το «Καλάθι» αποτέλεσε το πρώτο ολοκληρωμένο βήμα της ΠΣΤΕ στην προσπάθεια που καταβάλλει για την ανάσχεση της φθίνουσας πορείας του πρωτογενή τομέα (η οποία αποτυπώνεται σε όλα τα βασικά του μεγέθη όπως η συμμετοχή στο ΑΕΠ, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία, η συμμετοχή στην απασχόληση κ.α.) και τη δημιουργία μιας νέας προοπτικής για τον πρωτογενή τομέα στην οποία κεντρική και κυρίαρχη θέση θα κατέχει η παραγωγή διατροφικών προϊόντων. Το «Καλάθι» είναι δυναμικό και όχι στατικό δηλαδή τα προϊόντα που επελέγησαν ενδέχεται σε μέλλοντα χρόνο να διαφοροποιηθούν ενσωματώνοντας νέες εξελίξεις και προοπτικές που διαμορφώνονται σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην παρούσα φάση περιλαμβάνει προϊόντα που προέρχονται από όλες τις Περιφερειακές Ενότητες και αναδεικνύουν την παραγωγική ταυτότητα της Περιφέρειας. Τα προϊόντα αυτά έχουν οργανωθεί σε τρεις κατηγορίες προϊόντα με εξαγωγικό προσανατολισμό, προϊόντα που αναδεικνύουν την ταυτότητα επιμέρους περιοχών της Περιφέρειας και προϊόντα που καλύπτουν τις επισιτιστικές ανάγκες της χώρας. Προϊόντα με εξαγωγικό προσανατολισμό Προϊόντα που αναδεικνύουν την ταυτότητα κάθε περιοχής Επιτραπέζιες Ελιές Εν δυνάμει προϊόντα για διεύρυνση των εξαγωγών ΠΟΠ Κονσερβολιά Αμφίσσης ΠΟΠ Ακτινίδιο Σπερχειού ΠΟΠ Κονσερβολιά Αταλάντης ΠΟΠ Κονσερβολιά Ροβιών ΠΟΠ Κονσερβολιά Στυλίδας Ελιές Καλαμών ΠΟΠ Κελυφωτό Φιστίκι Φθιώτιδας ΠΟΠ Κατίκι ομοκού ΠΟΠ Φορμαέλα Αράχωβας Παρνασού Κατσικάκι και αρνάκι εκτατικής και ορεινής κτηνοτροφίας Προϊόντα που καλύπτουν τις επισιτιστικές ανάγκες της χώρας Σκληρό σιτάρι Όσπρια Λάδι Κηπευτικά (χειμερινά, καλοκαιρινά και εκτός εποχής) Βιομηχανική τομάτα Οπώρες Αιγοπρόβειο γάλα ΠΟΠ Τυρί Φέτα Λοιπά προϊόντα με Τυροκομικά ταυτότητα Ψάρια ιχθυοκαλλιεργειών Μέλι Καρύστου ( ερεικόμελο) Κρέας (αιγοπρόβειο, χοιρινό, Τσιπούρα Λαβράκι Κηπευτικά Φακή ομοκού Κεράσι Μετοχίου ιρφύων Κεράσι Γοργοποτάμου κοτόπουλο) Αυγά Λάχανα Κουνουπίδια Κρεμμύδια Καρότα Ξηρά Σύκα ΠΟΠ Ξηρά Σύκα Κύμης ΠΟΠ Ξηρά Σύκα Ταξιάρχη Τοπικοί Οίνοι Μέλι Σε συνέχεια της προσπάθειας αυτής, η ΠΣΤΕ με το παρόν έργο, επιδιώκει να διαμορφώσει το Καλλιεργητικό Πλάνο, το οποίο ορίζεται ως «μια ολοκληρωμένη πρόταση παρεμβάσεων που αφορούν στο παραγωγικό σύστημα της Περιφέρειας με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς του». Είναι γεγονός ότι τα προϊόντα της Περιφέρειας παρουσιάζουν, σήμερα, μειωμένη ανταγωνιστικότητα η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα της χαμηλής παραγωγικότητας, του υψηλού κόστους παραγωγής, της έλλειψης εξειδικευμένου τεχνικού προσωπικού, του μικρού μεγέθους των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και της ανεπαρκούς οργάνωσης της εμπορίας των προϊόντων. Το γεγονός αυτό επιβάλλει τον επαναπροσανατολισμό των συντελεστών του αγροδιατροφικού συστήματος της Περιφέρειας προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις όπως για παράδειγμα στην αύξηση της παραγωγής, στην ενίσχυση της ποιότητας, στην ανάσχεση της συρρίκνωσης διαφόρων κατά περίπτωση προϊόντων. Τέτοιες κατευθύνσεις περιλαμβάνονται στο Επιχειρησιακό Σχέδιο για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα της Περιφέρειας ωστόσο αυτές θα Σελίδα 1

6 πρέπει να επανεξεταστούν και να εξειδικευτούν περαιτέρω τόσο ποσοτικά όσο και χωρικά (σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας, δήμου ή περιοχής) με βάση την προτεινόμενη διάρθρωση του καλαθιού της Περιφέρειας, με λεπτομερέστερη εξέταση διαφόρων τεχνικό οικονομικών συντελεστών ανά προϊόν (π.χ. εδαφοκλιματικές συνθήκες, απαιτήσεις σε άρδευση, ανάγκες και υποδομές για μεταφορές, ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό κλπ). Η εξειδίκευση αυτή θα είναι το αποτέλεσμα του παρόντος έργου. Με βάση τα προαναφερθέντα ως σημείο εκκίνησης για τη σύνταξη του καλλιεργητικού πλάνου ορίζεται η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης με ικανοποιητικό βαθμό λεπτομέρειας. Η αποτύπωση είναι αναγκαία για να αποκτηθεί μια εικόνα «υψηλής ευκρίνειας» για το παραγωγικό σύστημα της Περιφέρειας σε αντιδιαστολή με την εικόνα «χαμηλής ευκρίνειας» όπως αυτή προκύπτει από το «Καλάθι». Η εικόνα του παραγωγικού συστήματος της Περιφέρειας είναι το άθροισμα των εικόνων των επιμέρους παραγωγικών υποσυστημάτων (σε όρους χωρικούς και τομεακούς/προϊοντικούς) και, η εικόνα όλων αυτών των επιμέρους υποσυστημάτων είναι το αποτέλεσμα της συνδυασμένης επίδρασης (με ποικίλη βαρύτητα) μιας σειράς παραγόντων (Σχήμα 1 1) όπως: ΣΧΗΜΑ 1 1: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Φυσικοί παράγοντες όπως οι εδαφολογικές συνθήκες, οι κλιματολογικές συνθήκες, οι υδάτινοι πόροι (επιφανειακοί και υπόγειοι), το ανάγλυφο, το ενδογενές ποικιλιακό δυναμικό κ.α. Οι παράγοντες αυτοί καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το εύρος των καλλιεργούμενων ειδών. Η επίδραση στους παράγοντες αυτούς συνήθως είναι περιορισμένη, η δε απόκτηση δυνατότητας ελέγχου και κατευθυνόμενης αξιοποίησης προϋποθέτει αυξημένη τεχνογνωσία και υψηλό κόστος. Σελίδα 2

