ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τοµέας Ηλεκτρικής Ισχύος. Εκτεταµένη Περίληψη. της Τελικής Έκθεσης του Έργου

Transcript

1 ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τοµέας Ηλεκτρικής Ισχύος Εκτεταµένη Περίληψη της Τελικής Έκθεσης του Έργου ιατύπωση και Προκαταρκτική Αξιολόγηση Εναλλακτικών Προτάσεων για τη ιαχείριση και Τιµολόγηση Σταθµών Αποθήκευσης στο Σύστηµα Φορέας ανάθεσης Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας Οµάδα Έργου Αν. Καθ. Στ. Παπαθανασίου, Ε. Καραµάνου Ιούνιος 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή... 2 Κεφάλαιο 2. Τεχνολογίες αποθηκευτικών σταθµών και προσδοκώµενα οφέλη Τεχνολογίες αποθήκευσης µεγάλης κλίµακας Προσδοκώµενα οφέλη από την ένταξη των αποθηκευτικών σταθµών...4 Κεφάλαιο 3. Πρότυπα δραστηριοποίησης των ΑΤΣ και βιωσιµότητα των επενδύσεων Πρότυπα διαχείρισης των ΑΤΣ Ένταξη στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας Αγορές ενέργειας Αγορές επικουρικών υπηρεσιών Μηχανισµοί αποζηµίωσης της διαθεσιµότητας ισχύος Βιωσιµότητα των επενδύσεων ΑΤΣ...8 Κεφάλαιο 4. Θεσµικό πλαίσιο στην Ελλάδα Υβριδικοί σταθµοί κατά τον ν.3468/ ηµόσια διαβούλευση Μαρτίου 2012 της ΡΑΕ Κεφάλαιο 5. Μοντέλα διαχείρισης & τιµολόγησης των ΑΤΣ στο Σύστηµα Εναλλακτικά µοντέλα διαχείρισης των ΑΤΣ Τιµολόγηση της ενέργειας των ΑΤΣ Προκρινόµενο µοντέλο διαχείρισης και τιµολόγησης των ΑΤΣ Γενικές αρχές διαχείρισης και τιµολόγησης Εξειδίκευση για περιοχές µε κορεσµένα δίκτυα Κεφάλαιο 6. Προκαταρκτική αξιολόγηση των µοντέλων διαχείρισης ΑΤΣ Πλαίσιο και µεθοδολογία Στρατηγική Σ1α - Εκτίµηση µε βάση ιστορικές τιµές της Αγοράς Στρατηγικές Σ1β, Σ2, Σ3 - Προσοµοίωση της λειτουργίας του Συστήµατος Στρατηγική Σ4 - Εκτίµηση µε βάση ιστορικές τιµές της Αγοράς Ανάλυση Ευαισθησίας Κεφάλαιο 7. Συµπεράσµατα...30 ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 1

3 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υλοποίηση του τεθέντος στόχου εγκατεστηµένης ισχύος έργων ΑΠΕ στη χώρα µας δηµιουργεί ανάγκη εξεύρεσης λύσεων, πέραν την ενίσχυσης και επέκτασης των υφιστάµενων δικτύων, για την ασφαλή και αποδοτική λειτουργία του όλου Συστήµατος. Όπως γίνεται γενικά αποδεκτό, η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας µπορεί επιτυχώς να εξυπηρετήσει τόσο την αύξηση της ευελιξίας του Συστήµατος, όσο και την αξιοποίηση της πλεονάζουσας παραγωγής ΑΠΕ. Σε επίπεδο µεγάλων διασυνδεδεµένων συστηµάτων, µε τα σηµερινά τεχνικά και οικονοµικά δεδοµένα, η υδραυλική αποθήκευση µέσω αντλησιοταµίευσης αποτελεί την πλέον δόκιµη και ώριµη τεχνολογία, η οποία εµφανίζει τις αναγκαίες προϋποθέσεις οικονοµικής βιωσιµότητας και δυνατότητας υλοποίησης. Η παρούσα µελέτη επικεντρώνεται σε σταθµούς αποθήκευσης µεγάλης κλίµακας, κατάλληλους για εφαρµογές «κεντρικού» τύπου σε διασυνδεδεµένα ηλεκτρικά συστήµατα. ιατάξεις διανεµηµένης αποθήκευσης µικρότερης κλίµακας, οι οποίες αναπτύσσονται κατά κανόνα σε επίπεδο δικτύου διανοµής, δεν αποτελούν αντικείµενο εξέτασης, παρ ότι θα µπορούσαν και αυτές να συµβάλουν τόσο στον έλεγχο του συστήµατος, όσο και στη διαχείριση καταστάσεων αυξηµένης διείσδυσης ΑΠΕ. Επίσης η µελέτη δεν εξετάζει σταθµούς αποθήκευσης σε Μη ιασυνδεδεµένα Νησιά (Μ Ν), για τους οποίους ήδη υφίσταται το θεσµικό πλαίσιο των Υβριδικών Σταθµών που εισήγαγε ο ν.3468/2006 και εξειδίκευσε το δευτερογενές ρυθµιστικό πλαίσιο στη συνέχεια. Βασικό ζητούµενο του έργου αποτελεί η διερεύνηση του ενδεδειγµένου τρόπου διαχείρισης και τιµολόγησης σταθµών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας µεγάλης κλίµακας, προκειµένου αφ ενός να επιτυγχάνεται το προσδοκώµενο όφελος ως προς τη διείσδυση των ΑΠΕ και αφ ετέρου οι σταθµοί να συνιστούν βιώσιµες επενδύσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η υλοποίησή τους, µε την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση του κόστους, το οποίο µετακυλίεται στους καταναλωτές. Η αξιολόγηση που πραγµατοποιείται έχει χαρακτήρα προκαταρκτικό και διερευνητικό και αποσκοπεί: Στη διατύπωση κύριων εναλλακτικών µοντέλων διαχείρισης και τιµολόγησης των αποθηκευτικών σταθµών και στην ανάδειξη των βασικών ποιοτικών χαρακτηριστικών τους. Στην προκαταρκτική ποσοτική αποτίµηση των επιτυγχανόµενων αποτελεσµάτων σε επίπεδο Συστήµατος και επιµέρους σταθµών. Ο ορίζοντας της µελέτης είναι βραχυ/µεσοπρόθεσµος (επόµενα έτη) ως προς τις βασικές παραδοχές που γίνονται και αφορούν τις υποψήφιες τεχνολογίες από πλευράς κόστους και ωριµότητας, τις συνθήκες Αγοράς υπό τις οποίες καλούνται να δραστηριοποιηθούν οι σταθµοί και κυρίως τα θεωρούµενα επίπεδα διείσδυσης των ΑΠΕ, τα οποία σε µακροπρόθεσµο ορίζοντα µπορεί να είναι πολύ υψηλότερα, καθιστώντας περισσότερο ελκυστικές και βιώσιµες λύσεις που σήµερα µπορεί να είναι οριακά αποδεκτές. Το ελληνικό Σύστηµα ήδη διαθέτει δύο αναστρέψιµους υδροηλεκτρικούς σταθµούς µε δυνατότητα αποθήκευσης. Πρόκειται για τους σταθµούς Θησαυρού, ισχύος 384 MW (3x128 MW), και Σφηκιάς, ισχύος 315 MW (3x105 MW), της ΕΗ Α.Ε. Πέραν των υφιστάµενων σταθµών, έχει ήδη κατατεθεί στη ΡΑΕ ένας σηµαντικός αριθµός αιτήσεων για αδειοδότηση σταθµών αντλησιοταµίευσης στο διασυνδεδεµένο σύστηµα. Ειδικότερα, έχουν κατατεθεί 20 αιτήσεις συνολικής ισχύος παραγωγής 5034 ΜW και έχουν ήδη αδειοδοτηθεί από τη ΡΑΕ δύο εξ αυτών, συνολικής ισχύος παραγωγής 587 MW (220 MW+367 MW) και απορρόφησης 634 MW (231 MW+403 MW). ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 2

