«Ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ Α.Ε.Ι.»

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Εργασία στο µάθηµα των Εφαρµογών ηµοσίου ικαίου «Ο ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ Α.Ε.Ι.» Κουλούρης Ανδρέας Α.Μ

2 ΑΘΗΝΑ 2004 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 Α. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙ ΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 16 ΤΟΥ Σ... 5 Β. Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ 1968 ΚΑΙ Γ. Η ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΑ Α.Ε.Ι. ΩΣ Ν.Π...- ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Ε. Η ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ Α.Ε.Ι. ΚΑΙ Η ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΥΤΑ.17 ΣΤ. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ Ζ. ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΩΣ ΗΜΟΣΙΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ Η. ΤΟ ΑΡ. 16ΠΑΡ. 8 Ε. Β ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ : Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΑΝΩΤΑΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΠΟ Ι ΙΩΤΕΣ Θ. ΤΑ ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ Ι. Ο ΗΜΟΣΙΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΒΑΣΕΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑ.ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΙΒ. ΚΡΙΤΙΚΗ, ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΙΡΕΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ 5 ΚΑΙ 8 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΙΓ. ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Ι. ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΗΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΙΕ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι ευρύτερα γνωστό ότι η αξία της παιδείας βρίσκεται στο κέντρο των αξιών του ελληνικού πολιτισµού και ότι η επιδίωξη απόκτησης ειδικότερα ενός πανεπιστηµιακού πτυχίου επεκτείνεται σε όλα ανεξαιρέτως τα στρώµατα της κοινωνίας µας, γιατί η πανεπιστηµιακή µόρφωση θεωρείται µέσον κοινωνικής ανέλιξης. Αλλά και ιδεολογικά το νεώτερο ελληνικό κράτος έβλεπε την παιδεία ως τον κύριο µοχλό για την ανάπτυξη και την ένταξη της χώρας στο δυτικό ευρωπαϊκό πολιτισµό και το ξεπέρασµα των επιδράσεων του οθωµανικού σκοταδισµού. Το ευαίσθητο, κρίσιµο και πάντα επίκαιρο ζήτηµα της οργάνωσης της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στη χώρα µας και ως προς την υλοποίηση των ανωτέρω στόχων, αποτελεί το αντικείµενο έρευνας της παρούσας εργασίας, η οποία ειδικότερα προσανατολίζεται στα εξής: Αφενός µεν να καταδείξει το κατά πόσο το Κράτος παρεµβαίνει στην τριτοβάθµια εκπαίδευση(αρ. 16 παρ. 5) και αφετέρου αν υπάρχει δυνατότητα σύστασης ανώτερων ιδρυµάτων από ιδιώτες, υπό το πρίσµα πάντοτε της ερµηνείας του άρθρου 16 παρ. 8 του Συντάγµατος. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται λόγος γίνεται λόγος για το γενικότερο δικαίωµα στην παιδεία, δικαίωµα τόσο ατοµικό όσο και κοινωνικό όπως προκύπτει απ όλο το πλέγµα των διατάξεων του αρ. 16 Σ., ενώ στο δεύτερο επιχειρείται σε αδρές γραµµές να αναδειχθεί η οργάνωση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στην ιστορική της διαδροµή, όπως προκύπτει από τα προηγούµενα τεθέντα ελληνικά Συντάγµατα. Ακολούθως, το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται µε τη γενική αρχή της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, γνώµονα για την κατανόηση της όλης δοµής της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης µέσω του Συντάγµατος. Ακολούθως στο κεφάλαιο ασχολείται µε την έννοια του ν.π.δ.δ. ως της νοµικής µορφής που το Σύνταγµα προέβλεψε για τα Α.Ε.Ι. και των επιπτώσεων που αυτή έχει για την όλη δοµή και λειτουργία τους. 3

4 Η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. και η εποπτεία του κράτους πάνω σε αυτά, όπως αναλύεται στο κεφάλαιο Ε, αναδεικνύει την ανεξαρτησία των Α.Ε.Ι. από την κρατική εξουσία, για την οποία δεν καταλείπεται χώρος ελέγχου αυτών, αλλά ο ρόλος της περιορίζεται σε έλεγχο νοµιµότητας των πράξεων των οργάνων τους. Η αδυναµία κρατικής παρέµβασης στο χώρο των Α.Ε.Ι., όπως προκύπτει από την αυτοδιοίκησή τους, σε κάποια σηµεία φαίνεται να διασπάται, µια έκφανση της οποίας είναι και η οικονοµική ενίσχυση αυτών από το κράτος, το οποίο µε τους πόρους που διαθέτει κανονίζει εµµέσως τον τρόπο και το µέγεθος της λειτουργίας τους(κεφ. Στ ). Το κεφάλαιο Ζ καταπιάνεται µε την παρ. 6 του αρ. 16 Σ., το οποίο αφορά στους καθηγητές των πανεπιστηµίων τους οποίους χαρακτηρίζει «δηµόσιους λειτουργούς», διακρίνοντάς τους έτσι από τους δηµοσίους υπαλλήλους και δηλώνοντας κατ αυτόν τον τρόπο την ανεξαρτησία τους, η οποία βαίνει παράλληλα µε την ανεξαρτησία των Α.Ε.Ι. Με κανέναν τρόπο, λοιπόν, αυτοί δε δέχονται υποδείξεις από το κράτος κατά την εκτέλεση του παιδευτικού τους έργου. Ο δεύτερος άξονας στον οποίο κινείται αυτή η εργασία ξεκινά µε το κεφάλαιο Η, όπου, µε βάση την ερµηνεία της παρ. 8 του αρ. 16 Σ., καθίσταται σαφές ότι είναι αδύνατη η σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες. Παρακάτω, στο κεφ. Θ γίνεται διαχωρισµός µεταξύ ιδιωτικών και µη κρατικών πανεπιστηµίων, για τα οποία πολύς λόγος έγινε τελευταία µετά από προγραµµατικές δηλώσεις των κοµµάτων, λόγω των βουλευτικών εκλογών της 7 ης Μαρτίου, ενώ στο κεφ. Ι παρατίθενται κάποιες σηµαντικές αποφάσεις των ελληνικών ικαστηρίων σχετικά µε τη δυνατότητα σύστασης Α.Ε.Ι. µε βάση την ιδιωτική πρωτοβουλία. Κρίθηκε σκόπιµο(κεφ. ΙΑ ) να γίνει, επίσης, µια σύντοµη αναφορά στα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών τα οποία εκλαµβάνονται από πολλούς ως ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και να διευκρινισθεί ότι δε χορηγούν τίτλους, αλλά βεβαιώσεις σπουδών. Εν συνεχεία στο κεφάλαιο ΙΒ παρατίθενται οι αντίθετες απόψεις κάποιων, για µια ευρύτερη και πέρα από στεγανά θεώρηση του ζητήµατος, οι οποίοι κινούµενοι από την τελολογική και όχι τη γραµµατική ερµηνεία της διάταξης, υποστηρίζουν ότι θα ήταν δυνατή η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες συνεξετάζοντας και άλλες συνταγµατικές διατάξεις. Η µελέτη µας ολοκληρώνεται µε την ανάδειξη των πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων των ιδιωτικών πανεπιστηµίων στα κεφάλαια ΙΓ και Ι αντίστοιχα και µε τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την όλη ανάλυση του ζητήµατος. Σε τούτο το σηµείο θα ή θελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κ. ηµητρόπουλο Α., καθηγητή στο µάθηµα των εφαρµογών του ηµοσίου ικαίου 4

5 της Νοµικής Σχολής του Παν/µίου Αθηνών, για την ευκαιρία και τα κίνητρα που µου έδωσε για την ενασχόληση µε το παρόν θέµα καθώς και για τις πολύτιµες οδηγίες και συµβουλές κατά τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσης διατριβής. Α. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙ ΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 16 ΤΟΥ Σ. Στο Σύνταγµα 1975/1986/2001 το αρ. 16 αναφέρεται στο δικαίωµα της παιδείας παρέχοντας αυξηµένες εγγυήσεις. Πρόκειται για ένα από τα πιο µακροσκελή άρθρα, µε εννέα παραγράφους, ανήκει δε στο κεφάλαιο των «ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων». Το αρ. 16 Σ. κατοχυρώνοντας ατοµικά δικαιώµατα σε ένα κοινωνικά δοµηµένο κράτος επιχειρεί να διασφαλίσει µια ισορροπία και να δώσει το «στίγµα» της ελληνικής παιδείας: ενώ η διατύπωσή του προβάλλει έντονα το δικαιωµατικό χαρακτήρα της παιδείας, διαπνέεται συγχρόνως από την κεντρική ιδέα ότι το κράτος κατέχει κυρίαρχο ρόλο στο χώρο αυτό, παρουσιάζοντας έτσι το συγκεκριµένο δικαίωµα την ιδιοµορφία να προϋποθέτει για την αποτελεσµατική άσκησή του την κρατική συνδροµή. Η περίπτωση της παιδείας αποτυπώνει ανάγλυφα τη µετεξέλιξη του κράτους δικαίου στο κοινωνικό κράτος δικαίου, τη µετάβαση από την αρνητική σχέση κράτους και ατόµου, υπό την έννοια της αποχής του κράτους από το χώρο της δράσης του ατόµου, στη θετική σχέση τους, υπό την έννοια της αναγνώρισης κοινωνικών δικαιωµάτων και παροχών στους πολίτες. Το δικαίωµα στην παιδεία θεωρείται τόσο ατοµικό όσο και κοινωνικό επειδή στο κοινωνικό κράτος δικαίου η παιδεία εµφανίζεται υπό δύο έννοιες. Αφενός η υποκειµενική αντίληψη περί παιδείας, που αντιµετωπίζει την παιδεία από την πλευρά της σηµασίας της για τον διδασκόµενο και εκφράζεται µε τις αρχές της ίσης πρόσβασης όλων στη µόρφωση και της ελεύθερης επιλογής του εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Αφετέρου, η αντικειµενική θεώρηση της παιδείας αναφέρεται στην κοινωνική χρησιµότητά της και την προσεγγίζει από την πλευρά της κοινωνικής αποστολής του κράτους ως παροχή δηµόσιας υπηρεσίας, αντικατοπτρίζεται δε στις αρχές της δωρεάν φοίτησης και της µη διακρίνουσας µεταχείρισης των σπουδαστών. Οι ρυθµίσεις του αρ. 16 Σ, που συνδυάζουν ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα στην εκπαίδευση, ανταποκρίνονται οµοίως στις απαιτήσεις του σύγχρονου κοινωνικού κράτους δικαίου. 5