7 Οικονομικοί παράγοντες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται μικροοικονομικοί παράγοντες όπως το κόστος χρήσης γης, το κόστος εισροών, το κόστος των μηχανημάτων, το κόστος απασχόλησης, το κόστος χρήματος κ.α. οι οποίοι είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την εξασφάλιση όχι μόνο της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων αλλά και της ίδιας της βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων και των επιχειρήσεων, καθώς και μακροοικονομικοί παράγοντες όπως ο βαθμός ανοίγματος της Ελληνικής αγοράς στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και ο βαθμός ολιγοψωνίου του κλάδου των τροφίμων. Οι τιμές των παραγόντων αυτών παρουσιάζουν μια υψηλή μεταβλητότητα η οποία καθορίζεται από εξελίξεις κυρίως στο εξωτερικό περιβάλλον Κοινωνικοί παράγοντες όπως α) η στάση της κοινωνίας για τη γεωργική δραστηριότητα/ απασχόληση η οποία κατά τις τελευταίες δεκαετίες δεν ήταν ιδιαίτερα θετική με αποτέλεσμα κυρίως ο νέος σε ηλικία πληθυσμός να στρέφεται σε άλλους τομείς της οικονομίας, β) οι καταναλωτικές προτιμήσεις και συμπεριφορές (π.χ. προτίμηση σε προϊόντα βιολογικής παραγωγής, σε παραδοσιακά προϊόντα, σε λειτουργικά τρόφιμα, κλπ) οι οποίες παρουσιάζουν διακυμάνσεις, γ) η στάση των γεωργών σε θέματα συνεργασίας και δικτυώσεων, δ) η επιχειρηματικότητα των αγροτών, των συλλογικών τους οργάνων και του ιδιωτικού τομέα, ε) η ύπαρξη φορέων ηγεσίας και πρωτοβουλίας (εμψυχωτών animateurs). Διοικητικοί παράγοντες, όπως α) οι διοικητικές διαδικασίες οι οποίες αφορούν μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με την γεωργική δραστηριότητα (π.χ. με την ένταξη σε επιδοτούμενα προγράμματα, με την αδειοδότηση εγκαταστάσεων, με τη χρήση φυτοφαρμάκων, με την απόκτηση αδειών χρήσης νερού, με την απόκτηση άδειας κυκλοφορίας ελκυστήρων κ.α) οι οποίες παρουσιάζουν ποικίλο βαθμό πολυπλοκότητας, β) η επάρκεια του στελεχιακού δυναμικού και η κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ των αρμόδιων Υπηρεσιών (σε περιφερειακό ή δημοτικό επίπεδο) κ.α. Τεχνολογικοί παράγοντες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι νέες τεχνολογίες παραγωγής, μεταποίησης/διακίνησης, οι τεχνολογίες πληροφορικής & επικοινωνιών, οι τεχνολογίες προστασίας του περιβάλλοντος, οι τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας κ.α., των οποίων η χρήση και αξιοποίηση προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το κόστος απόκτησης τους, την ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο των παραγωγών και άλλους παράγοντες. Πολιτικοί παράγοντες όπως η κατά καιρούς επικαιροποιούμενη Κοινή Αγροτική πολιτική, η δημοσιονομική πολιτική, η περιβαλλοντική πολιτική, η ενεργειακή πολιτική, οι πολιτικές εμπορίου κ.α. Οι παράγοντες της κατηγορίας αυτής αλληλεπιδρούν τόσο μεταξύ τους όσο και με όλους τους υπόλοιπους παράγοντες διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο εντός του οποίου ασκείται η γεωργική δραστηριότητα. Ορισμένοι από τους ανωτέρω παράγοντες (όσοι συνθέτουν το «εσωτερικό» περιβάλλον του αγροτικού τομέα της Περιφέρειας) αποτελούν αντικείμενο της ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε στην παρούσα φάση. Οι υπόλοιποι (όσοι διαμορφώνουν το «εξωτερικό» περιβάλλον του αγροτικού τομέα) θα εξεταστούν στο 1 ο στάδιο της επόμενης Φάσης. Σελίδα 3

8 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ & ΠΗΓΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 2.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του πρωτογενή τομέα που πραγματοποιήθηκε κατά την Α φάση του έργου διατρέχεται από δύο βασικές μεθοδολογικές επιλογές του Αναδόχου Τεχνικού Συμβούλου οι οποίες είναι συμβατές με την προσφορά του και με τις ανάγκες και στόχους του έργου. Πιο συγκεκριμένα η αποτύπωση βασίζεται στη θεώρηση του πρωτογενή τομέα ως συστήματος του οποίου η τρέχουσα εικόνα (και η μελλοντική) διαμορφώνεται από τη συνδυαστική επίδραση μιας σειράς παραγόντων στους οποίους η Περιφέρεια έχει ποικίλο βαθμό ελέγχου και, στη θεώρηση του έργου ως δυναμικό και όχι στατικό, στοιχείο που καθιστά αναγκαία τη διαμόρφωση εργαλείων που επιτρέπουν τη διαρκή επικαιροποίηση των δεδομένων βάσης με συγκεκριμένες τεχνικές και διαδικασίες. Το πλεονέκτημα της χρήσης της «συστημικής προσέγγισης» είναι ότι αναδεικνύει με ευκολία την επίδραση των υπαρχόντων συστημάτων (έτσι όπως αναγνωρίζονται και ορίζονται) στην εικόνα της Περιφέρειας. Το ότι παραμένει περιγραφική την κάνει κατάλληλη για αποτύπωση. Μειονέκτημα της, χωρίς ωστόσο να προβληματίζει την ανάλυσή μας στο παρόν στάδιο, αποτελεί η υποτίμηση των αλληλεπιδράσεων συστημάτων και υποσυστημάτων μεταξύ τους (π.χ. η αλληλεπίδραση αγροτικών υποσυστημάτων με τις κεντρικές Εθνικές/Ευρωπαϊκές πολιτικές και οι ενδογενείς τάσεις αλλαγών των πρώτων ή ακόμα οι επιδράσεις από τις πολιτικές προώθησης πωλήσεων των εφοδιαστών προμηθευτών του αγροτικού τομέα). Είναι προφανές ότι τα προς εξέταση «συστήματα» και «υποσυστήματα» ορίζονται και επιλέγονται, με βάση τη διαθεσιμότητα στοιχείων (κυρίως στατιστικών) για τα επιμέρους αγροτικά προϊόντα, ορισμένα εκ των οποίων αντιμετωπίζονται ως κοινές φυτικές ή ζωικές παραγωγές. Με την προσέγγιση αυτή διευκολύνεται η αποτύπωση των «συστημάτων» και «υποσυστημάτων» ωστόσο για όσα από αυτά αναγνωριστεί ότι είναι εφικτό και σκόπιμο να πραγματοποιηθούν παρεμβάσεις θα απαιτηθεί διεξοδικότερη εξέταση της συνθετότητας και της πολυπλοκότητάς τους. Προς την κατεύθυνση αυτή συντείνει και η πραγματικότητα ότι ναι μεν τα συστήματα είναι κυρίως ανοικτά προς την παγκόσμια αγορά, οι Περιφερειακές αρχές όμως έχουν εξ ορισμού και ex officio την υποχρέωση να αναζητούν τα κενά των μεγάλων συστημάτων για να παρέμβουν τοπικά. Οι απλούστερες αναλύσεις εξάλλου, είναι πάντα διαθέσιμες, ευκολότερες, οικονομικότερες, χρήσιμες, επεξηγηματικές και δυνατές. 2.2 ΤΕΧΝΙΚΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ Οι κύριες τεχνικές και εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης περιλαμβάνουν: Σελίδα 4