4 2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΟΚΩΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ 2.1 Τεχνολογίες αποθήκευσης µεγάλης κλίµακας Στο παρόν έργο το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται αποκλειστικά σε αποθηκευτικούς σταθµούς µεγάλους µεγέθους, οι οποίοι διαθέτουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά, τα οποία είναι κατ αρχήν αναγκαία προκειµένου οι σταθµοί αυτοί να καταστούν εργαλεία υποστήριξης της συνεχώς αυξανόµενης διείσδυσης των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή: Μέγεθος κατάλληλο για εφαρµογές «κεντρικού» τύπου σε µεγάλα διασυνδεδεµένα συστήµατα ηλεκτρικής ενέργειας. Τεχνολογική ωριµότητα και χαρακτηριστικά κόστους τέτοια ώστε να επιτρέπουν την άµεση δροµολόγηση επενδύσεων. Αποθηκευτική ικανότητα κατάλληλη για διαχείριση ενέργειας τουλάχιστον επί της ηµερήσιας καµπύλης φορτίου (λειτουργία γνωστή µε τον όρο arbitrage). υνατότητα αναβάθµισης της ευελιξίας του συστήµατος και παροχής επικουρικών υπηρεσιών αντίστοιχων µε τους ευέλικτους θερµικούς σταθµούς. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, πλέον κατάλληλη τεχνολογία είναι η αντλησιοταµίευση, η οποία συγκεντρώνει και το ενδιαφέρον της παρούσας µελέτης. Βασικά της συγκριτικά πλεονεκτήµατα έναντι άλλων τεχνολογιών αποθήκευσης είναι η τεχνική ωριµότητα, λόγω της πολύ µεγάλης εγκατεστηµένης ισχύος και της συσσωρευµένης εµπειρίας σχεδόν ενός αιώνα στην κατασκευή και διαχείριση τέτοιων έργων, το χαµηλό κόστος ανά µονάδα εγκατεστηµένης ισχύος και αποθηκευτικής χωρητικότητας, η εξαιρετικά µεγάλη διάρκεια ζωής, η δυνατότητα υλοποίησης έργων πολύ µεγάλου µεγέθους, η ευελιξία λειτουργίας και ο ικανοποιητικός βαθµός απόδοσης. Τα χαρακτηριστικά των αντλησιοταµιευτικών σταθµών (ΑΤΣ) σε µεγάλο βαθµό ταυτίζονται µε αυτά των µεγάλων ΥΗΣ, από τους οποίους προέρχεται και η τεχνολογία τους. Το µέγεθός τους κυµαίνεται από λίγες δεκάδες µέχρι αρκετές χιλιάδες MW, µε συνηθέστερη την κλίµακα MW. Το µέσο µέγεθος των ΑΤΣ στην Ευρώπη είναι περί τα 300 MW. Η αποθηκευτική ικανότητα γενικά κυµαίνεται µεταξύ 5-12 h για σταθµούς κλειστού κύκλου, µε συνηθέστερα µεγέθη τις 6-8 h. Οι σταθµοί ανοικτού κύκλου µπορεί προφανώς να έχουν πολύ µεγαλύτερες αποθηκευτικές ικανότητες, ηµερών ή και εβδοµάδων. Η απόδοση πλήρους κύκλου ενός σταθµού αντλησιοταµίευσης (roundtrip efficiency) είναι της τάξεως 65-80%, σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία, µε τους σταθµούς µεγάλης ισχύος να εµφανίζουν υψηλότερες αποδόσεις. Αποδόσεις περί το 75% θεωρούνται τυπικές για ΑΤΣ µεγάλου µεγέθους και υιοθετούνται στην πλειονότητα των µελετών. Ένα από τα ουσιαστικά πλεονεκτήµατα που εξασφαλίζουν οι ΑΤΣ είναι η ιδιαίτερα αναβαθµισµένη ευελιξία λειτουργίας. Συγκεκριµένα οι σταθµοί αυτοί παρουσιάζουν εξαιρετικές δυνατότητές παροχής δευτερεύουσας και τριτεύουσας εφεδρείας. Οι σταθµοί αντλησιοταµίευσης γνώρισαν ιδιαίτερη ανάπτυξη κατά την περίοδο , ιδίως µετά τη σηµαντική αύξηση των τιµών του πετρελαίου στις αρχές της δεκαετίας 1970, όπως επίσης και ως εργαλεία ευελιξίας σε συστήµατα µε µεγάλη βάση άκαµπτης θερµικής παραγωγής (πυρηνικά και ανθρακικοί σταθµοί). Στη συνέχεια και ειδικότερα κατά την περίοδο µετά το 1990, όταν τόσο οι τιµές καυσίµου όσο και το επενδυτικό κόστος των λοιπών ευέλικτων µονάδων ηλεκτροπαραγωγής, κυρίως µονάδων συνδυασµένου κύκλου φυσικού αερίου (ΣΚΦΑ), µειώθηκαν σηµαντικά, σηµειώθηκε κάµψη στην ανάπτυξη νέων σταθµών αποθήκευσης. Σηµαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η απουσία θεσµικού και ρυθµιστικού πλαισίου για την αποζηµίωση του συνόλου των υπηρεσιών που παρείχαν, πέρα από την εξοµάλυνση της καµπύλης φορτίου και την κάλυψη των αιχµών. Με τη µεγάλη αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ που σηµειώνεται κατά τη διάρκεια της τελευταίας 10ετίας, ιδίως στην Ευρώπη, το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη νέων έργων ΑΤΣ έχει αναθερµανθεί σηµαντικά. Οι ΑΤΣ χαρακτηρίζονται από στοιχεία κόστους αντίστοιχα των ΥΗΣ µεγάλου µεγέθους. Με βάση ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 3

5 στοιχεία της βιβλιογραφίας για υφιστάµενους και προτεινόµενους ΑΤΣ στην Ευρώπη, το επενδυτικό κόστος κυµαίνεται από περίπου 500 έως 2200 /kw, µε την πλειονότητα των έργων να βρίσκεται στην περιοχή /kw. Το κόστος είναι σηµαντικά χαµηλότερο για επεκτάσεις ή repowering υφιστάµενων έργων, για σταθµούς pump-back και για έργα που αξιοποιούν υφιστάµενους ταµιευτήρες. Οι σταθµοί αντλησιοταµίευσης χαρακτηρίζονται από µεγάλη διάρκεια ζωής, η οποία υπερβαίνει τα 50 έτη. Επίσης παρουσιάζουν χαµηλό µεταβλητό κόστος λειτουργίας και συντήρησης, της τάξης του 1-2% του αρχικού επενδυτικού κόστους. Λόγω της ωριµότητας της τεχνολογίας τους, δεν αναµένονται αξιόλογες διαφοροποιήσεις στο κόστος υλοποίησης και λειτουργίας των σταθµών αυτών τα επόµενα έτη. Ωστόσο σηµειώνονται τεχνολογικές εξελίξεις, µε κυριότερη την υιοθέτηση µονάδων µεταβλητών στροφών (κυρίως αντλιοστροβίλων), τεχνολογία που άρχισε να αναπτύσσεται στην Ιαπωνία και ήδη χρησιµοποιείται σε έναν αριθµό εν λειτουργία σταθµών. Βασικά πλεονεκτήµατα της τεχνολογίας αυτής είναι η µειωµένη συχνότητα εκκινήσεωνστάσεων, τα βελτιωµένα χαρακτηριστικά εκκίνησης, η βελτιωµένη απόδοση όπως επίσης η αυξηµένη ευελιξία και η δυνατότητα συµβολής στη ρύθµιση συχνότητας. Από την άλλη πλευρά, το επενδυτικό κόστος µπορεί να είναι αισθητά υψηλότερο, ωστόσο µέρος του πρόσθετου κόστους αντισταθµίζεται από την εξοικονόµηση που επιτυγχάνεται στα συστήµατα οµαλής εκκίνησης που χρησιµοποιούνται για τις συµβατικές µονάδες. Βασικό µειονέκτηµα των ΑΤΣ αποτελεί ο µεγάλος χρόνος ανάπτυξης των έργων, που µπορεί να ξεπεράσει τα 10 έτη, εισάγοντας σηµαντικές επενδυτικές αβεβαιότητες λόγω της πιθανής µεταβολής των οικονοµικών δεδοµένων και των παραµέτρων της αγοράς σε τέτοιους ορίζοντες. Το µέγεθος των παρεµβάσεων για την υλοποίηση των δεξαµενών, καθώς και οι αναγκαίες γεωµορφολογικές συνθήκες (υψοµετρική απόσταση), αποτελούν επίσης ζητήµατα που δυσχεραίνουν την ανάπτυξή τους. Αντίθετα, στα θετικά των σταθµών προσµετρώνται οφέλη που µπορεί να δηµιουργούνται από την αξιοποίηση των ταµιευτήρων τους για άλλους σκοπούς πλην της ενεργειακής παραγωγής. 2.2 Προσδοκώµενα οφέλη από την ένταξη των αποθηκευτικών σταθµών Τα οφέλη για τα συστήµατα ηλεκτρικής ενέργειας από την ενσωµάτωση σταθµών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας µεγάλης κλίµακας, όπως οι ΑΤΣ, µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: ιαχείριση της καµπύλης φορτίου, µε περιορισµό της αιχµής και αύξηση του συντελεστή φορτίου. Μείωση του µέσου κόστους παραγωγής, µε µετακίνηση φορτίου από την αιχµή στην «κοιλάδα» της καµπύλης φορτίου. Ευελιξία του συστήµατος παραγωγής, ιδιαίτερα σε συστήµατα µε ανελαστικούς συµβατικούς σταθµούς παραγωγής (κυρίως πυρηνικούς, αλλά και ανθρακικούς), καθώς και µε πολύ υψηλή διείσδυση µη ελεγχόµενων ΑΠΕ. Προσαρµοστικότητα στη µελλοντική διαµόρφωση της ζήτησης. Βελτίωση των δεικτών αξιοπιστίας του συστήµατος. Παροχή άλλων επικουρικών υπηρεσιών, όπως η εκκίνηση µετά από σβέση (black start) και η διαχείριση εκτάκτων καταστάσεων. ιαχείριση προβληµάτων τοπικής συµφόρησης του συστήµατος µεταφοράς. Ειδικότερα, αναδεικνύονται τα ακόλουθα πεδία συµβολής των αποθηκευτικών σταθµών σε σχέση µε τις ΑΠΕ: Αυξηµένες ανάγκες ευελιξίας για κάλυψη σφαλµάτων πρόβλεψης και µεταβολών της παραγόµενης ισχύος ΑΠΕ. ιαχείριση απορρίψεων ενέργειας ΑΠΕ, δηλαδή διαθέσιµης ενέργειας, η οποία θα µπορούσε να παραχθεί από τους σταθµούς ΑΠΕ, αλλά για τεχνικούς λόγους δεν µπορεί να απορροφηθεί από το σύστηµα, µε αποτέλεσµα την απόρριψή της. Βελτίωση της δυνατότητας συµµετοχής των σταθµών ΑΠΕ στους µηχανισµούς της αγοράς (π.χ. capacity firming, αποφυγή υψηλού κόστους ενέργειας αποκλίσεων κ.ά.) Άµεσος ανταγωνιστής των ΑΤΣ στις παραπάνω λειτουργίες και ιδίως στις ανάγκες ευελιξίας του συστήµατος παραγωγής, είναι οι λοιπές εναλλακτικές µέθοδοι αύξησης της ευελιξίας των ηλεκτρικών ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 4

6 συστηµάτων, όπως κατ εξοχήν οι ευέλικτοι θερµικοί σταθµοί (π.χ. ΣΚΦΑ και ΥΗΣ), η ενίσχυση των δικτύων και ιδίως οι διασυνοριακές διασυνδέσεις, η ευελιξία της ζήτησης (demand response/flexibility) και µελλοντικά η διεσπαρµένη αποθήκευση. Αξίζει να σηµειωθεί ότι, ενώ στο ζήτηµα της ευελιξίας κατ αρχήν υπάρχουν εναλλακτικές της αποθήκευσης λύσεις, η αποθήκευση ενέργειας συνιστά τη µόνη επιλογή για την αξιοποίηση των απορρίψεων διαθέσιµης ενέργειας ΑΠΕ λόγω ανεπαρκούς ζήτησης, τεχνικών ελαχίστων των συµβατικών µονάδων και ανεπάρκειας των διασυνδέσεων. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 5

