HUMAN SCIENCES PROGRAM - RACISM & EVERY DAY LIFE: THE ROLE OF MEDIA DISCOURCE

Transcript

1 HUMAN SCIENCES PROGRAM - RACISM & EVERY DAY LIFE: THE ROLE OF MEDIA DISCOURCE In the framework of the Promotion of Human Sciences Program, funded by Aristotle University Research Committee, a two year research project is being implemented, concerning the role of media discourse in the development of racist discourse elements and of the conditions conducive to the appearance of racism in every day life. Abstract in Greek: 1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΕΥΝΑΣ Περιγραφή του προτεινόµενου έργου και του αναµενόµενου τελικού προϊόντος Η έρευνα συνίσταται στη συλλογή και ανάλυση δεδοµένων, από τα οποία µπορούν να συναχθούν συµπεράσµατα για το ρόλο του δηµοσιογραφικού λόγου (discourse) στη διαδικασία σύνθεσης ρατσιστικού λόγου και δηµιουργίας ρατσιστικής συµπεριφοράς στην καθηµερινότητα. Τα δεδοµένα θα προκύψουν από συνεντεύξεις παραγωγών δηµοσιογραφικού λόγου και αποδεκτών του. Αντικείµενο της έρευνας είναι: Η λειτουργία ενός ιδιαίτερου µηχανισµού για τον οποίο υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι προάγει ρατσιστικό λόγο και ρατσιστική συµπεριφορά στην Ελλάδα και ο οποίος θεωρείται ιδιαίτερης κοινωνικής και πολιτικής σηµασίας. Η σχέση ανάµεσα στο δηµοσιογραφικό λόγο κάθε µορφής (ηλεκτρονικό, έντυπο, ραδιοφωνικό, δικτυακό) και το λόγο της καθηµερινότητας, αναφορικά µε το φαινόµενο του ρατσισµού. Οι παράγοντες που συµβάλλουν στη διαφοροποίηση του δηµοσιογραφικού λόγου και µπορούν να τον µετατρέψουν σε συστατικό στοιχείο του ρατσιστικού λόγου, ο οποίος στη συνέχεια στηρίζει ρατσιστική συµπεριφορά. Η κύρια υπόθεση εργασίας είναι ότι ο δηµοσιογραφικός λόγος δεν είναι αδιαφοροποίητος. Υπάρχουν εκφάνσεις του οι οποίες σε ορισµένες συνθήκες µπορούν να τροφοδοτήσουν το

2 ρατσιστικό λόγο και τη ρατσιστική συµπεριφορά. Η υπόθεση αυτή στηρίζεται σε µια ευρύτερη από µεθοδολογική άποψη υπόθεση, σύµφωνα µε την οποία οι µηχανισµοί που προάγουν ρατσιστικό λόγο και ρατσιστική συµπεριφορά διαφοροποιούνται: α) σύµφωνα µε τις συνθήκες διαβίωσης και β) ανάλογα µε την έκθεση των υποκειµένων σε ειδικούς λόγους. Επίσης, ως συνέπεια του προηγουµένου, αναµένεται ότι διαφοροποιείται και το περιεχόµενο του ρατσιστικού λόγου. Το αποτέλεσµα του έργου συνίσταται στη διευκρίνιση των ειδικών λειτουργιών που µπορεί να ασκήσει (ή ασκεί) ο δηµοσιογραφικός λόγος στην προαγωγή και καλλιέργεια ρατσιστικού λόγου και ρατσιστικής συµπεριφοράς στην καθηµερινότητα. 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕ ΙΟΥ 2.1. Αναδροµή στην πρόσφατη συναφή βιβλιογραφία Όπως διαπιστώνεται ήδη στην πρόσφατη βιβλιογραφία, η εµφάνιση του ρατσισµού είναι ανάγκη να εξετάζεται ως αποτέλεσµα της ταυτόχρονης ύπαρξης στον ίδιο κοινωνικό χώρο, τόσο κάποιων ειδικών συνθηκών διαβίωσης, όσο και ενός ειδικού λόγου (discourse), ο οποίος στις συγκεκριµένες συνθήκες µεταβάλλεται σε ρατσιστικό λόγο και τροφοδοτεί στη συνέχεια τη ρατσιστική συµπεριφορά (Τσιάκαλος Γ., Κογκίδου., Μαρβάκης Α., Τρέσσου Ε. 1997: 7). Η παραπάνω προσέγγιση επαληθεύτηκε στο µοντέλο µε το οποίο προβλέφτηκε η άνοδος του ρατσισµού και η επιχειρηµατολογία που τον συνόδευσε στην περίπτωση της Γερµανίας (Tsiakalos, 1982 και 1983), όπως και στην περίπτωση ερµηνείας του ρατσισµού στο Βέλγιο (Blommaert & Verschueren 1992). Το ίδιο θεωρητικό µοντέλο χρησιµοποιήθηκε (Kongidou, Tressou-Mylona, Tsiakalos 1994) για την ερµηνεία των σχέσεων των Τσιγγάνων της ελληνικής επαρχίας προς Αλβανούς µετανάστες που απασχολούνται στην αγροτική οικονοµία εξηγώντας µε την έλλειψη ρατσιστικού λόγου το γεγονός ότι η επιθυµία των Τσιγγάνων για αποκλεισµό των Αλβανών δε συνοδευόταν από εµφάνιση ρατσιστικών συµπεριφορών (αν και ψήγµατα ρατσιστικού λόγου γίνονται και εδώ ορατά σε ορισµένες περιπτώσεις).