9 Τη συστηματική ανασκόπηση και μετα ανάλυση στα πλαίσια των οποίων αναγνωρίστηκαν, εξετάστηκαν και αξιοποιήθηκαν στοιχεία σημαντικών μελετητικών εργασιών που είχαν ως στόχο τη μελέτη ενός ή περισσοτέρων συντελεστών του παραγωγικού συστήματος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας ή διοικητικών και γεωγραφικών υποπεριοχών της (π.χ. ΠΕ Φθιώτιδα, Δήμος Καρύστου, Κάμπος Κωπαϊδας, δάση Ευρυτανίας κ.α). ειδικότερα, σημειώνεται ότι η συστηματική ανασκόπηση αποτελεί μια ανασκόπηση των διαθέσιμων μελετών σχετικά με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο (π.χ. προϊόν, καλλιέργεια, κλάδος, τομέας, περιοχή) και αποβλέπει στην αναγνώριση, την εκτίμηση και την επιλογή των καλύτερα μεθοδολογικά σχεδιασμένων μελετών. Η μετα ανάλυση αποτελεί μια μαθηματική διαδικασία που συνδυάζει τα στοιχεία των μελετών που επιλέχθηκαν έπειτα από τη συστηματική ανασκόπηση η δε ασφάλεια των συμπερασμάτων της είναι άμεσα συνδεδεμένη με την προσεκτική επιλογή των μελετών που θα συμπεριληφθούν στην συστηματική ανασκόπηση. Ποσοτική ανάλυση, με την οποία πραγματοποιήθηκε η επεξεργασία των ποσοτικών δεδομένων και πληροφοριών που αφορούν στο παραγωγικό σύστημα της ΠΣΤΕ. Ως εισροές στην ποσοτική ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν διάφορες πηγές οι οποία αναλύονται στην 2.3. Στα πλαίσια της ποσοτικής ανάλυσης πραγματοποιήθηκαν οι εκτιμήσεις και οι κατανομές της συμμετοχής συντελεστών επιμέρους παραγωγικών συστημάτων (όπως η καλλιεργούμενη έκταση, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων, ο αριθμός των ζώων, η παραγωγική κατεύθυνση αυτών κλπ) σε υπερκείμενα γεωγραφικά ή συστημικά σύνολα, καθώς και η σχετική βαρύτητα κύριων παραμέτρων του παραγωγικού συστήματος της Περιφέρειας. Ειδικότερα υπολογίστηκε ο δείκτης σχετικής βαρύτητας των καλλιεργειών ο οποίος εκφράζει τη σχετική σημασία μιας καλλιέργειας σε μια περιοχή ως προς μια ευρύτερη γεωγραφική ενότητα. Σημειώνεται ότι η χρησιμότητά του δείκτη σχετικής βαρύτητας των καλλιεργειών έγκειται στο γεγονός ότι καθιστά άμεσα ορατή τη σημασία της συγκεκριμένης καλλιέργειας για τη γεωγραφική περιοχή που εξετάζεται σε σύγκριση με την ευρύτερη περιοχή αναφοράς. Ποιοτική ανάλυση η οποία είχε ως στόχο τη συμπλήρωση κενών πληροφόρησης αλλά και την επιβεβαίωση ορισμένων στοιχείων για τα οποία υπήρχαν ανησυχίες ως προς την ορθότητά τους. Η ανάλυση αυτή υποστηρίχθηκε από μια σειρά συναντήσεων συνεντεύξεων με άτομα που διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρίες για επιμέρους περιοχές ή κλάδους του αγροτικού τομέα της Περιφέρειας καθώς και από πέντε τεχνικές συσκέψεις (1 ανά Περιφερειακή Ενότητα) στις οποίες συμμετείχαν στελέχη των οικείων Διευθύνσεων Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής καθώς και εκπρόσωποι των Δήμων και των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών που χωροθετούνται και δραστηριοποιούνται εντός της κάθε Περιφερειακής Ενότητας. 2.3 ΠΗΓΕΣ ΑΝΤΛΗΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ & ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΥΤΩΝ Η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης πραγματοποιήθηκε αξιοποιώντας πληροφορίες από μια μεγάλη ποικιλία πηγών. Ακολούθως αναφέρονται οι σημαντικότερες από αυτές με σύντομες αναφορές σε ορισμένα μεθοδολογικά ζητήματα που υπάρχουν κατά πηγή: Σελίδα 5

10 EUROSTAT. Η EUROSTAT αποτελεί την επίσημη Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία συνεργάζεται στενά με τις αντίστοιχες Εθνικές Υπηρεσίες Στατιστικής, από τις οποίες συγκεντρώνει δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά κατόπιν της σχετικής τους επεξεργασίας αξιοποιούνται από τις αρμόδιες αρχές σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο για την υποστήριξη λήψης αποφάσεων και διαμόρφωσης πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο παρόν έργο χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία της EUROSTAT με έτος αναφοράς το 2010 για τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε επίπεδο ΕΕ 27 προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι συγκρίσεις με υποκείμενα γεωγραφικά διαμερίσματα όπως της Ελλάδας και της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ). Η ΕΛ.ΣΤΑΤ διεξάγει διάφορες έρευνες (π.χ. Ετήσια Γεωργική Στατιστική Έρευνα, Έρευνα Διάρθρωσης Γεωργικών και Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων, Απογραφή Γεωργίας και Κτηνοτροφίας κλπ) με διαφορετική μεταξύ τους συχνότητα, με διαφορετική μέθοδο και με διαφορετική στόχευση. Σε όλες τις έρευνες συγκεντρώνονται στοιχεία μέσω των οποίων παρακολουθείται η διαχρονική εξέλιξη διαφόρων μεταβλητών που προσδιορίζουν τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της Χώρας (π.χ. αριθμός των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων που αφορούν στη νομική τους μορφή, το καθεστώς κατοχής τους, τη διάρθρωση των εκμεταλλεύσεων (είδη καλλιεργειών, εκτρεφόμενων ζώων και πτηνών, τις καλλιεργητικές τεχνικές κλπ.), μεθόδους γεωργικής παραγωγής, απασχόληση του γεωργικού πληθυσμού σε αυτές, βασικές κατηγορίες κάλυψης χρήσης γης κλπ). Για τις ανάγκες του παρόντος έργου και αφού σταθμίστηκαν οι συμβατικές απαιτήσεις του έργου (ανάλυση και παρουσίαση κατά Καλλικρατικό Δήμο με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία) αποφασίστηκε η χρήση στοιχείων από την έρευνα της ΕΛ.ΣΤΑΤ «Απογραφή Γεωργίας και Κτηνοτροφίας». Από τη συγκεκριμένη έρευνα αντλήθηκαν στοιχεία που αφορούσαν σε διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της Περιφέρειας. Τα στοιχεία αυτά ήταν διαθέσιμα με χαμηλότερο επίπεδο γεωγραφικής αναφοράς την Περιφέρεια και χρησιμοποιήθηκαν για τις συγκρίσεις με υπερκείμενα γεωγραφικά επίπεδα όπως της Χώρας και της ΕΕ 27. Για τις ανάγκες της ενδοπεριφεριακής ανάλυσης (σε όρους Περιφερειακών Ενοτήτων και Καλλικρατικών Δήμων) τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ είχαν ως χρόνο αναφοράς το 2008 και προέρχονταν από την Ετήσια Γεωργική Στατιστική Έρευνα. Τα δεδομένα αυτά αποφασίστηκε να μη χρησιμοποιηθούν καθώς για διάφορα προϊόντα υψηλού ενδιαφέροντος για την Περιφέρεια (π.χ. βιομηχανική τομάτα, σκληρό σιτάρι, βαμβάκι κλπ) δεν απέδιδαν με πληρότητα την εικόνα που διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια, λόγω μεταβολών στα καθεστώτα ενισχύσεων που συνδέονται με τα προϊόντα αυτά. Προκειμένου να υπάρξει μια πληρέστερη εικόνα αλλά και μια πλήρης βάση αναφοράς για όλες τις ενδοπεριφερειακές συγκρίσεις αξιοποιήθηκαν τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τον ΟΠΕΚΕΠΕ στα πλαίσια εφαρμογής του ΟΣΔΕ 2011 με τους περιορισμούς που αναφέρονται ακολούθως. Ο Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ) ως φορέας λειτουργίας και τήρησης του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης και Ελέγχου (ΟΣΔΕ) των κοινοτικών επιδοτήσεων συγκεντρώνει κατ έτος στοιχεία που αφορούν στις εκτάσεις και τον αριθμό των ζώων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που είναι δικαιούχοι της Ενιαίας Ενίσχυσης και άλλων ειδικών Σελίδα 6