6 Στην πρώτη παράγραφό του το αρ. 16 Σ. συγκαταλέγει την ελευθερία της διδασκαλίας µεταξύ των τεσσάρων ελευθεριών που το κράτος υποχρεούται να αναπτύσσει και να προάγει. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αποτελεί ατοµικό δικαίωµα που, αφενός θεµελιώνει αξίωση εναντίον του κράτους να απέχει και να µην επεµβαίνει περιοριστικά στη διαδικασία κτήσης και µετάδοσης των επιστηµονικών γνώσεων και, αφετέρου δηµιουργεί στο κράτος τη υποχρέωση να µεριµνήσει για την παροχή παιδείας. Η παράγραφος δύο του αρ. 16 Σ. ορίζει την παιδεία ως «βασική αποστολή του κράτους» και αναφέρει ως σκοπούς της την ηθική, πνευµατική, επαγγελµατική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής τους συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες. Πρόκειται για κοινωνικό δικαίωµα που, χωρίς να θεµελιώνει αγώγιµη αξίωση κατά του κράτους, συνιστά συνταγµατική εντολή που υποχρεώνει το κράτος να χαράσσει την ανάλογη πολιτική, ενώ συγχρόνως θεσµοποιεί τον παρεµβατικό ρόλο του κράτους. Ωστόσο, η εξασφάλιση της ηθικής αγωγής των Ελλήνων ή η προαγωγή της εθνικής και θρησκευτικής τους συνείδησης δε µπορούν να νοµιµοποιήσουν ανεξέλεγκτες παρεµβάσεις του κράτους στα εκπαιδευτικά προγράµµατα. Η υποχρέωση του κράτους να παρέχει µέσω του συστήµατος δηµόσιας εκπαίδευσης µια υψηλού επιπέδου διδασκαλία σε όλους τους πολίτες εκφράζεται στις διατάξεις των παραγράφων 3 έως 8 του αρ. 16 Σ. Το δικαίωµα στη µόρφωση προκύπτει έµµεσα από τις παραγράφους 3 και 4 του αρ. 16 Σ. Η κατοχύρωση της υποχρεωτικής εννεαετούς παιδείας(αρ. 16 παρ. 3 Σ.) εντάσσεται στα πλαίσια της κοινωνικής αποστολής της πολιτείας και προστατεύει το νεαρό πολίτη τόσο από τον ασκούντα την πατρική εξουσία ή τον έχοντα την επιµέλεια του προσώπου του, ο οποίος είναι δυνατό να αδιαφορήσει για την εκπαίδευσή του, όσο και από τον ίδιο του τον εαυτό. Η διάταξη του αρ. 16 παρ. 4 εδ. α Σ. κατοχυρώνει το κοινωνικό δικαίωµα δωρεάν παιδείας στα κρατικά εκπαιδευτήρια για όλους τους Έλληνες, το δικαίωµα να αποφασίζει ελεύθερα το άτοµο πώς και πού θα εκπαιδευθεί, ενώ το δεύτερο εδάφιο αποτελεί θεσµική εγγύηση, αφού προστατεύει το θεσµό των κρατικών υποτροφιών εισάγοντας υποχρέωση του κοινού νοµοθέτη να ρυθµίσει τη οργάνωσή του χωρίς να θίξει τον πυρήνα του. Άλλη θεσµική εγγύηση αποτελεί η διάταξη του αρ. 16 παρ. 5 Σ. που προστατεύει την ελευθερία της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας µέσα από το θεσµό της αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι.. Γενικότερα οι παράγραφοι 5, 6 και 8 εδ. β Σ. διαµορφώνουν ένα δηµοσίου χαρακτήρα πλαίσιο οργάνωσης της ανώτατης εκπαίδευσης, θεσπίζοντας την ιδρυµατική µορφή των πανεπιστηµίων, το δηµόσιο λειτούργηµα των καθηγητών Α.Ε.Ι. και 6

7 την απαγόρευση των ιδιωτικών πανεπιστηµίων κατ εφαρµογή της αρχής της αποκλειστικότητας του κράτους(κρατικό µονοπώλιο).το κοινωνικό δικαίωµα για επαγγελµατική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση κατοχυρώνει το αρ. 16 παρ. 7 Σ., ενώ η παρ. 8 κατοχυρώνει το ατοµικό δικαίωµα στην ιδιωτική εκπαίδευση. Β. Ο ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΣΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 1. Το Σύνταγµα του 1844 Στο Σύνταγµα αυτό στο κεφάλαιο «Περί του ηµοσίου ικαίου των Ελλήνων» Και στο αρ. 11 ορίζεται: «Η ανωτέρα εκπαίδευσις ενεργείται δαπάνη του Κράτους.Έκαστος έχει το δικαίωµα να συσταίνη εκπαιδευτικά καταστήµατα, συµµορφούµενος µε τους νόµους του Κράτους». Όσον αφορά το πρώτο σκέλος της διάταξης, εκείνο που παρατηρείται είναι η παντελής έλλειψη οποιασδήποτε διατύπωσης για τη φύση και τη νοµική µορφή των φορέων που θα παρείχαν την εκπαίδευση σε ανώτατο επίπεδο. Το δεύτερο σκέλος, όµως, της διάταξης παρουσιάζει το µεγαλύτερο ενδιαφέρον. Θεσπίζεται ατοµικό δικαίωµα του οποίου το περιεχόµενο αναφέρεται στη σύσταση εκπαιδευτικών καταστηµάτων από ιδιώτες. Στο σηµείο αυτό δηµιουργείται ένας προβληµατισµός γύρω από τη δυνατότητα ίδρυσης εκπαιδευτικών καταστηµάτων «ανωτέρας» εκπαίδευσης και από τους ιδιώτες. 1 Αρχικά, η συγκεκριµένη δυνατότητα παρεχόταν µόνο στο κράτος, αφού αναλάµβανε την οικονοµική τους κάλυψη, όπως δαπάνες που αφορούσαν έξοδα λειτουργίας, µισθοδοσία προσωπικού κλπ. Τούτο, ως καθήκον-αποστολή του κράτους ανάγεται στις βασικές υποχρεώσεις του, προκειµένου η παιδεία ανωτάτου επιπέδου να γίνει κτήµα πολλών. Συγχρόνως υπήρχε και κοινωνική αναγκαιότητα από την άποψη των περιορισµένων οικονοµικών πόρων των ελληνικών οικογενειών την εποχή εκείνη. Το γεγονός, όµως ότι την περίοδο εφαρµογής του ως άνω Συντάγµατος λειτουργούσαν παράλληλα το «Σχολείο Βιοµηχάνων Τεχνών» και η «εν Αθήναις Βιοµηχανική και Εµπορική Ακαδηµία», η οποία παρείχε τεχνική εκπαίδευση 1 Θ. Αλαµάνη, Η ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 1989, σελ. 22 7

8 σε επίπεδο ανώτερο από εκείνο του Γυµνασίου θα µπορούσε να µας οδηγήσει στο συµπέρασµα ότι δεν αποκλειόταν η δυνατότητα παροχής ανώτατης εκπαίδευσης από ιδιώτες µε βάση και το πνεύµα της οικείας συνταγµατικής διάταξης. 2. Το Σύνταγµα του 1864 Η µόνη αλλαγή που παρατηρείται σ αυτό το Σύνταγµα αφορά στην αρίθµηση του άρθρου( άρθρο 16 πλέον κατ αντιστοιχία µε το άρθρο 11 του Συντάγµατος του 1844). 3. Το Σύνταγµα του 1911 Το Σύνταγµα αυτό στο Β κεφάλαιο «Περί του ηµοσίου ικαίου των Ελλήνων» περιλαµβάνει στο άρθρο 16 τις διατάξεις για την εκπαίδευση: «Η εκπαίδευσις, διατελούσα υπό την ανωτάτην εποπτείαν του Κράτους, ενεργείται δαπάνη αυτού Επιτρέπεται εις ιδιώτας και εις νοµικά πρόσωπα η ίδρυσις ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, λειτουργούντων κατά το Σύνταγµα και τους νόµους του Κράτους». Η έννοια του όρου «εκπαίδευσις» έχει γενικό περιεχόµενο, περιλαµβάνοντας και τις τρεις βαθµίδες της. Όσον δε αφορά στην «εποπτεία» αυτή διαλαµβάνει τη θετική υποχρέωση του κράτους, την αυτοδέσµευσή του για τη σύσταση και λειτουργία εκπαιδευτικών καταστηµάτων που θα παρέχουν εκπαίδευση, αναλαµβάνοντας ταυτόχρονα και τις δαπάνες της. Το κράτος δε µπορεί να αποστεί από µια τέτοια υποχρέωση! Με την οικεία διάταξη ιδρύεται ταυτόχρονα ένα ατοµικό δικαίωµα, όπως αυτό της σύστασης εκπαιδευτηρίων. Όσοι, λοιπόν, επιθυµούν µπορούν να συστήσουν εκπαιδευτήρια, που θα λειτουργούν σύµφωνα µε το Σύνταγµα και τους νόµους. Στα εκπαιδευτήρια περιλαµβάνονται και εκείνα της ανώτατης εκπαίδευσης. Ο συντακτικός νοµοθέτης δε θέλησε να ορίσει αποκλειστικά τους φορείς της εκπαιδευτικής διαδικασίας κάθε βαθµίδας, προτείνοντας ή αποκλείοντας κάποιον, όπως έγινε αργότερα στο Σύνταγµα του Έτσι η 8

