Ποιοτική Έρευνα Άλλοι μέθοδοι συλλογής στοιχείων έρευνας-ανάλυση δεδομένων-παρουσίαση

Transcript

1 Ποιοτική Έρευνα Άλλοι μέθοδοι συλλογής στοιχείων έρευνας-ανάλυση δεδομένων-παρουσίαση Αναστασία Κ. Καδδά Δρ.Κοινωνιολογίας Υγείας Μsc Διοίκηση Μονάδων Υγείας

2 ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Η θέαση ή ακρόαση από τον ίδιο τον ερευνητή-εξεταστή, καταστάσεων όπου λαμβάνει χώρα το υπό μελέτη φαινόμενο καθώς και η μέτρηση και καταγραφή από τον ίδιο τον εξεταστή (όργανο μέτρησης) σχετικών με το ερευνώμενο θέμα πληροφοριών με βάση όσα ο ίδιος βλέπει και ακούει καθώς το ερευνώμενο φαινόμενο εκτυλίσσεται ενώπιων του

3 Περιπτώσεις χρησιμοποίησης παρατήρησης Περιγραφές σε θέματα στάσεων και αξιών π.χ Θέλουμε να εξετάσουμε ποιοι, για πόσο χρόνο και με ποιους αλληλεπιδρούν μέσα στη σχολική τάξη Π.χ Αν ρωτήσουμε και πάρουμε τις απαιτούμενες πληροφορίες από τα ίδια τα παιδιά ή τον δάσκαλο είτε με ερωτηματολόγιο είτε με ατομική συνέντευξη δεν θα έχουμε τόσο πιστή αναπαράσταση όλης της ροής των γεγονότων στη διαχρονική τους εξέλιξη σε σχέση με έναν εξωτερικό παρατηρητή Έρευνες για τη συμπεριφορά βρεφών λόγω έλλειψης δυνατότητας για γλωσσική επικοινωνία Έρευνες με αντικείμενο μελέτης ευρέα-ποικίλα σύνολα συμπεριφοράς οι οποίες αυθόρμητα και πηγαία εκτυλίσσονται στο φυσικό τους περιβάλλον (διερευνητικές-περιγραφικές έρευνες)

4 Περιπτώσεις χρησιμοποίησης παρατήρησης Στην κοινωνική ψυχολογία: ευρεία χρήση παρατήρησης για μελέτη διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης των μελών της ομάδας στη λήψη συλλογικών αποφάσεων και στην ομαδική εκτέλεση έργου κάτω από διάφορες συνθήκες (συνεργασίας, ανταγωνισμού, κ.α) Στην παιδαγωγική ψυχολογία: χρήση στη μελέτη της αλληλεπίδρασης των όσων λαμβάνουν χώρα μέσα στη σχολική τάξη (τόσο μεταξύ δασκάλου και μαθητών όσο και μεταξύ των ίδιων των μαθητών)

5 Παρατήρηση και Πείραμα Π.χ Ο ερευνητής για να μελετήσει την υπόθεση (γνωστή στη ψυχολογία) ότι η παρεμπόδιση εκτέλεσης εμπρόθετης ενέργειας προκαλεί άγχος στον παρεμποδιζόμενο με αποτέλεσμα την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς, ακολούθησε την εξής πειραματική διαδικασία: -Άφηνε τα 5χρονα παιδιά να παίξουν με ένα αγαπημένο παιχνίδι για λίγο και στη συνέχεια τους έλεγε ότι το παιχνίδι θα έπρεπε να μείνει πάνω στο τραπέζι δίχως να το αγγίζει κανείς -Για την μέτρηση του αποτελέσματος της παρεμπόδισης (την επιθετικότητα) θα μπορούσε ο ερευνητής με κάποιο προκαθορισμένο σχέδιο να παρατηρήσει τις αντιδράσεις των παιδιών και να καταγράψει όσες από τις αυτές έδειχναν επιθετικότητα

6 Πλεονεκτήματα παρατήρησης Επιτρέπει την άμεση καταγραφή της αυθόρμητης συμπεριφοράς σε αντίθεση με άλλες μεθόδους που βασίζονται σε αναδρομικές αναφορές-αναμνήσεις στις οποίες η χρονική απομάκρυνση από τα γεγονότα πιθανό να διαστρεβλώσει τη φύση των συλλεχθέντων στοιχείων Εντοπισμός μορφών συμπεριφοράς των παρατηρούμενων οι οποίες δε θα ήταν δυνατό να εκφραστούν λεκτικά εξαιτίας του ότι θεωρούνται δεδομένες-δεύτερη φύση Είναι ανεξάρτητη από την προθυμία του πληροφοριοδότη, της διάθεσης του χρόνου του, της αντίδρασής του από φόβο στο να δίνει πληροφορίες

