ΑΖΩΤΟΥΧΟΣ ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΟΡΘΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ. Δρ. Γιάννης Ασημακόπουλος Πρώην Καθηγητής Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών

Transcript

1 ΑΖΩΤΟΥΧΟΣ ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΟΡΘΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Δρ. Γιάννης Ασημακόπουλος Πρώην Καθηγητής Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών

2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΛΙΠΑΣΜΑΤΟΣ. Με την κλασσική έννοια, ως λίπασμα ορίζεται κάθε ουσία που περιέχει ένα ή περισσότερα απαραίτητα για τη θρέψη των φυτών στοιχεία και η οποία τα αποδίδει στα φυτά είτε αυτή προστίθεται στο έδαφος, είτε απ ευθείας στα φυτά. Με την προσθήκη αυτών (λίπανση) αποκαθίσταται η οποιαδήποτε προϋπάρχουσα έλλειψη στο έδαφος, αλλά και το έλλειμμα που προκύπτει στα εδάφη από τα συγκομιζόμενα προϊόντα της κάθε καλλιέργειας. Με την ευρύτερα αποδεκτή σήμερα έννοια, θεωρούνται ως λιπάσματα και οι ουσίες που συμβάλλουν άμεσα στην ανάπτυξη του φυτού και βελτιώνουν την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων (ένζυμα, βιταμίνες, αμινοξέα, φυτορμόνες κλπ) ή έμμεσα (διάφορα μέσα εμβολιασμού του εδάφους κλπ).

3 Θρεπτικά στοιχεία των φυτών. Ένα στοιχείο θεωρείται ως απαραίτητο για την ανάπτυξη των φυτών, και για το λόγο αυτό ονομάζεται θρεπτικό, όταν: Α) αποδεδειγμένα συμμετέχει στις μεταβολικές λειτουργίες του φυτού. Β) Ορατά, ή μη ορατά συμπτώματα, που οφείλονται στην έλλειψη ενός στοιχείου, εξαφανίζονται όταν προστεθεί το στοιχείο αυτό στο φυτό. Γ). Η έλλειψη είναι ειδική για το στοιχείο, δηλαδή η έλλειψη του συγκεκριμένου στοιχείου και μόνο προκαλεί τη συγκεκριμένη δυσλειτουργία στο φυτό και δεν μπορεί να αντικατασταθεί από άλλο στοιχείο. Τα ανωτέρω θρεπτικά στοιχεία κατατάσσονται σε: μακροθρεπτικά: {C, H, O}, Ν, P, K, Ca, Mg και S, και μικροθρεπτικά (ή ιχνοστοιχεία): Fe, Zn, Cu, Mn, B, Cl, Mo, Co και Ni.

4 ΑΖΩΤΟΥΧΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Υπάρχουν πολλά είδη των κοινών αζωτούχων, από τα οποία η επιλογή του καταλληλότερου θα πρέπει να σχετίζεται με τις ιδιότητές του (πχ δείκτης αλάτωσης), και με τις ιδιότητες των εδαφών (οξινοποιά και μη οξινοποιά, προκειμένου να αποφεύγεται ο κίνδυνος περαιτέρω οξίνισης των οξίνων εδαφών). Σημαντική ώθηση έχει δοθεί στην παρασκευή των διαφόρων «νέου τύπου» αζωτούχων λιπασμάτων (βραδείας απελευθέρωσης, λιπάσματα με παρεμποδιστές της νιτροποίησης, κλπ). Η χρήση τέτοιων λιπασμάτων συμβάλλει θετικά στις αποδόσεις και στην ποιότητα των προϊόντων, και περιορίζει σημαντικά τα προβλήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον, αλλά και το κόστος λίπανσης.

5 ΑΝΑΓΚΗ ΛΙΠΑΝΣΗΣ Kάθε ποσότητα τροφής που καταναλώνεται αντιστοιχεί σε ποσά των θρεπτικών στοιχείων που αφαιρούνται από το έδαφος. H έλλειψη που παρουσιάζεται (διαπιστώνεται από τη μειωμένη παραγωγή, που δεν οφείλεται στις ιδιότητες του εδάφους, αλλά και από τις αναλύσεις του εδάφους και κυρίως των φυτικών ιστών), θα πρέπει να αντισταθμίζεται με την προσθήκη ουσιών που τις περιέχουν (λιπάσματα). Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ελλιπής θρέψη, των φυτών δεν συμβάλλει μόνο στη μείωση της παραγωγής, αλλά επιδρά δυσμενώς και στη διατροφή του ανθρώπου.

6 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Οι αλλαγές που επέφερε η τεχνολογική πρόοδος στην παραγωγή λιπασμάτων, νέων ποικιλιών με αυξημένες απαιτήσεις σε θρεπτικά, αλλά και γεωργικών μηχανημάτων, ή νέων αρδευτικών συστημάτων, έδωσαν νέα ώθηση στη γεωργία. Αντί, όμως, να λυθούν προβλήματα, αυτά παρέμειναν, ή δημιουργήθηκαν και νέα στο ευρύτερο περιβάλλον (και στο κοινωνικό σύνολο), που σχετίζονται με την ανεξέλεγκτη χρήση τους.

