Γιάννης Σμαραγδής Επιστρέφω σαν αντίδωρο αυτό που μου έδωσε ο τόπος μου

Transcript

1 Giannis Smaragdis ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΠΑΠΑΔΑΤΟ ΒΥ CHARALAMPOS PAPADATOS Γιάννης Σμαραγδής Επιστρέφω σαν αντίδωρο αυτό που μου έδωσε ο τόπος μου Γεννήθηκε στην Κρήτη το Σπούδασε σκηνοθεσία και επικοινωνία στο Παρίσι. Υπήρξε καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα ΜΜΕ. Έγραψε βιβλία (βασισμένα σε δικά του σενάρια κυρίως), σκηνοθέτησε σήριαλ («Σιγά... η πατρίδα κοιμάται», «Χαίρε Τάσο Καρατάσο»), ντοκιμαντέρ («Αιγαίο: Από τον Όμηρο στον Ελύτη», «Πόρος: Σεφέρης», «Σπύρος Λούης») και κινηματογραφικές ταινίες («Κελί Μηδέν», «Το τραγούδι της επιστροφής», «Καβάφης», «Ελ Γκρέκο»). Αυτό τον καιρό ετοιμάζει τη νέα του μεγάλη κινηματογραφική απόπειρα, με τίτλο «Ο Θεός αγαπάει... το χαβιάρι!». Θα αφηγηθεί την πορεία και τη ζωή του ευεργέτη Ιωάννη Βαρβάκη. Κύριε Σμαραγδή, ο Θεός εκτός απ «το χαβιάρι»... αγαπάει και τους Έλληνες; Γιατί αυτό τον καιρό... πρέπει να είναι ο μόνος! O Xριστός αγαπούσε και αγαπάει τους Έλληνες, όσο οι Έλληνες αγαπάνε την πατρίδα τους, την κληρονομιά τους, όταν τη μεγαλώνουν και την επαυξάνουν. Όταν εμείς στέλνουμε την ευγνωμοσύνη μας στα πράγματα που μας γέννησαν και μαθαίνουμε από το παρελθόν μας, τότε βέβαια ο Θεός είναι με το μέρος μας. Ο Θεός ξέρει να πηγαίνει με το καλό. Όσο πράττουμε το καλό για μας και για τους ανθρώπους γύρω μας, για την πατρίδα μας, αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο, ο Θεός μας αγαπάει. Όταν του ζητάμε δύναμη για να πλουτίσουμε και να κατατροπώσουμε τον διπλανό μας, τότε γιατί να μας βοηθήσει; I offer what my country has given me as a gift in return... Born in Crete in 1946, he studied stage direction and communication in Paris. He used to teach at Panteion University, Department of MM. He has written books (based mainly on his own scripts), he has directed TV series («Hush... the country is sleeping», «Hail Tasos, Karatasos»), documentaries ( Aegean: From Homer to Elytis, Poros: Seferis «Spyros Louis») and films («Cell-Zero,» «The Song of return», «Cavafy», «El Greco»). He is currently preparing his new major film venture, entitled «God loves... caviar!»; he shall trace the path and life of philanthropist Ioannis Varvakis. Mr. Smaragdis, caviar aside, does God also love Greeks? Cause nowadays he must be the only one left! Christ used to love, and still loves, Greeks so long as they love their country and their heritage, and they add to it and further it. When we show our gratitude for things we have been born of and learn about our past, then naturally, God is on our side. God knows to be on the side of virtue. As long as we do well by ourselves and people around us, by our country, and the whole world, God loves us. When we ask him for power to command riches and defeat our neighbor, why should he help us? 34 OnBlue OnBlue 35

2 Σας θλίβει η εικόνα της σημερινής Ελλάδας; Ένας πολιτισμός που χάρισε το «φως» στην οικουμένη, να αναζητάει δανεικά για να μην του κόψουν... φως, νερό, τηλέφωνο; Από το 1821 έως τις μέρες μας η Ελλάδα ζει με δανεικά, ουσιαστικά αυτό, είναι μια σκλαβιά μέσω των δανείων. Αυτό, με κάποιο τρόπο, στους δύο αυτούς αιώνες, η Ελλάδα, κυρίως από τους Έλληνες του εξωτερικού, το ξεπέρασε και δεν βρέθηκε με τη θηλιά στο λαιμό. Οι Έλληνες τα τελευταία χρόνια ζούσαν με έναν τρόπο πολύ εγωιστικό, ο καθένας κοίταζε το εγώ του και όχι το εμείς, έ λοιπόν δεν θα ερχόταν η κρίση, τα