ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Διπλωματική Εργασία Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Διπλωματική Εργασία Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Θέμα Διπλωματικής Εργασίας: Ανασκόπηση σχεδιαστικών αρχών και προδιαγραφών και μελέτη περίπτωσης στην σχεδίαση και δοκιμή ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού, εκμάθησης των χρωμάτων, ως εκπαιδευτικό βοήθημα στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας. Συγγραφή εργασίας: Αθανασίου Δωροθέα 511/ Επιβλέπων καθηγητής: Κουτσαμπάσης Παναγιώτης Τριμελής Επιτροπή: Κουτσαμπάσης Παναγιώτης Κυριακουλάκος Παναγιώτης Δαρζέντα Τζένη 1

2 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Κουτσαμπάση Παναγιώτη επιβλέποντα καθηγητή της διπλωματικής μου εργασίας για την βοήθεια του στην υλοποίηση της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας και την άμεση ανταπόκριση του καθ όλη τη διάρκεια της. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω το νηπιαγωγείο & δημοτικό κωφών και βαρήκοων Αργυρούπολης, συγκεκριμένα την κ. Τσαγκαρίδου Πελαγία διευθύντρια του σχολείου που με μεγάλη ευχαρίστηση δέχτηκε να συνεργαστεί το σχολείο στην εργασία μου και την κ. Καρίπη Σπυριδούλα για την ιδιαίτερη βοήθεια της και όλα τα παιδιά που με τον τρόπο τους με κατεύθυναν και για να υλοποιηθεί η εφαρμογή. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου που με στηρίζει όλα αυτά τα χρόνια και τους φίλους μου που είναι πάντα δίπλα μου. 2

3 Δηλώνω υπεύθυνα ότι η διπλωματική εργασία είναι εξολοκλήρου δικό μου έργο και κανένα μέρος της δεν είναι αντιγραμμένο από έντυπες ή ηλεκτρονικές, μετάφραση από ξενόγλωσσες πηγές και αναπαραγωγή από εργασίες άλλων ερευνητών ή φοιτητών. Όπου έχω βασιστεί σε ιδέες ή κείμενα άλλων, έχω προσπαθήσει με όλες μου τις δυνάμεις να το προσδιορίσω σαφώς μέσα από τη καλή χρήση αναφορών, ακλουθώντας την ακαδημαϊκή δεοντολογία. 3

4 Εισαγωγή Θέμα Ανασκόπηση σχεδιαστικών αρχών, προδιαγραφών και μελέτη περίπτωσης στην σχεδίαση και δοκιμή ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού, εκμάθησης των χρωμάτων, ως εκπαιδευτικό βοήθημα στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας. Περίληψη Η εκπαίδευση είναι ένα σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας. Όσον αφορά την κοινωνία των κωφών μαθητών, παρατηρούνται πολλά στοιχεία που καθιστούν αυτό το κομμάτι του πληθυσμού σε θέση να διερευνηθεί περισσότερο και να βοηθηθεί ειδικά στο θέμα της εκπαίδευσης. Τα παιδιά αυτά έχουν την ανάγκη από βοηθήματα που θα καλύπτουν τις ελλείψεις που δημιουργούνται λόγω αδυναμία ακοής. Οι διαδραστικές εφαρμογές είναι ένα προσιτό και εύχρηστο μέσο ώστε να αυξήσουν την ποιότητα αλλά και την αποτελεσματικότητα της μάθησης των παιδιών αυτών. Το παιχνίδι επιπρόσθετα είναι ένα από τα σημαντικότερα μέσα επικοινωνίας των παιδιών. Με βάση τα παραπάνω η διπλωματική εργασία έχει ως στόχους (α) την επισκόπηση οδηγιών για σχεδίαση πολυμεσικών εφαρμογών για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας με προβληματα κώφωσης ή βαρηκοΐας και (β) τη σχεδίαση, ανάπτυξη και αξιολόγηση λειτουργικού πρωτοτύπου πολυμεσικού διαδραστικού παιχνιδιού, που βασικοί στόχοι του είναι η προετοιμασία των παιδιών του νηπιαγωγείου για το δημοτικό, η ενίσχυση του λόγου των παιδιών και η εκμάθηση συμβατών με την ηλικία λέξεων. Στόχοι Στόχος της εργασίας είναι η ανασκόπηση προδιαγραφών στην σχεδίαση ψηφιακών διαδραστικών παιχνιδιών για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας όπως επίσης η σχεδίαση και αξιολόγηση ενός ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού εκμάθησης χρωμάτων για τα παιδιά με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας. Το ψηφιακό παιχνίδι θα χρησιμοποιείται ως εκπαιδευτικό εργαλείο στην τάξη για παιδιά ηλικίας νηπιαγωγείου και στις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού. Βασικά στοιχεία υλοποίησης μέσω της εφαρμογής είναι: Η προετοιμασία των μαθητών του νηπιαγωγείου για το δημοτικό Η ενίσχυση της χρήσης του προφορικού λόγου από τα κωφά και βαρήκοα παιδιά Η εξάσκηση της νοηματικής γλώσσας που ήδη έχουν γνώσεις στο νηπιαγωγείο Η εκμάθηση βασικών λέξεων, ανάγνωση και σύνταξη Η εξάσκηση των ακουστικών ικανοτήτων των παιδιών με κοχλιακά εμφυτεύματα και μη 4

5 Δομή Η δομή της διπλωματικής εργασίας αποτελείται από επτά κεφάλαια. Μελετώνται η ζωή και οι ανάγκες της κοινότητας των κωφών, παραδείγματα εκπαιδευτικών ψηφιακών παιχνιδιών που έχουν χρησιμοποιηθεί σε παιδιά με προβλήματα ακοής, εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, συνολικά οι προδιαγραφές που δίνονται για άτομα κωφά, προδιαγραφές για πολυμεσικές εφαρμογές και προδιαγραφές που έχουν προκύψει από τις μελετημένες περιπτώσεις παιχνιδιών. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται, η μελέτη περίπτωσης, η έρευνα πεδίου οι προδιαγραφές σχεδίασης, και στο έκτο παρουσιάζεται η υλοποίηση και αξιολόγηση του παιχνιδιού. Στο τελευταίο δίνονται όλες οι αναφορές, βιβλιογραφία, επιστημονικές αναφορές και δικτυακοί ιστότοποι. Κεφάλαιο 1 (Κώφωση και βαρηκοΐα: Οι επιπτώσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εκπαίδευση): Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια εισαγωγή στην κοινωνία των κωφών, δίνονται ιστορικά στοιχεία που τους έχουν σημαδέψει όπως επίσης κοινωνικά και δημογραφικά. Γίνεται ακόμα αναφορά στα δικαιώματα των κωφών και την ενημέρωση σχετικά με τις ανάγκες στην εκπαίδευση τους. Κεφάλαιο 2 (Εκπαιδευτικά παιχνίδια για κωφούς και βαρήκοους μαθητές): Εδώ γίνεται μελέτη τριών παιχνιδιών, από ξένους φορείς, που χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικά εργαλεία σε κωφούς και βαρήκοους μαθητές, συμπεριλαμβανομένων και αυτών με κοχλιακά εμφυτεύματα. Οι εφαρμογές είναι από τρία διαφορετικά πεδία, πολυμεσικές εφαρμογές, εικονική πραγματικότητα και διαδραστικοί χώροι. Η μελέτη γίνεται εσκεμμένα σε διαφορετικά μέσα για να υπάρχει μια πιο ολιστική προσέγγιση στα εκπαιδευτικά παιχνίδια κωφών και βαρήκοων μαθητών. Κεφάλαιο 3 (Εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης): Στο κεφάλαιο αυτό μελετάται η Εποικοδομητική ή Κονστρουκτιβιστική εκπαιδευτική προσέγγιση. Καθώς και τα μοντέλα διδασκαλίας που προκύπτουν από την συγκεκριμένη εκπαιδευτική προσέγγιση. Τα σημαντικότερα στοιχεία μια εποικοδομητικής εκπαιδευτικής προσέγγισης είναι (α) έχει ως επίκεντρο τον μαθητή (β) προωθεί την ομαδική δουλειά (γ) και ενισχύονται η κριτική σκέψη και η ικανότητα λήψης αποφάσεων. Κεφάλαιο 4 (Προδιαγραφές σχεδίασης): Στο σημείο αυτό αναφέρονται όλες οι προδιαγραφές που έχουν συγκεντρωθεί και αφορούν συνολικά την περίπτωση που μελετάται. Δηλαδή αναφέρονται προδιαγραφές συγκεκριμένα για κωφούς και βαρήκοους μαθητές, προδιαγραφές για πολυμεσικές εφαρμογές όπως επίσης και οι προδιαγραφές που έχουν προκύψει από τις εφαρμογές που μελετήθηκαν στο κεφάλαιο 2 και οι προδιαγραφές από την εποικοδομητική εκπαιδευτική προσέγγιση στο κεφάλαιο 3. Κεφάλαιο 5 (Μελέτη περίπτωσης): Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφονται όλες οι πληροφορίες από την έρευνα πεδίου που έχει γίνει, πληροφορίες σχετικά με τα μέσα που χρησιμοποιούνται, τελικές προδιαγραφές σχεδίασης Κεφάλαιο 6 (Παρουσίαση και αξιολόγηση πολυμεσικού παιχνιδιού): Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το παιχνίδι και γίνεται η αξιολόγηση του μέσω χρήσης από τα παιδιά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού κωφών και βαρήκοων. Κεφάλαιο 7 (Αναφορές): Στο τελευταίο κεφάλαιο είναι συγκεντρωμένες όλες οι αναφορές της εργασίας, οι οποίες προκύπτουν από βιβλιογραφική έρευνα, επιστημονικά άρθρα και εγκεκριμένους δικτυακούς ιστότοπους. 5

6 Αποτελέσματα Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία θεωρώ ότι επετεύχθη με επιτυχία καθώς ορίστηκαν οι δύο βασικοί στόχοι. Πρώτον η συγκέντρωση προδιαγραφών για την σχεδίαση πολυμεσικών εφαρμογών για μαθητές με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας και δεύτερον η σχεδίαση και υλοποίηση πολυμεσικού παιχνιδιού για την εκμάθηση των χρωμάτων από παιδιά με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας. Μέσω της αξιολόγησης του πολυμεσικού παιχνιδιού προτείνονται κάποιες αλλαγές και διορθώσεις του παιχνιδιού. 6

7 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 4 Θέμα... 4 Περίληψη... 4 Στόχοι... 4 Δομή... 5 Αποτελέσματα Κώφωση και βαρηκοΐα: Οι επιπτώσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εκπαίδευση Ιστορική αναδρομή στην εκπαίδευση των κωφών/βαρήκοων παιδιών Τύποι κώφωσης Πληθυσμός κωφών/βαρήκοων Προβλήματα ψυχικής υγείας κωφών παιδιών Ιατρικές επιπτώσεις κώφωσης Κοινωνικές, πολιτιστικές και ψυχολογικές επιπτώσεις κώφωσης Οι κωφοί και τα ανθρώπινα δικαιώματα [World Federation of the Deaf, 2009] Σύμβαση των ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες Βασικοί παράγοντες για τα ανθρώπινα δικαιώματα των κωφών Αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στην εκπαίδευση Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Χαμηλή ενημέρωση σχετικά με τη δίγλωσση εκπαίδευση Χαμηλή ποιότητα στην εκπαίδευση Συμπεράσματα Εκπαιδευτικά παιχνίδια για κωφούς και βαρήκοους μαθητές Εισαγωγή Stepstone: Δαπέδια διαδραστική εφαρμογή για βαρήκοα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα Περιγραφή χρήσης Η σχέση μεταξύ της μάθησης της γλώσσας και της σωματικής κίνησης Περιγραφή παιχνιδιού Συμπεράσματα

8 2.3. SMILE (Science and Math in an Immersive Learning Environment): Ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι βασισμένο στην εικονική πραγματικότητα για κωφά αλλά και ακούοντα παιδιά Περιγραφή χρήσης Η σχέση μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και μάθησης Περιγραφή παιχνιδιού Συμπεράσματα Μια εφαρμογή για την υποστήριξη της ανάγνωσης των κωφών παιδιών βασισμένη σε τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνίας (ITC) Τεχνολογία των πληροφοριών στην εκπαίδευση κωφών παιδιών Περιγραφή περιεχομένου Συμπεράσματα Συμπεράσματα μελέτης παιχνιδιών για κωφούς και βαρήκοους μαθητές Εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Η ιδέα για ένα περιβάλλον μάθησης Εποικοδομητική θεωρία Ορισμοί εποικοδομητισμού Μοντέλα διδασκαλίας σύμφωνα με το εποικοδομητικό μοντέλο Problem based learning (μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα) Case based learning (μάθηση βασισμένη στις περιπτώσεις) Inquiry based learning (μάθηση βασισμένη στην αναζήτηση) Πλεονεκτήματα της μάθησης βασισμένη στην αναζήτηση Game based learning (μάθηση βασισμένη στο παιχνίδι) Constructionism (Κατασκευαστική θεωρία της μάθησης) Συμπεράσματα Προδιαγραφές σχεδίασης Προδιαγραφές σχεδίασης σύμφωνα με τις μελετημένες περιπτώσεις παιχνιδιών Καθολικός σχεδιασμός στην εκπαίδευση σε ψηφιακό πολυμεσικό περιβάλλον [CITEd Center of Implementing Technology in Education] Οδηγίες πολυμεσικών εφαρμογών για κωφούς μαθητές Προδιαγραφές σχεδίασης για κωφούς και βαρήκοους σύμφωνα με το world wide web consortium (w3c 2.0) Προδιαγραφές σχεδίασης σύμφωνα με το εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Συμπεράσματα προδιαγραφών

9 5. Μελέτη περίπτωσης Επιτόπια έρευνα Περιγραφή πολυμεσικών εφαρμογών νηπιαγωγείου και δημοτικού κωφών και βαρήκοων Μαθαίνω τα νοήματα Άκου τι λέω Περιγραφή πολυμεσικής εφαρμογής tiletap για ακούοντες μαθητές Εφαρμογή Tiletap Διαδραστικός πίνακας για κωφά και βαρήκοα παιδιά Εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Προδιαγραφές σχεδίασης ψηφιακού παιχνιδιού με περιεχόμενο τα χρώματα για παιδιά με πρόβλημα κώφωσης ή βαρηκοΐας Γενικού περιεχομένου Κατεύθυνση παιχνιδιού Προδιαγραφές οπτικού περιεχομένου Οδηγίες σχεδίασης πολυμεσικών εφαρμογών για κωφούς και βαρήκοους μαθητές Οδηγίες περιεχομένου για κωφούς και βαρήκοους μαθητές Προδιαγραφές σχεδίασης σύμφωνα με το εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Σχεδίαση εφαρμογής Περιγραφή εφαρμογής Γραφικά παιχνιδιού Οθόνες εφαρμογής Παρουσίαση και αξιολόγηση πολυμεσικού παιχνιδιού Εκτέλεση παιχνιδιού σε πραγματικό σχολικό περιβάλλον Δείγμα μαθητών Χώρος και χρόνος διεξαγωγής παιχνιδιού Αξιολόγηση παιχνιδιού Διαμορφωτική αξιολόγηση Θετικά στοιχεία παρατήρησης και καταγραφής Αρνητικά στοιχεία παρατήρησης και καταγραφής Προτάσεις βελτίωσης Συμπεράσματα Αναφορές

10 1. Κώφωση και βαρηκοΐα: Οι επιπτώσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εκπαίδευση 1.1. Ιστορική αναδρομή στην εκπαίδευση των κωφών/βαρήκοων παιδιών [Εθνικό ίδρυμα κωφών, Γ. Αντζακας, 2010] Οι κωφοί και γενικότερα οι άνθρωποι με αναπηρίες από την αρχαιότητα μέχρι την αναγέννηση δεν είχαν την αποδοχή της κοινωνίας και για αυτό το λόγο ζούσαν στο περιθώριο χωρίς δικαιώματα και εκπαίδευση. Τον 18 ο αιώνα η εκπαίδευση των κωφών παιδιών άρχισε να αναπτύσσεται συστηματικά σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Στη Γαλλία, ο ιερέας Abbe Charles Michel de l Epee ανέλαβε πρώτη φορά την εκπαίδευση δύο κωφών κοριτσιών, έγινε από τους πιο γνωστούς δασκάλους και ίδρυσε το πρώτο δημόσιο σχολείο κωφών στο Παρίσι το Υποστήριζε ότι οι κωφοί μπορούν να εκπαιδευτούν και ότι η νοηματική γλώσσα είναι η φυσική τους γλώσσα. Στη διδασκαλία του χρησιμοποιούσε τη νοηματική γλώσσα, σαν κύριο στόχο έθετε την γνωστική ανάπτυξη των μαθητών και σαν δευτερεύοντα την ανάπτυξη της ομιλίας τους. Πολλοί κωφοί μαθητές του δούλεψαν στο σχολείο αυτό σαν δάσκαλοι καθώς και σε άλλα σχολεία της Γαλλίας. Μερικοί ταξίδεψαν και ίδρυσαν σχολεία στην Ολλανδία, τη Πολωνία, τη Σουηδία, και την Ιρλανδία. Τέλος ο κωφός μαθητής του Laurent Clerk ίδρυσε μαζί με τον Thomas Hopkins Gallaudet το 1817 το πρώτο σχολείο κωφών στις Η.Π.Α. Το 1880 πραγματοποιήθηκε διεθνές εκπαιδευτικό συνέδριο κωφών παιδιών στο Μιλάνο, όπου θεωρήθηκε ότι η νοηματική εμποδίζει τα παιδιά να ασκηθούν και να αναπτύξουν την ομιλία και ψηφίστηκε η ανωτερότητα της άρθρωσης στην αποκατάσταση του κωφάλαλου ατόμου στην κοινωνία και στον εφοδιασμό του με πληρέστερη γνώση της γλώσσας. Το συνέδριο του Μιλάνου επηρέασε την εκπαίδευση των κωφών παιδιών παγκόσμια. Καταργήθηκε η νοηματική ως εκπαιδευτικό εργαλείο και απαγορεύθηκε η χρήση της στους χώρους των σχολείων. Η επικράτηση του ιατρικού-παθολογικού μοντέλου, στην εκπαίδευση είχε σαν αποτέλεσμα η κώφωση να αντιμετωπίζεται ως ασθένεια που η εκπαίδευση καλείται να θεραπεύσει μέσα από τη διδασκαλία της ομιλίας, ενώ κοινωνικά ο κωφός αντιμετωπίστηκε σαν ασθενής και συχνά ως άτομο με νοητική καθυστέρηση. Το 1960 η γλωσσολογική ερευνητική δουλειά του William Stokoe πάνω στη δομή της αμερικανικής νοηματικής γλώσσας αλλάζει τη στάση της επιστημονικής κοινότητας απέναντι στη νοηματική γλώσσα. Παράλληλα οι κοινωνιογλωσσολογικές μελέτες αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά της κοινότητας των κωφών. Έτσι η κοινωνιολογική άποψη ότι οι κωφοί αποτελούν πολιτισμική και γλωσσική μειονότητα αρχίζει να κερδίζει έδαφος και ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς. Από τη δεκαετία του 80 το κίνημα των κωφών ενέτεινε διεθνώς τις προσπάθειες αναγνώρισης της νοηματικής γλώσσας. Οι κωφοί απαίτησαν και πέτυχαν σε πολλές χώρες την αναγνώριση της εθνικής νοηματικής τους γλώσσας ως επίσημη γλώσσα της κοινότητας τους και ως κύριο μέσο της εκπαίδευσης τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να υιοθετηθεί το δίγλωσσο - διπολιτισμικό μοντέλο στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών. Η δίγλωσση 10

