Χ Α Ρ Ο Κ Ο Π Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 70, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. : , FAX: ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Transcript

1 Χ Α Ρ Ο Κ Ο Π Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 70, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. : , FAX: ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Πτυχιακή εργασία Η επίδραση της κατανάλωσης καφέ στο αίσθημα της πείνας και στη διαιτητική πρόσληψη υγιών ανδρών Τριμελής επιτροπή: Καίσαρη Παναγιώτα, Α.Μ.:20510

2 Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Γιαννακούλια Μαίρη, Επίκουρη Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτητικής Συμπεριφοράς, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Μέλη: Καραθάνος Βάϊος, Αναπληρωτής Καθηγητής Φυσικοχημείας Τροφίμων, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ματάλα Αντωνία-Λήδα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας της Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθήνα, 2009 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω την αγαπητή κα Γιαννακούλια που με εμπιστεύθηκε για την ανάθεση αυτής της πτυχιακής μελέτης, δίνοντάς μου την ευκαιρία να έχω ενεργό συμμετοχή στο σχεδιασμό και τη διεξαγωγή μιας κλινικής μελέτης και η οποία ήταν πάντα πρόθυμη να με βοηθήσει σε οτιδήποτε με απασχολούσε και με προβλημάτιζε. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την Άννα Γαβριέλη που σε κάθε στιγμή ήταν δίπλα μου και χωρίς την παρουσία της οποίας θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση της παρούσας μελέτης. Δεν θα μπορούσα βέβαια να ξεχάσω όλους τους φίλους και φίλες μου που βοήθησαν στη διεξαγωγή του πειράματος και χάρη στη παρουσία των οποίων η διεξαγωγή της παρούσας εργασίας ήταν πιο ευχάριστη. Τέλος, αφιερώνω την εργασία αυτή μαζί με ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου για την εμπιστοσύνη που μου δείχνουν όλα αυτά τα χρόνια. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ... 5 Λεπτίνη... 6 Ινσουλίνη... 7 Γρελίνη... 7 Πεπτίδιο YY Σύνδεση μεταξύ περιφέρειας και εγκεφάλου... 9 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΣ ΣΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ - ΟΡΕΞΗΣ Θρεπτικά συστατικά: Συγκεκριμένα Τρόφιμα: Συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ - ΟΡΕΞΗΣ ΣΚΟΠΟΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δείγμα Σχεδιασμός μελέτης Πρωινό γεύμα Πρωτόκολλο Έρευνας Ανθρωπομετρική αξιολόγηση Αξιολόγηση φυσικής δραστηριότητας Αξιολόγηση των αισθημάτων όρεξης και πληρότητας Διατροφική Αξιολόγηση Στατιστική Ανάλυση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Περιγραφικά χαρακτηριστικά των εθελοντών Ενεργειακή Πρόσληψη Πείνα, πληρότητα και επιθυμία για κατανάλωση φαγητού ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Υπόβαθρο: Η μελέτη της επίδραση της κατανάλωσης καφέ τόσο στο αίσθημα της πείνας όσο και στη διαιτητική πρόσληψη αποτελεί πρόκληση της σύγχρονης έρευνας εάν ληφθεί υπόψη ότι τα ήδη υπάρχοντα ερευνητικά δεδομένα είναι ελάχιστα. Στη ρύθμιση της διαιτητικής πρόσληψης πρωτεύοντα ρόλο κατέχουν τα αισθήματα της πείνας και του κορεσμού, στην εμφάνιση των οποίων εμπλέκονται πολύπλοκοι φυσιολογικοί μηχανισμοί, πολλοί εκ των οποίων εξαρτώνται τόσο από τη περιεκτικότητα της δίαιτας σε θρεπτικά συστατικά όσο και από τη συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων. Σκοπός: Η μελέτη της επίδραση της κατανάλωσης καφέ με ή χωρίς καφεΐνη στα αισθήματα της πείνας, του κορεσμού και της επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού καθώς και στη διαιτητική πρόσληψη υγιών ανδρών. Μεθοδολογία: Μονή τυφλή, διπλά διασταυρούμενη, τυχαιοποιημένη μελέτη στην οποία έλαβαν μέρος 16 υγιείς άνδρες,, φυσιολογικού σωματικού βάρους ή ελαφρώς υπέρβαροι. Τα υποκείμενα αισθήματα της πείνας, του κορεσμού και της επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού αξιολογήθηκαν έπειτα από τη κατανάλωση των διαφορετικών πρωινών γευμάτων, ανά 15 λεπτά για τη πρώτη μισή ώρα και κάθε 30 λεπτά για τις υπόλοιπες τρείς. Συγχρόνως, αξιολογήθηκε η ενεργειακή πρόσληψη των εθελοντών τόσο κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος όσο και στο σύνολο της ημέρας. Αποτελέσματα: Η ενεργειακή πρόσληψη των εθελοντών τόσο κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος όσο και στο σύνολο της ημέρας δεν φαίνεται να διαφέρει στατιστικά σημαντικά μεταξύ των εθελοντών ως απόκριση στο διαφορετικό πρωινό γεύμα. Η ίδια έλλειψη στατιστικής σημαντικότητας παρατηρείται και κατά την αξιολόγηση των αισθημάτων πείνας, κορεσμού και επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού τόσο συνολικά κατά τη διάρκεια των 4 ωρών όσο και στις επιμέρους χρονικές στιγμές. Επίλογος: Συμπερασματικά φαίνεται ότι τα αισθήματα της πείνας, πληρότητας και επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού καθώς και η ενεργειακή πρόσληψη τόσο κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος όσο και στο υπόλοιπο της ημέρας, δεν διαφοροποιούνται ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης καφέ με ή χωρίς καφεΐνη κατά τη διάρκεια του πρωινού γεύματος. Δεδομένου ωστόσο ότι η συνολική ενεργειακή πρόσληψη τείνει να είναι χαμηλότερη μετά τη κατανάλωση καφέ με καφεΐνη, γεγονός που συμβαδίζει άλλωστε και με την τάση για χαμηλότερα σκορ στα επίπεδα πείνας και επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού και υψηλότερα σκορ στο αίσθημα πληρότητας, επιπλέον μελέτες απαιτούνται για τη διερεύνηση της παραπάνω σχέσης. 4

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ Η ρύθμιση της διαιτητικής πρόσληψης τόσο σε βραχυπρόθεσμη όσο και μακροπρόθεσμη βάση στηρίζεται στην αρχή της ομοιόστασης σύμφωνα με την οποία ο οργανισμός έχει ανάγκη να διατηρεί το εσωτερικό του περιβάλλον σταθερό, σε μια ιδανική κατάσταση. Η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε πρωτίστως το 1878 από το Γάλλο φυσιολόγο Claude Bernand, ο οποίος αποτύπωσε στην εξής φράση τη σημασία της διατήρησης του εσωτερικού περιβάλλοντος σε μια σταθερή κατάσταση: «All the vital mechanisms, however varied they may be, have only one object, that of preserving constant the conditions of life in the internal environment» (Owen 1980). Ωστόσο, ο όρος της ομοιόστασης (homeostasis) εισήχθη αργότερα (1929) από τον Αμερικανό φυσιολόγο Walter B. Cannon (Le Magnen 1985). Στη διατήρηση αυτής της ομοιόστασης, κυρίαρχο ρόλο έχουν οι μηχανισμοί μέσω των οποίων αυτή επιτυγχάνεται. Ήδη από τις αρχές του 1940, άρχισε να ερευνάται η υπόθεση ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, η οποία ελέγχει τη διαιτητική πρόσληψη. Το 2002 ο Vettor και οι συνεργάτες του ήρθαν να συμπληρώσουν τα μέχρι τότε δεδομένα, σύμφωνα με τα οποία ο υποθάλαμος είναι η βασική περιοχή των κεντρικών σημάτων της όρεξης, υποστηρίζοντας ότι στην περιοχή αυτή του εγκεφάλου στεγάζονται δυο διαφορετικά κέντρα ρύθμισης της διαιτητικής πρόσληψης: το κέντρο της όρεξης και το κέντρο του κορεσμού, στο μεσοκοιλιακό (NMH) και το ραχιαίο πυρήνα του υποθαλάμου (LH), αντίστοιχα (Vettor, Fabris et al. 2002). Ωστόσο, η κεντρική αυτή θεώρηση ρύθμισης της όρεξης δεν αγνοούσε τη σημασία των περιφερικών σημάτων. Αντίθετα μάλιστα, τα νέα αυτά δεδομένα συνέβαλαν στη δημιουργία μιας καινούργιας θεώρησης των συστημάτων που ελέγχουν τη διαιτητική πρόσληψη, τη γνωστή ως: Two way communication between body and brain (Le Magnen 1985). Πριν αναφερθούμε όμως στη σχέση αυτή, μεταξύ σώματος και εγκεφάλου, ας επικεντρωθούμε στα πιο σημαντικά σήματα τα οποία αναγνωρίζονται από τον υποθάλαμο και συμμετέχουν στη ρύθμιση της διαιτητικής πρόσληψης με απώτερο πάντα στόχο τη διατήρηση μακροχρόνιας ενεργειακής ισορροπίας. Ορισμένα από αυτά τα σήματα, όπως η λεπτίνη και η ινσουλίνη, τα οποία ονομάζονται χυμώδη, φαίνεται να έχουν μακροπρόθεσμη δράση ενώ οι ορμόνες του γαστρεντερικού και τα νευρικά σήματα που επάγονται από το έντερο παρουσιάζουν βραχυπρόθεσμη δράση και εμπλέκονται τόσο στη δημιουργία του αισθήματος κορεσμού όσο και στον καθορισμό της έναρξης και της λήξης ενός γεύματος. 5

