ΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Transcript

1 ΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Γενικά Αντικείµενο του µαθήµατος είναι η διερεύνηση του όρου Επικοινωνία σε συσχέτιση µε την Αρχιτεκτονική και τον ηµόσιο Χώρο. Ειδικότερα, θα εξετασθεί η Επικοινωνία ως έννοια που χρησιµοποιείται και επηρεάζει µε διάφορους τρόπους την αντίληψή µας για τον ηµόσιο Χώρο και την συµπεριφορά µας σε αυτόν. Θεωρούµε ότι παρουσιάζει ενδιαφέρον η προσπάθεια ενσωµάτωσης της έννοιας της Επικοινωνίας ως µιας παραµέτρου του σχεδιασµού του χώρου. 2. Η Επικοινωνία Η Επικοινωνία είναι µία εξαιρετικά σύνθετη έννοια που εξελικτικά επηρεάζει όλο και περισσότερο την καθηµερινή µας ζωή. Σήµερα ως επικοινωνία εννοούµε συγχρόνως την επαφή και ανταλλαγή µηνυµάτων µε άλλα πρόσωπα και µηχανές, το σχετικό επιστηµονικό πεδίο, τις τεχνολογικές εφαρµογές, καθώς και συναφή θέµατα ιδεολογίας. Η Επικοινωνία έχει άµεση σχέση µε την οµιλία, την γλώσσα, τον διάλογο, που αναπτύσσει η κοινότητα των ανθρώπων σε τοπική ή παγκοσµιοποιηµένη κλίµακα. Οµιλώ σηµαίνει εκφράζω άποψη, επισηµαίνω κάτι σε κάποιον. Επικοινωνώ σηµαίνει κάνω διάλογο, είµαι σε αµοιβαία επαφή, δέχοµαι και την ανταπόκριση του άλλου, ανταλλάσσω απόψεις, µηνύµατα και πληροφορίες. Η γλώσσα έχει δοµηθεί σε αναλογία µε την Κοινωνία, µε τον Λόγο, την γλώσσα της Τεχνικής ή των Τεχνολογιών, τις συλλογικές και προσωπικές απόψεις ή δοξασίες. Από την εποχή της επικοινωνίας µέσω του πυρσού, του φάρου ή του τυµπάνου και της σάλπιγγας µέχρι τη σηµερινή σύνθετη εποχή, έχουν γίνει τεράστια βήµατα τεχνικής προόδου. Η µετάβαση από την τεχνική, που αναφέρεται στην εξέλιξη των «εργαλείων», στην τεχνολογία, είναι θεµελιώδης, καθώς η τελευταία εξελίσσεται σταδιακά σε ένα αυτορυθµιζόµενο σύµπαν. Η Επικοινωνία πάντοτε αναπτυσσόταν σε ένα χώρο πολιτικό, είναι µια πράξη Κοινωνική και Πολιτική. Η επικοινωνία σήµερα γίνεται και χώρος Τεχνολογικός, µε όλες τις σηµασίες του συνόλου των επιστηµονικών και τεχνικών εξελίξεων της τεχνολογίας. Πέρα από όλα αυτά, η τεχνολογία εξελίσσεται σε µια νέα ιδεολογία, καταλαµβάνοντας τον χώρο που κατείχαν 1