7 Μειονεκτήματα παρατήρησης Δυσκολία πρόβλεψης αυθόρμητου συμβάντος (π.χ σε περίπτωση που κάποιος επιθυμεί να παρατηρήσει τη συμπεριφορά σε ακραίες καταστάσεις, όχι μόνο η υπομονή του περιμένοντας την ακραία κατάσταση αλλά και η σωματική-συναισθηματική του αντοχή θα υποστούν σοβαρή δοκιμασία) Πιθανότητα ανάμειξης απρόβλεπτων παραγόντων στη διαδικασία της παρατήρησης (π.χ κάποιος που προσπαθεί να συλλέξει υλικό σε ένα πάρκο είναι στο έλεος του καιρού, των εμποδίων που παρουσιάζονται στο δρόμο που πιθανό διακόψουν το παιχνίδι, κ.α)

8 Μειονεκτήματα παρατήρησης Eξαιρετικά χρονοβόρα μέθοδος που προϋποθέτει θυσίες σε κόπο και χρόνο από την πλευρά του ερευνητή Η συμμετοχική παρατήρηση προϋποθέτει την ανάπτυξη σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αποδοχής, οι οποίες παρατείνουν την χρονική διάρκεια ή το κόστος της έρευνας

9 Παράδειγμα συμμετοχικής παρατήρησης Η έρευνα της Lorraine Dowler στην Βόρεια Ιρλανδία (Dowler 2001) Η έρευνα έλαβε χώρα στην καθολική κοινότητα της περιοχής Μπέλφαστ Η έμφαση αυτή δόθηκε για να μην δημιουργηθούν εντάσεις λόγω του γεγονότος ότι η ερευνήτρια διέμενε σε καθολική συνοικία της πόλης Βασικός στόχος ήταν η διερεύνηση διαστάσεων της «κουλτούρας της τρομοκρατίας» και των βίαιων συγκρούσεων σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή Η μέθοδος συλλογής του ποιοτικού υλικού ήταν η συμμετοχική παρατήρηση σε χώρους διασκέδασης (pubs), σε χώρους κατοικίας και σε δημόσιους χώρους και περιελάμβανε εκτός από την συστηματική παρατήρηση συμπεριφορών και διαδικασιών και μια σειρά συνεντεύξεων λιγότερο η περισσότερο οργανωμένων Αρκετές από τις συνεντεύξεις είχαν την μορφή συζητήσεων Το αποτέλεσμα της ερευνητικής αυτής προσπάθειας ήταν η σταδιακή δόμηση μιας «εθνογραφίας της βίας» στην περιοχή

10 Ανάλυση Περιεχομένου Μέθοδος δευτερογενούς ανάλυσης ποιοτικού υλικού τα οποίο μπορεί να έχει διάφορες μορφές: κείμενα, συνεντεύξεις, εικόνες, φιλμ κτλ. Εφαρμόζεται συνήθως σε υλικό προερχόμενο από τα ΜΜΕ (εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση, κινηματογράφος, ραδιόφωνο) αλλά εφαρμόζεται και στην ανάλυση άλλων τύπων κειμένων και ποιοτικού υλικού γενικότερα, όπως προσωπικά έγγραφα και ντοκουμέντα, συνεντεύξεις, επιστολές, λογοτεχνικά κείμενα Π.χ ανάλυση ξενοφοβικού και ρατσιστικού λόγου στον ημερήσιο τύπο της Ελλάδας για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο

11 Πλεονεκτήματα της ανάλυσης περιεχομένου Ύπαρξη δεδομένων σε σταθερή και μόνιμη μορφή επιτρέποντας επαναλαμβανόμενες αναλύσεις και εφαρμογή ελέγχων αξιοπιστίας και εγκυρότητας Δυνατότητα συνδυαστικής εφαρμογής ποσοτικών στατιστικών μεθόδων ανάλυσης ορισμένων χαρακτηριστικών του υλικού ή τεχνικών δειγματοληψίας όταν η έκταση του αρχικού υλικού είναι πολύ μεγάλη Ευρύτατη χρήση ειδικού λογισμικού ανάλυσης δεδομένων, τόσο ποιοτικού-ποσοτικού χαρακτήρα Διεξαγωγή επαναλαμβανόμενων ερευνών με σχετικά χαμηλό κόστος ιδιαίτερα όταν υπάρχει τακτική ροή τυποποιημένων δεδομένων (γραπτών τεκμηρίων) Χρήση πηγών και υλικού από τα νέα μέσα επικοινωνίας όπως είναι π.χ το διαδίκτυο