6 Λεπτίνη Η λεπτίνη παράγεται σχεδόν αποκλειστικά από τα κύτταρα του λιπώδους ιστού ενώ σε μικρές συγκεντρώσεις έχει ανιχνευθεί και στον υποθάλαμο, στο πλακούντα, στους γραμμωτούς μυς, την υπόφυση και στο γαστρικό επιθήλιο (Moschos, Chan et al. 2002). Πρόκειται για μια γλυκοζυλιωμένη πρωτεΐνη αποτελούμενη από 146 αμινοξέα συνολικού μοριακού βάρους 16 kda. Σε γενικές γραμμές, τα επίπεδα της κυκλοφορούσας λεπτίνης αυξάνουν σε αναλογία με τη λιπώδη μάζα σώματος και, ως απάντηση της αύξησης αυτής, η κυκλοφορούσα λεπτίνη αποστέλλει μήνυμα στον υποθάλαμο αναφορικά με τη ποσότητα της αποθηκευμένης ενέργειας στο λιπώδη ιστό, επιφέροντας μείωση της όρεξης και επηρεάζοντας την ενεργειακή δαπάνη. Για αυτό ακριβώς το λόγο, η λεπτίνη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 είχε χαρακτηριστεί ως ένα σήμα αποκρινόμενο στη ποσότητα του αποθηκευμένου λίπους με μακροπρόθεσμη μάλιστα δράση. Η σημαντικότητα της δράσης της λεπτίνης στη ρύθμιση της ενεργειακής πρόσληψης έχει αποδειχθεί τόσο με πειραματικά μοντέλα σε επίμυες όσο και με μελέτες παρέμβασης (εξωγενής χορήγηση λεπτίνης), σε άτομα με γονιδιακές ανωμαλίες είτε στο γονίδιο που κωδικοποιεί τη λεπτίνη είτε σε αυτό που κωδικοποιεί την έκφραση του υποδοχέα της (Farooqi, Jebb et al. 1999; Farooqi 2002; Gale, Castracane et al. 2004). Αναφέρεται ότι η εξωγενής χορήγηση λεπτίνης στα άτομα αυτά επέφερε σημαντική μείωση της ενεργειακής πρόσληψης και της λιπώδους μάζας σώματος ενώ καμία διαφορά δεν παρατηρήθηκε στην άλιπη μάζα σώματος (Farooqi, Jebb et al. 1999). Ωστόσο, ενώ η λεπτίνη στους πληθυσμούς αυτούς φάνηκε να έχει φαρμακευτική δράση, σε παχύσαρκα άτομα που παρουσίαζαν αντίσταση στην δράση της λεπτίνης, η εξωγενής χορήγηση λεπτίνης δεν είχε κανένα κλινικό όφελος. Πιλοτικές έρευνες σε άτομα που βρίσκονται σε πρόγραμμα απώλειας βάρους, υποστηρίζουν ότι η εξωγενής χορήγηση λεπτίνης στο σημείο όπου η επιθυμητή απώλεια βάρους είχε επιτευχθεί, συντελεί στη διατήρηση του απολεσθέντος βάρους μέσω επαναφοράς των επιπέδων λεπτίνης στα προ της απώλειας βάρους, και κατ επέκταση λιπώδους ιστού, επίπεδα (Rosenbaum, Murphy et al. 2002). Τα δεδομένα αυτά ωστόσο απαιτούν περαιτέρω έρευνα για τον έλεγχο της αξιοπιστίας τους. Καμία αμφιβολία παρ όλα αυτά δεν υπάρχει για τη σπουδαιότητα του ρόλου της λεπτίνης στη ρύθμιση της όρεξης, του ενεργειακού ισοζυγίου και της διατροφικής συμπεριφοράς. 6

7 Ινσουλίνη Η ινσουλίνη παρά το γεγονός ότι παράγεται από τα β κύτταρα του παγκρέατος και όχι από τα κύτταρα του λιπώδους ιστού, φαίνεται ότι κατά όμοιο τρόπο με την λεπτίνη αντανακλά τα αποθέματα της αποθηκευμένης ενέργειας και έτσι χαρακτηρίζεται και αυτή ως ένα σήμα με μακροχρόνια δράση (Bagdade, Bierman et al. 1967). Επιπλέον, όπως ακριβώς και η λεπτίνη, διέρχεται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και αλληλεπιδρά με συγκεκριμένους υποδοχείς στον τοξοειδή πυρήνα του υποθαλάμου, όπου τόσο η λεπτίνη όσο και η ινσουλίνη μειώνουν την ενεργειακή πρόσληψη και το σωματικό βάρος με ένα δοσοεξαρτώμενο τρόπο, όταν διέρχονται ακριβώς μέσα από το κεντρικό νευρικό σύστημα (Chavez, Seeley et al. 1995). Σε αντίθεση ωστόσο, με την λεπτίνη, η έκκριση της ινσουλίνης από το πάγκρεας διεγείρεται ακριβώς ως απόκριση στα γεύματα και έχει φανεί ότι παρατεταμένη υπερινσουλιναιμία πιθανότατα να διεγείρει την έκκριση της λεπτίνης. Τέλος, αναφέρεται ότι στη πλειοψηφία των περιπτώσεων η παχυσαρκία συσχετίζεται τόσο με υπερινσουλιναιμία όσο και υπερλεπτιναιμία, γεγονός που είναι ενδεικτικό της υπάρχουσας αντίστασης τόσο στην ινσουλίνη όσο και την λεπτίνη (Gale, Castracane et al. 2004). Γρελίνη Πρόκειται για τη μόνη σχετικά καλά μελετημένη ορεξιογόνο ορμόνη. Η γρελίνη αποτελείται από 28 αμινοξέα και εκκρίνεται κυρίως στο στόμαχο αλλά και στο δωδεκαδάκτυλο, τον ειλεό και το κόλον (Date, Kojima et al. 2000). Εν αντιθέσει με τη λεπτίνη, η έκκρισή της διεγείρει την ενεργειακή πρόσληψη, καθυστερεί τη χρήση των υδατανθράκων και των λιπών, αυξάνει τα γαστρική κινητικότητα και την έκκριση οξέος και μειώνει την κινητική δραστηριότητα (Masuda, Tanaka et al. 2000; Mori, Yoshimoto et al. 2000). Τα επίπεδά της μεγιστοποιούνται πριν από κάθε γεύμα και αγγίζουν τα χαμηλότερα επίπεδα έπειτα από τη κατανάλωση τροφής (Wren, Small et al. 2000). Αξίζει να αναφερθεί ακόμη, ότι τα επίπεδα της κυκλοφορούσας γρελίνης μειώνονται σε οξείες καταστάσεις θετικού ενεργειακού ισοζυγίου και χρόνιας παχυσαρκίας αλλά αυξάνονται σε καταστάσεις νηστείας καθώς και στη νευρογενή ανορεξία, όπου τα αυξημένα επίπεδα γρελίνης αντανακλούν ένα παθοφυσιολογικό μηχανισμό αντίστασης στη γρελίνη όμοιο με εκείνον της αντίστασης στη λεπτίνη στη παχυσαρκία (Gale, Castracane et al. 2004). 7

8 Πεπτίδιο YY3-6 Το πεπτίδιο YY3-36 παράγεται από το στόμαχο ως απόκριση της παρουσίας φαγητού και φαίνεται να σχετίζεται με μείωση της ενεργειακής πρόσληψης (Gale, Castracane et al. 2004). Όπως ακριβώς και η λεπτίνη, περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και, δρώντας στον τοξοειδή πυρήνα του υποθαλάμου, διεγείρει τη έκκριση νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με τη δημιουργία μιας αίσθησης κορεσμού και αναστέλλει την έκκριση εκείνων που σχετίζονται με την όρεξη (Batterham, Cowley et al. 2002). Μία πρόσφατη μελέτη, η οποία συσχέτιζε την επίδραση της έκκρισης του πεπτιδίου YY3-36 με τη ρύθμιση της όρεξης και την ενεργειακή πρόσληψη σε 12 παχύσαρκα άτομα καθώς και σε 12 άτομα φυσιολογικού σωματικού βάρους, έδειξε ότι σε αντίθεση με την λεπτίνη, τα παχύσαρκα άτομα δεν παρουσίαζαν αντίσταση στο πεπτίδιο αυτό (Batterham, Cohen et al. 2003). Μάλιστα, τα ενδογενή επίπεδα του πεπτιδίου αυτού ήταν χαμηλότερα στα παχύσαρκα άτομα, γεγονός που πιθανόν να σημαίνει ότι η έλλειψη του πεπτιδίου αυτού συνεισφέρει στη παθογένεια της παχυσαρκίας. 8

