ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ GIS ΣΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ Α.Π.Ε. ΜΕ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ GIS ΣΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ Α.Π.Ε. ΜΕ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δρ. Μαυρίδης Αβραάμ 1,*, Καλότυχου Κωνσταντίνα 2 1 National Expert E.E. Επιστημονικός Συνεργάτης Εργ. Γεωδαισίας & Γεωματικής Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ Επίκουρος Καθηγητής (ΣΟΧ) ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Τμήμα Τυποποίησης και Διακίνησης Προϊόντων (Logistics) Κανελλοπούλου 2 - Κατερίνη 60100, Τηλ , lmac7@civil.auth.gr, 2 Πτυχιούχος ΤΕΙ Σερρών, Τμήμα Γεωπληροφορικής, Τέρμα Μαγνησίας, Σέρρες 62124, Τηλ , kalotyxou@gmail.com Περίληψη Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) αποτελούν μια σημαντική προοπτική ανάπτυξης και εξέλιξης της Ελληνικής οικονομίας μέσα από την προοπτική της αειφορικής προσέγγισης. Η ολοένα και μεγαλύτερη δραστηριοποίηση της υποστηριζόμενης βιομηχανίας και η δημιουργία ωφελειών αξιοποίησης και εγκατάστασης των συγκεκριμένων εφαρμογών, ιδίως των φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων από ιδιωτικές επιχειρήσεις και απλούς πολίτες στον ελληνικό χώρο, δημιουργεί αυξανόμενες ανάγκες για την παρακολούθηση (monitoring) της χωρικής συσχέτισης αυτών με άλλα στοιχεία που απαρτίζουν το φυσικό περιβάλλον. Η εργασία αυτή πραγματεύεται τη σημασία της αξιοποίησης των GIS (Geographic Information Systems), τόσο για τη χωροθέτηση των Α.Π.Ε. σε σχέση με τις χωρικές οντότητες του γειτνιάζοντος φυσικού περιβάλλοντος, όσο και για τη δημιουργία ψηφιακών, θεματικών και χαρτογραφικών επιπέδων πληροφορίας για την ορθολογικότερη-αποδοτικότερη εγκατάσταση των επιθυμητών Α.Π.Ε.. Προσεγγίζονται υφιστάμενες σχετικές γεωχωρικές εφαρμογές κρατικών υπηρεσιών που αναπτύσσονται στο διαδίκτυο, καθώς επίσης και θέματα που σχετίζονται με την χρήση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για υπάρχουσες εγκαταστάσεις και επίδραση των ενεργειακών πάρκων στο εγγύς περιβάλλον σε συγκεκριμένες τοποθεσίες στη Στερεά Ελλάδα. Τέλος, γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης προτάσεων φιλικότερων προσεγγίσεων προς το περιβάλλον για την ορθολογικότερη χωροταξική κατανομή των Α.Π.Ε. στην χώρα μας, χωρίς να επιβαρύνονται στοιχεία της σύγχρονης, εναπομείνασας, Άγριας Ζωής (Χλωρίδας και Πανίδας). Λέξεις Κλειδιά: Χαρτογραφία, Περιβάλλον, Κλιματική αλλαγή, Α.Π.Ε., Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, Χωροθέτηση THE CONTRIBUTION OF GIS IN SITING RENEWABLE ENERGY SOURCES WITH SIMULTANEOUS MANAGEMENT APPROACH TO ISSUES OF THE NATURAL ENVIRONMENT Dr. Mavridis P. Avraam 1,*, Kalotychou Konstantina 2 1 National Expert E.U. Research Assistant, Lab. of Geodesy & Geomatics, School of Civil Engineering, Aristotle University of Thessaloniki Assistant Professor (Non-Tenured) ΑΤΕΙ of Thessaloniki, Department of Logistics Kamelopoulou 2 - Katerini 60100, Tel , lmac7@civil.auth.gr, 2 Graduate of ΤΕΙ of Serres, Department of Geoinformatics and Surveying, Terma Magnisias, Serres 62124, Tel , kalotyxou@gmail.com Abstract Renewable Energy Sources (RES) are an important prospect of growth and development of the Greek economy through the perspective approach of sustainability. The growing involvement of 1