9 παροχή κάθε είδους εκπαίδευσης δεν ήταν µονοπώλιο 2 του κράτους, αλλά σ αυτή συµµετείχαν ισότιµα και οι ιδιώτες, είτε άτοµα, είτε νοµικά πρόσωπα. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι αποφεύγεται ο προσδιορισµός του νοµικού χαρακτήρα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Μπορεί βέβαια να χρησιµοποιείται ο όρος «εποπτεία», προκειµένου να καθορισθεί ο τρόπος ελέγχου του κράτους επί των συντελεστών της εκπαίδευσης, αλλά όπως προκύπτει από το όλο πνεύµα της συζήτησης στην ολοµέλεια της Βουλής, ο όρος χρησιµοποιείται και για τους δηµοσίου χαρακτήρα φορείς και για τους ιδιωτικού Το Σύνταγµα του 1927 Στο κεφάλαιο Γ µε τίτλο «ηµόσιο ίκαιο των Ελλήνων», στο αρ. 23 ορίζονται: «Η εκπαίδευσις διατελεί υπό την ανωτάτην εποπτείαν του Κράτους και ενεργείται δαπάνη αυτού ή των οργανισµών της τοπικής αυτοδιοικήσεως» και «Επιτρέπεται εις ιδιώτας και νοµικά πρόσωπα η ίδρυσις ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, λειτουργούντων κατά το Σύνταγµα και τους νόµους του Κράτους». Το νέον και καινοτόµο του Συντάγµατος αυτού συνίσταται, όπως καθίσταται φανερό, στους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι µπορούν να αναλαµβάνουν τα έξοδα ίδρυσης και λειτουργίας αφενός εκπαιδευτηρίων στοιχειώδους εκπαίδευσης και αφετέρου ανωτάτης. 5. Το Σύνταγµα του 1952 Στο κεφάλαιο Β και στο άρθρο 16 ορίζεται ότι: «Η Παιδεία τελεί υπό την ανωτάτην εποπτείαν του Κράτους και ενεργείται δαπάνη αυτού ή των οργανισµών τοπικής αυτοδιοίκησης Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα αυτοδιοικούνται υπό την εποπτείαν του Κράτους.Επιτρέπεται κατώπιν άδειας της αρχής, εις ιδιώτας µη εστερηµένων των πολιτικών δικαιωµάτων και εις νοµικά πρόσωπα η 2 Ο όρος «εκπαιδευτικό µονοπώλιο» χρησιµοποιείται από τον Ν.Ν. Σαρίπολο, ο οποίος δέχεται ότι η διάταξη αυτή του Συντάγµατος περιλαµβάνει και την ανώτατη εκπαίδευση. 3 Θ. Αλαµάνη, Η ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κοµοτηνή 1989, σελ. 34 9

10 ίδρυσις εκπαιδευτηρίων λειτουργούντων κατά το Σύνταγµα και τους νόµους του κράτους». Η εποπτεία του κράτους καλύπτει και εδώ και τις τρεις βαθµίδες της εκπαίδευσης. Οι δαπάνες αφορούν στην οικονοµική ανάληψη από το κράτος ή τους οργανισµούς τοπικής αυτοδιοίκησης όλων των εξόδων που απαιτούνται για την εκπλήρωση της αποστολής των εκπαιδευτικών φορέων. Στην οικεία διάταξη εµφανίζεται για πρώτη φορά ο όρος «Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυµα», η έννοια της αυτοδιοίκησης και η ιδιότητα των καθηγητών ως δηµοσίων υπαλλήλων. Η παροχή, λοιπόν, της ανώτατης εκπαίδευσης γίνεται από ιδρύµατα που συστήνονται αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Τούτα, δε, αυτοδιοικούνται, δηλ. αποφασίζουν µε τα δικά τους όργανα για τα θέµατά τους κατά τη λειτουργία τους, ενώ οι καθηγητές στα οποία διδάσκουν έχουν την ιδιότητα του δηµοσίου υπαλλήλου. Το συµπέρασµα που προκύπτει είναι όχι τόσο η νοµική µορφή των Α.Ε.Ι., αλλά ο τρόπος της διοικητικής οργάνωσης, της αυτοδιοίκησης. Τέλος, το ενδιαφέρον µπορεί να εστιαστεί στο ότι, όπως και στα προηγούµενα Συντάγµατα, παρέχεται το δικαίωµα σε ιδιώτες ή νοµικά πρόσωπα να ιδρύουν εκπαιδευτήρια κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις, της προηγούµενης κατά βάση άδειας της διοίκησης, η οποία δεσµεύει τον ιδιώτη και το κράτος(και δε βρίσκεται όπως στα προηγούµενα Συντάγµατα στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης) σε συνάρτηση βέβαια µε τη µη στέρηση των πολιτικών δικαιωµάτων των ιδιωτών. Η θέσπιση, όµως, της τελευταίας αυτής προϋπόθεσης εγγίζει τα όρια της απαγόρευσης για τους ιδιώτες για τη σύσταση ανώτερων σχολών, αφού περιορίζει το εύρος των δικαιούµενων σε µια περίοδο ιδιαίτερα ταραγµένη για το Έθνος µας λόγω πολιτικών συγκρούσεων και αποφάσεων και µε τελική κατάληξη τον αποκλεισµό από το εκπαιδευτικό µας σύστηµα ιδεολογιών ριζοσπαστικού για την εποχή περιεχοµένου που δε συνάδουν µε το ελεύθερο πνεύµα που πρέπει να διέπει τα Α.Ε.Ι. Εύλογο, προς στήριξη και των ανωτέρω, είναι το ότι η ίδρυση εκπαιδευτηρίων διαλαµβάνει και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, διότι αν ο συντακτικός νοµοθέτης δεν επιθυµούσε κάτι τέτοιο θα το όριζε, είτε άµεσα 4, είτε έµµεσα 5. 4 Όπως στην περίπτωση του αρ. 16 παρ. 8 εδ. 2 του Σ Όπως στην περίπτωση του αρ. 17 παρ. 4 εδ. 1 των Σ και

11 6. Τα Συντάγµατα του 1968 και 1973 Η καινοτοµία που εισάγεται µε τα Συντάγµατα αυτά έγκειται στη νοµική µορφή των Α.Ε.Ι., δηλ. ως ν.π.δ.δ.. Η Πολιτεία αυτοδεσµεύεται µη έχοντας τη δυνατότητα ίδρυσης κάποιου Α.Ε.Ι. µε άλλη µορφή. Κατ αυτόν τον τρόπο αποκλείεται η δυνατότητα ανάληψης από µέρους της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ενός τόσο βασικού τοµέα της κρατικής δραστηριότητας. Έτσι, ενώ στα προηγούµενα Συντάγµατα δεν υπήρχε αποκλεισµός των ιδιωτών, στα Συντάγµατα 1968 και 1973 καθίσταται εµµέσως, πλην σαφώς, µη αφήνοντας περιθώρια άλλης ερµηνείας. Ακόµα προβλέπεται η οικονοµική ενίσχυση των ιδρυµάτων κατά συνταγµατική επιταγή παρά το γεγονός ότι τούτο ανέκαθεν συνέβαινε πλην, όµως, δεν ήταν και συνταγµατικά κατοχυρωµένο. 11

