Επίπεδα διαλειτουργικότητας

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πειραιά Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων Διαλειτουργικότητα Συστημάτων 29/3/2016 Δρ. Ανδριάνα Πρέντζα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επίπεδα διαλειτουργικότητας 1

2 4 επίπεδα διαλειτουργικότητας Θεσμική διαλειτουργικότητα Οργανωτική διαλειτουργικότητα Σημασιολογική διαλειτουργικότητα Τεχνολογική διαλειτουργικότητα Πολιτική διάσταση Η εγκατάσταση μίας νέας Ευρωπαϊκής υπηρεσίας είναι το αποτέλεσμα άμεσης ή έμμεσης δράσης σε πολιτικό επίπεδο, π.χ. νέες διμερείς, πολυμερείς, ή Ευρωπαϊκές συμφωνίες. H πολιτική υποστήριξη και χορηγία είναι απαραίτητα όπου δημιουργούνται νέες υπηρεσίες για να παρέχουν καλύτερες, εστιασμένες στο χρήστη δημόσιες υπηρεσίες, και για τις διασυνοριακές προσπάθειες διαλειτουργικότητας για να διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων. Ευθυγραμμισμένες προτεραιότητες και κοινοί στόχοι 2

3 Θεσμική διαλειτουργικότητα Κάθε δημόσια διοίκηση που συμβάλλει στην παροχή μιας ευρωπαϊκής δημόσιας υπηρεσίας λειτουργεί εντός του δικού της εθνικού νομικού πλαισίου, και όποιες ασυμβατότητες μεταξύ των νομοθεσιών των διαφόρων κρατών μελών μπορούν να κάνουν τη συνεργασία πιο περίπλοκη. Οι δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά όλη τη συναφή νομοθεσία σχετικά με την ανταλλαγή δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας για την προστασία των δεδομένων, όταν επιδιώκει να εγκαθιδρύσει μια ευρωπαϊκή δημόσια υπηρεσία. Εναρμόνιση νομοθεσίας Επίπεδα διαλειτουργικότητας Οργανωτική διαλειτουργικότητα (διαδικασίες) Εναρμόνιση επιχειρηματικών διαδικασιών με στόχο συνεργασία μεταξύ οργανισμών, μονάδων, συστημάτων Σωστή ρύθμιση και κατάρτιση οργανωτικών μονάδων για συνεργασία Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα (ορισμοί) Κοινός ορισμός όρων, σε οργανισμούς, μονάδες και συστήματα Κοινός ορισμός και τυποποίηση πληροφοριών που ανταλλάσσονται (π.χ einvoice, Patient Summary, eprescription) Τεχνική Διαλειτουργικότητα (συστήματα) Πρότυπα αρχιτεκτονικής συστημάτων (πώς το διαλειτουργικό σύστημα είναι σχεδιασμένο) Πρότυπα για διασύνδεση συστημάτων (επικοινωνία, web services, service discovery) Πρότυπα για αποθήκευση και ανάκτηση πληροφοριών (formats) 3

4 Συστατικά διαλειτουργικότητας Φορέας Α Φορέας Β Οργανωτική Διαλειτουργικότητα Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα Τεχνική Διαλειτουργικότητα Συστατικά διαλειτουργικότητας Έκδοση Δελτίου Ταυτότητας (απαιτείται προσκόμιση Πιστοποιητικού Γέννησης από τον αρμόδιο Δήμο Οργανωτική Διαλειτουργικότητα Υπάρχει διαδικασία για την ηλεκτρονική ζήτηση αποστολή πιστοποιητικού Γέννησης από το Δήμο στο Υπουργείο Δημ. Τάξης? Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα Εννοούμε το ίδιο όταν αναφερόμαστε στο πιστοποιητικό γέννησης στη διεύθυνση? Τεχνική Διαλειτουργικότητα Είναι προετοιμασμένα τα ΠΣ να επικοινωνήσουν? Έχουμε κοινές προδιαγραφές για ασφάλεια και αποθήκευση πληροφοριών? 4

