ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ {Τ.Ε.Ι.} ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ {Τ.Ε.Ι.} ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Εφαρμογές φυλλοδιαγνωστικής στις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και σουλτανίνας του νομού Κορινθίας» Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΜΠΑΖΙΝΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2002

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ {Τ.Ε.Ι.} ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ «Εφαρμογές φυλλοδιαγνωστικής στις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και σουλτανίνας του νομού Κορινθίας» Πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΜΠΑΖΙΝΗ Επιβλέπουν καθηγητής: Αναστάσιος Ηλιόπουλος ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2002

3 Στους γονείς μου και στον αρραβωνιαστικό μου.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΩΡΓΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ Γενικά Σύνθεση του πληθυσμού Κλίμα Έδαφος Γεωργικά χαρακτηριστικά του νομού... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ & ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ ΣΤΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ & ΣΤΗ ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ Στοιχεία θρέψης των φυτών Θρέψη εσπεριδοειδών Προβλήματα θρέψης εσπεριδοειδών στο Ν. Κορινθίας Πρόγραμμα λίπανσης εσπεριδοειδών στο Ν. Κορινθίας Θρέψη σουλτανίνας Προβλήματα θρέψης σουλτανίνας στο Ν. Κορινθίας Πρόγραμμα λίπανσης σουλτανίνας στο Ν. Κορινθίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Πειράματα λίπανσης Μακροσκοπική εξέταση συμπτωμάτων Χημική ανάλυση εδάφους Φυλλοδιαγνωστική Μορφές φυλλοδιαγνωστικής Αρχές φυλλοδιαγνωστικής Σκοποί φυλλοδιαγνωστικής Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα φυλλοδιαγνωστικής...38

5 3.4.5 Εύρη φυσιολογικών τιμών Σύγκριση φυλλοδιαγνωστικής και ανάλυσης εδάφους Τρόποι χορήγησης θρεπτικών στοιχείων Από το έδαφος Ενσωμάτωση Υδρολίπανση Με διαφυλλικούς ψεκασμούς ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η ΦΥΛΛΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ & ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ (Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ) Γενικά Διαδικασία εφαρμογής φυλλοδιαγνωστικής Δειγματοληψία Τρόπος δειγματοληψίας φύλλων εσπεριδοειδών Τρόπος δειγματοληψίας φύλλων σουλτανίνας Προετοιμασία φυτικού ιστού για ανάλυση Πλύσιμο Ξήρανση Άλεσμα Καύση φυτικών ιστών Ξερή καύση Υγρή καύση Προσδιορισμός θρεπτικών στοιχείων Ερμηνεία αποτελεσμάτων - οδηγίες...66 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...74 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...75

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή γράφτηκε με σκοπό να παρουσιάσει δύο βασικές καλλιέργειες του νομού Κορινθίας, τα εσπεριδοειδή και τη σουλτανίνα και την εφαρμογή της φυλλοδιαγνωστικής σ αυτές. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση του νομού Κορινθίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις ανάγκες θρέψης των δύο καλλιεργειών, παρουσιάζονται οι συνηθέστερες τροφοπενίες που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια. Δίνεται πρόγραμμα λίπανσης που ακολουθείται στο νομό και τέλος γίνεται μια αναφορά στις διαφυλλικές λιπάνσεις. Στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρονται οι μέθοδοι προσδιορισμού των θρεπτικών αναγκών και αναλύεται με λεπτομέρεια η μέθοδος της φυλλοδιαγνωστικής. Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφεται η διαδικασία εφαρμογής της φυλλοδιαγνωστικής από το περιφερειακό εργαστήριο γεωργικών εφαρμογών και αναλύσεων (Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ) για τις δύο παραπάνω καλλιέργειες. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο καθηγητή κ. Αναστάσιο Ηλιόπουλο που επέβλεψε τη μελέτη. Επίσης στο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό του Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ και τους γεωπόνους της Διεύθυνσης Γεωργίας Κορινθίας οι οποίοι πρόθυμα με βοήθησαν στη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τους: Μττισμττίκη Άγγελο Χαράλαμπο Παπαστελλάτο Άντα Μαυραγάνη και Βλάση Γεωργόκουλο Καλαμάτα, Φεβρουάριος

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην προσπάθεια του ανθρώπου να μεγιστοποιήσει την γεωργική παραγωγή, έγινε εντατική εκμετάλλευση του εδάφους, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να μειώσει την γονιμότητα του, να διαφοροποιήσει διάφορα χαρακτηριστικά του έτσι ώστε όχι μόνο να επηρεαστεί η καταλληλότητα του για καλλιέργεια αλλά και να μην είναι σε θέση να δώσει στα φυτά τα απαιτούμενα στοιχεία που χρειάζονται. Με επακόλουθη συνέπεια την μείωση είτε ποιοτική είτε ποσοτική της παραγωγής. Η μείωση αυτή τις περισσότερες φορές οφειλόταν σε προβλήματα θρέψης του φυτού και άλλες φορές σε άλλες αιτίες όπως εχθρούς, ασθένειες κ.α. Ο καλλιεργητής ακολούθησε αρκετές μεθόδους, προκειμένου να δώσει απαντήσεις στα προβλήματα που αφορούσαν την καλλιέργεια του και να βελτιώσει την παραγωγή του. Βασίστηκε αρχικά στην μέθοδο «ανάλυση εδάφους», μια αρκετά αξιόλογη μέθοδο, στην οποία όμως υπεισέρχονται παράγοντες που επηρεάζουν την αντιστοιχία της χημικής σύστασης του εδάφους και της θρεπτικής κατάστασης του φυτού Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων αυτής αλλά και η εφαρμογή τους στο σχεδίασμά προγραμμάτων λίπανσης, προϋποθέτει να έχει προηγηθεί βαθμολόγηση των χρησιμοποιημένων μεθόδων, δηλαδή συσχέτιση των αποτελεσμάτων της ανάλυσης με τη συγκεκριμένη μέθοδο με την απόδοση της καλλιέργειας. Τέτοιες στην Ελλάδα έχουν γίνει ελάχιστες. Σύντομα επικράτησε η ιδέα ότι, θα ήταν προτιμότερο να γίνονται αναλύσεις του ίδιου του φυτού, σε συγκεκριμένα φυτικά τμήματα αυτού και να διαπιστωθεί αν τα θρεπτικά στοιχεία βρίσκονται σε φυσιολογικά όρια. Η μέθοδος αυτή ονομάστηκε «φυλλοδιαγνωστική». Δίνει τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της καλλιέργειας και εξασφαλίζει σωστή και γρήγορη διάγνωση και αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων. Μέσω αυτής μπορούν να προληφθούν οικονομικές απώλειες που συμβαίνουν σ ένα οπωρώνα πριν από την ανάπτυξη ορατών συμπτωμάτων έλλειψης ή τοξικότητα κάποιου στοιχείου ή ακόμα και αν ήδη έχουν παρουσιαστεί. Διαπιστώνεται αν, τα θρεπτικά στοιχεία που προστίθονται με τη 2

8 λίπανση, προσλαμβάνονται από τα φυτά. Παράλληλα πληροφορούμαστε για το πώς αντιδρούν τα φυτά στην προσθήκη των θρεπτικών στοιχείων. 3

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΩΡΓΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 1.1 Γενικά Ο νομός Κορινθίας είναι η γεωγραφική περιοχή της βορειοανατολικής Πελοποννήσου που περιλαμβάνει και μικρό τμήμα της Στερεός Ελλάδας, συνορεύει στα δυτικά με το νομό Αχαΐας, στα νότια με το νομό Αρκαδίας, στα ανατολικά με το νομό Αττικής και βρέχεται από τον Σαρωνικό κόλπο ενώ στα βόρεια από τον Κορινθιακό. Η έκταση του είναι 2.289Ιση2 ( στρ.). Η γεωργική γη από αυτή είναι στρ. δηλαδή 37% της συνολικής έκτασης του νομού (Ε. Σ. Υ. Ε. 1992) Σύνθεση του πληθυσμού Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 η Κορινθία αριθμεί κατοίκους (Πίνακας 1.1). Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του παρατηρήθηκαν μεταβολές στην κατανομή του πληθυσμού, δηλαδή συγκέντρωση στη πρωτεύουσα του νομού της οποίας ο πληθυσμός παρουσίασε αύξηση 31%, ενώ του υπόλοιπου νομού μειώθηκε κατά 5% (Ε.Σ.Υ.Ε.). Μέχρι και σήμερα παρατηρείται μια μεγάλης κλίμακας τάση προς εγκατάλειψη των ορεινών περιοχών με μια παράλληλη τάση προς αύξηση των κατοίκων των αστικών παραλιακών περιοχών. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1: Πληθυσμός του Ν. Κορινθίας ανά δήμο ΔΗΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Κορίνθου Αγ. Θεοδώρων Άσσος - Λεχαίου Βέλου Βόχας Ευρωστίνης Λουτρακιού - Περαχώρας

10 Τενέας Νεμέας Φενεού Ξυλοκάστρου Σαρωνικού Σικυώνος Σοφικού Στυμφαλίας ΣΥΝΟΛΟ: Πηγή: Ε.ΣΎ.Ε ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2: Αστικός, ημιαστικός και αγροτικός πληθυσμός του Ν. Κορινθίας και κατανομή επί % αυτού. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗ (%) Αστικός Ημιαστικός Αγροτικός Πηγή: Ε.ΣΎ.Ε ΠΙΝΑΚΑΣ 1.3: Κατανομή των απασχολούμενων του Ν. Κορινθίας ανά είδος εργασίας ΕΙΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ Ασκούντες επιστημονικά και ελεύθερα επαγγέλματα Διευθύνοντες και ανώτερα διοικητικά στελέχη 526 Υπάλληλοι γραφείου Έμποροι και πωλητές Παροχή υπηρεσιών Γεωργοί, κτηνοτρόφοι, υλοτόμοι, αλιείς, τεχνίτες, εργάτες, χειριστές μεταφορικών μέσων. Ασαφώς το επάγγελμα τους. 440 Σύνολο Πηγή: Ε.ΣΎ.Ε Τα περισσότερα στοιχεία είναι με βάση την απογραφή του 1991 διότι τα στοιχεία της απογραφής του 2001 δεν έχουν ανακοινωθεί επίσημα. 5

11 1.1.2 Κλίμα Το κλίμα του νομού είναι μεσογειακό με ήπιο χειμώνα και θερμό, ξηρό καλοκαίρι. Ελάχιστοι παγετοί και χιόνια παρουσιάζονται. Το χιόνι πέφτει μόνο στα ορεινά το χειμώνα και νωρίς την άνοιξη. Στην πεδινή Κορινθία χιονίζει σπανίως και όταν αυτό συμβαίνει δεν διατηρείται (μέσος αριθμός ημερών ανά έτος κατά τις οποίες σημειώθηκε χιονόπτωση στην Κόρινθο είναι 0.4 ημέρες). Γενικά η θερμοκρασία σπανίως για τις περισσότερες περιοχές και για ελάχιστες μέρες κατέρχεται κάτω από τους 0 Ο. Ως ψυχρότερος μήνας θεωρείται ο Ιανουάριος, ενώ ως θερμότερος ο Ιούλιος - Αύγουστος. Η άνοιξη διαρκεί περίπου δύο μήνες και οι παγετοί της θεωρούνται εξαιρετικά επικίνδυνοι για τις καλλιέργειες. Η θερμοκρασία των μηνών Απριλίου - Μαίου κυμαίνεται από όπως και των Σεπτεμβρίου - Οκτωβρίου. Ο Μαίος έχει θερινό χαρακτήρα. Το καλοκαίρι σταθεροποιείται με την εμφάνιση των υψηλών θερμοκρασιών του Ιουνίου. Οι υψηλές θερμοκρασίες κινούνται σε επίπεδα τέτοια που δεν είναι ζημιογόνα για καμιά από τις καλλιέργειες του νομού. Βέβαια τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, υψηλές θερμοκρασίες (40-45 Ο), γεγονός που δημιουργεί προβλήματα στην ποιότητα της σουλτανίνας. Στο νομό η ανομβρία μπορεί να κρατήσει και δύο μήνες. Η περίοδος εποχιακής ανομβρίας είναι από τα μέσα Απρίλη έως Οκτώβρη. Μια βροχή κατά τον Αύγουστο έως τα τέλη Σεπτέμβρη θα ήταν καταστροφική για τη σουλτανίνα που βρίσκεται στο στάδιο ωρίμανσης, συγκομιδής λόγω της παρουσίασης του βοτρύτη. Τα πρωτοβρόχια εμφανίζονται Οκτώβρη - Νοέμβρη αλλά είναι ανεπαρκής οι ποσότητες του νερού για τις καλλιέργειες. Η ανεπάρκεια των βροχοπτώσεων καθιστά αναγκαία την άρδευση. Το μέσο ετήσιο βροχομετρικό ύψος είναι 459πιπι. Ο Κορινθιακός κόλπος επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τα μετεωρολογικά φαινόμενα κυρίως την διεύθυνση και την ταχύτητα των ανέμων. Ο άνεμος είναι από τους βασικούς παράγοντες στην καλλιέργεια της σουλτανίνας αφού βελτιώνει την ποιότητα του σταφυλιού και εμποδίζει την ανάπτυξη μυκήτων. 6

12 ΠΙΝΑΚΑΣ 1.4: Μέσος όρος μεγίστων, ελάχιστων θερμοκρασιών και υγρασίας και βροχές που παρουσιάζονται στο Ξυλόκαστρο σύμφωνα με στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού του. Μήνας Μ.Ο. μέγιστης θερμοκρασίας ( 0) Μ.Ο. ελάχιστης θερμοκρασίας ( 0) Μεγίστη υγρασία (%).' >.,; '" Ελάχιστη υγρασία (%) Βροχή.' ' '. ' Τ ϊέα!. (γώγτι) Ιανουάριος 14,5 6, ,4 Φεβρουάριος 15,2 5, ,2 Μάρτιος ,4 Απρίλιος ,4 Μάιος ,13 Ιούνιος ,13 Ιούλιος ,17 Αύγουστος Σεπτέμβριος ,16 Οκτώβριος ,8 Νοέμβριος ,83 Δεκέμβριος , Έδαφος Τα εδάφη της πεδινής ζώνης προήλθαν από αποσάθρωση ασβεστολιθικών και σχιστολιθικών πετρωμάτων. Είναι μετρίως συνεκτικά συγκρατούν την υγρασία και είναι σχετικά γόνιμα. Στην ημιορεινή ζώνη (υψόμετρο πι), τα εδάφη αποτελούνται από αυτόχθονες μάργες μαζί με υλικό που προέρχεται από αποσάθρωση μαργών, ασβεστολιθικά και σχιστολιθικά πετρώματα είναι πολύ συνεκτικά που συγκρατούν την υγρασία. Είναι αρκετά γόνιμα και πλούσια σε οργ. ουσία. Στην ορεινή ζώνη (1 ΟΟΟγπ υψόμετρο) τα εδάφη αποτελούνται από ερυθρογαίες, πτωχές σε οργανική ουσία και είναι πτωχά. Σύμφωνα με αναλύσεις που έχουν γίνει στο Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Ξυλοκάστρου για τα εδάφη των πεδινών και ορεινών περιοχών του νομού προκύπτει ότι τα 7

13 εδάφη είναι βαριά, αργιλλώδη έως αργιλλοπηλώδη και αλκαλικά. Το ολικό ανθρακικό ασβέστιο κυμαίνεται μεταξύ 40 και 60% ενώ το ph από Είναι εδάφη μέσης ηλεκτρικής αγωγιμότητας (800 - HOOmmhos). Η οργανική ουσία κυμαίνεται από %. 1.2 Γεωργικά χαρακτηριστικά Νομού Ο Ν. Κορινθίας είναι μια εκ των πλέον ανεπτυγμένων και σπουδαιότερων γεωργικών περιφερειών της Ελλάδας. Αυτό οφείλεται αφ ενός στις κατάλληλες συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο ευνοεί την καλλιέργεια πολλών γεωργικών προϊόντων και αφ ετέρου στη γειτνίαση του Νομού με την Αθήνα, που είναι η κυριότερη αγορά γεωργικών προϊόντων της Ελλάδος. Ο Ν. Κορινθίας θεωρείται από τους πιο παραγωγικούς και πολυδύναμους νομούς της Ελλάδας με υψηλό γεωργικό εισόδημα στη στενή παραθαλάσσια ζώνη αλλά χαμηλότερο κατά πολύ στην ορεινή ζώνη που είναι και η μεγαλύτερη. Στην περιοχή της «Βόχας» καλλιεργείται με μεγάλη απόδοση η Σουλτανίνα και τα εσπεριδοειδή. Εκεί υπάρχουν και αρκετά συσκευαστήρια. Καθώς το υψόμετρο αυξάνει κυριαρχεί η Σουλτανίνα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικονομία του νομού είναι κατά βάση αγροτική με σημαντική ανάπτυξη όμως και της βιομηχανίας - βιοτεχνίας - τυποποίησης, επεξεργασίας και συσκευασίας αγροτικών προϊόντων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 50 το κυριότερο γεωργικό προϊόν ήταν η Κορινθιακή σταφίδα, η μειωμένη όμως ζήτηση της από τις αγορές του εξωτερικού, είχε ως αποτέλεσμα να επεκταθούν νέες καλλιέργειες όπως τα εσπεριδοειδή και η Σουλτανίνα, η οποία παρουσίασε συνεχή αύξηση ως ξηρά σταφίδα καθώς και ως νωπών σταφυλιών στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Επίσης λόγω του άσπερμου χαρακτήρα της και του υψηλού εισοδήματος που δίνει στον παραγωγό. Από την άλλη πλευρά ένα άλλο πρόβλημα παρουσιάστηκε. Ενώ η λεμονιά αποτελούσε την κυριότερη καλλιέργεια εσπεριδοειδών της πεδινής Κορινθίας με παραγωγή που έφτανε τους τόνους, από τους οποίους ΟΟΟτ. εξάγονταν στην Σοβιετική Ένωση, η παραγωγή μειώθηκε στους ΟΟΟτ. με συνεχή πτώση. Η εξέλιξη οφείλεται κυρίως στην κορυφοξήρα, αλλά και 8

14 στην αλλαγή του καθεστώτος της Σοβιετικής Ένωσης. Με αποτέλεσμα οι εξαγωγές να μειωθούν στους τόνους με συνεχή μείωση. Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι πολλοί παραγωγοί να ξεριζώσουν τις λεμονιές και να στραφούν προς την Σουλτανίνα ή να παραμελήσουν την καλλιέργεια. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.5: Εκτάσεις καλλιεργειών και αγραναπαύσεως στο Ν. Κορινθίας (2000) Είδος καλλιεργειών Στρέμματα Δενδρώδεις καλλιέργειες Αγρανάπαυση Αμπέλια - σταφιδάμπελο Αροτραίες καλλιέργειες Κηπευτική γη Σύνολο ΠΙΝΑΚΑΣ 1.6: Έκταση και παραγωγή των κυριότερων καλλιεργειών του Ν. Κορινθίας (2000) Είδος καλλιέργειας Έκταση (στρέμματα) Παραγωγή (τόνοι) Σουλτανίνα Κορινθιακή σταφίδα Επιτραπέζια σταφύλια Άμπελοι οινοπαραγωγής Ελιές ελαιοποιήσεις Βερυκοκιές Μηλιές Αχλαδιές Αμυγδαλιές Σιτάρι Λεμονιές Μανταρινιές

15 Πορτοκαλιές Σύνολο ΠΙΝΑΚΑΣ 1.7: Έκταση και παραγωγή των εσπεριδοειδών και της σουλτανίνας στο Ν. Κορινθίας ΕΤΟΣ ΓΡΕΙΠ- ΜΑΝΤΑΡΙΝΙΕΣ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΕΣ ΛΕΜΟΝΙΕΣ ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ ΦΡΟΥΤ ' 98 στρ στρ στρ στρ στρ Ξ Τ τ τ. 41, τ. Ν τ. Ο στρ στρ στρ στρ στρ Ξ Τ τ τ t. Ν τ. Ο στρ= στρέμματα τ = τόνοι -= ξερή Ν= νωπή Ο = οινοποιήσιμη 10

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ ΣΤΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ 2.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΡΕΨΗΣ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Το φυτό για να μπορέσει ν αναπτυχθεί και να αποδώσει ικανοποιητικά παίρνει από το περιβάλλον τα στοιχεία που χρειάζεται με τη διαδικασία της θρέψης. Υπάρχουν δύο τρόποι μέσω των οποίων το φυτό μπορεί να εφοδιαστεί τα απαραίτητα γι αυτό θρεπτικά στοιχεία. Από το υπέργειο μέρος ή μέσω του ριζικού του συστήματος. Κάποια στοιχεία όπως ο άνθρακας, το οξυγόνο ή το υδρογόνο τα προσλαμβάνει από τον αέρα. Τα υπόλοιπα τα παίρνει μέσω φυσιολογικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στα όργανα του ίδιου του φυτού κυρίως με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, κατά την οποία παράγονται οργανικές ενώσεις. Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για τη θρέψη του φυτού είναι 16 και θεωρούνται θεμελιώδη - ουσιώδη διότι χωρίς αυτά δεν είναι σε θέση να ολοκληρώσει τον βιολογικό του κύκλο. Είναι αναντικατάστατα και δρουν άμεσα στην ανάπτυξη ή στο μεταβολισμό του φυτού. Εκτός από τα 16 υπάρχουν και άλλα στοιχεία (Οο, βί) επίσης χρήσιμα με τη διαφορά ότι αυτά είναι απαραίτητα για μερικά είδη φυτών, ενώ τα ουσιώδη είναι για όλα τα είδη των ανώτερων φυτών. Στον πίνακα 2.1 αναφέρονται τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, η μορφή με την οποία προσλαμβάνονται καθώς και ο ρόλος τους στα φυτά. ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία των φυτών. Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα ΑΝΘΡΑΚΑΣ (0) Το πιο άφθονο στοιχείο στους φυτικούς ιστούς - αποτελεί το 45% του ξηρού βάρους. 0 σκελετός των Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται (κυρίως από τα φύλλα) Ρολος τους στα φυτά Αποτελεί τη βάση της ζωής στη γη, δομική μονάδα του τεράστιου αριθμού των οργανικών ενώσεων. Σημαντικό μέρος της απαραίτητης για τους οργανισμούς ενέργειας παράγεται στα κύτταρα με την οξείδωση του άνθρακα. 0 μοναδικός ρόλος του για τη ζωντανή 11

