Τα Συνταγµατικά δικαιώµατα των αλλοδαπών στην Ελλάδα 1

Transcript

1 348 ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ι Κ Η Γ Ο Ρ Ο Σ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Αθήνα, Οµήρου 34 τ.κ Τηλ φαξ κιν Τα Συνταγµατικά δικαιώµατα των αλλοδαπών στην Ελλάδα 1 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών στην Ελλάδα έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια - µετά τις πληθυσµιακές ανακατατάξεις -ιδιαίτερη σηµασία που συνεχώς εντείνεται( 2 ). 1 Περίληψη διάλεξης µε τον τίτλο: Το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών στην Ελλάδα, που πραγµατοποιήθηκε στην Αµαλιάδα στην Αίθουσα Λαζαράκειο, το Σάββατο 17 Νοεµβρίου 2001, στο πλαίσιο διήµερου συνεδρίου, που οργανώθηκε από την Ένωση ικαστών και Εισαγγελέων σε συνεργασία µε τους ικηγορικούς Συλλόγους Πύργου και Αµαλιάδας. 2 Β λ ά χ ο ς Γ., Η αντινοµία του ανθρώπου και του πολίτη-το κοσµοπολιτικό δικαίωµα του ανθρώπου στα Ελληνικά προεπαναστατικά και επαναστατικά κείµενα και η συνταγµατική προστασία του αλλοδαπού, ΤόµοςΤιµητικός του ΣτΕ, ΙΙ, 1982, σ. 25 επ. - Β ε ν ι ζ έ λ ο ς Ευ., Η Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια και το Ελληνικό Σύνταγµα, ΕΕΕυρ τ. 2, Σ. 271 επ.- Ο ί δ ι ο ς, Η Συνθήκη του Μάαστριχτ και ο ευρωπαϊκός συνταγµατικός χώρος ΤοΣ 1993, σ. 453 επ.- Β η λ α ρ ά ς Μιχ., Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ΤοΣ B l a n p a i n A.- Κ ο υ κ ι ά δ η ς Γ., Το κοινοτικό δίκαιο της εργασίας, Β ο ύ λ γ α ρ η ς Ι., Η συνταγµατική προστασία του αλλοδαπού, ΕΕΝ (1980) σ. 953 επ.- Του ί δ ι ο υ, Η συνταγµατική προστασία του αλλοδαπού, σ.τ. Πέντε χρόνια εφαρµογής του Συντάγµατος του 1975, (1981) σ. 125 επ. - Β ρ έ λ λ η ς Σπ., Ιδιωτικό ιεθνές ίκαιο, Γ ι α ν ν ο ύ λ η Χριστ. Ο Ευρωπαίος Πολίτης, ΤοΣ 1996 σ. 347 επ- α γ τ ό γ λ ο υ Πρ., Συνταγµατικό ίκαιο-ατοµικά ικαιώµατα, Η λ ι ο π ο ύ λ ο υ- Σ τ ρ ά γ γ α Τζ., Απέλαση, επαναπροώθηση (refoulement), έκδοση αλλοδαπών και η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατα των βασανιστηρίων, Ανάτυπο από το περιοδικό Το Σύνταγµα, τόµ. 22, τευχ. 1, Ι ω ά ν ν ο υ Κρ., Απέλαση υπηκόων Κράτους µέλους της ΕΟΚ, Του ί δ ι ο υ, Το δικαίωµα διαµονής στην κοινοτική έννοµη τάξη ΕΕΕυρ 1992, σ. 3 επ.- Κ α π ν ο π ο ύ λ ο υ Ελισ.- Σ π ί γ κ ε λ Ν., Τι ισχύει για την απόκτηση ακινήτων από κοινοτικούς υπηκόους στην επικράτεια της Ελλάδας, ΝοΒ 1994 σ. 717 επ. - Κ α ρ α γ ι ά ν ν η ς Τ., Ιθαγένεια - Η πολιτογράφηση στην Ελλάδα, Κ α ρ α γ ι α ν ν ο π ο ύ λ ο υ - Λ ε λ ο ύ δ α Ι., Το ηµόσιον-fiscus ενώπιον της αρχής της ισότητας, 1974, σ. 75 επ.- Κ α ρ α κ α τ σ ά ν η ς Αλ.- Γ α ρ δ ί κ α ς Στ., Ατοµικό Εργατικό ίκαιο, Κ α τ ρ ά κ η ς Ανδρ., Λαθροµετανάστευση και µειονοτικό στον ορίζοντα, Κ ο υ κ ι ά δ η ς Γ., Σχέσεις συντάγµατος και εργατικού δικαίου, Κ ο υ κ ι ά δ η ς Ι., Εργατικό ίκαιο. Ατοµικές εργασιακές σχέσεις, Λ α σ κ α ρ ί δ η ς Κ., Οι αλλοδαποί εν Ελλάδι, ΕΕΝ 1939, σ. 501 επ. - Λ ο β έ ρ δ ο ς Α., Η συνταγµατική κατοχύρωση του πολιτικού ασύλου, ΝοΒ 1988, σ Μ ά ν ε σ η ς Αρ., Ατοµικές Ελευθερίες, 1982, σ Μ α ν ι τ ά κ η ς Α., Το υποκείµενο των συνταγµατικών δικαιωµάτων κατά το άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγµατος, 1981, σ. 99 επ. - Ο ί δ ι ο ς, Το υποκείµενο των συνταγµατικών δικαιωµάτων κατά το άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγµατος, M α ρ ι δ ά κ η ς Γ., Γνµδ., Ιθαγένεια -τρόπος αποκτήσεως κατ αστ. Νόµον προϋποθέσεις εκπτώσεως ελληνικής ιθαγενείας κτηθείσης παρ αλλοδαπού κλπ., Θ. ΝΣτ 1945, σ. 70επ.- Αιµίλιος και Αλέξανδρος Μ π ε ν τ ε ρ µ ά χ ε ρ -

2 Η Ελλάδα από κατά παράδοση χώρα αποστολής µεταναστών µετατράπηκε σχετικά γρήγορα σε χώρα υποδοχής, επηρεαζόµενη άµεσα από το ισχυρό µεταναστευτικό ρεύµα που συνεπάγεται πληθυσµιακές ανακατατάξεις. Τα προβλήµατα από την αναστροφή της πραγµατικής αυτής κατάστασης δεν είναι λίγα, προβλήµατα που εντείνονται τόσο από τον µικρό αριθµό του γηγενούς πληθυσµού, όσο και από την γεωγραφική θέση, το µεγάλο µήκος των συνόρων και το µεγάλο αριθµό µεταναστών που απότοµα κατέκλεισε τον ελληνικό χώρο. Οι αιτίες του µεταναστευτικού ρεύµατος πολλές και τα δηµιουργούµενα προβλήµατα πολυποίκιλλα, προερχόµενα από τη νόµιµη, αλλά κυρίως από την παράνοµη µετανάστευση.η µεγάλη πρόκληση του παρόντος αλλά και του µέλλοντος είναι: ενσωµάτωση ή όχι στην ελληνική κοινωνία των αλλοδαπών; 2. Η υποδοχή µεταναστών συνδέεται και αυτή µε σειρά πολύµορφων προβληµάτων. Ιδιαίτερη σηµασία έχουν η αρχή της ισόρροπης (από τις χώρες προέλευσης) και η αρχή της ποσοστιαίας (αναφορικά προς το γηγενή πληθυσµό) υποδοχής οικονοµικών µεταναστών. Η κατοχύρωση και προστασία των κάθε είδους δικαιωµάτων των µεταναστών είναι αυτονόητη προϋπόθεση που έγινε και θα γίνεται πάντοτε σεβαστή στην Ελλάδα. Η προστασία των µεταναστών δεν έρχεται ασφαλώς σε αντίθεση µε τη λήψη των απαραίτητων µέτρων για τη διατήρηση ισορροπιών, των οποίων η ανατροπή µόνο δεινά µπορεί να επιφέρει. Είναι βέβαιο, ότι η όλη κατάσταση δεν αντιµετωπίζεται µόνο µε νοµοθετικές διατάξεις. Αλλά άλλο τόσο βέβαιο είναι, ότι η λήψη των κατάλληλων νοµοθετικών µέτρων είναι απαραίτητη. II. ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ 3. Το δίκαιο των αλλοδαπών αναπτύσσεται σε τρία βασικά επίπεδα: συνταγµατικό, διεθνούς δικαίου 3 και νοµοθετικό. Το δίκαιο των αλλοδαπών διακρίνεται, όπως άλλωστε κάθε µερικότερος κλάδος δικαίου, σε συνταγµατικό και κοινό. Ο έλληνας νοµοθέτης επανειληµµένα προσπάθησε πρόσφατα να αντιµετωπίσει το πρόβληµα της µετανάστευσης 4.Οι βασικές διατάξεις που συγκροτούν το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών είναι συνταγµατικές και σε αυτές εδράζεται η παραπέρα διάπλαση της νοµικής µεταχείρισης των αλλοδαπών µέσω του κοινού δικαίου. Οι βασικές διατάξεις του Ελληνικού Συντάγµατος, που αναφέρονται στους αλλοδαπούς, ανευρίσκονται στο κεφάλαιο των θεµελιωδών δικαιωµάτων. Οι αναφερόµενες στα συνταγµατικά δικαιώµατα διατάξεις θέτουν τις βάσεις του δικαίου των αλλοδαπών. 4. Ορισµένα θεµελιώδη δικαιώµατα κατοχυρώνονται από το ισχύον Σύνταγµα υπέρ οποιουδήποτε προσώπου, ανεξάρτητα από εθνικότητα, ηλικία ή άλλη διάκριση. Με την έννοια αυτή φορέας, υποκείµενο των συνταγµατικών αυτών δικαιωµάτων είναι ο ά ν θ Γ ε ρ ο ύ σ η ς, Η έννοµος θέσις του αλλοδαπού εν Ελλάδι, Αρµ., 1973, σ Οι ί δ ι ο ι, Ο δικαστικός έλεγχος της διακριτικής εξουσίας στην απέλαση αλλοδαπού, ΝοΒ 1985, σελ επ.- Ν ι κ η φ ό ρ ο ς - Α ν α σ τ α σ ι ά δ η ς Σ., Η ιθαγένεια των παλιννοστούντων και των πολιτικών προσφύγων, Αρµ 53, 1999, σ. 1371επ.- Π α π α σ ι ώ π η - Π α σ ι ά Ζ., ίκαιο ιθαγένειας, Π α π π ά ς Κ., Η νοµική θέσις των αλλοδαπών κατά το διεθνές δίκαιον, Ρ ά ϊ κ ο ς Α., Συνταγµατικό ίκαιο, Β α, 1983, σ. 115επ.- Σ α ρ ί π ο λ ο ς, Ν.Ν., Συνταγµατικό ίκαιο Γ, 1923, σ Τ σ ά τ σ ο ς.θ., Συνταγµατικό ίκαιο Γ, 1988, σ Χ ρ υ σ ό γ ο ν ο ς Κ., Ευρωπαϊκή ενοποίηση και εθνική κυριαρχία, ΕΕΕυρ 1995, σ. 103 επ.- 3 Κατά το άρθρο 28 παρ. 1 Συντ., οι διεθνείς συµβάσεις έχουν υπερνοµοθετική συνταγµατική ισχύ 4 Ο ν. 1975/1991 αντικαταστάθηκε από τον ν. 2910/2001 Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις, ΦΕΚ Α 91 2

3 ρ ω π ο ς. Πρόκειται κατά κυριολεξία για " α ν θ ρ ώ π ι ν α δ ι κ α ι ώ µ α τ α " τα οποία κατοχυρώνονται όχι µόνον υπέρ των ελλήνων πολιτών, αλλά και υπέρ των αλλοδαπών( 5 ) ή ανιθαγενών. Είναι αδιάφορο αν πρόκειται για νόµιµους ή παράνοµους αλλοδαπούς εντός ή εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα δικαιώµατα αυτά έχουν παναθρώπινο οικουµενικό χαρακτήρα. 5. Εκτός όµως από τα ανθρώπινα δικαιώµατα υπάρχουν σε όλα τα Συντάγµατα δικαιώµατα, τα οποία κατοχυρώνονται µόνον υπέρ των πολιτών της συγκεκριµένης χώρας. Την ίδια διάκριση ακολουθεί και το ελληνικό Σύνταγµα. Γεννάται, εποµένως, το µεγάλο για το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών ζήτηµα, ποια συνταγµατικά δικαιώµατα αναγνωρίζονται και ποια δεν αναγνωρίζονται στους αλλοδαπούς. 6. Χρήσιµη στο σηµείο αυτό είναι η διάκριση των θεµελιωδών δικαιωµάτων σε πολιτικά, οικονοµικά και δικαιώµατα του κοινωνικού χώρου 6. Η διάκριση αυτή µας οδηγεί σε εξαιρετικά χρήσιµες διαπιστώσεις ως προς τα επιµέρους δικαιώµατα. Τα οικονοµικά και τα δικαιώµατα του κοινωνικού χώρου, παρέχονται κατά κανόνα όχι µόνο στους ηµεδαπούς αλλά και στους αλλοδαπούς 7. Αντίθετα τα πολιτικά δικαιώµατα αναγνωρίζονται κατά κανόνα µόνο στους Έλληνες. Επίσης διασφαλιστικά δικαιώµατα, δικαιώµατα που περιέχουν αξίωση διεκδίκησης ή εξασφάλισης υπηρεσίας ή παροχής, αναγνωρίζονται κατ αρχήν µόνον υπέρ των Έλλήνων πολιτών. Ετσι λχ προκειµένου για το δικαίωµα δωρεάν παιδείας ή υγείας. 7. Το δίκαιο των αλλοδαπών εφαρµόζεται στους αλλοδαπούς. Με κριτήριο την ιθαγένεια διακρίνονται οι η µ ε δ α π ο ί από τους αλλοδαπούς. Όσοι έχουν (και) την ελληνική ιθαγένεια είναι ηµεδαποί. Πρόσωπα που έχουν περισσσότερες ιθαγένειες από τις οποίες η µία είναι ελληνική θεωρούνται ηµεδαποί και έχουν τις υποχρεώσεις και τα δικαιώµατα των ελλήνων πολιτών Α λ λ ο δ α π ο ί είναι αυτοί που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια και είτε έχουν την ιθαγένεια ενός ή περισσοτέρων κρατών (πολυϊθαγενείς αλλοδαπόί) είτε δεν έχουν 5 Κατά το άρθρο 126 του ΕισΝΑΚ 2783/1941, "οι αλλοδαποί υπάγονται εις την δικαιοδοσίαν των ηµεδαπών δικαστηρίων δυνάµενοι να εναγάγωσιν ή να εναχθώσιν ως και οι ηµεδαποί κατά τας περί δωσιδικιών κειµένας διατάξεις.." Κατά το άρθρ. 5 παρ. 1 του ΠΚ, "Οι ελληνικοί ποινικοί νόµοι εφαρµόζονται σε όλες τις πράξεις που τελέστηκαν στο έδαφος της επικράτειας, ακόµη και από αλλοδαπούς." Εξαιρέσεις από τον παραπάνω κανόνα εισάγει το προνόµιο της ε τ ε ρ ο δ ι κ ί α ς. Ο αλλοδαπός που απολαµβάνει το προνόµιο αυτό δεν υπάγεται στην δικαιοδοσία των δικαστηρίων της χώρας στην οποία διαµένει. Κατά το άρθρ. 2 ΚΠ εισάγονται εξαιρέσεις από την ποινική δικαιοδοσία Στην δικαιοδοσία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων δεν εµπίπτουν : α) Οι αρχηγοί των ξένων κρατών β) Οι διπλωµατικοί αντιπρόσωποί τους που είναι διαπιστευµένοι στην Ελλάδα. γ) Το προσωπικό της διπλωµατικής αντιπροσωπείας ξένου κράτους που είναι διαπιστευµένο στην Ελλάδα δ) Τα µέλη της οικογένειας των προσώπων που αναφέρονται στα στοιχεία α και β και κατοικούν µαζί τους ε) Το υπηρετικό προσωπικό των προσώπων που αναφέρονται στα στοιχεία α και β, όταν έχει την ίδια υπηκοότητα και στ) Ολα τα άλλα πρόσωπα που απολαµβάνουν το προνόµιο της ετεροδικίας µε βάση είτε συµβάσεις που έχουν συναφθεί µε άλλα κράτη είτε διεθνή έθιµα που γίνονται αποδεκτά από όλα τα κράτη. - Κατά το άρθρ, 3 ΚΠολ : 1. Στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων υπάγονται Έλληνες και αλλοδαποί, εφόσον υπάρχει αρµοδιότητα ελληνικού δικαστηρίου. 2. Εξαιρούνται από τη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων οι αλλοδαποί που έχουν ετεροδικία, εκτός αν πρόκειται για τις διαφορές που υπάγονται στις διατάξεις του άρθρου 29."- 6 Βλ. η µ η τ ρ ό π ο υ λ ο, Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος ΙΙΙ, 2001, σελ 874 επ. 7 Βλ. άρθρ. 2 παρ.1, 5 παρ.1, 2, και 3. Αρθρ. 7 παρ.1,2 και 3.- Αρθρ. 8, 9, 10 και 13.- Αρθρ. 14, 16 παρ.1, 17, 19, 20, 22 παρ.1 και άρθρ Ν. 2910/2001 άρθρ. 2 παρ.2 εδ