12 Γ. Η ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Θεµελιώδης έννοια και πυρήνας για την κατανόηση του ζητήµατος που µας απασχολεί, δηλ. του κρατικού χαρακτήρα των Α.Ε.Ι. και κυρίως ως προς τον άξονα της παρέµβασης του κράτους στα εκπαιδευτικά του δρώµενα, αποτελεί η έννοια της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, όπως αυτή αποτυπώνεται στο αρ. 16 παρ. 1 εδ. γ Σ. Ακαδηµαϊκή ελευθερία είναι η ελευθερία της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας ασκούµενες στο πλαίσιο των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Πρόκειται συνεπώς για την ελευθερία καθενός µέλους της πανεπιστηµιακής κοινότητας να συµµετέχει στην έρευνα και τη διδασκαλία, αναπτύσσοντας έτσι την προσωπικότητά του. Από την άποψη αυτή η ακαδηµαϊκή ελευθερία συνδέεται µε το γενικό δικαίωµα ελευθερίας του αρ. 5 παρ. 1 Σ. Παράλληλα εισέρχονται µε αυτήν θεσµικά στοιχεία εφόσον δεν προστατεύεται µόνο το ως άνω ατοµικό δικαίωµα αλλά επιχειρείται και η προαγωγή της επιστήµης, η οποία είναι απαραίτητη για την πρόοδο της χώρας σε όλους τους τοµείς. Γίνεται επίσης δεκτό ότι η αρχή της ακαδηµαϊκής ελευθερίας αφορά και στην οργανωµένη δραστηριότητα όλων των µελών της ακαδηµαϊκής κοινότητας, που αναπτύσσεται εκτός των άλλων και µε τα οικονοµικά µέσα που παρέχονται από το κράτος. Πρέπει σ αυτό το σηµείο να τονιστεί ότι η έννοια και η πραγµάτωση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας είναι σύµφυτη µε την ακώλυτη άσκηση της διδακτικής και ερευνητικής δραστηριότητας πράγµα το οποίο σηµαίνει ότι η όποια προσπάθεια και ενέργεια γίνεται από πλευράς του κράτους που τείνει στη χειραγώγηση της σκέψης και στην επιβολή µεθόδων έρχεται σε αντίθεση µε το περιεχόµενο της αρχής αυτής. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία αφορά τόσο τους διδάσκοντες(καθηγητές και λοιπό διδακτικό προσωπικό) όσο και τους διδασκόµενους. Για τους µεν είναι η ελευθερία ακαδηµαϊκής έρευνας και διδασκαλίας, η ελευθερία να επιλέγουν οι ίδιοι το επιστηµονικό αντικείµενο που πρόκειται να διδάξουν χωρίς κανένα καταναγκασµό και περιορισµό(και βέβαια από οποιονδήποτε κρατικό φορέα), για τους δε είναι το δικαίωµα µάθησης και φοίτησης δηλ. η ελεύθερη επιλογή επιστήµης και πανεπιστηµίου, η ελεύθερη παρακολούθηση µαθηµάτων και η απόκτηση γνώσεων. 12

13 Εξάλλου κατά το ΣτΕ 6 «Η συνταγµατική κατοχύρωση της ακαδηµαϊκής ελευθερίας παρέχει µεν ατοµικό δικαίωµα που θεµελιώνει αξίωση απέναντι στην κρατική εξουσία να µην επεµβαίνει περιοριστικά στη διαδικασία κτήσης και µετάδοσης των επιστηµονικών γνώσεων, φορείς όµως του ατοµικού αυτού δικαιώµατος στο πλαίσιο της ανώτατης εκπαίδευσης είναι όχι µόνο οι καθηγητές αλλά και το λοιπό διδακτικό και βοηθητικό προσωπικό Εξάλλου φορείς του ανωτέρω ατοµικού δικαιώµατος είναι και οι φοιτητές που ως διδασκόµενοι δεν είναι απλά αντικείµενα µετάδοσης γνώσεων και απλοί χρήστες της παρεχόµενης υπηρεσίας, αλλά και παράγοντες παραγωγής της επιστηµονικής έρευνας και διδασκαλίας και γι αυτό στα σύγχρονα πανεπιστήµια έχουν άµεσο δικαίωµα και συµφέρον να ενδιαφέρονται για τον τρόπο µε τον οποίον ασκείται η εκπαίδευσή των, από την οποία εξαρτάται η επιστηµονική των κατάρτιση και σταδιοδροµία». Το όριο άσκησης του δικαιώµατος της ακαδηµαϊκής ελευθερίας είναι βάσει του αρ. 16 παρ. 1 «το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγµα». Το καθήκον βέβαια αυτό θα ήταν αυτονόητο και χωρίς να υπήρχε καθόλου η συγκεκριµένη διάταξη. Η «υπακοή» έχει την έννοια ότι ο φορέας της ακαδηµαϊκής ελευθερίας µπορεί να αµφισβητήσει την ορθότητα, όχι όµως και τη δεσµευτικότητα των επιλογών του συντακτικού νοµοθέτη. Γενικότερα θα µπορούσε να λεχθεί ότι, όπως συµβαίνει µε όλα τα ατοµικά δικαιώµατα, δεν είναι δυνατή η παράβαση των νόµων που προστατεύουν κάποιο έννοµο αγαθό, ούτε είναι δυνατή η χρήση, από τους φορείς του συγκεκριµένου δικαιώµατος, της ιδιότητάς τους για να υπονοµεύσουν το Σύνταγµα. 6 Βλ.ΣτΕ 411/84 13

14 . ΤΑ Α.Ε.Ι. ΩΣ Ν.Π...- ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Όλα ανεξαιρέτως τα ελληνικά Συντάγµατα που ίσχυσαν από το 1864 έως το 1967, συνεπή προς την ελευθερία της εκπαίδευσης, την οποία διακήρυτταν και κατοχύρωναν µε ρητές διατάξεις, δεν έθεταν περιορισµούς όσον αφορά τη νοµική µορφή των «εκπαιδευτηρίων», ανάµεσα στα οποία συγκαταλέγονταν κατά γενική παραδοχή και τα πανεπιστήµια. 7 Έτσι, υπό το κράτος των προγενεστέρων Συνταγµάτων ο νοµοθέτης ήταν ελεύθερος να ορίζει, κάθε φορά, ποιοι µπορούσαν να ιδρύουν και να είναι ιδιοκτήτες των διαφόρων κατηγοριών εκπαιδευτηρίων και ποια ήταν η επιτρεπτή νοµική τους µορφή. Ο συντακτικός, όµως, νοµοθέτης του 1975 επηρεασµένος από την πραγµατική κατάσταση που είχε διαµορφωθεί στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης υπό το κράτος του δικτατορικού Συντάγµατος του 1968 υιοθέτησε χωρίς πολλή σκέψη τη µορφή του ν.π.δ.δ. για όλα γενικά τα πανεπιστήµια. Η επιλογή αυτή φαίνεται ότι υπαγορεύθηκε από τη σκέψη να απαλλαγούν τα πανεπιστήµια από την άµεση κρατική παρέµβαση και την άµεση ανάµιξη της κεντρικής εξουσίας στις ακαδηµαϊκές υποθέσεις. Τούτο ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο συντακτικός νοµοθέτης του 1975 πρόσθεσε στη ρύθµιση του δικτατορικού Συντάγµατος του 1968 το επίρρηµα «αποκλειστικά», προκειµένου να κατοχυρώσει, διαµέσου της µορφής του ν.π.δ.δ., τη δωρεάν ανώτατη παιδεία που µε βάση τη διάταξη της παρ. 4 του αρ. 16 Σ. έχει υποχρέωση να παρέχει το κράτος και το επίθετο «πλήρη», προκειµένου να τονίσει τη διοικητική και λειτουργική αυτοτέλεια των κρατικών πανεπιστηµίων απέναντι στην κεντρική εξουσία. Με την επιλογή, λοιπόν, των δυο αυτών σηµαντικών λέξεων µέσα στη διάταξη του αρ. 16 της παρ. 5 Σ. ικανοποιούνται οι προσδοκίες των ενδιαφεροµένων: Του κράτους, διότι η µορφή του ν.π.δ.δ. του παρέχει την ευχέρεια να ελέγχει άµεσα την παροχή υπηρεσιών ανώτατης παιδείας µέσω της χρηµατοδότησης, του διδακτικού προσωπικού, διότι κατοχυρώνει συνταγµατικά τη θέση του µε τη θέσπιση 7 Βλ. ο.π. κεφ. Β, σελ. 7επ. 14

15 εγγυήσεων σχετικά µε την υπηρεσιακή τους κατάσταση και τέλος των φοιτητών, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η δωρεάν ανώτατη παιδεία. Η απόλυτη διατύπωση της διάταξης αποσκοπεί στη θεσµοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης σε δηµόσια υπηρεσία µε την οργανική έννοια, αφού αποκλείεται η παροχή αυτού του είδους εκπαίδευσης από φορέα που δεν έχει τη µορφή του ν.π.δ.δ. Ιδρύεται έτσι µονοπώλιο παροχής ανώτατης εκπαίδευσης υπέρ µιας δηµόσιας υπηρεσίας που µε την οργάνωσή της συµβάλλει στην πραγµατοποίηση του σκοπού δηµοσίου ενδιαφέροντος των δηµόσιων πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων. 8 Η δηµοσιοποίηση της ανώτατης παιδείας αποκτά συνεπώς και οργανωτική µορφή, εντάσσεται δε στο γενικό λειτουργικό πλαίσιο «δηµοσιοποίησης» της παιδείας που διαµορφώνεται από τις συνδυασµένες διατάξεις των παραγράφων 2, 4εδ. α, 5εδ. α, 6 εδ. α, και 8 εδ. β του αρ. 16 Σ 9 Οι παραπάνω διατυπώσεις γίνονται δεκτές από το σύνολο των υποστηρικτών της γραµµατικής ερµηνείας της παρ. 5 του αρ. 16 Σ. Κατ αυτούς, επιπροσθέτως, εµποδίζεται, βάσει της εν λόγω διάταξης, η ίδρυση ακόµα και από το ίδιο το κράτος πανεπιστηµίων µε τη µορφή κρατικών νοµικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου και ακόµα απαγορεύεται στους ιδιώτες που θα ήθελαν να διαθέσουν όλη τους την περιουσία η σύσταση πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Κάποιοι, όµως, υποστηρίζουν 10, στηριζόµενοι στην τελολογική ερµηνεία της διάταξης, ότι το Σύνταγµα µέσα από τη νοµική µορφή του ν.π.δ.δ. θέλησε πρωτίστως να διασφαλίσει τη δωρεάν ανώτατη παιδεία, η οποία παρέχεται υποχρεωτικά από τα «κρατικά εκπαιδευτήρια» και εν συνεχεία τη διοικητική και λειτουργική τους αυτοτέλεια. Με άλλα λόγια το Σύνταγµα µε τη µορφή του ν.π.δ.δ. για τα Α.Ε.Ι. κατοχυρώνει την κάλυψη των δαπανών της ανώτατης παιδείας και το ουσιαστικό στοιχείο της διοικητικής και λειτουργικής αυτοτέλειας και όχι το τυπικό στοιχείο της νοµικής µορφής των πανεπιστηµίων. Η µη επικράτηση, πάντως, της οργανωτικής µορφής των ν.π.ι.δ. θα πρέπει να αναζητηθεί στους εξής λόγους: 1) Η µορφή αυτή παρέχει δυνατότητες απεριόριστου κρατικού παρεµβατισµού, γεγονός το οποίο δε συµβιβάζεται µε την έννοια της αυτοτέλειας και της αυτοδιοίκησης, η οποία και αυτή καθιερώνεται στην ίδια παράγραφο(παρ. 5) του 8 Μουαµελτζή Ε., Η επίδραση του κοινοτικού δικαίου στη δηµόσια και ιδιωτική εκπαίδευση, σελ 46 9 Αυτές ακριβώς οι διατάξεις αφορούν το σύνολο της παρούσης µελέτης και καταδεικνύουν τον κρατικό χαρακτήρα των Α.Ε.Ι. 10 Π.χ. Βολουδάκης Βαγγέλης, Επίκαιρα συνταγµατικά ζητήµατα( ), τ. Β, Σάκκουλας 1994, σελ. 418 επ. 15