9 Σύνδεση μεταξύ περιφέρειας και εγκεφάλου Είναι πλέον γεγονός ότι η ρύθμιση της όρεξης είναι αποτέλεσμα μιας αλληλεπίδρασης ορμονικών και νευρικών μηχανισμών. Εν συντομεία, ο τοξοειδής πυρήνας του εγκεφάλου στεγάζει δυο ευδιάκριτα υποσύνολα νευρώνων με ακριβώς αντίθετη λειτουργία. Η μία ομάδα περιέχει του νευρώνες εκείνους που εκφράζουν ορεξιογενή πεπτίδια και η άλλη εκείνους που εκφράζουν ανορεξιογενή πεπτίδια (Bing, Wang et al. 1996; Schwartz, Woods et al. 2000). Μάλιστα, οι δυο αυτές ομάδες νευρώνων ενεργούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε, όταν ενεργοποιείται η μία ομάδα, απενεργοποιείται η άλλη επάγοντας κατά συνέπεια τη πρόσληψη ή μη ενέργειας (Schwartz, Woods et al. 2000; Druce, Small et al. 2004). Όσον αφορά τα πεπτίδια. τα ορεξιογενή πεπτίδια είναι δυο, το νευροπεπτίδιο Y (NPY) και το AgRP. Το NPY δρα άμεσα στέλνοντας μήνυμα στο παρακοιλιακό πυρήνα και επάγοντας το αίσθημα της όρεξης ενώ το νευροπεπτίδιο AgRP ασκεί έμμεση δράση μπλοκάροντας τον τύπου 4 υποδοχέα της μελανοκορτίνης, ο οποίος αποτελεί έναν υποδοχέα αναστολέα της όρεξης. Το a-msh είναι παράγωγο της προπιομελανοκορτίνης και αποτελεί ένα ανορεξιογενές πεπτίδιο, το οποίο δρα κυρίως διαμέσου του τύπου 4 υποδοχέα μελανοκορτίνης αναστέλλοντας το αίσθημα της όρεξης (Korner and Leibel 2003). Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ο μηχανισμός δράσης της λεπτίνης, της ινσουλίνης, της γρελίνης καθώς και του πεπτιδίου YY3-36 στη ρύθμιση της όρεξης έτσι ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή η λειτουργία τους. Η λεπτίνη και η ινσουλίνη έχουν ανασταλτική δράση στη ρύθμιση της όρεξης καθώς, αφενός επάγουν τη παραγωγή a-msh, αφετέρου εμποδίζουν την έκφραση του mrna στον υποθάλαμο σε NPY και AgRP, ενώ η γρελίνη έχει ακριβώς αντίθετη δράση. Σχετικά, με το πεπτίδιο YY3-36, μελέτες σε ζώα, έχουν δείξει ότι μετά την κατανάλωση φαγητού, εμποδίζει την υποθαλαμική έκφραση NPY και AgRP, ενώ προωθεί την έκφραση προπιομελανοκορτίνης, μειώνοντας κατά αυτό τον τρόπο την ενεργειακή πρόσληψη (Gale, Castracane et al. 2004). 9

10 Γράφημα 1: Σύνδεση μεταξύ περιφέρειας και εγκεφάλου: αλληλεπίδραση ενδοκρινικών και νευρικών σημάτων στη ρύθμιση της ενεργειακής πρόσληψης και του αισθήματος της όρεξης Πηγή: Gale, Castracane et al

11 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΣ ΣΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ - ΟΡΕΞΗΣ Με το πέρασμα των χρόνων, όλο και περισσότεροι ερευνητές φαίνεται να ασχολούνται με τον τρόπο που επιδρά η σύσταση της δίαιτας στη ρύθμιση της όρεξης. Μια σειρά μελετών προσπαθεί να δώσει φώς στα μονοπάτια εκείνα στα οποία εμπλέκονται τόσο τα μακρο- όσο και τα μικροθρεπτικά συστατικά της δίαιτας για τη ρύθμιση της όρεξης. Πριν όμως από την ανασκόπηση των υπάρχουσων μελετών, είναι χρήσιμο να αποσαφηνιστούν ορισμένοι όροι που περιγράφουν τα αισθήματα όρεξης, πείνας, κορεσμού. Η όρεξη (appetite) είναι η εσωτερική κινητήριος δύναμη για την αναζήτηση, επιλογή και κατανάλωση τροφής. Ο Blundell και οι συνεργάτες του το 1987 ανέπτυξαν την άποψη ότι το αίσθημα της όρεξης απεικονίζει τη σχέση μεταξύ τριών λειτουργικών επιπέδων: 1) το επίπεδο των ψυχολογικών γεγονότων και της συμπεριφοράς, 2) τα περιφερειακά σήματα και 3) τη δράση του κεντρικού νευρικού συστήματος (Blundell and Burley 1987). Σύμφωνα με ορισμένους, ωστόσο, ερευνητές η όρεξη εκφράζει τη διάθεση ή την επιθυμία για κατανάλωση ενός συγκεκριμένου τροφίμου. Στη συνέχεια ο όρος αναφέρεται με την ευρεία του έννοια, μίας και φαίνεται να είναι αυτή που ασπάζεται η πλειοψηφία των ερευνητών. Η πείνα (hunger) αναφέρεται σε μια βιολογική ώθηση για απόκτηση και κατανάλωση τροφής ενώ η επιθυμία για φαγητό αναφέρεται σε ένα ηπιότερο ευχάριστο συναίσθημα όρεξης για κατανάλωση πρόχειρου φαγητού. Η πληρότητα (satiation) αναφέρεται σε μια αίσθηση πληρότητας στο στόμαχο που αποτρέπει τη περεταίρω κατανάλωση τροφής κατά τη διάρκεια ενός διατροφικού επεισοδίου, ενώ ο κορεσμός (satiety) αναφέρεται στο αίσθημα πληρότητας, που εμφανίζεται μεταξύ διατροφικών επεισοδίων και αποτρέπει τη περεταίρω κατανάλωση τροφής. Η ορολογία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή του αισθήματος πληρότητας τόσο κατά τη διάρκεια ενός γεύματος όσο και στο ενδιάμεσο διάστημα δυο γευμάτων (Gerstein, Woodward- Lopez et al. 2004). Έτσι η φράση satiating power of food (Kissileff, Gruss et al. 1984) έχει διπλή ερμηνεία: μπορεί να περιγράψει τη ποσότητα του φαγητού που έχει καταναλωθεί κατά τη διάρκεια του γεύματος (the effect of food on satiation) όπως επίσης και την παρεμπόδιση της κατανάλωσης επιπλέον τροφής μετά το τέλος ενός γεύματος (the effect of food on satiety). 11

12 Θρεπτικά συστατικά: Πρωτεΐνες Όσον αφορά την επίδραση της σύστασης της δίαιτας στο αίσθημα της όρεξης, φαίνεται ότι τα αποτελέσματα των μελετών είναι αντικρουόμενα. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές οι πρωτεΐνες σχετίζονται με ένα πιο έντονο αίσθημα κορεσμού συγκριτικά με τους υδατάνθρακες, ενώ τα λιπίδια είναι εκείνα που παρουσιάζουν τη μικρότερη επίδραση στο αίσθημα του κορεσμού (Poppitt, McCormack et al. 1998). Τέτοιες απόψεις φαίνεται όμως να καταρρίπτονται, ενώ σύμφωνα με μια πληθώρα μελετών, μεταξύ των μακροθρεπτικών συστατικών οι πρωτεΐνες φαίνεται να σχετίζονται με ένα μεγαλύτερο αίσθημα κορεσμού συγκριτικά τόσο με τους υδατάνθρακες όσο και τα λιπίδια. Μάλιστα, το επαγόμενο αυτό αίσθημα κορεσμού από τις πρωτεΐνες έχει παρατηρηθεί τόσο σε ένα γεύμα όσο και μετά από 24 ώρες. Σε μια μικρής διάρκειας μελέτη, όπου εξετάσθηκε τόσο ο μεταβολικός ρυθμός όσο και τα επίπεδα κορεσμού καθ όλη τη διάρκεια της ημέρας, σε δύο διαφορετικές ομάδες, φάνηκε ότι η ομάδα που ακολουθούσε δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνες (πρωτεΐνες/ υδατάνθρακες/ λιπίδια: 30/60/10% της ενεργειακής πρόσληψης) παρουσίασε υψηλότερα επίπεδα κορεσμού σε σχέση με την ομάδα που ακολουθούσε δίαιτα υψηλή σε λιπίδια (πρωτεΐνη/ υδατάνθρακες/ λιπίδια: 10/30/60% της ενεργειακής πρόσληψης). Ιδιαίτερα σημαντικό, είναι το γεγονός ότι η επίδραση αυτή της πλούσιας σε πρωτεΐνες δίαιτας, σημειώθηκε τόσο στο διάστημα μεταξύ των γευμάτων όσο και κατά τη διάρκεια αυτών (Westerterp-Plantenga, Rolland et al. 1999). O Weigle και οι συνεργάτες του, το 2005, βασιζόμενοι στην υπόθεση ότι οι δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες μειώνουν την ενεργειακή πρόσληψη και σχετίζονται έτσι, με απώλεια σωματικού βάρους ήθελε να διερευνήσει εάν η απώλεια αυτή του σωματικού βάρους οφειλόταν στη μείωση της πρόσληψης υδατανθράκων ή στην συνακόλουθη αύξηση της πρωτεϊνικής πρόσληψης (Weigle, Breen et al. 2005). Για το σκοπό αυτό, συνέκρινε την επίδραση 2 διαφορετικών διαιτών στο αίσθημα της όρεξης καθώς και στην ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια ενός ad libitum γεύματος. Οι δυο δίαιτες ήταν ισοθερμιδικές, με τους υδατάνθρακες, τις πρωτεΐνες και τα λιπίδια να αποτελούν το 50%, 15% και 35% της ενεργειακής πρόσληψης αντίστοιχα, στη μια περίπτωση και το 50%, 30% και 20% στη δεύτερη περίπτωση. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, όταν η πρωτεϊνική πρόσληψη αυξήθηκε από το 15% στο 30%, τόσο το αίσθημα της όρεξης, όπως αυτό αξιολογήθηκε από τις αναλογικές κλίμακες, όσο και η ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος μειώθηκε. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι αλλαγές αυτές σημειώθηκαν ενώ το ποσοστό των 12