17 Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα φυτών, η κυτταρίνη, καθώς κι όλες οι ουσίες που παράγουν τα φυτά (υδατάνθρακες, σάκχαρα, λίπη, πρωτεΐνες), είναι ενώσεις 0. ΥΔΡΟΓΟΝΟ (Η) Αποτελεί περίπου το 6% του ξηρού βάρους των φυτών. Βρίσκεται στις ίδιες ενώσεις όπως και ο άνθρακας. ΟΞΥΓΟΝΟ (0) Σχηματίζει το 43% του ξηρούς βάρους των φυτών. Είναι συστατικό των πιο σημαντικών οργανικών ενώσεων. ΑΖΩΤΟ (Ν) Οργανικά υπολείμματα φυτών και ζώων - συμβιωτική και μη συμβιωτική δέσμευση ατμοσφαιρικού Ν. Δέσμευση υπό μορφή οξειδίων Ν κατά τις ηλεκτρικές εκκενώσεις. Ορυκτά νιτρικά άλατα. Σαν μοριακό (Ν2), αποτελεί βασικό Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται Η+, ΗΟΗ 0 2, ΟΗ , β04, (κυρίως από τα φύλλα) Νιτρική (Ν03') Αμμωνιακή (ΝΗ4+), Ουρία, Αμινοξέα, Νουκλεϊκά οξέα. Ρόλος τους στα φυτά ύλη οφείλεται στις ιδιότητες του. Μεταξύ των ατόμων του, καθώς και μεταξύ του και των άλλων στοιχείων, σχηματίζονται σταθεροί χημικοί δεσμοί (απλός, διπλός, τριπλός), που ωστόσο μπορούν να σπάσουν σε συγκριτικά ήπιες φυσιολογικές συνθήκες. Είναι ενδεικτικό, ότι μόνο τρία στοιχεία - 0, 0 και Η- αποτελούν τα 94% της συνολικής μάζης των ζωντανών οργανισμών. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται ορισμένη οικονομία στη ζωντανή ύλη, δηλαδή ο μικρός αριθμός των τύπων χημικών δεσμών (λαμβάνοντας υπόψη την άπειρη ποικιλία των ανθρακούχων ενώσεων), επιτρέπει τη μέγιστη μείωση του αριθμού των ενζύμων που χρειάζονται για τη διάσπαση και σύνθεση των οργανικών ουσιών. Έχει ένα όμοιο ρόλο στο μεταβολισμό των φυτών όπως και ο άνθρακας. Εναλλάσσεται στην επιφάνεια των ριζών με άλλα κατιόντα κατά τη διάρκεια της προσρόφησης των ανόργανων ιόντων από το εδαφοδιάλυμα. Παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στις βιοχημικές και φυσιολογικές διεργασίες και πάνω απ όλα στην αναπνοή. Τα φυτά (εξαίρεση ορισμένοι αναερόβιοι μικροοργανισμοί), δέχονται την απαιτούμενη ενέργεια για τις διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες από τη βιολογική οξείδωση διαφόρων ουσιών με οξυγόνο στα κύτταρα. Πρωταρχικό στοιχείο της βιοσύνθεσης, παίζει ζωτικό ρόλο στις βιολογικές διεργασίες. Συστατικό πρωτεϊνών και παραγώγων (πεπτόνες, πολυπεπτίδια, αμινοξέα, λεκιθίνη), πορφυρινών (κυτόχρωμα, χλωροφύλλη), βιταμινών (ανευρίνη, ριβοφλαβίνη, πυριδοξίνη), βιοτίνη, παντοθενικό οξύ, νικοτινικό οξύ), νουκλεϊκών οξέων, αλκαλοειδών, αμιδίων, αμινών. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά. Αυξάνει τη βλάστηση αλλά παρατείνει τον κύκλο της. Σε περίσσεια επιβραδύνει την ωρίμανση, προκαλεί αύξηση αμιδίων και αμινοξέων μειωμένης βιολογικής αξίας. Τα νιτρικά 12

18 Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα συστατικό του αέρα (79%). ΦΩΣΦΟΡΟΣ (Ρ) Αττατίτης 035(ΡΟ4)3(ΟΗ,Ρ,α), Φωσφορικό (μόνοδι-τρι) ασβέστιο 03(Η2Ρ04)2, ΟαΗΡ04, 033(Ρ04)2, Βαρισκίτης (ΑΙΡ04-2Η20) Στρεγκίτης (Ρ θ Ρ ο 4-2Η20), Οργανικός Ρ (φωσφολιττίδια, νουκλεϊνικά οξέα, ινοσιτόλη κ.α.) Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται Η2Ρ04-, ηρο4= Ρόλος τους στα φυτά άλατα, με τη βοήθεια του ενζύμου νιτρική ρεδουκτάση, ανάγονται σε αμμώνιο που ενώνεται με οργανικά οξέα και σχηματίζει αμινοξέα που στη συνέχεια γίνονται συστατικά των φυτών. Συστατικό νουκλεοπρωτεϊνών αδενόσινο (μόνο, δι, τρι) φωσφορικών οξέων (AMT, ADT, ATP) φωσφολιπιδίων, φωσφορυλιωμένων σακχάρων, συνενζύμου Α, φυτίνης, προσθετικής ομάδας ένζυμων. Παίζει πρωταρχικό ρόλο στη σύνθεση υδατανθράκων (φωτοσύνθεση, συμπύκνωση απλών σακχάρων προς άμυλο και υδρόλυση του), λιπών, πρωτεϊνών - μεταβίβαση των κληρονομικών χαρακτηριστικών (DNA, RNA). Γενικά δρα σαν μεταφορέας ενέργειας. Με συνεχείς φωσφορυλιώσεις, ελευθερώνεται ενέργεια που δεσμεύεται σε ωφέλιμη βιολογική μορφή σαν ΑΤΡ. Μετακινείται εύκολα στα φυτά. ΚΑΛΙΟ (Κ) κ + Δεν υπεισέρχεται στη δομή οργανικών Καλιούχοι άστριοι ενώσεων, αλλά βρίσκεται στα φυτά με (ορθόκλαστο μορφή ιόντων. Βρίσκεται κυρίως στα ΚΑΐε^Οβ), μεριστώματα και νεαρά φύλλα. Επιδρά Μαρμαρυγίες, στη φυσικοχημική ισορροπία των Μοσχοβίτης Η2Κ8ί3 κολλοειδών του πρωτοπλάσματος και (8ί04)3, παίζει ρόλο στην κίνηση του νερού μέσα Βιοτίτης στα φυτά. Αυξάνει την ικανότητα του ΚΜ93(ΟΗ)2ΑΙ3ί3Ο10), κυτοπλάσματος να συγκρατεί νερό, την Ορυκτά της αργίλου ένταση της φωτοσύνθεσης και παίρνει (ιλλίτης, μέρος στη λειτουργία των στοματίων. βερμικουλίτης, Επεμβαίνει καταλυτικά σ όλες σχεδόν χλωρίτης) τις βιοχημικές αντιδράσεις ενεργοποιώντας τα ένζυμα (μεταβολισμό υδατανθράκων και μεταφορά αμύλου, μεταβολισμό Ν και σύνθεση πρωτεϊνών). Ελέγχει και ρυθμίζει τη δραστηριότητα διαφόρων απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων - εξουδετερώνει οργανικά οξέα και προκαλεί τη γένεση και μετάδοση του νευρικού ρεύματος στα ζώα. Μετακινείται εύκολα και γρήγορα μέσα στα φυτά. Αντίθετα προς το νάτριο, το κάλιο συγκεντρώνεται κυρίως μέσα στα κύτταρα ενώ το εξωτερικό μέσο περιέχει σημαντικά λιγότερο κάλιο. ΑΣΒΕΣΤΙΟ (03) Ca++ Απαραίτητο για τη διαίρεση και 13

19 Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα Ασβεστούχα πυριτικά ορυκτά (ττλαγιόκλαστα, αμφίβολοι, επίδοτο). Ανθρακικά άλατα (ασβεστίτης 0 β0 0 3, δολομίτης 0α003- Μς003) Απλά άλατα Οβ (γύψος 0β804-2Η20, απατίτης). ΜΑΓΝΗΣΙΟ (Μο) Πρωτογενή (μαρμαρυγίες, αμφίβολοι, πυρόξενοι, σερπεντίνης, ολιβίνης) και δευτερογενή ορυκτά (δολομίτης, χλωρίτης, ιλλίτης, μοντμοριλλονίτης, βερμικουλίτης). ΘΕΙΟ (β) Θειούχα ορυκτά (σουλφίδια, πυρίτες, θειικά άλατα Οβ, Μς, Κ, Να, Βασιδηροπυρίτης Εθ32. Ατμοσφαιρικό θείο (με τη βροχή μεταφέρεται στο έδαφος ή προσροφάται από τα φυτά απ ευθείας). Οργανικό Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται Μ9 ++ ε ο Λ ε ο 2 Ρόλος τους στα φυτά επιμήκυνση των κυττάρων. Συντελεί στη δημιουργία αποταμιευτικών ουσιών (πηκτινικού Οθ). Η βασική λειτουργία του ασβεστίου συνίσταται στη σταθεροποίηση των κυτταρικών δομών. Τα ιόντα Οβ++ (γέφυρα ασβεστίου) συνδέουν μεταξύ τους τα μόρια των λιπιδίων, εξασφαλίζοντας την κανονική τους θέση στις κυτταρικές μεμβράνες. Οι ενώσεις του ασβεστίου με πηκτινικές ουσίες συγκολλούν τα τοιχώματα των γειτονικών κυττάρων των ριζών. Ρυθμίζει τη πρόσληψη Κ, Νε, Μς. Δρα αντιξοτικά, (ενώνεται με οξέα - κιτρικό, οξαλικό, τρυγικό - και σχηματίζει αδιάλυτα άλατα προφυλάσσοντας το κύτταρο από την τοξική επίδραση του). Δραστηριοποιεί ορισμένα ένζυμα. Δεν μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό. Αποτελεί συστατικό της χλωροφύλλης και επιδρά στο σχηματισμό της ξανθοφύλλης και του καροτινίου. Παίζει βασικό ρόλο στο μεταβολισμό του Ρ. Δρα καταλυτικά στο σχηματισμό του ΑΤΠ. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα που δρουν στις διάφορες πλούσιες σ ενέργεια φωσφορικές ενώσεις κατά τη διάρκεια του σχηματισμού των υδατανθράκων και το μετέπειτα μεταβολισμό τους μέσα στα φυτά. Ενεργοποιεί τα ένζυμα του τρικαρβοξυλικού κύκλου και το μεταβολισμό των λιπιδίων. Υψηλή τιμή του πηλίκου εναλ.κ/ έναλ. Μς προκαλεί την υπομαγνησαιμία των ζώων (τέτανο της χλόης, μυϊκοί σπασμοί και διακοπή της ανάπτυξης στα άκρα του σώματος). Συστατικό θειούχων αμινοξέων μεγάλης βιολογικής αξίας (κυστεϊνη, κυστίνη, μεθειονίνη), γλουταθειονίνης, βιταμινών (θειαμίνη, ανευρίνη, βιοτίνη), συνενζύμου Α (το οποίο διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στο μεταβολισμό υδατανθράκων, λιπιδίων, πρωτεϊνών). Ενεργοποιεί ορισμένα πρωτεολυτικά ένζυμα και αυξάνει την σε έλαια περιεκτικότητα μερικών φυτών (λίνον, σόγια, πίσσο). Δρα καταλυτικά στη μεγάλη συγκέντρωση νιτρικών και βοηθά στην ανάπτυξη των φυματίων των ψυχανθών. Το 304= ιόν στα 14

20 Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα θείο (υπολείμματα φυτών και οργανισμών). ΧΛΩΡΙΟ (ΟΙ) Διάφορα χλωριούχα ορυκτά και πετρώματα. Χλωριούχα άλατα. ΣΙΔΗΡΟΣ (Ρβ) Σιδηρομαγνησιούχα πυριτικά ορυκτά (ολιβίνης, πυρόξενοι, αμφίβολοι, μαρμαρυγίες). Ελεύθερα οξείδια και υδροξείδια (αιματίτης, γκαιτίτης, λεπιδοχρωσίτης, ιλμενίτης, πυρίτης). Ορυκτά αργίλου τύπου 2:1. Άλατα σιδήρου ΜΑΓΓΑΝΙΟ (Μη) Μαγγανιούχα ορυκτά (πυρολουσίτης Μη02, ροδανίτης Μη8ί03, ροδοχρωσίτης Μη003, χαρυσμανίτης Μη30 4). Ενυδρά οξείδια Μη. Οργανομεταλλικές ενώσεις Μη με οργανική ουσία. ΧΑΛΚΟΣ (Ου) Χαλκούχα ορυκτά (χαλκοπυρίτης ΟυΕσδ2, χαλκοσίνης Ουδ, μαλαχίτης 0υ003-0υ(0Η)2, κυπρίτης 0υ20, βορνίτης Ου5Εβδ4. ΒΟΡΙΟ (Β) Βοριοπυριτικά ορυκτά Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται ΟΙ' Ρόλος τους στα φυτά κύτταρα ανάγεται και σχηματίζει δισουλφιδικές (-δ-δ-) και σουλφυδριλικές (-δη) ομάδες που σχηματίζουν δεσμούς που ενισχύουν τη μορφή των μεγάλων μορίων των πρωτεϊνών. Λίγα είναι γνωστά για το ρόλο του. Φαίνεται ότι συνδέεται με μια θεμελιώδη φάση της φωτοσύνθεσης και με την κανονική ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των φυτών. Εθ++, Εθ+++ Απαραίτητος για τη σύνθεση της χλωροφύλλης, αν και δεν υπεισέρχεται στη δομή του μορίου της. Αποτελεί το ενεργό στοιχείο οξειδωτικών ενζύμων (καταλάση, υπεροξειδάση, κυτόχρωμα). Δρα σαν ηλεκτρονικός φορέας (χάρη στην εναλλαγή του σθένους του Εθ++ Εθ +++ στις οξειδο-αναγωγικές αντιδράσεις των φυτών. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα και παίζει κάποιο ρόλο στη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου. Μη++ Ενεργοποιεί ολόκληρη σειρά ενζύμων που καταλύουν αντιδράσεις διαφόρων τύπων (τρικαρβοξυλικού κύκλου, μεταβολισμό φωσφόρου, υδατανθράκων, αζωτούχων ουσιών, λιπιδίων - φωτοχημικές αντιδράσεις φωτοσύνθεσης). Ρυθμίζει τη διαθέσιμη ποσότητα δισθενούς σιδήρου μέσα στο φύλλο. Οσ++ Αποτελεί ενεργό κλάσμα πολλών οξειδωτικών ενζύμων (χάρη στην εναλλαγή του σθένους του χαλκού Ου ++ <-+ Ου+++), που η φυσιολογική τους σημασία δεν έχει ακόμα κατανοηθεί πλήρως. Δρα καταλυτικά στη σύνθεση της χλωροφύλλης και στο μεταβολισμό υδατανθράκων και πρωτεϊνών. η3βο 3- β4ο7 η2βο3 Σχετίζεται προς τα φαινόμενα μεταφοράς των υδατανθράκων και την οικονομία του νερού στα φυτά, τη 15

21 Φυσικές πηγές τους στο έδαφος και στον αέρα (τουρμαλίνης Η9ΑΙ3(Β0Η)28ί40 19), άλατα βορικού οξέως με Οθ, Νε, Κ. συμπλοκές ενώσεις Β με οξείδια ΑΙ, Ρθ, Μη, δί. ΜΟΛΥΒΔΑΙΝΙΟ (Μο) Πρωτογενή και δευτερογενή ορυκτά. Μολυβδαινικό ανιόν (Μο0 4)= προσροφημένο στην επιφάνεια της αργίλου. Υδατοδιαλυτές μολυβδαινιούχες ενώσεις. Οξείδια του μολυβδαινίου (Μ0Ο3, Μ02Ο5, Μο0 2). Μορφή με την οποία προσλαμβάνονται ΗΒ03' βο3 Μο0 4= Ρόλος τους στα φυτά - σύνθεση πρωτεϊνών, το μεταβολισμό Ν και υδατανθράκων, την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και τη διαίρεση των κυττάρων, την ανθοφορία και καρποφορία καθώς και την κίνηση των ορμονών μέσα στο φυτό. Παίζει σπουδαίο ρόλο στη λειτουργία του ενζυμικού μηχανισμού της αναγωγής των νιτρικών (αποτελεί συστατικό του ενζύμου ρεδουκτάση των νιτρικών) και της συμβιωτικής και μη συμβιωτικής δέσμευσης του αζώτου της ατμόσφαιρας. Απουσία αυτού, παρεμποδίζονται οι πρώτες αντιδράσεις που επιτρέπουν στο φυτό να χρησιμοποιεί τα νιτρικά του εδάφους για τη σύνθεση των αζωτούχων ενώσεων του. Διεγείρει τη βιοσύνθεση νουκλεϊκών οξέων και πρωτεϊνών και αυξάνει την περιεκτικότητα χλωροφύλλης και βιταμινών. 16

22 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: Απα ραίτητα στοιχεία για τη θρέψη των φυτών ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μορφή που κυρίως προσλαμβάνεται Περιεκτικότητα στα φυτά επί ξηράς βάσης Άνθρακας C C 02 Οξυγόνο 0 0 2, OH, COs*, S 04* C 02 Υδρογόνο Η H, H20 ΜΑΚΡΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Άζωτο Ν n o3 n h4+ 0,25-7,5% Φώσφορος Ρ h p o 4, Η2Ρ04'ζ 0,02-1,4% Κάλιο Κ K++ 0,1-12% Ασβέστιο Ca Ca+2 0,04-7% Μαγνήσιο Mg W 7" 0,05-2% Θείο S S04* 0,06-1,5% ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Σίδηρος Fe T e Ώ ppm Χαλκός Cu Cu+" 0,2-200 ppm Μαγγάνιο Mn Mn+^ ppm Ψευδάργυρος Zn Zn ppm Βόριο B b o ppm Χλώριο CI CI 0,01-6,0% Μολυβδένιο Mo Mo0 4"^ 0, ppm ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3: Στοιχεία που προσλαμβάνονται από τα φυτά χωρίς να είναι απαραίτητα για τη θρέι ΣΤΟΙΧΕΙΑ Περιεκτικότητα στα φυτά επί ξηράς βάσης Άργυρος Ag 0,01-2 ppm Αλουμίνιο AI ppm Αρσενικό As < 0, ppm Βάριο Ba ppm Βρόμιο Br ίχνη - 0,05% Κάδμιο Cd < 0,1-5ppm Κοβάλτιο Co 0, ppm Χρώμιο Cr 0, ppm Καίσιο Cs? Φθόριο F ppm Γ άλλιο Ga 0,01-0,3 ppm Ιώδιο I < 0,1-2 0 ppm Ίνδιον In < 1ppm Λίθιο Li 0,4-100 ppm Νάτριο Na 0,002-10% Νικέλιο Ni 0,1-300 ppm Μόλυβδος Pb <0,01-20 ppm Ρουβίδιο Rb? Σελήνιο Se ppm Πυρίτιο Si 0,01-2% Κασσίτερος Sn 0,08- Στρόνδιον Sr ppm 17

23 Τ ιτάνιο Τί 0,3-20ρριπ Βανάδιο V 0,3-17ρρΓΠ Ζιρκόνιο Ζγ Ίχνη Σε κάθε φυτό μπορεί να εμφανιστούν τρεις κύριες περιπτώσεις θρεπτικής κατάστασης: α) να περιέχει τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζεται σε ικανοποιητικές γι αυτό συγκεντρώσεις β) να περιέχει πολύ λιγότερη ποσότητα ενός ή περισσοτέρων στοιχείων, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του, οπότε βρίσκεται σε κατάσταση έλλειψης. Σε αυτή τη περίπτωση παρουσιάζονται φυσιολογικές ανωμαλίες με ορατά συμπτώματα, χαρακτηριστικά του στοιχείου που προκαλεί την έλλειψη αλλά διαφέρει για κάθε είδος και ποικιλία. Η έλλειψη μπορεί να είναι ορατή, μπορεί όμως να είναι και κρυμμένη (υπάρχει αλλά χωρίς ορατά συμπτώματα). γ) κάποιο στοιχείο του να βρίσκεται σε μεγαλύτερη ποσότητα στους φυτικούς ιστούς από εκείνη που είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη του φυτού, οπότε εμφανίζεται τοξικότητα. Το πρόβλημα της εκτίμησης και διόρθωσης μιας έλλειψης ή περίσσειας έχει σχέση τόσο με το είδος του φυτού, όσο και με το στοιχείο που προκαλεί την έλλειψη ή την περίσσεια. Η σχέση μεταξύ της ανάπτυξης του φυτού ή της παραγωγής και της συγκέντρωσης του στοιχείου στους φυτικούς ιστούς. Παριστάνεται με μια καμπύλη (σχήμα 1.1). Για κάθε στοιχείο, η αύξηση εκφράζεται επί % της μέγιστης δυνατής ανάπτυξης που επιτυγχάνεται, όταν όλοι οι παράγοντες και το στοιχείο που μελετάται βρίσκονται στο άριστο επίπεδο. Εξετάζοντας τη καμπύλη παρατηρούμε ότι στην Α περιοχή η περιεκτικότητα των φύλλων δείχνει ότι η ποσότητα του στοιχείου που προσλαμβάνεται είναι τόσο χαμηλή, ώστε να επηρεάζεται η ποσότητα ή ποιότητα της παραγωγής. Ενώ στην περιοχή Β, η ποσότητα του θρεπτικού στοιχείου είναι ανεπαρκής για υψηλή παραγωγικότητα. 18