11 προσέγγιση αποπλέκει οριστικά το ζήτημα της εκπαίδευσης των κωφών από το ιατροπαθολογικό μοντέλο και το τοποθετεί σε γλωσσικά, πολιτισμικά και εκπαιδευτικά πλαίσια. Στη δίγλωσση εκπαίδευση των ελλήνων κωφών παιδιών, αναγνωρίζεται ως πρώτη γλώσσα η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα και ως δεύτερη η Ελληνική, κυρίως η γραπτή. Στην ελληνική ιστορία του κινήματος των κωφών τον 20 ο αιώνα οι πρώτες προσπάθειες εκπαίδευσης κωφών άρχισαν το 1907, ενώ το πρώτο σχολείο κωφών ιδρύθηκε το 1923 στην Αθήνα. Μέχρι το 1984 η χρήση της νοηματικής γλώσσας στα σχολεία κωφών όλης της Ελλάδας ήταν αυστηρά απαγορευμένη, αλλά τα παιδιά την μάθαιναν στα οικοτροφεία από συμμαθητές τους, κυρίως αυτούς που είχαν κωφούς γονείς Τύποι κώφωσης [WebAim (Web Accessibility in Mind) Types of auditory disabilities] Η κώφωση δεν είναι μια κατάσταση απόλυτη. Παρόλο που υπάρχουν άτομα που είναι εντελώς κωφοί, υπάρχουν και άτομα που έχουν διαφόρων βαθμών απώλεια ακοής. Οι βαθμίδες απώλειας ακοής συχνά κατηγοριοποιούνται ως εξής: ήπια, μέτρια, σοβαρή, πολύ σοβαρή. Εκείνοι που αναφέρουν τους εαυτούς τους ως κωφούς συχνά έχουν είτε σοβαρή είτε πλήρης απώλεια ακοής. Εκείνοι με μικρότερο βαθμό απώλειας ακοής αναφέρονται ως βαρήκοοι. Ήπια απώλεια: H ανικανότητα τα άτομα να ακούσουν ήχους κάτω των 30 decibels. Η αναγνώριση του λόγου είναι δύσκολη, ειδικά αν υπάρχουν ήχοι στο περιβάλλον. Μέτρια απώλεια: H ανικανότητα τα άτομα να ακούσουν ήχους κάτω των 50 decibels. Μπορεί να χρειαστεί ακουστικό βαρηκοΐας. Σοβαρή απώλεια: Η ανικανότητα τα άτομα να ακούσουν ήχους κάτω των 80 decibels. Το ακουστικό είναι χρήσιμο σε κάποιες περιπτώσεις αλλά και ανεπαρκές σε άλλες. Άτομα με σοβαρή απώλεια ακοής επικοινωνούν κυρίως την νοηματική γλώσσα αλλά και με τεχνικές αναγνώρισης των χειλιών. Πλήρης απώλεια: η ανικανότητα ακοής ή η αδυναμία τα άτομα να ακούσουν ήχους κάτω των 95 decibels. Όπως και τα άτομα με σοβαρή απώλεια ακοής, κάποιοι επικοινωνούν με την νοηματική γλώσσα και κάποιοι βασίζονται στις τεχνικές αναγνώρισης των χειλιών Πληθυσμός κωφών/βαρήκοων [WHO (World Health Organization) Deafness and hearing loss, 2014] Πάνω από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν προβλήματα ακοής το οποίο ποσοστό μεταφράζεται σε 360 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Από τα 360 εκατομμύρια τα 32 εκατομμύρια είναι παιδιά, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 0,44% του παγκόσμιου πληθυσμού. Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον πληθυσμό των κωφών/βαρήκοων. Κατά υπολογισμούς σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα από άλλες χώρες, οι κωφοί/βαρήκοοι σχολικής ηλικίας είναι , κατανεμημένοι σε ειδικά σχολεία, ειδικές τάξεις, και στη γενική εκπαίδευση. Υπάρχει όμως και ένα ποσοστό παιδιών που μένουν έξω από κάθε εκπαιδευτικό πλαίσιο, εξ αιτίας δυσμενών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών. 11

12 Ο πληθυσμός των κωφών βαρήκοων μαθητών δεν είναι ομοιογενής. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που διαφοροποιούν τον πληθυσμό σημαντικά. Οι παράγοντες είναι οι εξής: 1. Σύμφωνα με την ακουολογική κατάσταση διακρίνονται σε δύο βασικές ομάδες, τους κωφούς και τους βαρήκοους. Κωφός είναι αυτός που είτε φοράει ακουστικά είτε όχι και δεν μπορεί να αντιληφθεί την ομιλία μέσω της ακοής του μόνο, ενώ βαρήκοος είναι αυτός που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αντίληψη της ομιλίας [Moores, 1996, Λαμπροπούλου 1999]. Στο πληθυσμό των κωφών μαθητών έχει προστεθεί την τελευταία δεκαετία και η ομάδα των μαθητών με κοχλιακά εμφυτεύματα*, αποτελεί περίπου το μισό ποσοστό των κωφών μαθητών. 2. Ο χρόνος εμφάνισης της ακουστικής απώλειας. 3. Ο χρόνος έναρξης, η διάρκεια και η ποιότητα της έγκαιρης παρεμβατικής υποστήριξης προς την οικογένεια των εκπαιδευτικών υπηρεσιών διαφοροποιεί εξαιρετικά τους κωφούς μαθητές. 4. Η έγκαιρη έκθεση του παιδιού σε γλώσσα, στην οποία έχει φυσική προσβασιμότητα. 5. Η έγκαιρη και κατάλληλη εκπαίδευση 6. Η προσβασιμότητα σε κατάλληλη εκπαιδευτική τεχνολογία 7. Κοινωνικοί παράγοντες 8. Η ύπαρξη ή μη άλλης αναπηρίας 9. Ατομικοί παράγοντες *Το κοχλιακό εμφύτευμα είναι μία μικρή ηλεκτρονική συσκευή που μπορεί να βοηθήσει στο να δοθεί μια αίσθηση ήχου σε ένα πρόσωπο που είναι κουφό ή με πολύ σοβαρό πρόβλημα ακοής. Το εμφύτευμα αποτελείται από ένα εξωτερικό τμήμα που κάθετε πίσω από το αυτί και ένα δεύτερο τμήμα το οποίο τοποθετείται χειρουργικά μέσα από το δέρμα. Τα κοχλιακά εμφυτεύματα έχουν πολύ επιτυχημένη αποκατάσταση σε μερική αποκατάσταση ακοής σε σοβαρά προβλήματα κώφωσης. Πολλά άτομα με εμφυτεύματα είναι τώρα ικανά να επικοινωνήσουν και να αναγνωρίζουν την ομιλία χωρίς την αναγνώριση χειλιών και κάποιοι είναι ικανοί να μιλάνε ακόμα και στο τηλέφωνο. Τα παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα μπορούν να αναπτύξουν ικανότητες προφορικού λόγου και να παρακολουθήσουν σχολεία με παιδιά που έχουν φυσιολογική ακοή. Τα μεγαλύτερα οφέλη με κοχλιακή εμφύτευση έχουν συμβεί σε ασθενείς οι οποίοι (1) απέκτησαν την ομιλία και τη γλώσσα πριν την απώλεια της ακοής τους και (2) σε αυτούς που είχαν μικρότερη διάρκεια κώφωσης. 12

13 Εικόνα 1: Αυτί με κοχλιακό εμφύτευμα Εικόνα 2: Τοποθετημένο κοχλιακό εμφύτευμα 1.4. Προβλήματα ψυχικής υγείας κωφών παιδιών Ιατρικές επιπτώσεις κώφωσης Τα κωφά παιδιά είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν πρόσθετες ασθένειες απ ότι τα παιδιά με φυσιολογική ακοή. Το κεντρικό νευρικό σύστημα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υγεία ενός παιδιού, κάτι που εμφανίζεται από τη νεαρή ηλικία. Τα κωφά παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος από τα ακούοντα παιδιά με ποσοστά έως και 15% για τις διαταραχές όπως η εγκεφαλική παράλυση ή η επιληψία. Η πρόωρη γέννηση, οι ενδομήτριες ιογενείς λοιμώξεις, η ερυθρά ή βακτηριδιακή μηνιγγίτιδα σε νηπιακή ηλικία μπορεί να ναι μερικές από τις επιπλοκές που προκαλούν την κώφωση. Άλλες διαταραχές που μπορεί να προκληθούν συνδέονται με σωματικές ασθένειες όπως ο διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός και οι καρδιακές ανωμαλίες. Οι σωματικές ασθένειες, που δεν επηρεάζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, αυξάνουν τον κίνδυνο των ψυχικών προβλημάτων των παιδιών, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Τα κωφά παιδιά είναι επίσης πιο ευάλωτα σε μια σειρά άλλων αναπηριών. Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 30% των κωφών παιδιών έχουν πρόσθετες αναπηρίες όπως 13

14 προβλήματα όρασης, κινητικά προβλήματα και μαθησιακές δυσκολίες. Η προσεκτική αξιολόγηση των πρόσθετων αναπηριών των παιδιών και η αποτελεσματική αποκατάσταση παίζουν σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της ευημερίας των παιδιών στο σχολείο Κοινωνικές, πολιτιστικές και ψυχολογικές επιπτώσεις κώφωσης Οι αντιδράσεις των γονέων στην ενημέρωση ότι το παιδί τους έχει πρόβλημα ακοής ποικίλουν. Σημαντικό ρόλο παίζει η οποιαδήποτε εμπειρία έχουν σε σχέση με προβλήματα κώφωσης. Η έκπληξη και η δυσπιστία είναι οι συνηθέστερες αντιδράσεις των γονέων που δεν έχουν παλαιότερες εμπειρίες. Μπορεί όμως να λειτουργήσει και διαφορετικά η άγνοια σε εμπειρίες κώφωσης, καθώς αν επιβεβαιώσουν ότι το πρόβλημα του παιδιού είναι η κώφωση ή βαρηκοΐα ανακουφίζονται που δεν είναι κάτι πιο σοβαρό. Για τους περισσότερους γονείς υπάρχει μια περίοδος κατά την οποία προσαρμόζονται με την κατάσταση του παιδιού τους πριν αυτή επιβεβαιωθεί. Η εισαγωγή του νεογνικού ελέγχου τα αλλάζει όλα αυτά. Υπάρχει αύξηση του αριθμού των παιδιών που διαγιγνώσκονται ως κωφά από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες της ζωής τους. Σημαντική είναι η έγκαιρη ενημέρωση και επέμβαση των γονέων και των ειδικών. Πρέπει άμεσα να μελετούνται οι επιλογές της κάθε περίπτωσης και να εφαρμόζονται. Βασικές επιλογές που έχουν να μελετήσουν οι ενδιαφερόμενοι είναι η ένταξη της νοηματικής γλώσσας στη ζωή των παιδιών, παρεμβάσεις ακουστικές αλλά και προφορικής ή και κοχλιακές εμφυτεύσεις. Ωστόσο η διαχείριση των ισχυρών συναισθημάτων που προκαλούνται από τη διάγνωση, χρειάζονται προσεκτική και επαγγελματική υποστήριξη. Οι ειδικοί χρειάζονται μια συγκεκριμένη κατεύθυνση στην ψυχολογία σε ζητήματα κώφωσης ώστε να βελτιώνουν την ευημερία των γονέων και των παιδιών. Μια δημοσίευση από την ένωση κωφών παιδιών παρέχει μια λεπτομερή περιγραφή του να γίνει κάποιος γονέας ενός κωφού παιδιού. Είναι σαφές ότι οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν το να μεγαλώσουν ένα κωφό παιδί τόσο όμοιο όσο και διαφορετικό από το να μεγαλώσουν ένα παιδί με φυσιολογική ακοή. Υπάρχουν αισθητές διαφορές στις ανάγκες των κωφών παιδιών για επικοινωνία και ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες στο χειρισμό θεμάτων ταμπού ή καταστάσεων πειθαρχίας. Τα προβλήματα αυτά οξύνονται για τους γονείς που τα παιδιά έχουν πολλαπλά προβλήματα. Οι γονείς που είναι και αυτοί κωφοί αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν ευκολότερα τέτοιες καταστάσεις. Σε μεγάλα ποσοστά παρατηρούνται καθυστερήσεις στην καθομιλουμένη γλώσσα. Επίσης όσα κωφά παιδιά επικοινωνούν μέσω της νοηματικής γλώσσας βρίσκονται πολλές φορές σε περιβάλλοντα που δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους. Έτσι πολλά κωφά παιδιά έχουν δυσκολία στη πρόσβαση ανάπτυξης εμπειριών και βιώνουν σημαντικές καθυστερήσεις. Σύμφωνα με την θεωρία του μυαλού [Theory of Mind] σημαντικές καθυστερήσεις παρατηρούνται στις μεταγνωστικές δεξιότητες των παιδιών, κάτι που χει να κάνει με την κατανόηση πως οι άλλοι σκέφτονται και νιώθουν διαφορετικά από τα ίδια. Τα κωφά παιδιά είναι πιο πιθανό να έχουν μειωμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο, κατανόηση και αναγνώριση συναισθημάτων και ικανότητα να ρυθμίζουν τα συναισθήματα τους. Τέλος τα κωφά παιδιά είναι πιθανό να παρουσιάσουν καθυστερήσεις στην ανάπτυξη ροή της σκέψης. Οι καθυστερήσεις και τα ελλείμματα επηρεάζουν περισσότερο παιδιά με ψυχικά προβλήματα. Τα κωφά παιδιά είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν και ακαδημαϊκές καθυστερήσεις απ ότι τα ακούοντα, όπως είναι η ανάγνωση και η γραφή. Οι κλινικοί γιατροί πρέπει να το έχουν κατά νου όταν ασχολούνται με παιδιά και νέους με προβλήματα ακοής. Η υπόθεση ότι το χαρτί και το μολύβι είναι εναλλακτική για να μιλάνε δεν είναι πάντα η καλύτερη δυνατή λύση. 14

15 1.5. Οι κωφοί και τα ανθρώπινα δικαιώματα [World Federation of the Deaf, 2009] Σύμβαση των ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες Οι θεμελιώδεις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα ισχύουν για όλους ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα, το χρώμα, τη θρησκεία, τη γλώσσα ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση όπως αναπηρίες ή κώφωση. Ακόμα οι κωφοί άνθρωποι και οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες σε όλο το κόσμο αναγνωρίζεται ότι τα δικαιώματα τους δεν προστατεύονται επαρκώς από την Οικουμενική Διακήρυξη Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα [United Nations Universal Declaration of Human Rights]. Στη σύμβαση των ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία [United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities] δεν χορηγούν στα άτομα με αναπηρίες νέα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά υπάρχει ένα έγγραφο που για να εξασφαλίζει ότι τα άτομα με αναπηρίες πρέπει να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα όπως όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Το έγγραφο αυτό αποσκοπεί στη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για άτομα με αναπηρίες και έχει ως βασικό κριτήριο τη διασφάλιση της αξιοπρέπειας τους. Η σύμβαση αναγνωρίζει ότι η αναπηρία αποτελεί μια εξελισσόμενη έννοια και τα αποτελέσματα της αναπηρίας από την αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων με αναπηρίες και τα διάφορα εμπόδια δυσχεραίνουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στη κοινωνία, σε ισότιμη βάση με τους υπολοίπους. Τα συμπεριφορικά και τα περιβαλλοντικά εμπόδια είναι αυτά που προκαλούν τα άτομα με αναπηρίες να μην απολαμβάνουν πλήρως τα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι τα σωματικά εμπόδια. Πολύ βασικά στοιχεία στη ζωή και εξέλιξη της ζωής των ατόμων με προβλήματα ακοής είναι η έλλειψη αναγνώρισης, αποδοχής και χρήση της νοηματικής. Υπάρχει ένα σύνολο αρχών στην σύμβαση και μερικές από αυτές είναι οι εξής: 1. Ο σεβασμός της έμφυτης αξιοπρέπειας, της αυτονομίας συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας να κάνει τις δικές του επιλογές 2. Η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία 3. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας 4. Ο σεβασμός για τις εξελισσόμενες ικανότητες των παιδιών με αναπηρία και ο σεβασμός για το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρία να διατηρούν την ταυτότητα τους. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας, το δικαίωμα να διατηρούν την ταυτότητα και την αποδοχή των κωφών και των νοηματικών γλωσσών ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας σημαίνει ότι η αναγνώριση της νοηματικής γλώσσας είναι αδιαχώριστη από την αναγνώριση και αποδοχή της πολιτισμικής και γλωσσικής ταυτότητας των κωφών ανθρώπων. Η σύμβαση των ηνωμένων εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία επίσης αναγνωρίζει ότι η κουλτούρα, η ταυτότητα και η γλώσσα αποτελούν αναπόσπαστο τρίγωνο. Επίσης αναφέρονται οι έννοιες της νοηματικής γλώσσας, της προσβασιμότητας, η ελεύθερη έκφραση της γνώμης, η πρόσβαση σε πληροφορίες, η μόρφωση και η συμμετοχή σε πολιτιστική ζωή, την αναψυχή τον ελεύθερο χρόνο και το αθλητισμό. 15

