ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ : ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΟΡΕΙΝΩΝ ΥΔΑΤΩΝ Επιβλέπων : Φ. ΜΑΡΗΣ, Λέκτορας ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ : ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ Ονοματεπώνυμο Φοιτητή Γκάνιας Δημήτριος Α.Μ. 421

2 Νέα Ορεστιάδα, Ιούνιος 2008 ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. Φώτιος Μάρης, Λέκτορας, Επιβλέπων 2. Λάζαρος Ηλιάδης, Επίκουρος Καθηγητής 3. Ηλίας Μήλιος, Επίκουρος Καθηγητής 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδ α ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα φράγματα στον κόσμο, η ανάγκη κατασκευής τους και η διεθνής εμπειρία... 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλικής πεδιάδας Η ΜΕΣΟΧΩΡΑ Ιστορικά στοιχεία για τη Μεσοχώρα Γεωγραφική θέση και όρια της Μεσοχώρας Διοικητική τοποθέτηση της περιοχής Γεωγραφική θέση του έργου..14 Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΑΧΕΛΩΟΣ 2.1. Γενικά στοιχεία για τον Αχελώο Ιστορικά στοιχεία για τον Αχελώο Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης των υδάτων του Αχελώου στο Υ.Δ., Δ.Σ. Ελλάδος Διαχείριση Αστικών Λυμάτων στο Υ.Δ., Δ.Σ. Ελλάδος Η ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ 3.1. Ιστορικό του έργου της εκτροπής του Αχελώου Εξέλιξη και αναπροσαρμογή του Έργου Καταδικαστικές αποφάσεις του Σ.τ.Ε Περιγραφή του έργου εκτροπής του Αχελώου Σήραγγα εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλίας Σκοπιμότητα της εκτροπής σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ

4 3.7. Τα πολλαπλά οφέλη σύμφωνα με το ΥΠ.ΑΝ Υδατική ανεπάρκεια στη Θεσσαλική πεδιάδα ΦΡΑΓΜΑ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ 4.1 Γενικά στοιχεία για το φράγμα της Μεσοχώρας Τμήματα του έργου ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Κλίμα της περιοχής της λεκάνης απορροής του Αχελώου Γεωλογία στη λεκάνη του Αχελώου Σεισμικότητα της περιοχής ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 6.1 Επιπτώσεις του ταμιευτήρα στην ποιότητα του ύδατος Θολερότητα Αλκαλικότητα Επιπτώσεις στο έδαφος Επιπτώσεις στη χερσαία πανίδα Επιπτώσεις στην υδρόβια πανίδα Επιπτώσεις στη χλωρίδα Επιπτώσεις στο τοπίο Επιπτώσεις στην οικονομία ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ 7.1 Θέση των κατοίκων έναντι στο Έργο Προβολή θέσεων Αντίσταση των κατοίκων Μέσα προβολής ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗ ΕΞΕΛΙΞΗ 8.1 Νέος οικισμός Το μέλλον της Μεσοχώρας ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 4

5 5

6 Πρόλογος Τα φράγματα που γίνονται στους μεγάλους ποταμούς, για λόγους ενεργειακής αξιοποίησης των υδάτων και άλλων αναπτυξιακών σκοπών, έχουν αναμφισβήτητα και ένα μεγάλο κόστος. Πέραν της σοβαρής διαταραχής που προκαλούν στο φυσικό περιβάλλον, πλήττουν, σε αρκετές περιπτώσεις και κατοικημένες περιοχές. Μετά τη σύστασή της το 1998, η Παγκόσμια Επιτροπή Φραγμάτων (WCD) διατύπωσε ένα κατάλογο κοινά αποδεκτών θέσεων, όπου αναφέρονταν εκτός άλλων και στο ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το κόστος-ιδιαίτερα στον άνθρωπο και το περιβάλλον- ήταν δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τα οφέλη. Ειδικά για τους κυνηγημένους και τους θιγόμενους. Επίσης, διατύπωνε ότι η άδικη κατανομή του κόστους- οφέλους από τα φράγματα, και σε σύγκριση με τις εναλλακτικές λύσεις, δημιούργησε πολλές αμφιβολίες αναφορικά με τη χρησιμότητα των φραγμάτων για ενέργεια και άρδευση. Παρ όλα αυτά, η συνολική ετήσια απορρόφηση γλυκών υδάτων υπολογίζεται σε τετραγωνικά χιλιόμετρα παγκοσμίως. Διπλάσια ποσότητα από πριν 50 χρόνια. Η αναγκαιότητα της τροφοδότησης με νερό, τόσο των αυξανόμενων πληθυσμών, όσο και της αναπτυσσόμενης οικονομίας, οδήγησε στην κατάσταση διαρκούς μείωσης του υδροφόρου ορίζοντα. Έτσι η ανάγκη διαχείρισης των αποθεμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο ανέβηκε στην κορυφή της οικουμενικής ατζέντας. Τα τελευταία χρόνια σταδιακά οι άνθρωποι κατέληξαν στην άποψη ότι το νερό δεν αποτελεί ένα αστείρευτο αγαθό, αλλά είναι μία περιορισμένη φυσική ενέργεια. Ταυτόχρονα αναπτύσσεται η άποψη ότι το νερό εκτός από οικονομικό αγαθό είναι και θεμελιώδες δικαίωμα. Έτσι το νερό θεωρείται σήμερα μία περιορισμένη φυσική πηγή και για το λόγο αυτό, το ζήτημα της δίκαιης κατανομής τίθεται όλο και πιο έντονα. Τις διαστάσεις αυτού του προβλήματος καθώς και την περιγραφή της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα, προσπαθούμε να σκιαγραφήσουμε με την εργασία αυτή. 6

7 Εισαγωγή Η εντατικοποίηση της παραγωγής και η αλόγιστη χρήση των νερών στη Θεσσαλία που οδήγησαν στην τεράστια μείωση των υπόγειων υδάτων, δημιούργησαν την απλουστευτική εντύπωση περί της αναγκαιότητος του έργου της εκτροπής του Αχελώου ως μοναδικής λύσης για την ανανέωση του υδροφόρου ορίζοντα, την άρδευση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων αλλά και την ύδρευση των αστικών κέντρων. Σε όλο αυτό το διάστημα των δεκαετιών, με ευθύνη του κράτους κατασπαταλήθηκαν οι υδάτινοι πόροι της Θεσσαλίας χάριν της ανάπτυξης της "εθνικής οικονομίας". Το κράτος έστρεψε τους παραγωγούς στη μονοκαλλιέργεια του υδροβόρου βαμβακιού κι ανά 50 στρέμματα ανοίχτηκε και μία βαθιά γεώτρηση (ο υδροφόρος ορίζοντας σήμερα έχει φθάσει σε βάθος μεγαλύτερο από 200μ.!). Αυτό το μοντέλο της ανάπτυξης είχε σαν αποτέλεσμα την εξάντληση των υδάτων και το να εμφανίζεται σαν σωτηρία στην επαπειλούμενη από λειψυδρία καταστροφή της Θεσσαλίας μια άλλη ανυπολόγιστη καταστροφή, αυτή της εκτροπής του Αχελώου. Η εκτροπή του Αχελώου δεν λύνει το πρόβλημα αλλά το μεταθέτει και το επιδεινώνει καθώς η αλήθεια είναι ότι η βιομηχανική γεωργία καταστρέφει το περιβάλλον της Θεσσαλίας (στην Ελλάδα και ουσιαστικά στο Θεσσαλικό κάμπο παράγεται το 80% της συνολικής παραγωγής του βαμβακιού στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Η επιλογή αυτή οδήγησε στην εγκατάλειψη της γεωργικής πρακτικής της αμειψισποράς (εναλλαγής) των καλλιεργειών, την απόπλυση και σκελετοποίηση των εδαφών από την υπεράρδευση, την πρόκληση καθιζήσεων του εδάφους και ρωγμών εξαιτίας της υπεράντλησης νερού, την παντελή έλλειψη οργανικής ουσίας, την ολοένα πιο εκτεταμένη χρήση χημικών λιπασμάτων με 7