7 3 ΠΡΟΤΥΠΑ ΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΤΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ 3.1 Πρότυπα διαχείρισης των ΑΤΣ Πρωταρχικό ερώτηµα προκειµένου να αναπτυχθούν ειδικότερες προτάσεις για τη διαχείριση και τιµολόγηση των ΑΤΣ αποτελεί η γενική φιλοσοφία ένταξης και διαχείρισης των αποθηκευτικών σταθµών µεγάλου µεγέθους. Μπορούν να διακριθούν τρεις εναλλακτικές φιλοσοφίες, οι οποίες έχουν διατυπωθεί και συζητούνται στην Ελλάδα και διεθνώς, χωρίς να αποκλείονται και υβριδικές λύσεις που συνδυάζουν επί µέρους στοιχεία. Α. Εργαλεία ευελιξίας του συστήµατος, µε διαχείριση από τους ιαχειριστές Συστήµατος Αφετηρία του σκεπτικού της θεώρησης αυτής είναι οι αυξηµένες ανάγκες ευελιξίας, ελέγχου και ρύθµισης τις οποίες παρουσιάζουν τα σηµερινά ηλεκτρικά συστήµατα, λόγω και της υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ. Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης τίθενται στη διάθεση του ιαχειριστή για βέλτιστη κάλυψη των αναγκών του συστήµατος, η δε κυριότητά τους θα µπορούσε να ανήκει στον ιαχειριστή ή σε άλλη οντότητα. Η συλλογιστική αυτή προσκρούει κατ αρχάς στην Οδηγία 2009/72/EC, βάσει της οποίας οι ιαχειριστές Συστήµατος δεν επιτρέπεται να είναι ιδιοκτήτες ή λειτουργοί µονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (άρθρο 9(1)). Σε µια εναλλακτική προσέγγιση, η διατύπωση της Οδηγίας ενδέχεται να αφήνει περιθώριο στον ιαχειριστή να χρησιµοποιεί την αποθήκευση για σκοπούς ρύθµισης και ελέγχου, χωρίς όµως να εµπορεύεται ενέργεια. Το ζήτηµα αυτό αποτελεί αντικείµενο συζήτησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, δεδοµένου του µεγέθους των ΑΤΣ, η κεντρική τους διαχείριση µπορεί να εισαγάγει σηµαντικές στρεβλώσεις του ανταγωνισµού, ενώ γεννώνται και σοβαρά ερωτηµατικά αναφορικά µε τη βιωσιµότητα των σταθµών όταν οι πρόσοδοί τους προέρχονται κατά βάση από τις επικουρικές υπηρεσίες. Β. Εργαλεία διαχείρισης της αυξηµένης διείσδυσης ΑΠΕ Οι ΑΤΣ αντιµετωπίζονται ως εργαλεία υποστήριξης και διευκόλυνσης της αυξηµένης διείσδυσης ΑΠΕ στα ΣΗΕ και κατ επέκταση ως οιονεί εγκαταστάσεις ΑΠΕ. Η αποθήκευση αποσκοπεί στη διαχείριση της πλεονάζουσας ενέργειας των σταθµών ΑΠΕ, η οποία δεν µπορεί να απορροφηθεί από το σύστηµα για λόγους κορεσµού («διαχείριση απορρίψεων»), ενώ οι σταθµοί µπορούν επιπρόσθετα να παρέχουν και επικουρικές υπηρεσίες αναγκαίες για την υποστήριξη της λειτουργίας των συστηµάτων υπό υψηλή διείσδυση ΑΠΕ. Πρόκειται για φιλοσοφία συναφή σε επίπεδο αρχής µε αυτή των υβριδικών σταθµών που έχει εισαγάγει ο ν.3468/2006 για τα Μ Ν. Με βάση τη συλλογιστική αυτή, οι ΑΤΣ διαχειρίζονται κατά βάση ή και αποκλειστικά ενέργεια ΑΠΕ. Άµεση προέκταση του σκεπτικού αυτού είναι ότι οι ΑΤΣ νοµιµοποιούνται να διεκδικήσουν εγγυηµένες τιµές (FiTs) ή άλλου είδους ενισχύσεις, ανάλογες αυτών που εφαρµόζονται για σταθµούς ΑΠΕ, προκειµένου να διασφαλιστεί η βιωσιµότητά τους. Η θεώρηση αυτή επιδέχεται αντίλογο, µε κυριότερα σηµεία τα εξής: Οι αποθηκευτικοί σταθµοί δεν αποτελούν εγκαταστάσεις πρωτογενούς παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ, ώστε να δικαιούνται µεταχείριση αντίστοιχη των άλλων τεχνολογιών παραγωγής. Εξάλλου, η Οδηγία 2009/28/EC προβλέπει ρητώς ότι electricity produced in pumped storage units from water that has previously been pumped uphill should not be considered to be electricity produced from renewable energy sources, στην ουσία προλαµβάνοντας πιθανή υιοθέτηση µέτρων στήριξης και πρακτικών διαχείρισης (π.χ. προτεραιότητα ένταξης) που εφαρµόζονται για τους σταθµούς ΑΠΕ. Ο υποβοηθητικός-υποστηρικτικός τους ρόλος σε καταστάσεις υψηλής διείσδυσης είναι µεν αναµφισβήτητος, αλλά ταυτόχρονα είναι και ανταγωνιστικός άλλων σταθµών, οι οποίοι είναι ενταγµένοι και λειτουργούν σε καθεστώς αγοράς. Συνεπώς η ενίσχυση των ΑΤΣ, δηµιουργεί συνθήκες αθέµιτου ανταγωνισµού µε τους ευέλικτους θερµικούς σταθµούς. Επιπλέον, η βιωσιµότητα των σταθµών παρουσιάζει σοβαρά ερωτηµατικά, δεδοµένου ότι η εξασφάλιση επαρκούς πλεονάζουσας ενέργειας απαιτεί πολύ υψηλά επίπεδα ισχύος σταθµών ΑΠΕ. Από την άλλη πλευρά, η προσέγγιση αυτή δεν στερείται βασιµότητας, στον βαθµό που οι ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 6

8 εγκαταστάσεις αποθήκευσης αφενός είναι αναγκαίες για την επίτευξη των στόχων διείσδυσης ΑΠΕ που έχουν τεθεί και αφετέρου διαχειρίζονται πλεονάζουσα ενέργεια ΑΠΕ, η οποία θα απορριπτόταν απουσία αποθήκευσης. Υπό αυτό το πρίσµα θα µπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόµενο διάθεσης µέρους της ενίσχυσης που λαµβάνουν οι σταθµοί ΑΠΕ µέσω των εγγυηµένων τιµών για την υποστήριξη της βιωσιµότητας των ΑΤΣ, ως αναγκαίας συνθήκης για την εκµετάλλευση του πρόσθετου διαθέσιµου δυναµικού ΑΠΕ. Γ. Συµµετοχή στην Αγορά, όπως το σύνολο των λοιπών σταθµών παραγωγής Το µοντέλο αυτό συνιστά διεθνώς την πρακτική δραστηριοποίησης των ΑΤΣ σε περιβάλλον όπου λειτουργούν αγορές ηλεκτρισµού. Οι ΑΤΣ εντάσσονται και συµµετέχουν σε όλους τους µηχανισµούς αγορών (ενέργεια, υπηρεσίες και ισχύς), ισότιµα προς τους υπόλοιπους σταθµούς παραγωγής. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύγονται στρεβλώσεις του ανταγωνισµού και επιβαρύνσεις των καταναλωτών, ενώ εξασφαλίζεται η απαραίτητη ευελιξία προσαρµογής των επενδύσεων µε µεγάλη διάρκεια ζωής στις µεταβαλλόµενες συνθήκες και κανόνες των αγορών. 3.2 Ένταξη στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας Αγορές ενέργειας Τα µοντέλα αγορών ηλεκτρικής ενέργειας που εφαρµόζονται διεθνώς, καθώς και το µοντέλο αναφοράς (target model) που προκρίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και επιδιώκεται να υιοθετηθεί σταδιακά και στη χώρα µας, περιλαµβάνουν επιµέρους ενεργειακές αγορές µε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες, όπως οι ενδοηµερήσιες αγορές (intraday markets), η αγορά επόµενης ηµέρας (day ahead ή spot market), και οι µακροπρόθεσµες αγορές (forward/future markets) όπου γίνεται συναλλαγή ποσοτήτων ενέργειας, σε προσυµφωνηµένη τιµή, µειώνοντας τα σχετικά ρίσκα για τους συµµετέχοντες. Παράλληλα µε τις αγορές ενέργειας, λειτουργούν οι αγορές επικουρικών υπηρεσιών (ancillary services) και αποκλίσεων (balancing markets), µε σηµαντικές όµως ανοµοιοµορφίες και έλλειψη συγκεκριµένης στόχευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναφορικά µε τη δοµή τους. Εκτός από τις συναλλαγές ενέργειας που πραγµατοποιούνται στο πλαίσιο οργανωµένων αγορών (Power Exchanges), µέρος του όγκου των συναλλαγών πραγµατοποιείται µέσω διµερών συµβολαίων (bilateral contracts, συχνά αναφερόµενα ως over the counter-otc), τα οποία γενικά αφορούν χρονικές περιόδους µηνών και άνω. Παρ ότι υπάρχουν σηµαντικές αποκλίσεις µεταξύ των διαφόρων χωρών, σε πολλές αγορές ο κύριος όγκος των ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας διακινείται µέσω µακροχρόνιων συµβολαίων και µικρότερο -αλλά σηµαντικό- µέρος στην ηµερήσια αγορά. Οι ποσότητες ενέργειας που διακινούνται στις ενδοηµερήσιες αγορές είναι περιορισµένες, ωστόσο, όσο αυξάνει η διείσδυση των µη κατανεµόµενων σταθµών ΑΠΕ, τόσο σηµαντικότερη καθίσταται η ενδοηµερήσια αγορά, ενώ όσο πλησιέστερα στον πραγµατικό χρόνο πραγµατοποιείται η συναλλαγή τόσο υψηλότερο το κόστος/όφελος για τους συµµετέχοντες. Όταν ο µεγαλύτερος όγκος των συναλλαγών πραγµατοποιείται µέσω διµερών συµβολαίων, η Οριακή Τιµή Συστήµατος (ΟΤΣ), όπως αυτή προκύπτει από την ηµερήσια αγορά, παύει να έχει την καθοριστική σηµασία που γνωρίζουµε στη διαµόρφωση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας. Παρ όλα αυτά, εξακολουθεί να παρέχει µια σηµαντική ένδειξη του οριακού κόστους παραγωγής του συστήµατος και αποτελεί την de facto αναφορά για τις διµερείς συναλλαγές. Συνεπώς, οι τιµές ηλεκτρικής ενέργειας που διαµορφώνονται στις ηµερήσιες αγορές εξακολουθούν να αποτελούν βασικό εργαλείο για την αξιολόγηση της βιωσιµότητας τέτοιων επενδύσεων. Οι ηµερήσιες και ενδοηµερήσιες αγορές ενέργειας αποτελούν κύριο πεδίο δραστηριοποίησής των αποθηκευτικών σταθµών µεγάλου µεγέθους, όπως οι ΑΤΣ, δεδοµένου ότι το βασικό επιχειρηµατικό µοντέλο για τους σταθµούς αυτούς στηρίζεται στην απορρόφηση ενέργειας κατά τις ώρες χαµηλής ζήτησης και απόδοσή της κατά τις ώρες αιχµής, εκµεταλλευόµενοι τη διαφορά ΟΤΣ µεταξύ των δύο περιόδων Αγορές επικουρικών υπηρεσιών Πέραν των αγορών ενέργειας, προνοµιακό πεδίο δραστηριοποίησης για τους ευέλικτους σταθµούς όπως οι ΑΤΣ είναι οι αγορές επικουρικών υπηρεσιών. Οι αγορές αυτές παρουσιάζουν πολύ µεγάλη ανοµοιοµορφία και έλλειψη τυποποίησης. Οι ιαχειριστές καλύπτουν σήµερα τις ανάγκες για πρωτεύουσα, δευτερεύουσα και τριτεύουσα εφεδρεία, είτε µέσω υποχρέωσης παροχής, κυρίως ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 7

