ΑΣΚΗΣΗ 6 Η ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΘΡΕΨΗΣ

Transcript

1 ΑΣΚΗΣΗ 6 Η ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΘΡΕΨΗΣ Σκοπός: Να εξοικειωθούν και να εκπαιδευτούν οι σπουδαστές στο να συνδυάζουν τις γνώσεις τους από διαφορετικά αντικείμενα ώστε να αποκτήσουν δεξιότητες σχετικές με τη διάγνωση προβλημάτων θρέψης στα φυτά. Τρία βασικά εργαλεία είναι διαθέσιμα για την διάγνωση των προβλημάτων θρέψης των φυτών αλλά και γονιμότητας του εδάφους: α) παρατήρηση στον αγρό β) ανάλυση φυτικών ιστών γ) εδαφολογική ανάλυση. Και οι τρεις πρσεγγίσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά τόσο για την αποτελεσματική συμπλήρωση των θρεπτικών στοιχείων όσο και για την διάγνωση των προβλημάτων που εντοπίζονται στον αγρό. Δεν υπάρχει υποκατάστατο της προσεκτικής παρατήρησης και της λεπτομερειακής καταγραφής των ενδείξεων και των συμπτωμάτων που παρατηρούνται στο χωράφι. Η αποτελεσματική παρατήρηση και ερμηνεία προκύπτει από το συνδυασμό ικανότητας, γνώσης, εμπειρίας αλλά και από την ανοιχτή σκέψη και αντίληψη. Δεν είναι σπάνιο προβλήματα γονιμότητας να συνδέονται και να προκαλούνται από συμπίεση του εδάφους, καιρικές συνθήκες, προσβολή από παράσιτα ή ασθένειες, ή από ανθρώπινα σφάλματα. Στόχος αυτού που πρόκειται να κάνει τη διάγνωση είναι πρώτα απ όλα να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για να προσδιορίσει και να ταυτοποιήσει τον παράγοντα που ευθύνεται για την αναστολή ή τη μείωση της ανάπτυξης των φυτών και στη συνέχεια να ορίσει ένα πρόγραμμα δράσης ώστε να εξουδετερώσει τον περιοριστικό παράγοντα. Συμπτώματα στα φυτά και παρατηρήσεις στον αγρό Η εργασία του «εξερευνητή-ντετεκτιβ» συμπτωμάτων στον αγρό μπορεί να είναι από τις πιο συναρπαστικές και να αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τη διαχείριση των θρεπτικών στοιχείων. Για να είναι κανείς αποτελεσματικός στη διάγνωση προβλημάτων γονιμότητας εδάφους αλλά και θρέψης φυτών θα πρέπει: 1. Να αναπτύξει ένα τρόπο οργάνωσης για την καταγραφή των παρατηρήσεων στον αγρό. Οι πληροφορίες που συλλέγονται με αυτό τον τρόπο μπορεί να χρειαστούν για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν αργότερα από την ανάλυση του εδάφους ή/και των φυτικών ιστών.