13 υδατανθράκων παρέμεινε αμετάβλητο. Ωστόσο, σημειώνεται ότι μια πρωτεϊνική πρόσληψη της τάξης του 30% είναι δύσκολο να επιτευχθεί από τα περισσότερα άτομα. Μια άλλη μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε από το Moran και τους συνεργάτες του (2005), ήρθε να αντικρούσει την άποψη ότι η συνεχής έκθεση σε δίαιτες πλούσιες σε πρωτεΐνη δεν επιφέρει καμία επίδραση στα επίπεδα κορεσμού (Long SJ et al., 2000). Η μελέτη αυτή διήρκησε 16 εβδομάδες και έδειξε ότι τα άτομα που ακολουθούσαν δίαιτα υψηλή σε πρωτεΐνη και χαμηλότερη σε λίπος (πρωτεΐνη/ λίπος: 34/29% της ενεργειακής πρόσληψης) παρουσίασαν υψηλότερα επίπεδα κορεσμού μεταγευματικά σε σχέση με τα άτομα που ακολουθούσαν μια δίαιτα με κανονική περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και υψηλή σε λίπος (πρωτεΐνη/ λίπος: 18/ 45% της ενεργειακής πρόσληψης) καθ όλη τη διάρκεια της παρέμβασης (Moran, Luscombe-Marsh et al. 2005). Το 2008, μια ακόμη μελέτη πραγματοποιήθηκε με σκοπό να συγκρίνει την επίδραση 3 διαφορετικών διαιτών, κάθε μια πλούσια σε ένα διαφορετικό μακροθρεπτικό συστατικό, στο αίσθημα της όρεξης καθώς στα επίπεδα νηστείας επιλεγμένων ορμονών που σχετίζονται με την όρεξη. Η σύσταση της πλούσιας σε πρωτεΐνη δίαιτας ήταν για την πρωτεΐνη, τους υδατάνθρακες και το λίπος, 25%, 48% και 27% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης αντίστοιχα, για τη δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες 15%, 58%, 27%, ενώ για τη δίαιτα πλούσια σε μη κορεσμένο λίπος ήταν 15%, 48%, 37%. Η μελέτη διήρκησε 6 εβδομάδες και σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, η προ του γεύματος όρεξη ήταν 16% υψηλότερη στην ομάδα που ακολουθούσε τη δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες, καθώς και στην ομάδα που ακολουθούσε τη δίαιτα πλούσια σε μη κορεσμένο λίπος συγκριτικά πάντα, με την ομάδα που ακολουθούσε δίαιτα πλούσια σε πρωτεΐνη. Οι παρατηρούμενες ορμονικές αλλαγές αδυνατούν ωστόσο να εξηγήσουν την παραπάνω συσχέτιση, καθώς τα επίπεδα λεπτίνης βρέθηκαν 8% χαμηλότερα στα άτομα που ακολουθούσαν την πλούσια σε πρωτεΐνη δίαιτα σε σχέση με τα άτομα που ακολουθούσαν την δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες. Όσον αφορά τα επίπεδα λιποστατίνης (obestatin), ενός πρόσφατα μελετημένου πεπτιδίου που ενδέχεται να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στη ρύθμιση της όρεξης, ήταν 7% και 6% χαμηλότερα σε σχέση με τα άτομα που ακολουθούσαν δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες και μη κορεσμένο λίπος, αντίστοιχα, ενώ στα επίπεδα γρελίνης δεν παρατηρήθηκε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των 3 διαιτών (Beasley, Ange et al. 2009). 13

14 Οι μηχανισμοί μέσω των οποίων η κατανάλωση δίαιτας πλούσιας σε πρωτεΐνη μπορεί να αυξήσει το αίσθημα κορεσμού, και έτσι πιθανόν να μειώσει την πρόσληψη τροφής στα επόμενα γεύματα, είναι πολύπλοκοι και όχι πλήρως διευκρινισμένοι. Διάφορες θεωρίες έχουν έως τώρα προταθεί χωρίς να γνωρίζουμε ακόμη την επικρατέστερη. Ένας πιθανός μηχανισμός που ενδέχεται να εξηγεί την ιδιότητα αυτή των πρωτεϊνών βασίζεται στη θερμογενετική τους επίδραση, καθώς φαίνεται ότι μετά τη κατανάλωσή τους προκαλούν μεγαλύτερη θερμογένεση συγκριτικά με τους υδατάνθρακες και τα λιπίδια (Crovetti, Porrini et al. 1998; Westerterp-Plantenga, Rolland et al. 1999; Mikkelsen, Toubro et al. 2000; Halton and Hu 2004). Αυτό, μπορεί εν μέρει να ερμηνευθεί, λαμβάνοντας υπόψη ότι το σώμα μας αδυνατεί να αποθηκεύει ικανοποιητικά, το πλεόνασμα της πρωτεϊνικής πρόσληψης, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η οξείδωση των πρωτεϊνών ή εναλλακτικά να αυξάνεται η απομάκρυνση των αμινοξέων, γεγονότα που συνδέονται με αύξηση της θερμογένεσσης (Giordano and Castellino 1997; Mikkelsen, Toubro et al. 2000). Επιπλέον, η αύξηση της ενεργειακής δαπάνης και της παραγωγής γλυκόζης μέσω της νεογλυκογένεσης, φαίνεται να συμμετέχουν ως μεταβολικά ενδιάμεσα σήματα, προερχόμενα από την περιφέρεια, στην επαγωγή της εκδήλωσης του αισθήματος κορεσμού. Στη βραχύχρονη εκδήλωση του αισθήματος αυτού, φέρονται ως εμπλεκόμενες, ορμόνες της περιφέρειας, με κύριες τη χολοκυστοκινίνη (CCK) και τα πεπτίδια GLP-1 και PPY. Σύμφωνα με άλλους ερευνητές, το αίσθημα κορεσμού που επάγεται από την κατανάλωση πρωτεϊνών ελέγχεται μέσω κεντρικών μηχανισμών, οι οποίοι ενεργοποιούνται από συγκεκριμένα αμινοξέα, όπως η λευκίνη ή άλλα πρόδρομα νευροπεπτίδια (Potier, Darcel et al. 2009). Οι εν λόγω κεντρικοί μηχανισμοί που πυροδοτούνται από τη πρωτεϊνική πρόσληψη, λαμβάνουν χώρα στο εγκεφαλικό στέλεχος και τον υποθάλαμο, ενώ περιοχές του εγκεφάλου όπως ο απιοειδής πυρήνας και ο ραχιαίος υποθάλαμος, μέσω ειδικών υποδοχέων, παρουσιάζουν ευαισθησία στην ανίχνευση γευμάτων πλούσιων σε πρωτεΐνες. 14