8 επιπλέον αποτελέσματα τη ρύπανση, την αύξηση του κόστους, τη μείωση της βιοποικιλότητας. Κατά συνέπεια, πέρα από το περιβάλλον, η επιλογή αυτή καταστρέφει επίσης τους μικρούς αγρότες που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις αυξανόμενες απαιτήσεις της, καθώς επίσης καταστρέφει την υγεία καταναλωτών και παραγωγών, ενώ η εξάντληση των νερών για αστική και γεωργική χρήση σε συνδυασμό με τη νιτρική ρύπανσή τους από τα φυτοφάρμακα έχουν φθάσει σε οριακό σημείο. Ο Πηνειός ειδικότερα που αποτελεί τον μεγαλύτερο ποταμό της περιοχής έχει απωλέσει τον μεγαλύτερο όγκο των νερών του και κινδυνεύει να μετατραπεί σε ξεροπόταμο ενώ έχει ρυπανθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. (Να σημειώσουμε εδώ ότι όλοι οι φυσικοί υγρότοποι της Θεσσαλίας έχουν πάψει να υπάρχουν από καιρό, όπως η λίμνη Κάρλα που αποξηράνθηκε πλήρως το 1962 στο όνομα της ανάπτυξης ). Μελέτη που παρουσιάστηκε στο 3ο Αναπτυξιακό Συνέδριο για τους υδάτινους πόρους της Θεσσαλίας αναφέρει ότι "ο Θεσσαλικός κάμπος παρουσιάζει την υψηλότερη ζήτηση νερού πανελλαδικά με κ.μ. την ώρα, ενώ η ζήτηση για γεωργική χρήση με κ.μ. είναι υπερδιπλάσια από τον υπόλοιπο ελληνικό μέσο όρο". Ενώ η μέση βροχόπτωση στη Θεσσαλία κυμαίνεται από χιλιοστά το χρόνο (σε αντίθεση με τη Δυτική Ελλάδα, όπου η μέση βροχόπτωση είναι υπερδιπλάσια), η ζήτηση για αστική χρήση του νερού κυμαίνεται από κ.μ. την ώρα, που είναι η μεγαλύτερη σε όλη τη χώρα, με εξαίρεση την Αττική (289 κ.μ. την ώρα), ενώ η ζήτηση για γεωργική χρήση είναι η μεγαλύτερη σε όλη την Ελλάδα ( κ.μ. την ώρα - μέσος όρος έτους). Η Θεσσαλία έχει την υψηλότερη συνολική ζήτηση νερού σε όλη την Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένης της Αττικής), που ξεπερνά τα κ.μ. την ώρα. Η Θεσσαλία έχει το μεγαλύτερο δείκτη εκμετάλλευσης των νερών (σχέση μεταξύ υφιστάμενων υδατικών πόρων και ζήτησης) σε όλη την Ελλάδα (0,36), με εξαίρεση την Αττική (1,02). Η πρόβλεψη για το μελλοντικό δείκτη κατανάλωσης στη Θεσσαλία είναι ο υψηλότερος για όλη την Ελλάδα (0,28%), με εξαίρεση την Αττική (0,36%). Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του συνεδρίου η εκτίμηση είναι πως "ούτε τα άφθονα νερά του Αχελώου δεν φτάνουν για να καλυφθεί το μεγάλο πρόβλημα της Θεσσαλίας σε υδάτινους πόρους και μετά την εκτροπή των 600 εκ. κ.μ. ετησίως, το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας θα ανέρχεται σε εκ. κ.μ. ετησίως. Βασικά έργα για αυτήν την εκτροπή είναι μια σειρά από κατασκευές, ανάμεσα στα οποία το φράγμα της Μεσοχώρας με χωρητικότητα 358 Χ 106 m 3 νερού και μια σήραγγα 7.5 χλμ., καθώς και το γιγαντιαίο φράγμα της Συκιάς με χωρητικότητα 530x106 m3, από το οποίο προβλέπεται να γίνει και η εκτροπή του ποταμού προς τη Θεσσαλία μέσω μιας δεύτερης σήραγγας μήκους 17,4 χλμ. και χωρητικότητας 600x10 6 m3 νερού που ξεκινά από το χωριό Πετρωτό και διαπερνώντας την οροσειρά της Πίνδου καταλήγει στο Πευκόφυτο, σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από το χωριό Μουζάκι. 8

9 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο Η ΜΕΣΟΧΩΡΑ 1.1 Ιστορικά στοιχεία για τη Μεσοχώρα. 10

11 Η Μεσοχώρα κεφαλοχώρι της Πίνδου, δεσπόζει σε μια μεγάλη ορεινή περιοχή. Βρίσκεται 67 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Τρικάλων, κτισμένη στην αγκαλιά της Πίνδου, στην κοιλάδα του Άνω Αχελώου. Ανήκει στο δήμο Πινδαίων και περιβάλλεται από ψηλά βουνά και πλούσια δάση. Ξεχωρίζει για τη μεγάλη της ποικιλία στη βλάστηση, είναι κτισμένη μέσα σε δάσος και σε τόπο όπου ζει η καφέ αρκούδα της Πίνδου. Είναι χτισμένη κοντά στη συμβολή του μικρού ποταμού «Σιμιώτη» με τον Αχελώο. Έκτος από την ωραιότητα της κοιλάδας του Αχελώου και των φαραγγιών της περιοχής, το τοπίο της Μεσοχώρας χαρακτηρίζεται από ένα εκπληκτικό ανάγλυφο κορυφογραμμών, από μικρά ή μεγαλύτερα οροπέδια, το σπουδαιότερο από τα οποία είναι το «Στουρνάρι», από χειμάρρους και απότομους γκρεμούς, παρόλο που στη μεγαλύτερη έκτασή του έχει μία, σπάνια για ορεινή περιοχή, βατότητα, η οποία το καθιστά εκμεταλλεύσιμο και καλλιεργήσιμο ακόμα και σε υψόμετρα συνήθως απαγορευτικά για καλλιέργειες. Η χλωρίδα είναι ιδιαίτερα πλούσια με δάση ελάτης και κέδρου, πολλές βελανιδιές, θάμνους και μεγάλες εκτάσεις φτέρης, με χιλιάδες οπωροφόρα δέντρα τόσο ήμερα, όσο και άγρια, με κυριαρχία της καρυδιάς, της κερασιάς, της κορομηλιάς, της φουντουκιάς (λεπτοκαρυά), της μηλιάς, της κρανιάς, της αγριογκορτσιάς κ.τ.λ., ενώ η μεγάλη ποικιλία άνθεων και ρίγανης ευνοεί την παραγωγή εκλεκτού ανθόμελου. Η πανίδα αποτελείται από κάθε είδους οικόσιτα και ποιμενικά ζώα, ενώ η περιοχή μέχρι το 1980 ήταν πλουσιότατη σε λαγούς και πέρδικες, που, δυστυχώς, σήμερα ο αριθμός τους έχει μειωθεί δραματικά από την δράση των κυνηγών που καταφτάνουν από όλη την Ελλάδα. Και από τα αρπακτικά πουλιά, όπως ο σταυραετός, ο γύπας και το γεράκι, ελάχιστα έχουν απομείνει, γιατί τα απομάκρυνε ο θόρυβος των μηχανημάτων και η παράνομη θήρα τους 11

12 από τους κυνηγούς, από τα άλλα αγρίμια ο λύκος σπανίως εμφανίζεται και μόνο τα κουνάβια και οι αλεπούδες κυκλοφορούν ακόμα σε ικανοποιητικό αριθμό. Επίσης δεν είναι σπάνιο να εμφανίζονται και αγριόχοιροι και ενίοτε και καμιά αρκούδα. Έχει μια μεγάλη και πολυώδυνη ιστορία που ξεκινά από τα βάθη των αιώνων και φτάνει ως τις μέρες μας. Πολλά και τραγικά γεγονότα έχουν σημαδέψει την πορεία αυτού του τόπου. Το αρχικό όνομα της Μεσοχώρας ήταν «Βυτσίστα», ονομασία Σλαβικής προελεύσεως που σημαίνει δυτικά, γεωγραφικός προσδιορισμός που φανέρωνε τη θέση του οικισμού στην ευρύτερη περιοχή. Δηλαδή κτισμένη και απλωμένη δυτικά προϋπάρχοντος οικισμού, που λεγόταν Παλιοχώρι. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι Σλάβοι θα πρέπει να έχουν περάσει από εδώ, κατά τον 6ο με 7ο μχ. αιώνα. Την ύπαρξη, τον εποικισμό και την διέλευσή τους, επιμαρτυρούν και οι επίσης σλαβικές ονομασίες πολλών άλλων γειτονικών χωριών της περιοχής, όπως «Δοβρόι», «Σκλήβαινο», «Γρεβενοσέλι», «Κορνέσι», «Πλοπ» κ.λ.π. Η κεντρική πλατεία της Μεσοχώρας. Για τη μακρινή αρχαιότητα, ελάχιστες και αδιερεύνητες μέχρι σήμερα, είναι οι σωζόμενες μαρτυρίες. Υπάρχουν πάντως ενδείξεις, για την ύπαρξη στο χώρο αυτό, ιστορικών και προϊστορικών οικισμών. Έχουν επισημανθεί μάλιστα τελευταία από ειδικούς, χαρακτηριστικές θέσεις της Μεσοχώρας και αποφασίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού η διενέργεια ανασκαφών. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί οι εν λόγω ανασκαφές και τα πρώτα ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού των ελληνιστικών χρόνων. Συναφείς, ωστόσο πληροφορίες, βάσει ιστορικών πηγών και μυθολογικών στοιχείων, αναφέρουν ότι οι Μεσοχωρίτες, κατά πάσαν πιθανότητα, θεωρούνται απόγονοι των προϊστορικών Αθαμανών. Αλλά και στους νεότερους χρόνους η ιστορία της Μεσοχώρας είναι γεμάτη από σημαντικά περιστατικά και γεγονότα. Οι σάλπιγγες των πολέμων ήχησαν πιο έντονα εδώ. Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 η Μεσοχώρα και η ευρύτερη περιοχή διαδραμάτισαν σπουδαίο ρολό. Ανήκαν στο αρματολίκι του Ασπροποτάμου με αρχηγό τον Ν. Στουρνάρη. Και στο κοντινό παρελθόν, ο τόπος σημαδεύτηκε από πολλές τραυματικές περιπέτειες. Και κατά το και κατά και στη Μικρασιατική καταστροφή, την Κατοχή, αλλά και στη συνέχεια, στην εποχή του επάρατου εμφύλιου, θρήνησε, δυστυχώς πολλά θύματα. 12