24 Σχήμα 1.1: Σχέση μεταξύ ανάπτυξης του φυτού και της συγκέντρωσης θρεπτικού στοιχείου. Στις περιοχές Α, Β παρουσιάζεται σοβαρή έλλειψη του στοιχείου. Παρατηρείται απότομη άνοδος της αύξησης με την αύξηση της πρόσληψης του στοιχείου και (αρνητική) μεταβολή της συγκέντρωσης του στοιχείου στα φύλλα (φαινόμενο είββη^θΐ^). Στην πραγματικότητα πρόκειται για αραίωση του θρεπτικού στοιχείου λόγω αύξησης του όγκου του φυτού, ενώ η συνολική ποσότητα του στοιχείου στο φυτό είναι αυξημένη. Στην περιοχή Ο, παρουσιάζεται έλλειψη ή χαμηλή συγκέντρωση του στοιχείου. Το στοιχείο που μελετάται δεν αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την κανονική ανάπτυξη και παραγωγή. Αύξηση του στοιχείου δεν αναμένεται να βελτιώσει την παραγωγή ή τη ζωτικότητα των δένδρων. Στην περιοχή ϋ, παρουσιάζεται επάρκεια ή επιθυμητή περιεκτικότητα ή πολυτελή κατανάλωση του θρεπτικού στοιχείου. Μεταξύ των περιοχών Ό και ϋ υπάρχει μια περιοχή που καλείται κρίσιμη κάτω από την οποία η παραγωγή αρχίζει να ελαττώνεται. Η πέρα ενός ορίου αύξηση της συγκέντρωσης του στοιχείου δεν θα επιφέρει καμιά άνοδο της ανάπτυξης. Αυτή η περιοχή παρουσιάζει σταθερότητα. Όταν πρόκειται για φύλλα ίδιας ηλικίας οι κρίσιμες τιμές δεν διαφέρουν, διακυμάνσεις παρουσιάζονται μεταξύ διαφορετικών ποικιλιών. 19

25 Τέλος στην περιοχή Ε παρουσιάζεται τοξικότητα ή υπερεπάρκεια του θρεπτικού στοιχείου. Το στοιχείο ασκεί δυσμενή επίδραση στη παραγωγή ή στην ποιότητα των καρπών. Για να καθοριστεί η καμπύλη και το κρίσιμο όριο για ορισμένα θρεπτικά στοιχεία και ορισμένο φυτικό τμήμα (φύλλα), τα φυτά αναπτύσσονται σε τεχνητά υποστρώματα ή σε θρεπτικά διαλύματα υπό κατάλληλες συνθήκες Θρέψη εσπεριδοειδών Τα προβλήματα της θρέψης των εσπεριδοειδών ποικίλουν κατά περιοχές. Είναι δύσκολο να βρεθούν και να καθοριστούν κριτήρια που να ισχύουν σε όλες τις περιοχές, που καλλιεργούνται εσπεριδοειδή. Οι ανάγκες της φυτείας εξαρτώνται από παραμέτρους που σχετίζονται με τη θρέψη όπως οι κλιματικές συνθήκες, η ποσότητα του νερού που χρησιμοποιείται για πότισμα, φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους (γονιμότητα) που επιδρούν στην απορρόφηση των στοιχείων, επίπεδο λίπανσης προηγούμενων ετών, τροφικές ανάγκες των δέντρων σε σχέση με την παραγωγή τους. Προκειμένου να επιτευχθεί αυξημένη παραγωγή αλλά και καλή ποιότητα καρπών, πρέπει να προσδιορισθούν τις ανάγκες μιας εσπεριδοφυτείας σε θρεπτικά στοιχεία και να καταρτισθεί πρόγραμμα λίπανσης που ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες. Η θρεπτική κατάσταση των δέντρων, επηρεάζεται επιπλέον από τυχόν προσβολές από ασθένειες, νηματώδεις, κ.λ.π. καθώς και από την ικανότητα του υποκείμενου να απορροφά τα στοιχεία του εδάφους. Η λίπανση των εσπεριδοειδών όπως και των άλλων καλλιεργειών δεν είναι εύκολη εργασία. Είναι δύσκολο να υπολογιστούν οι ποσότητες και οι τύποι των λιπασμάτων που πρέπει να προστεθούν. Τα εσπεριδοειδή έχουν ανάγκη κυρίως από τα τρία κύρια βασικά στοιχεία Ν, Ρ, Κ, αλλά και από Οθ, Μρ, Εθ, Β, Ας, Ζη, Ου, κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι το άζωτο χρησιμοποιείται από τα δένδρα όλο το χρόνο αλλά με διαφορετική ένταση, ανάλογα με τις θερμοκρασίες και το στάδιο του βιολογικού του κύκλου. Η αυξημένη ποσότητα αζώτου, καθυστερεί την αλλαγή του χρώματος στα πορτοκάλια. Στις ποικιλίες ναβελίνα - βαλέντσια, προκαλεί μείωση του 20

26 χυμού. Επίσης η σχέση Ν / Κ επηρεάζει το μέγεθος των καρπών. Το μέγιστο μέγεθος καρπών επιτυγχάνεται όταν η σχέση αυτή είναι από 1, 6 έως 2,2. Στην Ελλάδα κυμαίνεται από 2.2 έως 2.8 με αποτέλεσμα η παραγωγικότητα των οπωρώνων να είναι ικανοποιητική αλλά οι καρποί χονδρόφλοιοι. Βρέθηκε επίσης ότι στα πορτοκάλια η παραγωγή έφτασε στα μεγαλύτερα επίπεδα όταν η σχέση Ν/Κ κυμαίνονταν από και τα απόλυτα επίπεδα Ν και Κ στην ξηρά ουσία των φύλλων έφταναν στα ποσοστά 2.1% και 0.8% αντιστοίχως. Επίσης όταν η σχέση Οα/ΜςΗΟ, δημιουργούνταν προβλήματα στην απορρόφηση του Μ9. Όταν Ό3/Μ9+Κ>8, παρατηρούνταν φουσκωμένοι καρποί. Στις περιπτώσεις που οι δύο παραπάνω σχέσεις ήταν μικρότερες του 3 γίνονταν προσθήκη ασβεστίου ή δολομίτη. Όσον αφορά το φώσφορο, αυξημένη συγκέντρωση αυτού αυξάνει την περιεκτικότητα του χυμού, την περιεκτικότητα των ολικών διαλυτών στερεών αλλά και την αύξηση του πάχους του φλοιού. Αυξημένη συγκέντρωση σε κάλιο, προκαλεί αύξηση του μεγέθους των καρπών, αυξημένη απόδοση, αύξηση των οξέων και της περιεκτικότητας του χυμού με συνέπεια την καθυστέρηση ωρίμανσης των καρπών. Γ ια την αξιολόγηση των αναγκών λίπανσης εσπεριδοφυτείας, χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι, όπως ανάλυση φύλλων, αναλύσεις εδάφους, πειράματα λίπανσης Προβλήματα θρέψης εσπεριδοειδών στον Ν. Κορινθίας Υπάρχουν 30 και περισσότερες τροφοπενίες και περίσσειες θρεπτικών στοιχείων, οι οποίες εκδηλώνονται με διάφορα συμπτώματα σε φύλλα, καρπούς και στους βλαστούς των εσπεριδοειδών. Στο νομό παρατηρούνται συνήθως οι τροψοπενίες ψευδαργύρου, μαγνησίου και σιδήρου. Τροττενία ψ ευ δαργύρου ]Ζη) Είναι η συνηθέστερη τροφοπενία των εσπεριδοειδών του νομού Κορινθίας. Παρατηρείται κυρίως στις πορτοκαλιές του νομού. Είναι ιδιαίτερα συχνή σε αμμώδη εδάφη πτωχά σε ψευδάργυρο. Τα συμπτώματα της τροφοπενίας είναι τα εξής: 21

27 Τα νεαρά φύλλα είναι μικρά και εμφανίζουν πρασινοκίτρινες ή κίτρινες κηλίδες μεταξύ πράσινων νεύρων οι όποιες αργότερα επεκτείνονται και σχηματίζουν μεσονεύριο χλώρωση. Επίσης παρατηρείται ανόρθωση του ελάσματος, σχηματισμός ασθενικής ετήσιας βλαστήσεως με βραχέα μεσογονάτια και σε σοβαρές καταστάσεις αποφύλλωση και αποξήρανση της κορυφής των κλαδίσκων. Η παραγωγή ελαττώνεται σημαντικά. Οι καρποί είναι μικροί και παραμορφωμένοι. Άλλοι παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση ή την επιδείνωση της ασθένειας είναι: η αλκαλικότης του εδάφους, η υπερβολική αζωτούχος και φωσφορική λίπανση, περίσσεια καλίου και χαλκού, η υψηλή εδαφική υγρασία και τέλος η συχνή και πλούσια προσθήκη κόπρου πουλερικών (Παναγόπουλος, 1993). Αντιμετώπιση Για τη θεραπεία και πρόληψη της τροφοπενίας Ζη, γίνονται διαφυλλικοί ψεκασμοί με θεϊκό ψευδάργυρο σε αναλογία 0,6%, εξουδετερωμένου με 0,3% CaCC>3, κατά την άνοιξη, όταν αναπτυχθεί η νέα βλάστηση. Στο ψεκαστικό διάλυμα προστίθεται και κατάλληλη ποσότητα προσκολλητικού (Agral κ.α.). Το χειμώνα γίνεται χρήση ΣΕΚΕΣΤΡΕΝ - Ζη σε δόση IOOgr/δένδρο. J p o ττενία Μαγνήσιοu_(MgJ Το μαγνήσιο είναι σημαντικό στοιχείο γιατί αποτελεί συστατικό της χλωροφύλλης, εμπλέκεται επίσης στη σύνθεση πολυάριθμων αζωτούχων ουσιών, καθώς και στη μετακίνηση του φωσφόρου. Η τροφοπενία Mg προκαλεί στα εσπεριδοειδή χλώρωση των παλαιότερων φύλλων και συνήθως αυτών που είναι κοντά στους καρπούς. Τα φύλλα κιτρινίζουν κατά θέσεις γύρω από το κεντρικό νεύρο και εν συνεχεία η χλώρωση επεκτείνεται στο μεγαλύτερο τμήμα του ελάσματος εκτός μίας περιοχής στη βάση που παραμένει πράσινη και έχει χαρακτηριστικό σχήμα αιχμής βέλους. Παρατηρείται φυλλόπτωση και νέκρωση κλαδίσκων. Η καρποφορία είναι μικρή και κακής ποιότητας. Αντιμετώπιση Για την αντιμετώπιση της τροφοπενίας μαγνησίου εκτελείται ένας ψεκασμός της νέας βλαστήσεως με νιτρικό μαγνήσιο σε αναλογία 1% στο οποίο έχει 22

28 προστεθεί προσκολλητικό διαβρεκτικό. Επίσης χρησιμοποιείται θεϊκό Μ9, 1 κιλό/ δένδρο. Συνίσταται να αποφεύγεται η υπερβολική καλιούχος λίπανση, η οποία συντελεί στην εμφάνιση της τροφοπενίας. Τρο φοπενί ασι δ ήρο υ (Γε) Τα νεαρά φύλλα παρουσιάζουν μεσονεύρια χλώρωση. Σε προχωρημένο στάδιο το έλασμα γίνεται λευκοκίτρινο μέχρι λευκό και εμφανίζονται νεκρώσεις στη περιφέρεια του φύλλου. Η χλώρωση προχωρεί και στα κατώτερα φύλλα. Παρατηρείται φυλλόπτωση που αρχίζει από την κορυφή των βλαστών. Οι βλαστοί έχουν μικρή ανάπτυξη και εμφανίζουν νέκρωση κορυφών. Οι καρποί είναι μικροί, σκληροί και ανοικτού χρώματος. Η ασθένεια είναι συχνότερη σε ασβεστούχα εδάφη γιατί ο σίδηρος βρίσκεται σε πολύ δυσδιάλυτη μορφή. Την εμφάνιση της τροφοπενίας σιδήρου ευνοούν και άλλες συνθήκες όπως η υπερβολική υγρασία, κακός αερισμός του εδάφους, η μεγάλη χρήση φωσφορικών λιπασμάτων, τα βαθιά οργώματα και το πότισμα με νερό αλατούχο (Παναγόπουλος, 1993) Αντιμετώπιση Για την αντιμετώπιση της τροφοπενίας σιδήρου των εσπεριδοειδών στο νομό Κορινθίας εφαρμόζεται η προσθήκη στο έδαφος (νωρίς την άνοιξη) χηλικού σιδήρου εβςυθβίΐόηθ σε δόση 10Οςτ σκευάσματος / δένδρο περίπου. Η ποσότητα αυτή διαλύεται σε λίτρα νερό και το διάλυμα ρίχνεται ομοιόμορφα σε ένα πλατύ κυκλικό αυλάκι γύρω από τον κορμό. Στη συνέχεια γίνεται παράχωμα και πότισμα για τη διασπορά του σιδήρου στη περιοχή του ενεργού ριζικού συστήματος των δένδρων. Χρησιμοποιείται επίσης και θεϊκός σίδηρος (χειμώνα), 1 ί^ ι-/ δένδρο Πρόγραμμα λίπανσης εσπεριδοειδών στο Ν. Κορινθίας. Λόγω χαμηλών τιμών στα λεμόνια και στα πορτοκάλια τα τελευταία χρόνια η λίπανση είναι αρκετά παραμελημένη με αποτέλεσμα να γίνεται πολλές φορές με κριτήριο όχι τις πραγματικές ανάγκες της φυτείας σε θρεπτικά στοιχεία, αλλά την τιμή των λιπασμάτων. Αυτός είναι και ο λόγος που τις περισσότερες φορές οι καλλιεργητές χρησιμοποιούν φθηνά λιπάσματα κυρίως νιτρική ή θειική αμμωνία, 23

29 παραμελώντας τα υπόλοιπα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζεται η καλλιέργεια, με αποτέλεσμα τη μεγέθυνση του προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα: Βασική λίπανση: τους μήνες Ιανουάριο - Φεβρουάριο γίνεται χρήση ενός από τα παρακάτω λιπάσματα: MgO (NOVA) Σε δόση 2-4 kgr/δένδρο (complesal) MgO κ.α. Επιφανειακή λίπανση: Θειική αμμωνία 1-2 kgr/ δένδρο (Φεβρουάριο) ή Νιτρική αμμωνία 1-2 kgr/ δένδρο (Άνοιξη - Καλοκαίρι) ή Νιτροθεϊκή 1-2 kgr/ δένδρο (Άνοιξη - Καλοκαίρι) ή Νιτρικό κάλιο 1 kgr/ δένδρο (Αύγουστο - Σεπτέμβριο) Διαφυλλική λίπανση: Αόγω χαμηλών τιμών των προϊόντων οι διαφυλλικοί ψεκασμοί έχουν μειωθεί αρκετά, με αποτέλεσμα μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τροφοπενιών, να εκτελούνται. Όπως πχ. για την αντιμετώπιση της τροφοπενίας Ζη, γίνεται χρήση sequestrene Ζπ σε δόση 300gr/ 100lt Η2Ό ή σε περίπτωση που παρατηρείται σύμπλοκο τροφοπενιών, γίνεται χρήση ΓΚΡΗΝΖΙΖ 150gr/ 100 kgr Η2Ο ή ASTER - COMBI 300gr/100 kgr H Θρέψη σουλτανίνας Όπως όλα τα φυτά έτσι και η Σουλτανίνα για να τραφεί και να μπορέσει να παράγει ικανοποιητικά έχει ανάγκη από τα τρία κύρια θρεπτικά συστατικά (Ν, Ρ, Κ, Ca, Mg, κ.α. αλλά και από μικροστοιχεία. 24

30 Κάποια από αυτά βρίσκονται στο έδαφος σε αφθονία, ενώ κάποια άλλα σε έλλειψη, οπότε χρειάζονται αναπλήρωση μέσω λίπανσης. Οι ανάγκες της ως προς τα θρεπτικά στοιχεία ποικίλουν κατά τη διάρκεια του βλαστικού κύκλου. Όσο αφορά το άζωτο, αυξημένη απορρόφηση παρουσιάζεται από την έναρξη της βλάστησης έως την άνθηση, σε ποσοστό 75% των συνολικών αναγκών. Περίπου 20% απορροφάται από το τέλος της άνθισης ως την ωρίμανση. Το υπόλοιπο απορροφάται λίγο πριν την έκπτυξη των οφθαλμών. Ο φώσφορος, κατά 90% απορροφάται από την έναρξη της βλάστησης ως την άνθιση, 2-3% από την άνθιση ως την έναρξη της ωρίμανσης, το υπόλοιπο ως την ωρίμανση. Το κάλιο απορροφάται αμέσως μετά την άνθιση, στη συνέχεια η απορρόφηση μειώνεται και αυξάνεται λίγο πριν την ωρίμανση. Οι ποσότητες που απορροφούνται κατά τη διάρκεια του βλαστικού κύκλου, επηρεάζονται από: - τον όγκο της παραγωγής - την ηλικία και την ευρωστία των πρέμνων - το υποκείμενο - την πυκνότητα φύτεψης - το σχήμα διαμόρφωσης - την περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία κ.α Προβλήματα θρέψης σουλτανίνας στο Ν. Κορινθίας Στο Ν. Κορινθίας παρατηρούνται κυρίως τροφοπενίες Μ9, Ρθ, Ζπ, Β, Οά. Τ. θφ^ττ_ενία_ Μαγνήσιο υ _(Μο) Η τροφοπενία Μαγνησίου παρατηρείται συχνά σε όξινα και ελαφρά εδάφη, κυρίως σε υγρές χρονιές και όταν εφαρμόζεται πλούσια καλιούχος λίπανση. Τα συμπτώματα της εμφανίζονται κυρίως σε ώριμα φύλλα της βάσης των κληματίδων. Παρατηρείται περιφερειακή και μεσονεύρια χλώρωση των φύλλων. Έντονη έλλειψη μαγνησίου προκαλεί την ασθένεια ξήρανση ράχης του σταφυλιού. Τροφοπενία Μαγνησίου, συμβαίνει και στην περίπτωση της περίσσειας καλίου, γιατί τα δύο στοιχεία είναι ανταγωνιστικά. 25

31 Αντιμετώπιση Η αντιμετώπιση της τροφοπενίας γίνεται με θειϊκό μαγνήσιο, το χειμώνα, σε δόση IOOgr/πρέμνο. Tjdo Φ^πε_νία_ orjöjq oy_(fe) Στην τροφοπενία σιδήρου το έλασμα των νεωτέρων φύλλων εμφανίζεται χλωρωτικό εκτός από ένα πράσινο δίκτυο των νευρώσεων. Όταν η τροφοπενία είναι πολύ έντονη τα νεύρα χάνουν το πράσινο χρώμα και έλασμα γίνεται σχεδόν λευκό και τμήματα του αποξηραίνονται. Τα συμπτώματα αρχίζουν από τα φύλλα της κορυφής των βλαστών και προχωρούν προς τα κάτω. Τα Αμερικάνικα είδη, που χρησιμοποιούνται σαν υποκείμενα στην Κορινθία, είναι ευπαθέστερα στην πάθηση, ιδιαίτερα σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο λόγω δέσμευσης του αζώτου. Αντιμετώπιση Για την αντιμετώπιση της τροφοπενίας γίνεται χορήγηση θειϊκού σιδήρου το χειμώνα (IOOgr/πρέμνο) ή προσθήκη οργανικού (χηλικού) σιδήρου η οποία όμως αυξάνει πολύ το κόστος. Στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορα ιδιοσκευάσματα οργανικού σιδήρου όπως Sequestrene (20-50γρ/ πρέμνο), 138 Fe, Feríate 170, Sequestrene 330. Τα σκευάσματα αυτά χρησιμοποιούνται νωρίς την άνοιξη κατά προτίμηση διαλελυμένα σε μικρή ποσότητα νερού. FI δόση που εφαρμόζεται είναι 10-20gr σκευάσματος / πρέμνο. Jjd o π_ε_ν_ α ψευ δ αργύ ρ ου ] Ζη) FI τροφοπενία ψευδαργύρου εκδηλώνεται αρχικά στα φύλλα της κορυφής τα οποία είναι μικρά σε μέγεθος, έχουν οξείς οδόντες, μεγάλο μισχικό κόλπο και εμφανίζουν ασυμμετρία του ελάσματος και χλώρωση στα μεσονεύρια διαστήματα. Τα φύλλα των ασθενών φυτών είναι στενότερα, αιχμηρότερα, σε σχέση με των υγιών. Αντιμετώπιση Η τροφοπενία ψευδαργύρου αντιμετωπίζεται με χρήση θειϊκού ψευδαργύρου, το χειμώνα, σε δόση γρ/πρέμνο. Ψεκασμός με θειϊκό 26

32 ψευδάργυρο γίνεται και αμέσως μετά το κλάδεμα. Στις αρχές της βλάστησης γίνεται εφαρμογή με εθςυθείτθπθ - Ζπ σε δόση 3009ΐΥ 100Κ νερό ή άλλα σκευάσματα Ζπ. Τ^οφ^ττενία βορίου ^Β) Στα νεότερα φύλλα η τροφοπενία εκδηλώνεται με την εμφάνιση στη περιφέρεια και το μεσονεύριο χώρο του ελάσματος μικρών χλωρωτικών κηλίδων οι οποίες σταδιακά μεγαλώνουν, ενώνονται και καταλαμβάνουν ολόκληρη την περιφέρεια και το μεσονεύριο διάστημα, αφήνοντας μια πράσινη μόνο λωρίδα κατά μήκος των νεύρων. Τα νεύρα παρουσιάζουν κατά θέσεις καστανούς μεταχρωματισμούς, που φαίνονται καλύτερα σε διερχόμενο φως και οφείλονται στη συσσώρευση και το μπλοκάρισμα των αγγείων από κάποιες ουσίες. Αυτό οδηγεί στη χλώρωση των φύλλων και μερικές φορές και στη νέκρωση τομέων του ελάσματος. Οι μίσχοι των φύλλων εμφανίζουν καστανόχροες τοπικές παχύνσεις των ιστών, οι οποίες σε έντονη τροφοπενία εξελίσσονται σε νεκρώσεις. Αντιμετώπιση Το χειμώνα χρησιμοποιείται βόρακας σε δόση 20ςτ/ πρέμνο καθώς είναι δυνατή και η εφαρμογή διαφυλλικών ψεκασμών με διάφορα σκευάσματα βορίου, στις αρχές της βλάστησης. Τβο φο πενία_ ασβ ε στ]ο υ (Ο θ) Η τροφοπενία Οθ, σε προχωρημένο στάδιο, προκαλεί παραμόρφωση και συστροφή των φύλλων. Είναι δυνατόν να αναπτυχθούν κατά μήκος των περιφερειών των φύλλων και μεταξύ των νεύρων κίτρινες ή καστανές περιοχές. Τα νεαρά φύλλα παρουσιάζουν χλώρωση στη περιφέρεια και στο μεσονεύριο διάστημα του ελάσματος των φύλλων που συνήθως ακολουθείται από μικρά νεκρωτικά στίγματα στην περιφέρεια. Αντιμετώπιση Για την αντιμετώπιση της τροφοπενίας, γίνεται χρήση δολομίτη ή λιθοθάμνου (40% 030Οζ, 4% Μ9), το χειμώνα, σε δόση τ/πρέμνο. Εφαρμόζεται επίσης, την Άνοιξη, ασβεστούχο νιτρική αμμωνία σε δόση