16 Ο ορισμός της επικοινωνίας περιλαμβάνει γλώσσες, οπτική απεικόνιση κειμένου, σύστημα Braille, απτική επικοινωνία, μεγάλα τυπογραφικά στοιχεία, προσβάσιμα πολυμέσα όπως επίσης και ήχο, κείμενα σε απλή γλώσσα και εναλλακτικά βοηθητικά μέσα επικοινωνίας συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε πληροφορίες και τεχνολογίες επικοινωνίας. Ο ορισμός της γλώσσας περιλαμβάνει ομιλούμενες και νοηματικές γλώσσες και άλλες μορφές από μη ομιλούμενες γλώσσες Βασικοί παράγοντες για τα ανθρώπινα δικαιώματα των κωφών Τέσσερις βασικοί παράγοντες για την εξισορρόπηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων του κωφού πληθυσμού: 1. Η αναγνώριση και η χρήση της νοηματικής γλώσσας, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης και τον σεβασμό της κουλτούρας και ταυτότητας των κωφών. 2. Η δίγλωσση εκπαίδευση, της νοηματικής και της εθνικής γλώσσας. 3. Η προσβασιμότητα σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας για να εξασφαλίζει την ισότιμη ιθαγένεια για όλους και την πρόληψη πολλών διακρίσεων. 4. Η ερμηνεία της νοηματικής γλώσσας. Εικόνα 3: Βασικοί παράγοντες ανθρωπίνων δικαιωμάτων Πλήρης απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κωφών ανθρώπων μπορεί να βρεθεί μόνο στο πυρήνα αυτού του μοντέλου [εικόνα 3], όπου η νοηματική γλώσσα (συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης και του σεβασμού της κουλτούρας και ταυτότητας των κωφών) είναι κεντρικός παράγοντας. Ο κύκλος ερμηνείας της νοηματικής γλώσσας και ο κύκλος της προσβασιμότητας μοιράζονται τον περισσότερο χώρο από τους υπόλοιπους κύκλους, επειδή η προσβασιμότητα συχνά στηρίζεται από τη διαθεσιμότητα ερμηνείας της νοηματικής. Ο κύκλος της νοηματικής γλώσσας είναι αυτός που επικαλύπτει περισσότερο τους άλλους κύκλους. Οι κωφοί δεν μπορούν να μορφωθούν με την έλλειψη της νοηματικής γλώσσας, είναι αδύνατο να χρησιμοποιήσουν διερμηνείς της νοηματικής χωρίς να ξέρουν την νοηματική και η πρόσβαση σε διάφορους τομείς της ζωής θα είναι περιορισμένη, χωρίς πρόσβαση σε μια αποτελεσματική φυσική επικοινωνία. Για τον ίδιο λόγο, ο κύκλος της νοηματικής γλώσσας σε αυτό το μοντέλο έχει το μικρότερο μέρος που δεν έχει μοιραζόμενο χώρο με άλλους κύκλους. 16

17 Η πρόσβαση στην νοηματική γλώσσα είναι μια προϋπόθεση για την απόλαυση πολλών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά η πρόσβαση σε μια συγκεκριμένη γλώσσα ή νοηματική γλώσσα δεν είναι ακόμα αντιληπτό ως ανθρώπινο δικαίωμα. Ο καθένας δικαιούται να επικαλείται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που αναφέρονται στη διακήρυξη, όπως η φυλή, το χρώμα, το φύλο, η γλώσσα, η θρησκεία, οι πολιτικές και οι άλλες πεποιθήσεις, η εθνική ή κοινωνική καταγωγή ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση (the Universal Declaration of Human Rights). Ούτε η διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων ούτε η επιτροπή δικαιωμάτων για τα άτομα με αναπηρίες δηλώνουν την πρόσβαση μιας συγκεκριμένης γλώσσας ή τη χρήση της νοηματικής ως ανθρώπινο δικαίωμα, δηλώνουν μόνο ότι οι διακρίσεις βάσει της γλώσσας δεν επιτρέπονται. Εδώ έγκειται η παραδοχή ότι όλες οι γλώσσες είναι ίσες και όλες οι γλώσσες και οι χρήστες τους θα πρέπει να γίνονται σεβαστοί και να προστατεύονται από τα προσωπικά τους δικαιώματα. Όταν οι κωφοί άνθρωποι που η φυσική τους γλώσσα είναι η νοηματική στερούνται τη χρήση της νοηματικής στην αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους ή δέχονται διακρίσεις επειδή χρησιμοποιούν την νοηματική, η συνέπεια σε αυτό είναι η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η νοηματική γλώσσα είναι στον πυρήνα της ζωής των κωφών ατόμων. Η ίδια η νοηματική κάνει δυνατή την προσβασιμότητα σε κωφούς ανθρώπους, χωρίς αυτήν τα κωφά άτομα είναι απομονωμένα Αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στην εκπαίδευση Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Οι έρευνες δείχνουν ότι χρησιμοποιούνται περισσότερες από μια εκπαιδευτικές προσεγγίσεις σε ειδικά σχολεία για κωφά και βαρήκοα παιδιά. Οι πιο σημαντικές όμως είναι η ολική επικοινωνία (total communication) και η δίγλωσση εκπαίδευση (bilingual education). Η ολική επικοινωνία (total communication) είναι η κυρίαρχη προσέγγιση στην εκπαίδευση. Είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον Roy Holcomb in 1967, μπορεί να περιέχει έναν ή περισσότερους τρόπους επικοινωνίας (νοηματικό, προφορικό, ακουστικό και γραπτό) ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες κάθε παιδιού. Η αρχική προσδοκία της ολικής επικοινωνίας ήταν για τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιήσουν τις πιο κατάλληλες μεθόδους για τον κάθε μαθητή σε κάθε στάδιο ανάπτυξης. Οπότε ανάλογα με τις περιπτώσεις χρησιμοποιούν την νοηματική επικοινωνία την γραπτή ή και συνδυασμό αυτών. Η ολική επικοινωνία λειτούργησε σαν γέφυρα μεταξύ του προφορικού λόγου και της νοηματικής γλώσσας. Κατά τη διάρκεια του 1970 και του 1980 τα περισσότερα σχολεία για κωφά παιδιά υποστήριζαν την ολική επικοινωνία ως εκπαιδευτικό μοντέλο. Σήμερα υπάρχει μια διαμάχη μεταξύ των προγραμμάτων ολικής επικοινωνίας και των δίγλωσσων. Η ταυτόχρονη επικοινωνία είναι η πιο κοινή μορφή επικοινωνίας που χρησιμοποιείται σε εκπαιδευτικές ρυθμίσεις για κωφά παιδιά (Kaplan, 1996, p. 469). Πλεονεκτήματα ολικής επικοινωνίας: Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί είναι υπέρ της ολικής επικοινωνίας σαν μια μέθοδο που τα περιλαμβάνει όλα και έτσι ένα κωφό παιδί έχει πρόσβαση σε διάφορα μέσα επικοινωνίας (ομιλία όποτε χρειάζεται και νοηματική όποτε χρειάζεται επίσης). Για παράδειγμα ένα παιδί που δεν μπορεί να επικοινωνήσει καλά προφορικά έχει την υποστήριξη της νοηματικής 17

18 γλώσσας και αντίθετα. Χρησιμοποιώντας την ολική επικοινωνία ευνοούνται και οι γονείς από το να διαλέξουν έναν τρόπο επικοινωνίας έναντι κάποιου άλλου. Μειονεκτήματα ολικής επικοινωνίας: Οι κίνδυνοι χρήσης της ολικής επικοινωνίας μέσα στη τάξη είναι ότι οι εκπαιδευτικοί μπορεί να τη χρησιμοποιούν με ασυνέπεια. Όπως επίσης η ολική επικοινωνία μπορεί να μην καλύπτει τις ανάγκες όλων των κωφών μαθητών μέσα στη τάξη. Αυτό έχει επιπτώσεις στο πόσο καλά δέχονται οι κωφοί μαθητές τις εκπαιδευτικές πληροφορίες. Ένα ακόμα πιθανό ρίσκο είναι ότι η ολική επικοινωνία μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερο ανεπτυγμένες λεκτικές ικανότητες. Στη δίγλωσση προσέγγιση οι μαθητές χρησιμοποιούν την νοηματική γλώσσα ως βασική γλώσσα μάθησης και μέσω της νοηματικής γλώσσας μαθαίνουν την ανάγνωση και τη γραφή της γλώσσας. Είναι διαφορετική η προσέγγιση της δίγλωσσης μάθησης στα ακούοντα παιδιά, τα κωφά/βαρήκοα παιδιά δεν έχουν να κάνουν καθαρά με δύο γλώσσες αλλά με ένα σύστημα. Η δίγλωσση εκπαίδευση αναγνωρίζει εξίσου την μητρική νοηματική γλώσσα της κοινότητας των κωφών και την πλειοψηφία των γλωσσών στην χώρα την οποία ο μαθητής διαμένει. Προωθεί επίσης τον πολιτισμό των κωφών και την εκτίμηση των πολλών πολιτισμών που περιλαμβάνει η ευρύτερη κοινωνία. Η δίγλωσση εκπαίδευση είναι κυρίως μια ενδυνάμωση της εκπαίδευσης. Διδάσκει στους κωφούς μαθητές να αναπτύσσουν την αναγκαία εμπιστοσύνη για να ασκούν τα δικαιώματα τους, να αποδέχονται τις ευθύνες τους, να υποστηρίζουν και να συμμετέχουν σε διαδικασίες λήψεως αποφάσεων. Βασικές αρχές ειδικής αγωγής όπως προσδιορίζονται στο εισηγητικό κείμενο των ΕΠΠΣ- ΑΠΣ (ΥΠΕΠΘ Π.Ι., 2002) και στο συνολικό Εθνικό και Κοινοτικό νοµοθετικό πλαίσιο για τους μαθητές µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: 1. Η ισοτιµία 2. Η κατάλληλη υποστήριξη για ισότιµη πρόσβαση στην εκπαίδευση 3. Το δικαίωµα στο όσο το δυνατόν λιγότερο περιοριστικό περιβάλλον 4. Η συµµετοχική εκπαίδευση (inclusion) 5. Ο σεβασµός στα ανθρώπινα δικαιώµατα, συµπεριλαµβανοµένων των γλωσσικών και πολιτισµικών δικαιωµάτων 6. Η εφαρµογή των διεθνών κανόνων στα θέµατα της εκπαίδευσης και της ισότιµης πρόσβασης Χαμηλή ενημέρωση σχετικά με τη δίγλωσση εκπαίδευση Παρόλο που η δίγλωσση προσέγγιση γίνεται όλο και πιο γνωστή, υπάρχει πολύ δουλειά ακόμα για να πούμε ότι όλα τα κωφά παιδιά δέχονται μια πραγματική δίγλωσση εκπαίδευση. Οι δάσκαλοι δεν χειρίζονται άπταιστα την νοηματική και οι συνεχιζόμενες χαμηλές προσδοκίες για τις ικανότητες των κωφών παιδιών να μάθουν (πιθανότατα 18

19 συνέπεια των παραλήψεων της προφορικής εκπαίδευσης και της ολικής επικοινωνίας) κρατούν το επίπεδο της εκπαίδευσης χαμηλό. Πολλοί εκπαιδευτικοί, κωφοί άνθρωποι αλλά και ο υπόλοιπος πληθυσμός δεν είναι σίγουροι τι σημαίνει ουσιαστικά η δίγλωσση εκπαίδευση των κωφών μαθητών. Από έρευνες και ερωτηματολόγια που έχουν παρουσιαστεί μεγάλα ποσοστά ανθρώπων δεν έχουν ακριβή ορισμό για την έννοια της δίγλωσσης εκπαίδευσης. Πολλοί ερωτηθέντες μπερδεύουν την έννοια της δίγλωσσης εκπαίδευσης με την έννοια της ολικής επικοινωνίας (total communication), επίσης άλλοι πιστεύουν πως η δίγλωσση εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση πάνω σε δύο διαφορετικές γλώσσες όπως για παράδειγμα τα ελληνικά και τα γαλλικά Χαμηλή ποιότητα στην εκπαίδευση Μελέτες δείχνουν ότι η ποιότητα της εκπαίδευσης είναι φτωχή, χαμηλή και δεν είναι αποδεκτή ακόμη και στις χώρες που εφαρμόζεται η δίγλωσση εκπαίδευση. Η εικόνα που παρουσιάζεται για την εκπαίδευση των κωφών παιδιών δεν είναι αντικειμενική καθώς οι περισσότερες έρευνες στέκονται σε πληροφορίες σχετικά με την νομοθεσία, αν υπάρχουν σχολεία κωφών και αν εκεί προσφέρεται η δίγλωσση εκπαίδευση. Δεν παρέχεται καμία ποιοτική πληροφορία για την ακριβή κατάσταση των σχολείων. Δεν υπάρχει ακριβής αριθμός των παιδιών που είναι εγγεγραμμένα στα ειδικά σχολεία ή πόσο μεγάλα είναι τα ίδια τα σχολεία με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσδιοριστούν τα ποσοστά των παιδιών που λαμβάνουν οποιαδήποτε είδους εκπαίδευση Συμπεράσματα Η επιλογή της κοινότητας των κωφών ως αντικείμενο μελέτης της εργασίας δεν είναι τυχαία, παρόλη την εξέλιξη της κοινωνίας το επίπεδο εκπαίδευσης των κωφών παραμένει χαμηλό. Στο παρελθόν οι κωφοί αντιμετωπίζονταν ως ασθενείς και μέσω πολλών προσπαθειών κατάφεραν να αποκτήσουν μια καλύτερη θέση στη κοινωνία. Η νοηματική γλώσσα για να εδραιωθεί ως επίσημη γλώσσα επικοινωνίας της κοινότητας των κωφών υπέστη κυνηγητό από πολλούς φορείς. Υπάρχει ακόμα ελλιπής ενημέρωση για το πρόβλημα της κώφωσης, τους βαθμούς της αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα από θέμα δικαιωμάτων, εκπαίδευσης και μόρφωσης. Τα ποσοστά κωφών είναι μεγάλα και η κοινωνία δεν δίνει την πρέπουσα σημασία σε ένα τόσο μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της. Η κατεύθυνση της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας αφορά κατά κύριο λόγο την εκπαίδευση των κωφών και την προσπάθεια για ομαλή ένταξη τους στην κοινωνία με όσο το δυνατόν λιγότερες εκπαιδευτικές ελλείψεις. 19

20 2. Εκπαιδευτικά παιχνίδια για κωφούς και βαρήκοους μαθητές 2.1. Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό έχουν μελετηθεί και αναλύονται τρία εκπαιδευτικά παιχνίδια για κωφούς και βαρήκοους μαθητές από ξένους φορείς. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση των τριών παιχνιδιών είναι διαφορετικά. Το πρώτο αφορά μια πλατφόρμα διαδραστικού πατώματος, το δεύτερο εικονική πραγματικότητα και το τρίτο μια πολυμεσική εφαρμογή. Η επιλογή εκπαιδευτικών παιχνιδιών από διαφορετικά πεδία είναι εσκεμμένη, έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια ολιστική προσέγγιση των εκπαιδευτικών παιχνιδιών και να αντληθούν περισσότερες προδιαγραφές και κατευθύνσεις στην υλοποίηση του πολυμεσικού διαδραστικού παιχνιδιού, με περιεχόμενο τα χρώματα, για κωφά και βαρήκοα παιδιά, που έχει στόχο η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία Stepstone: Δαπέδια διαδραστική εφαρμογή για βαρήκοα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα Εικόνα 4: Διαδραστικό δάπεδο Wisdom Well Το αντικείμενο αυτής της ιδέας ήταν να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος διαδραστικού μαθησιακού περιβάλλοντος για παιδιά με προβλήματα ακοής και ειδικά για παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα. Η αρχική σκέψη ήταν ο συνδυασμός πολλαπλών διαδραστικών μορφών (οπτικές, ακουστικές και κινησιολογικές). Έτσι χρησιμοποιώντας ένα διαδραστικό πάτωμα και τεχνολογία παρακολούθησης δημιουργήθηκε ένα περισσότερο ενδιαφέρον μαθησιακό περιβάλλον για την εκμάθηση της γλώσσας. 20

21 Περιγραφή χρήσης Μια ομάδα παιδιών με κοχλιακά εμφυτεύματα ηλικίας 9-12 μελετάνε γλωσσικές έννοιες σχολικού περιεχομένου. Ο δάσκαλος και μια ομάδα από μεγαλύτερους μαθητές διατυπώνουν έναν μαθησιακό στόχο, με σκοπό τη κατανόηση πως σχετίζονται οι λέξεις ανάλογα με τη συγγένεια ευρύτερων εννοιών (πχ μπανάνα, μήλο, πορτοκάλι ανήκουν στην ευρύτερη έννοια των φρούτων). Αρχικά μιλάνε για διαφορετικές έννοιες (έπιπλα, λουλούδια) και βρίσκουν παραδείγματα σε βιβλία και στο ιντερνέτ. Χρησιμοποιώντας την διεπαφή του παιχνιδιού Stepstone διατυπώνουν διαφορετικές ασκήσεις για το διαδραστικό πάτωμα. Στο ερώτημα : ποια ζώα ανήκουν στη κατηγορία των τρωκτικών; οι μαθητές επιλέγουν έναν αριθμό σωστών απαντήσεων (ποντίκια, αρουραίοι, κουνέλια κλπ) και έναν αριθμό λάθος απαντήσεων (σκύλοι, βατράχια κλπ). Ένας συνολικός αριθμός 10 ερωτήσεων αποτελεί ένα παιχνίδι το οποίο μπορεί να παιχτεί από τους μαθητές ατομικά ή και ομαδικά στο διαδραστικό πάτωμα (Wisdom Well) σε ένα τμήμα του σχολείου. Το συνεργατικό περιβάλλον του παιχνιδιού κάνει τους παίχτες να διαπραγματεύονται τις σωστές απαντήσεις μέσω της προφορικής επικοινωνίας. Καθώς τα παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα χρησιμοποιούν τα χέρια και τα πόδια τους σαν κέρσορες, έχουν περιορισμένη πρόσβαση να χρησιμοποιήσουν την νοηματική γλώσσα. Ως εκ τούτου χρησιμοποιούν τις ικανότητες τους στην ακοή και την ομιλία μέσω ενός συνεργατικού μαθησιακού παιχνιδιού Η σχέση μεταξύ της μάθησης της γλώσσας και της σωματικής κίνησης Εικόνα 5: Εφαρμογή παιχνιδιού στο διαδραστικό πάτωμα Το παιχνίδι έχει ισχυρή σημασία στην κατασκευή κοινωνικού περιβάλλοντος και είναι η βάση της κοινωνικής εμπειρίας στην καθημερινότητα του παιδιού. Έτσι το παιχνίδι που είναι βασισμένο στη κίνηση είναι ένα ενεργό μέρος της δημιουργίας δυνατότητας βελτίωσης της κατάστασης της ομιλίας. Μέσω του παιχνιδιού επικοινωνούν τα παιδιά μεταξύ τους και ειδικά όταν αυτό βασίζεται στη σωματική κίνηση παίζει κεντρικό ρόλο, όταν τα παιδιά είναι ενεργά σε μια κοινότητα. Το παιχνίδι που είναι βασισμένο στη σωματική κίνηση συχνά απαιτεί διαφορετικά είδη επικοινωνίας και προϋποθέτει αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διάφορων ειδών επικοινωνίας, οι οποίες απαιτούν μια δυναμική προσαρμογή της επικοινωνιακής διαδικασίας. Οι θεραπευτές και οι ψυχολόγοι που ασχολούνται με την ακοή και την ομιλία έχουν εντοπίσει ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της αντίληψης, της κινητικής λειτουργίας και της γλώσσας. Όταν μία ή περισσότερες 21