δάνεια; Δάνεια και παραγωγή μηδέν. Οι αγρότες χαθήκαν, γίναμε όλοι επιδοτούμενοι τεμπέληδες. Δεν υπήρχε ένα όραμα να υπηρετηθεί ώστε να συγκρατηθεί ο Έλληνας για να μην καταναλώνεται στο ασήμαντο. Φτάσαμε σ αυτή την ταπεινωτική στιγμή οι Έλληνες να είναι επαίτες της Ευρώπης για άλλη μια φορά, αλλά με άσχημο τρόπο. Βέβαια, μου κάνει κατάπληξη το ότι οι Έλληνες που έχουν πολλά χρήματα, δεν ενεργοποιήθηκαν για να στηρίξουν την πατρίδα τους, όπως έκαναν παλαιότερα οι μεγάλοι ευεργέτες. Η Ελλάδα είναι η μήτρα, η μάνα και αυτή τη στιγμή πονάει και χρειάζεται βοήθεια και όταν αυτή είναι άρρωστη, είμαστε όλοι. Καταπιαστήκατε στο έργο σας με μεγάλες μορφές της πνευματικής ζωής της Ελλάδας. Μπορούν αυτοί οι άνθρωποι μαζί με άλλους, να μας επαναφέρουν με τη σκέψη, τη στάση τους και την ηθική τους... στο σωστό δρόμο; Ναι, όταν και οι ίδιοι είναι στο σωστό δρόμο. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή, λυπάμαι που το λέω, δεν υπάρχει πνευματική ηγεσία, ο καθένας μας είναι κλεισμένος στο καβούκι του και στον εγωισμό του και δεν υπάρχουν άνθρωποι που η ζωή τους να γίνεται παράδειγμα και όχι τα λόγια τους. Στο παρελθόν υπήρξαν, τώρα όχι και το λέω αυτό με θλίψη. Επίσης θέλω να πω ότι πάντα μια μεγάλη τέχνη που είχε επιρροή στον κόσμο ήταν και είναι ο κινηματογράφος Does Greece s present state grieve you? a civilization that lent light to the world, looking to borrow to settle the bills and prevent the interruption of power, telephone and water supply? From 1821 onwards and to this day, Greece has been living on borrowed money, a slave essentially to loans. Greece somehow mainly with the aid of expat Greeks overcame that and didn t end up with a noose around its neck. Greeks had lately been leading a largely selfish existence. Each person cared for his ego alone setting the notion of the group entirely aside. Wouldn t a crisis and loans show up on our doorstep? Loans and no production whatsoever. Farmers perished as we all become funded sloths. There was no vision to serve and prevent Greeks from spending themselves on trivialities. We have arrived at this humiliating point where Greeks are once more begging of Europe, in an ugly sense. I am however surprised, that wealthy Greeks haven t taken any 36 OnBlue OnBlue 37

3 και αυτό δεν έχει αξιοποιηθεί από την Ελλάδα, ούτε από το κράτος ούτε και από τους σκηνοθέτες και γιατί αυτό; Γιατί ο ελληνικός κινηματογράφος αλληθωρίζει, κοιτάζει στο εξωτερικό τι γίνεται και μετά έρχεται να μας το εισάγει. Αντί οι Έλληνες κινηματογραφιστές να κοιτάξουν να δούνε πώς θα μιλήσουν με τον Έλληνα θεατή, όπως έκανε παλιά ο εξαίρετος ελληνικός κινηματογράφος, κάνουν ταινίες για το πώς θα αρέσουν στο τάδε φεστιβάλ. Και το άλλο λάθος είναι η επιλογή των θεμάτων, που αντί να είναι ελληνικά, άρα αυτόματα διεθνή, κοιτάζουν πια να είναι μοδάτα για το εξωτερικό και φτάσαμε εκεί που φτάσαμε. Οι εξαιρέσεις είναι ο Τάσος Μπουλμέτης με την Πολίτικη Κουζίνα, ο Παντελής Βούλγαρης με τις Νύφες Και εσείς με τον El Greco (γέλια) Κι εμείς με τον Greco αυτό δεν παραδειγμάτισε όμως action to support their country, as great benefactors used to do once upon a time. Greece is the womb, the mother that is now in pain and needs help; and when it suffers, we all suffer. In your work, you have turned to great figures of Greek intellect. Could those people, along with everyone else, restore us to the right path by means of their way of thinking, their attitude and ethics? Yes, when they