9 σε ό,τι αφορά την πρωτεύουσα ρύθµιση, είτε µέσω δηµοπρασιών (auctions) σε ηµερήσια ή πιο µακροχρόνια βάση, µέσω διµερών συµβολαίων µεταξύ ιαχειριστή και παραγωγών, καθώς και µέσω αγορών. Οι σταθµοί αντλησιοταµίευσης είναι ιδιαίτερα ευέλικτοι και η αξιοποίηση του συγκριτικού αυτού πλεονεκτήµατος δηµιουργεί ευκαιρίες εξασφάλισης εσόδων, τα οποία µάλιστα παρουσιάζουν αρκετά µεγαλύτερη σταθερότητα από τα ενεργειακά έσοδα, στον βαθµό τουλάχιστον που οι σχετικές επικουρικές υπηρεσίες ελέγχου και ρύθµισης υπόκεινται σε ρυθµιζόµενη τιµολόγηση και όχι σε µηχανισµούς αγορών. Παρ όλα αυτά, από τις περιορισµένες διαθέσιµες πληροφορίες προκύπτει ότι τα έσοδα από τις αγορές επικουρικών υπηρεσιών αντιστοιχούν σήµερα σε µικρό ποσοστό των συνολικών εσόδων των ΑΤΣ Μηχανισµοί αποζηµίωσης ισχύος Η καθιέρωση µηχανισµών διασφάλισης της επάρκειας ισχύος (capacity mechanisms) αποτελεί σήµερα αντικείµενο εκτεταµένων συζητήσεων διεθνώς. Από τη µία πλευρά, η καθιέρωσή τους θεωρείται ότι εισάγει στρεβλώσεις στον ανταγωνισµό και συνιστά εµπόδιο στην ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Από την άλλη πλευρά, η αποζηµίωση ισχύος αποτελεί σήµερα τον πλέον ασφαλή τρόπο για την αντιµετώπιση του κινδύνου υπο-επενδύσεων, ιδίως σε µονάδες αιχµής, κίνδυνος που καθίσταται περισσότερο έντονος από τη συνεχώς αυξανόµενη διείσδυση των ΑΠΕ. Σε κάθε περίπτωση, στον βαθµό που οι µηχανισµοί ισχύος εφαρµόζονται σε συµβατικούς σταθµούς παραγωγής, ιδίως στους ευέλικτους και αιχµιακούς, είναι εύλογο να αφορούν και αποθηκευτικούς σταθµούς µε αντίστοιχη λειτουργικότητα και χαρακτηριστικά (ευελιξία, δυνατότητα παροχής εγγυηµένης ισχύος αιχµής). Ο ενδεδειγµένος τρόπος υπολογισµού της αποζηµιωτέας ισχύος των αποθηκευτικών σταθµών, τόσο σε επίπεδο σταθµού, όσο και σε επίπεδο συστήµατος συνολικά, µπορεί να αποτελέσει αντικείµενο περαιτέρω εξέτασης. Η ύπαρξη αποζηµιώσεων ισχύος συνιστά παράγοντα καθοριστικής σηµασίας για τη βιωσιµότητα των επενδύσεων αποθήκευσης. Αυτό διότι αφενός ενισχύει σηµαντικά τα ετήσια έσοδα των σταθµών και αφετέρου συνιστά προβλέψιµη πηγή εσόδων, γεγονός ιδιαίτερης σηµασίας για τη δυνατότητα χρηµατοδότησης των επενδύσεων. 3.3 Βιωσιµότητα των επενδύσεων ΑΤΣ Η βιωσιµότητα των ΑΤΣ βασίζεται κατά κύριο λόγο στα έσοδα που αποκοµίζουν από τις αγορές ενέργειας, κατά βάση από τη συµµετοχή τους στην ηµερήσια αγορά, όπου εκµεταλλεύονται τη διαφορά τιµών βάσης και αιχµής. ευτερευόντως αποκοµίζουν έσοδα από τις ενδοηµερήσιες αγορές, όπου οι τιµές είναι κατά κανόνα ευνοϊκότερες, αλλά οι ποσότητες ενέργειας σαφώς πιο µικρές. Τρίτη πηγή εσόδων είναι οι επικουρικές υπηρεσίες και η διαχείριση έκτακτων καταστάσεων. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι αποθηκευτικοί σταθµοί αποκοµίζουν σταθερά έσοδα από τη σύναψη µακροπρόσθεσµων συµβολαίων µε ανελαστικούς συµβατικούς σταθµούς, για απορρόφηση της παραγωγής τους σε διαστήµατα χαµηλής ζήτησης. Σε κάθε περίπτωση, κύρια προϋπόθεση για τη βιωσιµότητα των ΑΤΣ είναι η ύπαρξη επαρκούς διαφοράς τιµών βάσης-αιχµής, η οποία διασφαλίζει ενεργειακά έσοδα από arbitrage. Οι διαφορές τιµών εντοπίζονται σε ενδοηµερήσια βάση και καθορίζονται από πολλούς παράγοντες, όπως: Η σύνθεση του µείγµατος των συµβατικών σταθµών παραγωγής. Προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη µονάδων σηµαντικά διαφορετικού µεταβλητού κόστους (π.χ. λιγνιτικών και ΦΑ), οι οποίες εντάσσονται σε ηµερήσια βάση. Η µορφή της ηµερήσιας καµπύλης φορτίου. Η µεγάλη απόκλιση µεταξύ της ζήτησης κοιλάδας αυξάνει τη διαφορά τιµών, ενώ σηµαντική είναι και η διάρκεια των αιχµών, καθώς επιτρέπει επαρκή χρόνο λειτουργίας των ΑΤΣ και άρα αυξηµένο συντελεστή χρησιµοποίησης. Η διείσδυση των ΑΠΕ. Η επίδρασή της εκτιµάται ως κατ αρχήν θετική, κυρίως λόγω των αυξηµένων αναγκών επικουρικών υπηρεσιών και διαχείρισης ενέργειας απορρίψεων. Ωστόσο δηµιουργεί ταυτόχρονα σηµαντικές αβεβαιότητες, καθώς συµπιέζει τα επίπεδα τιµών της αγοράς, ενώ µπορεί επίσης να επηρεάσει τη διάρκεια των αιχµών και άρα τον συντελεστή χρησιµοποίησης των ΑΤΣ (κυρίως στην περίπτωση των ηλιακών σταθµών). Το κόστος των δικαιωµάτων εκποµπής Αερίων του Θερµοκηπίου (ΑΤΘ) και τα επίπεδα τιµών καυσίµου, παράγοντες που καθορίζουν το µεταβλητό κόστος των θερµικών µονάδων και τις ηµερήσιες διαφορές τιµών. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 8