16 αρ. 16 Σ. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα διέσπαζε τη νοηµατική αλληλουχία της διάταξης και την όλη οργανωτική δοµή της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης κατά συνταγµατική επιταγή. 2) Το διοικητικό σύστηµα της αυτοδιοίκησης προϋποθέτει και τη σύσταση και τη λειτουργία οργανισµών δηµοσίου δικαίου. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο το κράτος παραχωρεί την άσκηση έργων δηµόσιας εξουσίας και δηµιουργεί ίδια νοµική προσωπικότητα σε νοµικά πρόσωπα που συνιστά το ίδιο για την άσκηση µιας ορισµένης µορφής πνευµατικής δραστηριότητας, όπως η εκπαίδευση, και όχι επιχειρηµατικής. 3) Το κράτος µε την ψήφιση του Συντάγµατος του 1975 έχει αναγάγει την ανώτατη παιδεία σε δηµόσια υπηρεσία που «παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύµατα που αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου µε πλήρη αυτοδιοίκηση». Η οργανωτική, συνεπώς, µορφή του ν.π.δ.δ. αποτελεί τη λειτουργική εγγύηση των ιδρυµάτων βασισµένη ακριβώς σε αυτόν το λόγο, δηλ. στην πλήρη αυτοδιοίκηση. 16

17 Ε. Η ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ Α.Ε.Ι. ΚΑΙ Η ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΑΥΤΑ Πέρα από το χαρακτήρα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ως ν.π.δ.δ. το εδ.α της παρ. 5 του αρ. 16 Σ. εγγυάται και την πλήρη αυτοδιοίκησή τους. Η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. και µάλιστα η πλήρης, όπως την αναφέρει το Σύνταγµα, συνίσταται στην εξουσία αυτών να αποφασίζουν για τις υποθέσεις τους µε δικά τους αποκλειστικά όργανα, τα οποία ορίζονται από τον κοινό νοµοθέτη και µε το κράτος να περιορίζεται µόνο σε έλεγχο νοµιµότητας (και όχι σκοπιµότητας) των πράξεων των οργάνων αυτών. Κατά τον αγτόγλου 11 «Αυτοδιοίκηση σηµαίνει την άσκηση διοικητικών αρµοδιοτήτων από διοικητική µονάδα που βρίσκεται εκτός του σώµατος των άµεσων κρατικών υπηρεσιών και είναι οργανωµένη ως ξεχωριστό νοµικό πρόσωπο, που ορίζει µόνο του τα πρόσωπα που διοικούν.» Υποστηρίζει εν συνεχεία ότι «η έκφραση αυτοδιοικούµενα νοµικά πρόσωπα είναι πλεοναστική και αποσκοπεί µόνο στην αποσαφήνιση της έννοµης κατάστασης και στην υπογράµµιση της αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι.». Σαφής πρόθεση του συνταγµατικού νοµοθέτη είναι, όπως δείχνει και η προσθήκη του επιθετικού προσδιορισµού «πλήρης», να δηλώσει ξεκάθαρα και να τονώσει την ανεξαρτησία των Α.Ε.Ι. απέναντι στην κρατική εξουσία αλλά και από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα µέσα ή και έξω από το πανεπιστήµιο. Εποµένως, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι αποτελούν πιο συγκεκριµένα στοιχεία της αυτοδιοίκησης: α) η επιλογή του διδακτικού και διοικητικού προσωπικού. Στο δικαίωµα αυτό περιλαµβάνεται και η αποκλειστική αρµοδιότητα των πανεπιστηµιακών οργάνων να αποφασίζουν αν, πόσες και ποιες θέσεις διδακτικού προσωπικού θα προκηρύξουν. Απαγορεύεται οποιοσδήποτε έλεγχος του κράτους (µέσω του αρµόδιου υπουργού Παιδείας) των πράξεων εκλογής ή ανανέωσης της θητείας του διδακτικού προσωπικού, παρά µόνο ο προληπτικός έλεγχος της νοµιµότητας του διορισµού τους. Οµοίως όταν πρόκειται για πρόσληψη διοικητικού ή τεχνικού προσωπικού η εκτίµηση των προσόντων, της εµπειρίας ή της προσωπικότητας εν γένει επαφίεται στην κρίση των οργάνων των πανεπιστηµίων. β) η ανάδειξη των πανεπιστηµιακών οργάνων. Εποµένως είναι ασυµβίβαστος µε την αρχή αυτή ο κρατικός διορισµός του Πρύτανη ή το δικαίωµα του Υπουργού Παιδείας να επιλέγει µεταξύ δύο υποψηφίων τους οποίους εκλέγει η Γενική Συνέλευση των 11 αγτόγλου Π., Ατοµικά ικαιώµατα, Σάκκουλας 1991, σελ

18 καθηγητών. γ) η οργάνωση και κατάρτιση του προγράµµατος σπουδών, όπως το κάθε Πανεπιστήµιο κρίνει ξεχωριστά, χωρίς την παρέµβαση της Πολιτείας και χωρίς να είναι απαραίτητη η σύµπραξη και κοινή κατεύθυνση ως προς αυτά µεταξύ οικείων τµηµάτων διαφορετικών Πανεπιστηµίων. δ) η έρευνα και η απονοµή των πανεπιστηµιακών τίτλων σπουδών 12. ε) η οικονοµική αυτοτέλεια, δηλ. η δυνατότητα των πανεπιστηµίων να έχουν δική τους περιουσία και δικά τους έσοδα και η ικανότητα να τη διαχειρίζονται µε δικά τους όργανα, καθώς και η σύνταξη από κάθε ιδιαίτερο Α.Ε.Ι. του προϋπολογισµού και απολογισµού. Η οικονοµική, δε, ενίσχυση από το κράτος, βάσει του αρ. 16 παρ. 5 εδ. β, αποτελεί πρόσθετη θεσµική εγγύηση που περιβάλλει την πλήρη αυτοδιοίκηση. Η αυτοδιοίκηση πρέπει να διακρίνεται από την αυτονοµία, η οποία σηµαίνει «τη ρύθµιση της οργάνωσης και λειτουργίας από τους νόµους που τα ίδια θα έθεταν». 13 Έτσι, π. χ. η Βουλή ορίζει µόνη της τον τρόπο λειτουργίας της µε τον Κανονισµό(αρ. 65 παρ. 1 Σ.), τα Α.Ε.Ι., όµως, δε µπορούν καταρχάς να θέσουν κανόνες δικαίου για τον εαυτό τους, εκτός βέβαια αν υπάρξει σχετική νοµοθετική εξουσιοδότηση στο πλαίσιο του αρ. 43 παρ. 2 εδ. β Σ. Ωστόσο η αυτοδιοίκηση των Α.Ε.Ι. φαίνεται σε κάποιες περιπτώσεις να διασπάται και το κράτος να παρεµβαίνει στην αυτοδιοίκησή τους, όπως π.χ. συµβαίνει µε το Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. 14, φορέα µε καθήκοντα που ανήκουν στους κόλπους των ίδιων των Α.Ε.Ι. Βασική του αρµοδιότητα είναι η αναγνώριση αφενός ανώτατων σχολών του εξωτερικού ως οµοταγών µε τις σχολές της ηµεδαπής και αφετέρου των αλλοδαπών τίτλων σπουδών ως ισότιµων και αντίστοιχων µε τους ελληνικούς. Ρωγµή στο σύστηµα της αυτοδιοίκησης των πανεπιστηµίων αποτελεί, επίσης, η δηµοσιονοµική τους εξάρτηση από τη διοίκηση µέσω της οικονοµικής τους ενίσχυσης, όπως τούτη αναλύεται αµέσως παρακάτω. 12 Κατά τον αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή 1991, σελ.570, «Ως πλήρεις ανώτατες σχολές πρέπει να θεωρηθούν µόνο αυτές που χορηγούν πτυχία και διδακτορικά διπλώµατα. Επίσης ολοκληρωµένη ανώτατη εκπαίδευση είναι µόνο αυτή που καταλήγει στη χορήγηση πτυχίου. Η παροχή εποµένως διδασκαλίας που δεν οδηγεί στην απόκτηση ακαδηµαϊκών τίτλων δεν αποτελεί ανώτατη εκπαίδευση.» 13 Μουαµελτζή Ε., Η επίδραση του κοινοτικού δικαίου στη δηµόσια και ιδιωτική εκπαίδευση, σελ εξ. ιαπανεπιστηµιακό Κέντρο Αναγνώρισης Τίτλων Σπουδών της Αλλοδαπής, όπως τούτο συστήθηκε µε το ν. 741/77 18