13 Λόγω της στρατηγικής της θέσης, η Μεσοχώρα είχε καταστεί θέατρο μαχών και αιματηρών συγκρούσεων. Στη Μεσοχώρα είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του ο Άρης Βελουχιώτης. Το 1943 το χωριό κάηκε σχεδόν ολόκληρο, από τους Γερμανούς. Οι κάτοικοί του, ωστόσο όσοι επέζησαν από τους πολέμους και τις φοβερές κακουχίες, δε το εγκατέλειψαν ποτέ. Την ξαναέστησαν στα πόδια της τη Μεσοχώρα, όπως κάνανε το ίδιο αργότερα, μετά από έναν καταστροφικό, μεγάλο σεισμό το 1967, που είχε μεταβάλει και πάλι το μεγάλο χωριό σε ερείπια. Με το αλλαγμένο όνομα, από Βυτσίστα σε Μεσοχώρα, εμφανίζεται από το 1928 και μετά. Και ήταν πόλη ορθή η απόφαση του κράτους, για την μετονομασία της. Της ταιριάζει θα λέγαμε, καλυτέρα το νέο όνομα. Εκφράζει μια πραγματικότητα, αφού είναι ένα μεγάλο κεφαλοχώρι τοποθετημένο στο κέντρο μιας μεγάλης ορεινής περιφέρειας, κατοικημένης με διάσπαρτα αλλά μικρότερα χωριά, με τα οποία είχε και έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί ακτινωτά. Σε σχέση με τους άλλους οικισμούς, όμορους και μη, υπερέχει και σε έκταση και σε εδαφική μορφολογία και σε αριθμό κατοίκων. Υπήρξε μάλιστα διοικητική πρωτεύουσα, έδρα Δήμου, για τριάντα ολόκληρα χρόνια( ). Όπως ανέφερα, η Μεσοχώρα ήρθε αντιμέτωπη πολλές φορές με τον αφανισμό της, από το ολοκληρωτικό κάψιμο του χωριού από τους Γερμανούς, μέχρι τον ισχυρό σεισμό του Παρόλα αυτά η Μεσοχώρα πάλεψε και βγήκε ζωντανή μέσα από αυτές τις δοκιμασίες. Ακολούθησαν χρόνια δύσκολα για το χωριό, όπως άλλωστε και για τα περισσότερα χωριά τις ορεινής Ελλάδος, αλλά οι κάτοικοι με επιμονή και υπομονή, αλλά πάνω από όλα με πολλή αγάπη για τον τόπο τους, ξαναέχτισαν και επανέφεραν το χωριό στην πορία του. Μέχρις ότου ένα άλλο εμπόδιο, ήρθε και στάθηκε απέναντι στο χωριό. Ένα τσιμεντένιο εμπόδιο 150 μέτρων, το οποίο ξαναέβαλε το χωριό και τούς κατοίκους του σε ανήσυχες σκέψεις για την μετέπειτα πορεία τους. Κεντρικό σημείο του χωριού. 13

14 1.2 Γεωγραφική θέση και όρια της Μεσοχώρας. Μερική άποψη της Μεσοχώρας. Πρόκειται για ένα μεγάλο ορεινό χωριό του νομού Τρικάλων, στα πόδια του οποίου κυλάνε τα ολόασπρα και πεντακάθαρα νερά του ποταμού Αχελώου. Περιστοιχίζεται από ψηλά βουνά και δορυφορικά από άλλους κατοικημένους οικισμούς. Το γεωγραφικό πλάτος και μήκος του, είναι 39ο και 21ο 22 20, αντίστοιχα. Βορειοδυτικά αντικρίζει τα Τζουμέρκα, ανατολικά το Όρος Αυγό, βόρεια το Ξηροβούνι και τον Αχελώο, νότια τα βουνά Αλαμάνος και Λιακατάς και νοτιοανατολικά, σε κάπως μεγαλύτερη ακτίνα, την οροσειρά της Λέουσας, της οποίας συνέχεια αποτελούν άλλα χαμηλότερα βουνά, στις πλαγιές των οποίων απλώνεται το χωριό. Άλλοι γειτονικοί οικισμοί που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, ως όρια της περιοχής, είναι το Αρματωλικό, το Φορτώσι από βόρεια, η Νέα Πεύκη, Βαθύρεμα, Μοσχόφυτο από νότια και τα χωριά Μυρόφυλλο και Κορυφή από δυτικά. Το υψόμετρο του χωριού(πλατεία) από την επιφάνεια της θάλασσας είναι 800μ., ενώ των οικισμών Εξοχή(Πλάτανος) 1100μ., Σπίτια 1150μ., Βαρκά 950μ., και ο Τούρνος 800μ. 14

15 Το βουνό Αλαμάνος, νότια της Μεσοχώρας. 1.3 Διοικητική τοποθέτηση της περιοχής. Διοικητικά, η Μεσοχώρα, υπάγεται στο Νομό Τρικάλων και απέχει από τα Τρίκαλα 67χιλιόμετρα. Βρίσκεται στο μέσον της εθνικής οδού Τρικάλων-Άρτας και από αυτή την άποψη η γεωγραφική της θέση είναι σημαντική. Στην κοινότητα Μεσοχώρας ανήκει εδαφική έκταση 30 τετρ. χιλιομέτρων περίπου. Με το σχέδιο «Καποδίστριας» υπάχθηκε στο Δήμο Πινδαίων, που έχει έδρα τα ΣτουρναραίΪκα. 15

16 Από την άποψη της εσωτερικής διοικητικής λειτουργιάς του χωριού, η Μεσοχώρα είναι οργανωμένη με τις εξής υπηρεσίες: Αστυνομικός Σταθμός, Αγροτικό Ιατρείο(παλιά Υγειονομικός Σταθμός με Νοσοκομείο μικρού αριθμού κλινών), Ταχυδρομικό Γραφείο και Ταμιευτήριο, ΟΤΕ(Αστικό κέντρο και ως πρόσφατα τηλεπικοινωνιακό Γραφείο Δ τάξεως), επίσης λειτουργούσε στο χωριό μέχρι πρόσφατα νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο, δυστυχώς όμως κλείσανε λόγω μετακίνησης των οικογενειών σε αστικά κέντρα. 1.4 Γεωγραφική θέση του έργου. Η θέση του φράγματος Μεσοχώρας είναι κοντά στο χωριό (4 χιλιόμετρα) και κατάντη της γέφυρας Χατζηπέτρου που συνδέει τη Μεσοχώρα με το Αρματωλικό περίπου 800μ. 16

17 Διακρίνεται η απόσταση του Έργου από τη Μεσοχώρα. Η πλησιέστερη πόλη είναι τα Τρίκαλα στην οποία ανήκει και η περιοχή διοικητικά. Η προσπέλαση προς τη θέση αυτή από τα Τρίκαλα είναι δύσκολη και οπωσδήποτε απαιτείται η βελτίωση του δρόμου για να επιτυγχάνεται βέλτιστη επικοινωνία με το έργο σε όλες τις φάσεις του. Σε ένα χρόνο αναμένεται η παράδοση δύο σηράγγων οι οποίες θα βελτιώσουν σημαντικά την πρόσβαση στη περιοχή και την επικοινωνία Θεσσαλίας Άρτας. 17

18 Η γέφυρα Χατζηπέτρου. Χτίστηκε το Αποτελεί το πρώτο μεγάλο έργο του νομού Τρικάλων μετά την απελευθέρωση το

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΑΧΕΛΩΟΣ 19

20 2.1 Ποταμός Αχελώος Ο ποταμός Αχελώος ή Ασπροπόταμος είναι ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδος (265 χιλιόμετρα) μετά τον Αλιάκμονα. Ο ποταμός πηγάζει από το Όρος Λάκμος στο Περιστέρι της οροσειράς της Πίνδου, νότια και νοτιοδυτικά του Μετσόβου. Λέγεται και «Ασπροπόταμος» από την άσπρη λάσπη που κατεβάζει το ρεύμα του και γιατί τα νερά του έχουν ένα λευκό, θολό χρώμα που προέρχεται από την άργιλο, την οποία μεταφέρει από την γεωλογική ζώνη του φλύσχη που διαρρέει στην οροσειρά της Πίνδου. Η υδρολογική λεκάνη του Αχελώου κείται στη δυτική Ελλάδα μεταξύ 38ο 20 (δέλτα) και 39ο 44 (πηγές). Βόρειο πλάτος 21ο 05 & 22ο 00 ανατολικό μήκος. Η συνολική λεκάνη απορροής του έχει έκταση 4860 km2 και μέγιστο υψόμετρο 2469μ. Η λεκάνη απορροής του Αχελώου ποταμού. Η παροχή του στις εκβολές είναι σύμφωνα με τη ΔΕΗ 2,5 έως 3,5 δις. κυβ. μ. το χρόνο. Ο ποταμός ρέει, αρχικά δυτικά τις Θεσσαλίας με κατεύθυνση προς Νότο και στη συνέχεια εισέρχεται στη Στερεά Ελλάδα διαγράφοντας τα σύνορα Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Στην περιοχή αυτή, αφού εμπλουτιστεί με νερά της Πίνδου από τους διαφόρους παραποτάμους(αγραφιώτης, Μέγδοβας και Τρικεριότης), ρέει προς Νότο μεταξύ των ορεινών όγκων Βάλτου και Μακρυνόρους όπου συναντά τον παραπόταμο Μπίζακο. Στο ύψος του Αγρινίου σχηματίζει ένα διπλό μαιανδρισμό και στρέφεται δυτικά προς την Αιτωλική λεκάνη. Από το σημείο αυτό ακολουθεί πάλι κατεύθυνση προς Νότο και αφού εμπλουτιστεί με τα πλεονάζοντα νερά Λυσιμαχείας και Τριχωνίδας, στρέφεται δυτικά στην 20