15 Λιπίδια Όσον αφορά τα λιπίδια του γεύματος, μεταξύ των μακροθρεπτικών συστατικών, φαίνεται να έχουν τη μικρότερη επίδραση στο αίσθημα της όρεξης. Ο Mοnteleone και οι συνεργάτες του, το 2003, συνέκριναν την επίδραση ενός γεύματος υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες με την επίδραση ενός γεύματος υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος, ως προς τα επίπεδα της κυκλοφορούσας γρελίνης, καθώς και ως προς το αίσθημα της πείνας, όπως αυτό αξιολογήθηκε με τη χρήση αναλογικών κλιμάκων (Monteleone, Bencivenga et al. 2003). Συγκεκριμένα, 14 υγιείς, μη παχύσαρκες γυναίκες, ακολουθώντας δύο φορές το ίδιο ερευνητικό πρωτόκολλο, με ένα κενό μεσοδιάστημα ενός μήνα, έλαβαν την πρώτη φορά γεύμα πλούσιο σε υδατάνθρακες και την επόμενη φορά γεύμα πλούσιο σε λίπος. Το γεύμα υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες περιελάμβανε πρωινό γεύμα θερμιδικής αξίας 200 kcal, εκ των οποίων το 77% προερχόταν από υδατάνθρακες, το 10% από πρωτεΐνες και το υπόλοιπο 13% από λίπος και μεσημεριανό γεύμα 1217 kcal με την ίδια αναλογία μακροθρεπτικών συστατικών. Το γεύμα που ήταν πλούσιο σε λίπος περιελάμβανε πρωινό και μεσημεριανό γεύμα ίδιας θερμιδικής αξίας, με το λίπος αυτή τη φορά να αποτελεί το 75% της ενεργειακή πρόσληψης, οι υδατάνθρακες το 15% και οι πρωτεΐνες το 10%. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, τα επίπεδα της κυκλοφορούσας γρελίνης μειώθηκαν αμέσως μετά τη κατανάλωση και των δυο γευμάτων. Ωστόσο, η μέγιστη εκατοστιαία μείωση ήταν στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερη μετά τη κατανάλωση του πλούσιου σε υδατάνθρακες γεύματος σε σχέση με τη κατανάλωση του πλούσιου σε λίπους γεύματος. Ακόμη, φάνηκε πως το γεύμα υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες μείωσε το αυτοδηλούμενο αίσθημα πείνας των εθελοντών σημαντικά περισσότερο από το γεύμα υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος. Τα δεδομένα αυτά υποδεικνύουν πως οι αλλαγές στα επίπεδα γρελίνης πλάσματος σχετίζονται άμεσα με τις αλλαγές στο αίσθημα της πείνας. Ωστόσο, οι μηχανισμοί εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για τις αλλαγές που επέρχονται στα επίπεδα της κυκλοφορούσας γρελίνης έπειτα από διαφορετικές διατροφικές προσεγγίσεις, καθώς και η ενδεχόμενη εμπλοκή τους στον παθοφυσιολογικό μηχανισμό ρύθμισης της όρεξης, δεν έχουν πλήρως διευκρινιστεί και αποτελούν αντικείμενο της σύγχρονης έρευνας. Ο Maljaars και οι συνεργάτες του το 2007, πραγματοποιώντας μια ανασκόπηση των ήδη υπάρχουσων ερευνών για το ρόλο των γαστρεντερικών ορμονών στη ρύθμιση της όρεξης και της ενεργειακής πρόσληψης, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παρουσία λίπους στο λεπτό έντερο σχετίζεται με μείωση της όρεξης και κατ επέκταση καθυστέρηση της κατανάλωσης τροφής, μέσω της ιδιότητας του λίπους να πυροδοτεί την εμφάνιση σημάτων κορεσμού (Maljaars, Peters et al. 2007). Τα σήματα αυτά άρχονται από τη είσοδο των τριγλυκεριδίων ή 15

16 των λιπαρών οξέων στο λεπτό έντερο. Συγκεκριμένα η παρουσία λίπους στο δωδεκαδάκτυλο πυροδοτεί την απελευθέρωση χολοκυστοκινίνης (CCK) και άλλων γαστρεντερικών πεπτιδίων που εμπλέκονται στη ρύθμιση του αισθήματος του κορεσμού και την ενεργειακή πρόσληψη (Maljaars, Peters et al. 2007). Επιπλέον φαίνεται ότι η παρουσία λίπους στον ειλεό σχετίζεται με αύξηση του αισθήματος του κορεσμού και προκαλεί μείωση της ενεργειακής πρόσληψης (Welch, Saunders et al. 1985). Μάλιστα έρευνες τόσο σε ζώα (Koopmans 1990; Meyer, Hlinka et al. 1998) όσο και σε ανθρώπους (Maljaars, Peters et al. 2007) προτείνουν ότι η παρουσία λίπους στον ειλεό σχετίζεται με ένα σημαντικά μεγαλύτερο αίσθημα κορεσμού συγκριτικά με την παρουσία λίπους στο δωδεκαδάκτυλο. Βασιζόμενοι στις παραπάνω ιδιότητες του λίπους, ο Maljaars και οι συνεργάτες του, το 2009, προσπάθησαν να αξιολογήσουν την επίδραση των γαλακτωμάτων λίπους με διαφορετικό βαθμό κορεσμού των αλυσίδων λιπαρών οξέων, που διέρχονται από τον ειλεό: 1) στο αίσθημα κορεσμού και την ενεργειακή πρόσληψη και 2) στην έκκριση πεπτιδίων που εμπλέκονται στον έλεγχο του αισθήματος κορεσμού (CCK και PYY) (Maljaars, Romeyn et al. 2009). Πραγματοποιώντας μια διπλά τυφλή τυχαιοποιημένη μελέτη, στην οποία έλαβαν μέρος 15 υγιείς εθελοντές, έδειξαν ότι όταν στον ειλεό έγινε έγχυση ακόρεστων τριγλυκεριδίων οι εθελοντές σημείωσαν υψηλότερο βαθμό κορεσμού στις αναλογικές κλίμακες, γεγονός το οποίο δεν συνέβη όταν στον ειλεό έγινε έγχυση κορεσμένων τριγλυκεριδίων. Ωστόσο, καμία διαφορά δεν παρατηρήθηκε στην ενεργειακή πρόσληψη των εθελοντών κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος. Όσον αφορά την έκκριση χολοκυστοκινίνης (CCK) και του πεπτιδίου PPY, φάνηκε πως το επίπεδο κορεσμού των λιπαρών οξέων δεν επηρέασε την έκκριση του πεπτιδίου PPY, ενώ όσον αφορά την έκκριση της χολοκυστοκινίνης μόνο τα λιπαρά οξέα της μορφής 18:1 και 18:2 αύξησαν την έκκρισή της. Υδατάνθρακες Σχετικά με την επίδραση των υδατανθράκων στο αίσθημα της όρεξης, αν λάβουμε υπόψη όλες τις παραπάνω έρευνες, φαίνεται ότι έχουν ένα προβάδισμα στη καταστολή του συγκριτικά με τα λιπίδια, ενώ συγκριτικά με τις πρωτεΐνες το προβάδισμα αυτό εκλείπει. Αξίζει να αναφερθεί ότι πολλοί ερευνητές δεν στάθηκαν απλώς στο πώς επιδρούν οι υδατάνθρακες στο αίσθημα της όρεξης, αλλά εστίασαν τη προσοχή τους στο πώς οι διάφορες μορφές υδατανθράκων επηρεάζουν τόσο το αίσθημα αυτό όσο και την ενεργειακή πρόσληψη. Ο Stubbs και οι συνεργάτες του (2001), με τις γνωστές μελέτες 7 ημερών, δεν εντόπισαν καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ των απλών σακχάρων και των αμύλων υψηλού γλυκαιμικού 16

17 δείκτη, στο αίσθημα κορεσμού καθώς και στην ενεργειακή πρόσληψη (Stubbs, Mazlan et al. 2001). Ωστόσο, δεδομένου ότι υπάρχει μια πληθώρα διαφορετικών μορφών αμύλου, επιπλέον έρευνες απαιτούνται για να εξακριβωθεί πλήρως ο ρόλος τους στη ρύθμιση της όρεξης. Όταν δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε άμυλο περιείχαν περισσότερες φυτικές ίνες και δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας σε απλά σάκχαρα περιείχαν ακόμη περισσότερα σάκχαρα, φάνηκε πως στην πρώτη περίπτωση το αίσθημα κορεσμού ήταν εντονότερο, ενώ η αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης στη δεύτερη περίπτωση αποδόθηκε στην ανάγκη για κατανάλωση γλυκών τροφίμων (Raben, Macdonald et al. 1997). Γλυκαιμικός Δείκτης Τροφίμων Η επίδραση του γλυκαιμικού δείκτη των τροφίμων στο αίσθημα της όρεξης είναι ακόμη υπό αμφισβήτηση και για το λόγο αυτό όλο και περισσότεροι ερευνητές στρέφουν το ενδιαφέρον τους στη περιοχή αυτή. Ο γλυκαιμικός δείκτης ενός τροφίμου ορίζεται ως η αύξηση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα κατά τη διάρκεια 2 ωρών και για μια συγκεκριμένη ποσότητα υδατανθράκων (συνήθως 50 gr), συγκρινόμενη με την ίδια ποσότητα υδατανθράκων που βρίσκεται σε ένα τρόφιμο αναφοράς. Ως τρόφιμο αναφοράς χρησιμοποιείται συνήθως είτε η γλυκόζη είτε το λευκό ψωμί. Η κατανάλωση πρωινού και μεσημεριανού γεύματος υψηλού γλυκαιμικού δείκτη από παχύσαρκα αγόρια οδήγησε σε αύξηση της ενεργειακής πρόσληψης στο υπόλοιπο της ημέρας κατά 53% σε σχέση με την κατανάλωση πρωινού και μεσημεριανού γεύματος μέτριου γλυκαιμικού δείκτη, ενώ, συγκριτικά με την κατανάλωση πρωινού και μεσημεριανού γεύματος χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, η αύξηση ήταν ακόμη μεγαλύτερη και ανέρχονταν στο 81%. Οι αλλαγές αυτές αποδόθηκαν στην γρήγορη απορρόφηση της γλυκόζης και τις ορμονικές και μεταβολικές αλλαγές που πυροδοτούνται από αυτή, έπειτα από τη κατανάλωση των γευμάτων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη (Ludwig et al., 1999). Τη σημασία του γλυκαιμικού δείκτη στην ενεργειακή πρόσληψη παιδιών μελέτησαν και η Warren με τους συνεργάτες της, οι οποίοι το 2003 πραγματοποίησαν μια τριπλά διασταυρούμενη έρευνα, στην οποία συνέκριναν την επίδραση 3 διαφορετικών πρωινών γευμάτων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη με προσθήκη 10% ζάχαρης και υψηλού γλυκαιμικού δείκτη στην ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του ad libitum μεσημεριανού γεύματος, στο αίσθημα της όρεξης και του κορεσμού (Warren, Henry et al. 2003). Αξίζει να αναφερθεί ότι το δείγμα της έρευνας περιελάμβανε τόσο αγόρια όσο και 17