2 supporting industry and the creation of benefit utilization and deployment of specific applications, including photovoltaic and wind parks by private businesses and civilians in the Greek territory, creates increasing demand for monitoring of the spatial correlation of these infrastructures with other elements that constitute the natural environment. This paper discusses the importance of the use of GIS (Geographic Information Systems), both towards the location of RES in relation to the spatial entities of adjacent natural environment, and also, their contribution to the creation of digital, cartographic and thematic information layers for the rational-efficient installation of the desired frameworks of RES infrastructures. Existing geospatial applications of relevant government departments which are available through the internet will be approached. Additionally, issues related to the use of the Special Planning Framework for existing facilities and the impact of energy parks in the immediate environment at specific locations in Mainland Greece (Sterea Ellada). Finally, this paper is trying to develop proposals towards friendly approaches to the environment for rational spatial distribution of RES in our country, without burdening elements of contemporary, remaining, Wildlife (Flora and Fauna). Keywords: Cartography, Environment, Climate Change, Renewable Energy Sources, Allocation 1. Εισαγωγή Το άρθρο αυτό αποσκοπεί στην ανάδειξη της χρησιμότητας των GIS στην χωροθέτηση των ΑΠΕ λαμβάνοντας υπόψη τόσο την ανάδειξή τους ως χωρικές οντότητες μεγάλης σημασίας για τον χωροταξικό σχεδιασμό, όσο και για την προσφορά τους στην αειφορική ανάπτυξη. Η εξάντληση των ενεργειακών αποθεμάτων, η κλιματική αλλαγή αλλά και η οικονομική κρίση που διανύουμε, αποτελούν σημαντικές προκλήσεις όχι μόνο για την χώρα μας, αλλά για ολόκληρο τον πλανήτη και χρίζουν επιτακτική την ανάγκη για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Στην Ελλάδα παρατηρούνται αρκετές εφαρμογές αξιοποίησης των ενεργειακών πηγών για παραγωγή ενέργειας - κυρίως της αιολικής και της ηλιακής οι οποίες αναπτύσσονται γεωγραφικά σε όλη την έκτασή της, αλλά και σε όλες τις κλιματικές ζώνες. Καλύπτουν επίσης, ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων και επιστημονικών πεδίων παρουσιάζοντας στο ευρύ κοινό την δυναμική τους. Οι εφαρμογές αυτές αφορούν τις εξής μορφές ενέργειας: την Αιολική, την Ηλιακή, την Υδροηλεκτρική, την Γεωθερμική, την ενέργεια από Βιομάζα, την ενέργεια από Παλίρροιες καθώς και τη Θαλάσσια ενέργεια. Στον παρόν άρθρο αναμένεται να δειχθεί η συμβολή εφαρμογών λογισμικού GIS για χωροθέτηση αυτών των μορφών ενέργειες αλλά κυρίως της Αιολικής και την Ηλιακής. Η Ελλάδα είναι μια χώρα που διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα σχετικά με την εκμετάλλευση των ΑΠΕ τόσο από γεωγραφικής, όσο και από γεωλογικής άποψης. Έχει παρατηρηθεί (RGSR, 2010) ότι τα τελευταία χρόνια η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ έχει αυξηθεί και το 2009 μόλις το 18% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας παραγόταν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η συμβολή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας είναι σταθερή και κυμαίνεται σε ποσοστά της τάξης 5,5-6,5% για το έτος (ΥΠΕΚΑ, 2009). Η πρωτογενή ενέργεια που παράγεται από ΑΠΕ οφείλει την ύπαρξη της κατά 70% στη βιομάζα η οποία καταναλώνεται στον οικιακό τομέα και στη συνέχεια, στα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα που παραμένουν σε σταθερά ποσοστά τις τελευταίες δεκαετίες και δεν επηρεάζονται σημαντικά από χρηματοδοτικές επενδύσεις. Η συμβολή των ΑΠΕ στην ηλεκτρική ενέργεια - αν εξαιρέσουμε τη βιομάζα στον οικιακό τομέα και τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα - παρουσιάζει μια σταθερή ανοδική πορεία βάσει των μέτρων οικονομικής υποστήριξης που έχουν εφαρμοσθεί και ανέρχεται στο 11,9% το 2011 από 2,1% το Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι τρείς κύριες μορφές ΑΠΕ στην Ελλάδα - υδροηλεκτρική, αιολική και ηλιακή - αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα στην ολοκληρωμένη προώθηση και διασπορά τους (εφημερίδα Ε.Ε, 2006 ) 1 και ο στόχος της Ε.Ε για το 2020 είναι το ποσοστό αυτό να φτάσει το 20%. Βασικές επιδιώξεις αυτού του άρθρου είναι η ανάδειξη της ορθής χωροθέτησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τη συμβολή εφαρμογών λογισμικού GIS. Επιπλέον, η αειφορική προσέγγιση χωρικών ζητημάτων διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος (όπως η τοποθέτηση ανεμογεννητριών και φωτοβολταϊκών) σε προστατευόμενες περιοχές. Καθώς και η προβολή βέλτιστων θέσεων εγκατάστασης ΑΠΕ ώστε να είναι περισσότερο αποδοτικές στην παραγωγή ωφέλιμης ενέργειας. 1 2

3 Γενικά, αν και ισχύει ότι η προώθηση των ΑΠΕ θα πρέπει να συμβάλει στην μετέπειτα αειφορική ανάπτυξη μιας περιοχής - καθώς αυξάνεται η παραγωγή ενέργειας από πιο φιλικά μέσα προς το περιβάλλον σε σχέση με την παραγωγή ενέργειας από καύση ορυκτού πλούτου υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Τα αποτελέσματα της εργασίας αποδεικνύουν την σημαντικότητα των λογισμικών GIS για τη σωστή διαχείριση των περιβαλλοντικών παραμέτρων και την ορθότερη και αποτελεσματικότερη χωροθέτηση των ΑΠΕ στα γεωγραφικά όρια μιας επιλεχθείσας περιοχής μελέτης, στην προκειμένη περίπτωση στο Νομό Φθιώτιδος. Ακολουθεί η μεθοδολογία καθώς και η παρουσίαση των δεδομένων και των αποτελεσμάτων που παράχθηκαν. Τέλος σχολιάζονται τα συμπεράσματα και δίνονται προτάσεις επί του θέματος. 2. Μεθοδολογία 2.1. Περιοχή μελέτης Για την παρουσίαση της χρήσης των λειτουργιών των ΑΠΕ ορίστηκε ως περιοχή μελέτης ο Νομός Φθιώτιδας (Σχ. 1). Επιλέχθηκε η συγκεκριμένη περιοχή με γνώμονα τη γεωγραφική της θέση ως προς την ευκολία πρόσβασής της, την ύπαρξη ποικιλίας χωρικών ενοτήτων, αλλά και την ποικιλομορφία της μορφολογίας του εδάφους. Περιέχει αστικά κέντρα, κάμπους, ορεινές περιοχές, δάση, παράκτιες περιοχές και, σύμφωνα με την ιστορία, βρίσκεται στο «κέντρο» της Ελλάδας σηματοδοτώντας μια «δραστήρια» περιοχή. Επίσης, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα κλιματολογικών χαρακτηριστικών της χώρας, αλλά έχει και ποικιλομορφία ανάγλυφου αντίστοιχη της υπόλοιπης Ελλάδας. Επιπλέον κυριαρχούν ποικίλες ασχολίες, από τον τομέα της βιομηχανίας και των υπηρεσιών, έως τη γεωργία και τον τουρισμό όλων των εποχών. Σχήμα 1. Διοικητικός χάρτης του Ν. Φθιώτιδας 3