4 καµµιά ιθαγένεια (ανιθαγενείς) 9. Πρόσωπα που έχουν περισσότερες ιθαγένειες, στις οποίες δεν συµπεριλαµβάνεται η ελληνική, είναι υποχρεωµένα να επιλέξουν ιθαγένεια µε δήλωσή τους στην υπηρεσία αλλοδαπών και µετανάστευσης, εφόσον είναι εφοδιασµένοι µε δαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο του οικείου κράτους 10. Οι αλλοδαποί µε κριτήριο την εθνικότητα διακρίνονται σε οµογενείς και αλλογενείς 11. Οι κ ο ι ν ο τ ι κ ο ί αλλοδαποί είναι οι υπήκοοι των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικό νοµοθετικό καθεστώς ρυθµίζει τους π ρ ό σ φ υ γ ε ς. Πρόσφυγες είναι οι αλλοδαποί που πληρούν τις προϋποθέσεις της Σύµβασης της Γενεύης του 1951 περί του νοµικού καθεστώτος των προσφύγων και του συναφούς πρωτοκόλλου της Νέας Υόρκης του 1967, στους οποίους έχει αναγνωριστεί η ιδιότητα του πρόσφυγα από τις αρµόδιες αρχές Ο όρος αλλοδαπός µε την ευρεία έννοια, όπως παραπάνω προσδιορίστηκε, περιλαµβάνει κάθε φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια και τους οµογενείς τους κοινοτικούς αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες. Με την στενή έννοια του όρου αλλοδαπός είναι κάθε πρόσωπο, που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια, εκτός από τους οµογενείς, τους κοινοτικούς αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν και άλλη νοµική µεταχείριση. III. ΜΗΤΡΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1. Η ανθρώπινη αξία 10. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανθρώπινη αξία. Το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξίας αποτλεί την καταστατική αρχή της σύγχρονης ελληνικής έννοµης τάξης και κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγµατος. Το µητρικό συνταγµατικό δικαίωµα στην ανθρώπινη αξία κατοχυρώνεται τόσο για τους ηµεδαπούς, όσο και για τους αλλοδαπούς Η ισότητα 11.Η ισότητα είναι καταρχήν συνταγµατικός κανόνας, που εφαρµόζεται µεταξύ Ελλήνων πολιτών. Η αρχή της ισότητας εφαρµόζεται και κατά την άσκηση των δικαιωµάτων, των οποίων φορείς είναι οι αλλοδαποί. Απαγορεύεται οποιαδήποτε διάκριση λόγω εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Οι αλλοδαποί είναι ίσοι µε τους Έλληνες, όσον αφορά τα συνταγµατικά δικαιώµατα που τους αναγνωρίζονται. Αντίθετα, δεν εφαρµόζεται η αρχή της ισότητας στον κύκλο των δικαιωµάτων που δεν τους αναγνωρίζει το ελληνικό Σύνταγµα Ν. 2910/2001 άρθρ. 1: Αλλοδαπός είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια ή που δεν έχει ιθαγένεια. 10 Ν. 2910/2001 άρθρ. 2 παρ. 2 εδ.β.- 11 Εθνικότητα 12 Ν. 2910/2001 άρθρ. 1 εδ. β.- 13 Βλ. η µ η τ ρ ό π ο υ λ ο, Η ανθρώπινη αξία, Νοµική Επιθεώρηση, 1996, τεύχ.1, σελ. 5 επ.- 14 Βλ. άρθρ. 14 ΕΣ Α 4

5 3. Η ελευθερία 12.Η ελευθερία 15 µε την έννοια της µη δουλείας κατοχυρώνεται για όλους, εποµένως και για τους αλλοδαπούς. Για την άσκηση του δικαιώµατος της ελευθερίας απαραίτητη είναι η διάκριση νοµίµων και παρανόµων αλλοδαπών. Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά 16 του και να συµµετέχει στη κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας προϋποθέτει, ότι δεν υπάρχει παραβίαση του Συντάγµατος και των σύµφωνων προς αυτό νόµων.το Σύνταγµά µας κατοχυρώνει το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας 17. IV. ΕΙΣΟ ΟΣ, ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΚΑΙ ΕΞΟ ΟΣ ΑΛΛΟ ΑΠΩΝ 13.Υπάρχουν ορισµένα θέµατα, τα οποία εµφανίζουν ιδιαίτερη ένταση αναφορικά προς τους αλλοδαπούς, ενώ αντίθετα καθόλου δεν απασχολούν, εφόσον πρόκειται για ηµεδαπούς. Πρόκειται για θέµατα αναγόµενα στη γενικότερη ελευθερία κίνησης, τα οποία λόγω της σπουδαιότητας τους αντιµετωίζονται στην ειδική αυτή παράγραφο. Η είσοδος, παραµονή-εγκατάσταση και έξοδος από τη χώρα είναι θέµατα που ούτε καν τίθενται προκειµένου περί ηµεδαπών. 1. Είσοδος 14. Η είσοδος στη χώρα δεν µπορεί ποτέ να απαγορευτεί σε οποιοδήποτε Έλληνα 18, κι αν ακόµη στερείται διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου 19. Από το νοµικό δεσµό της ιθαγένειας απορρέει απόλυτο δικαίωµα εισόδου. Αντίθετα δικαίωµα εισόδου στην Ελληνική Επικράτεια δεν αναγνωρίζει το Σύνταγµα υπέρ των αλλοδαπών. Ένα τέτοιο δικαίωµα αναγνωρίζεται στους υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο απορρέει από το πρωτότυπο Ευρωπαϊκό δίκαιο, από τη Συνθήκη της Ρώµης 20. Τα ίδια ισχύουν και για την ελευθερία κίνησης, εγκατάστασης-παραµονής και εξόδου από τη χώρα. Η είσοδος των αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια εξαρτάται από την τήρηση προϋποθέσεων 21. Αλλά έστω και αν συντρέχουν αυτές οι προϋποθέσεις είναι δυνατή η άρνηση της εισόδου 22. Η είσοδος και παραµονή αλλοδαπών είναι δυνατή για ορισµένους λόγους, που ορίζει ο νόµος: για λόγους σπουδών 23, για παροχή εξαρτηµένης 15 Βλ. άρθρο 4 παρ. 1 ΕΣ Α 16 Βλ. άρθρο 5 παρ. 1 ΕΣ Α 17 Βλ. άρθρο 5 παρ 3 Συντ.,..Κανένας δεν καταδιώκεται, ούτε συλλαµβάνεται ούτε φυλακίζεται παρά µόνο όταν και όπως ο νόµος ορίζει. 18 Βλ. άρθρο 5 παρ. 1 εδ. α Συντάγµατος. 19 Βλ. άρθρο 7 παρ. 4 ν. 2910/ Συνθήκη Ρώµης 1957 άρθρο 47 επ. 21 Βλ. Κεφάλαιο Γ άρθρα 5-9 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 7 ν. 2910/2001. Ο πρόξενος µπορεί να αρνηθεί τη χορήγηση θεώρησης εισόδου (βίζα) κατά κανονα sine causa, αλλά και οι Ελληνικές Αρχές Ελέγχου µπορούν να απαγορεύσουν την είσοδο αλλοδαπού στη χώρα παρά το ότι διαθέτει θεώρηση εισόδου, εφόσον συντρέχει περίπτωση που ορίζει ο νόµος. 23 Βλ. άρθρα ν. 2910/