10 Το µέγεθος των δραστηριοποιούµενων αποθηκευτικών σταθµών, καθώς η είσοδός τους έχει ως αποτέλεσµα την εξοµάλυνση της καµπύλης φορτίου και τον περιορισµό των διαφορών τιµής µεταξύ κοιλάδας και αιχµής. Ένας ακόµη παράγοντας αβεβαιότητας αφορά τη διαφοροποίηση των τιµών των επιµέρους αγορών από την προωθούµενη ολοκλήρωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οποία µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα τη διαµόρφωση ενός περισσότερο οµογενοποιηµένου προφίλ τιµών. Από την άλλη πλευρά, µια τέτοια εξέλιξη δηµιουργεί και ευκαιρίες, λόγω της δραστηριοποίησης των σταθµών σε µια πολύ ευρύτερη αγορά. Προστασία έναντι των αβεβαιοτήτων παρέχει σε κάποιον βαθµό η διαφοροποίηση των πηγών εσόδων των ΑΤΣ, ώστε να µην εξαρτώνται αποκλειστικά από µία κατηγορία αγορών. Έτσι, η δυνατότητα σύναψης µακροχρόνιων συµβάσεων µε θερµικούς σταθµούς, η ανάπτυξη αγορών επικουρικών υπηρεσιών, οι οποίες να αποτυπώνουν την πραγµατική αξία της ευελιξίας που παρέχουν οι ΑΤΣ 1 και του αποφευγόµενου κόστους συστήµατος, η εξασφάλιση ενισχύσεων (π.χ. µέσω του µηχανισµού επάρκειας ισχύος) είναι κρίσιµοι για την βελτίωση των µακροπρόθεσµων προοπτικών των σταθµών αυτών και της δυνατότητας χρηµατοδότησης των σχετικών έργων. Σήµερα γίνεται γενικώς αποδεκτό ότι η υπάρχουσα κατάσταση στην αγορά, σε επίπεδο δοµής και τιµών που διαµορφώνονται, δεν είναι ευνοϊκή για την ανάπτυξη νέων έργων αποθήκευσης µεγάλης κλίµακας, όπως οι ΑΤΣ. Το γεγονός αυτό δηµιουργεί προβληµατισµό, διότι ενώ η ανάγκη για αποθηκευτικούς σταθµούς µεγαλύτερης ικανότητας αναµένεται να ανακύψει µελλοντικά, π.χ. µετά το 2020 λόγω της αναµενόµενης υψηλής διείσδυσης των ΑΠΕ, επειδή ο χρόνος ανάπτυξης των έργων αυτών είναι µεγάλος, η βιωσιµότητά τους αναγκαστικά αξιολογείται στο παρόν. Στο πλαίσιο του προβληµατισµού αυτού διατυπώνεται η άποψη ότι, ενώ η ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ απολαµβάνει εγγυηµένες τιµές και άλλου είδους ενισχύσεις, γεγονός που οπωσδήποτε δηµιουργεί στρεβλώσεις στην αγορά, αντίστοιχες ενισχύσεις δεν θεωρούνται αποδεκτές για τους αποθηκευτικούς σταθµούς. Ταυτόχρονα, η κατασκευή δικτύων, κυρίως των διασυνδετικών, επίσης λαµβάνει ενισχύσεις, σε αντίθεση µε τους ΑΤΣ, παρ ότι και οι δύο αυτοί παράγοντες συµβάλλουν στην αύξηση της απορρόφησης ΑΠΕ και στην αποδοτικότερη λειτουργία των ηλεκτρικών συστηµάτων. Τέλος, ένας ακόµη παράγοντας που επηρεάζει τα έσοδα των ΑΤΣ είναι τα τέλη χρήσης δικτύου. Αν και παρατηρείται µεγάλη διαφοροποίηση µεταξύ των πρακτικών που ακολουθούνται στις διάφορες χώρες, συνηθέστερα επιβάλλεται χρέωση για την απορροφούµενη ενέργεια (λειτουργία «καταναλωτή»). Κατά µία ισχυρή άποψη που διαµορφώνεται τα τελευταία χρόνια, δεν είναι ορθό να εφαρµόζεται χρέωση χρήσης δικτύου κατά την απορρόφηση ενέργειας από αποθηκευτικούς σταθµούς για τους εξής λόγους: Οι σταθµοί αποθήκευσης δεν αποτελούν τελικούς χρήστες της ενέργειας, αλλά την αποδίδουν σε επόµενη χρονική περίοδο. Συνεπώς δεν είναι ορθή η αντιµετώπισή τους ως τελικών καταναλωτών. Η επιβολή χρεώσεων δηµιουργεί στους ΑΤΣ συγκριτικό µειονέκτηµα κόστους σε σχέση µε τους άλλους σταθµούς παραγωγής. Η απορρόφηση ενέργειας πραγµατοποιείται σε περιόδους χαµηλού φορτίου και άρα δεν συµβάλλουν στην εξάντληση της ικανότητας του δικτύου. Συνεπώς, οι ΑΤΣ δεν επιβαρύνουν το οριακό (marginal) κόστος του δικτύου, το οποίο σε µεγάλο βαθµό καθορίζει τις χρεώσεις χρήσης. Στη Γερµανία, µετά από αλλεπάλληλες διαφοροποιήσεις του καθεστώτος επιβολής χρεώσεων χρήσης δικτύου στους ΑΤΣ, µετά το 2011 οι νέοι ΑΤΣ εξαιρούνται από τις χρεώσεις για 20 έτη και οι επεκτάσεις υφιστάµενων σταθµών για 10 έτη (υπό προϋποθέσεις). 1 Επίκαιρο παράδειγµα αποτελεί ο αυξηµένος ρυθµός ramp-up/down των ΑΤΣ, ο οποίος καθίσταται ιδιαίτερα σηµαντικός για την εύρυθµη λειτουργία συστηµάτων µε υψηλή Φ/Β διείσδυση, αλλά η αξία του δεν αποτιµάται επαρκώς µε τη σηµερινή δοµή των αγορών επικουρικών υπηρεσιών. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 9

11 4 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 4.1 Υβριδικοί σταθµοί κατά τον ν.3468/2006 Το υφιστάµενο ειδικό θεσµικό πλαίσιο για την αδειοδότηση και λειτουργία αποθηκευτικών σταθµών στην Ελλάδα έχει εισαχθεί µε τον ν.3468/2006, ο οποίος εισήγαγε την έννοια των Υβριδικών Σταθµών (ΥΒΣ). Οι ΥΒΣ νοούνται ως «εικονικοί σταθµοί παραγωγής» (Virtual Power Plants - VPPs) που συνδυάζουν µονάδες παραγωγής από ΑΠΕ και συστήµατα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Σκοπιµότητα του νοµοθέτη µε την εισαγωγή των ΥΒΣ δεν ήταν η εγκατάσταση διατάξεων αποθήκευσης για την αξιοποίηση της πλεονάζουσας ενέργειας υφιστάµενων ανεξάρτητων σταθµών ΑΠΕ, η οποία αλλιώς θα απορριπτόταν σε συνθήκες υψηλής διείσδυσης και κορεσµού. Αντίθετα, οι ΥΒΣ αντιµετωπίζονται ως εργαλεία για την εγκατάσταση πρόσθετης ισχύος σταθµών ΑΠΕ, οι οποίοι δεν θα ήταν βιώσιµοι χωρίς τη δυνατότητα αποθήκευσης και άρα δεν θα µπορούσαν να αδειοδοτηθούν και να υλοποιηθούν ως επενδύσεις. Βασικό πλεονέκτηµα της φιλοσοφίας των ΥΒΣ κατά τον ν.3468 είναι ότι η βιωσιµότητα των αποθηκευτικών σταθµών αποσυνδέεται από την υλοποίηση ανεξάρτητων έργων ΑΠΕ επαρκούς ισχύος, τα οποία θα δηµιουργούσαν τον απαραίτητο κορεσµό, ώστε να υπάρχουν αξιόλογες απορρίψεις ενέργειας ΑΠΕ προς διαχείριση από τα αποθηκευτικά συστήµατα. Αντίθετα, η βιωσιµότητα των αποθηκευτικών επενδύσεων διασφαλίζεται, συνδέοντας τη λειτουργία τους µε νέες υποδοµές ΑΠΕ που αναπτύσσονται επί τούτου. Η φιλοσοφία αυτή συνδέει άµεσα τη λειτουργία των αποθηκευτικών σταθµών µε τους συνδεδεµένους σταθµούς ΑΠΕ, καθιστώντας τους ΥΒΣ επί της ουσίας σταθµούς ΑΠΕ, σε αντίθεση µε τους παραδοσιακούς αποταµιευτικούς σταθµούς τύπου ΑΤΣ, οι οποίοι κατά βάση εξυπηρετούν ανάγκες των συστηµάτων και η λειτουργία τους δεν συνδέεται άµεσα µε τις ΑΠΕ. Η έννοια των ΥΒΣ προσδιορίζεται από τον ν.3468 και το δευτερογενές πλαίσιο που εκδόθηκε στη συνέχεια κατά βάση για τα Μ Ν (Κανονισµός Αδειών Παραγωγής και επιµέρους Άδειες Παραγωγής, σχέδιο Κώδικα ιαχείρισης Μ Ν), για τα οποία έχει πλέον εκπονηθεί όγκος σχετικών µελετών, υπάρχει επενδυτικό ενδιαφέρον και η έννοια των ΥΒΣ έχει σχετικά ωριµάσει. Σε ό,τι αφορά το Ε ΣΗΕ, ο ν.3468 εισάγει µεν τη δυνατότητα ανάπτυξης ΥΒΣ σε αυτό, αλλά ο βαθµός εξειδίκευσης των σχετικών ζητηµάτων υπολείπεται κατά πολύ του αντίστοιχου για τα Μ Ν, µε αποτέλεσµα να υπάρχει θεσµικό κενό σε ζητήµατα που αφορούν την αδειοδότηση, τιµολόγηση και διαχείριση των ΥΒΣ στο Σύστηµα, σε βαθµό που να καθιστούν το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο ανεπαρκές για την υποστήριξη σχετικών έργων. Από την άλλη πλευρά, υφίσταται ρυθµιστικό πλαίσιο για τη δραστηριοποίηση στην Αγορά των αντλησιοταµιευτικών σταθµών, όπως ήδη συµβαίνει, ανεξάρτητα από άλλους σταθµούς ΑΠΕ. 4.2 ηµόσια διαβούλευση της ΡΑΕ Τον Φεβρουάριο και Μάρτιο 2012 πραγµατοποιήθηκε µε πρωτοβουλία της ΡΑΕ δηµόσια διαβούλευση επί των πιθανών αρχών διαχείρισης των αποθηκευτικών σταθµών στο διασυνδεδεµένο σύστηµα. Σε αυτή τέθηκαν προτάσεις από τη ΡΑΕ σχετικά µε: Τον σκοπό λειτουργίας των αποθηκευτικών σταθµών Τη δυνατότητα συνεργασίας τους µε σταθµούς ΑΠΕ Τον µηχανισµό απορρόφησης της πλεονάζουσας ενέργειας ΑΠΕ και της τιµολόγησης της απορροφούµενης και παραγόµενης ενέργειας των σταθµών αυτών Την αδειοδότηση και τον τρόπο ένταξης των ΑΤΣ Ως κύριο σκοπό λειτουργίας των αποθηκευτικών σταθµών, η ΡΑΕ πρότεινε τη µείωση των απορρίψεων της ενέργειας ΑΠΕ και την υποστήριξη της λειτουργίας του Συστήµατος σε συνθήκες υψηλής διείσδυσης, ενώ επεσήµανε και την ανάγκη διασφάλισης της οικονοµικής βιωσιµότητας των ΑΤΣ. Η πλειονότητα των προτάσεων που κατατέθηκαν στο πλαίσιο της διαβούλευσης τάχθηκε υπέρ της ανάγκης διαµόρφωσης ενός θεσµικού πλαισίου που θα ορίζει τη λειτουργία και τιµολόγηση των ΑΤΣ. Επιπλέον στις περισσότερες από αυτές επισηµάνθηκε ότι οι ΑΤΣ θα πρέπει να έχουν δυνατότητα άντλησης ενέργειας και από συµβατικές µονάδες. Ως προς τον µηχανισµό απορρόφησης της πλεονάζουσας ενέργειας ΑΠΕ και της τιµολόγησης ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 10