4 Πίνακας 1. Στοιχεία απογραφής περιοχής μελέτης (Πηγή: ΕΣΥΕ απογραφή 2011 Δήμοι Πληθυσμός Έκταση (km²) Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα (Πίν. 1), γίνεται αντιληπτό ότι οι δήμοι που θα χρησιμοποιηθούν αποτελούν συνδυασμό αστικών, ημιορεινών, ορεινών και πεδινών περιοχών (Εικ. 20). Το γεγονός αυτό δυσκολεύει την χωροθέτηση έργων ΑΠΕ σε αυτές τις περιοχές όσον αφορά τα αιολικά πάρκα και τα φωτοβολταϊκά συστήματα Συλλογή και ανάλυση δεδομένων Για την επεξεργασία και διαχείριση των δεδομένων και γεωδεδομένων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ArcGIS της ESRI. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κυρίως ψηφιακά υπόβαθρα που διατίθενται ελεύθερα από την διαδικτυακή πλατφόρμα της Ελληνικής κυβέρνησης ( αρχεία μορφής shapefile και πλεγματικά αρχεία (raster). Για τα κριτήρια χωροθέτησης και την επιλογή ζωνών, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τη νομοθεσία που προβλέπει το Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α. (Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης) αλλά και ο Ν.3851/2010. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν (Πίν. 2) και επεξεργάστηκαν βάσει των κριτηρίων χωροθέτησης ήταν κυρίως σε διανυσματική (vector) μορφή, όπως: οδικό δίκτυο, υψομετρικά σημεία, ισοϋψείς καμπύλες, σημειακά υψόμετρα, σημεία αιολικού δυναμικού, όρια ΟΤΑ (Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης), κ.ο.κ.. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα και σε ψηφιδωτή μορφή όπως: ψηφιακά μοντέλα εδάφους (DEM). Για τα δεδομένα που βρίσκονταν σε αναλογική μορφή, όπως συμβατικοί χάρτες, έπειτα από τη σάρωσή τους έγινε γεωαναφορά και αφού ελέχθησαν και εμπλουτίστηκαν με πρόσθετα στοιχεία, εισήχθησαν στη γεωβάση δεδομένων. Το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε είναι το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87) και χρησιμοποιεί το ελλειψοειδές GRS80 (Κουτσόπουλος, 2005). Τα κριτήρια χωροθέτησης που ορίζονται από το Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α για τις ανεμογεννήτριες αφορούν εγκατεστημένη ισχύ/μονάδα κάτω των 10 ΜW (Megawatt) και είναι τα εξής: Σε ΠΑΠ (Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας) και Αττική: 20χλμ (χιλιόμετρα) μήκους όδευσης. Η σημασία της χωροθέτησης των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς, αρχαιολογικών χώρων, μουσείων, κ.ο.κ. αν και έχει γίνει αντιληπτή από την επιστημονική κοινότητα, δεν έχει καταφέρει έως τώρα ν' αποδώσει τα βέλτιστα ως προς την ύπαρξή τους στο ευρύτερο σύνολο των χωρικών οντοτήτων του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό είναι ένα στοιχείο που επισημαίνεται με την εργασία αυτή, με σκοπό την κινητοποίηση των υπευθύνων προς αυτή την κατεύθυνση. Ιερές Μονές: 500μ (μέτρα) από τα όρια της Μονής. Έδρα Λαμιέων Λαμία Ορεινές, ημιορεινές και πεδινές περιοχές Ημιορεινά προς Πεδινά Λοκρών ,7 Αταλάντη Ημιορεινά Μακρακώμης ,6 Σπερχειάδα Ορεινά Δομοκού ,97 Δομοκός Ημιορεινά Στυλίδας ,9 Στυλίδα Ημιορεινά Αμφίκλειας- Ελάτειας Μώλου- Αγίου Κωνσταντίνου ,5 Κάτω Τιθορέα Ημιορεινά ,298 Καμένα Βούρλα Ημιορεινά 4