21 περιοχή Νεοχωρίου και τελικά εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος νότια των Εχινάδων μέσω διευθετημένης κοίτης. Το πλάτος του στο μέγιστο σημείο του φθάνει τα 90 μέτρα. Αποτελεί ένα σημαντικό ποτάμιο οικοσύστημα με μοναδικά φυσικά τοπία, από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του, περιλαμβάνοντας σπάνια φυτικά και ζωικά είδη, ανάμεσά τους αρκούδες, λύκους, ζαρκάδια, αγριόγιδα, γύπες και αετούς. Στις όχθες του αναπτύχθηκαν από την αρχαιότητα πλήθος πολιτισμοί που τα ίχνη τους, όπως φρούρια, οικισμοί, πλακόστρωτα μονοπάτια, πέτρινα τοξωτά γεφύρια, σώζονται μέχρι σήμερα. Η περιοχή που διαρρέει στον άνω ρου του αποτέλεσε εστία ενός ορεινού πολιτισμού και καταφύγιο ανυπότακτων και εξεγερμένων με μεγάλη ιστορία από την εποχή των κλεφτών και των αρματολών μέχρι και την εποχή της αντίστασης στην κατοχή και του εμφύλιου πολέμου. Ο Άσπρος, άλλοτε ήρεμος κι άλλοτε μανιασμένος, άλλοτε πάλι μέσα από τις βουνοκορφές της Πίνδου ή τα γραφικά χωριά της Ευρυτανίας, κυλά αιώνες τώρα προκαλώντας θαυμασμό, αλλά και δέος. Ο Αχελώος φτάνει στη Μεσοχώρα Σήμερα όμως ο άλλοτε θεϊκός ποταμός αντιμετωπίζει το φάσμα του αφανισμού του. Μεταξύ των δεκαετιών του 1950 και του 1990 υπέστη τρεις μεγάλες επεμβάσεις που ανέκοψαν τη ροή του με σκοπό τη δημιουργία υδροηλεκτρικών φραγμάτων, κι άλλη μία στον 21

22 παραπόταμό του Ταυρωπό (Μέγδοβα) που είχε χαρακτήρα αρδευτικό εκτρέποντας τα νερά του προς την πεδιάδα της Καρδίτσας. Έτσι προέκυψαν τα φράγματα των Κρεμαστών, του Καστρακίου, του Στράτου και το φράγμα του Ταυρωπού. Την ίδια ακριβώς περίοδο με τη δημιουργία αυτών των έργων υπήρξε δραματική ελάττωση του πληθυσμού στην περιοχή. Το ποσοστό μείωσης για τα παραποτάμια χωριά των τριών νομών που διασχίζει ο Αχελώος αγγίζει το 35%, ενώ υψηλότατο είναι το ποσοστό γήρανσης του πληθυσμού που απέμεινε σε αυτές τις περιοχές. Ειδικότερα το φράγμα των Κρεμαστών θεωρείται ως το μεγαλύτερο γαιόφραμα της Ευρώπης, με ύψος στάθμης νερού 153 μ. και πλάτος 500 μ. και συγκεντρώνει τα νερά των ποταμών Αχελώου, Αγραφιώτη και Ταυρωπού, δημιουργώντας έναν τεράστιο ταμιευτήρα, μια τεχνητή λίμνη χωρητικότητας εκατ. κυβ. μέτρων. Από το 1965 λειτουργεί εδώ ο μεγαλύτερος υδροηλεκτρικός σταθμός της ΔΕΗ στη χώρα, αποτελούμενος από 4 γιγαντιαίες μονάδες. Όταν έγιναν όλα τα έργα και ολοκληρώθηκε η ανύψωση του φράγματος το 1963, δεκάδες χωριά και γεφύρια, μνημεία μιας μακραίωνης ιστορίας, διαγράφηκαν από το χάρτη καθώς τα νερά κάλυψαν την προκαθορισμένη περιοχή. Παράλληλα, η δημιουργία του φράγματος και η συσσώρευση μεγάλου όγκου νερού είχε σαν αποτέλεσμα τη μεταβολή του κλίματος στην περιοχή και ως επιστέγασμα τον καταστρεπτικό σεισμό της 5ης Ιούλη Με τη δημιουργία αυτών των φραγμάτων καταποντίστηκαν μέσα στα νερά μερικές απ' τις πιο όμορφες περιοχές της Αιτωλοακαρνανίας κι ο θεϊκός Αχελώος μετατράπηκε σε μια σειρά από τεχνητές λίμνες που αλλοίωσαν την άγρια ομορφιά των φυσικών τοπίων και προκαλούν σοβαρά προβλήματα στο δέλτα και τις λιμνοθάλασσες των εκβολών του ποταμού. Από το 160ο χλμ. του μήκους του, ο Αχελώος έπαψε πια να είναι ένα φυσικό ποτάμι, και ένα μεγάλο μέρος της κοίτης του είναι εγκιβωτισμένο. Οι εκβολές του Αχελώου στο Ιόνιο πέλαγος σχηματίζουν ένα εκτεταμένο δέλτα, η μορφή του οποίου διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια από τις προσχώσεις του ποταμού, το οποίο χαρακτηρίζεται ως ένας από τους πιο σημαντικούς υγροβιότοπους της Μεσογείου. Καλαμιώνες, βάλτοι με πλούσια βλάστηση, υφάλμυρες λιμνοθάλασσες, αμμοθίνες σπάνιες πλέον στο μεσογειακό περιβάλλον και υγρολίβαδα συνθέτουν ένα εκπληκτικό τοπίο εξαιρετικής βιολογικής σημασίας. Η συνέχειά του επιτυγχάνεται μέσω των γλυκών νερών και των φερτών υλών του Αχελώου, απαραίτητων στοιχείων για τη διατήρηση της λιτότητας και των βραχονησίδων που προστατεύουν τις λιμνοθάλασσες από τη διαβρωτική ορμή της θάλασσας. Στο δέλτα επίσης φιλοξενείται μια πλούσια ορνιθοπανίδα και η ιδιαιτερότητά του να μην παγώνει το χειμώνα τον καθιστά καταφύγιο για να διαχειμάζουν είδη που θα εξολοθρεύονταν στα βορειότερα ψυχρά κλίματα. Το δέλτα του Αχελώου αποτελεί την περιοχή για το ξεχειμώνιασμα των αρπακτικών κι ανάμεσα στα άλλα κάνουν την εμφάνισή τους εδώ τα Όρνια, ο Στικταετός, ο Μαυρόγυπας, ο Χρυσαετός, ο Φιδαετός, ο Θαλασσαετός και ο Σπιζαετός. Η ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή - όπως αυτή εκφράζεται μέσα από εντατικές καλλιέργειες, αποστραγγίσεις, λαθροθηρία, αυθαίρετη δόμηση, απόθεση αποβλήτων, εγκιβωτισμό της κοίτης του ποταμού - προκαλεί ισχυρές πιέσεις στην βιωσιμότητα αυτών των υγροτόπων. Η εξαγγελθείσα από τη δεκαετία του 1980 εκτροπή του Αχελώου φαντάζει σαν αναγγελία της οριστικής καταστροφής του. Η δραματική μείωση της ποσότητας του 22

23 νερού μετά την εκτροπή σημαίνει ότι μειώνονται οι φυσικές αντιστάσεις της περιοχής στη διείσδυση του θαλασσινού νερού, με αποτέλεσμα μη αντιστρεπτές οικολογικές επιπτώσεις. Οι ήδη καλλιεργούμενες εκτάσεις με την αύξηση της λιτότητας μετατρέπονται σε ακατάλληλες σε μεγάλο βαθμό για κάθε είδους καλλιέργεια. Στη βόρεια περιοχή του Δέλτα του Αχελώου, διασώζονται μικρά παραποτάμια δάση, υπολείμματα των απέραντων δασών που υπήρχαν παλαιότερα σ` αυτά τα μέρη. Το 1859, όταν πέρασε από την περιοχή ο Άγγλος ορνιθολόγος W.H. Simpson, κατέγραψε ότι υπήρχαν μεγάλα παραποτάμια δάση που θύμιζαν ζούγκλα και ο ήλιος δεν μπορούσε να τα διαπεράσει. Το σπουδαιότερο από τα δάση που σώζονται σήμερα είναι το δάσος του Φράξου, κοντά στο Λεσίνι, το οποίο, μετά τη μεταπολεμική αποξήρανση της λίμνης Mελίτη και την απόδοση χιλιάδων στρεμμάτων σε καλλιέργειες, απέμεινε σαν νησίδα μέσα στη "θάλασσα" του καλαμποκιού. Έχει έκταση 60 εκτάρια περίπου, και έχει ανακηρυχθεί από το 1985 σε "Μνημείο της Φύσης" και αποτελείται κυρίως από φράξους, ασημόλευκες, ασημοϊτιές, φτελιές και δάφνες. Τα τεράστια αιωνόβια δένδρα είναι πνιγμένα μέσα στα αναρριχητικά φυτά και τα ρυάκια που τρέχουν γύρω από το δάσος είναι ιδανικοί βιότοποι για τη βίδρα κι αποτελούν καταφύγιο για σημαντικό αριθμό πουλιών καθώς επίσης για πολλά είδη αμφίβιων και ερπετών. 2.2 Ιστορικά στοιχεία για τον Αχελώο. Ο Αχελώος είναι γιος του Ωκεανού και της Τηθύος (Ησιοδ., Θεογονία, 340) ο πρωτότοκος και ο μεγαλοπρεπέστερος. Μέγας προολύμπιος θεός λατρευόταν σε όλη την περιοχή γύρω από τη ροή του. Κόρες του ήταν οι Νύμφες και οι Σειρήνες και πολλές πηγές( Κασταλία, Καλλιρόη κ.α.). Ο λαός τον είχε προσδώσει τη μορφή ανθρωπόμορφου ταύρου. Με τη μορφή αυτή παρίσταναν την ορμητικότητά του και με τη μορφή δράκου τον ελικοειδή ρου των νερών του. Επειδή από το Περιστέρι πηγάζουν και τα ποτάμια Άραχθος και Πηνειός, η φαντασία του λαού έπλασε το μύθο ότι ο Αχελώος ήταν ζαβολιάρης και τα άλλα 23