6 εργασίας 24, για άσκηση ανεξάρτητης οικονοµικής δραστηριότητας 25, για οικογενειακή συνένωση 26, όπως και για άλλους ειδικούς λόγους Παραµονή, κίνηση και εγκατάσταση 15. Η παραµονή αλλοδαπού στην Ελληνική Επικράτεια επιτρέπεται µόνο για το χρόνο, τον οποίο ορίζει η αντίστοιχη άδεια, η οποία συναρτάται και µε την εκπλήρωση ορισµένων υποχρώσεων 28.Ο ευρισκόµενος στην Ελληνική Επικράτεια αλλοδαπός είναι φορέας ανθρώπινων δικαιωµάτων, που απονέµονται σε κάθε άνθρωπο και των οποίων η άσκηση δεν εξαρτάται από τη νοµιµότητα της εισόδου και παραµονής στη χώρα, όπως λ.χ η ζωή, η τιµή, η θρησκεία. Οι νόµιµοι αλλοδαποί πέραν των δικαιωµάτων αυτών διέπονται από πολύ ευνοϊκότερο νοµικό καθεστώς. Τα δικαιώµατα των νοµίµων αλλοδαπών κατοχυρώνονται από την κοινή νοµοθεσία. Ο νόµιµος αλλοδαπός έχει νόµιµο δικαίωµα παραµονής, εισόδου και εξόδου από τη χώρα 29. Έχει νόµιµη κατοικία 30. Οι νόµιµα εγκατεστηµένοι αλλοδαποί έχουν ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης στην Ελληνική Επικράτεια 31 εκ του νόµου, το οποίο και µπορεί να περιοριστεί 32. Η κίνηση και εγκατάσταση συγκεκριµένων αλλοδαπών είναι δυνατόν να περιορίζεται για λόγους εθνικής ασφάλειας, δηµόσιας τάξης, δηµόσιας υγείας. Οι περιορισµοί µπορούν να αναφέρονται ιδίως στην εγκατάσταση, παραµονή, µετάβαση σε ορισµένους τόπους, την άσκηση ορισµένου επαγγέλµατος ή υποχρέωση εµφανίσεως τους στις αστυνοµικές αρχές Έξοδος 16. Η έξοδος από την ελληνική επικράτεια διακρίνεται σε εκούσια και αναγκαστική. Η ελευθερία εξόδου από τη χώρα κατοχυρώνεται υπέρ παντός Έλληνα και αλλοδαπού. Κατ αρχήν ουδείς µπορεί να εµποδιστεί να εγκαταλείψει τη χώρα. Η απαγόρευση εξόδου σε Έλληνες είναι µόνο κατ εξαίρεση δυνατή. ιαφέρει η περίπτωση της αναγκαστικής εξόδου. Αναγκαστική έξοδος Ελλήνων δεν προβλέπεται. Αντίθετα είναι δυνατή η αναγκαστική έξοδος αλλοδαπών είτε µε απέλαση είτε µε έκδοση. 17. Α π έ λ α σ η είναι η µε πράξη της δικαστικής 34 ή διοικητικής αρχής 35 επιταγή προκειµένου αλλοδαπός να εγκαταλείψει τη χώρα. ιοικητική απέλαση επιτρέπεται σε 24 Βλ. άρθρα ν. 2910/ Βλ. άρθρα ν. 2910/ Βλ. άρθρα ν. 2910/ Βλ. ν. 2910/2001 άρθρο 34 Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών αθλητών και προπονητών, άρθρο 35 Είσοδος και παραµονή µελών διοικητικού συµβουλίου, διαχειριστών και προσωπικού εταιριών και άρθρο 36 Είσοδος και παραµονή αλλοδαπών πνευµατικών δηµιουργών και µελών καλλιτεχνικών συγκροτηµάτων και τσίρκων. Ειδικά ρυθµίζεται (άρθρο 37) η ετήσια άδεια παραµονής σε αλλοδαπό, ο οποίος διαθέτει ανάλογους πόρους κλπ, όπως επίσης η άδεια ολιγοήµερης παραµονής για τουρισµό, συνέδρια, πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις. 28 Βλ. άρθρο 41 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 39 παρ. 5 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 41 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 42 παρ. 1 εδ. α ν. 2910/ Βλ. άρθρο 42 παρ. 1 εδ. β ν. 2910/ Βλ. άρθρο 42 παρ. 2 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 74 ΠΚ: - Απέλαση αλλοδαπού. 1. Αν αυτός που καταδικάσθηκε σε κάθειρξη ή φυλάκιση είναι αλλοδαπός, το δικαστήριο µπορεί να διατάξει την απέλασή του από τη χώρα. Η απέλαση εκτελείται 6

7 συγκεκριµένες περιπτώσεις τελεσίδικης καταδίκης ή παραβιάσεις του ν. 2910/2001 ή αν η παρουσία του αλλοδαπού είναι επικίνδυνη για τη δηµόσια τάξη ή ασφάλεια ή τη δηµόσια υγεία 36. Η απέλαση διατάσσεται µε απόφαση της αστυνοµικής αρχής και κατ αυτής ο αλλοδαπός έχει δικαίωµα προσφυγής στον αρµόδιο Γενικό Γραµµατέα Περιφέρειας 37. Ιδιαίτερες προϋποθέσεις ισχύουν για την απέλαση των Ευρωπαίων (Κοινοτικών) αλλοδαπών, των υπηκόων των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 18. Την αναγκαστική έξοδο από τη χώρα έχει επίσης ως αποτέλεσµα η έκδοση αλλοδαπού, που διώκεται ή έχει καταδικασθεί από δικαστήριο του εκζητούντος κράτους. Κατά το Σύνταγµα άρθρο 5 παρ. 2 εδ. β, Απαγορεύεται η έκδοση αλλοδαπού που διώκεται για την δράση του υπέρ της ελευθερίας Λαθροµετανάστευση και Νοµιµοποίηση 19.Η νόµιµη µετανάστευση είναι ένα ελεγχόµενο φαινόµενο. Μεγάλα προβλήµατα δηµιουργεί η παράνοµη µετανάστευση, δηλαδή η λαθροµετανάστευση. Πρόκειται για την παράνοµη είσοδο και παραµονή στη χώρα, η οποία ιδιαίτερα διευκολύνεται από τη γεωγραφική θέση και τη γεωφυσική κατάσταση της χώρας, καθόσο σηµαντικά δυσχεραίνει την αποτελεσµατική φύλαξη των συνόρων. Ο κοινός νοµοθέτης σε µια προσπάθεια ελέγχου της λαθροµετανάστευσης καθόρισε διαδικασία νοµιµοποίησης 39. Οι νοµιµοποιούµενοι αποκτούν άδεια παραµονής εξοµοιούµενοι µε τους νόµιµους αλλοδαπούς. V. ΤΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ 1. Η φυσική υπόσταση του ανθρώπου 20.