5 Πόλεις και οικισμοί με πληθυσμό μεγαλύτερο των 2000 κατοίκων, ή οικισμοί με πληθυσμό μικρότερο των 2000 κατοίκων που χαρακτηρίζονται ως δυναμικοί, ή τουριστικοί, ή αξιόλογοι: 1.000μ από το όριο του οικισμού, ή του σχεδίου πόλης κατά περίπτωση. Από παραδοσιακούς οικισμούς: 1.500μ από το όριο του οικισμού. Λοιποί οικισμοί: 500μ από το όριο του οικισμού. Όσον αφορά τις ΖΟΕ (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου), η περιοχή που μελετάται δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Πίνακας 2. Στοιχεία χρησιμοποιούμενων χωρικών δεδομένων Ονομασία Είδος Όνομα επιπέδου Πηγή Οδικό δίκτυο Γραμμικό roads_fthiot Διδάσκων Υδρογραφικό δίκτυο Γραμμικό ydrografiko_diktyo geodata.gov.gr Ισοϋψείς Γραμμικό ellada_iso Διδάσκων Όρια Νομών Πολυγωνικό nomoi_okxe geodata.gov.gr Όρια Δήμων Πολυγωνικό oria_dhmwn_kallikraths geodata.gov.gr Οικισμοί Πολυγωνικό oikismoi geodata.gov.gr Ψηφιακό μοντέλο εδάφους Ψηφιδωτό Granaglyf Διδάσκων Χρήσεις γής Ψηφιδωτό corine_2000 geodata.gov.gr Εθνικοί Δρυμοί Πολυγωνικό ethnikoi_drymoi geodata.gov.gr Ποτάμια Πολυγωνικό potamoi_eper_gr geodata.gov.gr Περιοχές NATURA Πολυγωνικό natura geodata.gov.gr Αιολικός χάρτης Σημειακό aiolikos_charths ΚΑΠΕ Σχετικά με τις περιοχές αιολικής εγκατάστασης, ο νομός Φθιώτιδας και πιο συγκεκριμένα ένα μέρος του, δηλαδή οι Δήμοι Αγίου Γεωργίου Τυμφριστού, Σπερχειάδος, Υπάτης, Αταλάντης, Μακρακώμης (όμορος), Οπουντίων (όμορος) ανήκουν (σύμφωνα με το ΕΠΧΣΑΑ για τις ΑΠΕ), σε ζώνη ΠΑΠ (Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας) και ειδικότερα ΠΑΠ-2 με Αιολικό δυναμικό της Περιοχής 2: τυπικές Α/Γ (Ανεμογεννήτριες, δηλ. ενδεικτικά: ΜW. Όσον αφορά τις παράκτιες περιοχές και ειδικότερα ακτές και παραλίες ιδιαίτερης τουριστικής σημασίας και φυσικού κάλους (πχ αμμώδεις) η απόσταση είναι 1.000μ. Όσον αφορά τις αποστάσεις από περιοχές και στοιχεία πολιτισμικής κληρονομιάς, αυτά που είναι εγγεγραμμένα στον Κατάλογο Παγκόσμιας κληρονομιάς και τα υπόλοιπα μείζονος σημασίας μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι και ιστορικοί τόποι, της παρ. 5. Εδάφιο ββ, του άρθρου 50 του Ν. 3028/02, έχουν επιτρεπόμενη απόσταση τα 3.000μ. Ζώνη απολύτου προστασίας (Ζώνη Α), λοιπών αρχαιολογικών χώρων είναι Α=7d, όπου (d) η διάμετρος της φτερωτής της ανεμογεννήτριας, τουλάχιστον 500μ. 5

6 Κηρυγμένα πολιτιστικά μνημεία και ιστορικοί τόποι είναι Α=7d, όπου (d) η διάμετρος της φτερωτής της ανεμογεννήτριας, τουλάχιστον 500μ Σχετικά με τα παραπάνω, γενικά είναι δύσκολο να βρεθούν γεωδεδομένα για αρχαιολογικούς χώρους ελεύθερα διατιθέμενα προς το κοινό, όμως στην ιστοσελίδα του υπουργείου Πολιτισμού ( υπάρχουν χαρτογραφικές πηγές με τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία. Έτσι, κατέστη δυνατή η διασταύρωση και χωρική συσχέτιση των στοιχείων αυτών με τις προστατευόμενες περιοχές (όπως, περιοχές δικτύου ΝΑTURA 2000, εθνικοί δρυμοί κτλ) (Σχ. 2). Το ίδιο ισχύει για τις ιερές μονές που είναι επίσης πολύ δύσκολο να βρεθούν χωρικές πληροφορίες. Επίσης, για τα αγροτεμάχια και την καταλληλότητα χωροθέτησης τους, έπρεπε να ελεγχθεί η γεωργική τους ταυτότητα (βιολογικής ή συμβατικής γεωργίας) και η παραγωγικότητα. Σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως υψηλής