themselves are on the right path. I m sorry to say, but there is no intellectual leadership in Greece at the moment. Each of us is drawn in, encaged in his ego. There are no people whose life and not words set an example. There have been in the past, but not now and I deeply regret having said that. I would also like to add that cinema had always been and still is a great art form with influence on people but this hasn t been turned to advantage in Greece, either by the state or directors, and why is that? Because Greek cinema is perpetually squinting, it first takes a look at what is happening abroad and then seeks to market the import. Greek cinematographers make films for consumption in some festival or other instead of aspiring to speak to Greek spectators, in the way the exquisite old Greek cinema used to do. Another mistake is the choice of themes, which instead of being Greek and international by proxy are selected to be fashionable abroad. And so we have arrived at this point. Tasos Boulmetis, director of A touch of spice and Pantelis Voulgaris, director of Brides are exceptions to this rule And you, with El Greco [Laughter] yes, us too, with El Greco not that it has set an example though What runs thicker in the blood of Greeks: magnificence or decline? What nurtures and what weakens each of the two? Elytis says I ve never seen so strange or beautiful a land as this that fate has chanced to 38 OnBlue OnBlue 39

4 Τι θα εντοπίζατε σε μεγαλύτερο βαθμό στο αίμα των Ελλήνων: το «μεγαλείο» ή την «κατρακύλα»; Τι ευνοεί και τι αποδυναμώνει το καθένα απ αυτά; Ο Ελύτης λέει «Όμορφη και παράξενη πατρίδα ωσάν αυτή που μου λαχε δεν είδα». Είμαστε και μεγαλειώδεις αλλά και φρικαλέοι, εξαρτάται από τη στιγμή μας. Το 1940 κάναμε ένα μεγαλειώδες πράγμα, μετά εμείς οι ίδιοι κάναμε έναν εμφύλιο. Οι Έλληνες δώσαμε στον παγκόσμιο πολιτισμό δύο πράγματα, την κατανόηση στον αδύναμο και στον ηττημένο και το μηδέν άγαν, το μέτρο δηλαδή, που εμείς οι ίδιοι χάσαμε. Πιστεύετε ότι ο μόνος τρόπος να απευθυνθούμε στο παγκόσμιο κοινό, με θέματα που να το αφορούν, είναι να αναδείξουμε μορφές σαν τον Όμηρο, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τον Καβάφη ή τον Ελ Γκρέκο, που εμπεριέχουν από μόνοι τους μια παγκοσμιότητα; Ακριβώς αυτό είναι το ζήτημα, πρέπει οι Έλληνες κινηματογραφιστές να κάνουν, να στραφούν στα μεγάλα ελληνικά πρόσωπα που είναι και παγκόσμια. Η επιλογή των προσώπων που αναλαμβάνετε να αναδείξετε, γίνεται βάσει ποιων κριτηρίων; Ή είναι θέμα έμπνευσης της στιγμής; Για τον Καβάφη ας πούμε, διάβασα σε μία συνέντευξή σας που είπατε ότι ήταν «κάτι που μου επιβλήθηκε από κάποιες δυνάμεις που δεν τις γνωρίζω, ούτε τις ορίζω»! Ναι, ούτε τις ορίζω, ούτε τις γνωρίζω. Ο Σωκράτης έλεγε «ό,τι λέω δεν είναι δικό μου, το υπαγορεύει ένα εσωτερικό μαντείο που την προέλευσή του δεν γνωρίζω. Σ όλους τους ανθρώπους χαρίζονται όλα, αρκεί να είσαι σε θέση να καταλάβεις τη δωρεά που σου δόθηκε για να την περιποιηθείς και να την αξιοποιήσεις ανάλογα. Οι καλλιτέχνες έχουν αυτή την υποχρέωση, το ταλέντο που τους δίνεται πρέπει να το αξιοποιήσουν τόσο, ώστε να είναι χρήσιμο στους άλλους. Ενδιάμεσοι είμαστε. make my fatherland. We are both magnificent and weird, it depends on the moment. We performed a magnificent feat in 1940 and then plunged ourselves in a civil war. We, Greeks, have offered two things to world culture, understanding for the weak and the defeated and miden agan (exaggerate nothing), namely, the