33 20091-/ ττρέμνο. Διαφυλλικοί ψεκασμοί με διάφορα σκευάσματα Οθ π.χ. ίθΐιίιασάβγ - 03, σε δόση 300οο/100Ιί νερό, γίνονται όταν απαιτείται. Ξήρανα 0_της_ράχ_ε_ω^των βοτρύων Είναι μια από τις πλέον σοβαρές μη παρασιτικές ασθένειες της αμπέλου που προξενεί κάθε χρόνο σημαντικές ζημιές στην Κορινθία. Είναι γνωστή στους Κορίνθιους γεωργούς και ως «μαράχιασμα». Συμπτώματα Η ασθένεια παρουσιάζεται συνήθως κατά την αρχή της ωριμάνσεως των ραγών, αλλά σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εξαφανιστεί και νωρίτερα. Στο ακραίο τμήμα του βότρεος οι ράγες μαραίνονται και στη συνέχεια ολόκληρο το τμήμα ξηραίνεται. Η βλάβη εντοπίζεται στη ράχη του βότρεος η οποία συρρικνούται και τελικά ξηραίνεται. Η μάρανση των ράγων είναι αποτέλεσμα της μη τροφοδοτήσεως τους με νερό. Σε έντονη προσβολή ξηραίνεται το κάτω μέρος ή και ολόκληρο το σταφύλι. Αίτιο Η αιτιολογία της ασθένειας δεν είναι πλήρως διευκρινισμένη. Φαίνεται όμως ότι έχει σχέση με διαταραχή της ισορροπίας των βάσεων ασβεστίου - μαγνησίου - καλίου στη διατροφή των πρέμνων. Η ασθένεια ευνοείται από περιόδους εντόνου ηλιοφάνειας και υψηλών θερμοκρασιών, ιδίως μετά από περίοδο δροσερού και υγρού καιρού. Επίσης ευνοείται από υπερβολικό φορτίο, υπερβολικές λιπάνσεις ακανόνιστα ποτίσματα και έλλειψη Μαγνησίου (Παναγόπουλος, 1993). Αντιμετώπιση Για την αντιμετώπιση της πάθησης αυτής σε αμπέλια που την προηγούμενη χρονιά παρουσίασαν τα συμπτώματα της γίνονται κατά την διάρκεια της ωρίμανσης 3 ψεκασμοί με τα κατάλληλα διαφυλλικά λιπάσματα, όπως: Μβάβ-Σ (Οθ-Μρ) 3009Γ. σκευάσματος / 100 λίτρα νερό (αυτό χρησιμοποιείται στις «κοκκινιές» ΙγθΙ-Κ (Κ-Μρ-Οθ) 300ρτ σκευάσματος / 100 λίτρα νερό, ιπθ03-3 (Οθ) 300ρτ σκευάσματος /100 λίτρα νερό. 28

34 Ο πρώτος ψεκασμός γίνεται στην αρχή του γυαλίσματος και οι υπόλοιποι ανά δεκαήμερο Πρόγραμμα λίπανσης σουλτανίνας στο νομό Κορινθίας Η Σουλτανίνα θεωρείται δυναμική καλλιέργεια για τον νομό Κορινθίας, γι αυτό και οι γεωπόνοι της περιοχής προτείνουν στους παραγωγούς να προβαίνουν πρώτα σε αναλύσεις εδάφους και φύλλων και μετά να απευθύνονται σε αυτούς για να τους συστήσουν πρόγραμμα λίπανσης. Συνήθως οι παραγωγοί λόγω κόστους και αμέλειας, προτιμούν να βασιστούν στην εμπειρία τους, στον παραδοσιακό τρόπο λίπανσης, ακόμα και στα λόγια του γείτονα τους παρά στις οδηγίες των ειδικών. Πιο συγκεκριμένα: Ως βασική λίπανση τους μήνες Δεκέμβριο - Ιανούαριο, γίνεται χρήση ενός από τα παρακάτω λιπάσματα Μ9<3 Σε δόση γ/ πρέμνο Μ9 + οργανική ουσία (πατεντκάλι) Μ9 (κομπλεζάλ) Μθ Επιφανειακή λίπανση: Θειϊκή αμμωνία Γ/ πρέμνο (Φεβρουάριο) Νιτρική αμμωνία Γ/πρέμνο (Μάρτιο) Ασβεστούχο νιτρική τ/πρέμνο (Μάρτιο) Νιτροθεϊκή θγ/ πρέμνο (Φεβρουάριο - Απρίλιο) Υδρολίπανση Μετά τις εφαρμογές με φυτορρυθμιστικές ουσίες (αρχές Ιουνίου - τέλη Ιουλίου) γίνεται μία ή δύο εφαρμογές υδρολίπανσης με ένα από τα παρακάτω λιπάσματα σε δόση γ/ πρέμνο

35 Μς κ.α Διαφυλλική λίπανση Οι διαφυλλικοί ψεκασμοί στην Σουλτανίνα γίνονται για δύο λόγους: για να διορθωθούν τυχόν τροφοπενίες που παρατηρούνται π.χ. η τροφοπενία Ζη αντιμετωπίζεται με σκευάσματα ψευδαργύρου (αρχές βλάστησης), η τροφοπενία Οά αντιμετωπίζεται με σκευάσματα ασβεστίου όπως το ΡθάίΐΘ3άθΓ-θ3 σε δόση 300οο/100Ιί νερό (αρχές βλαστήσεως το γυάλισμα) ή για τη βελτίωση της ποιότητας του καρπού και την αύξηση του μεγέθους. Σ αυτή την περίπτωση γίνονται μαζί με τις ορμόνες. Τα συνήθη σκευάσματα που χρησιμοποιούνται, είναι Ουρία - ενέργκο - προϊόντα φυκών 30

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Τα δένδρα όπως και τα υπόλοιπα φυτά, προσλαμβάνουν από το έδαφος μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων, τις οποίες χρησιμοποιούν για τη βλάστηση και την καρποφορία τους. Για να διατηρείται όμως η γονιμότητα του εδάφους, τα θρεπτικά στοιχεία που προσλαμβάνονται και καταναλώνονται από τα φυτά, πρέπει να αναπληρώνονται μέσω λιπασμάτων. Κυρίως η αναπλήρωση γίνεται για τα τρία κύρια στοιχεία {Ν, Ρ, Κ}. Τα υπόλοιπα είτε αναπληρώνονται εύκολα από τα αποθέματα του εδάφους, είτε σε περίπτωση που παρουσιαστεί σοβαρή έλλειψη, προσθέτονται ειδικά λιπάσματα Είναι δύσκολο να οδηγηθεί κανείς στο σωστό τρόπο λίπανσης, μη έχοντας υπόψη του τις ποσότητες των στοιχείων, που κάθε φορά μια καλλιέργεια αφαιρεί από το έδαφος στο οποίο καλλιεργείται, οι οποίες στη πραγματικότητα είναι δύσκολο να υπολογιστούν. Για να καθοριστούν οι λιπαντικές ανάγκες μιας καλλιέργειας, πρέπει να είναι γνωστή η γονιμότητα του εδάφους, τα αποθέματα του σε θρεπτικά συστατικά, η ευκολία με την οποία αυτά είναι αφομοιώσιμα κ.α. Σήμερα χρησιμοποιούνται οι παρακάτω τρόποι, μεμονωμένοι ή σε συνεργασία, για το προσδιορισμό των αναγκών αυτών. Εδαφική ανάλυση Φυλλοδιαγνωστική Αποτελέσματα πειραμάτων λίπανσης Μακροσκοπική εξέταση συμπτωμάτων τροφοπενιών {κατάσταση έλλειψης ή περίσσειας} 3.1 Πειράματα λίπανσης Αποβλέπουν στο να διαπιστώνουμε την αντίδραση των δένδρων στη χορήγηση διαδοχικών δόσεων ενός ή περισσότερων θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος μιας συγκεκριμένης περιοχής. Ενώ μας δίνουν στοιχεία κοντά στις παραγωγικές συνθήκες, βρίσκουν δυσκολίες ως προς την παραλλακτικότητα 31

37 που παρουσιάζεται στις πειραματικές μονάδες, τη βραδεία αντίδραση των δένδρων στη χορήγηση λιπαντικών στοιχείων από το έδαφος, την επίδραση παραγόντων που δεν μπορούν να ελεγχθούν π.χ ασθένειες, καιρικές συνθήκες. 3.2 Μακροσκοπική εξέταση συμπτωμάτων Βασίζεται στην αναγνώριση τροφοπενιών, από τα συμπτώματα που εμφανίζονται, όταν η ανόργανη θρέψη είναι ελλειμματική. Οι ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων κάτω από ένα ορισμένο όριο, δημιουργούν διαταραχές στο μεταβολισμό και ανωμαλίες στους ιστούς του φυτού. Τέτοιες ανωμαλίες έχουν χαρακτηριστεί για όλα τα στοιχεία και χρησιμοποιούνται ως «σημάδια» για την αναγνώριση τροφοπενιών. Η μέθοδος αυτή είναι απλή, γρήγορη αλλά όχι τόσο αξιόπιστη. Αφού τα ίδια συμπτώματα είναι δυνατόν να δίνονται και από ασθένειες, άσχημες καιρικές συνθήκες, ζιζανιοκτόνα κ.α. Τ ροφοπενίες Με τον όρο τροφοπενία, εννοούμε την έλλειψη ενός θρεπτικού στοιχείου στα φυτά, η οποία προκαλεί συνήθως χαρακτηριστικές μορφολογικές μεταβολές σε αυτά, στο χρώμα, στο σχήμα, στο μέγεθος των φύλλων κ.α. Η μακροσκοπική διάγνωση της, προϋποθέτει τη γνώση των ειδικών συμπτωμάτων κάθε στοιχείου σε κάθε φυτό. (Πίνακας 3.1) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: Συμπτώματα τροφοπενιών ΑΖΩΤΟ 1. Περιορισμένη ανάπτυξη. 2. Κιτρίνισμα των φύλλων, που ακολουθείται από ξήρανση. 3. Νεύρα μερικές φορές πορφυρά. 4. Το ριζικό σύστημα αναπτύσσεται συχνά καλύτερα από το φύλλωμα. 5. Μικρή πτώση φύλλων. ΦΩΣΦΟΡΟΣ 1. Περιορισμένη ανάπτυξη, πρόωρη πτώση φύλλων. 2. Συχνά μεταξύ των νεύρων χλώρωση στα παλαιά φύλλα. 3. Πορφυροί χρωματισμοί που επεκτείνονται προς το μίσχο. 32

38 4. Φτωχό ριζικό σύστημα. ΚΑΛΙΟ 1. Η νέκρωση αρχίζει στα άκρα και στις κορυφές των φύλλων. 2. Νεκρωτικές περιοχές επεκτείνονται και τα φύλλα συχνά συστρέφονται. 3. Φτωχό ριζικό σύστημα. ΜΑΓΝΗΣΙΟ 1. Η χλώρωση αρχίζει στα άκρα και κορυφές και προχωρεί προς το μίσχο. 2. Τα φύλλα μερικές φορές συρρικνώνονται. ΑΣΒΕΣΤΙΟ 1. Καθυστερημένη ανάπτυξη των ριζών, προ της εμφάνισης συμπτωμάτων στα φύλλα. 2. Παραμόρφωση και συστροφή των φύλλων σε προχωρημένα στάδια. ΘΕΙΟ 1. Χλώρωση ομοιάζει με τη χλώρωση του αζώτου. Διακρίνεται κατά το ότι εμφανίζεται πρώτα στα νεύρα και συνεχίζεται στους ενδιάμεσους χώρους των φύλλων. ΣΙΔΗΡΟΣ 1. Στις ακραίες περιπτώσεις εμφανίζεται νέκρωση των κορυφών και άκρων των φύλλων. ΜΑΓΓΑΝΙΟ 1. Νεκρωτικές κηλίδες είναι δυνατό να λείπουν στα πρώτα στάδια της έλλειψης. 2. Η μεταξύ των νεύρων χλώρωση διακρίνεται από την αντίστοιχη του μαγνησίου κατά το ότι εντοπίζεται στα νέα φύλλα. ΒΟΡΙΟ 1. Στέλεχος και μίσχος εύθραυστος, θραύση βλαστών στη βάση τους. 2. Σήψη κονδύλων - βολβών. 3.3 Χημική ανάλυση εδάφους Είναι η πλέον δημοφιλής και διαδεδομένη μέθοδος σε όλο το κόσμο. Σκοπός της είναι ο ακριβής προσδιορισμός των αφομοιώσιμων θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, ώστε να βρεθεί ο βαθμός έλλειψης του στοιχείου και να συσταθεί ο κατάλληλος τρόπος λίπανσης. Από μόνη της δεν μπορεί να 33

39 καθορίσει τις ποσότητες των λιπασμάτων που πρέπει να προστεθούν στο έδαφος, για τη αύξηση της παραγωγής. Οι πληροφορίες που παίρνουμε είναι χρήσιμες, αν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ επιπέδων θρεπτικών στοιχείων εδάφους και απόδοσης της καλλιέργειας. Αυτό όμως απαιτεί πειράματα λίπανσης, κάτι αρκετά δύσκολο. 3.4 Φυλλοδιαγνωστική Όλες οι μέθοδοι προσδιορισμού που αναφέρθηκαν παραπάνω παρουσιάζουν κάποια προβλήματα. Έτσι το ενδιαφέρον στράφηκε προς το ίδιο το φυτό, το οποίο από μόνο του αποτελεί δείκτη της θρεπτικής κατάστασής του. Η ανάλυση φυτικών τμημάτων, κυρίως των φύλλων, χρησιμοποιείται σήμερα, ως μέθοδος για τη εκτίμηση των θρεπτικών αναγκών των φυτών. Ο πρώτος που εργάστηκε για την ανάλυση των φυτικών ιστών ήταν ο ϋβ 53υ53υΓΘ{1804}. Μελετήθηκε από το 1922 και μετά στο αμπέλι από τους Α9θίυ και Μθυπίθ οι οποίοι καθόρισαν την Φυλλοδιαγνωστική ως εξής: «εκτίμηση της χημικής κατάστασης σε μια καθορισμένη χρονική στιγμή κατάλληλα επιλεγμένων φύλλων». Η χημική ανάλυση των φυτικών ιστών έχει ως βασικό σκοπό τον καθορισμό του επιπέδου της θρεπτικής κατάστασης του φυτού. Επιτυγχάνεται με την χημική ανάλυση των φύλλων κατά την οποία προσδιορίζονται συγκεντρώσεις μακροστοιχείων και μικροστοιχείων. Οι πληροφορίες αυτές αποτελούν μια βάση για την εκτίμηση των θρεπτικών αναγκών των καλλιεργειών μετά από συνεκτίμηση και άλλων παραμέτρων. Εφαρμόζεται κυρίως σε δενδρώδεις καλλιέργειες, χωρίς να αποκλείεται και η εφαρμογή της στις μεγάλες καλλιέργειες, σε κηπευτικά και καλλωπιστικά. Έχει ακόμα ως σκοπό την μελέτη της φυσιολογίας, της θρέψης των φυτών, της μεταβολής των θρεπτικών κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και κατά τα διάφορα στάδια του φυτού. Επίσης μέσω αυτής ελέγχεται και η αποτελεσματικότητα της λίπανσης που προηγήθηκε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκφράζει την ικανότητα του εδάφους, να παρέχει στο φυτό τις απαραίτητες ποσότητες ανόργανων θρεπτικών 34

40 στοιχείων σε όλα τα στάδια ανάπτυξης του, εφόσον όλοι οι άλλοι παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη του φυτού είναι σταθεροί. Βασίζεται στο ότι η συμπεριφορά φυτού είναι συνδεδεμένη με την συγκέντρωση των απαραίτητων θρεπτικών στοιχείων στους φυτικούς ιστούς και στο γεγονός ότι, το ίδιο το φυτό αποτελεί κατά κάποιο τρόπο δείγμα της κατάστασης του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία. Μέσω αυτής γίνεται γνωστό ποιο στοιχείο βρίσκεται σε τοξικά επίπεδα ή σε έλλειψη. Εκείνο που προσδιορίζεται είναι η συγκέντρωση ενός ή περισσοτέρων στοιχείων σε ένα δείγμα από ένα συγκεκριμένο τμήμα ενός φυτού που λήφθηκε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η συγκέντρωση εκφράζεται % ξηράς ουσίας ή ppm ξηράς ουσίας Μορφές φυλλοδιαγνωστικής Διακρίνονται δύο μορφές φυλλοδιαγνωστικής: α) διαγνωστική β) προληπτική Η πρώτη χρησιμοποιείται όταν έχουν ήδη παρατηρηθεί φαινόμενα κακής θρεπτικής κατάστασης και σε αυτή την περίπτωση η μέθοδος προσδιορίζει το θρεπτικό στοιχείο που λείπει. Ενώ η δεύτερη χρησιμοποιείται σαν προληπτική μέθοδος σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους, όπως η ανάλυση του εδάφους και του νερού άρδευσης. Το φύλλο επιλέχθηκε ως εκείνο το φυτικό τμήμα το οποίο χρησιμοποιείται για την ανάλυση. Η επιλογή του συγκεκριμένου οργάνου δεν ήταν τυχαία. Είναι γνωστή η σπουδαιότητα του οργάνου για τη ζωή και την ανόργανη θρέψη του φυτού. Είναι η έδρα βασικών λειτουργιών του μεταβολισμού στις οποίες μετέχουν όλα τα ανόργανα στοιχεία που απορροφούνται και πάνω από όλα έδρα της βασικής λειτουργίας του φυτού, της φωτοσύνθεσης. Το φύλλο επηρεάζει όχι μόνο την αποδοτικότητα της φωτοσυνθετικής λειτουργίας αλλά και τον μεταβολισμό, την ανάπτυξη του φυτού, γι αυτό χρησιμοποιείται ως δείκτης της θρεπτικής κατάστασης του φυτού. Είναι αξιοσημείωτο να αναφερθεί ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των ανόργανων στοιχείων βρίσκεται σε αυτά. Το όργανο αυτό είναι εύκολα προσιτό και η αφαίρεση του, δεν προκαλεί διαταραχές στο ρυθμό ανάπτυξης. 35

41 3.4.2 Αρχές φυλλοδιαγνωστικής Η φυλλοδιαγνωστική στηρίζεται στις παρακάτω τέσσερις αρχές: α) Δύο μορφολογικά ομόλογα φύλλα που ανήκουν στο αυτό το είδος και ποικιλία, είναι ο τόπος των αυτών φυσιολογικών λειτουργιών, όταν το περιβάλλον (έδαφος, κλίμα), στο οποίο αναπτύσσονται είναι το ίδιο. Και αντίστροφα, είναι ο τόπος διαφορετικών φυσιολογικών λειτουργιών, όταν το περιβάλλον που αναπτύσσονται είναι διαφορετικό. β) Η σύσταση των φύλλων που έχουν την ίδια φυσιολογική ηλικία και ανήκουν σε φυτά που αναπτύσσονται στο ίδιο ομογενές μέσον (έδαφος - κλίμα), αλλά δέχονται διαφορετική λίπανση, εξαρτάται από τη διαφορετική αυτή λίπανση. Έτσι παρουσιάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο, όταν ένα φυτό αντιδρά θετικά στην προσθήκη ενός θρεπτικού στοιχείου, τότε η αντίδραση αυτή συνοδεύεται πάντοτε με αύξηση του στοιχείου αυτού στην ξηρή ουσία των φύλλων. γ) Η σύσταση των φύλλων που έχουν την ίδια φυσιολογική ηλικία, προέρχονται από φυτά του αυτού είδους τα οποία αναπτύσσονται στο ίδιο ομογενές μέσο, αλλά δέχονται διαφορετική λίπανση, συσχετίζεται με την ανάπτυξη των φυτών. δ) Το μέγεθος των διακυμάνσεων στη σύσταση των φύλλων που αναφέρονται παραπάνω, είναι σχετικά μεγάλο και γι αυτό προσδιορίζεται εύκολα. Η ευαισθησία αυτής της σύστασης των φύλλων οφείλεται στο γεγονός ότι τα φύλλα είναι ο τόπος όπου γίνεται η σύνθεση των συστατικών απ τα οποία αποτελούνται τα φυτά. Απ όλα αυτά βγαίνει το συμπέρασμα ότι είναι απαραίτητη η μελέτη της διακύμανσης στη σύσταση των φύλλων που προέρχονται από φυτά τα οποία ανήκουν στο αυτό είδος και ποικιλία και τα οποία φυτά καλλιεργούνται σε διαφορετικά εδάφη, αλλά λιπαίνονται κατά τον ίδιο τρόπο. Στη συνέχεια θα πρέπει να διερευνηθεί το μέγεθος της διακύμανσης αυτής σε φύλλα φυτών τα οποία καλλιεργούνται στο ίδιο έδαφος αλλά δέχονται διαφορετικές λιπάνσεις Σκοποί φυλλοδιαγνωστικής Οι γενικοί σκοποί της φυλλοδιαγνωστικής είναι να βοηθήσει: 36