Ένας αριθµός συνταγµατικών δικαιωµάτων αναφέρεται στη φυσική υπόσταση του ανθρώπου. Στο πλαίσιο αυτό ο συντακτικός νοµοθέτης προστατεύει συνταγµατικά αγαθά, που αφορούν την ανθρώπινη υπόσταση, όπως η ζωή 40,η υγεία, η κοινωνική ασφάλιση και το περιβάλλον. Ζωή και υγεία 41 ως αµυντικά δικαιώµατα υπόστασης προστατεύουν κάθε άνθρωπο, άρα και τους αλλοδαπούς, νόµιµους ή παράνοµους. Η ζωή του ανθρώπου έχει αναχθεί σε απόλυτο συνταγµατικό αγαθό και προστατεύεται αµέσως µετά την έκτιση της ποινής ή την υπό όρο απόλυσή του από τις φυλακές. Το ίδιο ισχύει και όταν η απέλαση διατάχθηκε από το δικαστήριο ως παρεπόµενη ποινή. 2. Το δικαστήριο µπορεί επίσης να διατάξει την απέλαση από τη χώρα κάθε αλλοδαπού στον οποίο επιβλήθηκε µέτρο ασφάλειας των άρθρων 69, 71 και 72. Σ αυτήν την περίπτωση, η απέλαση µπορεί να διαταχθεί σε αντικατάσταση αυτών των µέτρων. 3. Οι αλλοδαποί που απελάθηκαν µε αυτόν τον τρόπο µπορούν να επιστρέψουν στη χώρα µόνο αφού περάσει µία τριετία από την απέλαση και αν ο Υπουργός της ικαιοσύνης επιτρέψει την επιστροφή τους. 35 Βλ. άρθρα ν. 2910/ Βλ. άρθρο 44 παρ. 1 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 44 παρ. 2, 5 ν. 2910/ Η έκδοση ρυθµίζεται ειδικότερα από την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Εκδόσεως της 13ης Ιανουαρίου 1957, που κυρώθηκε µε το ν. 4165/1961. Βλ. επίσης ΚΠοιν. 39 Βλ. άρθρο 66 ν. 2910/ Βλ. άρθρο 2 παρ. 1 ΕΣ Α. 41 Βλ. άρθρο 5 παρ. 5 Συντάγµατος.: Καθένας έχει δικαίωµα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την προστασία κάθε προσώπου έναντι των βιοϊατρικών παρεµβάσεων 7

8 χωρίς εξαιρέσεις. Προστατεύεται η ζωή των νοµίµων και των παράνοµων αλλοδαπών. Επίσης, η υγεία ως αµυντικό δικαίωµα προστατεύεται από το Σύνταγµα για όλους τους ανθρώπους, δηλαδή ως ανθρώπινο δικαίωµα. Προστατεύεται εποµένως για όλους τους αλλοδαπούς, νόµιµους και παράνοµους. 21.Το δικαίωµα της κοινωνικής ασφάλισης αναγνωρίζεται από το Σύνταγµα στους εργαζόµενους 42. Εποµένως, και στους αλλοδαπούς. 2. Πνευµατική υπόσταση 22.Στην πνευµατική υπόσταση ανήκουν η ελευθερία ιδεών και γνώµης 43, η παιδεία 44 και ο χώρος της θρησκείας 45. Η ελευθερία των ιδεών, η ελευθερία έκφρασης της γνώµης είναι πανανθρώπινο δικαίωµα και κατοχυρώνεται συνταγµατικά όχι µόνο για τους Έλληνες, αλλά και για κάθε αλλοδαπό. Κάθε αλλοδαπός ανεξάρτητα από ειδικότερο νοµικό καθεστώς που τον διέπει ευρισκόµενος στο ελληνικό έδαφος µπορεί τηρώντας το Σύνταγµα και τους νόµους να αναπτύσσει ελεύθερα τις απόψεις του για οποιοδήποτε ζήτηµα. Ιδιαίτερη σηµασία έχει ο θρησκευτικός χώρος, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις στενά συνδέεται µε την εθνική καταγωγή και τη γενικότερη πολιτισµική ταυτότητα του αλλοδαπού. Το Ελληνικό Σύνταγµα προστατεύει απόλυτα τη θρησκευτική συνείδηση. Όχι µόνο κάθε Έλληνας, αλλά και κάθε αλλοδαπός ανεξάρτητα από το νοµικό καθεστώς που τον διέπει είναι φορέας της θρησκευτικής ελευθερίας, δικαιούται να πιστεύει σε όποιο θρήσκευµα θέλει ή και σε κανένα θρήσκευµα και να λατρεύει ελέυθερα κάθε γνωστή θρησκεία. Η απόλαυση των δικαιωµάτων του στην Ελληνική Επικράτεια δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. 23.Η παιδεία µε την ουσιαστική έννοια του όρου και µε τις δύο µερικότερες διαστάσεις της, τη γνωσιολογική και την καλλιτεχνική, και τα δικαιώµατα που παράγονται από αυτή κατοχυρώνονται για κάθε άνθρωπο. Η ελευθερία της παιδείας ευρισκόµενη σε αρµονία µε την γενικότερη ελευθερία του κοινωνικού χώρου και την ελευθερία των ιδεών σηµαίνει ελεθερία γνώσης και µετάδοσης γνώσεων. Η παιδεία µε την ουσιαστική αυτή έννοια ως δικαίωµα πολιτισµικού αυτοπροσδιορισµού προστατεύεται για όλους,, Έλληνες και αλλοδαπούς. Η παιδεία, µε την διαδικαστική τυπική έννοια, αναφέρεται στην εκπαίδευση, στο εκπαιδευτικό σύστηµα. Με αυτή την έννοια η παιδεία κατοχυρώνεται υπέρ των Ελλήνων πολιτών. Το δικαίωµα στην παιδεία αποτελεί το µοναδικό κατά κυριολεξία κοινωνικό δικαίωµα µε πλήρη εξασφαλιστική διάσταση. Το Κράτος οφείλει να παρέχει δωρεάν παιδεία σε όλες τις βαθµίδες της. ικαίωµα δωρεάν παιδείας κατοχυρώνεται συνταγµατικά µόνο για τους Έλληνες. Ο συντακτικός νοµοθέτης δεν απαγορεύει βέβαια την επέκταση του δικαιώµατος και στους 42 Βλ. άρθρο 22 παρ. 5 Συντάγµατος : Το Κράτος µεριµνά για τη κοινωνική ασφάλιση των εργαζοµένων, όπως νόµος ορίζει. Σύµφωνα µε το ν. 1846/51 περί κοινωνικών ασφαλίσεων άρθρο 2 παρ. 1, υπάγονται υποχρεωτικά στην ασφάλιση του ιδίου νόµου τα πρόσωπα τα οποία εντός των ορίων της χώρας παρέχουν εξαρτηµένη εργασία µε παροχή αµοιβής. Σύµφωνα µε το α. 24 ν. 1902/1990 στην ασφάλιση του ΙΚΑ υπάγονται και οι προσκάιρως απασχολούµενοι αλλοδαποί. 43 Βλ. άρθρο 14 του Συντάγµατος και άρθρο 10 ΕΣ Α. 44 Βλ. άρθρο 16 του Συντάγµατος. 45 Βλ. άρθρο 13 του Συντάγµατος και άρθρο 9 ΕΣ Α: Παν πρόσωπο δικαιούται στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, το δικαίωµα τούτο επάγεται την ελευθερία αλλαγής θρησκείας ή πεποίθησης, ως και την ελευθερία εκδήλωσης της θρησκείας ή των πεποιθήσεων µεµονωµένα ή συλλογικά δηµόσια ή κατ ιδίαν διά της λατρείας, της παιδείας και της άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών. 8