18 κορίτσια (15 αγόρια/ 23 κορίτσια), ηλικίας 9 έως 12 ετών, με αναλογία παιδιών φυσιολογικού βάρους και υπέρβαρων/ παχύσαρκων: 70:30, ενώ τόσο το βάρος όσο και το φύλο των παιδιών δεν φάνηκε να επηρεάζουν στατιστικά σημαντικά τα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά, η κατανάλωση πρωινού υψηλού γλυκαιμικού δείκτη οδήγησε σε μεγαλύτερη ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος συγκριτικά τόσο με το πρωινό χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, όσο και με το πρωινό χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη στο οποίο είχε προστεθεί ζάχαρη. Επιπλέον, το πρωινό υψηλού γλυκαιμικού δείκτη συσχετίστηκε με ένα εντονότερο αίσθημα πείνας κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος σε σχέση με τα άλλα δυο είδη πρωινών στις 2 από τις 3 ημέρες που διεξαγόταν το πείραμα. Την σημαντικότητα των γευμάτων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη στην παράταση του αισθήματος του κορεσμού και μείωση του αισθήματος της πείνας κατέδειξε και η Ball με τους συνεργάτες της το 2003, με μια τυχαιοποιημένη διασταυρούμενη μελέτη που πραγματοποίησε σε 16 υπέρβαρους ενήλικες (Ball, Keller et al. 2003). Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν συμφωνούν όλοι οι ερευνητές με τα παραπάνω ευρήματα. Ο Henry και οι συνεργάτες του (2006) δεν εντόπισαν καμία διαφορά στην ενεργειακή πρόσληψη παιδιών έπειτα από κατανάλωση πρωινού υψηλού ή χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη (Henry et al. 2006). Καμία διαφορά στην ενεργειακή πρόσληψη αλλά και στο αίσθημα κορεσμού και το σωματικό βάρος, υπέρβαρων και παχύσαρκων γυναικών (BMI: kg/m 2 ), δεν κατάφεραν να εντοπίσουν και ο Aston με τους συνεργάτες του, το 2006, σε μια τυχαιοποιημένη διασταυρούμενη μελέτη που πραγματοποίησαν (Aston et al. 2006). Ακόμη, οι Alfenas και Mattes, το 2005, με μια μελέτη που πραγματοποίησαν σε 39 υγιείς άνδρες, με σκοπό να διερευνήσουν την επίδραση του γλυκαιμικού δείκτη στο αίσθημα της όρεξης και την ενεργειακή πρόσληψη, δεν εντόπισαν καμία στατιστικά σημαντική διαφορά τόσο στο αίσθημα της όρεξης όσο και στην ενεργειακή πρόσληψη μεταξύ των δυο πειραματικών ομάδων (ομάδα που κατανάλωνε γεύματα με ποικιλία τροφίμων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη/ ομάδα που κατανάλωνε γεύματα με ποικιλία τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη), που συνολικά απαρτίζονταν από 39 υγιείς άνδρες. Επιπλέον, καμία ουσιαστική διαφορά δεν εντοπίστηκε στα επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης πλάσματος (Alfenas and Mattes 2005). Φαίνεται λοιπόν ότι η επίδραση του γλυκαιμικού δείκτη των τροφίμων στο αίσθημα της όρεξης αποτελεί σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των ερευνητών, γεγονός που γίνεται κατανοητό αν λάβουμε υπόψη ότι τα τρόφιμα δεν διαφέρουν μόνο ως προς το γλυκαιμικό τους δείκτη αλλά και ως προς μια πληθώρα άλλων χαρακτηριστικών όπως το χρώμα, η γεύση, η οσμή και η υφή. Ο Roberts και οι συνεργάτες του πρόσφατα έκαναν μια ανασκόπηση των υπαρχουσών μελετών πάνω σε αυτό ακριβώς το θέμα (Roberts 2000). Από τις 6 μελέτες που ανασκοπήθηκαν, 18

19 οι 4 έδειξαν ότι τα γεύματα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη προωθούν τον κορεσμό κατά τη διάρκεια του γεύματος, ενώ σύμφωνα με τις υπόλοιπες 2 μελέτες καμία τέτοια συσχέτιση δεν ανιχνεύθηκε. Όσον αφορά το κορεσμό μεταξύ των γευμάτων, 3 μελέτες έδειξαν ότι η κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη οδήγησε σε μεγαλύτερο μεταγευματικό αίσθημα κορεσμού, ενώ 2 μελέτες έδειξαν μια αντίστοιχη συσχέτιση μετά τη κατανάλωση όμως τροφίμων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη. Μια παρόμοια έλλειψη ομοφωνίας παρατηρήθηκε όταν διερευνήθηκε η σχέση του γλυκαιμικού δείκτη των τροφίμων στο αίσθημα της πείνας, ενώ σχεδόν όλοι οι ερευνητές συμφώνησαν στο ότι η κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη οδήγησε σε μια μείωση της ενεργειακής πρόσληψης κατά τη διάρκεια του επόμενου γεύματος, σε μικρής διάρκειας μελέτες παρέμβασης. Η παρατήρηση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί αν λάβουμε υπόψη τα ευρήματα του Harber και των συνεργατών του από μια μελέτη που διεξήγαγαν το 1977 σε 10 υγιείς άνδρες, οι οποίοι κατανάλωσαν την ίδια ποσότητα μήλων σε 3 διαφορετικές μορφές: μήλα με φλούδα, μήλα χωρίς φλούδα, σε μορφή πουρέ και χυμό μήλου (Harber et al. 1977). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ο χυμός μήλου προκάλεσε σημαντικά μικρότερο αίσθημα κορεσμού σε σχέση με τον πουρέ μήλου ενώ, ο πουρές μήλου προκάλεσε σημαντικά μικρότερο αίσθημα κορεσμού όταν συγκρίθηκε με τα ολόκληρα μήλα, που περιείχαν και τη φλούδα. Ακόμη οι ερευνητές παρατήρησαν ότι, ενώ τα επίπεδα γλυκόζης ανήλθαν στα ίδια περίπου επίπεδα μετά τη κατανάλωση των 3 διαφορετικών γευμάτων, η επαναφορά τους στα αρχικά, προ του γεύματος επίπεδα δεν έγινε με τον ίδιο ρυθμό. Μετά τη κατανάλωση του χυμού και των μήλων με τη μορφή πουρέ, η πτώση των επιπέδων γλυκόζης ήταν απότομη, ιδίως μετά τη κατανάλωση του χυμού, ωστόσο μετά την κατανάλωση των ολόκληρων μήλων δεν παρατηρήθηκαν τόσο ραγδαίες αλλαγές στα επίπεδα της γλυκόζης. Αποκρινόμενη στις αλλαγές της γλυκόζης, η συγκέντρωση της ινσουλίνης πλάσματος ανήλθε σε υψηλότερα επίπεδα μετά τη κατανάλωση του χυμού και του πουρέ μήλων από ότι ανήλθε μετά τη κατανάλωση των ολόκληρων μήλων. Τα ευρήματα αυτά οδήγησαν τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι η απομάκρυνση των διαιτητικών ινών από τα τρόφιμα μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερη και πιο εύκολη πέψη, μειωμένο αίσθημα κορεσμού και διαταραχή στην ομοιόσταση της γλυκόζης πιθανότατα εξαιτίας της «λανθασμένης» έκκρισης ινσουλίνης. 19