good measure that we ourselves have lost. Do you think that the only way to address an international audience - with subjects of their interest - is to turn to and elevate figures like Homer, Elytis, Seferis, Cavafy or El Greco that command in themselves an element of the international? That is precisely the point. Greek cinematographers should turn to great Greek personas that cannot but also be international. Do you select the people you choose to bring out based on any criteria? Or is it a matter of momentary inspiration? Say, I read one of your interviews about Cavafy where you had said something like it was 40 OnBlue OnBlue 41

5 Και σε κάποιο άλλο σημείο συνέντευξής σας, αναρωτιέστε, «Μήπως ο Καβάφης και κατ επέκταση η ταινία, θέτει το ερώτημα κατά πόσον η Ελλάδα και οι Έλληνες, δεν μπορούν να φτάσουν στο πεπρωμένο τους, επειδή υπάρχει διχασμός μεταξύ αρχαίου ελληνικού πνεύματος και χριστιανισμού; Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα, αλλά πιστεύω ότι σε κάποιες χιλιάδες χρόνια οι θρησκείες δεν θα υπάρχουν, ο άνθρωπος θα έχει βρει τον τρόπο να μιλάει με τον Θεό χωρίς ενδιάμεσους. Οι αρχαίοι Έλληνες αυτό έκαναν, μιλούσαν με το θείο και το προσανατολίζανε σε ορισμένους εξειδικευμένους θεούς σαν να ήταν διπλανοί τους, χωρίς αυτή την ταπείνωση που ζητάνε οι θρησκείες για να σου αποκαλυφθεί ο Θεός. Δεν χρειάζεται τέτοιο πράγμα. Δεν ανήκει στον Έλληνα αυτή η στάση του χριστιανισμού. Ο χριστιανισμός ζητούσε ταπείνωση, η αρχαία Ελλάδα ζητούσε πίστη. Είναι διαφορετικά πράγματα πίστη του ελεύθερου ανθρώπου όμως, όχι του δογματισμένου και του ταπεινωμένου. Αυτό νομίζω μπέρδεψε λίγο τα πράγματα στην Ελλάδα, αλλά το μέλλον σε δέκα χιλιάδες χρόνια ποιον θα συναντήσει; Τον Πλάτωνα θα συναντήσει και ίσως κάποιους ποιητές από τον 2ο αιώνα που οι αναγωγές τους είναι εκατό τοις εκατό πάνω στη γεωγραφία του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα. Αλλά κυρίως αυτό που δεν μας άξιζε είναι το μαύρο imposed upon me by forces that I neither know, nor command! Yes, I neither know, nor command them. Socrates used to say what I say is not mine; it is dictated by an inner oracle whose origin I know not. All people are given everything so long we are in the position to realize the gift that has been given to us, care for it and put it to good use. Artist are obliged to do so, they have to utilize the talent they have been given in a manner to become useful to others. We are but intermediaries. At another point of your interview you were wondering Could Cavafy and subsequently the movie, be asking to what extend the fact that ancient Greek spirit and Christianity are at odds is responsible that Greece and Greeks cannot fulfill their destiny? This is a major issue but I believe that religions shall be no more in a few millennia. Man shall find a way to talk to God directly, no intermediaries. That is what ancient Greeks did, they were in dialogue with the divine and were addressing some specific gods, as though they were their neighbors without the humiliation demanded by religions so that God may be revealed. No such thing is necessary. This attitude of Christianity does not belong with Greeks. Christianity was seeking humiliation, ancient Greece was seeking faith. They are different things the faith of a free man though, not of a dogmatic and humiliated one. I think this has slightly perplexed things in Greece. Still, whom is the future going to come across in ten thousand