2 διάφορες «παλιές» ιδεολογίες, όπως η ισότητα, το έθνος, η κυριαρχία διάφορων εξουσιών. Κατά τον J. Baudrillard, «το πραγµατικό µας περιβάλλον είναι το σύµπαν της επικοινωνίας». Εξετάζοντας τα κύρια στοιχεία που συνιστούν την επικοινωνία, περιγραφικά ως προς τις διάφορες µορφές που σχηµατίζουν και αναλυτικά ως προς τις µεταξύ τους εξαρτήσεις σε σύστηµα, διαπιστώνουµε ότι τα κύρια στοιχεία που είναι απαραίτητα για κάθε επικοινωνία συνιστούν το βασικό σχήµα: ποµπός, µήνυµα, κανάλι και δέκτης. Αυτά προσδιορίζουν διάφορες ειδικές παραµέτρους της επικοινωνίας που είναι: Η πηγή πληροφορίας, από την οποία αντλεί ο ποµπός το µήνυµα που στέλνει. Ο κώδικας ή η γλώσσα, που αφορά στο σύστηµα των σηµείων και τους κανόνες µε τους οποίους συντάσσονται αυτά σε µήνυµα. Οι συνθήκες, κάτω από τις οποίες διεξάγεται η επικοινωνιακή πράξη και που τις παίρνουν υπόψη τους τόσο ο αποστολέας όσο και ο αποδέκτης, ο πρώτος για να συντάξει το µήνυµα και ο δεύτερος για να το µεταφράσει. Το συµπεριέχον, δηλαδή οι γνώσεις που κατέχουν ο αποστολέας και ο αποδέκτης, καθώς και άλλοι όροι, που συµπληρώνουν σαν εξυπονοούµενα το µήνυµα. Η πρόθεση ή ο λόγος για τον οποίον εκτελείται η επικοινωνιακή πράξη και το διαφορετικό αποτέλεσµα που προκύπτει από αυτήν. Στην επικοινωνία περιλαµβάνονται επίσης: Η σύνταξη του µηνύµατος ή κωδικοποίησή του από τον ποµπό και Η ανάγνωση ή αποκωδικοποίησή τους από το δέκτη. Συνοψίζοντας, τα γενικά συστατικά της επικοινωνίας είναι: οι συµµετέχοντες (πηγή ποµπός δέκτης), τα κανάλια και οι φορείς (φωνητικός λόγος, σφύριγµα, γραφή, ερτζιανά κύµατα, νεύµα), τα σηµεία και οι κώδικές τους (γλωσσικοί, γραφικοί, εικονικοί), οι όροι που την ενισχύουν ή την εµποδίζουν (συνθήκες, συµπεριέχον, θόρυβος), οι µορφές µηνύµατος (πληροφορία, εντολή, αναγνώριση), το θέµα (πρόθεση και διαφορικό αποτέλεσµα νοήµατος ή στάσης). Η επικοινωνία έχει, όπως αναφέρθηκε, άµεση σχέση µε την πληροφορία, την γλώσσα (ή κώδικα), τις κοινωνικές συνθήκες, την τεχνολογία, το δοµηµένο περιβάλλον και του χαρακτήρα του χώρου. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συσχετίζονται αλλά έχουν ο καθένας την δική του αυτονοµία. Έχει ενδιαφέρον να ερευνηθεί µε ποιο τρόπο όλα αυτά εφαρµόζονται στον δοµηµένο χώρο. 2

3 3. Ο Κοινόχρηστος ή ηµόσιος Χώρος Ως Κοινόχρηστο ή ηµόσιο Χώρο εννοούµε τον δοµηµένο ή ελεύθερο χώρο (ή το πλέγµα των χώρων) της πόλης που βρίσκεται έξω από την ιδιωτική περιοχή κατοικίας και αποδίδεται στην κοινότητα, στην κοινή χρήση. Κατά συνέπεια, ο δηµόσιος χώρος, εσωτερικός ή υπαίθριος, διαµορφώνεται µε τρόπο που να εξυπηρετεί και να εκφράζει το κοινωνικό σύνολο από το οποίο παράγεται, είναι δηλαδή ένα υλικό κοινωνικό προϊόν. Το πλέγµα των υπαίθριων δηµόσιων χώρων αποτελεί την συνεκτική ύλη της πόλης και το εργαλείο αντίληψης και συνοχής της. Ο υπαίθριος κοινόχρηστος χώρος είναι το πλαίσιο για την ανάπτυξη πολιτιστικών και άλλων δραστηριοτήτων και ένα πολιτιστικό γεγονός καθ εαυτό. Ο δηµόσιος χώρος είναι το υλικό µε το οποίο διατυπώνεται ο χρόνος, σαν σηµάδι της ιστορίας ή σαν αέναη κίνηση. Η δηµιουργία του δηµόσιου χώρου έχει προκύψει κάθε φορά από στοιχεία που προέρχονται από διαφορετικούς τοµείς σκέψης, την επιστήµη, τις τέχνες, την φιλοσοφία, αλλά και τις κοινωνικές ανάγκες και πρακτικές και αποτελεί την έκφραση της συλλογικής ταυτότητας µε όρους χώρου. Ο υπαίθριος κοινόχρηστος χώρος είναι ο χώρος της κίνησης, της συνεχούς ροής και του απρόβλεπτου και αποτελεί τον χώρο επαφών, συναθροίσεων, ανταλλαγών, και επικοινωνίας. Μέσα σε αυτόν παράγεται η κοινωνία µε την πρόκληση νέων σχέσεων. Ο δηµόσιος χώρος είναι ταυτόχρονα φορέας και διατύπωση των κοινωνικών σχέσεων που διέπουν το σύστηµα Ο ηµόσιος Χώρος ως πεδίο Επικοινωνίας Όπως αναφέρεται και σε κείµενο του Τοµέα ΙΙΙ, ο όρος «επικοινωνία» προέρχεται από περιοχές εκτός της Αρχιτεκτονικής, εν τούτοις η υιοθέτησή του για την µελέτη του δοµηµένου χώρου είναι ιδιαίτερα χρήσιµη. Στα πλαίσια των µαθηµάτων αλλά και του ιδιαίτερου χαρακτήρα του Τοµέα ΙΙΙ, στον όρο «επικοινωνία» προσδίδονται τρεις έννοιες: Η πρώτη έννοια αφορά τις διαφορετικές δυνατότητες όπως και τους διαφορετικούς τρόπους που υπάρχουν για την µετάδοση ενός µηνύµατος ή µίας σχεδιαστικής ιδέας, όπως είναι το ίδιο το σχέδιο, η µακέτα κ.λ.π. Στην διαδικασία των µαθηµάτων δηλ. δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στην θεώρηση των τεχνικών αυτών τόσο ως µέσων µεταφοράς ιδεών, όσο και ως εργαλείων για την µελέτη των σχεδιαστικών προτάσεων. ιερευνάται 3