19 ΣΤ. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ Η οικονοµική αυτοτέλεια των Α.Ε.Ι. προκύπτει από την ιδιότητά τους ως νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου, καθώς και από την αυτοδιοίκησή τους σύµφωνα µε τη συνταγµατική επιταγή. Για την εκπλήρωση της αποστολής τους, όµως, τα πανεπιστήµια δε µπορούν να στηριχθούν αποκλειστικά στην περιουσία τους και γι αυτό χρειάζονται την οικονοµική αρωγή της πολιτείας. Το δικαίωµα των Α.Ε.Ι. για οικονοµική ενίσχυση κατοχυρώνεται ρητά στο αρ. 16 παρ. 2 εδ. β Σ. Τούτο σηµαίνει ότι το κράτος υποχρεούται να παρέχει στα Α.Ε.Ι. τα απαραίτητα οικονοµικά µέσα για την καλή και εύρυθµη λειτουργία τους, όπως µέσα για την ίδρυση και πλήρωση θέσεων διδακτικού και διοικητικού προσωπικού, την κατασκευή κατάλληλων κτιρίων, τον εξοπλισµό τους κ.α. Καθώς, όµως, η συνταγµατική διάταξη δεν προβλέπει(και άλλωστε κάτι τέτοιο δε θα ήταν δυνατό, λόγω και των διαφορετικών οικονοµικών συνθηκών που επικρατούν κάθε στιγµή) συγκεκριµένο ύψος διαθέσιµων οικονοµικών πόρων τα Α.Ε.Ι. δικαιούνται να διεκδικούν αύξηση κονδυλίων. Επιπροσθέτως, τα διανεµόµενα από το κράτος κονδύλια προς τα πανεπιστήµια δε δικαιολογούν σε καµία περίπτωση την επιβολή τρόπου διαθέσεώς τους, αφού κάτι τέτοιο έρχεται σε αντίθεση και δε συµβαδίζει µε την έννοια της αυτοδιοίκησης των πανεπιστηµίων. 19

20 Ζ. ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΩΣ ΗΜΟΣΙΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ Το αρ. 16 παρ. 6 Σ. προβλέπει ότι οι καθηγητές των Α.Ε.Ι. είναι δηµόσιοι λειτουργοί, ενώ το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δηµόσιο λειτούργηµα µε τις προϋποθέσεις που τάσσει ο νόµος. Και οι δύο αυτές κατηγορίες ασκούν ερευνητικό και διδακτικό έργο. Το Σύνταγµα, όµως, µόνο τους καθηγητές χαρακτηρίζει «δηµόσιους λειτουργούς» και µόνο για αυτούς προβλέπει ειδικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας. Ο διαχωρισµός, εποµένως, των καθηγητών από το λοιπό διδακτικό προσωπικό είναι θεµελιώδης στην κατά το Σύνταγµα δοµή και λειτουργία των Α.Ε.Ι. και ο νοµοθέτης δε µπορεί να λάβει µέτρα που επιφέρουν άµεσα ή έµµεσα τη συγχώνευση των δύο αυτών κατηγοριών. Στην κατηγορία των καθηγητών εντάσσονται αυτοί όλων των βαθµίδων, όπως προβλέπει η σχετική νοµοθεσία, π.χ. οι τακτικοί, οι αναπληρωτές, οι επίκουροι και οι λέκτορες, ενώ σε αυτήν του υπόλοιπου διδακτικού προσωπικού πρέπει να γίνει δεκτό ότι συµπεριλαµβάνονται οι βοηθοί καθηγητών και οι επιµελητές, δηλ. το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό. Η χρήση του όρου «δηµόσιοι λειτουργοί» για τους καθηγητές των πανεπιστηµίων ασφαλώς δεν πρέπει να θεωρηθεί άνευ σηµασίας. ηλώνει τη θέληση του συντακτικού νοµοθέτη να διαχωρίσει αυτούς από τους δηµοσίους υπαλλήλους εν γένει και να εξάρει τη σηµασία του έργου τους και την προσωπική και λειτουργική τους ανεξαρτησία 15. Οι δηµόσιοι υπάλληλοι(και οι καθηγητές ανάµεσά τους της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης) δεσµεύονται από ιεραρχικές διαταγές και οδηγίες και υπόκεινται σε περιορισµούς δικαιωµάτων, λόγω της ειδικής κυριαρχικής τους σχέσης. Αντίθετα οι καθηγητές των Α.Ε.Ι., φορείς της ακαδηµαϊκής ελευθερίας, είναι ελεύθεροι να δρουν στο χώρο της πανεπιστηµιακής κοινότητας χωρίς κανέναν περιορισµό και παρέµβαση από µέρους της κρατικής εξουσίας. Κατ αυτόν τον τρόπο επιφυλάσσεται σε αυτούς µια ιδιαίτερη θέση, αναγνωρίζεται το έργο τους και η θετική συµβολή τους στην εκπαιδευτική-παραγωγική διαδικασία. Οι καθηγητές δε µπορούν να παυθούν προτού λήξει σύµφωνα µε το νόµο ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά µόνο µε τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο αρ. 88 παρ. 4 Σ. και ύστερα από απόφαση του Συµβουλίου που απαιτείται από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, όπως ο νόµος ορίζει(αρ. 16 παρ 6 Σ.). Σύµφωνα, λοιπόν, µε τη συγκεκριµένη συνταγµατική διάταξη οι καθηγητές των 15 Βλ. ΣτΕ 411/84 20

21 Α.Ε.Ι. φαίνεται ως προς το ζήτηµα αυτό της παύσης τους να οµοιάζουν προς τους δικαστές καθώς ρητά το αρ. 16 παρ. 6 Σ. παραπέµπει σε διάταξη για τους δικαστικούς λειτουργούς(αρ. 88 παρ. 4 Σ.).Καθίσταται, εποµένως, και από τη συγκεκριµένη διάταξη φανερό το καθεστώς που το Σύνταγµα επιφυλάσσει για τους καθηγητές των Α.Ε.Ι. και πόσο αυτό διαφοροποιείται από εκείνο των δηµοσίων υπαλλήλων. Ειδική, τέλος, πρέπει να είναι και η µισθολογική τους µεταχείριση, προκειµένου να διασφαλισθεί η λειτουργική και προσωπική τους ανεξαρτησία. Συµπερασµατικά θα µπορούσαµε να πούµε ότι η ανεξαρτησία του πανεπιστηµίου βαίνει παράλληλα προς την ανεξαρτησία του διδακτικού προσωπικού, σε αντίθετη περίπτωση, δε, θα φαλκιδευόταν το όλο οικοδόµηµα της αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. και της ακαδηµαϊκής ελευθερίας των φορέων τους. 21

22 Η. ΤΟ ΑΡ. 16ΠΑΡ. 8 Ε. Β ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ : Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΑΝΩΤΑΤΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΠΟ Ι ΙΩΤΕΣ Η χάραξη του συνταγµατικού πλαισίου για την ανώτατη εκπαίδευση έρχεται να συµπληρωθεί µε την παράγραφο 8 του αρ. 16 του Συντάγµατος. Αυτό, δε, το συγκεκριµένο άρθρο αποτελεί το δεύτερο άξονα έρευνας του υπό την κρίση µας θέµατος, δηλ το κατά πόσο επιτρέπεται και αφήνονται περιθώρια από το Σύνταγµά µας για την ίδρυση ανώτατων πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων από ιδιώτες ή άλλους φορείς. Με τον όρο «ανώτατες σχολές» πρέπει να νοηθούν εκείνα τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, τα οποία προσφέρουν γνώσεις πιο εκτενείς, βαθιές και εξειδικευµένες αποκτώµενες όχι µόνο µέσω της διδασκαλίας, αλλά και της έρευνας και οι οποίες χορηγούν πτυχία και διδακτορικά διπλώµατα. ιακρίνονται, δε, τόσο από τις σχολές(σχολεία) στοιχειώδους και µέσης εκπαίδευσης, οι οποίες τείνουν στην παροχή βασικών γενικών γνώσεων, όσο και από τις ανώτερες, οι οποίες προσανατολίζονται προς την επαγγελµατική και µόνο εκπαίδευση. Πρέπει να θεωρηθεί ότι «ανώτατες σχολές» και πανεπιστήµια είναι έννοιες ταυτόσηµες κατά την έννοια της διατάξεως. Βέβαια, ο όρος πανεπιστήµιο είναι ευρύτερος, διότι περιλαµβάνει πάντοτε όχι µια αλλά περισσότερες σχολές µιας και παρέχει επιστηµονικές γνώσεις σε περισσότερα από ένα αντικείµενα, αν όµως δεν τις εκλαµβάναµε ως τέτοιες και υπό το πρίσµα της ερµηνείας του αρ. 16 παρ. 8 του Σ. θα µπορούσαµε να θεωρήσουµε ότι ναι, µεν, δεν επιτρέπεται η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες, επιτρέπεται, όµως, η σύσταση πανεπιστηµίων από αυτούς! Ο όρος «ιδιώτης», αντίστοιχα, σηµαίνει ό,τι δεν ανήκει στο κράτος. Έτσι, απαγορεύεται η σύσταση ανώτατων σχολών από φυσικά πρόσωπα, νοµικά πρόσωπα που ανήκουν σε ιδιώτες, αλλά και από νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου που ανήκουν στο κράτος. Με βάση το σκοπό της διάταξης, ο οποίος πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι η αποτροπή της εµπορευµατοποίησης των υπηρεσιών ανώτατης παιδείας, θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι µε τον όρο «ιδιώτης» δε µπορεί να εννοηθεί εκείνος που διαθέτει όλη την περιουσία του ή µέρος αυτής για την παροχή υπηρεσιών ανώτατης παιδείας χωρίς κερδοσκοπικό σκοπό και εποµένως κάτι τέτοιο είναι ανεκτό από τη συνταγµατική έννοµη τάξη. Κοινές πρωτοβουλίες κράτους και ιδιωτών δεν αποκλείονται υπό αυτές και τις οριζόµενες, βεβαίως, στο αρ. 16 παρ. 5 22