9 αλλοδαπούς. Ο Έλληνας νοµοθέτης ορθά επεκτείνει µε νόµο την υποχρέωση ελάχιστης σχολικής φοίτησης των ηµεδαπών και στους αλλοδαπούς 46. Ιδιαίτερα ρυθµίζεται η είσοδος και παραµονή αλλοδαπών για λόγους σπουδών Κοινωνική υπόσταση 24.Η συνταγµατική προστασία ανάγεται επίσης στην κοινωνική υπόσταση του ανθρώπου. Ειδικότερα αναφέρεται στη νοµική αναγνώριση κάθε ανθρώπου ως φυσικού προσώπου και στην προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της τιµής κάθε ανθρώπου. Η κοινωνική υπόσταση του ανθρώπου και οι ειδικότερες εκφάνσεις της έχουν οικουµενικό και πανανθρώπινο χαρακτήρα και προστατεύονται για όλους,, για κάθε Έλληνα και κάθε αλλοδαπό που βρίσκεται στην Ελληνική Επικράτεια. 25.Τη βάση της προστασίας της κοινωνικής υπόστασης αποτελεί η αναγνώριση κάθε φυσικού προσώπου, και των αλλοδαπών, ως υποκειµένου του δικαίου, ως φορέα δικαιωµάτων και υποχρεώσεων. Η ελάχιστη αυτή νοµική προστασία συνδέεται µε την πρωταρχική έννοια της ελευθερίας ως µη δουλείας. Οι αλλοδαποί είναι φορείς των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Υποκείµενα, φορείς των συνταγµατικών δικαιωµάτων, είναι καταρχήν τα φ υ σ ι κ ά π ρ ό σ ω π α. Η ιστορική γένεση των συνταγµατικών δικαιωµάτων έτεινε στην προστασία του ανθρώπου. Απ' αυτήν την ίδια την καταστατική αρχή του απαραβίαστου της ανθρώπινης αξίας προκύπτει ότι υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων είναι καταρχήν κάθε άνθρωπος( 48 ). Κάθε άνθρωπος αναγνωρίζεται ως πρόσωπο, έχει δηλαδή ι κ α ν ό τ η τ α δ ι κ α ί ο υ. Η ικανότητα αυτή συνυφαίνεται προς αυτή την ανθρώπινη φύση και προκύπτει αµέσως από το Σύνταγµα. 26. Ως υποκείµενο δικαιωµάτων και υποχρεώσεων ο άνθρωπος είναι και υποκείµενο θεµελιωδών δικαιωµάτων (Grundrechtsfaehigkeit, Grundrechtssubjektivitaet). Κάθε φυσικό πρόσωπο από την γέννησή του µέχρι τον θάνατό του είναι φορέας των παρεχόµενων από το Σύνταγµα σε κάθε άνθρωπο δικαιωµάτων (Grunsrechtsraeger)( 49 ). Ικανότητα να είναι υποκείµενα θεµελιωδών δικαιωµάτων έχουν όλα τα φυσικά πρόσωπα, ηµεδαποί και αλλοδαποί, ενήλικοι και ανήλικοι. Ερµηνευτικά προβλήµατα γεννώνται σχετικά µε τον καθορισµό της έναρξης και λήξης της ιδιότητας του φορέα των θεµελιωδών δικαιωµάτων, αλλά και της απαιτούµενης ηλικίας για την αυτοπρόσωπη άσκησή τους. Νόµος που θα περιόριζε ή θα αφαιρούσε την ιδιότητα του υποκειµένου µερικών ή όλων των ανθρωπίνων δικαιωµάτων από οµάδες προσώπων, θα ήταν αντισυνταγµατικός. 27.Πανανθρώπινο χαρακτήρα έχει επίσης η συνταγµατική προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της τιµής. Ο συντακτικός νοµοθέτης απαγορεύει κάθε προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας 50 είτε πρόκειται για ηµεδαπό είτε για αλλοδαπό και 46 Ν. 2910/2001 άρθρο Ν. 2910/2001 άρθρα Κατά το άρθρ. 34 ΑΚ κάθε άνθρωπος είναι ικανός να έχει δικαιώµατα και υποχρεώσεις. 49 Κατά το άρθρ. 35 ΑΚ το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει µόλις γεννηθεί ζωντανό και παύει να υπάρχει µε τον θάνατό του. Από την παρεχόµενη µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα προστασία δεν αποκλείεται ο nasciturus. Κατά το άρθρ. 36 ΑΚ το κυοφορούµενο θεωρείται πρόσωπο για όσα δικαιώµατα επάγονται σε αυτό, εφόσον γεννηθεί ζωντανό. εν αποκλείεται επίσης η συνταγµτική προστασία και µετά τον θάνατο του προσώπου. 50 Βλ. άρθρο 3 ΕΣ Α. 9

10 εξουσιοδοτεί για την τιµωρία των παραβατών τον κοινό νοµοθέτη 51. Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της τιµής τους χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπονται από το διεθνές δίκαιο. Η διάταξη δεν υπόκειται σε αναστολή κατά το άρθρο 48 παρ Ιδιωτική σφαίρα 28. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή 53 Ελλήνων και αλλοδαπών. Ο γάµος προστατεύεται ανεξάρτητα από τον τύπο του και για τους Έλληνες και για τους αλλοδαπούς. Η προστασία της παιδικής ηλικίας µπορεί να επεκτείνεται µε νόµο και στους αλλοδαπούς. Υπερεθνικό χαρακτήρα έχει και η προστασία της κατοικίας 54 ως αµυντικού δικαιώµατος της οικογένειας και της επικοινωνίας. 5. Βασικές µορφές συλλογικής aνθρώπινης δράσης 29.Το Σύνταγµα κατοχυρώνει στα άρθρα 11 και 12 δύο βασικές µορφές συλλογικής δράσης, τις συναρθροίσεις και τα σωµατεία. Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και το δικαίωµα του συνεταιρίζεσθαι αντίστοιχα κατοχυρώνεται κατά παράδοση µόνο για τους Έλληνες και όχι για τους αλλοδαπούς. Παλαιότερα η ερµηνεία είχε ταχθεί υπέρ της απαγόρευσης της άσκησης των δικαιωµάτων αυτών από αλλοδαπούς και αποτέλεσµα της ερµηνείας αυτής ήταν λ.χ. η πάγια απόρριψη της ίδρυσης σωµατείων αλλοδαπών. 30.Επικράτησε τελικά η ερµηνεία κατά την οποία, ναι µεν το Σύνταγµα κατοχυρώνει τα σχετικά δικαιώµατα υπέρ των ηµεδαπών, δεν αποκλείει όµως στον έλληνα νοµοθέτη την αναγνώριση των δικαιωµάτων αυτών και στους αλλοδαπούς. Η πρόσδοση του νοήµατος αυτού επιχειρήθηκε µε τη συνδροµή του άρθρου 25 του Συντάγµατος. Ο κοινός νοµοθέτης κυρώνοντας την Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο των Παρισίων µε το νόµο 2329/53 εισήγαγε, βάσει του άρθρου 28 Συντάγµατος, στην ελληνική έννοµη τάξη την υπερνοµοθετική προστασία των δικαιωµάτων αυτών, τα οποία δύνανται να περιοριστούν για πολιτικούς λόγους Τα δικαστικά δικαιώµατα 31.Το Σύνταγµα κατοχυρώνει ορισµένα δικαιώµατα µε την ευρύτερη δικαστηριακή προστασία και αναγνωρίζει σχετικά δικαστικά δικαιώµατα 56. Πρόκειται για θέµατα αναφερόµενα στη σύλληψη και προσωρινή κράτηση (άρθρο 6), την αρχή Ουδεµία ποινή δίχως νόµο (άρθρο 7), το δικαίωµα του νόµιµου δικαστή (άρθρο 8), το δικαίωµα του αναφέρεσθαι (άρθρο 10), την παροχή έννοµης προστασίας και την προηγούµενη ακρόαση (άρθρο 20 παρ. 1 και 2). Η συνταγµατική αυτή προστασία έχει 51 Βλ. άρθρο 7 παρ. 2 Συντάγµατος. 52 Βλ. άρθρο 5 παρ. 1 Συντάγµατος. 53 Βλ. άρθρο 9 Συντάγµατος και άρθρο 8 παρ. 1 ΕΣ Α: Παν πρόσωπο δικαιούται στον σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του Βλ. άρθρο 8 παρ. 1 ΕΣ Α. 55 Βλ. άρθρα 11 (συναρθροίσεις και σωµατεία) και 16 (περιορισµός) ΕΣ Α. 56 Βλ. άρθρο 6 ΕΣ Α. 10