γεωργικής παραγωγικότητας δεν είναι τελείως απαγορευτική η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών έπειτα από ψήφιση του Ν.3851/2010. Σύμφωνα με το νόμο 3399 του 2005 «εξαιρούνται από τον καθορισμό γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας οι περιοχές που έχουν καθοριστεί χρήσεις γης από εγκεκριμένα ΓΠΣ (Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο), ή ΣΧΟΟΑΠ (Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης), καθώς και ΖΟΕ». Σχήμα 2.: Χάρτης προστατευομένων περιοχών του Ν. Φθιώτιδας 3. Προσέγγιση παρούσας κατάστασης χωρικής κατανομής ΑΠΕ και στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης Ενώ βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η προστασία και ενίσχυση των πολύτιμων στοιχείων του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε ύψιστο θέμα και καθήκον, παρατηρείται το γεγονός της παράβλεψης (και ουσιαστικά παρανομίας) έναντι νόμων σε ισχύ και θεσμών(σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) που καθορίζουν τόσο την εγκατάσταση των ΑΠΕ, όσο και την προστασία χωρικών 6

7 στοιχείων και πηγών του φυσικού πλούτου της βιοποικιλότητας της χώρας. Υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις που διαμορφώνουν αρνητικές εξελίξεις για το μέλλον και θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια με τη βοήθεια των GIS. Υπάρχουν χωρικές οντότητες μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας που έχουν θεσμοθετηθεί και βρίσκονται σε ισχύ, ενώ χρήζουν συγχρόνως ιδιαίτερης προσοχής. Τέτοιες περιοχές βρίσκονται εντός της περιοχής μελέτης, όπως είναι ο Εθνικός Δρυμός Οίτης, τα Καταφύγια Άγριας Ζωής και οι Περιοχές Δικτύου NATURA 2000, αλλά και υδατικά παράκτια μικροπεριβάλλοντα, κλπ). Συγχρόνως υπάρχουν ως φυσικές οντότητες, και άλλες χωρικές ενότητες εκτός της περιοχής μελέτης, όπως περιοχές των ενδιαιτημάτων αγρίων ζώων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση (Καφέ Αρκούδα, Λύγκας, κλπ), αλλά και οικότοποι προτεραιότητας που προστατεύονται από την Οδηγία 92/43 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέτοιες περιοχές παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πρέπει να προσεγγιστούν μέσα από μια πιο ολοκληρωμένη, αειφορική και βιώσιμη διαχειριστική στρατηγική, στην οποία θα πρέπει να επιληφθούν ειδικοί από διάφορες ειδικότητες, όπως χωροτάκτες, βιολόγοι, δασολόγοι, κλπ.. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της κατάστασης παρουσιάζονται μέσα από την ακόλουθη σειρά θεματικών χαρτών, σε συνδυασμό με την εστίαση σε συγκεκριμένες περιοχές που υφίσταται αυτή η κατάσταση με την ανοχή των υπευθύνων. Σχήμα 3: Χάρτης εστίασης του προβλήματος εγκατάστασης των ΑΠΕ σε σχέση με τον Εθνικό Δρυμό Οίτης, τις περιοχές NATURA 2000 και τις περιοχές Καταφυγίων Άγριας Ζωής στον Ν. Φθιώτιδας Στο Σχήμα 3, παρατηρούμε τη συγκέντρωση και την σύγκρουση των χωρικών συμφερόντων εγκατάστασης των ΑΠΕ σε σχέση με τις χωρικές οντότητες του Εθνικού Δρυμού Οίτης (μωβ πολύγωνο) (Σχ. 4), τις περιοχές NATURA 2000 (πράσινο χρώμα) και τις περιοχές των Καταφυγίων Άγριας Ζωής (Σχ. 5), (καφέ χρώμα). Όλα αυτά βρίσκονται σε άμεση χωρική σχέση με τις ανεμογεννήτριες (μωβ τρίγωνα που αποδίδουν πράσινες γραμμικές ενότητες), τα αιολικά πάρκα (πράσινα πολύγωνα χρωματισμένα μόνο στην περιφέρειά τους) και τα φωτοβολταϊκά πάρκα (κόκκινα πολύγωνα) 7