20 Γράφημα 2: Διακύμανση των επιπέδων ινσουλίνης και γλυκόζης με τη πάροδο του χρόνου σε κάθε μια από τις ομάδες παρέμβασης (Harber et al. 1977) Διαιτητικές ίνες Άρχισε λοιπόν να δημιουργείται ένα έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον γύρω από τη επίδραση των διαιτητικών ινών στο αίσθημα της όρεξης καθώς και της ρύθμισης της ενεργειακής πρόσληψης. Σε μια διασταυρούμενη μελέτη των Freeland και συνεργατών του (2009), φάνηκε ότι η κατανάλωση δημητριακών πλούσιων σε διαιτητικές ίνες (41 gr αδιάλυτων διαιτητικών ινών), όταν συγκρίθηκε με τη κατανάλωση δημητριακών χαμηλών σε διαιτητικές ίνες (1gr διαιτητικών ινών), οδήγησε σε μικρότερη ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος (3,1 και 3,59 MJ αντίστοιχα) (Freeland, Anderson et al. 2009). Ο Delagry, το 1997 υποστήριζε ότι καθώς οι διαλυτές και οι αδιάλυτες διαιτητικές ίνες έχουν διαφορετικές φυσικές και χημικές ιδιότητες, πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά ο ρόλος τους στη ρύθμιση της όρεξης και της ενεργειακής πρόσληψης (Delagry et al. 1997). Για το σκοπό αυτό, πραγματοποίησε μια μελέτη όπου συνέκρινε την επίδραση δυο διαφορετικών πρωινών, ενός πλούσιου σε αδιάλυτες διαιτητικές ίνες και ενός πλούσιου σε διαλυτές διαιτητικές ίνες, στο 24ωρο αίσθημα της όρεξης. Το πρωτόκολλο της έρευνας προέβλεπε ότι μετά τη κατανάλωση του πρωινού γεύματος οι εθελοντές ήταν ελεύθεροι να καταναλώσουν οποιαδήποτε ποσότητα από μια ποικιλία τροφίμων που τους προσφέρονταν, έως ότου δεν αισθάνονταν πλέον το αίσθημα της πείνας. Βάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας, οι εθελοντές που κατανάλωσαν το πρωινό το οποίο ήταν πλούσιο σε αδιάλυτες διαιτητικές ίνες, ένιωθαν λιγότερο πεινασμένοι σε σχέση με τους υπόλοιπους εθελοντές, γεγονός που επιβεβαιώθηκε κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος, καθώς οι εθελοντές που κατανάλωσαν το πρωινό το οποίο ήταν πλούσιο σε αδιάλυτες διαιτητικές ίνες, είχαν στατιστικά σημαντική μικρότερη ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του γεύματος αυτού. Ωστόσο, αρκετές ώρες μετά τη κατανάλωση του πρωινού 20

21 γεύματος (9.5 με 13.5 ώρες), φάνηκε πως οι εθελοντές που είχαν καταναλώσει το πρωινό το οποίο ήταν πλούσιο σε διαλυτές διαιτητικές ίνες και όχι αυτοί που είχαν καταναλώσει το πρωινό το οποίο ήταν πλούσιο σε αδιάλυτες διαιτητικές ίνες, ένιωθαν περισσότερο χορτασμένοι και αισθάνονταν μικρότερη επιθυμία για κατανάλωση φαγητού, αν και τα δεδομένα αυτά δεν ήταν στατιστικά σημαντικά. Ωστόσο, η συνολική ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη δεν φάνηκε να επηρεάζεται από το είδος του πρωινού. Σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξαν οι Samra και Anderson (2007), οι οποίοι σε μια διασταυρούμενη μελέτη χορήγησαν σε υγιείς άνδρες 3 διαφορετικά είδη πρωινών: πλούσιο σε αδιάλυτες διαιτητικές ίνες (33gr αδιάλυτων διαιτητικών ινών), χαμηλό σε διαιτητικές ίνες και λευκό ψωμί ενώ η ομάδα ελέγχου κατανάλωνε ως πρωινό γεύμα μόνο νερό (Samra and Anderson 2007). Η χορήγηση των αδιάλυτων διαιτητικών ινών στο πρωινό γεύμα σχετίστηκε και στη περίπτωση αυτή με μείωση της όρεξη και της ενεργειακής πρόσληψης κατά τη διάρκεια του ad libitum γεύματος, που ακολούθησε 75 λεπτά μετά τη κατανάλωση του πρωινού γεύματος. Ο Howarth και οι συνεργάτες του, σε μια ανασκόπηση των υπάρχουσων ερευνών (2001) για την επίδραση των διαιτητικών ινών στο αίσθημα της όρεξης, εντοπίζουν τα σημεία εκείνα στα οποία πρέπει να εστιάσουμε τη προσοχή μας (Howarth, Saltzman et al. 2001). Προτείνουν λοιπόν ότι σε καταστάσεις όπου η ενεργειακή πρόσληψη δεν διαφέρει πολύ από μέρα σε μέρα, μια αύξηση στην κατανάλωση διαιτητικών ινών, διαλυτών ή μη, σχετίζεται με αύξηση του μεταγευματικού αισθήματος κορεσμού και μείωση του υποκείμενου αισθήματος της πείνας. Μάλιστα, μια αύξηση στην κατανάλωση ινών κατά 14 gr την ημέρα για διάστημα μεγαλύτερο των 2 ημερών συντελεί σε μείωση της ενεργειακής πρόσληψης κατά 10% και απώλεια σωματικού βάρους κατά 1,9 kg σε διάστημα 3,8 μηνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα οφέλη αυτά από την αύξηση της κατανάλωσης ινών ήταν ακόμη πιο έντονα σε παχύσαρκα άτομα. Συμπερασματικά, αναφέρεται ότι η κατανάλωση γευμάτων πλούσιων σε διαιτητικές ίνες, ανεξάρτητα της μορφής τους, σχετίζονται με ένα ηπιότερο αίσθημα πείνας και ένα εντονότερο αίσθημα κορεσμού μεταγευματικά, γεγονός που οδηγεί σε μείωση της ενεργειακής πρόσληψης κατά τη διάρκεια του επόμενου γεύματος. Οι ακριβείς μηχανισμοί που σχετίζονται με τη δράση αυτή των διαιτητικών ινών δεν είναι γνωστοί. Ωστόσο, θεωρείται ότι έχουν σχέση με την ικανότητα των ινών να κατακρατούν νερό [Sareen S. Gropper, Jack L. Smith, James L.Groff. Διατροφή και Μεταβολισμός 1(Επιμ. Λ. Συντώσης). Αθήνα: Εκδ. Π.Χ. Πασχαλίδης, 2005]. Συγκεκριμένα, όταν οι ίνες ενυδατώνονται στο στόμαχο, η απελευθέρωση του χυμού από το στόμαχο στο δωδεκαδάκτυλο καθυστερεί. Έτσι, τα θρεπτικά συστατικά παραμένουν στο στόμαχο περισσότερο χρόνο μαζί με αυτές τις ίνες που καταναλώθηκαν, από ότι θα παρέμεναν απουσία αυτών. Το γεγονός αυτό φαίνεται ότι δημιουργεί ένα μεταγευματικό αίσθημα 21

22 κορεσμού και σχετίζεται κατά αυτό τον τρόπο με μείωση της ενεργειακής πρόσληψης κατά τη διάρκεια του επόμενου γεύματος. Ψευδάργυρος Ο ψευδάργυρος, ένα ιχνοστοιχείο με ιδιαίτερα σημαντικές λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα, συμπεριλαμβανομένων της αντιοξειδωτικής του λειτουργίας, της ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος καθώς και της συμβολής του στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγή, έχει μελετηθεί αρκετά για το ρόλο του στη ρύθμιση του αισθήματος της όρεξης καθώς της ενεργειακής πρόσληψης. Η σχέση της ανεπάρκειας ψευδαργύρου με την ανορεξία είναι ήδη γνωστή και καλά θεμελιωμένη σε πειραματικά μοντέλα στα οποία χρησιμοποιήθηκαν ζώα. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της ανεπάρκειας ψευδαργύρου και της ανορεξίας που παρατηρείται στους ανθρώπους δεν είναι πλήρως εξακριβωμένη (Shay and Mangian 2000; Jing, Sun et al. 2007). Αυτό που αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι συμπτώματα όπως η καθυστερημένη ανάπτυξη, η απώλεια σωματικού βάρους, τα δερματικά προβλήματα, η κατάθλιψη και η αμηνόρροια στις γυναίκες, που αποτελούν συνήθη συμπτώματα ψυχογενούς ανορεξίας παρατηρούνται και σε περιπτώσεις ανεπάρκειας ψευδαργύρου (Shay and Mangian 2000). Οι O Dell and Reeves, το 1981, μελετώντας την επίδραση των επιπέδων ψευδαργύρου στη ενεργειακή πρόσληψη επίμυων, δεν κατάφεραν να εξηγήσουν εάν η παρατηρούμενη μείωση ήταν άμεσο αποτέλεσμα της μείωσης των επιπέδων ψευδαργύρου πλάσματος ή έμμεση μέσω της μεσολάβησης άλλων παραγόντων, μεταξύ των οποίων είναι οι κατεχολαμίνες, τα πεπτίδια και τα αμινοξέα (Reeves and O'Dell 1981). Μια άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε επίμυες από τους Rains και Shay to 1995 έδειξε ότι όταν τους προσφέρθηκε μια ποικιλία 3 διαφορετικών διαιτών, καθεμία αποτελούμενη αποκλειστικά από ένα από τα κύρια θρεπτικά συστατικά, με επαρκή επίπεδα ψευδαργύρου η σύσταση της ενεργειακή τους πρόσληψης ήταν η εξής: οι υδατάνθρακες αποτελούσαν περίπου το 70% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης ενώ οι πρωτεΐνες και τα λιπίδια περίπου το 15% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης (Rains and Shay 1995). Όταν ωστόσο στους ίδιους επίμυες οι δίαιτες που τους χορηγήθηκαν ήταν ανεπαρκείς σε ψευδάργυρο φάνηκε μια σημαντική μείωση στη πρόσληψη των υδατανθράκων, κάτι που ήρθε σε αντίθεση με τα αποτελέσματα των Reeves and O Dell (1981) και τα οποία πρότειναν μείωση της πρωτεϊνικής πρόσληψης (Reeves and O'Dell 1981). Δεδομένου ότι το νευροπεπτίδιο Y έχει φανεί να σχετίζεται με αυξημένη πρόσληψη υδατανθράκων οι Rains και Shay υπέθεσαν ότι η ανεπάρκεια ψευδαργύρου σχετίζεται με μείωση της δραστικότητας του νευροπεπτιδίου. 22