23 Σ. προϋποθέσεις και κυρίως της περιβολής του συνιστώµενου Α.Ε.Ι. της οργανωτικής µορφής του νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου. Με άλλα λόγια ο όρος «ιδιώτης» σηµαίνει την εµπορική επιχείρηση, την επιχείρηση δηλαδή που παρέχει υπηρεσίες ανώτατης παιδείας έναντι αµοιβής για την πραγµατοποίηση κέρδους. Συνολικά θεωρούµενη η διάταξη του αρ. 16 παρ. 8 Σ. µας επιτρέπει να συνάγουµε ότι η ανώτατη παιδεία αποτελεί «κρατικό µονοπώλιο» υπό την έννοια ότι µόνο το κράτος µπορεί να προβεί στην ίδρυση πανεπιστηµίων. Σε αντίθεση µε τις άλλες βαθµίδες της εκπαίδευσης, όπου επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων και η συνύπαρξή τους µε τα κρατικά, στο χώρο της ανώτατης παιδείας επιτρέπεται η λειτουργία µόνο κρατικών πανεπιστηµίων. «Κρατικό µονοπώλιο της ανώτατης παιδείας δε σηµαίνει κρατική ανώτατη παιδεία» 16.Το κράτος, δηλ., από τη µια απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων παράλληλα, όµως, αναθέτει την παροχή της στα ίδια µε την κατοχύρωση της αυτοδιοίκησής τους και µε τη µορφή τους ως ν.π.δ.δ. Επιδιώκεται έτσι µε την οργανωτική αυτή µορφή η εξασφάλιση της ελευθερίας της ανώτατης εκπαίδευσης από το κράτος και η αποφυγή των αρνητικών επιδράσεων και επιπτώσεων που κατά το συντακτικό νοµοθέτη θα µπορούσε να έχει η λειτουργία των ιδιωτικών πανεπιστηµίων. Εντύπωση, πάντως, προκαλεί η συστηµατική θέση της διάταξης, η οποία αποτυπώνεται στο δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 8 του άρθρου 16 του Συντάγµατος και όχι στην παράγραφο 5 στην οποία λογικά θα έπρεπε να είναι η θέση της. Τούτο φαίνεται να δικαιολογείται, αφενός από το γεγονός ότι κατ αυτόν τον τρόπο καθίσταται σαφής η διάκριση, που επιτρέπει στους ιδιώτες τη σύσταση εκπαιδευτηρίων για την πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση και αφετέρου έρχεται η συγκεκριµένη διάταξη να εφαρµοστεί και για την ανώτερη-επαγγελµατική εκπαίδευση(όπως περιγράφεται στην αµέσως προηγούµενη παράγραφο επτά) για την οποία οµοίως απαγορεύεται η σύσταση σχολών από ιδιώτες σύµφωνα και µε την απόφαση 4124/1980 του Σ.τΕ. 17, κατά την οποίαν «δεν δύναται να συναχθεί, κατ αντιδιαστολήν, ότι επιτρέπεται εις ιδιώτας η σύστασις ανωτέρω επαγγελµατικών(ή άλλων ειδικών) σχολών, διότι περί των ανωτέρω σχολών(επαγγελµατικών ή άλλων 16 ηµητρόπουλος Α., Συνταγµατικά ικαιώµατα, Παραδόσεις συνταγµατικού δικαίου, τ. Γ, Αθήνα 2004, σελ Βλ. στο τέλος Παράρτηµα 23

24 ειδικών) υπάρχει ειδική διάταξις, η ανωτέρω παράγραφος 7, η οποία επιφυλάσσει εις το Κράτος την ίδρυση τοιούτων σχολών, ως εκ της σηµασίας των». Η απόλυτη, σε κάθε περίπτωση, διατύπωση του Συντάγµατος δεν αφήνει πολλά περιθώρια ερµηνείας και αποτυπώνει τη βούληση του συντακτικού νοµοθέτη να αποκλείσει παντελώς την πιθανότητα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστηµίων συνιστώντας παράλληλα και εκδήλωση συγκεκριµένης πολιτικής επιλογής. Έτσι, η δυνατότητα µεταβολής της υφιστάµενης κατάστασης µόνο µε την αναθεώρηση του Συντάγµατος µπορεί να επιτευχθεί. Ως επικύρωση των παραπάνω έρχεται η νοµολογία των ικαστηρίων της χώρας µας, όπως αναπτύσσεται παρακάτω Βλ. πιο κάτω κεφ. Ι. 24

25 Θ. ΤΑ ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ Η διατύπωση του Συντάγµατος σχετικά µε τη δυνατότητα ίδρυσης πανεπιστηµίων από ιδιώτες, όπως ήδη αναφέρθηκε στο προηγούµενο κεφάλαιο, είναι σαφής και έτσι δεν καταλείπεται χώρος σε αυτούς γι αυτή τη δυνατότητα παρά µόνο µε αναθεώρηση του Συντάγµατος, εφόσον οι ορισµοί που συνθέτουν το σκληρό πυρήνα των µη αναθεωρήσιµων διατάξεων του Συντάγµατος δε θέτουν φραγµούς ως προς αυτήν την κατεύθυνση. Σύµφωνα, λοιπόν, µε τη δεδοµένη αυτή κατάσταση ανακύπτει και προβάλλεται από πολλούς το ερώτηµα, µήπως υπάρχουν περιθώρια για να συγκροτηθεί ένας ενδιάµεσος χώρος µεταξύ κρατικών και ιδιωτικών πανεπιστηµίων, που να δίνει τη δυνατότητα σε κοινωφελή, για παράδειγµα, ιδρύµατα ή σε άλλους πολιτειακούς και κοινωνικούς σχηµατισµούς(εκκλησίες, δήµοι κ. α.) να συστήσουν ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και έτσι να ξεπεραστεί το µονιστικό σχήµα της οργάνωσης των Α.Ε.Ι.; Η απάντηση πρέπει να προέλθει από την ερµηνεία των διατάξεων των παρ. 5 και 8 του αρ. 16 Σ. Το Σύνταγµα επιβάλλει το σχήµα του ν.π.δ.δ. ως τη µόνη µορφή οργάνωσης των πανεπιστηµίων. Η δυνατότητα θα ήταν δυνατή και συνταγµατικά συµβατή, αν την υλοποίησή της αναλάµβαναν µη κρατικοί φορείς µε την ως άνω µορφή και µε υπαγωγή των υπό ίδρυση πανεπιστηµίων σε διακριτική κρατική εποπτεία, βάσει του αρ. 16 παρ. 5 Σ., χωρίς ταυτόχρονα να διασπάται η αυτοδιοίκησή τους. Παράλληλα, σύµφωνα µε την παράγραφο 8 του υπό την εξέτασή µας άρθρου σε καµιά περίπτωση δεν πρέπει να αφήνεται περιθώριο για την επίτευξη κέρδους από τους φορείς που θα αναλάµβαναν ένα τέτοιο εγχείρηµα, καθώς όπως εξηγήθηκε στο προηγούµενο κεφάλαιο 19 ο όρος «ιδιώτης» σηµαίνει την εµπορική επιχείρηση, την επίτευξη κέρδους. Επιγραµµατικά θα λέγαµε ότι η δυνατότητα ίδρυσης µη κρατικών 19 Βλ. κεφ. Η σελ

26 πανεπιστηµίων είναι συνταγµατικά ανεκτή υπό τις προϋποθέσεις που το ίδιο θέτει και επιβάλλει. Το ζήτηµα, βέβαια, που ανακύπτει από τη σύντοµη απάντηση επί του ζητήµατος είναι ποιον εν τέλει σκοπό εξυπηρετεί η ίδρυση µη κρατικών πανεπιστηµίων εφόσον η οργανωτική τους δοµή, λειτουργία και σκοποί σε τίποτα δε φαίνεται να διαφέρουν από αυτούς των κρατικών πανεπιστηµίων. Σε τελική ανάλυση η ύπαρξη των δύο αυτών παράλληλων οργανωτικών σχηµάτων δε φαίνεται να ανανεώνει την τριτοβάθµια εκπαίδευση ή έστω να αποτελεί µια ουσιαστική µεταρρύθµισή της. Η µόνη εξήγηση που φαντάζει δικαιολογηµένη είναι ότι η πιθανή ίδρυση µη κρατικών πανεπιστηµίων θα προλειάνει το έδαφος για µια επερχόµενη αναθεώρηση του αρ. 16 Σ., η οποία θα επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστηµίων, πράγµα το οποίο υπό τις κρατούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό. 26