22 αισθήσεις λειτουργούν μερικώς, επηρεάζει τη δυνατότητα του παιδιού, να δεχτεί τις βέλτιστες εντυπώσεις, κάτι το οποίο μπορεί να περιπλέξει την ανάπτυξη του παιδιού σε διάφορους τομείς. Σύμφωνα με επιστήμονες νευρολογίας, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η κίνηση και η γλώσσα βασίζονται στο ίδιο κεντρικό νευρικό σύστημα, που σχετίζονται με τις δομές και τις διαδικασίες, το οποίο καθιστά ικανό να φανταστεί κανείς μια θετική επίδραση μεταξύ της κίνησης και της γλώσσας. Οι κινήσεις και οι σκέψεις μπορούν να ελεγχθούν από τα ίδια νευρικά μονοπάτια των εγκεφαλικών κυττάρων. Αυτό οδήγησε στην υπόθεση ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της σωματικής κίνησης και την ανάπτυξη της γλώσσας. Με την τόνωση σωματικών δεξιοτήτων, ως συμπλήρωμα στη παραδοσιακή διδασκαλία ομιλίας και ακοής θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις γλωσσικές ικανότητες των μαθητών. Το παιχνίδι που είναι βασισμένο στη κίνηση μπορεί να είναι σχετικό με την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Βασικές κοινωνικές δεξιότητες είναι η γλώσσα και η επικοινωνία. Οι κοινωνικές πτυχές του παιχνιδιού μπορούν από μόνες τους να βελτιώσουν τις γλωσσικές δεξιότητες του παιδιού. Επομένως, έχει αναπτυχθεί μια δεύτερη υπόθεση, ότι η κοινωνική πτυχή του συνεργατικού παιχνιδιού μπορούν να ενισχύσουν τις γλωσσικές δεξιότητες Περιγραφή παιχνιδιού Ως αποτέλεσμα ερευνών στην έλλειψη μαθησιακών πόρων σε παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα, αναπτύχθηκε η εφαρμογή Stepstone, που εφαρμόζεται στο διαδραστικό πάτωμα Wisdom Well, ειδικά κατάλληλη για την εκπαίδευση του λόγου και της ακοής μέσω της σωματικής κίνησης και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Το Stepstone είναι ένα συλλογικό παιχνίδι για πολλαπλούς παίχτες, όπου ο σκοπός του είναι να απαντήσει ο κάθε παίχτης σωστά σε όσο το δυνατόν περισσότερες σωστές απαντήσεις σε κάθε γύρο. Στο παιχνίδι μπορούν να συμμετέχουν από ένας έως τέσσερις παίχτες, στο οποίο μπορούν να συμμετέχουν είτε ως ομάδες και να συγκεντρώσουν συλλογικά το μεγαλύτερο σκορ είτε ως άτομα. Ομάδες εναντίον ομάδων ή άτομα εναντίον ατόμων. Η εφαρμογή stepstone λειτουργεί ως πρότυπο εκπαιδευτικό μοντέλο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικά αντικείμενα μάθησης, καθώς τα γραφικά του ποικίλουν και μπορούν να τροποποιηθούν. Εικόνα 6: Διεπαφή παιχνιδιού 22

23 Στο συγκεκριμένο σενάριο, η ρύθμιση είναι ένα περιβάλλον παραλίας με τέσσερις ακτές στις γωνίες και στη μέση η θάλασσα γεμάτη πιράνχας και πέτρες όπου οι παίχτες μπορούν να πατήσουν πάνω. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουν το δάγκωμα είναι να μην πατήσουν στο νερό. Αρχικά, οι παίχτες πηγαίνουν στις γωνίες για να εγγραφούν από το σύστημα, μετά από μερικά δευτερόλεπτα το παιχνίδι ξεκινάει και το σύστημα κάνει την πρώτη ερώτηση είτε προφορικά είτε γραπτώς μέσα από ειδικούς πίνακες. Την ίδια ώρα τυχαία επιλεγμένες απαντήσεις εμφανίζονται πάνω στις πέτρες που επιπλέουν στο νερό. Ένα μέρος των προτεινόμενων απαντήσεων είναι σωστές και ένα μέρος λανθασμένες. Οι απαντήσεις μπορούν να εμφανιστούν είτε ως εικόνα είτε ως κείμενο. Οι παίχτες τώρα πρέπει να επιλέξουν την σωστή απάντηση τοποθετώντας τα χέρια ή τα πόδια στις πέτρες εντός του χρονικού ορίου που δίνεται. Εφόσον οι σωστές απαντήσεις είναι περισσότερες από τους παίχτες τότε οι παίχτες πρέπει να χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα και τα χέρια και τα πόδια προκειμένου να πετύχουν όσο το δυνατόν περισσότερους πόντους μπορούν. Στο πάτωμα απαιτούνται ταυτόχρονες αντιδράσεις και γρήγορες σωματικές κινήσεις για να απαντηθούν οι προκλήσεις της εφαρμογής Stepstone. Μια πρόκληση μπορεί να είναι η κατασκευή μιας πρότασης, η αναγνώριση και ο συνδυασμός ενός μοτίβου ή αντικειμένου, η αναγνώριση ενός ήχου και η αντιστοίχηση του με κάποιο αντικείμενο. Η υπόθεση είναι ότι οι συμμετέχοντες αγωνίζονται για να αγγίξουν τον σωστό συνδυασμό από πέτρες. Αυτό μπορεί να τους βοηθάει να απομνημονεύουν τα αποτελέσματα, δεδομένου ότι συμμετείχαν σε μια εμπειρία σωματικά διασκεδαστική αλλά και πνευματική. Όταν τελειώνει ο χρόνος οι επιλεγμένες απαντήσεις αξιολογούνται και ενημερώνεται το συνολικό σκορ του παίχτη. Αν μια επιλεγμένη απάντηση είναι σωστή τότε η ομάδα παίρνει έναν πόντο. Διαφορετικά η ομάδα χάνει έναν πόντο και τα πιράνχας θα κολυμπήσουν προς τη λάθος απάντηση και θα καταναλώσουν τις πέτρες με τα κοφτερά τους δόντια. Μετά την αξιολόγηση οι παίχτες πρέπει να επιστρέψουν στις αρχικές τους θέσεις στις γωνίες του πατώματος. Μετά από μερικά δευτερόλεπτα το σύστημα θα κάνει την νέα του ερώτηση. Το παιχνίδι τελειώνει όταν όλες οι ερωτήσεις έχουν απαντηθεί και το συνολικό αποτέλεσμα θα εμφανιστεί στον πίνακα με κάποιο κινούμενο σχέδιο από τα πλάσματα της θάλασσας (για παράδειγμα ένας μεγάλος καρχαρίας για υψηλά σκορ και ένα μικρό πλάσμα για χαμηλά σκορ). Εικόνα 7: Μενού επιλογών παιχνιδιού 23

24 Η εφαρμογή stepstone έχει έναν επεξεργαστή στην αριστερή μπάρα που επιτρέπει στους δασκάλους και στους μαθητές να επεξεργαστούν την εφαρμογή. Ο επεξεργαστής του παιχνιδιού μπορεί να έχει πρόσβαση στο διαδραστικό δάπεδο και σε ένα παραδοσιακό υπολογιστή. Το περιεχόμενο εμφανίζεται διακλαδωτά όπου μπορούν να δημιουργηθούν και να επεξεργαστούν ερωτήσεις και απαντήσεις. Μπορεί επίσης να γίνει προεπισκόπηση των παιχνιδιών και να γίνει η δοκιμή τους χρησιμοποιώντας το ποντίκι, πριν εφαρμοστεί στο πάτωμα. Η εφαρμογή έχει δύο επιμέρους παιχνίδια το Ling Game που είναι συγκεκριμένα για τα παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα, ώστε να ενισχύσουν την ακοή τους μέσω του παιχνιδιού και το Language Game όπου στοχεύει στην βελτίωση του λεξιλογίου των μαθητών. Ling Game: Το παιχνίδι βοηθάει τα παιδιά με έναν εναλλακτικό και πιο διασκεδαστικό τρόπο να εξετάζουν ήχους, καθώς θα μπορούσε να είναι μια καθημερινή εξάσκηση όχι τόσο βαρετή. Το παιχνίδι αποτελείται από δύο γύρους για κάθε έξι ήχους. Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις περιγράφονται κυρίως ως εικόνες στις πέτρες για παράδειγμα φίδι ή φώκια για τον ήχο του γράμματος φ. σε κάθε γύρο ο ήχος μεταφέρεται απευθείας στα ακουστικά των παιδιών. Ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τους ήχους του περιβάλλοντος για να αυξήσει τη δυσκολία της εργασίας. Επιπλέον μπορούν να αφήσουν τα παιδιά να πουν τους ήχους δυνατά. Η άσκηση να αφήνουν τα παιδιά να προφέρουν τις λέξεις από το να χρησιμοποιούν την νοηματική βοηθάνε την εξέλιξη του παιχνιδιού, καθώς χρησιμοποιούν τα χέρια για τις απαντήσεις και χρησιμοποιείται η ομιλούμενη γλώσσα ως μέσω επικοινωνίας. Language Game: Το συγκεκριμένο παιχνίδι δίνει έμφαση στα συνώνυμα και τα αντώνυμα, στις γλωσσικές έννοιες, στις προθέσεις, στις κινήσεις της άρθρωσης( γλώσσα, ουρανίσκος, χείλη), στον διαχωρισμό παρόμοιων λέξεων και ήχων. Το παιχνίδι αποτελείται από δεκαπέντε γύρους, οι οποίοι τυχαία συνδυάζουν τις πέντε μαθησιακές θεματικές που προαναφέρθηκαν. Για παράδειγμα είναι στη κατηγορία συνώνυμα και έχουν την λέξη χαρούμενος, πρέπει λοιπόν να επιλέξουν τις λέξεις ευτυχισμένος, κεφάτος, ευδιάθετος και να αποφύγουν τις λέξεις κουρασμένος, θυμωμένος, νευριασμένος Συμπεράσματα Η εφαρμογή stepstone είναι μια απόπειρα για μια πλατφόρμα συνεργατικών εκπαιδευτικών παιχνιδιών, για τα παιδιά με κοχλιακά εμφυτεύματα. Φαίνεται από τα αποτελέσματα ότι η εφαρμογή μπορεί φιλοξενήσει μαθητές με κοχλιακά εμφυτεύματα με διαφόρους τρόπους. Αρχικά ορίζει ένα στάδιο κοινωνικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, όπου οδηγούν στην επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων μέσω των κινησιολογιών δραστηριοτήτων. Τα παιχνίδια είναι ένα μέσο βελτίωσης των ικανοτήτων ομιλίας, είτε αυτό αφορά συγκεκριμένα στην εκπαίδευση του, είτε μέσω φυσικού ελεύθερου διαλόγου. Το language game είναι ένας εμφανής τρόπος μελέτης συνώνυμων, αντώνυμων, συντακτικού, διαχωρισμού παρόμοιων λέξεων και ήχων. Το ling game είναι ένα άλλο παράδειγμα καθημερινής εξάσκησης. Συνδυάζει την πραγματική ηλικία και τα διαφορετικά επίπεδα γλωσσικών δεξιοτήτων. Τέλος δημιουργεί μια βάση για την εφαρμογή πολλαπλών αισθήσεων ταυτόχρονα: ακουστικών, οπτικών και κινητικών. 24

25 2.3. SMILE (Science and Math in an Immersive Learning Environment): Ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι βασισμένο στην εικονική πραγματικότητα για κωφά αλλά και ακούοντα παιδιά Το SMILE (Science and Math in an Immersive Learning Environment) είναι ένα μαθησιακό παιχνίδι χτισμένο σε ένα τρισδιάστατο εικονικό περιβάλλον για κωφά αλλά και ακούοντα παιδιά που τους παροτρύνει να συμμετάσχουν στα μαθηματικά και την επιστήμη με βάση τα εκπαιδευτικά τους καθήκοντα. Το SMILE είναι το πρώτο δίγλωσσο εικονικό περιβάλλον μάθησης για κωφά και ακούοντα παιδιά συνδυάζοντας τα βασικά στοιχεία επιτυχημένων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, συναισθηματικά ελκυστικά γραφικά και ρεαλιστική τρισδιάστατη νοηματική σε πραγματικό χρόνο, με προσανατολισμό στο στόχο, βασισμένο στα πρότυπα μαθησιακών δραστηριοτήτων για αποτελεσματικά παιδαγωγικά μέσα. Οι στόχοι του έργου SMILE είναι: (1) η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού και διασκεδαστικού παιχνιδιού στο οποίο τα κωφά αλλά και τα ακούοντα παιδιά ηλικίας από 5-10 χρόνων αλληλεπιδρούν με τρισδιάστατους φανταστικούς χαρακτήρες και αντικείμενα και μαθαίνουν βασικά μαθηματικά και επιστημονικές έννοιες και (2) η διερεύνηση για τα εκπαιδευτικά οφέλη Περιγραφή χρήσης Το SMILE είναι ένας διαδραστικός εικονικός κόσμος που αποτελείται από μια φανταστική πόλη που κατοικείται από τρισδιάστατους χαρακτήρες που επικοινωνούν με τους συμμετέχοντες γραπτώς ή προφορικώς, όπως επίσης και στην αμερικάνικη νοηματική γλώσσα. Ο χρήστης μπορεί να εξερευνήσει την πόλη, να μπει σε κτίρια, να επιλέξει και να χειριστεί αντικείμενα, να κατασκευάσει καινούργια αντικείμενα και να αλληλεπιδράσει με τους χαρακτήρες. Σε κάθε κτίριο ο συμμετέχον μαθαίνει συγκεκριμένες μαθηματικές /επιστημονικές έννοιες, χρησιμοποιώντας τα χέρια για τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς (συμπεριλαμβανομένων των κωφών εκπαιδευτικών) και σε εναρμόνιση με το πρότυπο πρόγραμμα σπουδών για τα μαθηματικά και τις επιστήμες σε αυτήν την ηλικία. Η εφαρμογή αρχικά σχεδιάστηκε για να εμφανίζεται σε σταθερά συστήματα προβολής, αλλά μπορεί επίσης να προβληθεί σε μια ενιαία οθόνη φορητού συστήματος. Τα παιδιά που πλοηγούνται στο παιχνίδι χρησιμοποιούν ένα ραβδί, ένα χαλάκι χορού και μπορούν να πιάσουν ή να απελευθερώσουν αντικείμενα χρησιμοποιώντας το ραβδί ή ένα ζευγάρι ειδικά γάντια. Η επικοινωνία μέσω νοημάτων με τους εικονικούς χαρακτήρες επιτυγχάνεται μέσω ενός βασικού συστήματος ελέγχου χειρονομιών που επιτρέπει την είσοδο και την αναγνώριση ενός περιορισμένου αριθμού χειρονομιών βασισμένων στη νοηματική γλώσσα. Η εφαρμογή SMILE αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας έναν επαναληπτικό μαθητοκεντρικό σχεδιασμό και μια προσέγγιση αξιολόγησης. Στην εφαρμογή συνδυάστηκαν στοιχεία επιτυχημένων ηλεκτρονικών παιχνιδιών όπως το παιχνίδι, η πρόκληση, η περιέργεια, και η χρήση στοιχείων βασισμένα σε σύγχρονες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις όπως αυτή του εποικοδομητισμού, έτσι ώστε να ενισχυθεί το κίνητρο του χρήστη και η διασκέδαση. Επίσης μελετάται η αξιολόγηση της χρηστικότητας και η διασκέδαση μέσα από μια διαμορφωτική αξιολόγηση με τα παιδιά. 25