11 ιδιαίτερη σηµασία και ένταση για τους αλλοδαπούς. Τα δικαιώµατα αυτά ανάγονται στην προστασία του ανθρώπου και στην δικαστηριακή διαδικασία. 32. Το σύνολο των δικαιωµάτων αυτών παρέχονται από το ελληνικό Σύνταγµα όχι µόνο στους ηµεδαπούς, αλλά και στους αλλοδαπούς. Η εξασφάλιση δίκαιης δίκης µε την ευρύτερη έννοια του όρου αποτελεί στοιχειώδη υποχρέωση του Κράτους ικαίου έξω και πέρα από κάθε διάκριση. VI. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 33. Ιδιαίτερη σηµασία για τα δικαιώµατα των αλλοδαπών στον οικονοµικό χώρο έχει η διάκριση των ευρωπαίων από τους άλλους αλλοδαπούς. Οι σχετικές συνθήκες έχουν δηµιουργήσει ενιαίο οικονοµικό χώρο και έχουν συστήσει µερικότερα οικονοµικά δικαιώµατα στην βάση που θέτει το τρίπτυχο ελευθερία κυκλοφορίας προσώπων, κεφαλαίων και αγαθών. 34. Το Σύνταγµα κατοχυρώνει το δικαίωµα εργασίας 57, το οποίο εξειδικεύεται µε την κοινή νοµοθεσία 58. Η ελληνική νοµοθεσία αναγνωρίζει την είσοδο και παραµονή αλλοδαπών για την παροχή εξαρτηµένης εργασίας, η οποία επιτρέπεται µετά τη χορήγηση σχετικής άδειας. Το δικαίωµα ίσης αµοιβής για παρεχόµενη εργασία ίσης αξίας αναγνωρίζεται σε όλους τους εργαζόµενους ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για ηµεδαπούς ή αλλοδαπούς 59. Η απαγόρευση αναγκαστικής εργασίας 60 αφορά επίσης οποιοδήποτε άνθρωπο ανεξάρτητα από εθνικότητα. Το κράτος µερινά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζοµένων, 57 Βλ. άρθρο 22 παρ. 1 του Συντάγµατος. 58 Οι νόµιµοι αλλοδαποί συνάπτουν νόµιµη σύµβαση εργασίας, ενώ αντίθετα οι παράνοµοι δεν έχουν αυτή την δυνατότητα. Η παράνοµη απασχόληση αλλοδαπού λόγω της ακυρότητας της σύµβασης εργασίας δηµιουργεί απλή σχέση εργασίας. Στο εργασιακό αυτό πλαίσιο εφαρµόζονται οι σχετικές προσατατευτικές διατάξεις της εργατικής νοµοθεσίας. Κατά την νοµολογία εφαρµόζονται και σε άκυρες συµβάσεις οι προστατευτικές διατάξεις για τις άδειες (Εφ.Αθ.3532/1973,ΕΕ 1973, σ.1298.) τα εργατικά ατυχήµατα, την αποζηµίωση επί απολύσεως (ΑΠ 192/1962, ΕΕ 21, σ 453.), όπως επίσης και οι διατάξεις για τα χρονικά όρια εργασίας και τα µέτρα ασφαλείας. Όσον αφορά τον µισθό οι αξιώσεις των παρανόµως εργαζοµένων αλλοδαπών, ως αξιώσεις απορρέουσες από άκυρη σύµβαση εργασίας, βασίζονται στον αδικαιολόγητο πλουτισµό (ΑΠ 677/1971,ΕΕ σ. 396.ΑΠ 295/1972 ΕΕ 31, 1972, σ.1172.απ 881/1972, ΕΕ 32, 1973, σ 12.ΑΠ 504/1974 ΕΕ 33, 1974, σ 986. ΑΠ 539/1979, ΝοΒ 1979, σ ).- ΑΠ 1266/1996 (Τµήµα Β Πολιτικό):.. Οι ενάγοντες αναιρεσίβλητοι Πολωνοί υπήκοοι και µη έχοντες εφοδιαστεί µε σχετική άδεια της αρµόδιας αρχής, προσελήφθησαν µε σύµβαση εξαρτηµένης εργασίας αορίστου χρόνου ως εργάτες.. οι ως άνω αλλοδαποί µισθωτοί στερούµενοι άδειας παραµονής και εργασίας στη χώρα, τελούσαν προς την εναγοµένη - αναιρεσείουσα υπό άκυρη σύµβαση εργασίας, δηλαδή υπό απλή εργασιακή σχέση και δικιαιούνται κατα τις διατάξεις του αδικαιολογήτου πλουτισµού αποζηµίωση για την παρασχεθείσα παράνοµη υπερωριακή εργασία µετά της προσαυξήσεως 100%, τα επιδόµατα (δώρα) εορτών Χριστουγέννων και Πάσχα, καθώς και τις αποδοχές άδειας και του επιδόµατος αυτής. ΕφΑθ. 1747/1990, ΕΕ 1992, τ. 51, σ. 69 και ΕΝ 1992, τ. 48, σ. 731: Απαγορεύεται στους αλλοδαπους ανεξάρτητα από την ηλικία τους, να αναλάβουν στην Ελλάδα κάθε εργασία, αν δεν έχουν εφοδιασθεί προηγουµένως µε έγγραφη ειδική άδεια.. η δε σύµβαση είναι κατά τα άρθρα 3, 174, 180 ΑΚ άκυρη και θεωρείται σαν µα µην έγινε αν αυτός εγείρει αγωγή, πρέπει να του αποδοθεί (άρθρο 904 ΑΚ) η ωφέλεια την οποία είχε ο εργοδότης από την εργασία του µισθωτού, που είναι το ποσό που θα πλήρωνε ο εργοδότης σαν αντάλλαγµα της ίδιας εργασίας, το οποίο δεν µπορεί να είναι µικρότερο από τον ελάχιστο νόµιµο µισθό που οφείλεται σε κάθε περίπτωση παρά την αντίθετη βούληση εργοδότη και µισθωτού. (ΕφΑθ. 2009/1986, Ελ ικ 27, 534.).- 59 Βλ. άρθρο 22 παρ. 1 εδ.β Συντάγµατος. 60 Βλ. άρθρο 4 παρ. 2 ΕΣ Α: Ουδείς δύναται να υποχρεωθεί σε αναγκαστική εργασία. 11