27 Ι. Ο ΗΜΟΣΙΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΒΑΣΕΙ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Η νοµολογία του Σ.τ.Ε. καταδεικνύει τη δεσµευτικότητα της συνταγµατικής διατύπωσης του αρ. 16 παρ. 8 εδ. β του Σ. ως προς την ίδρυση ιδιωτικών Α.Ε.Ι. Σύµφωνα µε την απόφαση ΣτΕ 4124/1980 «η σύστασις ανωτάτων σχολών υπό ιδιωτών απαγορεύεται», ενώ η ΣτΕ 576/81 ορίζει ότι «το αρ. 16 Σ παρ. 8 Σ. απαγορεύεται απολύτως εις πάσαν περίπτωσιν η σύστασις υπό ιδιωτών σχολών ανωτάτης εκπαιδεύσεως, ασχέτως του προορισµού ή του χαρακτήρος αυτών». Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η απόφαση ΣτΕ 2274/90, η οποία απεφάνθη περί του αν είναι νόµιµη ή όχι η αιτιολογία απόφασης του Ι.Κ.Α.Τ.Σ.Α. που αρνήθηκε να αναγνωρίσει ως ισότιµο προς πτυχίο χορηγούµενο από ελληνικό Α.Ε.Ι. τον µεταπτυχιακό τίτλο «Master of arts» του University of Massachussets των Η.Π.Α., επειδή η αιτούσα έλαβε το βασικό πτυχίο από το American Deree College των Αθηνών. Σύµφωνα µε το αιτιολογικό της απόφασης «οι χορηγούµενοι και µη αναγνωριζόµενοι από την ελληνική νοµοθεσία τίτλοι ή πτυχία από τα λειτουργούντα στη χώρα µε διάφορες ονοµασίες ιδιωτικά φροντιστήρια ποικίλων κατευθύνσεων θα αναγνωρίζονταν, εκ του αποτελέσµατος, ως πτυχία ανωτάτης εκπαιδεύσεως, εάν παρείχετο η δυνατότητα στηρίξεως επ αυτών περαιτέρω πανεπιστηµιακών τίτλων, χορηγουµένων από ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της αλλοδαπής, η αναγνώριση δε αυτή θα αποτελούσε καταστρατήγηση του Συντάγµατος που απαγορεύει τη σύσταση και τη λειτουργία ιδιωτικών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων». Η άποψη αυτή επαναλήφθηκε και στη µεταγενέστερη απόφαση του ΣτΕ 626/94, µε την οποία διευκρινίσθηκε ότι η συνταγµατική αρχή της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας(αρ. 5 παρ. 1 Σ.) σύµφωνα µε την οποία στη συγκεκριµένη περίπτωση «επιτρέπει στον καθένα να επιλέξει, αν το επιθυµεί, να σπουδάσει σε ιδιωτικές σχολές στην Ελλάδα, δεν έχει την έννοια ότι επιβάλλει στο κράτος να νοµιµοποιήσει την επιλογή αυτή». Έτσι, το κράτος δεν υποχρεούται σε καµιά περίπτωση να εξισώσει τις σπουδές αυτές από άποψη συνεπειών µε σπουδές Α.Ε.Ι. και να αναγνωρίσει τους ιδιωτικούς τίτλους σπουδών, έστω και έµµεσα, ως ισότιµους µε τους τίτλους σπουδών των Α.Ε.Ι. και αυτό είτε έχουν είτε δεν έχουν συσταθεί από το κράτος Α.Ε.Ι. που να καλύπτουν το αντίστοιχο µε την ιδιωτική σχολή γνωστικό αντικείµενο. Πολύ, δε, 27

28 περισσότερο όταν άλλες διατάξεις του Συντάγµατος επιβάλλουν να παρέχεται η ανώτατη εκπαίδευση από Α.Ε.Ι. µε τη µορφή ν.π.δ.δ. και απαγορεύουν τη σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες. Σύµφωνα, τέλος, µε την απόφαση ΣτΕ 411/84 προκύπτει ο συνταγµατικός νοµοθέτης απέδωσε ιδιαίτερη σηµασία και βαρύτητα στην ανώτατη εκπαίδευση για την οποία έθεσε συγκεκριµένα οργανωτικά και λειτουργικά πλαίσια και συγκεκριµένα από το αρ. 16 παρ. 5 Σ. «προκύπτει ότι η ανώτατη εκπαίδευση ως παρεχόµενη αποκλειστικά µέσα σε ιδιαίτερα ιδρύµατα δηµοσίου χαρακτήρα.» Όπως προκύπτει, λοιπόν, από την επιλεγµένη και βασική επί του ζητήµατος νοµολογία που παρατέθηκε, ώστε να δούµε και στην πράξη εφαρµοζόµενες τις συνταγµατικές διατάξεις που µας απασχολούν, τα Ελληνικά ικαστήρια συµπορευόµενα προς τις επιταγές του Συντάγµατος δεν επιτρέπουν σε κανένα και για το παραµικρό σηµείο παρέκκλιση από αυτές και δεν αφήνουν εν τοις πράγµασι σηµεία αµφισβήτησης των αυστηρών διατάξεων για το επιτρεπτό ή µη της ίδρυσης πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων από ιδιώτες και του εν γένει δηµόσιου χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης. ΙΑ.ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ 28

29 Τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών(εν συνεχεία ως Ε.Ε.Σ.) έχουν δηµιουργήσει µεγάλη σύγχυση στον κόσµο, επειδή διαφηµίζονται ως φορείς παροχής πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης και χορήγησης πτυχίων. Γι αυτό κρίνεται σκόπιµο να εξετάσουµε εν συντοµία ποιο είναι το καθεστώς που τα διέπει κι αν κατοχυρώνονται τούτα ως φορείς παροχής ανώτατης εκπαίδευσης. Τα Ε.Ε.Σ. προβλέφθηκαν να λειτουργούν ως ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα µε το ν. δ. της Με τον τίτλο αυτόν ιδρύονται και λειτουργούν µορφωτικά κέντρα τα οποία παρέχουν γνώσεις γύρω από µια τέχνη ή ένα πρακτικό επάγγελµα, χωρίς να απαιτείται άδεια του καθύλην αρµόδιου υπουργού για την ανάπτυξη της συγκεκριµένης δραστηριότητας. Θα µπορούσε να υποστηριχθεί ότι αποτελούν µια µορφή επαγγελµατική εκπαίδευσης που ο νόµος επιτρέπει να παρέχεται από ιδιώτες. Νοµιµοποιούνται να χορηγούν απλώς βεβαιώσεις σπουδών και όχι πτυχία(τίτλους σπουδών). Τούτο συµβαίνει διότι απουσιάζει οποιοσδήποτε κρατικός έλεγχος σχετικά µε τη διαδικασία µετάδοσης της γνώσης και βέβαια η άδεια της αρχής. Η δυνατότητα λειτουργίας των Ε.Ε.Σ. δεν έρχεται σε αντίθεση µε την ελληνική έννοµη συνταγµατική τάξη από τη στιγµή που δε χορηγεί πτυχία, αντίθετα η ύπαρξη και η λειτουργία τους εναρµονίζεται και βρίσκει έρεισµα στη διακίνηση των ιδεών κατά το αρ. 14 παρ. 1 Σ. και στο γενικότερο δικαίωµα στην παιδεία κατά το αρ. 16 παρ. 1 Σ. Καταστρατήγηση της συνταγµατικής έννοµης τάξης θα µπορούσε να επέλθει µέσω της συνεργασίας αυτών µε ξένα πανεπιστήµια και χορήγηση τίτλου σπουδών από αυτό το ξένο πανεπιστήµιο 20. Και σ αυτήν την περίπτωση, όµως, η ελληνική νοµολογία είναι αυστηρή προς την κατεύθυνση της µη αναγνώρισης ούτε αυτών των διπλωµάτων 21. Σε τελική ανάλυση η ανώτατη εκπαίδευση είναι ένα είδος παιδείας που παρέχεται µετά από µια καθαρά ατοµική επιλογή του ενδιαφεροµένου, ο οποίος είναι υποχρεωµένος να γνωρίζει το κατά πόσο κατοχυρώνονται µετά το πέρας τωνσπουδών του τα διπλώµατά του τόσο από επαγγελµατικής, όσο και από ακαδηµαϊκής απόψεως. 20 Υπάρχουν, όµως, νεότερες εξελίξεις επί του θέµατος µετά από την ψήφιση οδηγίας από το Συµβούλιο των Υπουργών Ανταγωνιστοκότητας της Ε.Ε., η οποία αναγνωρίζει πλέον ότι οι απόφοιτοι κολεγίων που συνεργάζονται µε ξένα πανεπιστήµια έχουν πλήρως τα αυτά επαγγελµατικά δικαιώµατα µε αυτά των αποφοίτων των ελληνικών κρατικών πανεπιστηµίων. Βλ. και εφηµερίδα «Τα Νέα» της , σελ ΣτΕ 3001/