2 2. Να μιλήσει με το πρόσωπο το οποίο είναι υπεύθυνο για την καλλιέργεια και τη διαχείρισή της. Να ρωτήσει πότε το πρόβλημα παρατηρήθηκε αρχικά και αν τυχόν εμφανείς διαφοροποιήσεις παρατηρήθηκαν τον τελευταίο καιρό. Να παρατηρήσει στα αρχεία ή να ρωτήσει για την ανάπτυξη και την απόδοση της καλλιέργειας τα προηγούμενα έτη και να καταγράψει με όσο το δυνατό περισσότερες λεπτομέρειες και για όσο το δυνατό περισσότερα έτη το ιστορικό της διαχείρισης του αγρού. Πολλές φορές είναι χρήσιμο να σχεδιαστεί ένα σκαρίφημα ή ένας τοπογραφικός χάρτης του χωραφιού στο οποίο θα σημειωθεί η χωροταξική κατανομή των συμπτωμάτων που παρατηρήθηκαν. 3. Να παρατηρήσει τον τρόπο με τον οποίο το πρόβλημα κατανέμεται στον αγρό και στα φυτά. Για παράδειγμα εμφάνιση των ίδιων συμπτωμάτων κατά μήκος μιας γραμμής μπορεί να είναι ενδεικτικό ενός προβλήματος που σχετίζεται με την καλλιεργητική πρακτική, τους στραγγιστικούς αγωγούς, ή την ανορθόδοξη εφαρμογή ασβεστίου ή κάποιου λιπάσματος. Παρατηρούμενη καχεκτική ανάπτυξη των φυτών στα χαμηλότερα σημεία του χωραφιού μπορεί να σχετίζονται με τις επιδράσεις κακού αερισμού των ριζών και κακής στράγγισης του εδάφους, ενώ καχεκτική ανάπτυξη των φυτών στα υψηλότερα σημεία του ανάγλυφου του χωραφιού μπορεί να σχετίζεται με την επίδραση φαινομένων διάβρωσης και ανάπτυξης των φυτών πάνω στο μητρικό υλικό με ακατάλληλο ph για την φυσιολογική ανάπτυξη των φυτών. 4. Να εξετάσει και να παρατηρήσει όχι μόνο την συνολική εμφάνιση των φυτών αλλά και να δει από κοντά και πολύ προσεκτικά τα συμπτώματα σε μεμονωμένα φύλλα της κόμης των φυτών. Οι τροφοπενίες συνήθως εμφανίζονται και εκδηλώνουν χαρακτηριστικά συμπτώματα στα φύλλα αλλά και σε άλλα μέρη των φυτών. Ελέγξτε και σημειώστε αν τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται σε νεαρά φύλλα (όπως συμβαίνει με τα συμπτώματα για τις τροφοπενίες των περισσοτέρων μικροθρεπτικών) ή σε παλαιότερα φύλλα (χαρακτηριστικό των ελλείψεων μακροθρεπτικών Ν, Ca, Mg). Μερικά από τα συμπτώματα των τροφοπενιών είναι αρκετά χαρακτηριστικά στο φύλλωμα των φυτών και εύκολα μπορεί κανείς να αποφανθεί με μεγάλη πιθανότητα επιτυχίας και να πιστοποιήσει την ανεπαρκή θρέψη. Ωστόσο κάποια άλλα στοιχεία δίνουν συμπτώματα που εύκολα συγχέονται με ζημιές από εφαρμογή ζιζανιοκτόνων, προσβολές εντόμων ή ανεπαρκούς αερισμού του εδάφους.

3 5. Τέλος να παρατηρήσει και να υπολογίσει ή να σημειώσει τις διαφορές στην ανάπτυξη των φυτών και την τελική τους απόδοση. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να αντανακλούν τα διαφορετικά επίπεδα γονιμότητας μέσα στον ίδιο αγρό, ακόμη και αν δεν παρατηρούνται εμφανή συμπτώματα που να προκαλούν την υποψία για προβλήματα γονιμότητας ή ανεπαρκούς θρέψης. Ελέγξτε όχι μόνο την ανάπτυξη του υπέργειου τμήματος των φυτών, αλλά και αυτή του υπόγειου ριζικού τους συστήματος, όπου αυτό είναι εφικτό. Παρατηρείστε αν υπάρχουν μυκόρριζες που συνδέονται με τις ρίζες ή αρκετός αριθμός φυματίων στο ριζικό σύστημα των ψυχανθών ή αν η ανάπτυξη του ριζικού συστήματος παρεμποδίζεται από κάποιο παράγοντα (αδιαπέρατη στρώση, αργιλικός ορίζοντας, αυξημένη περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο κ.ά.) ΤΡΟΦΟΠΕΝΙΑ & ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Σε φυσικές συνθήκες η τέλεια έλλειψη ενός στοιχείου από το έδαφος, δεν είναι συνηθισμένη. Η πρόσληψη όμως από τα φυτά των απαραιτήτων ποσοτήτων ανόργανων θρεπτικών στοιχείων, προϋποθέτει την παρουσία τους στο έδαφος σε αφομοιώσιμη μορφή και επιπλέον σε ορισμένες αναλογίες, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των φυτών. Επίσης τα φυτά χρειάζεται να έχουν στη διάθεσή τους τα διάφορα θρεπτικά στοιχεία σε ορισμένα φυσιολογικά στάδια, κατά τα οποία και οι εξωτερικοί παράγοντες (θερμοκρασία, φωτισμός) επιτρέπουν το μεταβολισμό και τη χρησιμοποίησή τους για την ανάπτυξη της νέας βλάστησης και καρποφορίας. Οι διαταραχές της ανόργανης θρέψης προκύπτουν όχι μόνο όταν ο εφοδιασμός του φυτού με ένα θρεπτικό στοιχείο είναι σε ανεπάρκεια ή σε περίσσεια, αλλά και όταν δεν υπάρχει κανονική σχέση μεταξύ των θρεπτικών στοιχείων μέσα στα φυτικά κύτταρα. Γενικά οι ασθένειες των φυτών που οφείλονται σε προβλήματα θρέψης αποδίδονται με τον όρο φυσιολογικές ασθένειες. Ειδικότερα εκείνες που οφείλονται σε ανεπαρκή εφοδιασμό των φυτών σε κάποιο θρεπτικό ονομάζονται τροφοπενίες, ενώ εκείνες που προκαλούνται από περίσσεια θρεπτικών στο εδαφικό περιβάλλον ονομάζονται τοξικότητες. Οι τροφοπενίες είναι πιο συνηθισμένες και ανάλογα με την έντασή τους, μπορεί να εκδηλώνονται με ορατά συμπτώματα ή και χωρίς αυτά. Στην τελευταία περίπτωση γίνεται