11 καθεστώτων ενίσχυσης. Επιπλέον σημειώνεται ότι από το συγκεντρώνονται στοιχεία και από τις εκμεταλλεύσεις που δεν εντάσσονται σε κανένα καθεστώς επιδότησης αλλά υποχρεούνται να υποβάλλουν την Ενιαία Δήλωση Καλλιέργειας/Εκτροφής του ΕΛ.ΓΑ. Η κριτική που αναπτύσσεται αναφορικά με τη χρήση των δεδομένων αυτών εστιάζεται στα εξής σημεία: o στο γεγονός ότι τα στοιχεία βασίζονται σε δηλώσεις των παραγωγών (η έκφραση που χρησιμοποιείται είναι: «κατά δήλωση του παραγωγού»), και, o στο γεγονός ότι τα στοιχεία δεν καλύπτουν καλλιέργειες εκτάσεις που δεν επιδοτούνται και Ως προς το πρώτο σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι και τα στοιχεία του ΟΣΔΕ και τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ είναι βασισμένα σε δηλώσεις των παραγωγών. Στην περίπτωση της ΕΛΣΤΑΤ (για την έρευνα Απογραφή Γεωργίας και Κτηνοτροφίας) τα στοιχεία συγκεντρώνονται από τους «απογραφείς» μέσω συνεντεύξεων που διεξάγουν με τους κατόχους των γεωργικών εκμεταλλεύσεων χωρίς η οποιαδήποτε πληροφορία που δηλώνεται από τους παραγωγούς κατόχους των γεωργικών εκμεταλλεύσεων να επιβεβαιώνεται διασταυρώνεται επαληθεύεται τεκμηριώνεται από σχετικά έγγραφα. Αντιθέτως στην περίπτωση των στοιχείων του ΟΣΔΕ οι δηλώσεις των παραγωγών δεν είναι μόνο προφορικές αλλά συνοδεύονται από σχετικά έγγραφα (κατοχής ή χρήσης των εκτάσεων), και από εντοπισμό αυτών σε κατάλληλο χαρτογραφικό υπόβαθρο. Επιπλέον σημειώνεται ότι η ορθότητά και η νομιμότητα των δηλώσεων ελέγχεται βάσει ενός συστήματος επιτόπιων, διοικητικών και τηλεπισκοπικών ελέγχων για την εξασφάλιση της ορθής απόδοσης των οικονομικών ενισχύσεων και (από το 2011) των τυχόν αποζημιώσεων. Με βάση τα προαναφερθέντα εκτιμάται ότι οι δηλώσεις των παραγωγών στα πλαίσια του ΟΣΔΕ χαρακτηρίζονται από μεγάλο βαθμό εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Ως προς το δεύτερο σημείο επισημαίνεται ότι οι δηλωθείσες εκτάσεις υπολείπονται των πραγματικών όχι όμως σε ποσοστό ικανό να δημιουργήσει στρεβλώσεις ως προς το μείγμα των καλλιεργειών σε επίπεδο Δήμου, Περιφερειακής Ενότητας ή Περιφέρειας. Πιο συγκεκριμένα και λαμβάνοντας υπόψη τα επιμέρους καθεστώτα ενισχύσεων εκτιμάται ότι: o οι εκτάσεις που καλλιεργούνται με σκληρό σιτάρι δηλώνονται στο σύνολό τους o οι εκτάσεις που καλλιεργούνται με βαμβάκι δηλώνονται στο σύνολό τους o οι εκτάσεις που καλλιεργούνται με ελιά δηλώνονται σε μεγάλο ποσοστό. Οι εκτάσεις που ενδεχομένως να μη δηλώνονται πλέον είναι αυτές που αντιστοιχούν σε δικαιούχους επιδοτήσεων που δεν ξεπερνούν το κατώφλι πληρωμής των 200 που αποφασίστηκε στα πλαίσια του ελέγχου υγείας (health check) της ΚΑΠ. Επιπλέον σημειώνεται ότι τα δεδομένα που συγκεντρώνονται από τον ΟΠΕΚΕΠΕ εξυπηρετούν άλλες στοχεύσεις από εκείνες της ΕΛ.ΣΤΑΤ (και ως εκ τούτου ακολουθούν διαφορετική κωδικοποίηση ταξινόμηση). Για να δημιουργηθεί μια κοινή βάση αναφοράς η οποία να διατρέχει όλα τα γεωγραφικά επίπεδα από το χαμηλότερο του Δημοτικού/ Κοινοτικού Διαμερίσματος μέχρι το υψηλότερο της ΕΕ 27 απαιτήθηκε η προσαρμογή (μετάπτωση) των δεδομένων του ΟΣΔΕ σε κατηγορίες που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Λεπτομέρειες αναφορικά με την προσαρμογή αυτή παρατίθενται στο Παράρτημα. Κτηνιατρικό Μητρώο (βάση δεδομένων Venus). Πρόκειται για διαδικτυακή βάση δεδομένων που τηρείται στις Διευθύνσεις Κτηνιατρικής και περιλαμβάνει τα στοιχεία των 1 Βάσει του Ν 3877/2010 (ΦΕΚ 160 Α / ) Σελίδα 7

12 καταλόγων και των μητρώων των εκμεταλλεύσεων. Αντλήθηκαν δεδομένα σχετικά με τον αριθμό και τη γεωγραφική θέση των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων βοοειδών και αιγοπροβάτων, την παραγωγική κατεύθυνση των ζώων (κρεοπαραγωγή, γαλακτοπαραγωγή, μικτή, αναπαραγωγής), τον τύπο της εκτροφής (ενσταβλισμένη, μικτή, αγελαία) τον αριθμό των ζώων κλπ. Τα στοιχεία που αντλήθηκαν έχουν ως χρόνο αναφοράς την 31/12/2012 και αποτελούν μια «φωτογράφιση» της κατάστασης των εκμεταλλεύσεων και του αριθμού των ζώων λαμβανομένου υπόψη ότι το μητρώο ενημερώνεται διαρκώς με όλες τις μεταβολές. Σημειώνεται ότι στην ανάλυση που πραγματοποιήθηκε αποφασίστηκε να μη συμπεριληφθούν οι εκμεταλλεύσεις για τις οποίες ο αριθμός των ζώων ήταν μηδέν (0). Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα». Ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ είναι ο καθολικός διάδοχος και ασκεί όλες τις αρμοδιότητες των νομικών προσώπων που συγχωνεύθηκαν μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται ο AGROCERT και ο ΕΛΟΓΑΚ. Ο AGROCERT διατηρεί α) πληροφορίες που αφορούν στην εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας τις οποίες υποχρεούνται να του κοινοποιούν οι φορείς πιστοποίησης βάσει τυποποιημένου εντύπου (χωρίς όμως σαφείς προδιαγραφές συμπλήρωσης) β) μητρώα πιστοποιημένων εκμεταλλεύσεων για το σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στη φυτική παραγωγή τα οποία διαμορφώνει βάσει πληροφοριών που έχουν υποχρέωση να του κοινοποιούν οι φορείς Πιστοποίησης και γ) μητρώα επιχειρήσεων δικαιούχων χρήσης των ενδείξεων ΠΟΠ/ΠΓΕ. Ο ΕΛΟΓΑΚ (Ελληνικός Οργανισμός Γάλακτος & Κρέατος) διατηρεί στοιχεία παραδόσεων γάλακτος (αγελαδινού, πρόβειου και αίγειου) τα οποία του αποστέλλονται από όλες τις επιχειρήσεις που αγοράζουν γάλα από εκμεταλλεύσεις με σκοπό τη μεταποίηση και διακίνησή του. Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνουν τον αριθμό των παραγωγών που παραδίδουν γάλα κατά Νομό καθώς και τις ποσότητες γάλακτος που αυτοί παραδίδουν. EC Fleet Register. Πρόκειται για βάση δεδομένων που διατηρεί η ΕΕ στην οποία καταχωρούνται αναγνωριστικά και άλλα τεχνικά χαρακτηριστικά όλων των σκαφών που έχουν νηολογηθεί στην ΕΕ. Τα στοιχεία διατηρούνται με σκοπό την υποστήριξη λήψης αποφάσεων που εντάσσονται στην Κοινή Αλιευτική Πολιτική της ΕΕ. Τα στοιχεία που διατηρούνται δείχνουν το μέγεθος του νηολογημένου στόλου κατά λιμεναρχείο αλλά όχι το μέγεθος του δραστηριοποιούμενου αλιευτικού στόλου κατά λιμεναρχείο. Αρχεία των ΔΑΟΚ. Στις ΔΑΟΚ που λειτουργούν σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα και στη βάση των σχετικών αρμοδιοτήτων τους (γνωμοδοτήσεις, εγκρίσεις, παρακολούθηση και έλεγχος) συγκεντρώνονται πληροφορίες για διάφορα αντικείμενα που σχετίζονται με τον πρωτογενή τομέα όπως παραγωγές γεωργικών προϊόντων, αριθμός επιχειρήσεων α μεταποίησης αγροτικών προϊόντων καθώς και τεχνικά ή λειτουργικά χαρακτηριστικά αυτών κλπ. Πλέον των ανωτέρω πηγών, οι οποίες στο σύνολό τους περιλαμβάνουν ποσοτικοποιημένη πληροφορία με τη μορφή στατιστικών στοιχείων, μητρώων κλπ ως συμπληρωματικές πηγές περιγραφικής ανάλυσης χρησιμοποιήθηκαν ποικίλες μελέτες ή επιλεγμένα στοιχεία από μελέτες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται κυρίως οι εξής: Τα Επιχειρησιακά Σχέδια/Προγράμματα των 25 Δήμων της Περιφέρειας και το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Στα σχέδια/προγράμματα αυτά περιλαμβάνονται, με ποικίλο βαθμό εξειδίκευσης, πληροφορίες για τον πληθυσμό, την απασχόληση, τη συμμετοχή των επιμέρους οικονομικών κλάδων στην τοπική οικονομία, τις γεωργικές δραστηριότητες, το φυσικό περιβάλλον (προστατευόμενες περιοχές κλπ). Σελίδα 8