24 αδέρφια του τον εγκατέλειψαν. Εκείνος οργισμένος διασχίζει μουγκρίζοντας τα βουνά και τα φαράγγια προς αναζήτησή τους. Στην ομηρική Iλιάδα, ανώτερος σε δύναμη του θεϊκού Αχελώου θεωρείτο μόνο ο Δίας. Αθαμάνες, Δόλοπες, Ιμβριώτες, Αιτωλοί, έζησαν δίπλα στα νερά του. Το όνομά του προέρχεται από τη ρίζα "αχ" που σημαίνει νερό (λατινικό aqua) και το συγκριτικό επίθετο λώων που σημαίνει μεγαλύτερος. Ονομάζεται ακόμα Θέστιος, Θόας, Φόρβας, Αργυροδίνης και Άξενος. Ο Απολλόδωρος τον παρουσιάζει σαν σύζυγο μιας Αιτωλής της Στερόπης, αφού απέτυχε να παντρευτεί μια άλλη Αιτωλή τη Δηιάνειρα. Το τελευταίο όνομά του ο Αχελώος το χρωστά στον ήρωα Αχελώο, που τραυματισμένος από ένα τόξο, καθώς περνούσε τον ποταμό, έπεσε και πνίγηκε μέσα στο ποτάμι. Πρώτος ο ήρωας των Δωριέων Ηρακλής μετά από μερόνυχτα πάλης πέτυχε το ακατόρθωτο. Νίκησε τον Αχελώο και του πήρε ένα κέρατο, γιατί ο Αχελώος ήταν μεταμορφωμένος σε ταύρο και το έδωσε στον Οινέα για να πάρει γυναίκα τη Δηιάνειρα. Ανάγκασε το θηρίο να αποδεχτεί την ήττα του και να παραδώσει το κέρας της Αμάλθειας, πηγή πλούτου και αφθονίας. Στα τρόπαια του νικητή περιλαμβάνονταν και η Δηιάνειρα, η με το ζόρι μνηστή του Αχελώου. Ο ωραιότατος αυτός μύθος, ερμηνεύεται από αρχαίους συγγραφείς όπως ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Στράβων ως η εκτροπή του Αχελώου, προκειμένου να γίνει γόνιμη η χώρα των Καλυδωνίων, η σημερινή Αιτωλία. Δηλαδή η πρώτη εκτροπή του Αχελώου χάνεται στα βάθη του μύθου! Ο θεϊκός Αχελώος. 2.3 Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης των υδάτων του Αχελώου στο Υ.Δ., Δ.Σ. Ελλάδος 24

25 Ο ποταμός Αχελώος διαρρέει το Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΘΕ για την περίοδο και μελετών του πανεπιστημίου Αιγαίου για την περίοδο έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν βασικά αγρονομικά κριτήρια για άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Επιπρόσθετα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, τον καθιστούν κατάλληλο για πρόσληψη νερού προς πόση (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Έτσι ο Αχελώος κατατάσσεται στην κατηγορία Α1. Χάρτης Υδατικών Διαμερισμάτων της χώρας. Όρια νομών Όρια υδατικών διαμερισμάτων Επισημαίνεται το χαμηλό επίπεδο μικροοργανισμών που για καμία από τις εξεταζόμενες ουσίες δεν υπερβαίνει τα όρια της ελληνικής νομοθεσίας (Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ αριθμ. 2/ ) και για τις περισσότερες βρίσκεται σε πρακτικά μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. Σε χαμηλό επίπεδο βρίσκονται επίσης τα βαρέα μέταλλα που έχουν μετρηθεί στον ποταμό. Επισημαίνεται ότι το δέλτα του ποταμού Αχελώου καθώς και ο ποταμός Αχελώος έχουν χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητοι αποδέκτες σε εφαρμογή των διατάξεων της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ περί επεξεργασίας αστικών λυμάτων 2.4 Διαχείριση Αστικών Λυμάτων στο Υ.Δ., Δ.Σ. Ελλάδος 25

26 Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος, ο ποταμός Αχελώος και το Δέλτα που σχηματίζει, έχουν θεσμοθετηθεί ως ευαίσθητοι αποδέκτες. Mε βάση τις διατάξεις της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ, πόλεις-οικισμοί με ισοδύναμο πληθυσμό μεγαλύτερο από , που ανήκουν σε λεκάνες απορροής ευαίσθητων αποδεκτών, θα έπρεπε βάσει του χρονοδιαγράμματος που θέτει η Οδηγία, να διαθέτουν δίκτυο αποχέτευσης και εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων έως το τέλος του Ως αποτέλεσμα των προθεσμιών έχουν κατασκευασθεί σήμερα οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων που εξυπηρετούν τους οικισμούς του Αγρινίου, της Ναυπάκτου, της Λευκάδος, του Καρπενησίου και του Μεσολογγίου. Οι εν λόγω εγκαταστάσεις, παρέχουν δευτεροβάθμια επεξεργασία των αστικών λυμάτων με απομάκρυνση αζώτου και φωσφόρου, εκτός από την ΕΕΛ της Ναυπάκτου που παρέχει βιολογική επεξεργασία με απομάκρυνση αζώτου. Ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός από το ΕΕΛ στο Υ.Δ. είναι κάτοικοι (συμπεριλαμβανομένου και του θερινού πληθυσμού και του πληθυσμού μικρών οικισμών που εξυπηρετείται από μονάδες επεξεργασίας λυμάτων) και αντιστοιχεί σε ποσοστό 42% επί του συνολικού πληθυσμού του Υ.Δ. 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο Η ΕΚΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΑΧΕΛΩΟΥ 27

28 3.1 Ιστορικό του έργου της εκτροπής του Αχελώου. Η ιδέα της δυνατότητος κατασκευής ενός Υδροηλεκτρικού Έργου στον άνω ρου του Αχελώου, σε συνδυασμό με την παροχέτευση τεραστίων ποσοτήτων ύδατος προς την ανατολική λεκάνη(θεσσαλία), άρχισε να καλλιεργείται από τον καθηγητή Α. Κουτσοκώστα ήδη από το Οι ιδέες αυτές, εμφανιστήκαν σαν προτάσεις εκτροπής των υδάτων του Άνω Αχελώου ποταμού για την εξυπηρέτηση των υδατικών ελλειμμάτων της Θεσσαλίας, το 1958, σε έκθεση του καθηγητού προς τη Δ.Ε.Η. και εξεταστήκαν από τους μηχανικούς της επιχείρησης οι γενικές δυνατότητες ενός τέτοιου γιγαντιαίου έργου. Η εκτροπή προεβλέπετο στη θέση Μεσοχώρας, με σήραγγα μήκους 20 περίπου χιλιομέτρων. Τη δεκαετία που ακολούθησε έγιναν μια σειρά μελέτες για την αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας και του Αχελώου για άρδευση και για ενέργεια αντίστοιχα. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι της ελβετικής εταιρείας ELECTRO WATT(EW) και της καναδικής εταιρείας SNC.Οι μελέτες της ΕW( ) είχαν σαν κύριο στόχο την αρδευτική αξιοποίηση της πεδιάδας της Θεσσαλίας, ενώ οι μελέτες της SNC( ) έγιναν για την ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου. Οι δυο εταιρείες, στα πλαίσια των κατευθύνσεων που πήραν, εξέτασαν τις δυνατότητες εκτροπής του Άνω Αχελώου ποταμού προς την Θεσσαλία από τον ταμιευτήρα στη θέση Μεσοχώρας(προτάσεις Κουτσοκώστα). Η EW( ),με εργοδότη το Υπουργείο Δημοσίων Έργων(ΥΔΕ), είχε ως κύρια κατεύθυνση ένα σχέδιο ανάπτυξης της Θεσσαλίας που να βασίζεται στο υδρολογικό δυναμικό των λεκανών απορροής της περιφέρειας(λεκάνη Πηνειού, λεκάνη Κάρλας, υπόγεια νερά κλπ). Με βάση αυτές τις κατευθύνσεις η EW μελέτησε και πρότεινε μια σειρά αρδευτικών φραγμάτων στη λεκάνη του Πηνειού για την επίλυση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας, που το ΥΔΕ άρχισε να μελετά την κατασκευή τους ταυτόχρονα με τη μελέτη ανάπτυξης και εκμετάλλευσης των υπογείων υδάτων της περιφέρειας. Η EW ερεύνησε ως εναλλακτική λύση και την «Εκτροπή του Αχελώου» και ανέδειξε την οικονομικότητα του σχεδίου που στηρίζεται στη δυνατότητα μεταφοράς μεγάλων ποσοτήτων νερού για άρδευση με χαμηλό ανά μονάδα κόστος. Όμως, η EW δε μελέτησε το έργο αυτό ως έργο πολλαπλού σκοπού και στην έκθεσή της πρόβαλε μια σειρά χρηματοδοτικών προβλημάτων και αντιοικονομικότητος του σχεδίου για την ενεργειακή εκμετάλλευση των υδάτων του Αχελώου στην κάτω λεκάνη του, προσπαθώντας να συμβιβάσει και ισορροπήσει το έργο της στα πλαίσια των κατευθύνσεων που είχε από το ΥΔΕ και έναντι των αντιδράσεων της ΔΕΗ για την εκτροπή του Αχελώου, η οποία προχώρησε ταυτόχρονα με την Καναδική εταιρεία SNC στη μελέτη της ενεργειακής ανάπτυξης των υδάτων του Αχελώου στη φυσική του κοίτη. Η SNC ( ) έχοντας ως κύρια κατεύθυνση την ενεργειακή εκμετάλλευση του Αχελώου στα πλαίσια της λεκάνης απορροής του, απέρριψε τη λύση της εκτροπής ως αντιοικονομική για τη ΔΕΗ από ενεργειακής πλευράς και πρότεινε μια σειρά υδροενεργειακών έργων κατά μήκος του Αχελώου ποταμού που η επιχείρηση άρχισε να προγραμματίζει τη μελέτη και την κατασκευή τους. 28