4 αναφορά για αφανείς ή κρυμμένες τροφοπενίες. Η διάγνωση των αφανών τροφοπενιών είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Τέτοιου είδους προβλήματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σε όλες τις περιπτώσεις μειωμένης απόδοσης ή κακής ποιότητας καρπών, σε συνδυασμό βέβαια πάντοτε με τις υπόλοιπες φροντίδες που απαιτεί η παραγωγική διαδικασία. Οι τροφοπενίες έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί μειώνουν την απόδοση των φυτών σε ποιότητα αλλά και σε ποσότητα, επίσης μειώνουν και την αντοχή των φυτών σε προσβολές από εχθρούς και ασθένειες και σε αντίξοες συνθήκες περιβάλλοντος και τα καθιστούν ευπαθή και ευάλωτα σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. παγετό, υδατική καταπόνηση). Επιπλέον είναι δύσκολο να διαγνωστούν εγκαίρως και να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα αντιμετώπισης πριν την απώλεια μικρού ή μεγαλύτερου μέρους της αναμενόμενης σοδειάς. Υπάρχουν απλές και σύνθετες τροφοπενίες ανάλογα με το αν οφείλονται στην έλλειψη ενός ή περισσοτέρων θρεπτικών στοιχείων. Για να γίνει δυνατή η ορθολογική αντιμετώπιση των διαφόρων προβλημάτων, θα πρέπει να είναι γνωστές οι ανάγκες των καλλιεργούμενων φυτών στα διάφορα θρεπτικά στοιχεία, αλλά και οι συνθήκες που επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα και αφομοιωσιμότητά τους. Θα πρέπει δηλαδή κάθε φορά να διαγνωστεί, με τις δεδομένες συνθήκες καλλιέργειας, αν ένα ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία αποτελούν περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη και παραγωγή των φυτών. Και αν συμβαίνει αυτό ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος δράσης, ώστε να αρθούν αυτοί οι περιοριστικοί παράγοντες και να επιτευχθεί η αναμενόμενη παραγωγή και ποιότητα. Οι διαταραχές της ανόργανης θρέψης (τροφοπενίες τοξικότητες) προκύπτουν από διάφορες αιτίες, που έχουν σχέση με τις φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες του εδάφους, τις κλιματικές και καλλιεργητικές συνθήκες. Η εξακρίβωση και διάγνωση του κατά πόσο οι εδαφικές συνθήκες αποτελούν περιοριστικό παράγοντα για την κανονική ανάπτυξη και απόδοση των φυτών επιτυγχάνεται με την εφαρμογή ορισμένων μεθόδων, που ανάλογα με το ιδιαίτερο αντικείμενό τους κατατάσσονται σε: Εξέταση των μακροσκοπικών συμπτωμάτων Έλεγχος της αντίδρασης στη χορήγηση θρεπτικών στοιχείων Χημική ανάλυση του εδάφους (εδαφολογική ανάλυση) Χημική ανάλυση φυτικών ιστών (φυλλοδιαγνωστική) Είναι αυτονόητο πως κατά την διάγνωση, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να αποκλείονται τυχόν παρασιτικά ή μη αίτια που προκαλούν συμπτώματα τροφοπενιών στα φυτά (π.χ.