42 - Στον προσδιορισμό της δυνατότητας του εδάφους να εφοδιάσει το φυτό και στον προσδιορισμό της επίδρασης της εφαρμογής των θρεπτικών στοιχείων στο φυτό. - Στο να μελετηθεί η σχέση μεταξύ της κατάστασης των θρεπτικών στοιχείων του φυτού και της παραγωγικότητας του φυτού σαν μέσης πρόβλεψης των απαιτήσεων σε λιπάσματα. - Στη προσέγγιση νέων προβλημάτων ή στην επισκόπηση άγνωστων περιοχών ώστε να προσδιοριστεί που πρέπει να γίνουν πειράματα θρέψης. - Στη διάγνωση ή στην επιβεβαίωση ορατών συμπτωμάτων ώστε να εξακριβωθούν διάφορες ανωμαλίες που αφορούν την θρέψη. - Στο να εντοπιστούν οι περιοχές στις οποίες μερικές καλλιέργειες παρουσιάζουν ελλείψεις διαφόρων στοιχείων κυρίως μικροστοιχείων, οι οποίες δεν είναι εύκολο να αναγνωριστούν από τα ορατά συμπτώματα που τυχόν υπάρχουν. - Στο να εξακριβωθεί αν τα θρεπτικά στοιχεία προσλαμβάνονται ή χάνονται. - Στο να εξακριβωθούν οι ανταγωνισμοί μεταξύ στοιχείων (Πίνακας 3.2). - Χρησιμοποιείται ως μέσο για την κατανόηση διαφόρων λειτουργιών του φυτού τα οποία αναπτύσσονται κάτω από διαφορετικές εδαφοκλιματικές συνθήκες. - Στη σύσταση επιπρόσθετων αναλύσεων με σκοπό την διαπίστωση ανωμαλιών. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: Ανταγωνισμός θρεπτικών στοιχείων Στοιχεία σε ττερίσσεια Προκαλούμενη έλλειψη Ν Κ Κ Ν, Οα, Μ9 Να κ, 03, μ9 Οα μ 9 μ Β Ρθ Μη Μη Ρθ 37

43 3.4.4 Πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα φυλλοδιαγνωστικής Η φυλλοδιαγνωστική είναι μια μέθοδος που επιτρέπει να εξακριβωθεί ο βαθμός εφοδιασμού μιας καλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία και επομένως την πιθανότητα αντίδρασης αυτής στη χορήγηση ενός από αυτών. Βέβαια δεν είναι σε θέση να μας καθορίσει τις ακριβείς ποσότητες που χρειάζεται η καλλιέργεια για να καλύψει τις ανάγκες και την μορφή των λιπασμάτων που πρέπει να χρησιμοποιήσει. Αυτή της όμως η αδυναμία δεν είναι ικανή να μειώσει την αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Η φυλλοδιαγνωστική αξιοποιείται περισσότερο όταν συνδυάζεται με αναλύσεις εδάφους από τις οποίες δίδονται απαραίτητες πληροφορίες όσον αφορά τις αιτίες τροφοπενιών και την αποτελεσματική χρήση θρεπτικών στοιχείων που χρειάζεται η καλλιέργεια. Από τα παραπάνω εύκολα θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει την μέθοδο αυτή άριστη και χωρίς λάθη και παρερμηνείες, παρόλα αυτά είναι μια μέθοδος με αρκετά μειονεκτήματα όπου κατά την εφαρμογή της παρουσιάζονται διάφορες δυσκολίες που οδηγούν σε λάθη και παρερμηνείες, όπως: > Η συγκέντρωση κάθε θρεπτικού στοιχείου στους φυτικούς ιστούς δεν είναι ανεξάρτητη αλλά επηρεάζεται και από τις συγκεντρώσεις των υπόλοιπων θρεπτικών στοιχείων. Γι αυτό συνήθως και προσδιορίζεται η συγκέντρωση περισσότερων από ενός στοιχείου, ώστε να δίνεται η δυνατότητα σύγκρισης και να δίνεται μια ακριβή εικόνα της κατάστασης του φυτού. > Η μεταβολή της περιεκτικότητας κάθε θρεπτικού στοιχείου μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία του φυτού: π.χ. η συγκέντρωση των θρεπτικών στοιχείων Ν, Ρ, Κ μειώνεται στα φύλλα όσο περνάει ο καιρός (πίνακας Ο), ενώ η συγκέντρωση Ca, Μς αυξάνεται. > Μεταβολές επίσης συμβαίνουν και ανάλογα με την εποχή, την ηλικία και την θέση τους για τον προσδιορισμό: στοιχεία όπως Β, Οθ, Ρθ, Μη, Ζη θεωρούνται προτιμότερα να αναλύονται νέα φύλλα, προκειμένου να διαπιστωθούν ελλείψεις, ενώ για τον προσδιορισμό στοιχείων Ν, Ρ, Κ, προτιμούνται τα παλαιότερα. Διαφορές υπάρχουν και μεταξύ θέσεων του ίδιου ελάσματος καθώς και μεταξύ φύλλου και μίσχου. Ο μίσχος χρησιμοποιείται συνήθως για τον προσδιορισμό Ν03, Ν, Ρ04, Ρ, ΟΙ, ενώ το έλασμα για τα υπόλοιπα. (Στο ΠΕΓΕΑΑ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ χρησιμοποιούνται μαζί φύλλο και μίσχο). Επίσης χωρίς να είναι απόλυτα 38

44 εξακριβωμένο τα φύλλα που βρίσκονται στην κορυφή του φυτού, παρουσιάζουν αυξημένες συγκεντρώσεις Ν, Ρ, Κ, β, Β, Ου, Ζη. > Υπάρχει μια δυσκολία όσον αφορά την συσχέτιση τροφοπενίας ή τοξικότητας ενός θρεπτικού στοιχείου με τα αποθέματα του στο έδαφος και στον ακριβή καθορισμό των επιθυμητών συγκεντρώσεων Εύρη φυσιολογικών τιμών Στους πίνακες αναφέρονται τα φυσιολογικά όρια των τιμών στις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και σουλτανίνας. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Εσπεριδοειδή (καρποφόρος βλαστός) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Εσπεριδοειδή (μη καρποφόρος βλαστός) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β)

45 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.5: Εύρη φυσιολογικώ ν τιμώ ν για λεμονιά ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.6: Εύρη τιμών για γκρέιπφρουτ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.7: Εύρη φυσιολογικών τιμών για πορτοκαλιά Φυσιολογικό Φυσιολογικό ΣΤΟΙΧΕΙΑ εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ εύρος τιμών (% ΞΟ) (ppm ΞΟ). Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β)

46 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.8: Εύρη φυσιολογικώ ν τιμώ ν για Μ ανταρινιά ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζπ) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.9: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (έναρξη ανθήσεως - φύλλα) Φυσιολογικό ΣΤΟΙΧΕΙΑ εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό ; εύρος τιμών (% ΞΟ) (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζπ) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.10: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (τέλος ανθήσεως - φύλλα) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζπ) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β)

47 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.11: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (έναρξη ωριμάνσεως - φύλλα) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζπ) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.12: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (ωρίμανση - φύλλα) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό... εύρος τιμών (ppm ΞΟ) Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) Κάλιο (Κ) Μαγγάνιο (Μη) Μαγνήσιο (Mg) Χαλκός (Cu) Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β) ΠΙΝΑΚΑΣ 3.13: Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (τέλος ανθήσεως - μίσχοι) ΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (% ΞΟ) ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Φυσιολογικό εύρος τιμών (ppm ΞΟ) ' Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Fe) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος (Ζη) >26 Κάλιο (Κ) > 1.50 Μαγγάνιο (Μη) > 25 Μαγνήσιο (Mg) > 0.30 Χαλκός (Cu) > 6 Ασβέστιο (Ca) Βόριο (Β)

48 3.4.6 Σύγκριση φυλλοδιαγνωστικής και ανάλυσης εδάφους Η ανάλυση εδάφους είναι η πιο δημοφιλής και η πιο διαδεδομένη μέθοδος πρόβλεψης των αναγκών μιας καλλιέργειας σε λιπάσματα ώστε ο χρήστης των λιπασμάτων να κάνει ορθολογική χρήση. Είναι μια μέθοδος με ταχεία εφαρμογή, οικονομική και αποτελεσματική και επιπλέον μπορεί να μας δώσει πληροφορίες που αφορούν την γονιμότητα του εδάφους και άλλα χαρακτηριστικά αυτού πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση από την ανάλυση να διαπιστώνεται ότι το έδαφος είναι πλούσιο, αλλά παρόλα αυτά να υπάρχει πρόβλημα θρέψης πχ. να υπάρχουν άφθονα κολλοειδή και να συγκρατούν στο χώμα τους τα θρεπτικά στοιχεία και να μην μπορεί να τραφεί το φυτό. Γι αυτό και σωστό θεωρείται να γίνονται και συμπληρωματικές αναλύσεις. Η φυλλοδιαγνωστική από την άλλη πλευρά είναι μια μέθοδος που δεν μας πληροφορεί για το ποιο λίπασμα πρέπει να χρησιμοποιηθεί, αλλά μας δείχνει το επίπεδο θρέψης του φυτού, ποιο στοιχείο βρίσκεται σε έλλειψη και ποιο σε περίσσεια, ενώ έμμεσα μας πληροφορεί για το επίπεδο της γονιμότητας του εδάφους. Σε καμιά περίπτωση βέβαια δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως την ανάλυση του εδάφους. Επομένως, για να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα ορθολογικής λίπανσης χρειάζεται η χρησιμοποίηση και των δύο μεθόδων και η σωστή ερμηνεία των αποτελεσμάτων τους. 3.5 Τρόποι χορήγησης θρεπτικών στοιχείων Ο εφοδιασμός του φυτού με τα απαραίτητα για την ανάπτυξη του θρεπτικά στοιχεία, γίνεται μέσω των λιπασμάτων. Με τον όρο λίπασμα, εννοούμε οποιαδήποτε ουσία που προσθέτεται στο έδαφος, η οποία περιέχει ένα ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία. Υπάρχουν δύο είδη λιπασμάτων: τα οργανικά (π.χ. κόπρος) και τα ανόργανα (π.χ. αζωτούχα). Η χορήγηση των θρεπτικών στοιχείων, μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: - Από το έδαφος: είτε με ενσωμάτωση, είτε με υδρολίπανση. - Με διαφυλλικούς ψεκασμούς. Κάθε ένας από τους παραπάνω τρόπους, εξηγείται αναλυτικά στη συνέχεια. 43

49 3.5.1 Από το έδαφος Τα λιπάσματα πρέπει να τοποθετούνται σε σωστή θέση σχετικά με το ριζικό σύστημα των φυτών. Με την κατάλληλη τοποθέτηση, επιδιώκεται η καλύτερη χρησιμοποίηση του λιπάσματος και η υψηλότερη απόδοση με το μικρότερο δυνατό ποσό λιπάσματος. Μερικές από τις τεχνικές τοποθέτησης είναι: - Η επιφανειακή διασπορά κατά την οποία το λίπασμα διασκορπίζεται ομοιόμορφα στην επιφάνεια του εδάφους και καλύπτεται με άρση. Σε υγρές περιοχές μπορεί και να μην καλύπτεται. - Σε παράπλευρες λωρίδες. - Στις γραμμές της σποράς Ενσωμάτωση Για να είναι περισσότερο αποτελεσματική η χρήση των λιπασμάτων, θα πρέπει να εφαρμόζονται κατά τέτοιο τρόπο και χρόνο, ώστε να βρίσκονται στη διάθεση των ριζών, όταν ακριβώς τα χρειάζονται τα φυτά. Θα πρέπει να εφαρμόζονται σε τέτοια ένταση, ώστε να μπορούν κατά τον τελειότερο τρόπο να τα εκμεταλλευτούν τα φυτά. Η λίπανση μπορεί να γίνει σε όλη την επιφάνεια ή εντοπισμένη. Τα λιπάσματα διασκορπίζονται στην επιφάνεια του εδάφους με χειροδιασπορά ή με λιπασματοδιανομέα και παραχώνονται ανάλογα με το είδος του εδάφους, την ανάπτυξη του φυτού, τα διαθέσιμα μέσα, στη περιοχή της ριζόσφαιρας. Ο τρόπος διασποράς και παραχώματος των λιπασμάτων ποικίλλει. Για παράδειγμα αναφέρουμε τα λιπάσματα που βρίσκονται σε στερεή μορφή, τα οποία διασκορπίζονται με λιπάσματο διανομέα και η ενσωμάτωση τους, γίνεται με φρέζα. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στις παρακάτω περιπτώσεις: - ΑΖΩΤΟΥΧΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Τα περισσότερα αζωτούχα λιπάσματα βρίσκονται υπό μορφή νιτρική ή αμμωνιακή. Οι δύο αυτές μορφές άμεσα διαθέσιμες αλλά υπόκεινται σε μεγάλες απώλειες λόγω εκπλύσεως, ιδιαίτερα της νιτρικής μορφής η οποία δεν συγκρατείται στο έδαφος. Για τη μείωση των απωλειών αυτών, 44

50 χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα βραδείας ανάπτυξης. Η δε προσθήκη του αζώτου υπό αμμωνιακή μορφή σε ασβεστούχα εδάφη, συνοδεύεται από σημαντικές απώλειες με την μορφή αμμωνίας. Οι απώλειες σε αυτή τη περίπτωση περιορίζονται όταν αυτό προσθεθεί επιφανειακά και το έδαφος ξηραθεί. Επίσης προσθήκη αζώτου υπό αμμωνιακή μορφή, ενέχει κίνδυνο απωλειών με έκπλυση ή με τη μορφή των προϊόντων της απονιτροποίησης. Η προσθήκη υπό μορφή ουρίας, μειώνει τις απώλειες εφόσον τοποθετηθεί σε μικρό βάθος και το έδαφος είναι ξηρό. Γενικά απώλειες με έκπλυση μειώνονται όταν η καλλιέργεια έχει πλούσιο ριζικό σύστημα, ενώ υπό μορφή αμμωνίας, όταν η τοποθέτηση του λιπάσματος γίνεται σε βάθος 5cm. Τα ανόργανα αζωτούχα λιπάσματα (ουρία, νιτρικό αμμώνιο κ.α.) είναι διαλυτά στο νερό και διακινούνται στο έδαφος με την εδαφική υγρασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αρκεί να διασκορπιστούν στην επιφάνεια του εδάφους και μέσω των αρδεύσεων και του νερού της βροχής διαλύονται μέσα στο έδαφος. Επειδή εκπλύνονται εύκολα από την επιφάνεια του εδάφους από τις βροχές του χειμώνα, ο χρόνος εφαρμογής τους θα πρέπει να υπολογίζεται έτσι ώστε να έχει η καλλιέργεια στη διάθεση της άζωτο όταν το χρειάζεται και να αποφεύγονται οι μεγάλες απώλειες. Από τα αζωτούχα πρώτα εφαρμόζονται τα οργανικά (π.χ. ουρία), στη συνέχεια ακολουθούν τα αμμωνιακά, νιτροαμμωνιακά και τέλος τα νιτρικά. Πρέπει να ρίχνονται αργά ώστε να αποφεύγεται απόπλυση πιο συγκεκριμένα προστίθεται το τέλος του χειμώνα θειική αμμωνία ή ουρία και τις αρχές της άνοιξης (έναρξης βλάστησης) έως το καλοκαίρι νιτρική αμμωνία ή νιτροθειϊκή. - ΦΩΣΦΟΡΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Δεδομένου ότι η κίνηση των φωσφορικών ιόντων στο έδαφος είναι πολύ μικρή, η αποτελεσματικότητα του φωσφορικού λιπάσματος θα εξαρτηθεί από τη θέση στην οποία θα τοποθετηθεί σε σχέση με το ριζικό σύστημα. Τα δυσδιάλυτα φωσφορικά πρέπει να προστίθενται το φθινόπωρο και να παραχώνονται με κάποια καλλιεργητική εργασία. Όσο αφορά τα υπόλοιπα μπορούν να προστίθενται οποτεδήποτε εφόσον η δεσμευτική ικανότητα του εδάφους δεν είναι μεγάλη. Εάν αυτή είναι μεγάλη τότε τα υδατοδιαλυτά φωσφορικά θα πρέπει να προσθέτονται την άνοιξη. Σε αυτή την περίπτωση 45

51 τα φυτά αναπτύσσονται έντονα και η απορρόφηση από τις ρίζες ανταγωνίζεται με επιτυχία τις διεργασίες ακινητοποιήσεως των φωσφωρικών. Στα όξινα εδάφη η ακινητοποίηση των υδατοδιαλυτών φωσφορικών είναι πολύ μεγάλη. Μπορεί όμως να μειωθεί με η χρήση κοκκώδους λιπάσματος ή την προσθήκη του σε λωρίδες. Στα μη υδατοδιαλυτά η απόδοση αυξάνεται με τη διαλυτοποίηση τους στα εδάφη, όταν προσθέτονται με μορφή λεπτόκοκκο με τη μέθοδο της διασποράς ώστε να αυξηθεί η επιφάνεια επαφής του λιπάσματος με το έδαφος. Στα αλκαλικά λόγω αυξημένης ποσότητας ασβεστίου ενδείκνυνται πολύ διαλυτά φωσφορικά. - ΚΑΛΙΟΥΧΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Τα καλιούχα λιπάσματα προστίθενται συνήθως επιφανειακά με τη μέθοδο της διασποράς και υπό ελαφρά κάλυψη. Μόνο σε εδάφη πτωχά σε διαθέσιμο κάλιο ή με μεγάλη ικανότητα δέσμευσης, γίνεται προσθήκη του λιπάσματος σε λωρίδες. Συνίσταται η τοποθέτηση του σε βαθύτερα στρώματα ή σε όλες γύρω από το φυτό και σε βάθος ανάλογο με το ριζικό σύστημα του φυτού. Προστίθενται στο έδαφος από τα τέλη του φθινοπώρου έως τέλος του Ιανουάριου. Γενικά τα φωσφορικά και καλιούχα λιπάσματα δεσμεύονται από το έδαφος και δεν διακινούνται εύκολα μέσα σε αυτό. Πρέπει να τοποθετούνται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ώστε να βρίσκονται στη διάθεση των ριζών. Για να δρουν γρήγορα πρέπει πάντοτε να ενσωματώνονται. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.14: Κυριότερα αζωτούχα - φωσφορικά - καλιούχα λιπάσματα. ΑΖΩΤΟΥΧΑ ΦΩΣΦΟΡΙΚΑ ΚΑΛΙΟΥΧΑ Θειϊκή αμμωνία Φωσφορικό Χλωριούχο κάλιο μονοαμμώνιο Νιτρικό νάτριο Φωσφορικό διαμμώνιο Θειϊκό κάλιο Νιτρική αμμωνία Φωσφορικό φρύξεως Νιτρικό κάλιο Νιτρικό κάλιο Βασικές σκωρίες Θειϊκό κάλιο - μαγνήσιο ThoiOas Ασβεστούχος νιτρική Λειοτριβημένα αμμωνία φωσφόρου 46

52 Νιτροθειϊκή αμμωνία Ουρία Κυαναμίδη του ασβεστίου Άνυδρος αμμωνία Υδρολίπανση Η χορήγηση των λιπασμάτων στα φυτά με το νερό άρδευσης, η υδρολίπανση όπως λέγεται, θεωρείται σήμερα διεθνώς η τεχνική λίπανση που συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα, τόσο σε ότι αφορά την εφαρμογή της, όσο και την αποτελεσματικότητά της. Επειδή η παρεχόμενη αρδευτική δόση είναι ελεγχόμενη μπορεί να προκαθορίζεται ακριβώς η ποσότητα, η θέση αλλά και το βάθος που θα χορηγηθεί το λίπασμα. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να συγκεντρώνει μια σειρά πλεονεκτημάτων, πιο συγκεκριμένα: Καλύτερη αξιοποίηση των λιπαντικών στοιχείων που φτάνει σε ποσοστό έως και 80-90%. Ομοιομορφία της κατανομής του λιπάσματος που φτάνει σε ποσοστό 90-95%, εφόσον βέβαια έχει γίνει σωστή μελέτη του αρδευτικού δικτύου. Ανεξαρτοποίηση, η οποία αφορά ή τα εργατικά χέρια ή τη χρήση μηχανημάτων. Υψηλό οικονομικό αποτέλεσμα το οποίο αποδίδεται αφενός στην καλύτερη αξιοποίηση των λιπασμάτων και αφετέρου στο πολύ χαμηλό λειτουργικό κόστος. Για την εφαρμογή υδρολίπανσης είναι απαραίτητη η εγκατάσταση του κατάλληλου αρδευτικού συστήματος και ειδικού εξοπλισμού προετοιμασίας και διοχέτευσης του λιπάσματος στο δίκτυο άρδευσης καθώς και η σωστή επιλογή και χρήση λιπασμάτων. Επισημαίνεται ότι ο εξοπλισμός θα πρέπει να είναι κατασκευασμένος από υλικά ανθεκτικά σε χημικά, διότι ατυχής επιλογές εξοπλισμού όχι μόνο είναι δαπανηρές αλλά και επικίνδυνες. Απαραίτητος θεωρείται και ο εξοπλισμός προστασίας των εργαζομένων, λόγω 47

53 τοξικότητας κάποιων λιπασμάτων. Τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι: Υγρά ή διαλυτά στο νερό. Να μην καταστρέφουν το αρδευτικό σύστημα διαβρώνοντας ή διαλύοντας ορισμένα εξαρτήματα. Να μην δημιουργούν ιζήματα, τα οποία κλείνουν τα στόμια εκροής. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην περίπτωση που χορηγούνται περισσότερα του ενός λιπάσματα συγχρόνως. Βασική προϋπόθεση είναι τα επιμέρους να παραμένουν στο διάλυμα αυτούσια, χωρίς να γίνονται χημικές αντιδράσεις ή καθιζήσεις. Εάν δεν υπάρχει εμπειρία επιβάλλεται δοκιμή σε διαφανή δοχεία για 12 τουλάχιστον ώρες πριν τη χρήση στο αρδευτικό σύστημα, με το ίδιο νερό που θα χρησιμοποιηθεί για άρδευση και στην ίδια αραίωση. Επίσης θα πρέπει η ποσότητα του λιπάσματος που χρησιμοποιείται να είναι ανάλογη με την ποσότητα του χορηγούμενου νερού. Θα πρέπει να χορηγούνται μικρές και συχνές δόσεις λιπασμάτων, ώστε να αποφεύγονται περιπτώσεις αλατότητας, τοξικότητας και να υπάρχει δυνατότητα άμεσης διορθωτικής παρέμβασης. Η υιοθέτηση διαφορετικής τακτικής εφαρμογής της μεθόδου με βάση τον τόπο του εδάφους, θεωρείται απαραίτητη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στον ακριβή υπολογισμό των απαιτούμενων ποσοτήτων στα κυριότερα λιπάσματα, όπως και στη μορφή του λιπάσματος που χορηγείται (υδατοδιαλυτό). Τέλος θα πρέπει να αποφεύγεται ή προσθήκη ασβεστίου θειϊκών και φωσφόρου μαζί μέσα στο θρεπτικό διάλυμα, καθώς υπάρχει κίνδυνος. Μέχρι σήμερα δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς τα πλεονεκτήματα της μεθόδου, λόγω ελλιπούς ενημέρωσης του παραγωγού. Στο Ν. Κορινθίας η υδρολίπανση χρησιμοποιείται σπανίως στα εσπεριδοειδή λόγω του ότι η ζήτηση των προϊόντων είναι μειωμένη και η εφαρμογή της θα ανέβαζε το κόστος, ενώ οι τιμές των προϊόντων θα παρέμεναν σταθερές. Όταν γίνεται χρήση νιτρικού καλίου περίπου Ι-ΣΚριΥπρέμνο. Αντίθετα στη σουλτανίνα, γίνεται υδρολίπανση. 48