13 Χρησιμοποιήθηκαν για να συμπληρωθούν ή να επιβεβαιωθούν/διασταυρωθούν ποσοτικοποιημένες πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από άλλες πηγές. Σχέδια διαχείρισης Υδατικών Διαμερισμάτων Ανατολικής και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Τα Σχέδια αυτά έχουν συνταχθεί βάσει των απαιτήσεων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (EEL 327/1/ ) και περιλαμβάνουν σημαντικό όγκο πληροφοριών για τα υδατικά αποθέματα του κάθε Διαμερίσματος, των χρήσεων τους καθώς και μια σειρά από μέτρα (για αύξηση των διαθέσιμων πόρων, για τον περιορισμό των απωλειών κλπ). Όσον αφορά στο Σχέδιο για το Υδατικό Διαμέρισμα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας σημειώνεται έχει εγκριθεί πρόσφατα από την Εθνική Επιτροπή Υδάτων (ΦΕΚ 1004/Β/ ) Κλαδικές, τομεακές και άλλες μελέτες αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού ή επιχειρησιακού χαρακτήρα για κλάδους/ τομείς/περιοχές της Περιφέρειας ή της Ελλάδας. Σελίδα 9

14 3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας (ΠΣΤΕ) ως διοικητική οντότητα είναι μια από τις δεκατρείς (13) αυτοδιοικητικές περιφέρειες της χώρας, σύμφωνα με το νόμο 3852/2010 («Καλλικράτης»). Πρόκειται για μια νέα αυτοδιοικητική αρχή η οποία περιλαμβάνει πέντε (5) περιφερειακές ενότητες (Βοιωτία, Εύβοια, Ευρυτανία, Φθιώτιδα και Φωκίδα). Διαθέτει εξαιρετικά ενδιαφέροντα και πολύμορφα γεωμορφολογικά, κοινωνικοοικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που διαφέρουν από ενότητα σε ενότητα αλλά και μέσα σε κάθε ενότητα, δημιουργώντας ένα σύνολο με σημαντικά πλεονεκτήματα (πλούσια και αξιόλογη παραγωγική βάση αγροτική παραγωγή και βιομηχανία ορεινούς όγκους, λατομικές περιοχές, μεγάλα δάση, πεδιάδες, εσωτερικά και παραθαλάσσια νερά, ακτές ακόμα και νησί, σημαντικό φυσικό, πολιτιστικό και ιστορικό απόθεμα και δυνατότητες υπηρεσιών ειδικά στον τουρισμό και το εμπόριο). Δυνατά σημεία 2 της ταυτότητάς της στο διεθνή και ευρωπαϊκό περιφερειακό χώρο αποτελούν: Η πλούσια παραγωγική γεωργική γη με σημαντικότερη την πεδιάδα της Κωπαΐδας Σημαντικοί υδάτινοι υπόγειοι και επιφανειακοί πόροι Η παραγωγική της εξειδίκευση στο δευτερογενή τομέα και η πρωτιά της στημεταλλουργική βιομηχανία, ιδίως η συνδεδεμένη με το βωξίτη και την παραγωγή αλουμινίου Οι πολιτιστικοί πόροι της, με προεξάρχοντες το Διεθνή Αρχαιολογικό Χώρο των Δελφών και το συμβολικό χώρο των Θερμοπυλών καθώς και την κοινή ιστορική παρουσία των επιμέρους τόπων της Τα μεγάλα φυσικά ορεινά οικοσυστήματα και τοπία, οι ιδιότυποι θαλάσσιοι και νησιωτικοί χώροι, που αποτελούν αποθέματα βιοποικιλότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ή εναλλακτικών μορφών ενέργειας και αναψυχής Διασχίζεται από εθνικά δίκτυα μεταφορών (ΠΑΘΕ, Σιδηρόδρομος) ενώ διαθέτει και σύνδεση με το δίκτυο φυσικού αερίου 3.1 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται στο κέντρο της χώρας, συνορεύει βόρεια με τη Θεσσαλία, δυτικά με τη Δυτική Ελλάδα, νότια με την Αττική, ενώ βρέχεται ανατολικά από το Αιγαίο Πέλαγος και τον Ευβοϊκό κόλπο και νότια από τον Κορινθιακό κόλπο. Αποτελείται από ηπειρωτικό και νησιωτικό τμήμα και έχει πρόσβαση τόσο στο Αιγαίο Πέλαγος, όσο και στο Ιόνιο Πέλαγος μέσω εσωτερικών θαλασσών και μεγάλου μήκους ακτών Βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με την Μητρόπολη της Αθήνας, καταλαμβάνει ένα εδαφικά κρίσιμο τμήμα του ηπειρωτικού κορμού της Ελλάδας στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Πάτρας, κυρίαρχων διεθνών πυλών της ελληνικής χερσονήσου αλλά και μεταξύ της Αθήνας και του αναδυόμενου βορειοδυτικού διδύμου Ιωάννινα Ηγουμενίτσα στον άξονα της 2 Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Στερεάς Ελλάδας Ενότητα 1 Στρατηγικός Σχεδιασμός, 12/2011 Σελίδα 10

15 Αδριατικής. Επιπλέον, διαθέτει εξαιρετικά ενδιαφέροντα και πολύμορφα γεωμορφολογικά, κοινωνικοοικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που διαφέρουν από ενότητα σε ενότητα αλλά και μέσα σε κάθε ενότητα, δημιουργώντας ένα σύνολο με σημαντικά πλεονεκτήματα. 3.2 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Ο πληθυσμός της ΠΣΤΕ με βάση την πρόσφατη απογραφή (2011) ανέρχεται σε μόνιμους κατοίκους (περίπου 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας). Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ( ) ο πληθυσμός της ΠΣΤΕ μειώθηκε κατά 9,66%, μετά από τρεις συνεχόμενες δεκαετίες διαρκούς αύξησης, με τη μεγαλύτερη μείωση να καταγράφεται στην ΠΕ Ευρυτανίας (Πίνακας 3 1) Πίνακας 3 1: Μόνιμος Πληθυσμός ΠΣΤΕ & ΠΕ Μεταβολή 2001,2011 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ Χωρική Ενότητα Πληθυσμός 2011 Πληθυσμός 2001 Μεταβολή Πυκν. πληθ (άτομα/km 2 ) ΠΕ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ,19% 39,89 ΠΕ ΕΥΒΟΙΑΣ ,29% 50,44 ΠΕ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ,73% 10,85 ΠΕ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ,50% 35,63 ΠΕ ΦΩΚΙΔΑΣ ,27% 19,07 ΠΕΡ. ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑΣ ,66% 35,17 ΕΛΛΑΔΑ ,61% 81,75 Η πληθυσμιακή σύνθεση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας 3 χαρακτηρίζεται από αυξητικές τάξεις του γηραιού πληθυσμού και συνεπώς, αυξανόμενο δείκτη εξάρτησης, υψηλό ποσοστό αγροτικού πληθυσμού και χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Επιπλέον, παρατηρείται μεγάλη ανομοιογένεια στο εσωτερικό της Περιφέρειας με τις περιφερειακές ενότητες Ευρυτανίας και Φωκίδας να παρουσιάζουν δυσμενέστερη δημογραφική σύνθεση σε σχέση με τις συγκριτικά πιο ανεπτυγμένες περιφερειακές ενότητες της Βοιωτίας και της Εύβοιας. 3.3 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΣΤΕ Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας έχει συνολική έκταση 15,5 εκ. στρεμμάτων (11,8% της συνολικής επιφάνειας της χώρας), η οποία κατανέμεται μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων ως ακολούθως 3 Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Στερεάς Ελλάδας Ενότητα 1 Στρατηγικός Σχεδιασμός, 12/2011 Σελίδα 11