years? It shall come across Plato, and possibly some 2nd century poets whose deductions are drawn entirely upon the intellectual space Pythagoras and Plato had mapped. However, what we did, under no circumstances deserve, was the black cloth. Even priests of the Eleusinian Mysteries used to wear white. White makes you a brighter man, with white you are asking that light be delivered to you. Black only shows that you are in mourning. What do you think of TV? Private and state. I m particularly disappointed by their image. The whole national cultural network is destroyed, anything intellectual. The only subject not addressed on TV is that. As if all the fashion models and that mob were born here. But Elytis was with us till recently, how did that spring out? The absolute reign of nonsense. Is new technology against us or a tool for creation? If you know how to use it, it is a tool, what is against us is how complex it is! What do you think of the new generation? ράσο, ακόμα και οι ιερείς που υπήρχαν τότε των Ελευσίνιων μυστηρίων φορούσαν άσπρα, το άσπρο σε κάνει φωτεινό άνθρωπο, με το άσπρο ζητάς να σου έρθει το φως, με το μαύρο δείχνεις ότι πενθείς. Πώς σας φαίνεται η τηλεόραση που έχουμε; Και η ιδιωτική και η δημόσια; Είμαι εξαιρετικά απογοητευμένος από αυτή την εικόνα, καταστρέφεται ο πολιτιστικός εθνικός ιστός, κάθε πνευματικότητα. Για το μόνο πράγμα που δεν συζητάνε στην τηλεόραση είναι αυτό, λες και σε αυτό τον τόπο γεννήθηκαν όλα τα μοντέλα και όλος αυτός ο συρφετός. Μα μέχρι προχθές ήταν δίπλα μας ο Ελύτης, πώς ξεπετάχτηκε όλο αυτό; Η απόλυτη κυριαρχία της σάχλας. «Οι Έλληνες δώσαμε στον παγκόσμιο πολιτισμό δύο πράγματα: την κατανόηση στον αδύναμο και στον ηττημένο και το μηδέν άγαν, το μέτρο δηλαδή, που εμείς οι ίδιοι χάσαμε. Οι νέες τεχνολογίες της εποχής μας, πολεμάνε ή είναι εφόδιο στη δημιουργία; Αν ξέρεις να τις χρησιμοποιήσεις είναι εφόδιο, η ευκολία τους είναι το εμπόδιο! Τη νέα γενιά πώς τη βλέπετε; Με ποιους «δράκους» καλείται να παλέψει; Καλή ερώτηση. Έχουν να παλέψουν με την ευδαιμονία, διότι όλα τους δόθηκαν πολύ εύκολα και κυρίως με την απουσία οράματος. What monsters will it have to fight? Good question. They have felicity to fight as all has been offered to them, with no struggle, and mostly, with no vision. How do you relax and what do you do for fun? Could you name a few books you have dearly loved? Films? Do you listen to music? What mostly relaxes me is playing with my nineteen-year-old son; watching his mind s twists and turns, to watch how a young person sees the world. I love looking at the sea Films, there are some I keep watching. I like Tarkovsky, Dimos Avdeliodis among the Greek and Damianos among the old. Μusic, our Charoula (Alexiou), and I truly take off with Beethoven s Ninth. Give us some detail regarding your next step, the blockbuster entitled, God loves caviar. It is the life story of Greek pirate, Ioannis Varvakis who then became a saint. The movie deals essentially with how he came to understand what God would want for him through the many torments of his life. What would you say about the distance you have covered so far, your accomplishments in your personal and professional life? If 42 OnBlue OnBlue 43