4 επίσης η σχέση ανάµεσα στο συγκεκριµένο µέσο και την τεχνική, µε το ίδιο το µήνυµα. Η δεύτερη έννοια του όρου «επικοινωνία» αφορά την ισχυρή και άµεση σχέση που απαιτείται ανάµεσα στον µελετητή και τον χρήστη όπως και ανάµεσα στον χρήστη και τον χώρο, ο οποίος προκύπτει µέσα από την δική του πρακτική παρέµβαση. Η συµµετοχή του χρήστη τόσο στην διαδικασία σχεδιασµού όσο και στην πρακτική διαµόρφωση και µετασχηµατισµό του χώρου στηρίζεται στην αµφίδροµη σχέση του µε τον χώρο αυτό. Η τρίτη και πιο ουσιαστική έννοια που διερευνάται στηρίζεται στην θεώρηση του κοινόχρηστου χώρου ως µέσου επικοινωνίας. Προϋπόθεση για µια τέτοια θεώρηση, αποτελεί ακριβώς η αναγνώριση ότι ο κενός χώρος, στοιχειοθετεί, περικλείει, οριοθετεί τις σχέσεις ανάµεσα στα υλικά - ορατά πράγµατα. Πρόκειται δηλ. για κάτι συγκεκριµένο, το οποίο έχει σχήµα ή µορφή, και το οποίο µπορεί να µελετηθεί, να αναλυθεί και να σχεδιαστεί. Ο κοινόχρηστος χώρος, κλειστός ή υπαίθριος, αλλά κατ εξοχήν ο υπαίθριος (πλατείες - δρόµοι - τοπία) αποτελεί το πεδίο συγκρότησης της κοινωνίας. Εάν αναφερθεί κανείς στα υλικά ή ορατά πράγµατα, είναι άµεσα δυνατή η ανάγνωση µηνυµάτων τα οποία αυτά εκπέµπουν. Εν τούτοις, η πρόκληση βρίσκεται ακριβώς στην ανάγνωση και ερµηνεία της µορφής και των εν δυνάµει δράσεων αυτού του µη ορατού, και φαινοµενικά άµορφου «κενού» που είναι ο δοµηµένος χώρος και κυρίως ο υπαίθριος δηµόσιος χώρος. Είναι ενδιαφέρον να εξετασθεί το υλικό αυτό ως φορέας µηνυµάτων. Στα θέµατα αυτά θα γίνει εκτενέστερη αναφορά κατά τις παρουσιάσεις. 4