16 Πίνακας 3 2: Έκταση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας Χωρική Ενότητα Έκταση (km 2 ) Έκταση % της ΠΕ στην έκταση της ΠΣΤΕ Έκταση % της ΠΕ στην έκταση της Ελλάδας ΠΕ ΒΟΙΩΤΙΑΣ 2.952,0 19,0% 2,2% ΠΕ ΕΥΒΟΙΑΣ 4.167,0 26,8% 3,2% ΠΕ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ 1.869,0 12,0% 1,4% ΠΕ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ 4.441,0 28,6% 3,4% ΠΕ ΦΩΚΙΔΑΣ 2.120,0 13,6% 1,6% ΠΕΡ. ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑΣ ,0 100,0% 11,8% ΕΛΛΑΔΑ ,0 Πηγή: EUROSTAT H έκταση της Περιφέρειας αποτελείται από στρέμματα ορεινής ζώνης, στρέμματα ημιορεινής ζώνης και στρέμματα πεδινής ζώνης από όπου και εξάγεται και ο κοινός με το σύνολο της χώρας, ορεινός ημιορεινός χαρακτήρας αυτής (47,4% και 31,8% της συνολικής έκτασης αντίστοιχα) με έντονη όμως ενδοπεριφερειακή διαφοροποίηση όπως αποτυπώνεται στον Πίνακα 3 3 Πίνακας 3 3: Κατανομή της έκτασης της Περιφέρειας σε ορεινή, ημιορεινή & πεδινή Ορεινή Ημιορεινή Πεδινή ΠΕ ΒΟΙΩΤΙΑΣ 22% 38% 40% ΠΕ ΕΥΒΟΙΑΣ 37% 38% 25% ΠΕ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ 100% ΠΕ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ 38% 43% 20% ΠΕ ΦΩΚΙΔΑΣ 78% 16% 6% ΠΕΡ. ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑΣ 47% 32% 21% Πηγή: Επιχειρησιακό σχέδιο Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας Η κυρίαρχη μορφή κάλυψης 4 γης με βάση την κατηγοριοποίηση της EUROSTAT (Land Use/Cover Area frame statistical Survey 5 ) είναι η δασική (δασικές εκτάσεις) ενώ οι καλλιέργειες κατατάσσονται στην τρίτη θέση καλύπτοντας το 19% περίπου της έκτασης της Περιφέρειας. Η κυριαρχούσα μορφή κάλυψης όπως προκύπτει από τον Πίνακα 3 4 κυριαρχεί και σε επίπεδο Χώρας και σε επίπεδο ΕΕ Κάλυψη γης: η πραγµατική κάλυψη της επιφάνειας της γης ανθρωπογενής ή φυσική. 5 Land Use/Cover Area frame statistical Survey (LUCAS). LUCAS is a field survey based on an area frame sampling scheme carried out by Eurostat. Data on land cover and land use are collected and landscape photographs are taken to detect any changes to land cover/use or to European landscapes. The LUCAS data set provides the basis for harmonised land cover/use statistics at European level. The data set is unique as it is comparable in terms of definitions and methodology. The data for the 2009 reference period were the first to be published by Eurostat and were released free of charge to users 6 Δεν περιλαμβάνονται οι Βουλγαρία, Μάλτα, Κύπρος και Ρουμανία Σελίδα 12

17 Πίνακας 3 4: Κάλυψη γης στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας Περ. Στ. Ελλάδας Ελλάδα ΕΕ 27 Τεχνητή γη (artificial land) 2,2% 3,2% 4,3% Καλλιέργειες (Cropland) 18,6% 23,6% 24,2% Δασική έκταση (Woodland) 36,3% 33,4% 39,1% Θαμνώδης Περιοχή (Shrubland) 28,4% 21,5% 5,6% Χορτολιβαδική έκταση (Grassland) 10,5% 13,3% 19,5% Ακάλυπτη γη (Bareland) 1,6% 2,6% 1,9% Ύδατα (Water) 2,1% 1,8% 3,4% Υγρότοποι (Wetland) 0,4% 0,7% 1,8% Πηγή EUROSTAT/LUCAS 2009 Όσον αφορά στις κύριες χρήσεις γης 7, όπως προκύπτει από τον Πίνακα 3 5, στην Περιφέρεια κυριαρχούν η γεωργική και η δασική χρήση οι οποίες αθροιστικά καταλαμβάνουν το 60% περίπου της έκτασης της Περιφέρειας Πίνακας 3 5: Χρήσεις γης στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας Χρήση γης Περ. Στ. Ελλάδας Ελλάδα ΕΕ 27 Γεωργική χρήση 30,6% 35,4% 43,0% Δασική χρήση 29,3% 27,1% 29,8% Χρήση για υπαίθριες δραστ. αναψυχής 0,7% 2,0% 2,3% Βιομηχανική χρήση 2,1% 2,9% 3,4% Οικιστική χρήση 5,7% 7,2% 10,4% Ασαφής επικρατούσα χρήση 31,6% 25,4% 11,0% Πηγή EUROSTAT/LUCAS ΧΩΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Η Περιφέρεια μέχρι στιγμής υπόκειται στις διατάξεις των εγκεκριμένων σχεδίων: του Εθνικού Χωροταξικού, καθώς και των Ειδικών Χωροταξικών για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), της Βιομηχανίας, του Τουρισμού και των Υδατοκαλλιεργειών. Επίσης υπάρχει το εγκεκριμένο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης της Στερεάς Ελλάδας, το οποίο πρόκειται να αναθεωρηθεί σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Γενικού και Ειδικών Χωροταξικών Σχεδίων της χώρας. Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας εγκρίθηκε με απόφαση του Υπ. ΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ Β 1469/ ). Ο γενικοί μακροπρόθεσμοι αναπτυξιακοί στόχοι που επιδιώκει το Π.Π.Χ.Σ.Α.Α είναι: 7 Χρήσεις γης = χρήση της κάλυψης από τον άνθρωπο. Οι χρήσεις γης αφορούν µία σειρά από δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Μία χρήση γης µπορεί να λαµβάνει χώρα σε περισσότερα του ενός τµήµατα γης (κάλυψη), ενώ πολλές χρήσεις γης µπορεί να λαµβάνουν χώρα σε µία κάλυψη Σελίδα 13

18 η δυναμική ενσωμάτωση της Περιφέρειας στον νέο ευρωπαϊκό/εθνικό οικονομικό χώρο με ενισχυμένη ταυτότητα και εξωτερική ανταγωνιστικότητά. η ενίσχυση της αστικοποίησης και της τριτογενοποίησης της παραγωγικής της βάσης, χρησιμοποιώντας, όσο είναι δυνατόν, τις νέες ευκαιρίες από την εξέλιξη της αποκέντρωσης και της κοινωνίας της πληροφορίας, από την συνεργασία δημόσιου ιδιωτικού τομέα και από την διασύνδεση του αναπτυγμένου δευτερογενούς της τομέα με την πανεπιστημιακή εκπαίδευση την έρευνα και τη τεχνολογία. η χαλάρωση της εξάρτησης του χώρου της από τη Μητροπολιτική Αθήνα σε συνδυασμό με την εμφάνιση νέων διαπεριφερειακών συνεργασιών και ο μετριασμός των ενδοπεριφερειακών ανταγωνισμών και ανισοτήτων μέσω ενισχυμένης συνεργασίας, συμπληρωματικότητας σε αναπτυξιακές χωρικές ενότητες που θα αξιοποιούν στο μέγιστο βαθμό το πλουτοπαραγωγικό της δυναμικό σ` όλες τις κατηγορίες χώρου και παραγωγικούς τομείς. η αξιοποίηση της θετικής ανταπόκρισης της Περιφέρειας στις χωρικές επιπτώσεις των εθνικών και κοινοτικών πολιτικών στους τομείς των μεταφορών, της ενέργειας, της υπαίθρου και των ειδικών κατηγοριών χώρου, της βιομηχανίας τουρισμού και της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, της περιβαλλοντικής αναβάθμισης και πρόληψης, όπως αυτές εξειδικεύονται και σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο. Προς την κατεύθυνση της επίτευξης των ανωτέρω στόχων έχει υιοθετηθεί το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης που παρουσιάζεται στον Χάρτη 3 1 με σαφώς προσδιορισμένους πόλους και άξονες ανάπτυξης ΧΑΡΤΗΣ 3 1: ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Πηγή: Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης της Στερεάς Ελλάδας, 2003 Σελίδα 14