23 Την υπόθεση αυτή ήρθαν να επιβεβαιώσουν αργότερα οι Selvais (1997), Lee (1998) και Kennedy (1998) με τους συνεργάτες τους πραγματοποιώντας μια σειρά πειραμάτων σε επίμυες (Selvais, Labuche et al. 1997; Kennedy, Rains et al. 1998; Lee, Rains et al. 1998). Αυτό που είναι άξιο προσοχής είναι το γεγονός ότι καμία μελέτη δεν επέδειξε μείωση των επιπέδων είτε του νευροπεπτιδίου Y είτε του mrna του νευροπεπτιδίου σε καταστάσεις ανεπάρκειας ψευδαργύρου όπου η ενεργειακή πρόσληψη μειώνεται. Αντίθετα μάλιστα τα επίπεδα τόσο του νευροπεπτιδίου Y όσο και του mrna του νευροπεπτιδίου αυξήθηκαν οδηγώντας τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι η ανεπάρκεια ψευδαργύρου πιθανότατα σχετίζεται με μια κατάσταση στην οποία αναπτύσσεται αντίσταση στη δράση του νευροπεπτίδιο Y. Δεδομένου ότι τα επίπεδα του υποθαλαμικού νευροπεπτιδίου Y σχετίζονται αντίστροφα με τα επίπεδα της κυκλοφορούσας λεπτίνης (Schwartz, Baskin et al. 1996) ορισμένοι ερευνητές θέλησαν να διερευνήσουν την πιθανή επίδραση της ανεπάρκειας ψευδαργύρου στα επίπεδα της κυκλοφορούσας λεπτίνης. Πειράματα που πραγματοποιήθηκαν τόσο σε επίμυες (Mangian et al. 1998) όσο και σε ανθρώπους (Mantzoros, Prasad et al. 1998; Ryan and Darby 1998) έδειξαν ότι τα επίπεδα της κυκλοφορούσας λεπτίνης μειώνονται σε καταστάσεις όπου τα επίπεδα ψευδαργύρου είναι μειωμένα. Η μείωση αυτή φαίνεται να εξηγείται τόσο από τη μείωση των αποθεμάτων λίπους που παρατηρείται κατά τη διάρκεια ανεπάρκειας ψευδαργύρου (Mangian et al ) όσο και από τη μείωση στη παραγόμενη ποσότητα λεπτίνης ανά γραμμάριο λιπώδους ιστού (Ott and Shay 1998). Ο Mantzoros και οι συνεργάτες του (Mantzoros, Prasad et al. 1998) παρατήρησαν ότι όταν δόθηκαν συμπληρώματα ψευδαργύρου σε καταστάσεις ανεπάρκειας ψευδαργύρου τα επίπεδα της κυκλοφορούσας λεπτίνης αυξήθηκαν, ενώ ταυτόχρονα παρατηρήθηκε και αύξηση των επιπέδων ιντερλευκίνης-2 (IL-2) και του παράγοντα νέκρωσης των όγκων (TNF-a), γεγονός που πιθανότατα πυροδότησε την αύξηση της συγκέντρωσης της κυκλοφορούσας λεπτίνης. Άλλοι ερευνητές (Shay and Mangian 2000) ωστόσο, προσπάθησαν να εξηγήσουν τη μείωση των επιπέδων λεπτίνης ως αποτέλεσμα της μείωσης της δράσης της ινσουλίνης βασιζόμενοι στο γεγονός ότι η δράση της ινσουλίνης αποτελεί κύριο παράγοντα διέγερσης της σύνθεσης και έκκρισης της ινσουλίνης (Barr, Malide et al. 1997). Έτσι, οι O Dell και MacDonald με τους συνεργάτες τους (Browning and O'Dell 1995; Browning, MacDonald et al. 1998; MacDonald, Wollard-Biddle et al. 1998) στηριζόμενοι εν μέρει στα παραπάνω δεδομένα διατύπωσαν την εξής υπόθεση: «Η ανεπάρκεια ψευδαργύρου πιθανότατα οδηγεί σε καθυστέρηση της ανάπτυξης η οποία με τη σειρά της εξαιτίας της ανεπάρκειας ψευδαργύρου οδηγεί στην εμφάνιση ανορεξίας, μέσω άγνωστων ωστόσο μηχανισμών ανατροφοδότησης που επενεργούν στον υποθάλαμο». Ακόμη αποτελεί άγνωστο εάν η καθυστέρηση της ανάπτυξης 23

24 πυροδοτεί την εμφάνιση ανορεξίας ή η σχέση αυτή είναι αντίστροφη και επιπλέον έρευνες απαιτούνται για να ελεγχθούν οι παραπάνω σχέσεις. Συμπερασματικά φαίνεται ότι ανεπαρκή επίπεδα ψευδαργύρου οδηγούν στην εμφάνιση ανορεξίας. Ιδιαίτερα σε επίμυες τα δεδομένα αυτά είναι καλά θεμελιωμένα. Αν και φαίνεται η σχέση αυτή να παρατηρείται και στους ανθρώπους δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί οι μηχανισμοί εκείνοι μέσω των οποίων η ανεπάρκεια ψευδαργύρου οδηγεί σε μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη. Οι ήδη υπάρχουσες θεωρίες ωστόσο, εμπλέκουν τη συμμετοχή παραγόντων που επιδρούν στον υποθάλαμο. Συγκεκριμένα Τρόφιμα: Αναψυκτικά Η κατανάλωση αναψυκτικών τα τελευταία χρόνια αυξάνεται συνεχώς. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αύξηση του επιπολασμού της παχυσαρκίας οδήγησε πολλούς ερευνητές στην μελέτη της επίδρασης της κατανάλωσης αναψυκτικών τόσο στο αίσθημα του κορεσμού όσο και στην συνολική ενεργειακή πρόσληψη. Οι Almiron-Roiq και Drewnowski το 2003 συνέκριναν την επίδραση φυσικού χυμού πορτοκαλιού, γάλακτος χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά (1%), αναψυκτικού τύπου cola και νερού στο αίσθημα της πείνας, της δίψας και του κορεσμού καθώς και στην ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του επόμενου γεύματος (Almiron-Roig and Drewnowski 2003). Οι εθελοντές λάμβαναν 590 ml από κάποιο ενεργειακό ποτό ή νερό και 1 φέτα ψωμί του τοστ και στη συνέχεια, έπειτα από 2 ώρες, κατανάλωναν το μεσημεριανό γεύμα από το οποίο μπορούσαν να καταναλώσουν οποιαδήποτε ποσότητα τροφής έως ότου αισθανθούν το αίσθημα του κορεσμού. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιήθηκε 4 φορές από κάθε εθελοντή, καθώς όλοι οι εθελοντές έπρεπε να καταναλώσουν και τα 4 διαφορετικά είδη ποτών. Τελικά, φάνηκε πως, συγκριτικά με το νερό, και τα 3 ενεργειακά ποτά σχετίστηκαν με υψηλότερο αίσθημα κορεσμού και χαμηλότερο αίσθημα πείνας καθώς και επιθυμίας για κατανάλωση φαγητού. Ωστόσο, η ενεργειακή πρόσληψη κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος ήταν η ίδια και για τα 4 ροφήματα, ανεξάρτητα της θερμιδικής τους αξίας. Έτσι, η κατανάλωση ενεργειακών ροφημάτων φαίνεται να σχετίζεται με την επίτευξη θετικού ενεργειακού ισοζυγίου, αν και η υπόθεση αυτή απαιτεί επιπλέον έρευνες. Όσον αφορά το αίσθημα της δίψας, και τα 4 ποτά φάνηκε να το ικανοποιούν εξίσου καλά. Όταν συγκρίθηκε η επίδραση της κατανάλωσης ενός ενεργειακού ποτού στην ενεργειακή πρόσληψη 32 εθελοντών με την επίδραση της κατανάλωσης ενός στερεού τροφίμου, 24