54 3.5.2 ΔΙΑΦΥΛΛΙΚΟΙ ΨΕΚΑΣΜΟΙ Η εφαρμογή θρεπτικών στοιχείων στα εναέρια μέρη των καλλιεργειών μπορεί να έχει το χαρακτήρα επεμβάσεων, συντήρησης της θρέψης, οι οποίες και επαναλαμβάνονται στα πλαίσια κάποιου προγράμματος ψεκασμών ή χαρακτήρα πρόληψης φυσιολογικών διαταραχών, αντιμετώπιση αντίξοων συνθηκών ή επεμβάσεων τροφοπενιών που έχουν ήδη εκδηλωθεί. Κατά την εφαρμογή τους πρέπει: > Να χρησιμοποιείται η αναλογία του προϊόντος που καθορίζεται από τον παρασκευαστή, διότι μεγάλες ποσότητες μπορεί να οδηγήσουν σε αντίθετα αποτελέσματα. > Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος κατά την εφαρμογή να μην είναι μεγαλύτερη από τους 30 C σε σκιά. Ο δροσερός καιρός, ο συννεφιασμένος και η θερμοκρασία C, είναι ο καλύτερος συνδυασμός. > Η καλλιέργεια θα πρέπει να βρίσκεται σε άριστη θρεπτική κατάσταση, η βλάστηση να είναι γερή και οι χυμοί να κυκλοφορούν κανονικά. Η διαφυλλική λίπανση έχει καλά αποτελέσματα κυρίως για την θεραπεία από την έλλειψη μικροστοιχείων. Στα αμμώδη και πετρώδη εδάφη που δεν συγκρατούν τα συνήθη λιπάσματα, έχει άμεση σημασία. Από μόνη της δεν είναι ικανή να συμπληρώσει τις ανάγκες του εδάφους στα τρία βασικά στοιχεία Ν - Ρ - Κ, γι αυτό και πρέπει να χρησιμοποιείται συμπληρωματικά. Η σημασία της έγκειται στο ότι προσφέρει τη δυνατότητα αποτελεσματικής και ταχείας χορήγησης στο φυτό των απαιτούμενων θρεπτικών στοιχείων. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον και οι αναφορές στη χορήγηση των απαιτούμενων λιπασμάτων από το φύλλωμα έχει ανανεωθεί εξαιτίας όχι μόνο του διαρκούς αυξανόμενου κόστους των λιπασμάτων αλλά και της ανησυχίας που υπάρχει για ενδεχόμενους κινδύνους μόλυνσης του περιβάλλοντος από την εκπλυση νιτρικών κυρίως όταν λιπάσματα εφαρμόζονται στο έδαφος. Στην Κορινθία όπως αναφέρθηκε προηγουμένως οι διαφυλλικοί ψεκασμοί γίνονται μόνο στην Σουλτανίνα και σχεδόν καθόλου στα εσπεριδοειδή. Όχι ότι δεν χρειάζονται αλλά γιατί η εφαρμογή τους ανεβάζει το κόστος ενώ η ζήτηση των προϊόντων παραμένει μειωμένη. 49

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΦΥΛΛΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ (ΠΕΓΕΑΛ) ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ 4.1 Γενικά Σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα 439, ιδρύθηκαν οχτώ Περιφερειακά Εργαστήρια Γεωργικών Εφαρμογών και Αναλύσεων Λιπασμάτων {ΠΕΓΕΑΛ}, των οποίων η έδρα και η περιοχή δικαιοδοσίας, ορίζονται σε αυτό. Από αυτά λειτουργούν μόνο τρία: ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ, ΑΤΤΙΚΗΣ, ΛΑΡΙΣΑΣ. Το ΠΕΓΕΑΛ Ξυλοκάστρου ιδρύθηκε στις 3/6/1989. Έχει ως έδρα του το Ξυλόκαστρο και ως περιοχή δικαιοδοσίας του τους Νομούς Αχαΐας, Ηλείας, Μεσσηνίας, Λακωνίας, Αρκαδίας, Αργολίδας, Κορινθίας, Αιτωλοακαρνανίας, Κεφαλονιάς, Ζακύνθου. Αρχικά στελεχώθηκε, από εννέα γεωπόνους, ενώ σήμερα σε αυτό απασχολούνται μόνο τέσσερις. Ως αρμοδιότητες του έχει την ανάλυση εδαφών, νερού, φύλλων αλλά ασχολείται και με τη φυτοπροστασία των καλλιεργειών της περιοχής. Διαθέτει αξιόλογο εξοπλισμό όπως αντλία κενού, πεχάμετρο, ζυγούς ακρίβειας, αγωγιμόμετρο, ασβεστόμετρο, φυγόκεντρο, συσκευή Ι<ζθΙά3ΐ"ΐΙ, φλογοφωτόμετρο, σπεκτροφωτόμετρο, φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης, ξηραντήριο, πυριαντήριο, μύλοι κ.α. Οι παραγωγοί απευθύνονται σε αυτό για τυχόν προβλήματα που παρουσιάζονται στις καλλιέργειες τους και ζητούν τη βοήθεια των ειδικών. Μέσω αναλύσεων αλλά και επισκέψεων των γεωπόνων του ΠΕΓΕΑΛ στον αγρό εντοπίζονται τα προβλήματα και προτείνονται κατάλληλες μέθοδοι αντιμετώπισης. Οι καλλιεργητές που επισκέφτονται το ΠΕΓΕΑΛ δηλώνουν ικανοποιημένοι. Το έτος 2000 εξετάστηκαν 650 περίπου δείγματα φύλλων, ενώ το έτος 2001 εξετάστηκαν 270 δείγματα. Η μείωση αυτή οφειλόταν στο γεγονός ότι οι καλλιέργειες Σουλτανίνας και Εσπεριδοειδών δεν παρουσίασαν σοβαρά προβλήματα. Τα εργαστήρια αυτά προσφέρουν ένα αρκετά αξιόλογο έργο στην ελληνική γεωργία. Γι αυτό θεωρείται απαραίτητη η καλύτερη στελέχωση αυτών και η 50

56 ανανέωση τους με καλύτερο εξοπλισμό, ανταποκρινόμενο στις σημερινές απαιτήσεις. * V* Η- - - Εικόνα 4.1: Γενική άποψη του Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. =υλοκάστρου. 51

57 Εικόνα 4.2: Αίθουσα εργαστηρίου Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ. 4.2 Διαδικασία εφαρμογής φυλλοδιαγνωστικής Η διαδικασία που ακολουθείται στο ΠΕΓΕΑΛ για την ανάλυση των φύλλων, από την ημέρα που φτάνουν τα δείγματα στο εργαστήριο, μέχρι να ολοκληρωθεί η ανάλυση, φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα: ΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΡΟ :... " " ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ.Γ ~ζζ ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ I ΟΛΙΚΑ ΟΡΥΚΤΑ Π Ο ΙΧ Ε Ια Π ΙΕΚΧΥΛΙΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1 1 Ν 11 β ΞΕΡΗ ΚΑΥΣΗΐ ΥΓΡΗ ΚΑΥΣΗ] Ρ βτ Μο κ Ν3 0(1 0 3 Β Ογ μ 9 Ου Οο Α1 εβ βί Ζη Ρ5 Β3 Μη Η συνήθης διάρκεια της όλης διαδικασίας είναι περίπου 10 μέρες. 52

58 4.2.1 Δειγματοληψία Η δειγματοληψία θεωρείται το πιο βασικό βήμα μιας σωστής ανάλυσης ψυτικού ιστού. Είναι το πρώτο στάδιο λήψεως πληροφοριών για τη διάγνωση της θρεπτικής κατάστασης των φυτών με τη βοήθεια της φυλλοδιαγνωστικής. Τα δείγματα των φυτικών ιστών που προορίζονται για ανάλυση, πρέπει να λαμβάνονται με τέτοιο τρόπο ώστε πάνω από όλα να εξασφαλίζεται η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος. Για να εξασφαλιστεί, πρέπει κάθε φορά που γίνεται να λαμβάνονται υπόψιν οι παρακάτω παράγοντες. Το δείγμα θα πρέπει να λαμβάνεται Εντελώς τυχαία οπότε εφαρμόζεται η τυχαιοποίηση ή συστηματικά όπου σε αυτή την περίπτωση λαμβάνονται δείγματα από κάθε δεύτερο ή τρίτο ή νιοστό φυτό. Συνήθως αυτό που γίνεται είναι ένας συνδυασμός τυχαιοποίησης και συστηματικότητας. Από συγκεκριμένο φυτικό τμήμα π.χ έλασμα, μίσχος, βλαστός, ρίζα, κ.α. Από συγκεκριμένη θέση του φυτού. Σε συγκεκριμένο βλαστικό στάδιο. Σε συγκεκριμένη εποχή. Από περιοχή και φυτά στα οποία εμφανίζεται ομοιογένεια. Κάθε δείγμα θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αντιπροσωπευτικότητα και μικρή παραλλακτικότητα. Θα πρέπει επομένως, να έχουμε υπ' όψη μας τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανομοιομορφία των συγκεντρώσεων των θρεπτικών στοιχείων μέσα στους φυτικούς ιστούς. Όπως Το είδος του φυτικού ιστού Το είδος του φυτού Το τύπο του εδάφους Τις κλιματολογικές συνθήκες Την εποχή του έτους και το χρόνο δειγματοληψίας Τις καλλιεργητικές φροντίδες Την τεχνική της δειγματοληψίας 53

59 Τρόπος δειγματοληψίας φύλλων εσπεριδοειδών Κατά την δειγματοληψία εσπεριδοειδών, λαμβάνονται φύλλα και μίσχοι από υγιή και ακέραια φυτά. Προέρχονται από καρποφόρους και μη βλαστούς της εαρινής βλάστησης ή και από τους δύο αλλά πάντα ξεχωριστά. Παίρνονται περιφερειακά του δένδρου και η ηλικία τους ανέρχεται στους 4-7 μήνες {Σεπτέμβρη -Νοέμβρη}. Χρειάζονται περίπου 40 φύλλα Τρόπος δειγματοληψίας φύλλων σουλτανίνας Η δειγματοληψία των φύλλων της σουλτανίνας, γίνεται σε τέσσερις φάσεις της παραγωγικής της περιόδου. Αρχή άνθισης {άνοιγμα λουλουδιών} Τέλος άνθησης {έχουν πέσει τα πέταλα - τίναγμα} Αρχή ωρίμανσης {αλλαγή χρώματος - γυάλισμα ρόγας} Ωρίμανση σταφυλιού - Εποχή τρυγητού Μπορεί να αναλυθεί 1. Ολόκληρο το φύλλο {έλασμα και μίσχος} 2. Μίσχοι {κυρίως για κάλιο, μαγνήσιο} 3. Ελάσματα φύλλων Στο ΠΕΓΕΑΛ παίρνονται φύλλα μαζί με το μίσχο από καρποφόρα βλαστάρια, από τη βάση τους. Προτιμούνται φύλλα που βρίσκονται απέναντι από το πρώτο σταφύλι. Χρειάζονται περίπου 60 φύλλα. Ιδιαίτερη προσογή θα πρέπει να δίνεται στις παρακάτω περιπτώσεις: Όταν η ανάλυση γίνεται με σκοπό να προσδιοριστεί η λίπανση σε ένα κανονικό δείγμα, τότε παίρνουμε φύλλα υγιή, σε καλή κατάσταση αντιπροσωπευτικά της θρεπτικής κατάστασης της φυτείας. Στη περίπτωση, όμως, που θέλουμε να αναλύσουμε φύλλα που παρουσιάζουν κάποιο ορατό σύμπτωμα τροφοπενίας, παίρνουμε δύο δείγματα. Ένα από το προβληματικό μέρος της αμπέλου ανεξαρτήτως εποχής και θέσης και ένα από το υγιές της ίδιας περιοχής. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για δειγματοληψία φυτά προσβεβλημένα από ασθένειες μυκητολογικές, ιολογικές, εντομολογικές προσβολές ή φυτά που έχουν υποστεί μηχανικές ζημιές. Αποκλείονται επίσης φυτά που 54

60 καλλιεργούνται σε βραχώδεις περιοχές ή σε εδάφη με κακή στράγγιση. Τα φύλλα δεν θα πρέπει να έχουν υποστεί υδατικό ή θερμοκρασιακό stress. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται βλαστικά όργανα που αναπτύσσονται μετά την ανθοφορία σε μη ξυλώδη τμήματα, διότι πολλά θρεπτικά στοιχεία κατανέμονται στους αναπτυσσόμενους καρπούς και σπόρους. Δεν θα πρέπει, επίσης, να παίρνονται μετά από διαφυλλικές λιπάνσεις ή εδαφολιπάνσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η δειγματοληψία από νεαρά δένδρα ή από δένδρα με μικρή παραγωγή έχουν υψηλότερο άζωτο και κάλιο από ότι τα ώριμα, τα οποία τείνουν να έχουν χαμηλότερο κάλιο. 4.3 Προετοιμασία φυτικών ιστών για ανάλυση Πλύσιμο Μετά την δειγματοληψία, τα δείγματα μεταφέρονται στο εργαστήριο αμέσως διότι τυχόν καθυστέρηση ή κακές συνθήκες οδηγούν το φρέσκο δείγμα σε ουσιαστική απώλεια βάρους λόγω έντονης αναπνοής ή ενζυματικής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα λανθασμένο προσδιορισμό θρεπτικών στοιχείων ή στο ψυγείο στους 4-5 C και όχι περισσότερο από 24h. Το δείγμα των φυτικών ιστών για να ετοιμαστεί για ανάλυση ακολουθεί την ακόλουθη διαδικασία: Το πρώτο στάδιο της προετοιμασίας αφορά το πλύσιμο των φυτικών ιστών ώστε αποφεύγονται τυχόν μολύνσεις και τυχόν λανθασμένα αποτελέσματα. Σκοπός του είναι να απομακρυνθεί από την επιφάνεια των φυτικών ιστών η σκόνη, διάφορες ακαθαρσίες και τυχόν υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Χρησιμοποιούνται συνήθως 5-6 λεκάνες, οι οποίες τοποθετούνται στην σειρά. Αυτές γεμίζονται ως εξής: Στις 5 βάζουμε απιονισμένο νερό με την διαφορά ότι στην πρώτη προσθέτουμε και διάλυμα απορρυπαντικού (περίπου 2-3 κουταλιές σούπας). Χρησιμοποιούμε επίσης και ένα στραγγιστήρι ή πλαστική σίτα ή ξύλινη σχάρα την οποία τοποθετούμε πάνω στην τελευταία λεκάνη, για να τοποθετούνται οι πλυμένοι φυτικοί ιστοί και να στραγγίζουν. Μουσκεύουμε τα φύλλα στην πρώτη λεκάνη με μεγάλη προσοχή ώστε να μην χαλάσουν. Στη συνέχεια τα ξεπλένουμε στις υπόλοιπες λεκάνες και τα στραγγίζουμε στην τελευταία. Το πλύσιμο πρέπει να είναι προσεκτικό διότι μπορεί κάποιο φύλλο να περιέχει μόλυσμα σε μεγάλη συγκέντρωση και να 55

61 μολυνθούν και τα υπόλοιπα. Επίσης το πλύσιμο πρέπει να διαρκεί λίγο χρόνο, ώστε να μειώνεται στο ελάχιστο ο κίνδυνος απομάκρυνσης στοιχείων από τους ιστούς προς το διάλυμα (όπως συμβαίνει με το Κ και Β). Εικόνα 4.3: Πλύσιμο φυτικών ιστών Εικόνα 4.4: Προετοιμασία για πλύσιμο φύλλων. 56

62 4.3.2 Ξήρανση Μετά το πλύσιμο, οι φυτικοί ιστοί τοποθετούνται σε δοχεία μέσα στα οποία έχει προηγουμένως τοποθετηθεί διηθητικό χαρτί και ένα χαρτάκι πάνω στο οποίο αναγράφεται ο κωδικός του δείγματος. Το δείγμα μπαίνει στο ξηραντήριο για ξήρανση, η οποία γίνεται για 24 ώρες στους , όχι πάνω από 80 0 γιατί είναι δυνατόν να προκληθεί απανθράκωση του δείγματος και απώλεια πτητικών στοιχείων. Εικόνα 4.5: Φύλλα έτοιμα προς ξήρανση. 57

63 Εικόνα 4.6: Ξηραντήριο Εικόνα 4.7: Δείγμα μετά την έξοδο του από το ξηραντήριο Άλεσμα Το άλεσμα των φυτικών ιστών έχει ως στόχο να διευκολύνει την ομογενοττοίηση του δείγματος κατά την χημική ανάλυση αλλά και να μειώσει τον όγκο του δείγματος. Το άλεσμα γίνεται με διάφορους τρόπους και μέσα, με το χέρι, με γουδί, blender, μύλοι με σφαιρίδια από ανοξείδωτο ατσάλι ή από αχάτη (ball mill) ή τύπου Willey mill. Οι μύλοι πρέπει να έχουν ανοξείδωτες επιφάνειες ή να είναι από πορσελάνη οι χώροι υποδοχής των 58

64 φυτικών ιστών, ώστε να εμποδίζονται αλλοιώσεις και τυχόν μολύνσεις. Κατά την διάρκεια της άλεσης θα πρέπει να λαμβάνεται φροντίδα ώστε να μην γίνεται διαχωρισμός στα φυτικά μέρη σε χοντρά και ψηλά μόρια, διότι μπορεί να οδηγηθούμε σε σημαντικά λάθη, ιδιαίτερα σ αυτά που περιέχουν ινώδεις μίσχους - χυμώδη φύλλα, τα οποία κονιορτοποιούνται σε διαφορετικό ποσοστό και περιέχουν διαφορές στην συγκέντρωση των θρεπτικών στοιχείων. Έτσι συνίσταται προσεκτικό άλεσμα και το μέγεθος των μορίων - τεμαχιδίων να είναι <1. Το αλεσμένο δείγμα φυλάσσεται σε ειδικά δοχεία από γυαλί ή πολυκαρπονέϊτ, τα οποία κλείνουν αεροστεγώς και η συντήρηση τους γίνεται σε χώρο, στον οποίο η θερμοκρασία είναι χαμηλή και η υγρασία επίσης χαμηλή, ώστε να εμποδίζεται η ανάπτυξη μυκήτων και άλλων μικροοργανισμών. Το αλεσμένο δείγμα μπορεί να φυλαχθεί έως και 2 μήνες. Εικόνα 4.8: Μύλοι άλεσης. 59

65 4.3.4 Καύση φυτικών ιστών Στην συνέχεια του δείγματος ακολουθεί η καύση, ώστε να καταστραφεί η οργανική ουσία που περιέχει και με κατάλληλες διαδικασίες να παραλάβουμε τα διάφορα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία σ ένα διάλυμα. Υπάρχουν δύο μέθοδοι καύσης, η υγρή και η ξερή. Κατά την υγρή το δείγμα οξειδώνεται με οξέα, ενώ κατά την ξερή καίγεται σε φούρνο αποτέφρωσης στους για ώρες. Για να γίνουν προσδιορισμοί των διαφόρων στοιχείων στους φυτικούς ιστούς είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και οι δύο τρόποι καύσης. Κάθε μια από αυτές παρουσιάζει παραλλαγές ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται και πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα ανάλογα με το στοιχείο που προσδιορίζουμε. Πολλές φορές για τον προσδιορισμό διάφορων στοιχείων δεν εφαρμόζεται η τυπική μορφή της υγρής ή της ξερής καύσης αλλά διάφορες παραλλαγές αυτών που αφορούν τον χρόνο καύσης, την θερμοκρασία, την ποσότητα του δείγματος, αντιδραστήρια, κ.α. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση προσδιορισμού του ολικού αζώτου η οποία γίνεται με ειδική υγρή καύση (μέθοδος ^σείαν). Τα υπόλοιπα στοιχεία π.χ. Β, Οθ, Μς, Κ, Νθ, Ου, Ζη, Ρθ υπολογίζονται με ξερή καύση. Κατά την ξερή καύση υπάρχει ο κίνδυνος απώλειας μεταλλικών στοιχείων λόγω μεγάλης διάρκειας αυξημένων θερμοκρασιών ενώ κατά την υγρή, λόγω της μεγάλης διάρκειας της, υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος απωλειών, δημιουργίας εγκαυμάτων ή εισπνοής ατμών από τα αντιδραστήρια. 60

66 Ξερή καύση 1gr ξηραθέντος φυτικού ιστού τοποθετείται σε πορσελάνικη κάψα (αντοχή θ) και μπαίνει στο πυραντήριο για ώρες στους 550 C, ώστε να καεί όλη η οργανική ουσία του υπό ανάλυση φυτικού ιστού. Αφού περάσουν οι 4.5 ώρες το δείγμα αφήνεται να κρυώσει. Την επόμενη μέρα το εκχυλίζουμε με 15ml HCL (9:1), προσθέτοντας δηλαδή 1 μέρος HCI 37% και 9 μέρη καθαρό νερό. Το διάλυμα της τέφρας, αφού ανακατευθεί καλά διηθείται σε πλαστικό φιαλίδιο των 100ml. Ξεπλένουμε επανελλειμένα και την κάψα αλλά και τον ηθμό. Τελικά συμπληρώνουμε έως τα 100ml με καθαρό νερό. Το τελικό Εικόνα 4.9: Πυραντήριο Εικόνα 4.10: Δείγμα μετά το πυραντήριο.