5 προσβολές του λαιμού των φυτών από Phytophthora sp., σηψιρριζίες, νηματώδεις, ιώσεις, φυτοτοξικότητες φαρμάκων, ασφυξία των ριζών, θερμοπληξία, υδατική καταπόνηση, επίδραση αλάτων κ.α.) ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Τα φυτά εκείνα που πάσχουν από κάποια τροφοπενία παρουσιάζουν στα διάφορα όργανά τους ορατά συμπτώματα, όταν η τροφοπενία είναι έντονη. Τα συμπτώματα αυτά στα διάφορα φυτά και για ορισμένα θρεπτικά είναι χαρακτηριστικά, ώστε να μπορούν να αναγνωριστούν από το έμπειρο μάτι του εξεταστή και να διαγνωστεί το θρεπτικό στοιχείο το οποίο λείπει. Η εξέταση των μακροσκοπικών αυτών συμπτωμάτων αποτελεί τη λεγόμενη μακροσκοπική μέθοδο διάγνωσης. Αυτή βασίζεται σε λεπτομερείς περιγραφές και εικόνες με αλλοιώσεις των φυσιολογικών χαρακτηριστικών των φυτικών οργάνων, που παρατηρήθηκαν στο χωράφι ή σε θρεπτικά διαλύματα λόγω της έλλειψης θρεπτικών στοιχείων. Κατά κύριο λόγο οι ανωμαλίες στη θρέψη εκδηλώνονται με μεταχρωματισμούς (χλωρώσεις) των φύλλων. Η μορφή των χλωρώσεων αυτών και η ηλικία των οργάνων συνήθως φύλλων στα οποία παρατηρούνται είναι ιδιαίτερης διαγνωστικής αξίας. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι όταν τα συμπτώματα αυτά δεν είναι αρκετά σαφή και έκδηλα ώστε να μπορεί κανείς με βεβαιότητα να αποφανθεί για μια συγκεκριμένη τροφοπενία, τότε η μακροσκοπική διάγνωση (η οποία μας υποψιάζει για το πρόβλημα θρέψης), θα πρέπει να επιβεβαιώνεται μόνο από τη χημική ανάλυση των φυτικών ιστών και του εδάφους. Επιπλέον η συμπτωματολογία για αρκετά θρεπτικά στοιχεία είναι τόσο παρόμοια, που πολύ δύσκολα μπορεί κανείς να πει με απόλυτη σιγουριά για ποια τροφοπενία ή τοξικότητα πρόκειται. Στον Πίνακα 1 δίνονται συνοπτικά η φυσιολογική δράση και τα συμπτώματα τροφοπενίας και τοξικότητας των 17 απαραιτήτων θρεπτικών για τα φυτά στοιχείων ενώ στον Πίνακα 2 δίνονται ορισμένα εδαφικά χαρακτηριστικά τα οποία συνδέονται με την εμφάνιση τροφοπενιών στα φυτά. Πίνακας 1. Φυσιολογική δράση και συμπτώματα τροφοπενιών και τοξικοτήτων των 17 απαραιτήτων θρεπτικών για τα φυτά στοιχείων. Α. ΜΑΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ ΘΡΕΠΤΙΚΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΛΛΕΙΨΗ ή ΠΕΡΙΣΣΕΙΑ ή ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

6 ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΔΡΑΣΗ ΤΡΟΦΟΠΕΝΙΑ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ Άζωτο (Ν) Προσλαμβάνετα Μειωμένη Έντονη Ο άριστος ι ως ΝΟ 3 - ή ΝΗ 4 + βλαστική ανάπτυξη βλαστική λόγος για Υπεύθυνο για τη Εμφανής τάση για ανάπτυξη εξασφάλιση των γρήγορη ανάπτυξη κιτρίνισμα Φύλλα με αναγκών σε της βλάστησης (χλώρωση) σκούρο πράσινο άζωτο είναι Υπεύθυνο για Ερυθρωπές & χρωματισμό, ΝΗ 4 + / ΝΟ 3 - = τον ιώδεις κηλίδες σε χονδρά και 1/1 σκουροπράσινο ορισμένα φυτικά εύθρυπτα Υψηλή χρωματισμό των είδη Μειωμένη συγκέντρωση φύλλων Μείωμένη καρπόδεση ΝΗ 4 + σε Εκπλένεται έκπτυξη πλάγιων Περίσσεια συνδυασμό με εύκολα από το βλαστών αμμωνίας μπορεί χαμηλή ένταση έδαφος, ιδιαίτερα Τα συμπτώματα να οδηγήσει σε φωτός μπορεί όταν υπάρχεί με τη εμφανίζονται τροφοπενία Ca να προκαλέσει μορφή ΝΟ 3 - ιόντων πρώτα στα καρούλιασμα Ευκίνητο παλαιότερα φύλλα των φύλλων στοιχείο στο φυτό, Η πρόσληψη μετακινείται του Ν κυρίως στη νέα αναστέλλεται βλάστηση από υψηλή περιεκτικότητα P στο φυτό Σε καλλιέργειες υπό κάλυψη η καλύτερη αναλογία Ν/Κ είναι 1/1, εκτός αν η ένταση φωτισμού είναι