3 Έχει διαπιστωθεί επίσης (Τσιάκαλος Γ., Κογκίδου., Μαρβάκης Α., Τρέσσου Ε. 1997: 8) ότι ο λόγος, ο οποίος υπό ορισµένες συνθήκες στο πεδίο των σχέσεων µε διακριτές οµάδες (µετανάστες, πρόσφυγες, µειονότητες) µεταβάλλεται σε ρατσιστικό λόγο: προέρχεται από άλλο, φαινοµενικά όµοιο, κοινωνικό πεδίο (π.χ. προέρχεται από το πεδίο των εθνικών σχέσεων και µπορεί εκεί να είναι ο επίσηµος και αποδεκτός κοινωνικά εθνικός λόγος. βλ. σχετικά Balibar & Wallerstein 1991, Banton 1992, Rattansi & Westwood 1994), ή ακόµη αποτελεί σύνθεση στοιχείων από διάφορους ειδικούς λόγους που είναι συνήθεις και αποδεκτοί κοινωνικά σε άλλα κοινωνικά πεδία (π.χ. ο λόγος που επικρατεί στην εκπαίδευση, ο λόγος των πολιτικών, ο λόγος των µέσων µαζικής ενηµέρωσης). Στο δεύτερο αυτό σηµείο εντάσσεται και η µελέτη των λειτουργιών του δηµοσιογραφικού λόγου στη διαδικασία κατά την οποία συντίθεται ο ρατσιστικός λόγος σε επίπεδο καθηµερινότητας και στη συνέχεια µπορεί να τροφοδοτήσει (ή τροφοδοτεί) διάφορες µορφές ρατσιστικής συµπεριφοράς. Από την άλλη πλευρά και σύµφωνα µε τα παραπάνω, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο ίδιος ο δηµοσιογραφικός λόγος δεν είναι αυτόνοµος, ούτε παραµένει αναλλοίωτος, καθώς: α) Σε διαφορετικές εποχές φαίνεται να αναδεικνύονται και να κυριαρχούν διαφορετικές λειτουργίες του (π.χ. σήµερα και αυτό φαίνεται να ισχύει πρωτίστως για την τηλεοπτική δηµοσιογραφία η λειτουργία της ενηµέρωσης είναι δευτερεύουσα, σε σχέση µε τις οικονοµικές και ιδεολογικές λειτουργίες του δηµοσιογραφικού λόγου). β) Μόνο φαινοµενικά και παρά τη δυνατότητα να κατασκευάζει γεγονότα θα µπορούσε ο δηµοσιογραφικός λόγος να παράγει από µόνος του φαινόµενα όπως αυτό του ρατσισµού. Αυτό τουλάχιστον φαίνεται να προκύπτει από τη διαπίστωση που διατυπώθηκε αρχικά, σύµφωνα µε την οποία για την εµφάνιση του ρατσισµού δεν αρκεί η ύπαρξη ενός ειδικού λόγου, αλλά θα πρέπει να συντρέχουν και κάποιες ειδικές συνθήκες. Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδηγούν στο συµπέρασµα ότι η ανάλυση ενός ειδικού λόγου στην προκειµένη περίπτωση του δηµοσιογραφικού) δε θα µπορούσε να παραβλέψει τους παράγοντες που συµβάλλουν στη διαφοροποίησή του Μεθοδολογία