29 Τον Ιούνιο του 1972 ο Υδροενεργειακός Μηχανικός της ΔΕΗ Σ. Μαγειρίας ανάμεσα σε μια σειρά προτάσεων διαφόρων εκτροπών συμπεριέλαβε και την εκτροπή του Αχελώου ποταμού προς τη Θεσσαλική πεδιάδα από τη θέση Συκιά με φράγμα προς την ΠαλαιοκαριάΠύλης-Τρικάλων. Για τις προτάσεις Μαγειρία η ΔΕΗ συνέστησε ειδική επιτροπή αξιολόγησης, η οποία χωρίς να εξετάσει το έργο ως έργο πολλαπλού σκοπού το έκρινε αρνητικά, με το αιτιολογικό ότι η υδροηλεκτρική εκμετάλλευση του Αχελώου μέσα στην κοίτη του ήταν πιο συμφέρουσα για τη ΔΕΗ. Κατά την 4ετια ( ) έγιναν μελέτες Επιτροπών και Ομάδων εργασίας για το έργο. Ανάμεσα σε αυτές η πιο σημαντική είναι η έκθεση της ΕΣΥΟ(Επιτροπή Συνεργασίας Υδατικής Οικονομίας) που έγινε το 1977 με αντιπροσωπευτική εκπροσώπηση όλων των φορέων της δημόσιας διοίκησης για το έργο. Η τελευταία στροφή του Αχελώου πριν αντικρίσει το φράγμα. Η έκθεση της ΕΣΥΟ κατέληγε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανισοκατανομή στην διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων μεταξύ Δυτικής Στερεάς και Θεσσαλίας και ότι η αύξηση της ζήτησης για το νερό στη Θεσσαλία θα πρέπει να καλυφτεί με εκτροπή μέρους του υδατικού δυναμικού του Αχελώου προς τη Θεσσαλική πεδιάδα. Η επιτροπή εκτίμησε επίσης ότι η εκτροπή του Αχελώου θα αποτελέσει σημαντικό μοχλό ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας. Η ΕΣΥΟ για πρώτη φορά αντιμετωπίζει σφαιρικά και ενιαία το υδατικό πρόβλημα της λεκάνης της δυτικής Ελλάδος και διαπιστώνει ότι το υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας μπορεί να καλυφτεί μόνο με την εκτροπή μέρους των υδάτων του Άνω Αχελώου ποταμού. Τον Μάιο του 1978 έγινε στη Λάρισα συνέδριο του ΤΕΕ με θέμα «Το Υδατικό Δυναμικό της Θεσσαλίας» το οποίο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεδομένης της σημαντικής έλλειψης υδατικών πόρων άμεσα διαθέσιμων στη Θεσσαλία, θα πρέπει να μελετηθεί και να υλοποιηθεί άμεσα το έργο της εκτροπής του Αχελώου. Το 1978 με απόφαση του Υπουργού Συντονισμού, ανατίθεται στη ΔΕΗ, σε συνεργασία με το ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ και Ι.Γ.Μ.Ε. μελέτη επανεξέτασης του υδατικού προβλήματος του Θεσσαλικού κάμπου και ανεύρεσης βέλτιστης λύσης αντιμετώπισής του. Η έκθεση της ομάδος εργασίας υποβάλλεται τον Νοέμβριο του ιδίου έτους και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να ανατεθεί σε ειδικό μελετητικό γραφείο μελέτη σκοπιμότητος του έργου. 29

30 Τον Ιούνιο του 1980 η ομάδα εργασίας της ΔΕΗ υποβάλλει στο Υπουργείο Συντονισμού τα συμβατικά τεύχη και τις προδιαγραφές για μια μελέτη τεχνικής ευσταθείας και οικονομικής σκοπιμότητας του έργου. Τον Σεπτέμβριο του 1981 προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός με απόφαση του Υπουργείου Συντονισμού για την ανάθεση εκπόνησης της μελέτης αυτής. Το Νοέμβριο του 1981 η νέα κυβέρνηση ακυρώνει τις διαδικασίες αυτές και εντάσσει το έργο στο πενταετές πρόγραμμα Στις 4 Ιουνίου 1982 γίνεται Πανθεσσαλική διάσκεψη διανομαρχιακού χαρακτήρα, όπου το έργο της εκτροπής του Αχελώου προβάλλεται ως καθολικό αίτημα του Θεσσαλικού λάου και των οργανώσεών του. Στις 15 Ιουνίου του 1982 σε σύσκεψη Υπηρεσιακών Παραγόντων των Υ.Σ., ΥΠ.ΓΕ.,ΥΠΔΕ και ΔΕΗ συμφωνείται η άμεση προώθηση μελέτης για σφαιρική αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας σε συσχετισμό με την εκτροπή των υδάτων του Αχελώου προς τον Θεσσαλικό κάμπο. Στις 13 Μαρτίου του 1983 εξαγγέλλεται για πρώτη φορά από τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου στην επέτειο του Κιλελέρ, η απόφαση της κυβερνήσεως να προχωρήσει στην υλοποίηση του έργου της εκτροπής. Για το σκοπό αυτό, συστήνεται Διϋπουργικό Συντονιστικό Όργανο(ΔΣΟ) από τους υπουργούς ΥΠΕΘΟ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ και ΥΒΕΤ και Εκτελεστική Γραμματεία(ΕΓ) από εκπροσώπους των υπουργών μελών του ΔΣΟ, που αναλαμβάνει την ευθύνη υλοποίησης του έργου. Από τότε ΔΣΟ και ΕΓ προχώρησαν σταδιακά σε έρευνες και μελέτες για το έργο. Το 1985 ξεκίνησε η δημοπράτηση και η κατασκευή βασικών έργων του προγράμματος της εκτροπής 1,2 δις. Κυβικά μέτρα το χρόνο Την άνοιξη του 1984 εξαγγέλλεται από τον πρωθυπουργό η τελική απόφαση της κυβερνήσεως για την πραγματοποίηση της εκτροπής του Αχελώου. Τον Ιούνιο του 1984 η ΔΕΗ υποβάλλει δίτομη μελέτη για το έργο σύμφωνα με την οποία Σχηματοποιείται σε γενικές γραμμές η ταυτότητα του έργου. Προσδιορίζονται και διερευνώνται οι εναλλακτικές λύσεις σχετικά με τις παραλλαγές ανάπτυξης και με την χρονική εξέλιξη του έργου. Προσδιορίζονται τα ενεργειακά στοιχεία του σχεδίου ανάπτυξης και οι επιπτώσεις στα λειτουργούντα ή κατασκευαζόμενα έργα του Μέσου και Κάτω Αχελώου. Διερευνάται ο τεχνικός προγραμματισμός του έργου. Διερευνώνται οι προϋποθέσεις μελέτης και κατασκευής του έργου όσον αφορά το προσωπικό για τη μελέτη και επίβλεψη. Προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την απόκτηση των απαιτούμενων στοιχείων που αφορούν τα φυσικά δεδομένα (τοπογραφικά, γεωλογικά, γεωτεχνικά, υδρολογικά, περιβάλλον κλπ.). Μέσα στο 1985 δημοπρατούνται και ξεκινούν ερευνητικές γεωτρήσεις, ερευνητικές στοές, γεωφυσικές έρευνες, περιβαλλοντικές μελέτες, κατασκευαστικές μελέτες, μελέτες δημοπράτησης και βασικές κατασκευές των έργων. 30