7 υψηλή Σε εδάφη με υψηλή σχέση C/N πρέπει να προστίθεται περισσότερο Ν Φώσφορο Προσλαμβάνεται Μειωμένη Εμφανίζεται Δεσμεύεται ς (P) ως ΗΡΟ 4 2- ή Η 2 ΡΟ 4 - ανάπτυξη προκαλώντας την εύκολα και Προάγει τη Σκουροπράσινος εκδήλωση γρήγορα στα δημιουργία και την χρωματισμός στα τροφοπενιών Zn, εδαφικά ανάπτυξη φύλλα Fe ή Ca σύμπλοκα πλούσιου ριζικού Μεταχρωματισμό Σε όξινα συστήματος ς των παλαιότερων εδάφη Επηρεάζει την φύλλων με σχηματίζει ποιότητα των κοκκινωπή ή και δυσδιάλυτες σπερμάτων και την ιώδη απόχρωση, ενώσεις με το Fe παραγωγή καρπών ιδιαίτερα στο κάτω το Mn και το Al, και ανθέων μέρος τους και κατά ενώ σε Αυξάνει την μήκος των νεύρων αλκαλικής αντίσταση σε Συχνά ατελής αντίδρασης ασθένειες διαμόρφωση του εδάφη με το Ca Δεν εκπλένεται σχήματος των Υψηλή Είναι ευκίνητο φύλλων περιεκτικότητα στοιχείο και Λεπτοί βλαστοί P επηρεάζει τη μετακινείται προς Περιορισμένο και διαθεσιμότητα τη νέα βλάστηση φτωχό ριζικό των σύστημα μικροθρεπτικών και του Ν Η διαθεσιμότητά

8 του μειώνεται σε ψυχρά εδάφη. Κάλιο (Κ) Προσλαμβάνεται Μειωμένη Προκαλεί Υψηλό ως Κ + ανάπτυξη τροφοπενία Ν στο Ν/χαμηλό Κ Βοηθά τα φυτά Κοντά φυτό προκαλεί έντονη να αντιμετωπίζουν μεσογονάτια Μπορεί να βλαστική καταστάσεις διαστήματα επηρεάσει και την ανάπτυξη υδατικής Η περιφέρεια των πρόσληψη άλλων Χαμηλό καταπόνησης παλαιότερων κατιόντων, όπως Ν/υψηλό Κ Αυξάνει την φύλλων γίνεται των Mg και Ca προκαλεί αντοχή στο κρύο χλωρωτική επιτάχυνση της Αυξάνει την (κιτρινίζει) και αναπαραγωγική αντοχή σε νεκρώνεται ς διαδικασίας ασθένειες συνοδευόμενη από (άνθιση, Εμποδίζει το συστροφή προς τα καρπόδεση) πλάγιασμα των πάνω Περίσσεια Ca στάχεων Νεκρωτικές μπορεί να Υπόκειται σε κηλίδες στα εμποδίζει την έκπλυση από τα παλαιότερα φύλλα πρόσληψη Κ εδάφη Μειωμένη Είναι ευκίνητο ανάπτυξη πλάγιων στο φυτό βλάστων και τάση για μάρανση ακόμη και με την παραμικρή έλλειψη υγρασίας Φτωχή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος Αδύναμα ατάχυα

9 Μαγνήσιο Προσλαμβάνεται Μειωμένη Αλληλεπιδρά με Η έλλειψη Mg (Mg) ως Mg 2+ βλάστηση την πρόσληψη Ca εμφανίζεται Εκπλένεται από Κίτρινη ως καφέ ή Μικρές συχνά σε φυτά αμμώδη εδάφη κοκκινωπή νεκρωτικές που Ευκίνητο στο απόχρωση στα κηλίδες στα καλλιεργούνται φυτό παλαιότερα φύλλα παλαιότερα για το φύλλωμά Οι νευρώσεις φύλλα τους ή σε διατηρούν το Οι καλλωπιστικά πράσινο χρώμα δευτερεύουσες γιατί εκπλένεται τους νευρώσεις των χωρίς να Περιφερειακό παλαιότερων αντικαθίσταται καρούλιασμα των φύλλων μπορεί να Το Mg μπορεί φύλλων προς τα μεταχρωματιστού να απορροφηθεί κάτω ή και ν καφέ από τα φύλλα ανώμαλα προς τα Σε αν εφαρμοστεί πάνω προχωρημένο ως αραιό στάδιο τα νεαρά διάλυμα φύλλα μπορεί να Ο δολομίτης εμφανίζουν μπορεί να είναι κηλίδες πηγή Mg και χρησιμοποιείται ως λίπασμα στις περιπτώσεις που χρειάζεται αύξηση Mg στο έδαφος. Ασβέστιο Προσλαμβάνεται Αναστολή της Αλληλεπιδρά με Η έλλειψη Ca (Ca) ως Ca 2+ δημιουργίας την πρόσληψη είναι σπάνια, αν Υπόκειται σε οφθαλμών του Mg λαμβάνεται μετρίου βαθμού (ανθοφόρων- Υψηλό Ca μέριμνα για έκπλυση από τα βλαστοφόρων) συνήθως σωστές τιμές ph