4 Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, προκύπτει ότι η έρευνα περιλαµβάνει: α) Ανάλυση ενός ειδικού λόγου (του δηµοσιογραφικού), ο οποίος µπορεί να τροφοδοτήσει (ή τροφοδοτεί) µε στοιχεία το ρατσιστικό λόγο. β) Αναζήτηση εκείνων των στοιχείων ρατσιστικού λόγου στην καθηµερινότητα, τα οποία προέρχονται από το δηµοσιογραφικό λόγο. Και στις δύο περιπτώσεις η τεχνική συλλογής δεδοµένων θα είναι η συνέντευξη. Η τεχνική έχει χρησιµοποιηθεί ευρέως στη διεθνή έρευνα (βλ. van Dijk & Kintsch 1983, Jager 1991, Jager und Jager 1992, van Dijk 1993, van Dijk 1993a) και είναι πολύ καλά γνωστή στην ερευνητική οµάδα (η οποία την έχει εφαρµόσει σε προηγούµενες έρευνες). Η ανάλυση των συνεντεύξεων θα γίνει µε τη µέθοδο που πρότεινε και εφάρµοσε µε ιδιαίτερη επιτυχία ο Jager (1993). 3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Balibar Etienne, Wallerstein Immanuel (1991): Race, Nation, Class: Ambiguous Identities. London: Verso. 2. Banton Michael (1992): The Relationship Between Racism and Antisemitism. Patterns of Prejudice, 26 (1/2), pp Blommaert Jan, Verschueren Jef (1992): The role of language in European nationalist ideologies. Pragmatics 2 (3), pp Dijk Teun A. van, Kintsch W. (1983): Strategies of Discourse Comprehension. London: Academic Press 5. Dijk Teun A. van (1993): Principles of Critical Discourse Analysis. Discourse and Society, Vol. 4, Number 2, pp Dijk Teun A. van (1993a): Analyzing racism through discourse analysis: Some methodological reflections. In: Stanfield II, John H.; Dennis, Rutledge M. (eds.): Race and ethnicity in research methods. Newbury Park, CA: Sage Publications, pp Jäger Margret, Jäger Siegfried (1992): Rassistische Alltagsdiskurse: Zum Stellenwert empirischer Untersuchungen. Das Argument, Vol. 34, No. 5 (195), S

5 8. Jäger Siegfried (1991): Text- und Diskursanalyse. Eine Anleitung zur Analyse politischer Texte. Mit zwei Beispielanalysen. Dortmund: DISS. 9. Jäger Siegfried (1993): Brandsatze. Rassismus im Alltag. Duisburg: DISS. 10. Kongidou Dimitra, Tressou-Mylona Evangelia, Tsiakalos Georgios (1994): Rassismus und soziale Ausgrenzung unter Bendingungen von Armut. In: Siegfried Jager (Hrsg.): Aus der Werkstatt: Anti-rassistische Praxen. Konzepte Erfahrungen Forschung. Duisburg: DISS, S Rattansi Ali, Westwood S. (eds.) (1994): Racism, Modernity and Identity on the Western Front. Cambridge, USA: Polity Press. 12. Tsiakalos Georgios (1982): Entstehung von Ausländerfeindlichkeit in der Bundesrepublik Deutschland Möglichkeiten ihrer Erklärung unter besonderer Berücksichtigung der Bedeutung unintendierter Folgen der Ausländerpolitik. Bremen: Universitat Bremen. 13. Tsiakalos Georgios (1983): Ausländerfeindlichkeit. Tatsachen und Erklärungsversuche. Munchen: C. H. Beck. 14. Τσιάκαλος Γιώργος, Κογκίδου ήµητρα, Μαρβάκης Αθανάσιος, Τρέσσου Ευαγγελία (1997): Ρατσιστικός Λόγος. Βιβλιογραφικός Οδηγός. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. Αρχή σελίδας - Top