19 3.5 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η εξέλιξη του Περιφερειακού Ακαθάριστου Προϊόντος όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 3 6 είναι παραπλήσια με αυτή του ΑΕΠ. Την περίοδο ακολουθεί μια θετική πορεία η οποία αναστρέφεται την περίοδο Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά την περίοδο που καταγράφονταν η θετική εξέλιξη του ΑΕΠ, η ετήσια αύξηση του σε επίπεδο Περιφέρειας ήταν σαφώς μικρότερη από αυτήν σε επίπεδο Χώρας. Η ίδια πορεία προκύπτει και από τη μελέτη των δεδομένων που αφορούν στο κατά κεφαλή ΑΕΠ το οποίο ενώ το 2005 είχε πλησιάσει σημαντικά το μέσο όρο της Χώρας (98,1%) το 2010 παρουσιάζει σημαντική απόκλιση (92,3%). Πίνακας 3 6: Μεταβολή του Περιφερειακού Ακαθάριστου Προϊόντος (σε τρέχουσες τιμές) Περιφερειακό Ακαθάριστο Προϊόν Περιφερειακό Ακαθάριστο Προϊόν ανά κάτοικο Ποσό σε εκ Ετήσια μεταβολή Ποσό σε Ετήσια μεταβολή Σχέση ΠΣΤΕ Ελλάδα ΠΣΤΕ Ελλάδα ΠΣΤΕ Ελλάδα ΠΣΤΕ Ελλάδα ΠΣΤΕ / Ελλάδα ,1% ,34% 8,07% ,5% 7,6% 94,3% ,41% 6,97% ,6% 6,5% 92,6% 2008* ,44% 4,50% ,6% 4,1% 92,2% 2009* ,04% 0,91% ,0% 1,3% 89,7% 2010* ,25% 3,86% ,3% 4,1% 92,3% Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Λογαριασμοί Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι η συμμετοχή της Περιφέρειας στο σχηματισμό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος διατηρείται διαχρονικά, με μικρές ετήσιες διακυμάνσεις, κοντά στο 4,5%. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 1: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΠΕ ΣΤΟ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΑΕΠ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ (ΜΟ ) Η συμμετοχή των Περιφερειακών Ενοτήτων στο σχηματισμό του Περιφερειακού Ακαθάριστου Προϊόντος αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 3 1 από το οποίο προκύπτει ότι το μεγαλύτερο τμήμα του Περιφερειακού προϊόντος (περίπου 68%) προέρχεται από τις ΠΕ Εύβοιας και Βοιωτίας. Επιπλέον, εκτός από τη σημαντική διαφορά των ΠΕ στο σχηματισμό του Περιφερειακού Προϊόντος εξίσου σημαντική είναι και η διαφοροποίηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων. Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Λογαριασμοί Σελίδα 15

20 Όπως αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 3 2 το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Βοιωτίας είναι διπλάσιο αυτού της Ευρυτανίας και της Φωκίδας, κατά 80% μεγαλύτερο αυτού της Φθιώτιδας και κατά 60% περίπου μεγαλύτερο αυτού της Εύβοιας. Η έντονη αυτή διαφορά αποδίδεται στη συμμετοχή μεγάλων βιομηχανικών μονάδων της Αττικής που είναι εγκατεστημένες κυρίως στο νότιο τμήμα της Βοιωτίας. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 2: ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ (ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ) ΠΣΤΕ Βοιωτία Εύβοια Ευρυτανία Φθιώτιδα Φωκίδα Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Λογαριασμοί Από την τομεακή κατανομή της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας στην Περιφέρεια (Διάγραμμα 3 3) προκύπτει ότι κυριαρχεί ο τριτογενής τομέας ενώ ο πρωτογενής τομέας συμμετέχει με μικρό ποσοστό (7%). ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 3: ΤΟΜΕΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΑΠΑ (ΈΤΟΣ 2010) Πρωτογενής Δευτερογενής Τριτογενής ΠΣΤΕ 7,0% 37,2% 55,9% Ελλάδα 3,2% 17,0% 79,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Λογαριασμοί Σελίδα 16

21 Επιπλέον, σημειώνεται ότι η συμμετοχή του πρωτογενή τομέα στο σύνολο της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας αν και υπερδιπλάσια σε σύγκριση με την αντίστοιχη συμμετοχή σε εθνικό επίπεδο, κατά το διάστημα μειώνεται διαρκώς τόσο σε απόλυτα μεγέθη όσο και ποσοστιαία (Διάγραμμα 3 4) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3 4: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑ ( ) 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% ΠΣΤΕ Ελλάδα 0% * 2009* 2010* Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Περιφερειακοί Λογαριασμοί (* προσωρινά στοιχεία) Σελίδα 17

22 4. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 4.1 ΤΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Η διάρθρωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μπορεί να εξεταστεί από διάφορες οπτικές γωνίες: π.χ. από τον αριθμό και το μέγεθος τους, την έκταση της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης, τον αριθμό των ατόμων που απασχολούν, την ηλικιακή διάρθρωση των απασχολουμένων σε αυτές, τα προϊόντα που παράγουν ή τα ζώα που εκτρέφουν, κ.ο.κ. Η διαρθρωτική εικόνα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της ΠΣΤΕ στα πλαίσια του παρόντος έργου προσεγγίστηκε χρησιμοποιώντας δεδομένα της EUROSTAT για τα έτη 2007 και 2010 που αφορούν κυρίως στα εξής: στον αριθμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, στη χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση στη νομική μορφή των ΓΕ στο οικονομικό μέγεθος των ΓΕ στον τεχνικοοικονομικό προσανατολισμό των ΓΕ στην παραγωγική κατεύθυνση των ΓΕ στην απασχόληση και στην ηλικιακή διάρθρωση των κατόχων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων Μια συνοπτική εικόνα της διάρθρωσης των ΓΕ της ΠΣΤΕ παρουσιάζεται στον Πίνακα 4 1. Πίνακας 4 1: Συνοπτική εικόνα της διάρθρωσης των ΓΕ της ΠΣΤΕ Μεταβολη Παράμετρος ΕΛΛΑΔΑ ΠΣΤΕ % ΕΛΛΑΔΑ ΠΣΤΕ % ΕΛΛΑΔΑ ΠΣΤΕ Συν. Γεωργ. Έκταση (000 ha) 4.402,8 418,6 9,5% 3.761,7 371,9 9,9% 14,6% 11,2% Αρ. εκμ/σεων (Χ1000) 860,15 82,6 9,6% 723,0 70, 5 9,7% 15,9% 14,7% Χρησ. Γεωργ. Έκταση (ΧΓΕ) (000ha) 4.076,2 377,2 9,3% 3.477,9 334,6 9,6% 14,7% 11,3% Ζωικές μονάδες ,0 7,0% 2.406,5 165, 9 6,9% 8,4% 9,3% Ετήσιες Μονάδες Εργασίας (ΕΜΕΧ1000) 568,7 47,6 8,4% 429,5 32,5 7,6% 24,5% 31,7% Τυπική Απόδοση (εκ ) 7.676,8 658,9 8,6% 6.700,0 583,5 8,7% 12,7% 11,4% Πηγή: EUROSTAT Structure of agricultural holdings Σελίδα 18