10 εδάφη Οι ρίζες προκαλεί αύξηση στο έδαφος Περιορισμένη η μεταχρωματίζονται του ph στο Η περίσσεια ή κινητικότητά του μαύρες και εδαφικό η έλλειψη στο φυτό σαπίζουν περιβάλλον, που υγρασίας Απαραίτητο για Τα νεαρά φύλλα συντελεί στο να επηρεάζουν και την ανάπτυξη του εμφανίζονται με κατακρημνίζεται μπορεί να υπέργειου ανωμαλίες στην το Ca και να προκαλέσουν τμήματος και του περιφέρειά τους και καθιστά πολλά έλλειψη Ca στο ακροριζίου του στο πράσινο χρώμα ιχνοστοιχεία μη φυτό της οποίας φυτού τους διαθέσιμα για τα τα συμπτώματα Μειώνει την Οι κορυφές των φυτά εμφανίζονται ένταση της φύλλων μπορεί να στα μέρη του τοξικότητας Al και κολλούν μεταξύ φυτού όπου το Mn τους Ca ήταν Τα ώριμα φύλλα απαραίτητο κυρτώνουν προς τα κατά την πάνω διάρκεια του Τα μπουμπούκια στρες. και τα άνθη πολλών φυτών σαπίζουν Μαύρες κηλίδες στις ρίζες των βολβωδών φυτών Η δομή και η στήριξη των βλαστών ασθενική Πρώιμη ωρίμανση των ανθέων και των σπερμάτων στα φρούτα

11 Θείο (S) Προσλαμβάνεται Σπάνια Η περίσσεια S Η περίσσεια S ως SO 4 2- ιόντα. εμφανίζεται ευθύνεται δύσκολα Εκπλένεται έλλειψη συνήθως η αντιμετωπίζεται, εύκολα Γενικό κιτρίνισμα ατμοσφαιρική αλλά σπάνια Μη ευκίνητο των νεαρών ρύπανση αποτελεί στοιχείο στο φυτό φύλλων και τελικά πρόβλημα Συμβάλλει στην ολόκληρου του βελτίωση του φυτού αρώματος και της Οι νευρώσεις γεύσης μερικών εμφανίζονται πιο λαχανικών ανοιχτόχρωμες από το υπόλοιπο έλασμα Οι ρίζες και οι βλαστοί μικροί, σκληροί και ξυλώδεις Β. ΜΙΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ ΘΡΕΠΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΕΛΛΕΙΨΗ ή ΤΡΟΦΟΠΕΝΙΑ ΠΕΡΙΣΣΕΙΑ/ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Σίδηρος (Fe) Προσλαμβάνεται ως Μεσονεύρια χλώρωση Η περίσσεια Fe Fe 2+ ή Fe 3+ κυρίως στους νεαρούς είναι σπάνια Συσσωρεύεται στα ιστούς, οι οποίοι μπορεί και Μπορεί να παλαιότερα φύλλα να αποχρωματίζονται σε παρουσιαστεί σε Σχετικά δυσκίνητο στο λευκούς πλημμυρισμένα φλοίωμα Η έλλειψη Fe μπορεί να εδάφη. Απαραίτητο για την εμφανιστεί και όταν σύνθεση και τη υπάρχει Fe στα εδάφη αλλά διατήρηση της δεν είναι διαθέσιμος λόγω: χλωροφύλλης o υψηλής

12 περιεκτικότητας σε Ca, o κακής στράγγισης, o υψηλής περιεκτικότητας σε Mn, o υψηλή τιμή ph, o υψηλής περιεκτικότητας σε P, o υψηλή περιεκτικότητα σε βαριά μέταλλα (Cu, Zn), o κακού αερισμού στο έδαφος, o προσβολών από νηματώδεις. Για τη διόρθωση της έλλειψης o Fe πρέπει να προστίθεται σε χηλική μορφή και ανάλογα με το ph του εδάφους να επιλέγεται ο χηλικός τύπος Η διαφυλλική λίπανση με Fe προσωρινά ανακουφίζει την τρέχουσα καλλιέργεια Βόριο (Β) Προσλαμβάνεται ως Αποτυχία σποροποίησης Οι κορυφές και η BO 3 3- Δημιουργία εσωτερικών περιφέρεια των Παίζει σημαντικό ρόλο κενών κοιλοτήτων στα φύλλων εμφανίζει στην φωτοσύνθεση φρούτα και τα λαχανικά νεκρωτικές κηλίδες οι Πολύ δυσκίνητο Νέκρωση των ακραίων οποίες καταλήγουν σε στοιχείο στο φυτό οφθαλμών περιφερειακό κάψιμο Εμφάνιση συμτωμάτων (όπως και στην της «σκούπας της μάγισσας» περίπτωση της υψηλής Αποτυχία επιμήκυνσης του περιεκτικότητας του