12 της απορροφούµενης και παραγόµενης ενέργειας των σταθµών, η ΡΑΕ υποστήριξε ότι οι ΑΤΣ θα υποβάλλουν στον ιαχειριστή Συστήµατος προσφορές έγχυσης και απορρόφησης ενέργειας, ο οποίος και θα τις κατανέµει, έχοντας ως κύριο µέληµα τη µείωση της απορριπτόµενης παραγωγής ΑΠΕ. Στην πρόταση της ΡΑΕ επισηµαίνεται ότι το πρόσθετο κόστος αποθήκευσης θα επιβαρύνει τους σταθµούς ΑΠΕ που ωφελούνται από τη λειτουργία του ΑΤΣ ή τον Ειδικό Λογαριασµό. Επί της θέσης αυτής υποβλήθηκαν διάφορες προτάσεις, µε κοινό τόπο την αποσύνδεση της αποζηµίωσης των ΑΤΣ από τους παραγωγούς ΑΠΕ ή τον Ειδικό Λογαριασµό και την πρόταση η λειτουργία και αποζηµίωση των σταθµών ΑΤΣ να γίνεται µε τους όρους που διέπουν την Αγορά σύµφωνα µε τους ισχύοντες Κώδικες. Επίσης προτάθηκε να υιοθετηθεί premium στην τιµολόγηση της ενέργειας των ΑΤΣ, ενώ επισηµάνθηκε η ανάγκη για επαρκή διαφορά τιµής µεταξύ παραγωγής και άντλησης. Η ΡΑΕ έθεσε προς συζήτηση τη δυνατότητα συνεργασίας των ΑΤΣ µε σταθµούς ΑΠΕ, ώστε οι τελευταίοι να µην εντάσσονται σε µηχανισµό περιορισµού της παραγωγής τους (set point), µε υποβολή κοινών προσφορών έγχυσης και δηλώσεων απορρόφησης. Στη διαβούλευση επισηµάνθηκε ότι η ανάγκη αυτή αναµένεται να προκύψει µόνο όταν οι σταθµοί ΑΠΕ δεν αποζηµιώνονται για την απορριπτόµενη παραγωγή τους ή εφόσον το πλαίσιο τιµολόγησης ευνοεί µία ανάλογη συνεργασία. Η διαβούλευση περιλάµβανε επίσης θέµατα αδειοδότησης και ένταξης των ΑΤΣ, ζητήµατα τεχνολογίας των σταθµών (αντλίες µεταβλητών στροφών, δυνατότητα ταυτόχρονης παραγωγής και άντλησης), συµµετοχής στον ΗΕΠ, έκδοσης Α Ι κλπ. Τέλος, αναφέρθηκε η δυνατότητα διεξαγωγής διαγωνιστικής διαδικασίας για την αδειοδότηση σταθµών αποθήκευσης, εάν δεν προωθούνται ανεξάρτητες επενδύσεις. Επισηµάνθηκε σχεδόν καθολικά η ανάγκη εκπόνησης µελετών που θα προσδιορίζουν την αναγκαιότητα, το µέγεθος, τις θέσεις εγκατάστασης και τα χαρακτηριστικά λειτουργίας των αναγκαίων σταθµών αποθήκευσης, ενώ προτάθηκε να ληφθεί ως γνώµονας η βέλτιστη οικονοµοτεχνική απόδοση του Συστήµατος. Επίσης προτάθηκε η εκπόνηση µελέτης για τον τρόπο διαχείρισης και τιµολόγησης των ΑΤΣ και επιµέρους σηµαντικά ζητήµατα (εκτίµηση της συµβολής των Α Ι, προτεραιότητας στην ένταξη, ανάγκης για εισαγωγή πρόσθετων εγγυήσεων κ.ά.). ιατυπώθηκε τόσο η άποψη ότι οι ΑΤΣ δεν πρέπει να έχουν διακριτική µεταχείριση έναντι των λοιπών συµµετεχόντων στην Αγορά, όσο και η αντίθετη, ότι οι ΑΤΣ πρέπει να εντάσσονται κατά προτεραιότητα έναντι των συµβατικών σταθµών προς επίτευξη των ενεργειακών στόχων διείσδυσης των ΑΠΕ. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 11

13 5 ΜΟΝΤΕΛΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ & ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΤΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 5.1 Εναλλακτικά µοντέλα διαχείρισης των ΑΤΣ Ένταξη στην Αγορά Πρόκειται για το κυρίαρχο (και µάλλον αποκλειστικό, µε βάση την υφιστάµενη διεθνή εµπειρία και διαθέσιµη πληροφόρηση) µοντέλο δραστηριοποίησης των µεγάλων αποθηκευτικών σταθµών. Ο ΑΤΣ λειτουργεί στο πλαίσιο της Αγοράς, εκµεταλλευόµενος τη διαφορά τιµής µεταξύ βάσης και αιχµής για την εξασφάλιση εσόδων (arbitrage). Παράλληλα δραστηριοποιείται στην αγορά επικουρικών υπηρεσιών και αποκλίσεων, ενώ µπορεί να λαµβάνει αποζηµίωση και από τον µηχανισµό διασφάλισης επάρκειας ισχύος. Η διακινούµενη ενέργεια µπορεί να προέρχεται είτε από την ηµερήσια αγορά, είτε µέσω διµερών συµβολαίων, κατά βάση µε ανελαστικούς θερµικούς σταθµούς. Η διαχείριση του σταθµού γίνεται αποκλειστικά από τον παραγωγό. Ζητήµατα τιµολόγησης της απορροφούµενης και παραγόµενης ενέργειας των ΑΤΣ δεν τίθενται, αφού οι συναλλαγές πραγµατοποιούνται µε βάση τις τιµές της Αγοράς (ΟΤΣ και ΟΤΑ), ενώ στην περίπτωση διµερών συµβολαίων (OTC) οι τιµές θα καθορίζονται µε συµφωνία των συµβαλλόµενων µερών. εν υφίσταται δεσµευτική συσχέτιση της λειτουργίας του σταθµού µε τη διαθέσιµη παραγωγή των σταθµών ΑΠΕ. Πλήρης συσχέτιση µε παραγωγή ΑΠΕ Πρόκειται για φιλοσοφία διαχείρισης η οποία απορρέει από την αντίληψη των αποθηκευτικών σταθµών ως εργαλείων για την αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ. Οι ΑΤΣ αποθηκεύουν την απορριπτόµενη ενέργεια των Α/Π του Συστήµατος, όποτε αυτή είναι διαθέσιµη, και την αποδίδουν κατά τις ώρες υψηλής ζήτησης και υψηλών τιµών. Ταυτόχρονα, αποτρέπεται η διακίνηση συµβατικής ενέργειας µεταξύ κοιλάδας και αιχµής (arbitrage). Αυτό το µοντέλο δραστηριοποίησης χαρακτηρίζεται από σειρά προβληµατισµών. Βασικότερος όλων είναι η επάρκεια της προς αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιµότητα των ΑΤΣ. Για τον σκοπό αυτόν απαιτείται πολύ υψηλή εγκατεστηµένη ισχύς Α/Π, η υλοποίηση της οποίας είναι αβέβαιη, τόσο ως προς το µέγεθος, όσο και ως προς τον χρονικό της ορίζοντα. Επίσης, στον βαθµό που το συγκεκριµένο µοντέλο δραστηριοποίησης παραπέµπει σε κεντρική διαχείριση των ΑΤΣ από τον ιαχειριστή, ελέγχεται ως προς την εφικτότητά του, καθώς προσκρούει στην Οδηγία 2009/72/EC, ενώ είναι πιθανό να εγερθούν ζητήµατα στρέβλωσης του ανταγωνισµού τόσο στην ηµερήσια αγορά ενέργειας, όσο και στην αγορά επικουρικών υπηρεσιών. Τίθεται ακόµη το πρακτικό ζήτηµα της δυνατότητας ακριβούς εκτίµησης της διαθέσιµης προς αποθήκευση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής. Εναλλακτικά, οι ΑΤΣ θα µπορούσαν να συνεργάζονται µε επιµέρους αιολικούς σταθµούς, αποθηκεύοντας κατά προτεραιότητα ενέργεια που παράγουν οι συγκεκριµένοι σταθµοί. Εδώ η διαχείριση του κάθε ΑΤΣ πραγµατοποιείται από τον παραγωγό, στο πλαίσιο των συµβατικών δεσµεύσεών του µε τα συνεργαζόµενα Α/Π, µε ταυτόχρονη δυνατότητα δραστηριοποίησης και στην αγορά επικουρικών υπηρεσιών. Θετικό στοιχείο της φιλοσοφίας αυτής είναι η διασφάλιση των αναγκαίων για τη βιωσιµότητα του σταθµού ποσοτήτων ενέργειας από συγκεκριµένους συνεργαζόµενους σταθµούς ΑΠΕ, χωρίς να απαιτείται η επίτευξη υψηλών διεισδύσεων στο σύνολο του Συστήµατος. Μικτό µοντέλο δραστηριοποίησης Ο ΑΤΣ µπορεί ταυτόχρονα να συµµετέχει στην Αγορά, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, και παράλληλα να αξιοποιεί διαθέσιµη ενέργεια του συνόλου των Α/Π του Συστήµατος ή επιµέρους συνεργαζόµενων σταθµών. Το µικτό µοντέλο δραστηριοποίησης µπορεί να συνδυάσει την αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής µε την οµαλή ένταξη του ΑΤΣ στην Αγορά, µε τη διαχείριση του σταθµού να πραγµατοποιείται αποκλειστικά από τον παραγωγό. Η προτεραιότητα που αποδίδεται στις παραπάνω λειτουργίες δεν επιβάλλεται ρυθµιστικά, αλλά προκύπτει µέσω κατάλληλης πολιτικής τιµολόγησης. Με βάση προβλέψεις για τη διαθέσιµη πλεονάζουσα αιολική παραγωγή και τις αναµενόµενες τιµές της Αγοράς, ο παραγωγός διαµορφώνει τις δηλώσεις φορτίου και προσφορές έγχυσης, καθώς και τη συµµετοχή του στην αγορά επικουρικών υπηρεσιών. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 12