8 περιοχές NATURA 2000 Καταφύγια Άγριας Ζωής Εθνικός Δρυμός Οίτης Ανεμογεννήτριες Σχήμα 4: Χάρτης εστίασης του προβλήματος εγκατάστασης των ΑΠΕ σε σχέση με τον Εθνικό Δρυμό Οίτης, τις περιοχές NATURA 2000 και τις περιοχές Καταφυγίων Άγριας Ζωής. Παρατηρούμε επίσης, ότι πέρα από τη μεμονωμένη όχληση μια κατηγορίας ΑΠΕ ως προς ένα χωρικό στοιχείο ιδιαίτερης σημασίας, πολλές φορές υφίσταται συνδυασμός 2 ή και περισσοτέρων κατηγοριών ΑΠΕ μέσα ή πλησίον της ίδιας χωρικής οντότητας που προστατεύεται από τους εθνικούς και διεθνείς θεσμούς (Σχ. 5). Φωτοβολταϊκά Πάρκα Σχήμα 5. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παράβλεψης του προβλήματος εγκατάστασης των ΑΠΕ σε σχέση τις περιοχές Καταφυγίων Άγριας Ζωής (περιοχή κίτρινης έλλειψης). 8

9 Εικόνα 6. Χαρακτηριστικό παράδειγμα παράβλεψης του προβλήματος εγκατάστασης δύο κατηγοριών ΑΠΕ (ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά πάρκα) σε σχέση με τις περιοχές Καταφυγίων Άγριας Ζωής (κίτρινοι κύκλοι) 4. Συμπεράσματα Η προβολή του ενεργειακού προβλήματος στην Ελλάδα και η συσχέτισή του με το φυσικό περιβάλλον σχετίζεται άμεσα με την αξιοποίηση των GIS στην χωροθέτηση των ΑΠΕ. Από την εργασία αυτή και έπειτα από την ανάλυση των χωρικών δεδομένων που εμφανίζονται στην περιοχή, έγινε αντιληπτό πως οι βέλτιστες θέσεις εγκατάστασης Α/Γ και των Φ/Β, πέρα από τις βασικές και αναγκαίες συνθήκες λειτουργίας και απόδοσης πρέπει να σχετίζονται χωρικά και με τις θεσμοθετημένες περιοχές προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, η ανάπτυξη των ΑΠΕ πρέπει να συνδεθεί με την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς η παραγωγή ενέργειας από τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά πάρκα αποτελεί θέμα τόσο τοπικό, όσο και ευρύτερο. Το θεσμικό πλαίσιο αποτελεί βασικό παράγοντα για την προώθηση των ΑΠΕ τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα. Επίσης, το νομοθετικό πλαίσιο πρέπει να διαφοροποιηθεί ή να ενισχυθεί δυναμικά ως προς την αξιοποίηση των GIS σε θέματα νομικού περιεχομένου ώστε να μην παρουσιάζεται «ανίσχυρο» και «χωρίς ουσιαστική ισχύ» αποτρέποντας την παρανομία είτε από το κράτος, είτε από ιδιώτες. Συγχρόνως, θα ενισχύσει το προφίλ του και τη διεθνή του ισχύ απέναντι σε όργανα, αλλά και κανονισμούς της Ε.Ε.. Αν και η ανάπτυξη και η εκμετάλλευση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας στην Ελλάδα γίνεται μέχρι στιγμής σε μικρό ποσοστό σε σχέση με τις δυνατότητες που υπάρχουν, οι προοπτικές παρουσιάζονται ιδιαίτερα αισιόδοξες για το μέλλον και, με την κατάλληλη αξιοποίηση των GIS μπορεί να ενισχύσει θετικά και τον πλούτο και την ποικιλομορφία του φυσικού μας περιβάλλοντος. 5. Βιβλιογραφία Ελληνική WWF Hellas, 2008 Πρόταση για την ορθή χωροθέτηση αιολικών πάρκων στη Θράκη, Εκδόσεις WWF Hellas Αλιβιζάτος Γ.Ν., Στελακάτος Κ.Κ., Τορτοπίδης Α.Α.,, 1991 Ενεργειακά πάρκα εκδόσεις Παπαζήση Ασημακόπουλος Γ., Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Ν.2742/1999) ΕΚΟΤΕΧΝΙΚΑ Βατάλης, 2007 Εισαγωγή στο δίκαιο της ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Εκδόσεις Σάκκουλα. 9