26 Η σχέση μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και μάθησης Τα υπάρχοντα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας μπορεί να προσφέρει σημαντική, θετική υποστήριξη στην εκπαίδευση. Μελέτες δείχνουν ότι η εικονική πραγματικότητα συχνά παρέχει ένα πιο αποτελεσματικό εργαλείο μάθησης από τις παραδοσιακές πρακτικές στην τάξη και η εμπειρία είναι πολύ σημαντικό κίνητρο. Επίσης φαίνεται ότι η εικονική πραγματικότητα είναι πιο κατάλληλη για την εκπαιδευτική διαδικασία των μαθηματικών και των επιστημών, εξ αιτίας της ικανότητας της να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του φυσικού κόσμου και του κόσμου των εννοιών και των μοντέλων. Αυτό το καθιστά μια πολύτιμη λύση στην μελέτη των μαθηματικών και των επιστημών. Όσον αφορά τις ειδικές ανάγκες τις εκπαίδευσης η εικονική πραγματικότητα έχει πολλά πλεονεκτήματα διότι μπορεί να καλύψει την πλειοψηφία των μαθησιακών αναγκών των μαθητών με ειδικές όπως: η πρόσβαση σε ασφαλή και χωρίς εμπόδια σενάρια για καθημερινές εργασίες διαβίωσης, τον έλεγχο του περιβάλλοντος, τη δυνατότητα να δουν και να αισθανθούν τα στοιχεία και τις διαδικασίες σε συγκεκριμένους όρους και τα κίνητρα Περιγραφή παιχνιδιού Σχεδίαση Με πρωταρχικό σκοπό την ενίσχυση της μάθησης μέσω της διασκέδασης και τη παρότρυνση των παιδιών να θέλουν να ξαναπαίξουν το παιχνίδι ορίστηκαν κάποιες σχεδιαστικές αρχές του παιχνιδιού βασισμένες σε βιβλιογραφίες και προσωπικές εμπειρίες των σχεδιαστών. Στοιχεία του παιχνιδιού που προωθούν την εμπλοκή, τα κίνητρα και τη διασκέδαση Μια κοινή ιστορία που καθορίζει και στηρίζει τις δραστηριότητες (metagame) Ένας πρωταρχικός στόχος Πολλαπλά επίπεδα δυσκολίας με ομαλή μετάβαση από το ένα στο άλλο Αβέβαια αποτελέσματα Χωρίς βέβαιο τρόπο για τη νίκη Ένα καλά καθορισμένο σύστημα προόδου Ανταμοιβές που συνδέονται με την εξέλιξη Ευκαιρίες για τη δημιουργία νέου περιεχομένου Συμβουλές όχι απαντήσεις Το metagame αναφέρεται σε ένα είδος παιχνιδιού στο οποίο υπάρχει μια σαφώς καθορισμένη ιστορία και μια συνολική δομή που δίνει νόημα και συνοχή σε όλες τις δραστηριότητες του παιχνιδιού. Έτσι αναπτύχθηκε μια ιστορία που εισάγεται μέσω ενός δισδιάστατου κινουμένου σχεδίου στην αρχή του παιχνιδιού. Η ιστορία περιλαμβάνει τον πρωταρχικό στόχο (να αποκαταστήσουν οι παίχτες τη χαμένη προθυμία της πόλης Smileville να γελάσει) το οποίο δημιουργεί μια οριακή κατάσταση που ενώνει τις διαφορετικές ετερογενής δραστηριότητες. Κάθε δραστηριότητα είναι υπό τη μορφή μιας καλής πράξης της οποίας το αντικείμενο είναι να κάνει έναν από τους χαρακτήρες της πόλης Smileville να χαμογελάσουν ξανά. Όλες οι δραστηριότητες του παιχνιδιού διενεργούνται σε έναν φανταστικό εικονικό κόσμο. Η φαντασία είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και αυτές οι φαντασίες πρέπει να ικανοποιούν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιχτών (Malone 1980). Ο εικονικός κόσμος του SMILE αναπαριστάται με τρόπο ελκυστικό (κινούμενα σχέδια) προς το απευθυνόμενο 26

27 κοινό. Είναι βασισμένος στην Toontown του Disney, έχει χρησιμοποιηθεί ως βασική οπτική αναφορά για τον σχεδιασμό των χαρακτήρων και του περιβάλλοντος. Κύρια χαρακτηριστικά του σχεδιασμού περιλαμβάνουν τα βασικά γεωμετρικά σχήματα με στρογγυλεμένες άκρες, ζωηρά και ποικίλα χρώματα, την εγκατάσταση ενός λαμπερού φωτισμού με περιορισμένη σκίαση και μαλακές σκιές. Η επιλογή των χρωμάτων και των συστημάτων φωτισμού βασίστηκαν σε ερευνητικές μελέτες στην επιρροή του χρώματος και του φωτός στη μάθηση και τη σύνδεση μεταξύ των χρωμάτων και των συναισθημάτων των παιδιών. Μια μελέτη δείχνει ότι τα αποκορεσμένα χρώματα έχουν αρνητική επιρροή στη τόνωση ενώ πολύ κορεσμένα χρώματα αυξάνουν τα κύματα alpha του εγκεφάλου τα οποία συνδέονται άμεσα με τη γνώση. Μια άλλη έρευνα αναφέρει ότι τα νεότερα παιδιά 5-6 1/2 χρόνων έλκονται ιδιαίτερα από τα ζωντανά χρώματα και πιο θετικές συναισθηματικές αντιδράσεις συνδέονται με τα ζεστά χρώματα. Έρευνα σχετική με το φως και τη μάθηση προτείνει ότι μία λαμπρή εγκατάσταση φωτισμού με τη παρουσία του φωτός της ημέρας συνδέεται με την βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών. Εικόνα 8: Εικονικός κόσμος επιλογή χρωμάτων και φωτισμού(1) Εικόνα 9: Εικονικός κόσμος επιλογή χρωμάτων και φωτισμού(2) 27

28 Συνοψίζοντας η υπόθεση είναι ότι (1) μια ενδιαφέρουσα ιστορία που καθορίζει και υποστηρίζει ενδιαφέρουσες δραστηριότητες με διαφορετικά επίπεδα δυσκολίας (2) ένας συναισθηματικά ελκυστικός κόσμος σχεδιασμένος για να προκαλεί τη περιέργεια και (3) ένα καλά καθορισμένο σύστημα προόδου και ένα σύστημα επιβράβευσης με επίκεντρο τις δραστηριότητες που βασίζονται στη διδακτέα ύλη είναι όλα τα βασικά στοιχεία που επιτρέπουν στα παιδιά να αντιλαμβάνονται τη συμμετοχή τους ως ουσιαστική και τους παροτρύνει να συνεχίσουν να παίζουν και να μαθαίνουν. Διάδραση: Ο σχεδιασμός του διαδραστικού περιεχομένου του παιχνιδιού έγινε βάση δύο εκπαιδευτικών μοντέλων του εποικοδομητισμού (constructivism) και του κονστρακσιονισμού (constructionism). Η εποικοδομητική προσέγγιση υποστηρίζει ότι οι μαθητές θα πρέπει ενεργά να κατασκευάζουν τη γνώση με την κατάρτιση από τις εμπειρίες που έχουν νόημα και σημασία για αυτούς. Ο Papert εξελίσσει την θεωρία του εποικοδομητισμού με επίκεντρο την συμμετοχή του μαθητή στο πραγματικό σχεδιασμό και τη κατασκευή εξωτερικών αντικειμένων, η επονομαζόμενη κατασκευαστική θεωρία της μάθησης ή κονστρακσιονισμός (constructionism). Αναλυτική προσέγγιση των δύο εκπαιδευτικών μεθόδων θα παρουσιαστούν στο επόμενο κεφάλαιο. Προκειμένου να εφαρμοστούν αυτές οι εκπαιδευτικές προσεγγίσεις στο SMILE επεκτάθηκε η αλληλεπίδραση του χρήστη πέρα από την απλή πλοήγηση και την επιλογή δραστηριοτήτων, δίνεται η ευκαιρία στους συμμετέχοντες να αλλάξουν δυναμικά τον εικονικό κόσμο με την δημιουργία νέου περιεχομένου. Το SMILE είναι το μόνο εικονικό περιβάλλον μάθησης για κωφά και ακούοντα παιδιά, σχεδιασμένο για την τυπική εκπαίδευση, που περιλαμβάνει τέτοιο επίπεδο διάδρασης. Εικόνα 10: Roby το ρομπότ Εικόνα 11: Το παιδί στο κατάστημα ρολογιού 28

29 Εικόνα 12: Το κτίριο του καταστήματος Ο γενικός στόχος του παιχνιδιού είναι η αποκατάσταση του χαμένου χαμόγελου στο Smileville, οι δραστηριότητες του παιχνιδιού συμβάλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου. Ο στόχος κάθε καλής πράξης είναι να καταφέρουν έναν από τους ανθρώπους να χαμογελάσουν ξανά, δίνοντας τους ένα σημαντικό αντικείμενο. Η ικανότητα να κατασκευάσουν το αντικείμενο εξαρτάται από την απόκτηση συγκεκριμένων μαθηματικών /επιστημονικών ικανοτήτων (και σχετικά σήματα της νοηματικής γλώσσας). Για παράδειγμα, σε μια δραστηριότητα, για την πρώτη τάξη, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με την πρόκληση της οικοδόμησης ενός νέου ρολογιού για να κάνει πάλι το τον Roby το ρομπότ να γελάσει ξανά [Εικόνα 10]. Αυτή η εργασία απαιτεί την εφαρμογή των μαθηματικών δεξιοτήτων (καταμέτρηση, αναγνώριση σχημάτων και χρωμάτων και πρόσθεση) που μπορούν να αποκτηθούν μέσα από μία σειρά υποδραστηριοτήτων που αφορούν τον χειρισμό των αντικειμένων και την επικοινωνία με τους χαρακτήρες. Έτσι η δομή του SMILE περιλαμβάνει δύο επίπεδα διάδρασης και δυσκολίας. Στο πρώτο επίπεδο τα παιδιά αποκτούν μαθηματικές/επιστημονικές ικανότητες και στο δεύτερο επίπεδο ενισχύουν την απόκτηση των γνώσεων τους εφαρμόζοντας τις ικανότητες τους στην κατασκευή ενός αντικειμένου. Οι δραστηριότητες στο πρώτο επίπεδο είναι διερευνητικές και απαιτούν κυρίως πλοήγηση και επιλογή ή μετεγκατάσταση αντικειμένου. Οι δραστηριότητες στο δεύτερο επίπεδο οδηγούν στη κατασκευή ενός αντικειμένου που δεν υπήρχε στον εικονικό κόσμο. Όσο στο πρώτο επίπεδο το παιδί είναι χρήστης της εφαρμογής στο δεύτερο επίπεδο γίνεται δημιουργός νέου περιεχομένου. Η υπόθεση είναι ότι η ενεργή συμμετοχή στο παιχνίδι, το οποίο σημαίνει τη τοποθέτηση του χρήστη σε κεντρικό ρόλο με τη δυνατότητα να τροποποιήσει και να δημιουργήσει νέα αντικείμενα, προωθεί την αφοσίωση και το ζήλο στη μάθηση Συμπεράσματα Στην εφαρμογή έχει παίξει σημαντικό ρόλο η πολυπλοκότητα της διάδρασης του χρήστη προκειμένου να είναι η εφαρμογή πιο ελκυστική και παρακινητική, κάτι το οποίο αξιολογείται μέσα από τη συμμετοχή και τη διασκέδαση των χρηστών. Οι αξιολογήσεις έδειξαν ότι είναι ευχάριστη και εύκολη στη χρήση. Μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο δίγλωσσο μαθησιακό τρισδιάστατο παιχνίδι για κωφούς αλλά και ακούοντες μαθητές συνδυάζοντας στρατηγικές εμπορικών ηλεκτρονικών παιχνιδιών αλλά με μαθήματα παιδαγωγικά με στόχο την μάθηση μέσω της διασκέδασης. 29

30 2.4. Μια εφαρμογή για την υποστήριξη της ανάγνωσης των κωφών παιδιών βασισμένη σε τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνίας (ITC) Η εφαρμογή σχεδιάστηκε με γνώμονα τα προβλήματα αλφαβητισμού που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με περιορισμένη ή και καθόλου ακοή. Όσον αφορά την ικανότητα ανάγνωσης έχουν πρόβλημα τουλάχιστον σε τρία επίπεδα κατανόησης. Λεξιλογικά, μορφολογικά και επαγωγικά. Στο λεξιλογικό επίπεδο, τα παιδιά έχουν ένα λεξιλόγιο που περιορίζεται σε λίγες λέξεις. Συχνά κάνουν λάθος στην αναγνώριση ιδιωματικών εκφράσεων και μεταφορικών ή αλληγορικών λέξεων ή φράσεων. Για να κατανοήσουν τα παιδιά μια άγνωστη λέξη η διαίσθηση γενικά βοηθάει να συνάγουν το νόημα, αλλά καταφεύγουν στην προσωπική τους εμπειρία. Δυστυχώς ακόμα και αν μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες με τα ακούοντα παιδιά, τα κωφά παιδιά δεν μπορούν να βασίζονται στην συγκριτική αυτή γνώση. Οι δυσκολίες του αλφαβητισμού προέρχονται από την έλλειψη ακοής που τους αποτρέπει να χρησιμοποιούν την προφορική γλώσσα και οι διαδικασίες ομιλίας και αλφαβητισμού δεν γίνονται φυσικά. Σύμφωνα πάλι με τις δυσκολίες που έχουν να συντάξουν ολόκληρες προτάσεις και περιορίζονται μόνο σε μικρές φράσεις τους είναι δύσκολο να συντάξουν ολόκληρα κείμενα και να αντλήσουν πληροφορίες από αυτά. Με γνώμονα το γεγονός ότι «η δυνατότητα ανάγνωσης είναι πιο σημαντική από ποτέ» καθώς είναι απαραίτητο για τις ανάγκες του σχολείου, για να είναι ενημερωμένοι πολίτες, για την επαγγελματική τους εξέλιξη και για την ικανοποίηση της προσωπικής τους ολοκλήρωσης, δημιουργήθηκε το λογισμικό για το ιντερνέτ με την ονομασία LODE προκειμένου να υποστηρίξει ιταλούς μαθητές να αναπτύξουν τις ικανότητες τους στην ανάγνωση της ιταλικής γλώσσας. Το παιδί χρησιμοποιώντας το LODE διαβάζει μια ολόκληρη ιστορία και στη συνέχεια κάνει μια σειρά από ασκήσεις κατανόησης που το βοηθούν να αιτιολογήσει συνολικά το κείμενο Τεχνολογία των πληροφοριών στην εκπαίδευση κωφών παιδιών Τα κωφά παιδιά παραδοσιακά αναγνωρίζονται ως οπτικοί μαθητές. Οι τεχνικές της τεχνολογίας των πληροφοριών είναι μια καλή πηγή για εκείνους που εργάζονται με αυτά τα παιδιά. Χαρακτηριστικά όπως υψηλή χωρητικότητα μνήμης, ικανότητες απεικόνισης, υπερσυνδέσεις καθώς και τα πολυμέσα και οι εξελιγμένες τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία εργαλείων σε θέση να καλύψουν τις συγκεκριμένες ανάγκες τους με έναν αποτελεσματικό τρόπο. Επιπλέον δημοσιεύοντας τα εργαλεία στο διαδίκτυο επιτρέπεται σε ένα μεγαλύτερο κοινό να τα αξιοποιήσουν Περιγραφή περιεχομένου Οι ιστορίες της εφαρμογής επιλέχθηκαν εξετάζοντας δύο κύριες πτυχές. Πρώτα από όλα, πρέπει να ελκύει τη προσοχή των κωφών μαθητών για να τους βοηθήσει να κρατήσουν τη προσοχή τους σε αυτό που διαβάζουν. Τα κωφά παιδιά είναι σε γενικές γραμμές ανεκπαίδευτοι αναγνώστες και βαριούνται γρήγορα. Ως εκ τούτου η ελκυστικότητα του κειμένου καθίσταται ζωτικής σημασίας για να κρατήσει την προσοχή των παιδιών σε υψηλά επίπεδα. Δεύτερον, οι ιστορίες πρέπει να είναι κατάλληλες για τα επίπεδα αλφαβητισμού των παιδιών. Όντως μια πολύ απλή ιστορία μπορεί να τους κουράσει, μια όμως πολύ δύσκολη μπορεί να τους απογοητεύσει. Και οι δύο πτυχές σχετίζονται με την παιδική ηλικία και τα επίπεδα μόρφωσης τους, τα οποία όμως δεν συσχετίζονται γραμμικά. 30

31 Στην πραγματικότητα δεν είναι σπάνιο ένα κωφό παιδί στην εφηβεία να είναι λιγότερο μορφωμένο από ένα παιδί σε μικρή ηλικία. Οι επιλεγμένες λοιπόν ιστορίες είναι χωρισμένες σε δύο μέρη. Ένα για τα νεότερα παιδιά ηλικίας 8-11 χρόνων και το άλλο για τα μεγαλύτερα ηλικίας χρόνων. Για τους νεότερους αναγνώστες έχουν επιλεχθεί παραμύθια με πρωταγωνιστές διάφορα ζώα ενώ για τους μεγαλύτερους αναγνώστες επιλέχθηκαν ιστορίες βασισμένες σε ανθρώπινους χαρακτήρες. Στις μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να έχει μεγαλύτερη απήχηση η επιλογή ιστοριών με ανθρώπινους χαρακτήρες καθώς πολλά από τα παιδιά μπορεί να ταυτιστούν με κάποιον από τους ήρωες. Λαμβάνοντας υπ όψιν τις πολλές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κωφά παιδιά στη κατανόηση κειμένων, απλοποιήθηκαν όλα τα κείμενα και έγινε χρήση των πιο κοινών ιταλικών λέξεων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με έρευνες έχει διατυπωθεί ότι οι εικόνες βοηθάνε αποτελεσματικά στην κατανόηση κειμένων. Για αυτό το λόγο χρησιμοποιήθηκαν στατικές αλλά και κινούμενες εικόνες σε κάποιες ιστορίες με στόχο να καταστούν πιο ελκυστικές οι ιστορίες αλλά και οι οπτικές αναφορές μπορεί να ενισχύσουν την αφήγηση των γεγονότων. Εικόνα 13: Η απλοποιημένη εικονογραφημένη ιστορία Όταν το παιδί ανοίγει τη σελίδα βλέπει την εικόνα στο φόντο. Κινώντας το ποντίκι, ο μαθητής ενεργοποιεί μια κινούμενη εικόνα. Όταν κάνει κλικ πάνω στην εικόνα, εμφανίζεται το κείμενο. Οι λέξεις με το κίτρινο πλαίσιο είναι ενεργές λέξεις. Συνδέονται μ ένα λεξικό που δίνει έναν ορισμό, ένα παράδειγμα χρήσης, μια εικόνα και ένα βίντεο με την μετάφραση της λέξη στην ιταλική νοηματική γλώσσα Συμπεράσματα Η παροχή κατάλληλων ιστοριών για κωφά παιδιά δεν είναι ένα απλό έργο. Οι παράμετροι και οι παράγοντες που πρέπει να διαχειρίζονται και να διατηρούνται υπό έλεγχο είναι πολλοί, και διανέμονται ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του απευθυνόμενου κοινού, αλλά και στις ίδιες τις ιστορίες για παράδειγμα τη πλοκή ή τη κορύφωση και τις μορφές πολυμέσων που χρησιμοποιούνται για να παρουσιαστούν. Παρόλο όμως που είναι δύσκολο να φτιαχτούν οι ιστορίες είναι αποτελεσματικό στα παιδιά όταν τις κατανοήσουν και να τις απολαύσουν ώστε να βελτιώσουν τα κίνητρα τους στο διάβασμα. Διαβάζοντας 31