14 Κατά τη λειτουργία του ΑΤΣ σε κατάσταση απορρόφησης ενέργειας, η ενέργεια που αποθηκεύεται µπορεί να προέρχεται από αξιοποίηση περίσσειας αιολικής παραγωγής, αλλά και από θερµική παραγωγή. Εάν εφαρµόζεται διαφοροποιηµένη πολιτική τιµολόγησης για τις δύο κατηγορίες ενεργειών, τότε είναι απαραίτητος ο διαχωρισµός τους, ο οποίος και συνιστά σηµαντική δυσκολία για την εφαρµογή του µοντέλου αυτού. 5.2 Τιµολόγηση της ενέργειας των ΑΤΣ Η τιµολόγηση της διακινούµενης από τον ΑΤΣ ενέργειας αναπόφευκτα συναρτάται µε το µοντέλο δραστηριοποίησης του σταθµού. Εάν ο ΑΤΣ λειτουργεί στο πλαίσιο της Αγοράς, τότε για την τιµολόγηση της απορροφούµενης και παραγόµενης ενέργειας δεν µπορεί παρά να εφαρµόζεται ό,τι ισχύει και για τους λοιπούς συµµετέχοντες, δηλαδή τιµολόγηση βάσει της ΟΤΣ (ή της κλειστής τιµής που περιλαµβάνεται σε διµερή συµβόλαια OTC, εάν ο σταθµός έχει συνάψει τέτοια). Αν ο σταθµός ακολουθεί το µικτό µοντέλο, το ίδιο ισχύει για το µέρος της ενέργειας που προέρχεται από την Αγορά και δεν αφορά αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής. Για την ενέργεια που προέρχεται από αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής υπάρχουν µια σειρά από εναλλακτικές δυνατότητες, οι οποίες εξετάσθηκαν αναλυτικά στο πλαίσιο του Έργου και συνοψίζονται στο Σχήµα 1. Αναλυτική περιγραφή και σχολιασµός των λύσεων παρατίθεται στην Τελική Έκθεση του Έργου. Σε ό,τι αφορά την τιµολόγηση της παραγόµενης από τον ΑΤΣ ενέργειας, η χρήση των τιµών της Αγοράς δεν παρουσιάζει καµία δυσκολία, συνιστά την καθιερωµένη πρακτική και συνολικά προτείνεται ως η ενδεδειγµένη λύση. Ενδεχόµενη υιοθέτηση εγγυηµένων τιµών (FiT), από την άλλη πλευρά, εκτός του ότι δεν υπάρχει σχετικό διεθνές προηγούµενο, θα παρουσίαζε τις εξής ιδιαιτερότητες και µειονεκτήµατα: υσκολία διαχωρισµού παραγόµενης ενέργειας ΑΤΣ σε προερχόµενη από θερµική παραγωγή και από ΑΠΕ ιπλή ενίσχυση µε FiT της ίδιας ενέργειας (κατά την παραγωγή της από τους σταθµούς ΑΠΕ και στη συνέχεια από τον ΑΤΣ) Ανάγκη για υψηλή FiT για λόγους βιωσιµότητας των ΑΤΣ, µε επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού Πιθανή αντίθεση µε την Οδηγία 2009/28/EC Η τιµολόγηση της απορροφούµενης από τον ΑΤΣ αιολικής παραγωγής αποτελεί πιο σύνθετο ζήτηµα και παρουσιάζει πολλές εναλλακτικές επιλογές (Σχήµα 1). Οι ροές ενέργειας και ισχύος που χαρακτηρίζουν την κάθε λύση παρουσιάζονται αναλυτικότερα στο Σχήµα 2, ενώ µια συνοπτική αποτίµηση των πλεονεκτήµάτων και µειονεκτηµάτων των λύσεων αυτών παρατίθεται στον Πίνακα 1. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι λύσεις Β1α και Β2α συνολικά δεν συνιστούν προτιµητέες επιλογές, λόγω των σηµαντικών µειονεκτηµάτων που συγκεντρώνουν. Αντίθετα, η λύση Β1β εµφανίζεται ως ελκυστική επιλογή, καθώς κινητροδοτεί την αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής από το σύνολο των Α/Π του Συστήµατος, χωρίς να εισάγει πρόσθετη επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού. Βασική δυσκολία για την εφαρµογή της αποτελεί η ανάγκη εκτίµησης του µεγέθους της πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής, την οποία εκµεταλλεύονται οι ΑΤΣ. Ακόµη πλεονεκτικότερη είναι η λύση Β2β, στο πλαίσιο διµερών συµβολαίων ΑΤΣ και συνεργαζόµενων Α/Π, η οποία είναι απλή στην εφαρµογή της και επιτυγχάνει τους παραπάνω στόχους, επίσης χωρίς την εισαγωγή πρόσθετου κόστους στήριξης για τον Ειδικό Λογαριασµό. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 13

15 Σχήµα 1. Εξετασθείσες εναλλακτικές λύσεις τιµολόγησης της παραγόµενης και απορροφούµενης ενέργειας των ΑΤΣ. ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 14

16 Πίνακας 1. Συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων τιµολόγησης της απορροφούµενης αιολικής παραγωγής. ΛΥΣΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Πλεονάζουσα παραγωγή Α/Π του Συστήµατος Β1α. Αγορά (ΟΤΣ) Καθιερωµένη πρακτική, άµεση υλοποίηση Απουσία κινήτρου για συσχέτιση λειτουργίας ΑΤΣ µε ΑΠΕ Μη αναγνώριση παρεχόµενης από τον ΑΤΣ υπηρεσίας στα Α/Π Β1β. Αγορά (ΟΤΣ) και ανάκτηση µέρους της FiTw Β1γ. Αγορά (ΟΤΣ), ανάκτηση µέρους της FiTw και επιδότηση CO2 Β2α. Συµψηφισµός + OTC Β2β. Αγορά (ΟΤΣ) + OTC Κίνητρο για συσχέτιση λειτουργίας ΑΤΣ µε ΑΠΕ Αναγνώριση παρεχόµενης υπηρεσίας ΑΤΣ Χωρίς επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού Όπως για λύση Β1β Ισχυροποίηση συσχέτισης της λειτουργίας ΑΤΣ µε παραγωγή ΑΠΕ Παραγωγή συνεργαζόµενων Α/Π Υλοποίηση εφικτή Απαλείφει οποιαδήποτε επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού, ακόµη και για την παραγόµενη αιολική ενέργεια προς αποθήκευση Καθιερωµένη πρακτική, άµεση υλοποίηση Χωρίς επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού εν απαιτείται εκτίµηση πλεονάζουσας παραγωγής, ούτε παρέµβαση σε µέτρηση-τιµολόγηση υσκολία εκτίµησης πλεονάζουσας παραγωγής Όπως για λύση Β1β Πρόσθετη επιβάρυνση Ειδικού Λογαριασµού, ίση µε το κόστος των αποφευγόµενων δικαιωµάτων εκποµπών ΑΤΘ για κάθε αποθηκευόµενη αιολική MWh Αιολική ενέργεια διακινούµενη µέσω ΑΤΣ δεν λαµβάνει καµία ενίσχυση Συνεργασία µη πιθανή: Αναγκαία τιµή OTC πολύ χαµηλή (<ΟΤΣ βάσης, ώστε να είναι συµφέρουσα για τον ΑΤΣ) υσκολία µέτρησης/τιµολόγησης των Α/Π αν γίνεται και απ ευθείας έγχυση ενέργειας Β2γ. Αγορά (ΟΤΣ), επιδότηση CO2 + OTC Όπως για λύση Β2β Ισχυροποίηση συσχέτισης της λειτουργίας των ΑΤΣ µε την παραγωγή ΑΠΕ Όπως για λύση Β2β Απώλεια απλότητας λύσης Β2β για τιµολόγηση απορροφούµενης από ΑΤΣ ενέργειας µέσω διµερών συµβολαίων µε Α/Π Πρόσθετη επιβάρυνση Ειδικού Λογαριασµού ίση µε το κόστος των αποφευγόµενων δικαιωµάτων εκποµπών ΑΤΘ ανά αποθηκευόµενη αιολική MWh ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 15