67 προϊόν της κατεργασίας ενός δείγματος φυτικών ιστών μετά τη διαδικασία της καύσης είναι η παραλαβή ενός διαλύματος (stock) μέσα στο οποίο είναι διαλυμένα τα στοιχεία που οι φυτικοί ιστοί του συγκεκριμένου δείγματος περιείχαν. Στο δείγμα αυτό προσδιορίζονται τα επί μέρους στοιχεία που ενδιαφέρουν τον αναλυτή Υγρή καύση Κατά την υγρή καύση μια ποσότητα αλεσμένων ξηρών φυτικών ιστών φέρεται σε ποτήρι των 100 ή 150ml ψηλού τύπου (tall form). Στο ποτήρι προσθέτουμε 20ml ενός μείγματος πυκνού νιτρικού, πυκνού θειικού και 60-62% υπερχλωρικού οξέος που γίνεται με αναλογία 5:1:2 αντίστοιχα. Η προσθήκη αυτή γίνεται μέσα σε απαγωγό εστία. Το ποτήρι που περιέχει το δείγμα και το μείγμα των οξέων τοποθετείται σε πλάκα θερμάνσεως μέσα στην απαγωγό εστία και θερμαίνεται στην αρχή ελαφρά για να μη σχηματιστεί αφρός και χυθεί το δείγμα. Όταν καθαρίσει κάπως το δείγμα και εκλείψει ο κίνδυνος αφρίσματος αυξάνουμε τη θερμοκρασία μέχρι να βγαίνουν ατμοί του θειικού οξέος. Η καύση συνεχίζεται μέχρι ο όγκος του διαλύματος μέσα στο ποτήρι ελαττωθεί σε 3-5ml. Στο σημείο αυτό κατεβάζουμε το ποτήρι από την πλάκα θέρμανσης όταν κρυώσει προσθέτουμε λίγο νερό για αραίωση του διαλύματος και στη συνέχεια διηθούμε το διάλυμα σε ογκομετρικό φιαλίδιο των 100 συνήθως ml όπως και στην περίπτωση της ξηράς καύσης. Έτσι και με τον τρόπο αυτό παρασκευάζεται το stock διάλυμα όπως και στην περίπτωση της ξηράς καύσης. Η απ ευθείας προσθήκη υπερχλωρικού οξέος στους φυτικούς ιστούς είναι δυνατόν να προκαλέσει ανάφλεξη και έκρηξη. Για το σκοπό αυτό πολλές φορές γίνεται προκάυση (pre digestion) με μόνο πυκνό νιτρικό οξύ. Σ αυτήν την περίπτωση στο ποτήρι ή στη φιάλη που περιέχει το δείγμα των φυτικών ιστών μπαίνουν 5ml πυκνού νιτρικού οξέος για κάθε γραμμάριο φυτικών ιστών. Ανακινείται το ποτήρι ή η φιάλη ώστε να διαβρεχτεί η σκόνη των φυτικών ιστών με το οξύ. Η πρόκαυση γίνεται τοποθετώντας το ποτήρι ή τη φιάλη σε ατμόλουτρο για 30 λεπτά και συνεχίζεται σε πλάκα θέρμανσης σε χαμηλή θερμοκρασία (κάτω των 200 C) μέχρι το περιεχόμενο της φιάλης να πλησιάσει να ξεραθεί. Τότε διακόπτεται η πρόκαυση και όταν κρυώσει το ποτήρι ή η φιάλη, προσθέτονται 5ml μείγματος οξέων για κάθε γραμμάριο 62

68 φυτικών ιστών και συνεχίζεται η καύση σύμφωνα με την πρώτη περίπτωση. Πολλές φορές χρειάζεται να ληφθούν και με την υγρή καύση διάφορα μέτρα προκειμένου να προσδιοριστούν ορισμένα στοιχεία. Χρειάζεται π.χ. να εξατμιστεί το μείγμα των οξέων μέχρι ξηρού για τον προσδιορισμό του χαλκού και του ψευδαργύρου ή χρειάζεται να διαφοροποιηθεί η υγρή καύση για τον προσδιορισμό του αζώτου. Στο Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Ξυλοκάστρου δεν χρησιμοποιείται παρά μόνο παραλλαγή αυτής για τον προσδιορισμό του αζώτου Προσδιορισμός θρεπτικών στοιχείων Τα στοιχεία και οι συσκευές μέσω των οποίων προσδιορίζονται φαίνονται στον πίνακα 4.1 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1 Θρεπτικό στοιχείο Συσκευή Ν Κ]θΠ030Ι Ρ σπεκτροφωτόμετρο Κ φλογοφωτόμετρο μ 9 φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης 03 φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Εθ φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Ζη φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Μη φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Ου φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Β σπεκτροφωτόμετρο Για τον προσδιορισμό του Βορίου, χρησιμοποιείται η μέθοδος της ΑΖΟΜΕΤΗΙΝΕ-Η ενώ για το προσδιορισμό του φωσφόρου η μέθοδος του Βαναδομολυβδοφωσφορικού οξέος. Τόσο στα εσπεριδοειδή όσο και στη σουλτανίνα, για τον προσδιορισμό των στοιχείων, ακολουθούνται οι ίδιες μέθοδοι. Εκείνο που διαφέρει είναι το φυσιολογικό εύρος τιμών. 63

69 Εικόνα 4.11: Φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης. Εικόνα 4.12: Σπεκτοφωτόμετρο 64

70 Εικόνα 4.14: Συσκευή ^βιόβηι 65

71 4.4 Ερμηνεία αποτελεσμάτων - Οδηγίες Τα αποτελέσματα των αναλύσεων αξιολογούνται από τον προϊστάμενο του εργαστηρίου, ο οποίος προτείνει στον καλλιεργητή τον κατάλληλο τρόπο λίπανσης που πρέπει ν ακολουθήσει σύμφωνα με τις ανάγκες της καλλιέργειας του. Στη συνέχεια παρατίθενται επτά ενδεικτικά αποτελέσματα αναλύσεων φυλλοδιαγνωστικής σαν δείγματα, που αφορούν τις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και σουλτανίνας. 66

72 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΜΗΤΣΟΥΛΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Χωριό: ΕΛΛΗΝΙΚΟ Περιοχή δειγματοληψίας: Πόλη : Είδος φυτού: ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΕΣ Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Ποικιλία: Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρριπ -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ρβ) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός (Ου) Βόριο (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Πορτοκαλιά. Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Η τιμή του αζώτου είναι ικανοποιητική. Πρέπει να δοθεί άζωτο όμως, σε επίπεδα ανάλογα με το αναμενόμενο φορτίο, την ηλικία των δένδρων, σε μορφή ανάλογα με το ΡΗ του εδάφους και δόσεις ανάλογα με την μηχανική σύσταση του. Θέλει λιπάνσεις ανόρθωσης σε φώσφορο,κάλιο και μαγνήσιο (π.χ. παντεντκάλι 1-2 κιλά/δένδρο και φώσφορο 1-2 κιλά/δένδρο) Πιθανές τροφοπενίες ψευδαργύρου και μαγγανίου, οπότε εφαρμόζουμε είτε διαφυλλική λίπανση ή από έδαφος. 67

73 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΚΑΝΑΒΑΡΟΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ Χωριό: ΕΛΟΣ Περιοχή δειγματοληψίας: ΒΑΜΒΑΚΙΑ Πόλη : Είδος φυτού: ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΕΣ Ποικιλία: Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρτη -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ξε) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός (Ου) Βόριο (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Πορτοκαλιά. Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Οι ποσότητες των στοιχείων αζώτου, μαγνησίου, ασβεστίου, σιδήρου θεωρούνται ικανοποιητικές. Χρειάζεται να γίνει προσθήκη φωσφόρου, καλίου 1-2 κιλά/δένδρο με τα αντίστοιχα λιπάσματα. Πιθανές τροφοπενίες ψευδαργύρου, μαγγανίου οπότε εφαρμόζουμε διαφυλλική λίπανση ή από το έδαφος. Πιθανή τοξικότητα βορίου. 68

74 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΔΩΡΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ Χωριό: ΔΡΕΠΑΝΟ Περιοχή δειγματοληψίας: Πόλη : Είδος φυτού: Ποικιλία: Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρητ -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ρβ) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός (Ου) Βόριο Εύρη φυσιολογικών τιμών για Μανταρινιά. Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Το άζωτο είναι ελαφρά χαμηλότερο. Πρέπει να αυξηθεί με κατάλληλους χειρισμούς (π.χ. αποφυγή έκπλυσης, πιθανή αύξηση οργανικής ουσίας, επιπλέον δόση ή ποσότητα). Έχει ανάγκη από κάλιο, μαγνήσιο (χρήση π.χ. πατεντκάλι 1-2κιλά/δένδρο. Πιθανές τροφοπενίες ψευδαργύρου μαγγανίου συνίσταται εφαρμογή με θειϊκό ψευδάργυρο στο έδαφος ή χηλικό στα φύλλα. 69

75 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΦΟΥΖΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Περιοχή δειγματοληψίας: ΚΡΟΙΛΙΑΤΗ ΚΟΚΚΙ Είδος φυτού: Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Χωριό: ΣΤΙΜΑΓΚΑ Πόλη : Ποικιλία: ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ Έκταση: στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρπι -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ξθ) ' Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός (Ου) Βόριο (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (έναρξη ανθήσεως - φύλλα) Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Χρειάζεται προσθήκη καλίου, μαγνήσιο μετά το δέσιμο με υδατοδιαλυτό λίπασμα (π.χ Μ9) σε δόση 509τ/πρέμνο. Πιθανό το χειμώνα, να χρειαστεί θειϊκός σίδηρος. Πιθανές τοξικότητες μαγγανίου, ψευδαργύρου. 70

76 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΚΑΡΑΧΡΗΣΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Χωριό: ΖΕΥΓΟΛΑΤΙΟ Περιοχή δειγματοληψίας: Α Πόλη : Είδος φυτού: Ποικιλία: ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρπι -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Εβ) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (Θ3) Χαλκός Βόριο (Ου) (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (τέλος ανθήσεως - φύλλα) Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Πρέπει να γίνει προσθήκη νιτρικής αμμωνίας σε δόση ΙδΟςτ/πρέμνο. Το χειμώνα θα πρέπει να δοθεί φώσφορος (π.χ ) σε δόση ΣδΟςτ/πρέμνο. Μετά το δέσιμο, χρειάζεται να γίνει προσθήκη θειϊκού καλίου υδατοδιαλυτού σε δόση δορτ/πρέμνο. Πιθανή τροφοπενία σιδήρου, οπότε εφαρμόζεται διαφυλλικός ψεκασμός ή προσθήκη από το έδαφος. Τοξικότητες ψευδαργύρου, μαγγανίου, βορίου. 71

77 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΠΑΝΟΥΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Περιοχή δειγματοληψίας: Είδος φυτού: Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Χωριό: ΚΡΥΟΝΕΡΙ Πόλη : Ποικιλία: ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρτη -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ρθ) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός (Θυ) Βόριο (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (έναρξη ωριμάνσεως - φύλλα) Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Θέλει επιπλέον αζωτούχο λίπανση. Πρέπει να γίνει ανόρθωση φωσφόρου (π.χ ). Δεν υπάρχει έλλειψη καλίου. Ενώ παρατηρείται ανάγκη προσθήκης μαγνησίου. Η τιμή του μαγγανίου είναι υπερβολικά μεγάλη γι' αυτό πρέπει να γίνει ανάλυση εδάφους για να προσδιορισθεί η τιμή του. 72

78 ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ: Αποστολέας : ΞΕΝΟΣ ΣΠΥΡΟΣ Περιοχή δειγματοληψίας: Είδος φυτού: Υποκείμενο: Είδος βλαστού: - Εποχή δειγματοληψίας: Χωριό: ΛΟΥΤΡΟ Πόλη : Ποικιλία: ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ Έκταση: - στρέμματα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ % ΞΟ * Φυσιολογικό εύρος τιμών ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ρρτη -Ο Φυσιολογικό εύρος τιμών Άζωτο (Ν) Σίδηρος (Ρθ) Φώσφορος (Ρ) Ψευδάργυρος Κάλιο (Κ) (Ζη) Μαγνήσιο (Μ9) Μαγγάνιο (Μη) Ασβέστιο (03) Χαλκός Βόριο (Ου) (Β) Εύρη φυσιολογικών τιμών για Σουλτανίνα (ωρίμανση - φύλλα) Για περισσότερες λεπτομέρειες επικοινωνήστε μαζί μας. *ΞΟ = Ξηρά ουσία Πρέπει να γίνει προσθήκη φωσφόρου (π.χ ) σε δόση 250 9ι /πρέμνο. Πιθανόν να χρειαστεί δόση συντήρησης ως αναφορά το σίδηρο με προσθήκη ίθ504, σε δόση 1009τ/πρέμνο. Πιθανή τοξικότητα μαγγανίου, βορίου, καλίου. 73

79 Επίλον(Χ Σήμερα η φυλλοδιαγνωστική εφαρμόζεται σε πολλά γεωργικά πειράματα, προκείμενου να συμβάλλει στην απόδειξη των ευρημάτων κατά την εφαρμογή της έρευνας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι ένα είδος έλεγχου της θρεπτικής κατάστασης και της ορθολογικής λίπανσης, αφού έχει προηγουμένως γίνει ανάλυση εδάφους και έχει συσταθεί κατάλληλος τρόπος λίπανσης. Οι αναλύσεις φυτικών ιστών έχουν επεκταθεί σε πολλές καλλιέργειες και έτσι διευρύνεται συνεχώς η χρήση της. Στο Ν. Κορινθίας η χρήση της έχει επεκταθεί κυρίως στη σουλτανίνα, αφού εξακολουθεί να είναι μια καλλιέργεια στην οποία στηρίζεται ο νομός. Οι διαφυλλικές λιπάνσεις είναι ελάχιστες. Ο νομός στηρίζονταν στη γεωργία, η μειωμένη ζήτηση όμως των προϊόντων της, οδηγεί τους καλλιεργητές σε αμέλεια του σωστού τρόπου θρέψης των καλλιεργειών. Όσον αφορά το περιφερειακό εργαστήριο γεωργικών εφαρμογών και αναλύσεων λιπασμάτων, είναι ένα εργαστήριο που προσφέρει ένα αξιόλογο έργο και συμβάλλει στην πρόοδο της γεωργίας του Νομού. Παρόλα αυτά λόγω έλλειψης κονδυλίων από το κράτος, έμπειρου προσωπικού και μειωμένου ενδιαφέροντος από την πλευρά των καλλιεργητών όσον αφορά τις αναλύσεις, δεν υπάρχουν προοπτικές αναβάθμισης. 74

80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγάθου Νικ. (1976) «Σύγχρονη πρακτική λιπασματολογία», Εκδόσεις Σ. Σπύρου, Αθήνα. Αναλογίδης Δ. (1989) «Γονιμότητα και σχέσεις εδάφους - φυτών», ΑΕΙ Αθηνών. Βαγιανός I. (1983) «Πρακτική αμπελουργία - οινολογία», Εκδόσεις Ψύχαλου. Γαβαλάς Ν. (1971) «Η ανόργανη θρέψη των εσπεριδοειδών», Αθήνα. Ηλιόπουλος Α. (1996) «Ειδική φυτοπροστασία δενδρωδών καλλιεργειών και αμπέλου», ΤΕΙ Καλαμάτας. Κατσαβός Χρ. (1996) «Υδρολίπανση», περιοδικό Γεωργική Τεχνολογία, τεύχος Δεκέμβριος 1996: Κουκουλάκης Π. (1995) «Βασικές αρχές ορθολογικής λίπανσης των καλλιεργειών», περιοδικό Γεωργία και κτηνοτροφία, τεύχος 9: Κούσουλας Κ. (1995) «Αμπελουργία», Εκδοτική Αγροτεχνική Α.Ε., Αθήνα. Μπόβης Κ. (1991) «Λιπάσματα και λιπάνσεις», ΑΕΙ Αθηνών. Μπουράνης Δ. (1996) «Εργαστηριακές ασκήσεις εφαρμοσμένης διατροφής φυτών», ΑΕΙ Αθηνών. Νικόπουλος Δ. (1996) «Γενική γεωργία», ΤΕΙ Καλαμάτας. Παναγιωτόπουλος Λ. (1995) «Για σωστή υδρολίπανση απαιτείται εφαρμοσμένη έρευνα», περιοδικό Γεωργική Τεχνολογία, αφιέρωμα «Λίπανση - θρέψη», τεύχος 2: Παναγόπουλος (1993) «Ασθένειες καρποφόρων δέντρων και αμπέλου», Εκδόσεις Α. Σταμούλη, Αθήνα. Πιστόλης Λ. - Κουσουλάς Κ. (1995) «Θρέψη - λίπανση αμπέλου», περιοδικό γεωργία και κτηνοτροφία, τεύχος 9: Ποντικής Κ. (1993) «Εσπεριδοειδή», Εκδόσεις Α.Σταμούλη, Αθήνα. Πρωτοπαππαδάκης Ε. (1992) «Τα εσπεριδοειδή», Εκδόσεις Γεωργία και Κτηνοτροφία, Αθήνα. Πρωτοπαππαδάκης Ε. (1995) «Λίπανση εσπεριδοειδών», περιοδικό γεωργία και κτηνοτροφία, τεύχος 9: Ρούμπος I. (1994) «Ασθένειες και εχθροί της αμπέλου». 75

81 Σιμώνης Α. (1995) «Τα θρεπτικά στοιχεία των φυτών»,περιοδικό Γεωργία και Κτηνοτροφία,τεύχος 9: Τσαπικούνης Φ. (1995) «Θρέψη - λίπανση φυτών», Εκδόσεις Βάρδα. Τσικαλάς Π. (1995) «Ανάλυση φυτικών ιστών», ΤΕΙ Ηρακλείου. Τσιτσίας Κ. (1997) «Φυλλοδιαγνωστική» Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα Τσιτσίας Κ. (1997) «Εδαφολογία» Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα. Τσιτσίας Κ. (1997) «Λιπασματολογία» Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα. 76

82 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

83 jflbi ΦΗΜΕΡΙΣΤΗΣΚΥΒΕΡΝΗΣΕϋΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Α Μ Μ Α S I AAJtKJMBPIOY 1 8 β ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΟΤΟ ΑΡΙ8Μ 8Χ TjîwUÎY ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ Î.S Τροτοτοιη.π, :συ Β.Λ. 41/ 23J.63 ετερί ιγχρίσιω ς τ ν τ κ ϊκ ΐι ς ΙόρμιατΟς υτό την ετωνυμια «Στέγη 8 η- *κων Παλιού Φαλήρω Ο ΑΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ» και κυρώσεως του Οργανισμού αυτού» όχως τροτο- Γ.οιηνηχε κα: συμτληρώόηκι μιταγενήττιρα...1»5 Σύσταση Ιίεριρερειακώ ν Εργαστηρών Γεωργικών Ε φαρμογών και Αναλύσνως ΛΛεχσμάτων...2 Α ΙΟ Φ Α Κ Ι Χ L-γν,ριση πρωτοκόλλου 5ης συνόδου ιλληνο σοόιετιχής διακ»όερν«;τ:κής εχιτρσαής για την οικονομική και ώ εμ η χα χκή «νκεργασία μετά του χρονοδιαγράμματος δραστηριοτήτων (Μ όσ χα, ). ' Τ ις δ ια τά ξεις του Ν / «Κυβέρνηση κ Κυβερνητικά όργανα» (Φ Ε Κ 137 / τ. Α '). 4. Την κοινή απόφαση του Πρωθυπουργού και ΐπ ο υργ Υ γ εία ς, ΙΙρόνοιας κ α ι Κοινών. Ασφαλίσεων, 1170/ (Φ Ε Κ /8 6 τ. Β ') «Ανακατανομή αρμοδιοτήτων στο Υφυπουργούς Υ γ εία ς». 5. Τη ν 1 2 / απόφαση του Δ ιοικητικού Συμβουλί του Ιδρύματος «Σ τέγ η θηλέω ν U Α Γ ΙΟ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Φαλήρου», μα πρόταση της Υφυπουργού 1 γείας, I I μόνοι κ α ι Κοινωνικών Ασφαλίσεων, αποφασίζουμε : '.Αρθρο 1. Ο Κλάδος Μ Ε Επ ιμελητώ ν παιδιών που προβλέπετ από τις διατάξεις της παρ. 1 στοιχείο Β' του άρθρου 1 τι Β. Δ /τος 4 1 / (Φ Ε Κ 5 / τ. Α '), όεως τού αντικαταστάνηκε»τό τ ις δ ια τά ξεις toj Π.Δ. 547 Ί 9 ί (Φ Ε Κ /8 5 τ. Α ') καταργείται και συστήνεται αντί αοτ Κλάδος Δ Ε Διαχειριστών. ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ YTV ΑΡ1Θ. 43«U) 'Αρθρο Τ ο άρθρο 11 του ίδιου παραπάνω Β.Δ /το ς όπως τούι προσ τέθ ηκε με τ ις δ ια τά ξεις του άρθρου 2 του /8 5 Π.,ί τος αντικαθίστανται ως ακολούθως : : ροποποίηση του Β.Δ /τος 4 1 / «περί εγκρίσχως συττάαεω ς Ιδρύματος υπό την επω νυμία «Σ τέγ η θηλέων IIκ λ ο ιο ύ Φαλήρου Ο Α Γ ΙΟ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ» κ α ι Ό μώ σεω ς του οργανισμού αυτού» όπως τροποποιήθηκε.κχ. συμπ ληρώθηκε μεταγενέστερα». Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ' Ε χοντας υπόψη : 1 Τ ις δ ια τά ξεις του άρθρου κ α ι επόμενα του Α στικού ι \ ωδικά κα ι τω ν άρθρων 95 κ α ι 98 του Α.Ν / Τ ις δ ια τά ξεις του Προεδρικού Δ /τος / Φ Ε Κ 61 '7 8 τ. Α ') «π ερί εξαιρέσεω ς εκ τη ς εποπτείας του,' τουργείου Ο ικονομικώ ν του - Ιδρύματος «Σ τέγ η θηλέω ν» Γ ΙΟ Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ» του Π αλαιού Φαλήρου κ α ι υπα- γής τούτου εις την «ποπτείαν του Υπουργείου Κοινωνικών I πηρεσιών. Ά ρ θρ ο 11. Κλάδος Δ Ε Διαχειριστών. 1. Ο Κλάδος Δ ιαχειρισ τώ ν περιλαμβάνει μ ία ( 1 ) θέσ με εισαγω γικό βαθμό τον Γ. 2. Προσόντα διορισμού ορίζονται : Απολυτήριο Λυκείο ή εξατα ξίο υ Γυμνασίου». Σ τη ν Υφυπουργό Υ γ εία ς, Πρόνοιας κ α ι Κοιν. Ασφαλίσει» αναθέτουμε τη δημοσίευση κ α ι εκτέλεση του παρόντος δια τάγματος. Η Α θήνα, 17 Δεκεμβρίου 1986 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΝΤ. ΣΑΡΤΖΕΤΑΚΗΣ ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΙ ΥΓείΛ Χ. ΠΓΟΝΟΙΛΧ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΝ. ΑΙΦΑΛΙΧΕΟ ΧΥΑΚΛ ΑΚΡΙΤΑ