32 για την ευχαρίστηση τους τα παιδιά ανοίγουν νέους κόσμους και τους βοηθάει να αναπτύξουν καλύτερες ικανότητες αλφαβητισμού Συμπεράσματα μελέτης παιχνιδιών για κωφούς και βαρήκοους μαθητές Σύμφωνα με τα παιχνίδια που μελετήθηκαν στο κεφάλαιο αυτό συγκεντρώθηκαν οι πιο βασικές κατευθύνσεις για την σχεδίαση εκπαιδευτικών παιχνιδιών για κωφά και βαρήκοα παιδιά. Οι ασκήσεις που είναι βασισμένες στη κίνηση προκαλούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στους μικρούς μαθητές με σκοπό να μπορούν αν απομνημονεύσουν μια εκπαιδευτική διαδικασία πιο εύκολα. Επίσης χρησιμοποιώντας τα χέρια τους για να χειριστούν ένα παιχνίδι βρίσκουν εναλλακτικούς τρόπους για να εκφράσουν αυτό που σκέφτονται αντί της νοηματικής γλώσσας. Επίσης πολύ σημαντικό στην σχεδίαση για παιδιά είναι η πρόκληση και το ενδιαφέρον για τους χρήστες. Όσο πιο ενεργό ρόλο παίζουν οι ίδιοι οι μαθητές στο παιχνίδι τόσο μεγαλύτερο ενδιαφέρον δείχνουν για το περιεχόμενο μάθησης. Οι κωφοί μαθητές αντιμετωπίζουν προβλήματα στην ανάγνωση λέξεων και κειμένων, χρησιμοποιώντας εναλλακτικούς τρόπους παρουσίασης των κειμένων και των πληροφοριών γίνεται ευκολότερη η μάθηση και υπάρχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους μαθητές. 32

33 3. Εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον είναι ένας χώρος όπου οι άνθρωποι μπορούν να αξιοποιήσουν και να εμπνευστούν από τους πόρους έξω, από τα πράγματα και να κατασκευάσουν ουσιώδη λύσεις σε προβλήματα. Προσθέτοντας τον εποικοδομητισμό, είναι ένας τρόπος να τονίσουμε την σημασία των ουσιαστικών, αυθεντικών δραστηριοτήτων που βοηθούν τον μαθητευόμενο να κατασκευάσει αντιλήψεις και να αναπτύξει ικανότητες που σχετίζονται με την επίλυση των προβλημάτων. Η εποικοδομητική θεωρία της μάθησης είναι βασισμένη στην εκπαιδευτική ψυχολογία. Ο Jean Piaget ( ) ήταν ο πρώτος θεωρητικός που θεωρούσε τα παιδιά ως κατασκευαστές της πνευματικής τους δομής. Ένας ακόμα ψυχολόγος ο Lev Semanovich Vygotsky ( ) μελέτησε πως τα παιδιά μαθαίνουν από την επικοινωνία τους με τους άλλους, όπως από τους γονείς και τους συνομήλικούς τους Η ιδέα για ένα περιβάλλον μάθησης Η σκέψη της διδασκαλίας ως ένα περιβάλλον δίνει έμφαση στην θέση και στο χώρο όπου συντελείται η μάθηση. Ως ελάχιστες προϋποθέσεις για ένα μαθησιακό περιβάλλον περιλαμβάνει τον μαθητευόμενο και μια ρύθμιση ή χώρο όπου οι μαθητές ενεργούν, χρησιμοποιώντας εργαλεία και συσκευές, συλλέγοντας και ερμηνεύοντας πληροφορίες και ίσως να υπάρχει και διάδραση μεταξύ των μαθητών Εποικοδομητική θεωρία Εποικοδομητική ή κονστρουκτιβιστική είναι το όνομα που δίνεται στις θεωρίες γειωμένης μάθησης ως μια επιστημολογική εναλλακτική στις αντικειμενιστικές θεωρίες γνώσης. Τόσο ο αντικειμενισμός όσο και ο εποικοδομητισμός συμφωνούν ότι υπάρχει ένας πραγματικός κόσμος που βιώνουμε. Ωστόσο, ενώ οι αντικειμενιστές πιστεύουν ότι υπάρχει νόημα σε αυτόν τον κόσμο το οποίο πρέπει να ανακαλυφθεί από εμάς οι εποικοδομηστές πιστεύουν ότι επιβάλλεται το νόημα από εμάς. Κρατούν ότι η έννοια κατασκευάζεται στο μυαλό μας καθώς αλληλεπιδρούμε με τους φυσικούς κοινωνικούς και ψυχικούς κόσμους που κατοικούμε και δημιουργούμε νόημα μέσω των εμπειριών μας, από την οικοδόμηση και την αναπροσαρμογή των εσωτερικών δομών της γνώσης που συλλέγει και οργανώνει τις αντιλήψεις μας και τις αντανακλάσεις της πραγματικότητας. Ο εποικοδομητισμός αναφέρεται σε μια σειρά από ψυχολογικές θεωρίες που μοιράζονται κοινές υποθέσεις σχετικά με τη γνώση και τη μάθηση. Παρά το γεγονός ότι οι εποικοδομητικές θεωρίες έχουν επιπτώσεις στην παιδαγωγική και τη διδασκαλία, δεν είναι θεωρίες ούτε της παιδαγωγικής ούτε της διδασκαλίας. Σύμφωνα με τους εποικοδομηστές όλες οι μορφές μάθησης περιλαμβάνουν την ψυχική κατασκευή, χωρίς να έχει σημασία πόσο αυτή διδάσκεται. Επίσης πιστεύουν ότι η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία και όλη η γνώση είναι μοναδική για το άτομο, ανεξαρτήτως αν αποκτήθηκε από την ομιλία ή τα κείμενα ή ανακαλύφθηκε μέσα από την εμπειρία. Συνεπώς όλες οι μορφές μάθησης είναι στενά συνδεδεμένες με την εμπειρία και δεν παίζει ρόλο το πόσο και που λαμβάνει χώρα η μάθηση Ορισμοί εποικοδομητισμού Ένα μέρος όπου οι μαθητές μπορούν να εργαστούν μαζί και να στηρίζουν ο ένας τον άλλο, καθώς χρησιμοποιούν μια ποικιλία εργαλείων και πηγών πληροφόρησης σε μια καθοδηγημένη προσπάθεια μαθησιακών στόχων και δραστηριοτήτων επίλυσης προβλημάτων [Wilson 1996]. 33

34 Οι γνώσεις ενός ατόμου είναι συνάρτηση όλων των προηγούμενων εμπειριών του, νοητικές δομές και πεποιθήσεις που χρησιμοποιούνται για να ερμηνεύσουν αντικείμενα και γεγονότα (το μυαλό παράγει). Νοητικά μοντέλα που αναπαριστούν αυτά που ο γνώστης έχει αντιληφθεί. Αυτά τα μοντέλα χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουμε, να προβλέψουμε ή να συμπεράνουμε φαινόμενα στον πραγματικό κόσμο, πολύ από τη πραγματικότητα μοιράζεται μέσα από μια διαδικασία κοινωνικής διαπραγμάτευσης [Jonassen, 1994]. Η βασική ιδέα είναι ότι οι μαθητές ενεργά κατασκευάζουν την ίδια τους τη γνώση. Το μυαλό του μαθητή μεσολαβεί σαν είσοδος από τον έξω κόσμο για να καθορίσει τι ακριβώς θα μάθει ο μαθητής. Η μάθηση είναι ενεργή διανοητική εργασία, όχι παθητική λήψη διαδικασίας [Woolfolk 1993] Μοντέλα διδασκαλίας σύμφωνα με το εποικοδομητικό μοντέλο Σε σύγκριση με άλλες μεθοδολογίες μάθησης, η προσέγγιση βασισμένη στον εποικοδομητισμό έχει κάποια μοναδικά βασικά χαρακτηριστικά. Αυτά περιλαμβάνουν τα εξής: 1. Μάθηση με επίκεντρο τον μαθητή. Οι μαθητές με αυτή την διαδικασία έχουν μεγαλύτερο έλεγχο της μελέτης τους. 2. Ομαδική δουλειά, οι μαθητές κατά την διάρκεια της μάθησης χωρίζονται σε ομάδες, αυτό τους βοηθάει να αναπτύξουν επικοινωνιακές δεξιότητες και ομαδικό πνεύμα. 3. Κατά τη διάρκεια της εκμάθησης γνώσεων, αναπτύσσονται εξίσου μαθησιακές δυνατότητες όπως: η αξιολόγηση πληροφοριών, η κριτική σκέψη και η ικανότητα σχηματισμού απόψεων. Οι εποικοδομηστές πιστεύουν ότι η μάθηση είναι μια νοητική κατασκευαστική θεωρία. Ο κάθε μαθητής κατασκευάζει έννοιες κατά τη διάρκεια της μάθησης. Η διδασκαλία πρέπει να επικεντρώνεται στον μαθητή. Δεδομένου ότι η μάθηση είναι προσωπική και κοινωνική, προτείνονται διάφορες αρχές της μάθησης: 1. Τα κίνητρα αποτελούν πολύ βασικό παράγοντα στη μάθηση. 2. Η μάθηση είναι συναφής και σχετίζεται με την ψυχική κατάσταση του μαθητή, όπως γνωρίζουμε την άγνοια, τη πίστη και τη προκατάληψη. 3. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να μαθαίνουν όταν μαθαίνουν. 4. Η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία στην οποία ο μαθητής κατασκευάζει νοήματα από αισθητηριακά ερεθίσματα. 5. Η κατασκευή νοημάτων είναι νοητική και η εμπειρία είναι σημαντική στη μάθηση. 6. Η μάθηση είναι μια κοινωνική δραστηριότητα, στον εποικοδομισμό η μάθηση συνδέεται με το περιβάλλον και την διάδραση με τους άλλους. 7. Η μάθηση περιλαμβάνει την έννοια της γλώσσας. 8. Παίρνει χρόνο για να μάθεις. 9. Για να μάθεις κάτι, χρειάζονται πολύ βασικές γνώσεις. Υπάρχει μια γενική συναίνεση με τη θετική επίδραση των εποικοδομητικών προσεγγίσεων στη διάθεση των μαθητών, (Burris & Garton,2007). Η εποικοδομητική προσέγγιση παράγει αύξηση σε συναισθηματικές αλλά και γνωστικές λειτουργίες (Herman & Knobloch 2004). Οι 34

35 μαθητές προτιμούν την εποικοδομητική μέθοδο επειδή έχουν πιο ενεργό και υπεύθυνο ρόλο στην εκπαίδευση τους. Οι εκπαιδευτικοί και οι ερευνητές σημειώνουν ότι είναι εντυπωσιακό να βλέπεις τους μαθητές να μοιράζονται εμπειρίες στην τάξη και να εργάζονται όλοι μαζί σαν μονάδα. Prince and Felder (2006) Υπάρχουν διάφορες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που υπάγονται στην εποικοδομητική διδασκαλία όπως (α) η μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα (problem based learning) (β) η μάθηση βασισμένη στην αναζήτηση (inquiry based learning) (γ) η μάθηση βασισμένη στην υπόθεση (case based teaching) (δ) η μάθηση βασισμένη στο παιχνίδι (game based learning) (ε) όπως και ο κονστρακσιονισμός (constructionism). Αυτές οι εκπαιδευτικές προσεγγίσεις έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: 1. Μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις στις οποίες η προσοχή των εκπαιδευτικών είναι στην μάθηση των μαθητών και όχι στην επικοινωνία συγκεκριμένων οργάνων του περιεχομένου ή της γνώσης. (Kember, 1997) 2. Η ενεργή μάθηση είναι η μάθηση στη πράξη (Gibbs, 1988, Healey & Roberts, 2004) και μπορεί να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, απορίες μαθητών και επίλυση προβλημάτων (Prince & Felder 2006). 3. Την ανάπτυξη της αυτοκατευθυνόμενης εκμάθησης δεξιοτήτων, όπου οι μαθητές αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες στη δική τους μάθηση. 4. Μια εποικοδομητική θεωρητική βάση όπου προτείνεται οι μαθητές να κατασκευάζουν τη δική τους έννοια της πραγματικότητας, είναι οι μαθητές που δημιουργούν τη γνώση όχι η γνώση να επιβληθεί και να μεταδοθεί μέσω της άμεσης διδασκαλίας. Πολλές από αυτές τις μεθόδους χρησιμοποιούν επίσης τη συλλογική ή τη συνεργατική μάθηση με πολύ ώρα δουλειάς είτε εντός της τάξης είτε εκτός δουλεύοντας οι μαθητές σε ομάδες Problem based learning (μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα) Η μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα (problem based learning) χρησιμοποιήθηκε ως βάση για να βελτιώνουν οι μαθητές την κριτική τους σκέψη και να την χτίζουν βασιζόμενοι σε προηγούμενες εμπειρίες και γνώσεις. Προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στην ιατρική και έγινε ισχυρό αντικείμενο μελέτης. Οι υποστηριχτές της στηρίζουν ότι ενισχύει τη μάθηση παρέχοντας ένα ιδιαίτερα παρακινητικό περιβάλλον για την απόκτηση της γνώσης και γίνεται αποδεχτή από όσους λαμβάνουν μέρος σε αυτή. Στο μοντέλο αυτό οι μαθητές παρουσιάζονται με ένα πραγματικό πρόβλημα και πλαίσιο και δουλεύουν σε ομάδες ή ατομικά για να προσδιορίσουν την λύση ενός προβλήματος. Η μάθηση δεν πρέπει να συγχέεται με την επίλυση του προβλήματος, το οποίο περιλαμβάνει τη παραγωγή μιας μόνο σωστής απάντησης, αλλά ενός καλά καθορισμένου προβλήματος χρησιμοποιώντας μια επίσημη και αυστηρή διαδικασία. Στη μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα, το πρόβλημα είναι πραγματικό και σχετίζεται με την πρακτική, η διαδικασία της έρευνας προσδιορίζεται από τον ίδιο τον μαθητή. Απαιτεί πολύπλοκα προβλήματα για να βοηθήσει τους μαθητές να επεξεργαστούν σε βάθος τις πληροφορίες. Ωστόσο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις το να σχεδιαστούν 35

36 προβλήματα που πληρούν εντελώς τα κριτήρια της μάθησης βασισμένης στο πρόβλημα είναι δύσκολο. Η διαδικασία της μάθησης βασισμένης στο πρόβλημα ξεκινάει από ένα κακώς δομημένο πρόβλημα. Οι μαθητές λύνουν το πρόβλημα μέσω προσωπικής μάθησης και ομαδικών ενεργειών, όπως συζητήσεις, αναλύσεις και μοιράζοντας πληροφορίες ο ένας με τον άλλο. Το βασικό πλαίσιο της συγκεκριμένης μάθησης ορίζεται από τα έξι επόμενα βήματα: 1. Ένα κακώς δομημένο πρόβλημα 2. Η αναφορά του προβλήματος 3. Η ανάλυση του προβλήματος και η κατηγοριοποίηση του σε υποπροβλήματα 4. Η προσωπική μελέτη και η ομαδική δουλειά 5. Η δημιουργία μιας λύσης 6. Η εφαρμογή της λύσης. Στη μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα (problem based learning) οι μαθητές χρησιμοποιούν «ωθήσεις» από την περίπτωση προβλήματος ή από το σενάριο για να καθορίσουν τους δικούς τους στόχους μάθησης Wood (2003). Στη συνέχεια κάνουν ανεξάρτητη, αυτοκατευθυνόμενη μελέτη πριν επιστρέψουν στην ομάδα για να συζητήσουν και να βελτιώσουν τις γνώσεις που απέκτησαν. Η μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα δεν χρησιμοποιείται καθαρά στην επίλυση προβλημάτων αλλά χρησιμοποιεί κατάλληλα προβλήματα για να αυξήσει τις γνώσεις και την κατανόηση. Γενικές ικανότητες είναι: 1. H ομαδική δουλειά, 2. O συντονισμός της ομάδας 3. H ακρόαση 4. H καταγραφή 5. H συνεργασία 6. O σεβασμός στις απόψεις των υπολοίπων 7. H κριτική αξιολόγηση στην βιβλιογραφία 8. H αυτό καθοδηγούμενη μάθηση και η χρήση διαφόρων πηγών 9. Kαι οι δυνατότητες παρουσίασης Case based learning (μάθηση βασισμένη στις περιπτώσεις) Χρησιμοποιώντας αυτήν τη μέθοδο εμπλέκονται οι μαθητές στη συζήτηση συγκεκριμένων σεναρίων που μοιάζουν ή είναι πραγματικά παραδείγματα. Αυτή η μέθοδος είναι επικεντρωμένη στον μαθητή με έντονη την αλληλεπίδραση μεταξύ των συμμετεχόντων, καθώς χτίζουν τις γνώσεις τους και εργάζονται μαζί ως ομάδα για να μελετήσουν τις περιπτώσεις. Ο ρόλος του εκπαιδευτή είναι αυτή του διαμεσολαβητή, ενώ οι μαθητές σε συνεργασία αναλύουν και αντιμετωπίζουν προβλήματα που δεν έχουν μόνο μια σωστή απάντηση. Η μάθηση βασισμένη στις περιπτώσεις χρησιμοποιεί μια καθοδηγούμενη ερευνητική μέθοδο και παρέχει περισσότερη δομή μέσω μικρών ομάδων εργασίας. Οι ομάδες εστιάζουν στη δημιουργική επίλυση προβλημάτων με τις κατάλληλες προετοιμασίες. Οι υποστηρικτές της μάθησης βασισμένη στις περιπτώσεις ισχυρίζονται ότι εξακολουθεί να παρέχει ανοιχτή διερεύνηση των ζητημάτων και ενθαρρύνει το διάλογο, τη συζήτηση και την εξερεύνηση της ασφάλειας, παρέχοντας παράλληλα μεγαλύτερη δομή για το μαθητή σε 36