10 Γελεγένης Ι.Ι., Αξαόπουλος Π.Ι., 2005 Πηγές ενέργειας Συμβατικές και Ανανεώσιμες Έκδοση Σύγχρονη εκδοτική. Δαουτόπουλος Α.Γ., Αειφορική ανάπτυξη της Ελληνικής Υπαίθρου, Εκδόσεις ΖΥΓΟΣ. Ευρωπαϊκή Ένωση, 2006, τελευταία προσπέλαση Ζήσου Κ.Α, Εισαγωγή στα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών ArcGIS/ArcVIEW, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη. Ζήσου Κ.Α, Οι επεκτάσεις του ArcGIS Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη. Καϊταντζίδης Μ. Αιολική Ενέργεια Τι συμβαίνει στην Ελλάδα. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Καλδελλης Ι., Διαχείριση της Αιολικής Ενέργειας Εκδόσεις Σταμούλη. ΚΑΠΕ, Εγχειρίδιο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για δυνητικούς χρήστες, Εκδόσεις ΚΑΠΕ. ΚΑΠΕ, Το θεσμικό, αδειοδοτικό και χρηματοοικονομικό πλαίσιο υλοποίησης έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα Εκδόσεις ΚΑΠΕ. Κοδοσάκης Δ.,1994. Διαχείριση φυσικών πόρων και ενέργειας Εκδόσεις Σταμούλη. Κουμουνδουρεας Γ, Ενεργειακή κατάσταση και Προοπτικές ανάπτυξης ΑΠΕ στα Βαλκάνια, ΕΜΠ Κουτσόπουλος Κ., Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Ανάλυση Χώρου Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Κουτσόπουλος Κ., Ανδρουλακάκης Ν., Εφαρμογές Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών με χρήση του Λογισμικού ArcGIS Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Κουτσόπουλος Κ., Ανδρουλακάκης Ν., 2005, Εφαρμογές του λογισμικού ArcGIS με Απλά Λόγια., Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Κυριτσάκη Όλγα, Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στην Ελλάδα, Κοζάνη Κωνσταντέλλου Π., Χωροθέτηση αιολικών σταθμών στον νομό Λακωνίας Προβλήματα Προοπτικές ΕΜΠ. Μπινόπουλος Ε., Χαβιαρόπουλος Π, Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις των Αιολικών Πάρκων. Μύθος και Πραγματικότητα Εκδόσεις ΚΑΠΕ Ορφανού Σ.,2009. Η χωροθέτηση αιολικών πάρκων και οι αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες: Άνδρος και Σέριφος Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Ορφανού Σ., Νικολάου Σ., Αναπτυξιακοί στόχοι και χωροθέτηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ελληνική ύπαιθρο: Μελέτη περίπτωσης με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Π. Χριστόδουλος Μπίθας, Οικονομική θεώρηση περιβαλλοντικής προστασίας Εκδόσεις Δαρδάνος.Γ-Δαρδάνος.Κ.ΟΕ. ΥΠΕΚΑ-Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, 2009, τελευταία προσπέλαση ΥΠΕΧΩΔΕ, Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για της Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Διεθνής Burrough P., Principles of GIS for Land Resources Assessment, Claredon Press, London, Oxford Enviroplan Μελετητική, Στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις ΑΠΕ. Lucinda Project, Land Care in Desertification Affected Areas from Towards Application, Clare Goodness, M. F. Goodchild, 1985, Geographic information systems in undergraduate geography: A contemporary dilemma. The Operational Geographer, 8(1):34 38, 1985 Openshaw S., Developing Appropriate Spatial Analysis Methods for GIS, In Geographical Information Systems: Principles and Applications, Longman Edition, London. RGSR-Renewables Global Status Report, 2010, τελευταία προσπέλαση