31 Μεταξύ 1985 και 1987 γίνονται μια σειρά από δημοπρατήσεις και κατασκευές που αφορούν έργα της εκτροπής και συγκεκριμένα Το Υδροηλεκτρικό έργο Μεσοχώρας (1987) (φράγμα και Υδροηλεκτρικός Σταθμός) Τμήματα των έργων της Συκιάς και της Κύριας Σήραγγας Εκτροπής προς τη Θεσσαλία. Τα έργα αυτά ξεκίνησαν το 1985 και έχουν ολοκληρωθεί. Στην Πύλη και στο Μουζάκι έχουν κατασκευαστεί οι σήραγγες εκτροπής για τα αντίστοιχα φράγματα. Τα έργα ξεκίνησαν το 1987 και σήμερα έχουν ολοκληρωθεί. Εθνική και Εργοταξιακή οδοποιία στις θέσεις των φραγμάτων Συκιάς, Μεσοχώρας και στους άξονες Άρτα-Αργιθέα-Μουζάκι και Άρτα-Τρίκαλα. Τα έργα αυτά έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Τα υπόλοιπα έργα της Συκιάς, της Κύριας Σήραγγας Εκτροπής Αχελώου-Θεσσαλίας και του Πευκόφυτου έχουν ενταχθεί στα Κοινοτικά Προγράμματα. Τα παραπάνω έργα έχουν προχωρήσει με χρηματοδότηση από το ΠΔΕ, από τα ΜΟΠ\ΑΚΕ και από τη ΔΕΗ. Το εντάσσονται βασικά τμήματα του έργου στα ΜΟΠ\ΑΚΕ(Ενεργειακά και Αρδευτικά έργα) τα οποία και εγκρίνονται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Την ίδια περίοδο εκπονήθηκαν Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και επανορθωτικών μέτρων των έργων που επρόκειτο να κατασκευαστούν, καθώς και τεχνικές και γεωργοοικονομικές μελέτες των αρδευτικών δικτύων σε όλη την πεδιάδα της Θεσσαλίας. Το 1987 η ελληνική κυβέρνηση εντάσσει τα υπόλοιπα έργα του προγράμματος στους διεθνείς διαγωνισμούς για τα Μεγάλα έργα ( Μετρό Αθήνας, Ζεύξη Ρίου-Αντιρρίου, Αεροδρόμιο Σπάτων, αυτοκινητόδρομοι, έργα Ο.Σ.Ε. κλπ). Την περίοδο εγκρίνονται περιβαλλοντικοί όροι για τα έργα Φράγμα Μεσοχώρας Φράγμα Συκιάς Σήραγγα εκτροπής Φράγματα Πύλης, Μουζακίου και συναφή έργα. 3.2 Εξέλιξη και αναπροσαρμογή του έργου. Η μερική εκτροπή του Αχελώου ποταμού στη Θεσσαλία, αποτελεί ένα σύνθετο τεχνικό, πολιτικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό έργο και οι μελέτες για την κατασκευή του χρονολογούνται από τριακονταετίας. Ο αρχικός σχεδιασμός του έργου περιλάμβανε τα εξής επί μέρους έργα: 31

32 Δύο φράγματα με τους αντίστοιχους ταμιευτήρες στις θέσεις Μεσοχώρα του νομού Τρικάλων και στη θέση Συκιά στα σύνορα των νομών Άρτας και Καρδίτσας, καθώς και τους αντίστοιχους υδροηλεκτρικούς σταθμούς στις θέσεις Γλύστρα και στον πόδα του φράγματος Συκιάς. Σήραγγα εκτροπής του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, μήκους 17,5 χλμ., για την διοχέτευση προς Θεσσαλία συνολικής ποσότητος νερού ίσης με 1100 εκ. κυβικά μέτρα ετησίως καθώς και τον υπαίθριο υδροηλεκτρικό σταθμό Πευκόφυτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής. Δύο φράγματα με τους αντίστοιχους ταμιευτήρες και τη συνδετήρια σήραγγα στην περιοχή υποδοχής των υδάτων στη Θεσσαλία, στις θέσεις Πύλη του νομού Τρικάλων και Μουζακίου του νομού Καρδίτσας καθώς και τον υδροηλεκτρικό σταθμό Μουζακίου. Την διαρρυθμιστική δεξαμενή Μαυροματίου και τον υδροηλεκτρικό σταθμό Μαυροματίου. Για τα έργα αυτά συντάθηκαν 3 μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων και εκδόθηκαν 2 πράξεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων εκ των οποίων η πρώτη αφορούσε στα φράγματα και τους ταμιευτήρες στο φυσικό ρου του Αχελώου και η δεύτερη στη σήραγγα εκτροπής, στα φράγματα και στους ταμιευτήρες στις θέσεις Πύλη και Μουζάκι. Οι δυο πράξεις αυτές ακυρώθηκαν από το ΣτΕ(1994) και έτσι εκπονήθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ το 1995 νέα συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την εκτροπή του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία. Στη μελέτη αυτή μελετήθηκαν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συνολικού έργου της εκτροπής και επί πλέον τροποποιήθηκε ο αρχικός σχεδιασμός. Συγκεκριμένα, πρώτον μειώθηκε η ποσότητα του νερού που εκτρέπεται από τα 1100 εκ. κυβικά μέτρα σε 600 εκ. κυβικά μέτρα ετησίως και δεύτερον διαμορφώθηκε το ισχύον σήμερα σχήμα εκτροπής και τα έργα της εκτροπής που είναι τα ακόλουθα: Το φράγμα Συκιάς και ο ομώνυμος Υδροηλεκτρικός Σταθμός. Η σήραγγα εκτροπής του Αχελώου ποταμού προς τη Θεσσαλία μήκους 17,5χλμ. με υδροληψία στον ταμιευτήρα Συκιάς. Ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Πευκόφυτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής. Αναρρυθμιστικό έργο Μαυροματίου. 32

33 Έργα για το φράγμα Συκιάς Από τα παραπάνω έργα στην αρμοδιότητα της ΔΕΗ εμπίπτουν τα ακόλουθα: Ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Συκιάς (υδροληψία, σήραγγα προσαγωγής, κτίριο σταθμού παραγωγής, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός και συναφή έργα). Ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός Πευκόφυτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής (αγωγός πτώσεως, υπόγειος σταθμός παραγωγής, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός, σήραγγα φυγής και συναφή έργα). Παράλληλα, σημειώνεται ότι στα έργα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της ΔΕΗ ανήκει και ο υδροηλεκτρικός σταθμός Μεσοχώρας. Με νέα απόφαση της του έτους 2000, η ολομέλεια του ΣτΕ αποδέχτηκε την μερική εκτροπή του Αχελώου, ακύρωσε όμως παρόλα αυτά την Κ.Υ.Α(Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις) περί έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων των έργων με την αιτιολογία ότι δεν ερευνήθηκαν εναλλακτικές λύσεις ως προς τον αριθμό, το μέγεθος και τη διάρθρωση των 33

34 έργων που είναι απαραίτητα για την εκτροπή και επίσης ότι δεν ελήφθησαν επαρκή μέτρα προστασίας της Ι. Μονής Α. Γεωργίου Μυροφύλλου. Το 2001, το ΥΠΕΧΩΔΕ συμμορφώθηκε πλήρως και με τη νέα απόφαση του ΣτΕ και εκπόνησε «Συμπληρωματική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», αφού τηρήθηκαν πλήρως οι διαδικασίες δημοσιοποίησης και διαβούλευσης που προβλέπονται από τις εθνικές και κοινοτικές διατάξεις. Το 2005 η ολομέλεια του ΣτΕ με επίκληση για πρώτη φορά του νόμου 1739/1987, περί εκπονήσεως και έγκρισης σχεδίων διαχείρισης υδάτων( τον οποίο δεν επικαλούνται οι προηγούμενες αποφάσεις του 1994 και 2000 του ΣτΕ) ακύρωσε την Κ.Υ.Α. έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων των έργων. Τον Ιούλιο του 2006 ψηφίστηκαν από την ολομέλεια της Βουλής δύο τροπολογίες, οι οποίες άνοιξαν το δρόμο για την ολοκλήρωση των έργων της εκτροπής του Αχελώου με δεδομένο ότι σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ: 1. Η κοινοτική οδηγία 2000/60 για τη διαχείριση των υδάτων, που ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τον Ν.3199/03, προβλέπει μεταβατική περίοδο μέχρι τέλους του έτους 2009 για την έγκριση των σχεδίων διαχείρισης των υδατικών διαμερισμάτων της χώρας. 2. Έχει εκπονηθεί ήδη το εθνικό σχέδιο διαχείρισης των υδάτων από το Υπ. Ανάπτυξης στο οποίο αναφέρονται ρητά και προβλέπεται η υλοποίηση των έργων μερικής εκτροπής του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλική πεδιάδα. 3. Έχουν ήδη υλοποιηθεί μέχρι σήμερα έργα για τη μερική εκτροπή του Αχελώου συνολικού ύψους άνω των Ειδικότερα έχει κατασκευαστεί σχεδόν πλήρως το έργο Μεσοχώρας, μεγάλο μέρος της σήραγγας εκτροπής, καθώς και σημαντικά έργα στο φράγμα Συκιάς. Τα έργα αυτά, άρα και τα κονδύλια που διατέθηκαν δεν αποδίδουν σήμερα κανένα απολύτως όφελος στην εθνική οικονομία, διότι το έργο δεν λειτουργεί. 4. Έχει εκπονηθεί από τη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ και θεωρηθεί από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων το Σχέδιο Διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού Θεσσαλίας σε πλήρη συμμόρφωση με την από 2005 απόφαση της Ολομέλειάς του. 3.3 Καταδικαστικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας. "...Επειδή τα έργα (...) εκτελούνται μεν στη φυσική κοίτη του ποταμού Αχελώου, αλλ' είναι ενταγμένα στα έργα του "συγκροτήματος της εκτροπής", δηλαδή στο σύστημα των τεχνικών έργων που απαιτούνται για την αποθήκευση και ρύθμιση της ροής των υδάτων του άνω Αχελώου και τελικώς την εκτροπή τους προς τη θεσσαλική πεδιάδα και τη διοχέτευσή τους στην κοίτη του Πηνειού ποταμού (...) Η παρέμβαση έχει πολλαπλές σοβαρές επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον των οικείων περιοχών, και ιδίως α') στην επικοινωνία των ποτάμιων οικοσυστημάτων Αχελώου και Πηνειού, που συνεπάγεται αμέσως την ανάμειξη της πανίδας και χλωρίδας αυτών με τον εντεύθεν πρόδηλο κίνδυνο μειώσεως της βιοποικιλίας των εκ του ανταγωνισμού των ειδών. Διότι η οροσειρά της Πίνδου αποτελεί μέχρι τούδε αδιαπέραστο γεωγραφικό φράγμα, αποκλείον την μετακίνηση των ενδημικών και μάλιστα των υδροβίων οργανισμών, της εξαιρετικά πλούσιας χλωρίδας 34