84 Σύσταση Π Ρ Ο ί^ Ι Κ Ο Δ ΙΑ Τ Α ΓΜ Α ΥΠ* ΑΡΙΘ. 439 Π εριφερειακώ ν Εργαστηρίω ν Γεωργικώ ν -Εφαρμογών κ α ι Αναλύσεως Λιπασμάτω ν. Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Τ Η Σ Ε Λ Λ Η M X. Η Σ Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ ΙΑ Σ Έ χ ο ν τα ς υπόψη : 1. Τ ις δ ια τά ζεις : α ) Του-άρθρου 16 χ α ρ. 4 του ν / ατροποποίη- <:η κ α ι συιτπλήρωση υπ αλληλικών διατάξεω ν» (Φ Ε Κ 156 τ Α ').. -. β ) Τ ο υ ά? 6 ρου 6 του ν / (»Λ ιπ άσ ματα» (Φ Ε Κ 164 Λ '). 2. Την α ρ ιϋ / γνωμοδότηση το υ Συμβουλίου -,ς Ε π ικράτεια ς, με πρόταση τω ν Υπουργών Προεδρίας της ιν-βέρνησ /,ς, Ο ικονομικώ ν κ α ι Γεω ργίας, αποφασίζουμε : β ) Η παραλαβή δε: ' -ιάτων εδαφών λιπχσμάτω. ν φύλλων κ α ι άλλων φυτικών μερών κα ι η προετοιυασίι των γ ια εργαστηριακός εξετάσεις κα: αναλύσεις. γ ) Η εκτέλεση των απαραιτήτων αναλύσεων κα ι λ ι οικολογικών εργασιών στα δείγματα εδαφών, νετών λιπασμάτω ν. δ ) Ο προσδιορισμός της π εριεκτικότητας, σε ϋρετι κ α ι άλλα σ τοιχεία των δειγμάτω ν φύλλων, φυτικών ι< κα ι λιπασμάτων. ε ) Ο ι μικροσκοπικές εξετάσ εις και απομονώσεις των ρασίτων στα προσκεμιζόμενα δ είγμ ατα των ασθενών τώ ν. σ τ) Η -αξιολόγηση τω ν.αναλυτικών δεδομένων ή φντεπα&ολογικών εξετάσεω ν, κατα περίπτωση και η πι χή οδηγιών γ ια την αντιμετώπιση προβλημάτων. 2. Τ α Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. διαρθρώνονται στους πιο κι Τ ο μ είς, Εργαστήρια κ α ; Γραφεία, μ ετα ξύ -τω ν πτποίωι -αρμοδιότητες τους κατα-άμονται-ω ς ε ^ ς : 1. "Σ υ νισ τώ ντα ι στο Υ π ουρ γείο Γ εω ρ γία ς οκτώ (8 ) Π ε ρ ι φερειακά Ε ρ γα σ τήρ ια.γ εω ρ γικώ ν -Εφαρμογών κ α ι Α ναλύιεω ς Λ ιπ ασ μ άτω ν (Π 9 Ε.Γ J L A.A.), των οποίων η έδρα-και η περιοχή δικαιοδοσίας ο ρ ίζο ν τα ι ως εξής : Γ α π Π - Ε - Γ.Ε.Α.Λ. Α ν α το λική ς Αίπν-δονίσς. κ α ι Θράκης, Lt^Copa την Κ ο μ ο τη ν ή.κ α ι περιοχή άικαιοοόσιας τ υ ς Νομούς Εβρου, Ροδ07της, Ξάνθης, Καβάλας.κ α ι Δράμας. φ) Τομ είς : α α ) Εδαφολογίας, Γο νιμ ό τητα ς Εδαφών και Θρέι Φ υτώ ν, ο οποίος έχ ει ως αντικείμενο τον καθορισμό ι αναγκαίω ν κ α ι.απ αραίτητω ν προεργασιών κ α ι του τρότ δειγματοληψ ίας δειγμάτω ν-εδαφώ ν,-νερώ ν, φύλλων κα ι <] τικώ ν ιστώ ν κ α τά περίπτωση, τον καθορισμό του~αριθμ κ α ι του είδους τω ν απαραιτήτων αναλύσεων την ενδεδ. γμένη μεθοδολογία που 6α -ακολουθείται κατά ανάλυση > περίπτω ση, τη ν αξιολόγηση των-αναλυτικών δεδομένων, γ την αξιοποίησή τους, κατά περίπτωση και τηνπ χρο; β ) Π.Ε.Γ Τ 2 _ Α.Λ Κ εν τρ ικ ή ς κ α ι Δ υ τικ ή ς Μ ακεδονίας Λ έδρα τ η.θεσσαλονίκη και.π εριοχή δικαιοδοσίας -τους Ν ο.-^ ωύς Θ εσοαλονίκης, Χαλχεδβεής, -Κ ιλκίς, Σερρών -και οδηγιών γ ια την αντιμετώπιση των αντιστοίχων τεροβλ Ιιε ρ ία ς. γ ) Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Δ υ τικ ή ς Μ ακεδονίας, με έδρα την ίοζάνη κ α ι περιοχή δικαιοδοσ ίας τους Νομούς Π έλλας, ίλώρίνας, Κ ασ τοριάς, Κ οζάνης, -Ημαθίας -και Ρρεβενών. δ ) Π Έ -Γ -Ε -Α.Λ.'.Κ ε ν τ ρ ικ ή ς Ε λλάδας, με έδρα τ η Α ά ρ ι- ις χ α ι π εριοχή δικα ιο δο σ ία ς το υ ς Νομούς Λ άρκτχς, -Μ χγνη - α ς, Τ ρ ικά λω ν, -/Καρδίτσας, Φ θιώ τιδας.κα ι Ευρυτανίας. ε ) Π.Ε ίγ.ε.α.λ. 'Β ο ρ ειο δ υ τική ς Ελλάδας, με έδρα τα ιάννινα κ α ι περιοχή δικαιοδοσ ίας τους Νομούς Ιωαννίνων εσπρωτίας, Π ρέβεζας, 'Α ρ τα ς, Κέρκυρας κ α ι Λευκάδας. σφ) Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Σ τερ εό ς Ελλάδας κ α ι Νήσων, με ρα τη Λ υκόβρυσ η Α τ τ ικ ή ς κ α ι περιοχή δικαιοδοσίας τους,μούς Α τ τ ικ ή ς, Β ο ιω τία ς, Ε ύ β ο ια ς, Φ ω κίδας, Λέσβου, ο υ, Σ ά μ ο υ, Κυκλάδων κ α ι Δω δεκάνησου. μάτω ν τω ν καλλιεργειώ ν,. ββ ) Φυτοπροσοασίας, ο οποίος -έχει ως αντικείμενο τ< καθορισμό της ανάγκης κ α ι του τρόπου δειγματοληψίι τω ν ασθενών φυτών ή φ υ τικώ ν ιστών και των μέσων ave π τυξής τους, τον καθορισμό του είδους και του αριθμού τα απ αραιτήτω ν εξετάσεω ν κ α ι προσδιορισμών που «παττοί ν τα ι, κ α τά περίπτωση γ ια -τ η, διαπίστωση των αισίων το. προσβολών, τη διάγνωση των ιβαθογένων ή ζω ικών παρα σίτω ν κ α ι την παροχή οδηγιών γ ια την -αντιμετώ πιση τω αντιστοίχω ν προβλημάτων των καλλιεργειών. γ γ ) Λιπ ασ μάτω ν, ο οποίος έχει ως αντικ*ί ΐενο τη δει γματοληψ ία λιπασμάτω ν σύμφωνα μ ε τα ιαχύοντα γ ια τοέλεγχον αυτώ ν, τη ν εφαρμογή των μεθόδων που ισχΰουι γ ια τον ποσοτικό κ α ι π οιοτικό έλεγχο των λιπασμάτων κα Θώς και-γνω μάτευσ η γ ια -την-ταΐγτάτητα -και -πιστοποίηση ζ ) ^ Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Πελοπόννησου, Δ υ τικ ή ς Σ τερ εό ς Ε λ - - -αυτώ ν, την αξιολόγηση μεθόδων -ανάλυσης γ ια τον-έλεγχο -ν'» Ν ή «... ] «1 λρ~ ί <. τ # -.. ιγ«.- των λιπασμάτω ν, τ η συνεργασία μ ε την»αρμόδια για τα ιχή δικαιοδοσίαςπους Ν ο μ ούς Α χ α ία ς,' Η λ εία ς, Μ εσσηνίας,.λιπ άσ ματα-δ /νσ η π ης Κ εντρικής Υπηρεσίας για την.άσκηση εωυίας Α ρ κ α δ ία ς, Α ρ γ ο λ ίδ α ς, -Κ ορινθίας,.α ιτω λρ α η αρ - τη ς εφαρμογής της πολ ιτ ικ ής.των λιπασμάτων -στον τομέα «ίας, Κ εφ αλληνίας κ α ι Ζακύνθου. _ - της αρμοδιότητάς του κ α ι τη διερεύνηση βιολογικών και γ Τ )Π -Ε.Γ 3 Ε Α - Λ. Κ ρ ή τη ς, υ χ έδρα το -Η ράκλειο κ α ι χημικώ' ν κριτηρίω ' ν ενδ ~ * εικτικό1 τητα ς και αποτελεσματικό- -ιαχή -δικαιοδοσίας τους Νομούς Η ρακλείου] Χανίω ν, τητας προγραμμάτοεν jxjhcar tw y. λίμνης κ α ι Λασηθίου. ί. Τ α Π.Ε.Ρ.Έ.Α Α -. που σ υνιστώ νται με το διά ταγμα ό αποτελούν γ εν ικ ές π εριφ ερειακές υπηρεσίες του"υπουρ- >υ Γ εω ρ γία ς κ α ι εξαρ τώ ντα ι κ α τά λόγο αρμοδιότητας από Δ ιεύθυνσ η Γεω ρ γικώ ν -Εφ αρμογών κ α ι τ ην αρμόδια "την πο λ ΐ{ΙΑ ή ί/ι Τ ίλ ά μ ΐ τα λ ι;;ά ;ιμ α τα Δ /νση τη ς Κ ε- ώεής~ΰπηρεσί<ης. " 'Αρθρο 2. Α ρ μ ο δ ιό τητες - Διάρθρω ση I. Σ τ α Π.Ε.Γ Σ Ε 4Α Α. εατήχουν οι α ρ μ ο δ ιό τη τες: β ) Εργαστήριμ» α α ) Αναλύσεων εδαφών, το οποίο έχ ει ως αντικείμενο τη ν π ροετοιμασ ία ιόλων τω ν δειγμάτω ν.(εδαφών, νερών, φυτώ ν) κ α ι την εκτέλ εσ η των απαραιτήτων αναλύσεων,τη βελτίω ση τω ν αναλυτικών μεθόδων, τον έλεγχο της ακρί-,β ειας των αναλύσεων, την οργάνωση του εργαστηρίου για -τη ν τφχύτχρη διεκπεραίωση των.αναλύσεων, τη διατήρηση -αρχείου, δειγμάτω ν κ α ι απ οτελειηιάτω ν. καθώς κα ι εην -παρακολού&ηση τω ν οικολογικών παραμέτρων (ποιοτική και ποσοτική σύσταση της πανίδας του εδάφους). ) Η παροχή, σε συνεργασία μ ε τους γεωπόνους Γεωρ ^ β β ) Φυτοπροστασίας, το οποίο έχ ει ως αντικείμενο την )ς Α νά π τυ ξης, βοη θείας στους καλλιεργη τές με βάση τα - εξέτασ η φυτό παθολογικών δειγμάτω ν ασθενών φυτών που ρχοντα επ ισ τη μ ο νικά κ α ι ερευνη τικά δεδομένα, γ ια την π ροσκομίζονται στο Εργαστήριο, την επιτόπια εξέταση, μετώ π ιση στην π ράξη, προβλημάτω ν που έχουν σχέση εφόσον είναι αναγκαία, ιρυτοπαθο^«** -' η θρέψη, λίπανση κ α ι φυτοπροστχσία των καλλιε-οντη-γ"-

85 I V*.»» V * M H t r i u u u a ^ I CTAUi JITWIUJ ας ( 3 ) θ έσ εις του Κ λάδου Δ Ε 3 0 Ο δ η γ ώ ν.,/ (2 ) θ έσ εις το υ Κ λάδου Τ Ε 4 Κ αθαρισ τριώ ν, ς ( 3 ) θ έσ εις του Κ λά δο υ Τ Κ 5 Β ο ηθη τικο ύ Π ρ ο σωπικά τη ς παραγράφου α υτής χ α τχ ν έμ ετα ι μ ετα - "ομέων χ α ι Ε ρ γα σ τηρίω ν μ ε απόφαση του Π ο ο Ι- της μονάδας ανάλογα μ * τις ανάγκες τους ^ Τ Ά ρ θ ρ ο 6. "" Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. Α ν α το λ ικ ή ς Μ ακεδονίας χ α ι Θ ρά- ^ποννήοοο, Δ υ τικ ή ς Σ τ ε ρι άς Ελλάδας χ α ι Νήσων ρς, τ ίθ ε ν τ α ι Cac λ ε ιτο υρ γία απά τη δημοσίευση''του διατάγματος~3την^εφ ημερίδα τη ς Κυβερνήσεως. Jπóλoιπα Π.Ε.Γ.Ε.Α.Λ. τίθ ε ν τ α ι σε λειτουργία με το υ Υπ ουργού Γ εω ρ γία ς που δημοσιεύεται στην α τη ς Κυβερνήσεως. κείμενο σε πρωτότυπο στην ελληνική γλώσσα έχ ει ι»*ς «ξήί : ' Α θήνα, 2 2 Δεκεμβρίου * -r '»*' ο> taormx BfocAKAx τχζ nionoh JUL A 5. Τ Χ Ο Χ Λ Τ Ζ Ο Μ Υ Δ Ο Χ Μ ΝΙΚΗΧ OUUMMM1AX KSXTAZ s u m a rxarriax a u x MOTTAJCiAX I0MHXAN1AX, ΧΧΧΡΓΧΙΑΧ ΚΑΙ ΧΙΧΧΟΑΟΠΑΧ AMAXTAXIOX ΒΚΠΟΜΚΧ ETA*opfi και cnikomaaioa KOXTAX ΜΟΑΙΓΤΟΥΒΑΧ oonriaa u r t A K H A M Y A U X ΥΠΙΛΧ. I f M O U l ΚΑΙ XQI MOU(ASM AlVAAlIUUt narras muunutax nm»aaao«tox, iovotaiux και AXA. XPfOM KYAIfKAOX KOYAOYMOAU ΚΧΠΟΡΙΟΤ AXIAUX ΧΑΡΑΜΤΓΤΗΧ uooraoa AAYTuiAx XTABKX ΑΑΚΧΑΜΔΡΗΧ \ πουργό Γ εω ρ γία ς α ναθέτουμε τ η δημοσίευση χ α ι του παρόντος Δ ια τάγμ ατο ς. Α θή να, ΙίΓ Δεκεμβρίου 1386 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Χ Ρ Η Γ Τ Ο Σ Α Ν Τ. ΣΛΡΤΖΕΤΛ Κ Η Σ ΟΙ ΤΠΟΤΜΤΜ A l ΤΜΧ KYBCPHHXMX O lto K O V HLQ«TXOXATZOnOYAOS ΔΗ Η- ΤΧΟΜ ΛΛΧ ΓΕΟΡΓΙΑΧ ΓΙΑΝΝΗΣ αοττλκηχ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ E N T Φ /3 /Α Σ /Μ (3 ) πρωτοκόλλου 5ης συνόδου ελληνο-σ οβιετιχής ερνηττχής επιτροπ ής γ ια.τη ν ο ικονομική κ α ι β ιο - :κή συνεργασία μ ε τά το υ χρονοδιαγράμματος δραιή τ ω ν (Μ ό σ χ α ).,- OI Υ Π Ο Ϊ^ η. ^ - _. *. Α Ρ ΙΑ Σ Τ Η Σ Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Η Σ, Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο Ν, Ε Θ Ν ΙΚ Η Σ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Σ, όπ Π Ρ Ο Ν Θ ΙΑ Σ ^ - Κ Α Ι- Κ Ο ΙΝ. Α Σ Φ Α Λ ΙΣ Ε Ω Ν Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Ν, Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΑ Σ, Υ Λ Λ Ο Ν Τ Ο Σ, Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ ΙΑ Σ Κ Α ΙΔ Η Μ.Ε Ρ Γ Ω Ν Χ Α Ν ΙΑ Σ,Τ Ε Ν Ε Ρ Γ Ε Ε Α Σ Κ Α Ι Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ ΙΑ Σ, Ο Ρ ΙΟ Υ, Μ Ε Τ Α Φ Ο Ρ Ω Ν Κ Α Ι Ε Π ΙΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΩ Ν Κ Α Ι Ε Μ Π Ο Ρ ΙΚ Η Σ Ν Α Υ Τ ΙΛ ΙΑ Σ Ε χοντας υπόψη : ; δ ια τά ξε ις του υπ' α ρ ιθ μ / Ν όμου μ ε τον ρ ώ θη κε η συμφω νία γ ια την α νά π τυξη τ η ς οιχονοχ ι β ιο μ η χ α νική ς συνεργασίας μ ετα ξύ τω ν κυβερνή- >ς Ε λ λη ν ικ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς κ α ι τ η ς Έ νωσης τω ν ιώ ν Σ ο σ ια λ ισ τικ ώ ν.δ η μ ο κ ρ α τιώ ν που υπογράφηκε )ήνα σ τ ις '(Φ Ε Κ A ' 1 7 / ). > περιεχόμενο του υπό έγκριση πρωτοκόλλου, «πο μ ε Γ ίνουμε ω ς έχ ει κ α ι στον σύνολό του το πρωτόκολλο ; συνόδου της ελλη νο -σ ο β ιετική ς διακυβερνητικής ο... - Π Ρ Ω Τ Ο Κ Ο Λ Λ Ο Τ η ς 5ης Συνόδου τη ς Δ ιακυβερνητικής Ελληνο r Σο β ιετική ς Επιτροπής γ ια την Οικονομική κα ι Βιομηχανική Συνεργασία. Η 5η Σύνοδος της Δ ιακυβερνητικής Ελληνο - Σο β ιετική ς Επιτροπής γ ια την Οικονομική κ α ι Βιομηχανική Συνεργασ ία πραγματοποιήθηκε στη Μ όσχα από τις 25 έως τ 'ς 29 Αυγούστου Επ ικεφαλής τη ς Ελληνικής Αντιπροσωπείας ήταν ο Α ' Υφυπουργός Εθνικής Ο ικονομίας της Ελληνικής Δημοκρατία ς, I. Π Α Π Α Ν Τ Ω Ν ΙΟ Υ, επικεφαλής της Σ ο β ιετική ς Αντιπροσωπείας ήταν ο Α ' Υφυπουργός Εξωτερικού Εμπορίου της Σ ο β ιετικ ή ς Έ νωσης Ν -Δ. Κ Ο Μ Α Ρ Ω Φ. Η σύνθεση των Αντιπροσωπειών παρατίθεται (Παραρτήμ α τα I κ α ι Π ). Σ τη Σύνοδο εξετάστηκαν τα ακόλουθα θέματα : I. Η εξέλιξη της εμπορικής, οικονομικής χ α ι βιομηχανικής συνεργασίας μ ετα ξύ των δύο χωρών. I I. Ο ι προοπτικές της εμπορικής, οικονομικής χαι βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. I I I. Ε ξέτασ η κ α ι υπογραφή Χρονοδιαγράμματος δραστηριοτήτων γ ια την υλοποίηση του -Μακροχρόνιου Προγράμματος Α νάπ τυξης τ η ς Ο ικονομικής; Βιομηχανικής κα ι Επ ιστημονικό - Τεχνολογικής Συνεργασίας μεταξύ της Ε λ λάδας κ α ι τη ς Ε Σ Σ Δ», γ ια την περίοδο IV. Διάφορα θέματα. Ο ι διαπ ραγματεύσεις πραγματοποιήθηκαν σε ατμόσφαιρα φ ιλία ς κ α ι ε ιλ ικρίνεια ς χ α ι μ ε πνεύμα αμοιβαίας κατανόησης. 7. _. jv *, JL Η εξέλ ιξη της εμπορικής οικονομικής κα ι βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ τω ν δύο χωρών. Τ α δύο Μ έρη αλληλοενημερώθηκαν γ ια τ ις οικονομικές ε ξ ελίξεις στην Ελληνική Δημοκρατία χα ι την ΕΣΤΙΑ Η Ε λληνική πλευρά αναφέρθηκε στα μ έτρ α που λήφθηκαν τον Ο κτώ βρη του 1985 γ ια τη σταθεροποίηση της Ελληνικής Ο ικονομίας κ α ι τονίσθηκε ο προσωρινός χαρακτήρας των μέτρων που αφορούν στην π ολίτική των ελληνικών εισαγωγών. Τ α δύο Μ έρη εξέτασα» την εξέλιξη της εμπορικής, οικονομικής χα ι βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ τω δόο χωρών. " _ ΥπογραμμίσΟηκαν ό τι για την ανάπτυξη των εμπορικό-: οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, μεγάλη σημα- _ι - : \ ι ι η > * - - ίϊ το XL Ο >u Tí re s υι 18 <τ Δ : Π >ι