12 Μειονεκτήματα της ανάλυσης περιεχομένου Τα διαθέσιμα γραπτά τεκμήρια μπορεί να είναι περιορισμένα και ελλιπή Ύπαρξη αυξημένου κινδύνου διαστρέβλωσης των συμπερασμάτων αν δεν δοθεί έμφαση στην διασταύρωση των πληροφοριών και στον έλεγχο της αξιοπιστίας του υπό μελέτη υλικού Δυσκολία εντοπισμού και τεκμηρίωσης αιτιακών σχέσεων διότι δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο αν αυτά που αναφέρονται στα γραπτά δεδομένα αποτελούν αιτίες ή το αποτέλεσμα των υπό μελέτη κοινωνικών φαινομένων

13 ΑΛΛΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ιστορική-Συγκριτική μέθοδος Συνίσταται στον έλεγχο υφιστάμενων θεωρητικών πλαισίων ή στην προσπάθεια για την διαμόρφωση νέων μέσω της ποιοτικής ανάλυσης ιστορικών δεδομένων (εγγράφων, γραπτών τεκμηρίων από συλλογές βιβλιοθηκών ή εθνικών αρχείων) και της σύνδεσης τους με τις σύγχρονες κοινωνικές διαδικασίες, τάσεις και φαινόμενα Π.χ εξέταση επίδρασης πολιτικής ιδεολογίας αναλύοντας προγράμματα, εξετάζοντας σχετικά άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, βιβλία, προγράμματα σχολείων,πρακτικά συνεδριάσεων ή δημοσιευμένες συνεντεύξεις, λόγους πολιτικών και άλλων προσώπων

14 Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα Ιστορικής Ανάλυσης ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Άντληση πληροφοριών εις βάθος και σε αριθμό Απαραίτητη μέθοδος σε περίπτωση ιστορικής έρευνας ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Εξάρτηση του ερευνητή από τις χρησιμοποιούμενες πηγές οι οποίες μπορεί να μεροληπτούν Ενδεχόμενη αδυναμία ελέγχου των πηγών ως προς την ανταπόκρισή τους με την πραγματικότητα

15 Βιογραφική μέθοδος Ιστορίες ή ιστορικά ζωής Δίδει έμφαση στην «φωνή» των ίδιων των κοινωνικών υποκειμένων, στην δική τους ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας, στις αναπαραστάσεις και στις προσωπικές και συλλογικές τους εμπειρίες Τα ιστορικά ζωής συνίστανται από βιογραφικά στοιχεία και υλικά που συγκεντρώνονται για συγκεκριμένα άτομασυνήθως όπως τα θυμάται το ίδιο το άτομο Παράδειγμα βιογραφικής προσέγγισης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα είναι οι έρευνες για την μεταναστευτική εμπειρία και πορεία διάφορων μεταναστευτικών ομάδων μέσα από τις βιογραφίες ή τμήματα των βιογραφιών ή τις αφηγήσεις ζωής των ίδιων των μεταναστών/στριών

16 Συνίσταται στην εις βάθος ανάλυση και κατανόηση ενός γενικού κοινωνικού φαινομένου μέσα από μια συγκεκριμένη μορφή εκδήλωσης του, δηλαδή μέσα από μια συγκεκριμένη περίπτωση Μια έρευνα για τις αιτίες της φτώχεια στην Ελλάδα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μελέτη περίπτωσης? OXI Μια έρευνα για τα χαρακτηριστικά και τα αίτια της φτώχειας σε δυο ορεινά χωριά της βόρειας Ελλάδας είναι μια μελέτη περίπτωσης? ΝΑΙ Πρόκειται για μελέτη περίπτωσης ενός γενικότερου κοινωνικού φαινομένου σε μια ειδικότερη εκδήλωση και μορφή του Μελέτη Περίπτωσης (Case Study)