5 4. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του µαθήµατος Το µάθηµα αυτό συνδέεται άµεσα µε την ευκαιρία άσκησης όσον αφορά στην κατανόηση και επεξεργασία θεµάτων σχετικών µε την επικοινωνία. Η σκοπιµότητα αυτή είναι προφανής για την συµπλήρωση της γενικότερης παιδείας του αρχιτέκτονα, αλλά και για το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η έννοια αυτή στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασµό. Η συνειδητή επεξεργασία θεµάτων του ηµόσιου Χώρου σε σχέση και µε την παράµετρο της Επικοινωνίας αποβλέπει στην συµπύκνωση και προβολή πολιτιστικών επιτευγµάτων του κοινωνικού συνόλου. Η ελληνική εµπειρία δεν διαθέτει ανάλογα σηµαντικά παραδείγµατα. Συµπληρωµατικά µπορούµε να υπενθυµίσουµε ότι στην σηµερινή πραγµατικότητα ο ηµόσιος Χώρος αλλά και η καθηµερινή ζωή κατακλύζονται από µηνύµατα που είναι δύσκολο να ιεραρχηθούν και να αξιοποιηθούν από τον κάτοικο. Είναι ενδιαφέρον ότι ο όρος «Επικοινωνία» εµφανίζεται µε µεγάλη ευρύτητα, τόσο στο επίπεδο των εννοιών όσο και στο επίπεδο της εφαρµογής και επιδέχεται πολλές θεωρήσεις και σχεδιαστικές προσεγγίσεις. 5. Το ειδικό σχεδιαστικό θέµα Ως θέµα σχεδιασµού προτείνεται η συγκρότηση προτάσεων ιδεών για µικρό κέντρο πληροφόρησης των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής Σχολής σε σχέση µε τα πολιτιστικά αρχιτεκτονικά δρώµενα στον χώρο της πόλης της Αθήνας και ευρύτερα. Το κέντρο αυτό θα βρίσκεται στον περίβολο του Ε.Μ.Π. Πατησίων και θα πρέπει να είναι κατάλληλα διαµορφωµένο ώστε να εξυπηρετεί αλλά και να εκφράζει την έννοια της επικοινωνίας, τόσο µεταξύ των σπουδαστών όσο και µεταξύ σπουδαστών και εξωπανεπιστηµιακών φορέων. Η σχεδιαστική προσπάθεια θα συµπληρώνεται µε µια σειρά συνεπτυγµένων παρουσιάσεων που θα αφορούν σε ζητήµατα σχετικά µε την έννοια της Επικοινωνίας, από µέλη ΕΠ, στα πλαίσια ενδοτοµεακής συνεργασίας των περιοχών του Τοµέα ΙΙΙ. 5

6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Αναγνωστοπούλου Η., Σκούρα Α., Σφικτός Κ. : Επικοινωνίες, 1600 όροι (Πατάκη) - Colomina B. : Privacy and Publicity. Modern Architecture as Mass Media (ΜΙΤ Press) - Jencks Ch. : The Language of Post Modern Architecture (Academy Editions) - Jodidio Ph. : New Forms Architecture in the 1990s (Taschen) - Lynch K.: The Image of the City (ΜΙΤ Press) - Mc Luhan M.: The Medium is the Message (Bantam) - Moles Α. : Information Theory and Esthetic Perception (University of Illinois Press) - Sanders M : Τεχνολογία Επικοινωνιών (Ευγενίδη) - Schulz Ch. N. : Meaning in Western Architecture - Shannon C. & Weaver W. : The Mathematical Theory of Communication (Illinois University Press) - The World of Contemporary Architecture (Taschen) - Unesco : Λεξικό Κοινωνικών Επιστηµών (Τεγόπουλος) - Verderber R.: Η Τέχνη της Επικοινωνίας ( Έλλην) - Wiener N. : Κυβερνητική ( Παπαζήση) - Zevi B. : Η µοντέρνα γλώσσα της αρχιτεκτονικής (Νεφέλη) - εσποτόπουλος Ι. : Η Ιδεολογική οµή των Πόλεων (Ε.Μ.Π.) - ηµητρίου Σ.: Λεξικό Όρων Επικοινωνίας και Σηµειωτικής Ανάλυσης (Καστανιώτη) - Κονταράτος Σ. : Η Εµπειρία του Αρχιτεκτονικού Χώρου και το Σωµατικό Σχήµα (Καστανιώτη) - Λιάπη Ι. : Η Αίσθησις και η Αισθητική του Χρώµατος (Ατλαντίς) - Μπαρτ Ρ. : Μυθολογίες, Μάθηµα (Ράππα) - Μακ Κουέϊλ Ντ. : Η θεωρία της Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21 ο αιώνα (Καστανιώτη) 6

7 - Μακ Ντάελ Ντ. Βίνταλ Σ.: Σύγχρονα Μοντέλα Επικοινωνίας (Καστανιώτη) - Νικολαϊδου Σ. : Η Κοινωνική Οργάνωση του Αστικού Χώρου - Σταυρίδης Σ.: Από την Πόλη Οθόνη στην Πόλη Σκηνή (Ελληνικά Γράµµατα) - Στεφάνου Ι. : Η φυσιογνωµία της Ελληνικής Πόλης (Ε.Μ.Π.) - Ψυχογιός. : Τι είναι τα Μέσα Επικοινωνίας; (Καστανιώτη) 7