17 Σχήµα 2. Ροές ενέργειας και πληρωµών για τις εναλλακτικές λύσεις τιµολόγησης απορροφούµενης από τον ΑΤΣ αιολικής ενέργειας, προερχόµενης είτε από το σύνολο των Α/Π του Συστήµατος (λύσεις Β1α, Β1β, Β1γ), είτε από συνεργαζόµενα Α/Π µέσω διµερών συµβολαίων (OTC) (λύσεις Β2α, Β2β, Β2γ). Οι εξετασθείσες λύσεις κατά περίπτωση καλύπτονται από το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο της Αγοράς, µε την εξαίρεση των επιλογών Β1β, Β1γ και Β2γ, οι οποίες απαιτούν νοµοθετική κατοχύρωση µε εισαγωγή της δυνατότητας ενίσχυσης των ΑΤΣ κατά την απορρόφηση πλεονάζουσας αιολικής ενέργειας µέσω του µηχανισµού εγγυηµένων τιµών, µε ισοδύναµη αποµείωση της ταρίφας των αιολικών ή και µε άµεση επιδότηση της τιµής αγοράς της ενέργειας αυτής από τους ΑΤΣ. Σε κάθε περίπτωση, προκειµένου να υπάρχει κίνητρο για την αξιοποίηση της πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής από αποθηκευτικούς σταθµούς, απαιτείται τροποποίηση της πρόβλεψης του ν.3851/2010 περί αποζηµίωσης των Α/Π για περικοπές που αυτά υφίστανται κατ εντολή του ιαχειριστή, είτε µε κατάργησή της, όπως ήδη συµβαίνει στα κορεσµένα συστήµατα των Μ Ν, είτε µε περιορισµό της σε χαµηλά επίπεδα, ώστε να έχει ορθολογισµό η εισαγωγή ενδιάµεσης ισοδύναµης ταρίφας (Cw- Cw) για την πλεονάζουσα αιολική παραγωγή που αξιοποιείται µέσω αποθήκευσης. 5.3 Προκρινόµενο µοντέλο διαχείρισης και τιµολόγησης των ΑΤΣ Γενικές αρχές διαχείρισης και τιµολόγησης Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, κρίνεται ως πλέον ενδεδειγµένη η δραστηριοποίηση των ΑΤΣ στο πλαίσιο της Αγοράς, µε ή χωρίς ενίσχυση για την αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής. Συγκεκριµένα, οι ΑΤΣ θα συµµετέχουν στην Αγορά, όπως ήδη συµβαίνει σήµερα στην Ελλάδα και διεθνώς, διακινώντας κατά βάση ενέργεια µεταξύ κοιλάδας και αιχµής, εκµεταλλευόµενοι τις διαφορές της οριακής τιµής που διαµορφώνονται για την αποκόµιση ενεργειακών εσόδων. Η τιµολόγηση της παραγόµενης ενέργειας θα πραγµατοποιείται πάντοτε στην εκάστοτε οριακή τιµή, ανεξαρτήτως της προέλευσής της. Η απορροφούµενη ενέργεια θα τιµολογείται κατ αρχήν στην ΟΤΣ. Ειδικά όταν η ενέργεια αυτή προέρχεται από την αξιοποίηση πλεονάζουσας αιολικής παραγωγής του συνόλου των ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 16

18 Α/Π του Συστήµατος, τότε υπάρχει η δυνατότητα εφαρµογής του µοντέλου τιµολόγησης Β1β, όπου η ενέργεια των Α/Π τιµολογείται µε βάση τις ισχύουσες εγγυηµένες τιµές και η απορροφούµενη από τον ΑΤΣ στην εκάστοτε ΟΤΣ, αλλά µέρος Cw /MWh της εγγυηµένης τιµής αποδίδεται στον ΑΤΣ εν είδει ενίσχυσης, µειώνοντας έτσι την τιµή αγοράς της απορροφούµενης από αυτόν ενέργειας, ενώ οι αιολικοί παραγωγοί λαµβάνουν για την ίδια ενέργεια µειωµένη αποζηµίωση, Cw- Cw /MWh, ώστε να µην προκύπτει επιβάρυνση του Ειδικού Λογαριασµού. Η επιδότηση της τιµής αγοράς της απορροφούµενης αιολικής παραγωγής κατά το κόστος των δικαιωµάτων εκποµπής CO2, σύµφωνα µε τις επιλογές τιµολόγησης Β1γ και Β2γ, παρέχει τη δυνατότητα πρόσθετης ενίσχυση των αποθηκευτικών σταθµών για υποστήριξη της βιωσιµότητάς τους, µε επιβάρυνση όµως του Ειδικού Λογαριασµού. Πέραν των εσόδων από τις αγορές ενέργειας, οι ΑΤΣ συµµετέχουν επίσης στις αγορές επικουρικών υπηρεσιών και αποκλίσεων και η στρατηγική προσφορών τους διαµορφώνεται αποκλειστικά από τους παραγωγούς, στο πλαίσιο της βελτιστοποίησης των εσόδων των σταθµών τους. Επιπλέον, οι σταθµοί δικαιούνται αποζηµίωση από τον µηχανισµό διασφάλισης επάρκειας ισχύος (Α Ι), αντίστοιχη µε αυτή που λαµβάνουν οι ευέλικτοι σταθµοί παραγωγής του Συστήµατος, όπως ήδη εφαρµόζεται σήµερα µε κριτήριο τη συµβολή τους στη µείωση της αιχµιακής ζήτησης. Ανάλογα µε τις συνθήκες της Αγοράς, είναι δυνατό να καθοριστεί άνω όριο για τη συνολικά αποζηµιούµενη ισχύ ΑΤΣ µε διάφορες µεθοδολογίες. Σε κάθε περίπτωση, για τον καθορισµό του ορίου θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η απαιτούµενη ικανότητα ΑΤΣ για την υποστήριξη της αναµενόµενης διείσδυσης ΑΠΕ στο Σύστηµα. Επίσης είναι σηµαντικό να παραµείνει ανοικτή η δυνατότητα σύναψης διµερών συµβολαίων µε Α/Π για διαχείριση των περικοπών τους, επιλογή η οποία εκτιµάται ότι µπορεί να συµβάλει στη βιωσιµότητα των ΑΤΣ σε συνθήκες υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ, καθώς δίνει τη δυνατότητα αποθήκευσης ενέργειας σε τιµές αισθητά χαµηλότερες της οριακής τιµής, ενώ επιπλέον δεν δηµιουργεί διαχειριστικές δυσκολίες στην υλοποίησή της και συµβάλλει άµεσα στην απορόφηση ενέργειας ΑΠΕ. Οι ΑΤΣ είναι σκόπιµο να µπορούν να συνάπτουν διµερή συµβόλαια και µε συµβατικούς σταθµούς (π.χ. λιγνιτικούς) προκειµένου να διασφαλιστεί η ελάχιστη παραγωγή τους κατά τις ώρες χαµηλού φορτίου, σε τιµές που συµφωνούνται µεταξύ των συµβαλλόµενων µερών, αλλά εκτιµάται ότι οπωσδήποτε θα είναι χαµηλότερες του µεταβλητού κόστους των µονάδων βάσης και άρα συµφέρουσες για τους ΑΤΣ στο πλαίσιο του arbitrage Εξειδίκευση για περιοχές µε κορεσµένα δίκτυα Ειδική περίπτωση που χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς είναι οι περιοχές του διασυνδεδεµένου συστήµατος που έχουν χαρακτηριστεί κορεσµένες ως προς την περαιτέρω αδειοδότηση και ανάπτυξη σταθµών ΑΠΕ, λόγω περιορισµένης µεταφορικής ικανότητας των δικτύων. Η εγκατάσταση αποθηκευτικών σταθµών στις περιοχές αυτές µπορεί να δηµιουργήσει σηµαντικό πρόσθετο περιθώριο υποδοχής νέων εγκαταστάσεων ΑΠΕ, η παραγωγή των οποίων κατά τη διάρκεια περιόδων κορεσµού θα αποθηκεύεται τοπικά και θα αποδίδεται στο Σύστηµα σε περιόδους όπου δεν υφίσταται συµφόρηση. Πρόκειται για φιλοσοφία αδειοδότησης και λειτουργίας που παρουσιάζει οµοιότητες µε αυτή των υβριδικών σταθµών στα Μ Ν, τα οποία είναι ήδη κορεσµένα. Με τον τρόπο αυτό δηµιουργούνται νέες υποδοµές σταθµών ΑΠΕ, πέραν των ήδη αδειοδοτηµένων και λειτουργουσών, οι οποίες θα συνεργάζονται συστηµατικά µε αποθηκευτικούς σταθµούς, ως συνοδευτικές εγκαταστάσεις αυτών. Για τους συνεργαζόµενους αιολικούς και αποθηκευτικούς σταθµούς ενδείκνυται να εφαρµοστεί το µοντέλο διαχείρισης που περιγράφηκε στην προηγούµενη παράγραφο, µε τιµολόγηση σύµφωνα µε την επιλογή Β2β, δηλαδή ανεξάρτητη τιµολόγηση της παραγόµενης αιολικής και της απορροφούµενης από τους ΑΤΣ ενέργειας και αποζηµίωση των ΑΤΣ από τους συµβεβληµένους µε αυτούς σταθµούς ΑΠΕ εκτός Αγοράς, στο πλαίσιο των διµερών συµβολαίων. Εφόσον κριθεί απαραίτητο για την ενίσχυση της βιωσιµότητας των σταθµών, µπορεί επίσης να εφαρµοστεί το µοντέλο τιµολόγησης Β2γ, µε επιδότηση του κόστους των δικαιωµάτων εκποµπής ΑΤΘ για την απορροφούµενη αιολική παραγωγή. Η απόδοση της αποθηκευµένης ενέργειας των ΑΤΣ ενδείκνυται να γίνεται σε τιµές αγοράς, όπως προαναφέρθηκε. Το παραπάνω µοντέλο διαχείρισης µπορεί να προσελκύσει ενδιαφέρον υπό την προϋπόθεση ότι: ο κορεσµός απορρόφησης ενέργειας ΑΠΕ εµφανίζεται κυρίως κατά τις ώρες χαµηλής ζήτησης και άρα χαµηλών τιµών αγοράς, ενώ αντίθετα κατά τις ώρες υψηλού φορτίου και τιµών δεν υφίσταται κορεσµός ως προς την εξαγωγική ικανότητα του τοπικού δικτύου, ώστε να είναι ΕΠΙΣΕΥ - ΕΜΠ 17