17 Μελέτη Περίπτωσης (Case Study) Ο ερευνητής δεν ενδιαφέρεται και δεν μπορεί να κάνει συγκρίσεις ούτε να βγάλει συμπεράσματα μελετώντας πολλαπλές περιπτώσεις Επικεντρώνεται στην όσο το δυνατόν λεπτομερέστερη περιγραφή και κατανόηση της μιας περίπτωσης Η μελέτη περίπτωσης περικλείει και βασίζεται σε πολλές μεθόδους Π.χ κάποιος που θέλει να μελετήσει την εργασία ενός συγκεκριμένου καθηγητή μπορεί να χρησιμοποιήσει συνεντεύξεις με τον ίδιο ή και με τα άτομα του περιβάλλοντός του, μπορεί να τον παρατηρήσει στην εργασία του και μπορεί να συμβουλευτεί σχετικά αρχεία

18 Πείραμα Συχνή χρήση μεθόδου στις φυσικές επιστήμες προκειμένου να δοκιμαστεί μια υπόθεση κάτω από εξαιρετικά ελεγχόμενες συνθήκες που προσδιορίζονται από τον ερευνητή Δυνατότητα περιορισμένης χρήσης πειράματος και στις κοινωνικές επιστήμες Π.χ Πείραμα του Φ. Ζιμπάρντο για διερεύνηση συμπεριφοράς στις φυλακές με στήσιμο εικονικής φυλακής από φοιτητές και διενέργεια παιχνιδιού ρόλων Αποτέλεσμα πειράματος: οι φοιτητές που έπαιζαν το ρόλο του δεσμοφύλακα απόκτησαν γρήγορα έναν αυταρχικό τρόπο δείχνοντας εχθρότητα στους φυλακισμένους, δίνοντάς τους διαταγές και μιλώντας τους με τρόπο υβριστικό και χλευαστικό και οι φυλακισμένοι φοιτητές έδειξαν απάθεια και απειθαρχία όπως παρατηρείται στους έγκλειστους των φυλακών Συμπέρασμα Πειράματος: Η συμπεριφορά στις φυλακές επηρεάζεται περισσότερο από την φύση των συνθηκών φυλάκισης παρά από τα ατομικά χαρακτηριστικά των προσώπων

19 Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα Πειράματος ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Δυνατότητα επανάληψης της διαδικασίας από άλλους ερευνητές Ελέγξιμη επίδραση μεταβλητών ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Δυσκολία στο να υποβληθούν πολλές όψεις της κοινωνικής ζωής σε εργαστηριακή εξέταση Πιθανότητα επίδρασης όσων συμμετέχουν στο πείραμα από τις συνθήκες διεξαγωγής του πειράματος

20 Ανάλυση δεδομένων Ο ερευνητής συγκρίνει και αντιπαραβάλλει, ερμηνεύει και κατανοεί, συμπεραίνει και επαληθεύει ΒΗΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1 ο Καταγραφή δεδομένων σε χαρτί (απομαγνητοφώνηση συνεντεύξεων-καταγραφή στοιχείων 2 ο Διάβασμα-μελέτη καταγεγραμμένων δεδομένων από τον ερευνητή προκειμένου να τα ξαναθυμηθεί και να αρχίσει να τα κατανοεί αποκτώντας ολοκληρωμένη αντίληψη ως προς το τι λένε ή τι κάνουν οι συμμετέχοντες

21 Βήματα Ανάλυσης Δεδομένων 3 ο Κωδικοποίηση Απόδοση αντιπροσωπευτικού κωδικού σε μεγάλη ενότητα κειμένου ο οποίος εκφράζει σε συντομία την ερμηνεία που ο ερευνητής δίνει στο συγκεκριμένο κομμάτι της συνέντευξης (π.χ αίσθηση αγωνίας ή δυσκολία κατανόησης) Αντιπαραβολή-σύγκριση των κωδικών με όμοια χαρακτηριστικά ή νοήματα Τοποθέτηση όμοιων κωδικών για σχηματισμό θεματικών ενοτήτων (ολιστικών περιγραφών και ερμηνειών) Σύνδεση θεματικών ενοτήτων με την ευρύτερη βιβλιογραφία και τις υφιστάμενες θεωρίες

22 Παρουσίαση-Συγγραφή Θα πρέπει να ακολουθεί τη της έρευνας, δικαιολογώντας όλα τα βήματα και δίχως να πέφτει σε αντιφάσεις Αρχή συγγραφής με λεπτομερής ανάλυση των προηγούμενων βημάτων και θεμελίωση κάθε φορά με λογική συνέχεια του λόγου με τον οποίο έγινε η επιλογή του συγκεκριμένου βήματος Παρουσίαση αντιλήψεων και πεποιθήσεων του ερευνητή Παρουσίαση κάθε θεματικής ενότητας ξεχωριστά και ερμηνεία αυτής

23