37 έναν αποδοτικό στόχο. σημεία μιας περίπτωσης Επίσης βοηθάει τους μαθητές να συγκεντρωθούν στα βασικά Η καλή διδασκαλία είναι η καλή αφήγηση μιας ιστορίας. Η μάθηση που βασίζεται στις περιπτώσεις αξιοποιεί τη βασική ικανότητα για τους μαθητές να μάθουν από τις ιστορίες και τη βασική επιθυμία των εκπαιδευτικών να αφηγηθούν τις ιστορίες που είναι ενδεικτικές βάσει των εμπειριών τους. Η παραδοχή που χρησιμοποιείται στην συγκεκριμένη μέθοδο θα ήταν να τοποθετηθεί ένας μαθητής σε μια κατάσταση που την βρίσκει ενδιαφέρουσα και όπου θα μπορεί να εκτιμήσει την αφήγηση της ιστορίας. Αρχικά οι εκπαιδευτικοί της αναφερόμενης προσέγγισης, διδάσκουν τον μαθητή ότι πρέπει να ξέρει, ακριβώς στο σημείο όπου θα ενδιαφερθεί για να αποκτήσει τη γνώση. Αυτές οι πληροφορίες πρέπει να παρουσιάζονται σε μορφή ιστοριών. Σχολές νομικής και διοίκησης χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο πολλά χρόνια. Διδάσκουν περιπτώσεις αντί για κανόνες. Το δεύτερο βασικό μέρος της μάθησης σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι η διδασκαλία των μαθητών, να απομακρυνθούν από αυτό που ήδη έχουν δηλώσει και να προσαρμοστούν σε νέες καταστάσεις για τις οποίες ο μαθητής δεν είναι εκπαιδευμένος. Με αυτήν τη μέθοδο οι μαθητές αναπτύσσουν ικανότητες στην αναλυτική σκέψη και την αναστοχαστική κρίση με την ανάγνωση και τις πολύπλοκες συζητήσεις και τα πραγματικά σενάρια της ζωής. Τα σημαντικά οφέλη είναι: 1. Η ενίσχυση στην οργάνωση των πληροφοριών 2. Η δημιουργία εμπειριών που οι μαθητές διαφορετικά δε θα είχαν 3. Η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των μαθητών Βασικοί κανόνες της μάθησης βασισμένη στις περιπτώσεις: 1. Η αφήγηση μιας ιστορίας 2. Εστιάζει σε ένα θέμα ενδιαφέροντος 3. Η δημιουργία συμπάθειας στους βασικούς χαρακτήρες 4. Περιλαμβάνει αποσπάσματα. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να καταλάβει κάποιος τη κατάσταση και να κερδίσουν την συμπάθεια του οι χαρακτήρες 5. Έχει παιδαγωγική χρησιμότητα 6. Προκαλεί συγκρούσεις 7. Παίρνονται αποφάσεις 8. Έχει γενικότητα 9. Είναι σύντομη Αυτή η μέθοδος βοηθάει τους μαθητές να δουν την θεωρία πιο πρακτικά. Εξοικειώνονται με τον πραγματικό κόσμο και αντιλαμβάνονται γιατί οι άνθρωποι θέλουν διαφορετικά αποτελέσματα. Μπορούν επίσης να δουν πως μια απόφαση επηρεάζει διαφορετικά τους συμμετέχοντες είτε αρνητικά είτε θετικά Inquiry based learning (μάθηση βασισμένη στην αναζήτηση) 37

38 Η μάθηση βασισμένη στην αναζήτηση είναι πιο ολιστική και ευέλικτη από την μάθηση που είναι βασισμένη στο πρόβλημα. Η μάθηση που είναι βασισμένη στην αναζήτηση είμαι μια εκπαιδευτική μέθοδος που εγκρίθηκε από την επιστήμη και τους εκπαιδευτικούς της αγροτικής επιστήμης για να προωθήσει τις ικανότητες των μαθητών στη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων για μαθησιακούς σκοπούς. Η συγκεκριμένη μέθοδος εμπίπτει στο χώρο της επαγωγικής προσέγγισης στη διδασκαλία και τη μάθηση. Οι επαγωγικές προσεγγίσεις στην διδασκαλία και τη μάθηση αρχίζουν με ένα σύνολο παρατηρήσεων ή δεδομένων που απαιτούν ερμηνεία ή ένα πολύπλοκο πραγματικό πρόβλημα και όσο οι μαθητές μελετούν τα δεδομένα ή το πρόβλημα, δημιουργούν την ανάγκη για συγκεκριμένα στοιχεία, διαδικασίες και κατευθυντήριες γραμμές. Η συμμετοχή σε μια έρευνα μπορεί να προσφέρει στους μαθητές την ευκαιρία να επιτύχουν τρεις αλληλένδετους στόχους: την ανάπτυξη γενικών ικανοτήτων έρευνας, την απόκτηση ειδικών δεξιοτήτων στην έρευνα, και τη κατανόηση των εννοιών και των αρχών της επιστήμης. Επίπεδα αναζήτησης: 1. Δομημένο: απόλυτα καθοδηγούμενο από τον εκπαιδευτή. Οι μαθητές ακολουθούν τις οδηγίες του καθηγητή για την επιδίωξη μιας επιστημονικής έρευνας. 2. Καθοδηγούμενο: Πιο αόριστα κλιμακωτό. Οι μαθητές αναλαμβάνουν κάποια ευθύνη για τον καθορισμό της κατεύθυνσης και τις μεθόδους έρευνας τους. 3. Ανοιχτό: απόλυτα κατευθυνόμενο από μαθητές. Οι μαθητές λαμβάνουν τη πρωτοβουλία να δημιουργήσουν τις ερωτήσεις της έρευνας και τις μεθόδους, ενώ ταυτόχρονα επωφελούνται από την υποστήριξη του καθηγητή. 4. Συνδυαστικό: ένας συνδυασμός από δύο τύπους έρευνας. Πλεονεκτήματα της μάθησης βασισμένη στην αναζήτηση Η γνώση είναι μια διαδικασία, όχι ένα προϊόν (Bruner, 1966). Η διερευνητική μάθηση είναι μια μαθητοκεντρική προσέγγιση που επιτρέπει στους μαθητές να έχουν περισσότερο έλεγχο της διαδικασίας που ακολουθούν. Προκαλεί την περιέργεια των μαθητών και τους παρακινεί να συνεχίζουν να αναζητούν μέχρι να βρουν απαντήσεις (Slavin, 2006). Η μάθηση βασισμένη στην αναζήτηση έχει πολλά πλεονεκτήματα για τους μαθητές αλλά και τους δασκάλους. Με την διερευνητική μάθηση οι μαθητές συμμετέχουν στην εκπαίδευση με την κατάρτιση που έχουν από προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες. Χρησιμοποιείται η υπάρχουσα γνώση των μαθητών ως ένα δομικό στοιχείο για να ενσωματωθούν καινούργια νοήματα στην γνώση που προϋπάρχει. (Lemlech, 1998). Η μάθηση έχει περισσότερο νόημα για τους μαθητές καθώς γίνεται πιο σχετικό μέρος της ζωής τους και αρχίζουν να καταλαβαίνουν τον κόσμο γύρω τους. Χτίζοντας τη μάθηση σε προϋπάρχουσα γνώση βοηθάει τα παιδιά να κατανοούν καλύτερα τις έννοιες και μπορούν να μετακινηθούν από την απλή γνώση του υλικού στην κατανόηση του (Ward 2001). Κατά συνέπεια οι μαθητές παρακινούνται από την διερευνητική μάθηση, όχι μόνο επειδή έχουν ενεργή συμμετοχή 38

39 στη διαδικασία, αλλά επειδή η προσδοκία εύρεσης της απάντησης αναζήτηση της. παρακινεί την Ο εποικοδομισμός έχει σχεδιαστεί για να κάνει τον μαθητή το επίκεντρο της μάθησης και ο καθηγητής χρησιμεύει ως καθοδηγητής δίπλα στους μαθητές. Αυτού του είδους το μαθητικό περιβάλλον προωθεί την περιέργεια των μαθητών και τους παρακινεί να μελετήσουν τα ενδιαφέροντα τους. Ο στόχος της διερευνητικής μάθησης πρέπει να προκαλεί τον μαθητή να συμμετέχει σε δραστηριότητες που απαιτούν υψηλότερα επίπεδα σκέψης και αντανακλαστικές διαδικασίες (Lemlech 1998). Εξ αιτίας της ατομικιστικής φύσης της διερευνητικής μάθησης, μπορεί να μην κερδίσουν όλοι οι μαθητές τις ίδιες γνώσεις, αλλά αντίθετα, οι μαθητές είναι προετοιμασμένοι να ανακαλύψουν τη γνώση που χρειάζονται και να βασιστούν πάνω της. Η διερευνητική μάθηση εμπλέκει τους μαθητές σε εξερευνήσεις, πειραματισμούς και θεωρητική ανάπτυξη. Ενθαρρύνει την ενεργητική σκέψη και την αναζήτηση, όχι την μηχανική αποστήθιση. Η ενθάρρυνση των μαθητών στην επίλυση προβλημάτων και την δημιουργική σκέψη είναι πολύ καλύτερη από το να εξετάζεται η ικανότητα των παιδιών να απομνημονεύουν (Baker et al. 2008). Ο στόχος την διερευνητικής μάθησης είναι να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν ικανότητες που τους επιτρέπουν να κατασκευάσουν ζωτικής σημασίας έννοιες και να αμφισβητήσουν τις εσφαλμένες αντιλήψεις τους. Οι καθηγητές πρέπει να επιθυμούν οι μαθητές τους να μπορούν σκέφτονται ανεξάρτητα ένας τρόπος είναι μέσω της διερευνητικής μάθησης. Επίσης η διερευνητική μάθηση επίσης υπογραμμίζει την έννοια της κατανόησης των μαθημάτων παρά την απόκτηση δεξιοτήτων. Ενθαρρύνει τους καθηγητές να αποφύγουν την παράδοση όπου η γνώση φαίνεται ως διακεκριμένη, ιεραρχική, διαδοχική και σταθερή και προς ένα περιβάλλον στο οποίο η γνώση αντιμετωπίζεται ως μεμονωμένη κατασκευή που έχει δημιουργηθεί από το μαθητή (Draper, 2002). Οι ίδιοι οι καθηγητές αντιμετωπίζουν αυτή τη διαδικασία μάθησης θετικά καθώς έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τα μαθησιακά επιτεύγματα. Μειονεκτήματα της μάθησης βασισμένη στην αναζήτηση Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα στην διερευνητική μάθηση υπάρχουν όμως και κάποια αρνητικά. Όταν οι καθηγητές εισάγουν την διερευνητική μάθηση ως μέσο στην εκπαιδευτική τους διαδικασία ανησυχούν για τον χρόνο προετοιμασίας που απαιτεί η συγκεκριμένη μέθοδος. Ωστόσο, δηλώνουν οι ίδιοι οι καθηγητές ότι ενώ η όλη διαδικασία αρχικά είναι αρκετά χρονοβόρα μειώνεται ο χρόνος προετοιμασίας κάθε χρόνο από τη στιγμή που έχει φτιαχτεί το βασικό υλικό. Βασική ανησυχία στη χρήση της διερευνητικής μάθησης είναι ο χρόνος που απαιτείται για να συλλάβουν και να σχεδιάσουν τις δραστηριότητες (Ward 2001). Μια άλλη ανησυχία των δασκάλων που συνδέεται με το χρόνο είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις όπως στα αρχικά στάδια της προετοιμασίας τους δηλαδή πώς να προσθέτουν και να αφαιρούν άμεσες οδηγίες μπορούν να κάνουν την δουλεία τους να υλοποιηθεί πολύ 39

40 γρηγορότερα. Οι άμεσες εντολές μπορούν εύκολα να κάνουν το παιδί να αναμασήσει τη διαδικασία αλλά δε καταλαβαίνει το πώς και το γιατί από τη διαδικασία μιμείται, κάτι το οποίο μειώνει την ικανότητα των μαθητών να συγκρατούν και να επαναχρησιμοποιούν αυτή τη διαδικασία. Οι δάσκαλοι πρέπει να προβλέπουν τις ανάμικτες συμπεριφορές από τους μαθητές που δεν έχουν εμπειρία σε εποικοδομητικές δραστηριότητες σε προγενέστερες μαθησιακές εμπειρίες. Οι εποικοδομητικές δραστηριότητες μπορεί να μπερδέψουν τους μαθητές και τους καθηγητές εξ αιτίας των δραματικών αλλαγών στους ρόλους και οι αντιλήψεις των μαθητών για το πώς οι εκπαιδευτικοί μέθοδοι επηρεάζουν τη μάθηση τους Herman and Knobloch (2004). Εικόνα 14: Inquiry - based learning diagram Game based learning (μάθηση βασισμένη στο παιχνίδι) Το παιχνίδι είναι το πιο αγαπημένο μέσο του εγκεφάλου για να μάθει πράγματα (Diane Ackerman). Μάθηση δεν σημαίνει μηχανική αποστήθιση, σημαίνει απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων και διαδικασιών σκέψης που απαιτούνται για να ανταποκρίνεται ο μαθητευόμενος κατάλληλα υπό πίεση, σε μια ποικιλία καταστάσεων. Οι μαθητές σήμερα έχουν μικρή ανοχή στις διαλέξεις και στις εντολές για επίδειξη γνώσεων. Προτιμούν τη μάθηση που βασίζεται σε εικόνες και δέχονται γρήγορες πληροφορίες, σε ένα τέτοιο περιβάλλον λειτουργούν καλύτερα. Με λίγα λόγια απολαμβάνουν τα παιχνίδια. Η κύρια λογική της μάθησης βασισμένη στο παιχνίδι είναι να εκτελούνται μαθησιακές διαδικασίες μέσω ενός παιχνιδιού.. 40

41 Εικόνα 15: Model of game-based learning by [Garris et al.,02] Στην εικόνα μπορούμε να δούμε τη διαδικασία μεταξύ του κύκλου του παιχνιδιού και την επίτευξη των μαθησιακών αποτελεσμάτων Αποτελέσματα μάθησης βασισμένη στο παιχνίδι 1. Οι μαθητές ενθαρρύνονται στο να συνδυάζουν γνώσεις από πολλές περιοχές ώστε να επιλέξουν μία λύση σε ένα συγκεκριμένο σημείο. 2. Οι μαθητές δοκιμάζουν πόσο αλλάζουν τα αποτελέσματα του παιχνιδιού εξ αιτίας των επιλογών τους 3. Οι μαθητές επικοινωνούν με άλλες ομάδες και έτσι συζητούν και διαπραγματεύονται επόμενα βήματα. 4. Αυξάνουν την κοινωνικότητα τους. 5. Προσεγγίζουν τη μάθηση διερευνητικά. Βασικά στοιχεία παιχνιδιού (Malone) 1. Φαντασία (αυξάνει το ενδιαφέρον και την αποτελεσματικότητα της μάθησης) 2. Περιέργεια (νέες πληροφορίες) 3. Πρόκληση (κατάλληλο επίπεδο δυσκολίας) 4. Έλεγχος (ο παιχνίδι βασίζεται στις αποφάσεις των παιχτών) Το παιχνίδι πρέπει να ναι παρακινητικό έτσι ώστε ο μαθητής να επαναλαμβάνει τη διαδικασία του παιχνιδιού Constructionism (Κατασκευαστική θεωρία της μάθησης) Ο κονστρακτιονισμός (Papert) επικεντρώνεται περισσότερο στη τέχνη της μάθησης ή στην μάθηση της μάθησης και στη σημασία να γίνονται πράγματα στη διαδικασία της μάθησης. Ο Papert ενδιαφέρεται για το πώς οι μαθητές συμμετέχουν σε μια συνομιλία με (τα δικά τους ή άλλων ανθρώπων) ζητήματα και πως αυτές οι συνομιλίες ενισχύουν την αυτοκατευθυνόμενη μάθηση και εν τέλει διευκολύνουν τη κατασκευή νέας γνώσης. Τονίζει τη σημασία των εργαλείων, των μέσων και το πλαίσιο της ανθρώπινης ανάπτυξης. Η ενσωμάτωση και των δύο προοπτικών φωτίζει τις διαδικασίες με τις οποίες τα άτομα έρχονται να βγάλουν νόημα από την εμπειρία τους, σταδιακά βελτιώνοντας τις αλληλεπιδράσεις με τον κόσμο. Ο κονστρακσιονισμός (Constructionism) μοιράζεται την οπτική του εποικοδομητισμου (constructivism) στη μάθηση, ως την οικοδόμηση δομών γνώσης μέσω προοδευτικής εσωτερίκευσης των δράσεων. Στη συνέχεια προσθέτει την ιδέα ότι αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα εύστοχα σε ένα πλαίσιο όπου ο εκπαιδευόμενος συνειδητά ασχολείται στην 41

42 κατασκευή μιας οντότητας, είτε πρόκειται για ένα κάστρο από άμμο είτε για τη θεωρία του σύμπαντος. [Papert, 1991, p.1] Εξ αιτίας της μεγαλύτερης συγκέντρωσης στη μάθηση, μέσω υλοποίησης παρά των συνολικών γνωστικών δυνατοτήτων, η προσέγγιση του Papert μας βοηθάει να κατανοήσουμε πως οι ιδέες σχηματίζονται και μετασχηματίζονται όταν εκφράζονται μέσα από διάφορα μέσα, όταν πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένα πλαίσια, όταν εκπονούνται από μεμονωμένα μυαλά. Ο κονστρακσιονισμός είναι εξίσου μια θεωρία μάθησης και μια στρατηγική εκπαίδευσης. Βασίζεται σε δύο τύπους κατασκευών πρώτον ισχυρίζεται ότι η μάθηση είναι μια ενεργή διαδικασία, κατά την οποία οι άνθρωποι ενεργά κατασκευάζουν την γνώση από τις εμπειρίες τους στο κόσμο. Οι άνθρωποι δεν παίρνουν ιδέες τις κατασκευάζουν (αυτή η ιδέα βασίζεται περισσότερο στην εποικοδομητική θεωρία του Jean Piaget ). Γι αυτό ο κονστρακσιονισμός προσθέτει την ιδέα ότι οι άνθρωποι κατασκευάζουν νέες γνώσεις, με ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα, όταν ασχολούνται με την κατασκευή ουσιαστικών προσωπικών αντικειμένων. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι συμμετέχουν στην δημιουργία για κάτι που έχει νόημα για τον εαυτό τους ή τους άλλους Συμπεράσματα Με οδηγό ένα εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης προκύπτει η κατεύθυνση του εκπαιδευτικού μοντέλου που χρησιμοποιείται στην καταγραφή προδιαγραφών και την υλοποίηση του ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού για παιδιά με προβλήματα ακοής. Βασικός στόχος του παιχνιδιού είναι να έχει τον μαθητή ως επίκεντρο (μαθητοκεντρική προσέγγιση) και μέσω της διάδρασης του με το παιχνίδι να αποκτάει γνώση. Η κριτική σκέψη του μαθητή πρέπει να βελτιώνεται και η κοινωνικότητα και η αυτοπεποίθηση του να αναπτύσσονται. Σ ένα εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης ο μαθητής έχει ενεργό ρόλο στην εκπαίδευση του. Παρατηρείται αύξηση συναισθηματικών αλλά και των γνωστικών του λειτουργιών. Κυρίως μέσω του εκπαιδευτικού μοντέλου της εποικοδομητικής θεωρίας που χρησιμοποιεί το παιχνίδι ως βασικό μέσο εκπαίδευσης (game based learning) σχεδιάζεται το ψηφιακό διαδραστικό παιχνίδι για τα παιδιά με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας έτσι ώστε να καλύπτει τα κενά που δημιουργούνται στην μάθηση τους από την έλλειψη ακοής. Η μάθηση βασισμένη στο παιχνίδι (game based learning) ενισχύει την περιέργεια και τη φαντασία των μαθητών και δημιουργεί πρόκληση στην μάθηση όταν για παράδειγμα αναμένουν τα αποτελέσματα του παιχνιδιού. Μέσω του κονστρακσιονισμού θα δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να κατασκευάζουν μεταφορικά μόνοι τους τη γνώση που θα παίρνουν από το παιχνίδι. Σε συνδυασμό οι δύο αυτές προσεγγίσεις της εποικοδομητικής θεωρίας τη μάθηση βασισμένη στο παιχνίδι και τον κονστρακσιονισμό θα είναι οι βασικές θεωρίες που θα υποστηρίξουν τις προδιαγραφές και την υλοποίηση του ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού όσον αφορά την εκπαιδευτική προσέγγιση που θα ακολουθεί. 42