12 όπως νόµος ορίζει, χωρίς διάκριση, αν πρόκειται για ηµεδαπούς ή αλλοδαπούς 61. Οι αλλοδαποί που διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα ασφαλίζονται στους οικείους ασφαλιστικούς οργανισµούς και απολαµβάνουν των ίδιων ασφαλιστικών δικαιωµάτων µε τους ηµεδαπούς 62. VII. ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 35. (α) Τα πολιτικά δικαιώµατα αναγνωρίζονται µόνο στους Έλληνες. Αυτό ισχύει όχι µόνον για τα πολιτικά δικαιώµατα που εξασφαλίζουν συµµετοχή, µε την στενότερη έννοια του όρου, στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, όπως είναι το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, αλλά και για άλλα συνταγµατικά δικαιώµατα που ασκούνται για πολιτικούς λόγους, όπως το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ή του συνεταιρίζεσθαι. 36. (β) Κατά το Σύνταγµα άρθρο 4 παρ. 4, µόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί στις ελληνικές υπηρεσίες, επιτρέπονται, όµως, εξαιρέσεις. 37. (γ) Οι Έλληνες πολίτες διαθέτουν την ελληνική ιθαγένεια 63, η οποία κατ αρχήν δεν µπορεί να αφαιρεθεί παρά µόνο, εάν καποιος απέκτησε εκούσια ιθαγένεια ή αν ανέλαβε σε ξένη χώρα υπηρεσία αντίθετη προς τα ελληνικά συµφέροντα και πάντα µε τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία που προβλέπει ειδικότερα ο νόµος. Σε κάθε περίπωση η ελληνική ιθαγένεια µπορεί να δοθεί, ανήκει στην διακριτική ευχέρεια. Ο νοµοθέτης παρέχει τη δυνατότητα στους αλλοδαπούς κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση 64. Αποτέλεσµα της πολιτογράφησης είναι η ελληνοποίηση του αλλοδαπού. Η διαδικασία πολιτογράφησης ξεκινά από το δήµο ή την κοινότητα, συνεχίζεται στην περιφέρεια και καταλήγει στο Υπουργείο Εσωτερικών 65. Η πολιτογράφηση γίνεται µε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης και η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη αποκτάται µε την ορκοµωσία του αλλοδαπού, οπότε δεν είναι πλέον δυνατή και η ανάκληση 66. εν καθιερώνεται δικαίωµα του αλλοδαπού στην ελληνική ιθαγένεια και συνεπώς ούτε υποχρέωση του ελληνικού κράτους για την χορήγησή της και την αιτιολογία 67 της απόρριψής της. Ειδική ευνοϊκότερη ρύθµιση ισχύει για την πολιτογράφηση, ορθότερα την αναγνώριση της ελληνικής ιθαγένειας 68, των οµογενών. 38. (δ) Ιδιαίτερη σηµασία για τους αλλοδαπούς έχει το πολιτικό άσυλο. Το ελληνικό Σύνταγµα δεν αναγνωρίζει δικαίωµα πολιτικού ασύλου, ούτε και αντίστοιχη υποχρέωση του ελληνικού κράτους 69 / Βλ. άρθρο 22 παρ. 5 Συντάγµατος. 62 Βλ. άρθρο 39 αρ. 1 ν. 2910/2001. Κατά την παράγραφο 2, οι διατάξεις του ν.δ. 57/1953, όπως κάθε φορά ισχύουν για τη κοινωνική προστασία, εφαρµόζονται και στους αλλοδαπούς που διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα. 63 Τα σχετικά µε την ιθαγένεια ζητήµατα ρυθµίζει ο Κώδικας Ελληνικής Ιθαγένειας. Ο ΚΕΙ κυρώθηκε µε το νδ 3370/55 " πρί κυρώσεως του κώδικος ελληνικής ιθαγενείας", τροποποιήθηκε µε το β.δ. 339/65, το ν.δ. 4532/66, τον α.ν. 481/68, το ν.δ. 610/70, τον ν. 1329/83, τον ν. 1438/84, τον ν. 1832/89 και τον ν. 2130/ Βλ. άρθρα ν. 2910/ Βλ. άρθρο 60 ν. 2910/ Βλ. αγτόγλου, Ατοµικά ικαιώµατα, Τόµος Β, σελ Αλ. Σβώλο- Γ. Βλάχο, Το Σύνταγµα της Ελάδας, Α 1954, σελ. 247 επ. 67 Βλ. άρθρο 61 παρ. 2 εδ. α ν. 2910/ Βλ. άρθρο 63 ν. 2910/ Βλ. α γ τ ό γ λ ο υ, Ατοµικά ικαιώµατα Α, σελ

13 70 Βλ. Π.. 61 της 30.3/ ιαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπού ως πρόσφυγα, ανάκληση της αναγνώρισης και απέλαση αυτού, έγκριση εισόδου των µελών της οικογένειάς του και τρόπος συνεργασίας µε τον εκπρόσωπο της Υπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα.(ΦΕΚ Α 63), ΚΝοΒ 1999, σ. 549 επ. Σύµφωνα µε το αρ. 1 του Π.. 61/99, θεωρείται αιτών άσυλο, σύµφωνα µε τη Σύµβαση της Γενεύης του 1951(Ν /59- ΦΕΚ Α - 201/ ), όπως τροποποιήθηκε µε το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης 1967 (Α.Ν. 389/68 ΦΕΚ Α 125/4.6.68), ο αλλοδαπός εκείνος που ζητά ενώπιον οποιασδήποτε Ελληνικής Αρχής να µην απελαθεί σε κάποια χώρα, εκ φόβου δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων. Μέχρι την οριστική κρίση του αιτήµατος του, δεν επιτρέπεται η καθ οιονδήποτε τρόπο αποµάκρυνσή του από τη χώρα. Οι αρµόδιες αρχές, για την εξέταση του αιτήµατος για παροχή ασύλου, ορίζονται ρητά στο άρθρο 2 παρ. 1 Π.. 61/99. Οι υπηρεσίες αυτές εντός τριών µηνών από την υποβολή της αίτησης εξετάζουν το αίτηµα του ασύλου. Η εξέταση περιλαµβάνει συνέντευξη του αιτούντος. Η αρµόδια για την εξέταση του αιτήµατος ασύλου υπηρεσία εφοδιάζει τον αιτούντα µε δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού. Ο αλλοδαπός, που κατέχει τέτοιο δελτίο, µπορεί να επωφεληθεί των µέτρων υποδοχής που προβλέπονται από το άρθρο 24 παρ. 2 εδ. γ και παρ. 4 εγ. β ν. 1975/91, όπως τροποποιήθηκε από το ν. 2452/96. Ο αιτών άσυλο αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας και του παρέχεται άσυλο µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης, ύστερα από πρόταση της ιεύθυνσης Κρατικής Ασφάλειας του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης (άρθρο 3 παρ. 1 Π.. 61/99). Αν αποφασιστεί η αναγνώριση του αιτούντος αλλοδαπού ως πρόσφυγα, του χορηγείται (σύµφωνα µε το άρθρο 27 Σύµβαση της Γενεύης 1951) δελτίο ταυτότητας πρόσφυγα. Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης ασύλου, ο αιτών έχει δικαίωµα προσφυγής ενώπιον του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης, ο οποίος αποφαίνεται επί της προσφυγής εντός προθεσµίας 90 ηµερών. Αίτηση αλλοδαπού για παροχή ασύλου δεν επανεξετάζεται (άρθρο 5 παρ. 1 Π 61/99), αν έχει η προηγούµενη απορριφθεί σε τελευταίο βαθµό από τη ιοίκηση. Κατ εξαίρεση ο Γενικός Γραµµατέας του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης επενεξετάζει την αίτηση, αν προσκοµίζονται νέα κρίσιµα αποδεικτικά στοιχεία, που αν ήταν γνωστά πριν την έκδοση της οριστικής απόφασης, θα αποτελούσαν βασικό κριτήριο αναγνώρισης του ως πρόσφυγα. 13