7 ΟΡΘΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Η υπάρχουσα ανεπιθύμητη κατάσταση μπορεί να ανατραπεί στα πλαίσια της Ολοκληρωμένης Γεωργίας. Όλες οι καλλιεργητικές φροντίδες, άρα και η λίπανση, θα πρέπει να γίνονται με βάση κανόνες και προϋποθέσεις, και οι υπάρχουσες πληροφορίες θα δίνονται υπό μορφή οδηγιών στους παραγωγούς.

8 Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. (Κ.Ο.Γ.Π.). Στα πλαίσια του εναρμονισμού με τις Χώρες τις ΕΕ για την ορθή γεωργική πρακτική, έχουν εκδοθεί οι κανονισμοί 1698/2005 και 73/2009. Για την εφαρμογή τους ισχύει ο Νόμος 509/2010. Η φιλοσοφία των κανονισμών και των Νόμων βασίζεται στην παραγωγή (επιθυμητή ποσοτικά και ποιοτικά) με ταυτόχρονη μέριμνα για την αειφορία των εδαφών και την προστασία του περιβάλλοντος. Στα πλαίσια αυτά, η ορθή γεωργική πρακτική είναι προς το παρόν προαιρετική. Οι συνεργαζόμενοι οι αγρότες θα πρέπει να εφαρμόζουν ορισμένες πρακτικές, οι οποίες θα τους δίνονται από τους «ειδικούς», υπό κωδικοποιημένη απλή μορφή (Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, ή Κ.Ο.Γ.Π.).

9 Εκτίμηση των ποσών λίπανσης Η γνώση της «συμπεριφοράς» των θρεπτικών στο έδαφος, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εκτίμηση (προσδιορισμό) των απαιτούμενων ποσών για κάθε έδαφος και για κάθε καλλιέργεια. Για τα «μη κινητικά στοιχεία» (όπως ο φώσφορος και στα αργιλώδη εδάφη το κάλι, αλλά και τα περισσότερα από τα ιχνο-στοιχεία), οι λιπάνσεις έχουν ως στόχο τη δημιουργία ενός επιπέδου διαθεσιμότητάς τους, το οποίο θα ικανοποιεί τις ανάγκες της κάθε καλλιέργειας. Για τα «κινητικά» (το άζωτο, του οποίου η νιτρική μορφή είναι ιδιαίτερα κινητική), για την ικανοποίηση των συνολικών αναγκών της κάθε καλλιέργειας, η λίπανση θα πρέπει να αντιστοιχεί στις επιμέρους ανάγκες στα διάφορα στάδια ανάπτυξης.

10 Διάγραμμα της μεταβολής των αναγκών των φυτών (σιγμοειδής καμπύλη). Σχετικά ποσά (% ολικού) Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου

11 ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΑΓΡΟΥ-ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ Βασική μεθοδολογία προσδιορισμού των απαραίτητων ποσοτήτων λίπανσης, αποτελεί η διεξαγωγή πολυετούς πειραματισμού στον αγρό, (σε ομοιόμορφη έκταση, ή σε διαφορετικές ομοιόμορφες εκτάσεις, με επιλογή του είδους και αυξανόμενες δόσεις λιπάσματος, με ελεγχόμενες αρδεύσεις, με παρακολούθηση της καλλιέργειας κλπ). Η διεξαγωγή των πειραμάτων είναι αρμοδιότητα των κατά τόπους υπηρεσιών. Για το άζωτο, η λίπανση προσδιορίζεται και με βάση το ισοζύγιο (εισροές-εκροές).

12 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ Ν-λίπανση + Ν ανοργαν. + Ν βροχ+αρδ. + Ν υπολ. = Ν απομ.από καλ.+ Ν απώλ. (1) (εισροές-inputs) = (εκροές-outputs) Από τη σχέση (1) προκύπτει ότι: Ν-λίπανση = Ν απομ από καλλ.+ν απώλ.- (Ν ανοργ. + Ν βροχ.+αρδ. + Ν υπολ. ). (2) Με τη σχέση αυτή προσδιορίζονται τα απαιτούμενα συνολικά ποσά του αζώτου, για την καλλιεργούμενη έκταση, τα οποία θα πρέπει να μετατρέπονται σε κιλά λιπάσματος, με βάση την περιεκτικότητά τους σε άζωτο.

13 Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Τα αποτελέσματα, που σχετίζονται με τη θρέψη των φυτών και τις αποδόσεις, σε συνδυασμό με την οικονομικότητα της λίπανσης, την αειφορία των εδαφών και την προστασία του περιβάλλοντος, δίνονται στους παραγωγούς υπό κωδικοποιημένη μορφή οδηγιών, από τους οποίους απαιτείται η πιστή τήρησή τους. Συνήθως, από τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν γενικές οδηγίες, πχ ότι για τα σιτηρά θα πρέπει να λιπαίνονται με 16 κιλά (μονάδες) αζώτου.