23 4.1.1 Αριθμός και μέγεθος ΓΕ Ο αριθμός των Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων (ΓΕ) της Περιφέρειας το έτος 2010 ανήλθε σε αποτελώντας το 9,7% του συνόλου των ΓΕ της Χώρας. Σε σχέση με το 2007 ο αριθμός των ΓΕ στην Περιφέρεια παρουσίασε μια σημαντική μείωση (περίπου 14,7%) η οποία ωστόσο είναι μικρότερη από τη μείωση του αριθμού των ΓΕ που καταγράφηκε σε επίπεδο Χώρας ( 15,9%). Η κατανομή των ΓΕ της Περιφέρειας κατά τάξη μεγέθους (Διάγραμμα 4 1) προσομοιάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτή των ΓΕ της Ελλάδας και της ΕΕ 27 με τη μόνη σημαντική διαφοροποίηση να καταγράφεται στις εκμεταλλεύσεις με ΧΓΕ >50ha των οποίων το ποσοστό σε επίπεδο ΕΕ 27 είναι εξαπλάσιο από αυτό της ΠΣΤΕ και της Ελλάδας. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 1: ΑΡΙΘΜΟΣ ΓΕ ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ ΜΕΓΕΘΟΥΣ (ΣΕ HA) 60,0% ΠΣΤΕ ΕΛΛΑΔΑ ΕΕ 27 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 0 < 2 2 4,9 5 9, , ,9 > 50 Πηγή: EUROSTAT Structure of agricultural holdings ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 2: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΧΓΕ ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΩΝ ΓΕ Αναφορικά με την κατανομή ΠΣΤΕ Ελλάδα EE 27 της ΧΓΕ κατά τάξη μεγέθους 70,0% των ΓΕ (Διάγραμμα 4 2) προκύπτει ότι σε επίπεδο 60,0% 50,0% Περιφέρειας και Χώρας οι μικρού μεγέθους ΓΕ (μέχρι 9,9Ha) συγκεντρώνουν το 40,0% 30,0% 40% περίπου της ΧΓΕ, οι μεσαίου μεγέθους ΓΕ (10 29,9 Ha) συγκεντρώνουν το 20,0% 30% περίπου της ΧΓΕ και το 10,0% υπόλοιπο 30% της ΧΓΕ 0,0% χρησιμοποιείται από τις μεγάλου μεγέθους ΓΕ < 2 2 4,9 5 9, , ,9 > 50 (>30ha). Αντιθέτως σε Πηγή: EUROSTAT Structure of agricultural holdings επίπεδο ΕΕ 27 οι μικρού και μεσαίου μεγέθους ΓΕ συγκεντρώνουν μόλις το 25% της ΧΓΕ ενώ οι μεγάλου μεγέθους ΓΕ το 75% Ειδικότερα ως προς την Περιφέρεια από τη συνδυαστική ανάγνωση των δύο διαγραμμάτων που προηγούνται προκύπτει ότι το 60% περίπου της συνολικής ΧΓΕ χρησιμοποιείται από το 11% περίπου των ΓΕ της ΠΣΤΕ που κατατάσσονται στις τάξεις μεγέθους >10ha και Σελίδα 19

24 το 10% περίπου της συνολικής ΧΓΕ χρησιμοποιείται από το 54% περίπου των ΓΕ της ΠΣΤΕ που κατατάσσονται στην τάξη μεγέθους <2ha Ως προς το μέσο μέγεθος των ΓΕ της Περιφέρειας (για το έτος 2010) αυτό υπολογίζεται σε 4,75ha, τιμή οριακά μικρότερη από την αντίστοιχη εθνική μέση τιμή (4,81ha) και αυξημένη κατά 4% περίπου σε σχέση με την τιμή του Το μέγεθος αυτό είναι σαφώς μικρότερο από το Ευρωπαϊκό μέσο μέγεθος το οποίο ανέρχεται σε 14,3ha, δηλαδή είναι τριπλάσιο αυτού της Περιφέρειας (Διάγραμμα 4 3). Η μεγάλη διαφορά του μέσου μεγέθους των ΓΕ μεταξύ των συγκρινόμενων επιπέδων προκύπτει από το γεγονός ότι στις ΓΕ της μεγαλύτερης τάξης μεγέθους (>50ha) το μέσο μέγεθος των ΓΕ της Περιφέρειας και της Ελλάδας είναι περίπου το ήμισυ του μέσου μεγέθους των ΓΕ της ΕΕ 27. Αντιθέτως στις μικρές τάξεις μεγέθους (<2Ha, 2 4,9ha & 5 9,9ha) το μέσο μέγεθος των ΓΕ διαφοροποιείται ελάχιστα μεταξύ των συγκρινόμενων γεωγραφικών επιπέδων ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 3: ΜΕΣΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΓΕ ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ ΜΕΓΕΘΟΥΣ (ΣΕ HA) 160,0 140,0 120,0 100,0 85,8 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 0,8 3,1 6,916,3 37,3 ΠΣΤΕ Ελλάδα EE 27 < 2 2 4,9 5 9, , ,9 > 50 Πηγή: EUROSTAT Structure of agricultural holdings Νομική μορφή ΓΕ Η πλειοψηφία των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΠΣΤΕ όπως και στην Ελλάδα είναι οικογενειακής μορφής (99,9% του συνόλου), ενώ το υπόλοιπο 0,1%, έχει μορφή νομικού προσώπου Σελίδα 20

25 4.1.3 Οικονομικό μέγεθος ΓΕ Το οικονομικό μέγεθος της γεωργικής εκμετάλλευσης προσδιορίζεται από τη συνολική τυπική απόδοση της εκμετάλλευσης, εκφραζόμενη σε ευρώ, η οποία νοείται ως η τυπική ακαθάριστη αξία της παραγωγής. Η τυπική απόδοση των ΓΕ της Περιφέρειας ανέρχεται συνολικά σε 583,5 εκ αποτελώντας το 8,6% της τυπικής απόδοσης του συνόλου των ΓΕ της Χώρας (βλ. Πίνακα 4.1). Η μέση τυπική απόδοση των ΓΕ της παρουσιάζει έντονη διακύμανση εξεταζόμενη σε συνάρτηση με το μέγεθος (σε ha) των ΓΕ λαμβάνοντας τιμές από για τις ΓΕ με έκταση <2ha μέχρι για τις ΓΕ με έκταση >50ha (μέση τιμή = ) Όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 4 4, το 60% περίπου των ΓΕ της Περιφέρειας έχει τυπική απόδοση μέχρι 4.000, το 30% έχει τυπική απόδοση από , ενώ μόλις το 10% περίπου έχει τυπική απόδοση άνω των Η ίδια κατανομή περίπου παρατηρείται και σε επίπεδο Χώρας. Αντιθέτως, στο επίπεδο της ΕΕ 27 διαπιστώνεται μια σημαντική διαφοροποίηση η οποία αφορά στις ΓΕ που έχουν τυπική απόδοση άνω των Το ποσοστό των ΓΕ με τυπική απόδοση άνω των είναι σχεδόν τετραπλάσιο αυτού της Περιφέρειας και της Ελλάδας. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4 4: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΓΕ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΠΣΤΕ ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ (2010) 0 < > ΕΕ 27 Ελλάδα 1,4% 58,3% 28,4% 5,7% 1,6% ΠΣΤΕ 4,0% 0,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Πηγή: EUROSTAT Structure of agricultural holdings Οι εκμεταλλεύσεις που έχουν τυπική απόδοση μέχρι χρησιμοποιούν το 17% της ΧΓΕ της Περιφέρειας ενώ στην ΕΕ 27 οι εκμεταλλεύσεις αυτές αξιοποιούν μόλις το 9% της ΧΓΕ. Η διαφοροποίηση αυτή δεν είναι τόσο σημαντική όσο η διαφοροποίηση που διαπιστώνεται στις ΓΕ που έχουν τυπική απόδοση άνω των οι οποίες σε επίπεδο ΕΕ 27 αξιοποιούν το 46% περίπου της ΧΓΕ ενώ σε επίπεδο Περιφέρειας και Χώρας αξιοποιούν αντίστοιχα το 6% και το 5% (Διάγραμμα 4 5). Σελίδα 21