13 ακρορίζιου εδάφους σε άλατα). Τα νεαρά φύλλα γίνονται Τα παλαιότερα χονδρά, δερματώδη και φύλλα εμφανίζουν χλωρωτικά πρώτα τα συμπτώματα Σχηματισμός ρωγμών και Τα φυτά εύκολα φελλοποιημένων ιστών βλάπτονται από μεταλλικού χρώματος στους εφαρμογή νεαρούς βλαστούς, τους μεγαλύτερων μίσχους και τις ταξιανθίες ποσοτήτων Β από τις και κατάρευση στη βάση των απαραίτητες. νεαρότερων βλαστών Ψευδάργυρος (Zn) Προσλαμβάνεται ως Μικροφυλλία των Ακρωτηριασμός Zn 2+ νεαρών φύλλων και της ανάπτυξης Συμμετέχει σε μερικές φορές δεν νανισμός πολλές ενζυματικές αναπτύσσεται πλήρως το Ερυθρωπός διεργασίες έλασμα μεταχρωματισμός (μεταβολισμός Κοντά μεσογονάτια Φτωχό φύτρωμα υδατανθράκων, διαστήματα Τα παλαιότερα σχηματισμό Μεσονεύρια χλώρωση φύλλα εμφανίζουν χλωροφύλλης και Ανωμαλίες και συμπτώματα αυξινών) ασυνέχειες στην μάρανσης περιφέρεια των φύλλων Τα φύλλα εμφανίζονται χλωρωτικά, ενώ οι κύριες νευρώσεις διατηρούν το χρώμα τους Χαλκός (Cu) Προσλαμβάνεται ως Η νέα βλάστηση είναι Πιθανή η εμφάνισή Cu 2+ μικρή, κακοσχηματισμένη τους σε εδαφικό Αποτελεί συστατικό και με σημάδια μάρανσης περιβάλλον χαμηλού πολλών ενζύμων Πιθανή εκδήλωση σε ph

14 Παίρνει μέρος στη τυρφώδη εδάφη Μοιάζει στη φωτοσύνθεση και στη Σε μερικά είδη τα νεαρά συμπτωματολογία με σύνθεση της φύλλα εμφανίζουν αυτή της έλλειψης Fe. χλωροφύλλης μεσονεύρια χλώρωση, ενώ οι κορυφές των παλαιότερων φύλλων παραμένουν πράσινες Μαγγάνιο (Mn) Προσλαμβάνεται ως Μεσονεύρια χλώρωση με Αναστολή της Mn 2+ τα μικρότερα σε ηλικία ανάπτυξης Ενεργοποιός φύλλα να διατηρούν το Καφετιά στίγματα ενζυματικών δράσεων πράσινο χρώμα τους στα φύλλα που σχετίζονται με το Η χλώρωση Μοιάζει πολύ με τα σχηματισμό πρωτεϊνών, μεταχρωματίζεται γκρίζα ή συμπτώματα της το μεταβολισμό του Ρ, καφέ και τελικά τα νεκρά έλλειψης Fe της αναγωγής των NO 3 - τμήματα των φύλλων Εμφανίζεται θπό σε ΝΗ 4 + μέσα στο φυτό αποκόπτονται έντονα όξινες συνθήκες Μικρά άνθη με άτονα εδάφους χρώματα Εμφανίζεται συνήθως σε συνθήκες υψηλού ph στο εδαφικό περιβάλλον Μολυβδαίνιο (Μο) Προσλαμβάνεται ως ΜοΟ 4 2- Σχετίζεται με την αναγωγή των ΝΟ - 3 σε ΝΗ + 4 μέσα στο φυτό Σχετίζεται με τη δέσμευση του ατμοσφαιρικού Ν από τα ψυχανθή Μεσονεύρια χλώρωση των παλαιότερων και μέσης ηλικίας φύλλων Περιφερειακό καρούλιασμα και συστροφή των φύλλων προς τα πάνω Συνήθως εμφανίζονται ταυτόχρονα και συμπτώματα έλλειψης Ν Έντονο κίτρινο ή μωβ χρώμα στα φύλλα Παρατηρείται σπάνια Χλώριο (Cl) Προσλαμβάνεται ως Cl - Μάρανση των φύλλων Προκαλείται όταν