43 4. Προδιαγραφές σχεδίασης 4.1. Προδιαγραφές σχεδίασης σύμφωνα με τις μελετημένες περιπτώσεις παιχνιδιών Απευθυνόμενο κοινό, παιδιά 5-12 χρόνων Συνεργατικό παιχνίδι ( από 2 παιδία και πάνω) Παράλληλη συμμετοχή παιδιών με προβλήματα ακοής και παιδιών χωρίς Παιχνίδι με μαθησιακό/επιμορφωτικό χαρακτήρα Ένταξη σωματικής κίνησης (όχι απαραίτητα έντονης) Προώθηση κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας των μαθητών με διάφορους τρόπους Σωματική κίνηση και η απόκτηση γνώσης στοιχεία αλληλένδετα Οπτικά ελκυστικό o Ζωντανά χρώματα (ελκυστικά σε μικρές ηλικίες) Κορεσμένα o Ζεστά χρώματα (θετικές συναισθηματικές αντιδράσεις) o Έντονος φωτισμός Συναισθηματικά ελκυστικό o Φαντασία o Περιέργεια o Πρόκληση Στοιχεία που προάγουν τη συμμετοχή τα κίνητρα και τη διασκέδαση o Ένας βασικός στόχος o Σταδιακή ανάπτυξη δυσκολίας παιχνιδιού o Πολλαπλά επίπεδα o Αβέβαια αποτελέσματα o Όχι τυποποιημένος τρόπος επιτυχίας o Ευκαιρίες να σχεδιαστεί νέο περιεχόμενο o Να ρυθμίζεται στις ανάγκες και τους χρόνους των χρηστών o Βοήθειες για την εξέλιξη του παιχνιδιού 4.2. Καθολικός σχεδιασμός στην εκπαίδευση σε ψηφιακό πολυμεσικό περιβάλλον [CITEd Center of Implementing Technology in Education] Ο καθολικός σχεδιασμός δεν συνεπάγεται με την βέλτιστη λύση για όλους, αλλά αντίθετα υπογραμμίζει την ανάγκη για ευελιξία, προσαρμόσιμο περιεχόμενο, εργασίες και δραστηριότητες καθώς και εκτιμήσεις που χαρακτηρίζονται από: Πολλαπλές παρουσιάσεις του περιεχομένου καθώς δεν υπάρχει μόνο μια μέθοδος παρουσίασης των πληροφοριών ώστε να παρέχεται ίση πρόσβαση για όλους τους μαθητές ( αρχή αναγνώρισης) Πολλαπλοί μέθοδοι δράσης και έκφρασης καθώς δεν υπάρχει μόνο μια μέθοδος έκφρασης που θα παρέχει ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές (στρατηγική αρχή) Πολλαπλά μέσα εμπλοκής δεν υπάρχει ένας δρόμος για να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι μαθητές ασχολούνται με το μαθησιακό περιβάλλον (συναισθηματική αρχή) 43

44 Αρχή αναγνώρισης Για την υποστήριξη της μάθησης, σε πολυμεσικό περιβάλλον πρέπει να παρέχονται πολλαπλές και ευέλικτες μέθοδοι παρουσίασης. Τρόποι αντιμετώπισης αυτής της αρχής περιλαμβάνουν τη παρουσίαση υλικού σε μια ποικιλία μορφών επισημαίνοντας τις κρίσιμες πληροφορίες. Στρατηγική αρχή Ένα ψηφιακό περιβάλλον υποστηρίζει την εκπαίδευση των μαθητών όταν παρέχει πολλαπλές και ευέλικτες μεθόδους για την δράση των μαθητών, την έκφραση και τη μαθητεία. Συναισθηματική αρχή Η μάθηση πρέπει να υποστηρίζεται μέσω πολλαπλών και ευέλικτων μέσων δέσμευσης. Αυτή η αρχή μπορεί να αντιμετωπιστεί με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένων και των εξατομικευμένων περιβαλλόντων μάθησης, επιλογή μαθητή και ευέλικτα επίπεδα πρόκλησης Οδηγίες πολυμεσικών εφαρμογών για κωφούς μαθητές Σύμφωνα με το Center of Implementing Technology in Education (CITed) η εκπαίδευση παίρνει διαφορετική υπόσταση χρησιμοποιώντας πολυμεσικές εφαρμογές στην εκπαίδευση κωφών και βαρήκοων μαθητών. Παραθέτονται στη συνέχεια πέντε βασικοί τρόποι προώθησης της εκπαίδευσης μέσω των πολυμεσικών εφαρμογών σε κωφούς και βαρήκοους μαθητές Βελτιώνοντας τον προσβάσιμο εκπαιδευτικό σχεδιασμό Δημιουργώντας γέφυρες επικοινωνίας Προωθώντας την ανάπτυξη δεξιοτήτων Καθιστώντας δυνατή την εξ αποστάσεως εκπαίδευση Δημιουργώντας μαθησιακές εμπειρίες Ερευνητές και εκπαιδευτικοί έχουν εξετάσει την αποτελεσματικότητα της ενσωμάτωσης μιας ποικιλίας υποστηρίξεων σε ψηφιακά κείμενα ώστε να κάνουν το εκπαιδευτικό υλικό πιο προσιτό στους μαθητές που είναι κωφοί ή βαρήκοοι Βίντεο μετάφρασης στη νοηματική Γραφικά, εικόνες και βίντεο Πλέγματα οθόνης με συνδυασμούς λέξεων και γραφικά στη νοηματική Ενσωματωμένες ερωτήσεις που παρακινούν στις στρατηγικές κατανόησης Έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές όλων των επιπέδων απολαμβάνουν τα ψηφιακά εργαλεία και ασχολούνται με αυτά. Η δημιουργία διδακτικών και επικοινωνιακών διαδραστικών εργαλείων μπορεί να φανεί πολύτιμη σε μαθητές με ειδικές ανάγκες, κάνοντάς τα αμέσως σχετικά με το πλαίσιο της τάξης αλλά και εξατομικευμένα. Η συμμετοχή των μαθητών στον σχεδιασμό των δικών τους μαθησιακών εργαλείων είναι ένα ιδιαίτερο ισχυρό μέσο για να αυξήσει τον προβληματισμό τους σχετικά με το θέμα τη δέσμευση. 44

45 4.4. Προδιαγραφές σχεδίασης για κωφούς και βαρήκοους σύμφωνα με το world wide web consortium (w3c 2.0) Το world wide web consortium (w3c2.0) παρουσιάζει αναλυτικά τις προδιαγραφές σχεδίασης για άτομα με αναπηρίες. Ξεδιαλύνοντας τις προδιαγραφές που αφορούν τους κωφούς και βαρήκοους παραθέτονται στη συνέχεια οι βασικές προδιαγραφές σχεδίασης διεπαφών. Αντιληπτό - Οι πληροφορίες και τα στοιχεία της διεπαφής πρέπει να παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να μπορεί να τα αντιληφθεί o Εναλλακτικές λύσεις κειμένων: παροχή εναλλακτικού μέσου για πληροφορίες που δεν είναι σε μορφή κειμένου ώστε ο χρήστης να χρησιμοποιεί τη μορφή που τον εξυπηρετεί όπως για παράδειγμα σύμβολα ή απλοποιημένη γλώσσα o Μέσα που εξαρτώνται από το χρόνο: παροχή εναλλακτικών για τα μέσα που βασίζονται στο χρόνο o Προσαρμοστικό: δημιουργία κειμένου που μπορεί να παρουσιαστεί με διαφορετικούς τρόπους(για παράδειγμα απλούστερη διάταξη) χωρίς όμως να χάνεται η πληροφορία και η δομή o Ευδιάκριτο: να είναι εύκολο για τους χρήστες να ξεχωρίζουν τις πρώτες πληροφορίες από το φόντο Λειτουργικό Τα στοιχεία της διεπαφής και της πλοήγησης πρέπει να είναι λειτουργικά o Χρόνος: παροχή αρκετού χρόνου ώστε να μπορεί ο χρήστης να διαβάζει και να χρησιμοποιεί το περιεχόμενο o Πλοήγηση: παρέχονται τρόποι για βοηθιούνται οι χρήστες να πλοηγηθούν, να βρουν το περιεχόμενο και να προσδιορίζουν που βρίσκονται Κατανοητό Οι πληροφορίες και οι λειτουργίες της διεπαφής πρέπει να είναι κατανοητές o Αναγνώσιμο: το περιεχόμενο πρέπει να είναι αναγνώσιμο και κατανοητό o Προβλέψιμο: οι σελίδες πρέπει να εμφανίζονται και να λειτουργούν με προβλέψιμο τρόπο o Βοήθεια εισόδου: βοηθήστε τους χρήστες να διορθώνουν και να αποφεύγουν τα λάθη Εύρωστο το περιεχόμενο πρέπει να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να μπορεί να ερμηνευτεί αξιόπιστα από μεγάλο εύρος χρηστών, συμπεριλαμβανομένων των υποβοηθητικών τεχνολογιών 4.5. Προδιαγραφές σχεδίασης σύμφωνα με το εποικοδομητικό περιβάλλον μάθησης Μαθηση με επίκεντρο τον μαθητή Ομαδική δουλειά Δημιουργία κινήτρων Κατασκευή νοημάτων Διάδραση Χρήση γλώσσας 45

46 Μαθηση στη πράξη, ενεργή μάθηση Αυτοκατευθυνόμενη εκμάθηση, οι μαθητές αναλαμβάνουν ευθύνες Οι μαθητές δημιουργούν τη γνώση, όχι μεσω της άμεσης διδασκαλίας Δουλειά σε ομάδες Απόκτηση δεξιοτήτων και διαδικασιών σκέψης Μάθηση βασισμένη σε εικόνες Γρήγορη λήψη πληροφοριών Φαντασία, περιέργεια, πρόκληση, έλεγχος 4.6. Συμπεράσματα προδιαγραφών Στο κεφάλαιο αυτό δόθηκε μια αναλυτική καταγραφή των προδιαγραφών σχεδίασης που στην συνέχεια επιλεκτικά θα καταγραφούν και θα σχηματίζουν τις βασικές προδιαγραφές για την σχεδίαση του ψηφιακού διαδραστικού παιχνιδιού για παιδιά με προβλήματα κώφωσης και βαρηκοΐας. Οι καταγεγραμμένες προδιαγραφές έχουν προκύψει από τα τρία εκπαιδευτικά παιχνίδια που έχουν μελετηθεί στο κεφάλαιο 2, από το εποικοδομητικό εκπαιδευτικό μοντέλο που έχει μελετηθεί στο κεφάλαιο 3, όπως επίσης και τις βασικές κατευθύνσεις για πολυμεσικά περιβάλλοντα, τις ιδιαιτερότητες σχεδίασης για κωφούς μαθητές και τις προδιαγραφές που προκύπτουν για την σχεδίαση διεπαφών για κωφούς ανθρώπους. 46

47 5. Μελέτη περίπτωσης Σε συνεργασία με το σχολείο κωφών και βαρήκοων Αργυρούπολης μελετήθηκαν έμπρακτα η καθημερινότητα, οι ανάγκες και οι βασικοί τομείς που πρέπει να ενισχυθούν στην εκπαίδευση των κωφών και βαρήκοων μαθητών. Η πρώτη συνάντηση έγινε με την κυρία Πελαγία Τσαγκάρικου την διευθύντρια του δημοτικού σχολείου, η οποία πολύ θετικά δέχτηκε να συνεργαστεί το σχολείο στην επίτευξη του ψηφιακού παιχνιδιού, που έχει στόχο η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία. Στην συνέχεια μέσω συνεντεύξεων και παρατήρησης των μαθητών κατά την ώρα της εκπαιδευτικής τους διαδικασίας προέκυψαν πολύ σημαντικές κατευθύνσεις και συμπεράσματα στην μελέτη του σχολικού περιβάλλοντος των κωφών και βαρήκοων παιδιών. Η μελέτη αφορά μικρές ηλικίες κωφών και βαρήκοων μαθητών, συγκεκριμένα παιδιά του νηπιαγωγείου και τις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού Επιτόπια έρευνα Το ειδικό δημοτικό σχολείο για κωφά και βαρήκοα παιδιά διαφοροποιείται αισθητά στον οδηγό σπουδών του σε σχέση με τα κλασσικά σχολεία. Οι μαθητές έχουν ανάγκη από συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υλικό. Οι τάξεις αποτελούνται από λίγα άτομα, από τέσσερα έως έξι. Οι εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν μία συγκεκριμένη ομάδα και διαμορφώνουν το εκπαιδευτικό υλικό ανάλογα με την ομάδα. Δεν βασίζονται σε συγκεκριμένη ύλη που επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς είναι να καταφέρουν από την νοηματική επικοινωνία που έχουν μέχρι το νηπιαγωγείο να περάσουν στην λεκτική και γραπτή επικοινωνία. Πράγματα που θεωρούνται δεδομένα στους ακούοντες μαθητές αποτελούν ένα μυστήριο για τους κωφούς και βαρήκοους μαθητές. Στο ειδικό δημοτικό σχολείο κωφών και βαρήκοων Αργυρούπολης υπάρχουν εγκατεστημένοι διαδραστικοί πίνακες σε κάθε τάξη. Στην τάξη του νηπιαγωγείου μαζί με την κυρία Σπυριδούλα Καρίπη, νηπιαγωγό του ειδικού σχολείου, μελετήθηκαν και εφαρμόστηκαν αρκετές από τις εφαρμογές που χρησιμοποιεί στην τάξη. Η ίδια θεωρεί πολύ σημαντικό μέσο στην εκπαίδευση την διάδραση των παιδιών με τις πολυμεσικές εφαρμογές. Παραδείγματα των εφαρμογών αυτών θα παρουσιαστούν στην συνέχεια. Οι ασκήσεις που διδάσκονται στο νηπιαγωγείο έχουν στόχο την προετοιμασία των παιδιών για το δημοτικό. Υπάρχουν συγκεκριμένες ασκήσεις που βοηθάνε στην εκπαίδευση των παιδιών και την μετάβαση τους από την νοηματική γλώσσα στην ανάγνωση, γραφή και την ομιλία. Παραδείγματα των ασκήσεων αυτών είναι η αντιστοίχηση εικόνων με λέξεις και βίντεο που περιγράφουν την λέξη στην νοηματική, εικονογραφημένες ιστορίες που πρέπει στην συνέχεια να μπουν με την σωστή σειρά ώστε να εξασκήσουν την μνήμη τους τα παιδιά, διαδραστική αφήγηση ιστοριών, ασκήσεις με ήχους για την εξάσκηση των παιδιών με κοχλιακά εμφυτεύματα, εκμάθηση μιας λέξης και ασκήσεις πάνω στην κατανόηση αυτής της λέξης, όπως είναι η συμπλήρωση της σε κενά, διάσπαρτα τα γράμματα της λέξης και η σύνταξη της σωστά, ερωτήσεις κατανόησης σχετικές με τις λέξεις, επιλογή της λέξης από διάφορες αναγραμματισμένες λέξεις. Ένα πολύ βασικό στοιχείο που σημειώνεται για την εκπαίδευση των κωφών και βαρήκοων παιδιών είναι η επανάληψη. Όλοι οι εκπαιδευτικοί σε ξεχωριστές συνεντεύξεις τονίζουν την σημασία της επανάληψης ως βασικό στοιχείο στην εκπαίδευση των παιδιών. Η οπτικοποίηση αλλά και η αλληλεπίδραση και η ενεργή τους συμμετοχή είναι εξίσου σημαντικά στοιχεία που βοηθάνε την εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. 47

48 5.2. Περιγραφή πολυμεσικών εφαρμογών νηπιαγωγείου και δημοτικού κωφών και βαρήκοων Μαθαίνω τα νοήματα Εικόνα 16: Μαθαίνω τα νοήματα Η εφαρμογή αυτή βοηθάει τους μικρούς κωφούς και βαρήκοους μαθητές να μάθουν και να κάνουν εξάσκηση στην νοηματική γλώσσα. Απευθύνεται σε μαθητές ηλικίας νηπιαγωγείου και τις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Το εκπαιδευτικό περιεχόμενο του λογισμικού είναι χωρισμένο σε πέντε ενότητες. (α) Βασικά νοήματα (β) Σύνθετα νοήματα (γ) Συνώνυμα- Αντώνυμα (δ) Ομάδες λεξιλογίου (ε) Το δακτυλικό αλφάβητο. Βασικά νοήματα Σύνθετα νοήματα Συνώνυμα - Αντώνυμα Ομάδες λεξιλογίου Το δακτυλικό αλφάβητο 48