14 Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης των οδηγιών με προσαρμογή των αποτελεσμάτων κατά περίπτωση. Προκειμένου να προσεγγίσουμε τη Γεωργία Ακριβείας, θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια περαιτέρω βελτίωσης. Οι οδηγίες θα πρέπει να αποβλέπουν στην εφαρμογή του κατάλληλου είδους λιπάσματος και της ποσότητας, ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους, στο σωστό χρόνο της βλαστικής περιόδου. Η διεξαγωγή του πολυετούς πειραματισμού δεν μπορεί να περιλαμβάνει όλες τις περιπτώσεις των εδαφών και της διαφορετικής περιεκτικότητάς τους σε ανόργανο (διαθέσιμο) άζωτο.

15 Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Είναι πχ σύνηθες να υπάρχει στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου, διαφορετική περιεκτικότητα σε ανόργανο (διαθέσιμο) άζωτο. Για την αποφυγή απωλειών από τα λιπάσματα, στο στάδιο αυτό μόνο ένα μέρος των απλών Ν-χων λιπασμάτων θα πρέπει να προστίθεται, που συναρτάται με το υπάρχον ανόργανο άζωτο, ενώ το υπόλοιπο σε δόσεις, ο αριθμός των οποίων θα πρέπει να εξαρτάται από τον τύπο του εδάφους (> στα αμμώδη). Στην περίπτωση αυτή, είναι απαραίτητα τα δεδομένα της εδαφοανάλυσης (για τις ετήσιες καλλιέργειες και τα φυλλοβόλα, συν της φυλλοδιαγνωστικής για τα αειθαλή), προκειμένου με την τμηματική λίπανση να προστίθενται οι ποσότητες των λιπασμάτων που θα «καλύψουν» τις ανάγκες των φυτών μέχρι το επόμενο στάδιο της ανάπτυξης, κατά το οποίο αντίστοιχοι προσδιορισμοί είναι απαραίτητοι για τον υπολογισμό της επόμενης συμπληρωματικής λίπανσης κοκ.

16 Η ΛΙΠΑΝΣΗ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Ιδιαίτερα για τις ευπρόσβλητες περιοχές, οι γεωργοί θα πρέπει να τηρούν αυστηρά και κατά περίπτωση τους υπάρχοντες κώδικες. Γενικά, επιβάλλεται η αποφυγή προσθήκης των Ν-χων λιπασμάτων σε αποστάσεις <2 m από όχθες, ή <6 m σε εδάφη με κλίση > 8%. Τα λιπάσματα βραδείας απελευθέρωσης ενσωματώνονται και προστίθενται εφάπαξ στην αρχή της καλλιεργητικής περιόδου Επίσης, προκειμένου τα αποτελέσματα του πολυετούς πειραματισμού να έχουν εφαρμογή και σε εδάφη με διαφορετική αλατότητα, ή διαφορετικό ph, επιβάλλεται η επιλογή του αντίστοιχου είδους λιπάσματος (πχ με διαφορετικό δείκτη αλάτωσης, ή οξινοποιού, ή μη οξινοποιού λιπάσματος).

17 Σχέση μεταξύ περιεκτικότητας νιτρικών και παραγωγής εαρινής καλλιέργειας σπανακιού.

18 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1) Η ύπαρξη εξαιρετικά πολλών, σε αριθμό και είδος, λιπασμάτων, δίνει την ευχέρεια επιλογής των καταλληλότερων κατά περίπτωση. 2) Ο σχεδόν μέχρι σήμερα χαμηλός συντελεστής χρησιμοποίησης από τις καλλιέργειες οφείλεται στην κακή χρησιμοποίησή τους. 3) Οι προϋποθέσεις, για να υπάρχουν μόνο τα θετικά αποτελέσματα της λίπανσης, είναι: Η ενασχόληση με το θέμα «ειδικών» σε κεντρικό επίπεδο, για διεξαγωγή ή εφαρμογή έρευνας. Μέσω της συνεχιζόμενης έρευνας, προκύπτουν νέα δεδομένα, που αφορούν σε νέες ποικιλίες, ή νέες τεχνολογίες. Απαιτείται η ύπαρξη υποδομής (ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμός, πειραματικοί αγροί).

19 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συνεχής ενημέρωση όλων των άλλων εμπλεκομένων («ειδικών» στα επιμέρους θέματα και των αγροτών). Κρίνεται αναγκαία η στενή συνεργασία «ειδικών» και αγροτών. Οι αγρότες θα πρέπει να κατανοήσουν την ανάγκη και τη σημασία των αναλύσεων των εδαφών τους και των φυτικών ιστών των καλλιεργειών τους στη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον. Οι επιτόπιοι έλεγχοι για την εφαρμογή των οδηγιών, μπορεί να είναι μόνο σε ένα βαθμό αποτελεσματικοί. Η ύπαρξη δικτύου εργαστηρίων αναλύσεων σε όλη τη χώρα (κρατικών και αξιόπιστων ιδιωτικών), ο εξοπλισμός των οποίων δεν είναι απαραίτητο να είναι πολυδάπανος.