15 Αποκτούν αρχικά το υπάρχει περίσσεια χρώμα του χαλκού, αλάτων στο εδαφικό μεταχρωματίζονται σε περιβάλλον κίτρινα και τελικά Τα φύλλα νεκρώνονται εμφανίζονται σαν Ροπαλοειδείς ρίζες καμμένα στην περιφέρεια και συστρέφονται Κοβάλτιο (Co) Προσλαμβάνεται ως Πολύ λίγα είναι γνωστά Πολύ λίγα είναι Co 2+ για τη συμπτωματολογία της γνωστά για τη Πρόσφατα συμπτωματολογία της συμπεριελήφθη μεταξύ των απαραίτητων μικροθρεπτικών Νικέλιο (Ni) Προσλαμβάνεται ως Πολύ λίγα είναι γνωστά Πολύ λίγα είναι Ni + για τη συμπτωματολογία της γνωστά για τη Απαραίτητο για την συμπτωματολογία της σποροποίηση Πίνακας 2. Ορισμένα εδαφικά χαρακτηριστικά τα οποία συνδέονται με την εμφάνιση τροφοπενιών στα φυτά. ΤΡΟΦΟΠΕΝΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΔΑΦΟΥΣ Αζώτου (Ν) Ελαφρά, αμμώδη εδάφη φτωχά σε οργανική ουσία, εδάφη που υπόκεινται σε έκπλυση λόγω έντονων βροχοπτώσεων, εδάφη στα οποία καίγονται τα υπολλείμματα των καλλιεργειών ή εδάφη στα οποία ενισχύεται η απονιτροποίηση (απώλεια Ν ως Ν 2 ή Ν 2 Ο στην ατμόσφαιρα) Φωσφόρου (Ρ) Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε ολικό Ρ, ή εκείνα που δεσμεύουν Ρ

16 (πολύ όξινα με υψηλή περιεκτικότητα σε Al ή αλκαλικά), οργανικά εδάφη, εκπλυμένα εδάφη ή εδάφη που έχουν υποστεί ασβέστωση σε έντονο βαθμό Καλίου (Κ) Ασβεστίου (Ca) Μαγνησίου ( Mg) Θείου (S) Σιδήρου (Fe) Μαγγανίου (Mn) Χαλκού (Cu) Ψευδαργύρου (Zn) Βορίου (Β) Μολυβδαινίου (Μο) Όξινα, ελαφρά, διαβρωμένα και εκπλυμένα εδάφη. Βαριά αργιλώδη εδάφη που δεσμεύουν Κ. Τυρφώδη εδάφη και εδάφη που καλλιεργούνται εντατικά. Όξινα με κορεσμό σε Ca μικρότερο από 30%. Αμμώδη εδάφη που δέχονται μεγάλες βροχοπτώσεις. Σερπεντινικά εδάφη ή τυρφώδη με υψηλό ποσοστό ανταλλαξίμου Na Όξινα ή ελαφρής σύστασης εδάφη (αμμώδη) με μικρή περιεκτικότητα σε άργιλο, που δέχονται μέτρια ή υψηλή βροχόπτωση. Αλκαλικά, αλλουβιακά και κακώς στραγγιζόμενα εδάφη. Εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε Κ Εδάφη με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, εδάφη που έχουν δεχτεί μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων Ν και Ρ χωρίς S, εδάφη στα οποία καίγονται τα υπολείμματα των καλλιεργειών Ασβεστούχα και κακώς στραγγιζόμενα εδάφη. Όξινα εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα βαρέων μετάλλων στο εδαφικό διάλυμα (Cu, Mn, Ni, κ.α.) και υψηλή περιεκτικότητα σε Ρ, εδάφη που έχουν υποστεί έντονη ή πρόσφατη ασβέστωση. Ασβεστούχα ή πολύ ελαφρά εδάφη καθώς και σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία Εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία, αλκαλικά και ασβεστούχα εκπλυθέντα εδάφη, αμμώδη εδάφη και εδάφη που δέχονται ισχυρή αζωτούχο λίπανση Εκπλυθέντα, όξινα, αμμώδη εδάφη. Ασβεστούχα, αλκαλικά και οργανικά εδάφη. Εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε Ca, Mg και P. Αμμώδη, τυρφώδη και ασβεστούχα εδάφη Όξινα εδάφη (ph<6) λόγω δέσμευσης του Μο και αλκαλικά ή ουδέτερα εδάφη λόγω εξάντλησης των αποθεμάτων τους σε Μο. Εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα θειικών αλάτων ή μαγγανίου. Πολύ καλά στραγγιζόμενα,

17 ασβεστούχα εδάφη. Το παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζει τα σημεία που εμφανίζονται τα συμπτώματα των τροφοπενιών ανάλογα με την ηλικία των φυτικών οργάνων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ασφαλέστερη διάγνωση των τροφοπενιών μέσω της μακροσκοπικής παρατήρησης. Παλαιά Νεαρά Παλαιά & Νεαρά Οφθαλμοί Φύλλα Φύλλα Φύλλα N, P, K, Mg, Mo S, Fe, Mn, Cu Zn Ca, B Νεκρές Όχι νεκρές Πράσινες Κίτρινες κηλίδες κηλίδες νευρώσεις νευρώσεις Κ, Μο Ν, Ρ, Mg Fe, Mn S, Cu Πράσινες νευρώσεις Κίτρινες νευρώσεις Mg N