35 και πανίδας της περιοχής από το δυτικό διαμέρισμα στο ανατολικό, ενώ η διάνοιξη της σήραγγας θα επιτρέψει για πρώτη φορά την κίνηση των ειδών αυτών κατά τη φορά των μεταφερομένων υδάτων, ήτοι εκ δυσμών προς ανατολάς, β') τη μείωση των υδάτων του Αχελώου και της συνολικής ροής προς το δέλτα αυτού, που αποτελεί σημαντικό υγρότοπο και ενδιαίτημα αγρίας ορνιθοπανίδας, προστατευμένης από τις διατάξεις της Διεθνούς Συμβάσεως Ramsar, γ') την κατασκευή σειράς μεγάλων φραγμάτων (Πύλη, Μουζάκι, Συκιά, Μεσοχώρα), που θα κατακλύσουν κατοικίες και αγρούς, θα προκαλέσουν μετακίνηση και αλλαγή απασχόλησης του πληθυσμού, θα διαταράξουν σοβαρώς τα υφιστάμενα δίκτυα επικοινωνίας, θα καταστρέψουν τα εδαφικά και ποτάμια οικοσυστήματα και θα τα αντικαταστήσουν με λιμναία και θα επιφέρουν αλλαγή των οικείων μικροκλιμάτων και σοβαρή αλλοίωση της αισθητικής του τοπίου, δ') τη μείωση της παροχής υδάτων του Αχελώου, νοτίως της εκτροπής, προς τα υπ' αυτού τροφοδοτούμενα φυσικά και ανθρωπογενή οικοσυστήματα της Δυτικής Ελλάδος, με όλες τις εντεύθεν συνέπειες για την ευστάθεια και βιωσιμότητά των ιδίως σε περιόδους ξηρασίας, ε') σοβαρές κοινωνικοοικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές από την ποικιλότροπο εκμετάλλευση των φραγμάτων, που θα έχουν δευτερογενείς επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον των οικείων περιοχών, στ') την αύξηση των υδάτων και της συνολικής ροής του ποταμού Πηνειού προς το δέλτα αυτού, με σημαντική επίδραση στα φυσικά και ανθρωπογενή συστήματα του θεσσαλικού κάμπου, ιδίως δε αύξηση της ρυπάνσεως από τοξικά φυτοφάρμακα. [...] συνάγεται ότι, το εγχείρημα της εκτροπής μέρους των υδάτων του Αχελώου ποταμού προς το θεσσαλικό κάμπο αποτελεί σύνθετο και μάλιστα τεχνικό έργο μεγάλης κλίμακος και έχει επιπτώσεις που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή και ανεπανόρθωτη βλάβη στο φυσικό περιβάλλον. Είναι δε πρόδηλο ότι η συνολική επίδρασή του στο φυσικό περιβάλλον των επηρεαζομένων περιοχών Δυτικής Ελλάδος και Θεσσαλίας δεν ισούται προς το άθροισμα των τοπικώς μόνο εκτιμωμένων συνεπειών των επιμέρους τεχνικών έργων που απαιτούνται για την πραγματοποίησή του, αλλ' είναι πολλαπλάσιο τούτου λόγω του δυναμικού και μη γραμμικού χαρακτήρος των εντεύθεν διαταρασσομένων και εν αλληλεπιδράσει τελούντων φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων. Κατά συνέπεια, για την καταγραφή και αξιολόγηση των επιπτώσεων του εγχειρήματος αυτού δεν αρκεί η σύνταξη μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων για καθένα από τα προγραμματιζόμενα επιμέρους τεχνικά έργα, αλλά είναι αναγκαία η σύνταξη (...) συνολικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στην οποία με την κατάλληλη επιστημονική μέθοδο θα συσχετίζονται και θα συνεκτιμώνται οι προεκταθείσες επιμέρους συνέπειες για το περιβάλλον, προς εξεύρεση και αξιολόγηση της συνολικής επίδρασης του έργου στο περιβάλλον από την αλλοίωση του υδρολογικού ισοζυγίου μεταξύ Δυτικής Ελλάδος και Θεσσαλίας. (...)" 2759 / 1994 ΣΤΕ. Μολαταύτα, το έργο, χάριν μιας σειράς αντικοινωνικών πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, συνεχίζεται 3.4 Περιγραφή του έργου εκτροπής του Αχελώου. Τα έργα εκτροπής του Αχελώου, περιλαμβάνουν τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς, τη σήραγγα εκτροπής προς τη Θεσσαλία και τη συνδετήρια σήραγγα ΜεσοχώραςΓλύστρας, την αναρρυθμιστική δεξαμενή Μαυροματίου και τους ΥΗΣ Γλύστρας, Συκιάς, Πευκοφύτου και Μαυροματίου. Ειδικότερα, το φράγμα και ο ταμιευτήρας Μεσοχώρας είναι κατασκευασμένα πλησίον του ομώνυμου οικισμού, μεγάλο μέρος του οποίου θα 35

36 κατακλεισθεί, με την πλήρωση του ταμιευτήρος. Από τον ταμιευτήρα Μεσοχώρας ξεκινά η σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας- Γλύστρας, η οποία θα παροχετεύει τις ποσότητες ύδατος που θα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας στον ΥΗΣ Γλύστρας. Κατάντη του ΥΗΣ Γλύστρας κατασκευάζεται το φράγμα της Συκιάς και ο αντίστοιχος ΥΗΣ στον πόδα του φράγματος. Από τον ταμιευτήρα Συκιάς που θα δημιουργηθεί, θα ξεκινά η σήραγγα εκτροπής του Αχελώου ποταμού προς τη Θεσσαλία, μήκους 17,5χλμ., από την οποία θα διέρχεται ποσότητα 600 εκατ. κυβικών μέτρων νερού ετησίως, για χρησιμοποίηση του στη Θεσσαλική πεδιάδα. Στο τέλος της σήραγγας εκτροπής, θα υπάρχει ο ΥΗΣ Πευκοφύτου για την ενεργειακή εκμετάλλευση της παραπάνω ποσότητος. Από τον ΥΗΣ Πευκοφύτου τα νερά θα οδηγούνται στη μικρή αναρρυθμιστική δεξαμενή του Μαυροματίου, απ όπου θα παροχετεύονται προς άρδευση, μέσω του μικρού ΥΗΣ Μαυροματίου, ο οποίος θα εκμεταλλεύεται ενεργειακά τα νερά που θα οδεύουν προς τις αρδευτικές διώρυγες. Έργα για το φράγμα Συκιάς. 36

37 37

38 3.5 Σήραγγα εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλία Η σήραγγα εκτροπής βρίσκεται στο νομό Καρδίτσας και έχει μήκος μ. Η υδροληψία της σήραγγας εκτροπής βρίσκεται στον ταμιευτήρα του έργου Συκιάς και αφού διασχίσει την οροσειρά της Πίνδου πλησιάζει την επιφάνεια του εδάφους στη Θεσσαλία στην περιοχή Δρακότρυπας. Η σήραγγα έχει τα παρακάτω τεχνικά χαρακτηριστικά: Ολικό μήκος μ. Εσωτερική διάμετρος 6,00 μ. Επένδυση από σκυρόδεμα ελαχίστου πάχους 0,35 μ. Υψόμετρο υδροληψίας +470 μ. Υψόμετρο εξόδου +433,5 μ. κατά μήκος κλίση - στο πρώτο τμήμα μήκους περίπου μ. 0, και στο υπόλοιπο 0, Φρέαρ ανάπλασης στο σημείο εξόδου ύψους 143 μ. Προϋπολογισμός έργου δρχ. Το έργο ανατέθηκε στην κοινοπραξία IMPREGILO- ΤΕΓΚ - ΓΝΩΜΩΝ και η σύμβαση ποσού δρχ. υπογράφηκε την 20ή Η οριστική μελέτη της σήραγγας εκπονείται από την Ανάδοχο, η δε διάνοιξή της, θα γίνει με μηχάνημα ολομέτωπης κοπής (ΤΒΜ) από το μέτωπο εξόδου και με συμβατικά μέσα από το μέτωπο εισόδου. 38