6 «We, Greeks, have offered two things to world culture, understanding for the weak and the defeated and miden agan (exaggerate nothing), namely the good measure we ourselves have lost. Πώς χαλαρώνετε και με τι διασκεδάζετε; Πείτε μας κάποια βιβλία που αγαπήσατε πολύ; Ταινίες; Τι μουσική ακούτε; Αυτό που με χαλαρώνει είναι να παίζω με τον γιο μου που είναι 19 ετών, να παρακολουθώ τα τσαλίμια του μυαλού του, το πώς δηλαδή ένας νέος άνθρωπος βλέπει τον κόσμο. Μου αρέσει να βλέπω τη θάλασσα Από ταινίες, υπάρχουν ορισμένες που τις βλέπω συνέχεια. Μου αρέσει ο Ταρκόφσκι, από τους Έλληνες ο Δήμος Αβδελιώδης και από τους παλιούς ο Δαμιανός. Από μουσική η Χαρούλα μας (Αλεξίου), όπως με απογειώνει και η ενάτη του Μπετόβεν. Μιλήστε μας αναλυτικά για το επόμενο βήμα σας. Την υπερπαραγωγή με τον τίτλο, Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι. Είναι η ιστορία του Έλληνα πειρατή Ιωάννη Βαρβάκη που μετεξελίχθηκε σε έναν άγιο. Η ταινία είναι, το πώς ουσιαστικά από τα πολλά βάσανα της ζωής του κατάλαβε τι θα ήθελε ο Θεός από αυτόν, αυτή είναι η ταινία. Για τη διαδρομή σας και τα πράγματα που έχετε καταφέρει στην προσωπική και την επαγγελματική ζωή σας, τι θα λέγατε κάνοντας έναν προσωρινό απολογισμό. Μέχρι αυτή την ώρα που μιλάμε, ο Θεός... αγάπησε και πόσο, τον Γιάννη Σμαραγδή; Θα είμαι αχάριστος αν πω ότι δεν είμαι ένας ευτυχής άνθρωπος. Μου δόθηκε φως-ταλέντο να το διαχειριστώ, το διαχειρίστηκα, αισθάνθηκα και έδωσα με τη σειρά μου χαρά στους ανθρώπους, πήρα και εγώ χαρά μέσα από όλο αυτό. Σε προσωπικό επίπεδο, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, αισθανόμουν ότι είχα ένα χρέος, να γυρίσω στον τόπο μου, στο Ηράκλειο της Κρήτης, υπό μορφή αντίδωρου όλα όσα μου πρόσφερε. Ήθελα πάντα να κάνω ένα έργο που θα «μεγαλώσει» το Ηράκλειο και νομίζω ότι με τον Greco που και αυτός ήταν Ηρακλειώτης επίσης, έκλεισα τον κύκλο του χρέους. Και με τον καλύτερο τρόπο θα έλεγα, γιατί μαζί με την ταινία δώσαμε και τους πίνακες που έγιναν για την ταινία από τρεις μεγάλους ζωγράφους (Νίκο Μόσχο, Σάββα Γεωργιάδη, Στέλιο Πετρουλάκη) και τα υπόλοιπα στοιχεία της παραγωγής αυτής και έτσι έγινε ένα μουσείο με τίτλο El Greco επιστροφή στην πατρίδα, που είναι ένας από τους πιο επισκέψιμους χώρους του Ηρακλείου. Επιπλέον αισθάνθηκα ότι αυτός ο κύκλος έκλεισε, όταν συνειδητοποίησα ότι αυτό το μουσείο στήθηκε σε μια από τις πύλες των τειχών της πόλης και ακριβώς απέναντι από το νοσοκομείο, που είναι πια γκρεμισμένο, στο οποίο γεννήθηκα. you had to review your life up to now, would you say that God has loved Giannis Smaragdis? How much? I d be ungrateful to say that I m not a happy man. I ve been given light talent to work with and I have done so, I have felt great happiness and been the cause of it for other people in return, I felt true joy with that. On a personal level, I d felt I had a debt since I could remember myself to give back to my home, to Heraklion, Crete, all that it has given to me in the form of a gift in return. I d always wanted to shoot a film that would bring Heraklion out and I think that I have closed this cycle with Greco who had also been born in Heraklion. I d also say it was done in the best possible way, as the movie was accompanied by a donation of all paintings that had been done for it by three great painters (Nikos Moschos, Savas Georgiadis, Stelios Petroulakis) and the rest of the production elements. So, a museum called El Greco, returning home, was founded and is one of the most visited sites in Heraklion. Furthermore, I felt that this cycle had closed when I realized that this museum had been built by one of the gates of the city walls, opposite the hospital now in ruins where I was born. 44 OnBlue OnBlue 45