5 Διαλειτουργικότητα σε οργανωτικό επίπεδο Περιλαμβάνει καθορισμό στόχων, διαμόρφωση διαδικασιών και επίτευξη συνεργασίας των φορέων που επιδιώκουν ανταλλαγή πληροφοριών και ίσως έχουν διαφορετικές εσωτερικές δομές και διαδικασίες Στοχεύει στην ικανοποίηση των απαιτήσεων της κοινότητας των χρηστών προσφέροντας υπηρεσίες αναγνωρίσιμες, προσβάσιμες και επικεντρωμένες στις ανάγκες του χρήστη. Βασικά σημεία: Εναρμόνιση επιχειρηματικών διαδικασιών Οργανωτικές σχέσεις Διαχείριση αλλαγών (change management) Business process alignment In order for different administrative entities to be able to work together efficiently and effectively to provide European public services, they may need to align their existing business processes or even to define and establish new business processes. Aligning business processes implies: documenting them, in an agreed way, so that all public administrations contributing to the delivery of European public services can understand the overall business process and their role in it. Public administrations should document their business processes and agree on how these processes will interact to deliver a European public service. 5

6 Organisational relationships Service orientation, on which the conceptual model for public services is built, means that the relationship between service providers and service consumers must be clearly structured. This involves finding instruments to formalise mutual assistance, joint action and interconnected business processes in connection with cross-border service provision. Examples of such instruments are: Memoranda of Understanding (MoUs) on joint actions and cooperation and/or Service Level Agreements (SLAs) signed between participating public administrations. For cross-border action, they should preferably be multilateral agreements. Change management Since delivering a European public service is the result of collective work parties that produce or consume parts of the service, change management processes are critical to ensure the accuracy, reliability and continuity of the service delivered to other public administrations, businesses and citizens. Public administrations working together to provide European public services should agree on change management processes to ensure continuous service delivery. 6

7 Διαλειτουργικότητα σε σημασιολογικό επίπεδο Αφορά τη διασφάλιση ότι η ακριβής έννοια-σημασία των ανταλλασσόμενων πληροφοριών είναι κατανοητή από οποιαδήποτε εφαρμογή. Έτσι επιτρέπει στα συστήματα να συνδυάζουν τις πληροφορίες με εκείνες από άλλες πηγές και να τις επεξεργάζονται αποτελεσματικά. Επιτυγχάνεται ορίζοντας και υιοθετώντας κοινό λεξιλόγιο και ορολογία σε όλα τα συστήματα και υπηρεσίες. Ο ορισμός και η συντήρηση ενός τέτοιου «λεξικού» γίνεται συνήθως από μια κεντρική υπηρεσία. Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα 7

8 Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα είναι η ικανότητα των φορέων που επικοινωνούν να δίνουν την ίδια σαφή έννοια Ο αποστολέας του εγγράφου πρέπει να είναι σε θέση να μεταδίδει αξιόπιστα όλες τις αναγκαίες και επαρκείς πληροφορίες Ο δέκτης του εγγράφου πρέπει να είναι σε θέση να ερμηνεύσει σωστά το συνομιλητή του Και οι δύο θα πρέπει να είναι ενήμεροι και να συμφωνήσουν, ο ένας για τη συμπεριφορά του άλλου για δεδομένες αλληλεπιδράσεις. Σημασιολογική Διαλειτουργικότητα Λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά γλωσσικά, πολιτισμικά, νομικά και διοικητικά περιβάλλοντα στην ΕΕ, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις για να διασφαλιστεί ότι η ακριβής έννοια και οι μορφές των ανταλλασσόμενων πληροφοριών είναι κατανοητές και διατηρούνται. 8

9 Semantic Interoperability Semantic interoperability encompasses the following aspects: Semantic interoperability is about the meaning of data elements and the relationship between them. It includes developing vocabulary to describe data exchanges, and ensures that data elements are understood in the same way by communicating parties. Syntactic interoperability is about describing the exact format of the information to be exchanged in terms of grammar, format and schemas. Achieving semantic interoperability at European level requires at least: agreed processes and methodologies for developing semantic interoperability assets; agreement by sector-specific and cross-sectoral communities on the use of semantic interoperability assets at EU level. Προσεγγίσεις Σημασιολογικής Ολοκλήρωσης Προσέγγιση μονού μοντέλου Καθολικό σημασιολογικό μοντέλο που παρέχει ένα διαμοιρασμένο λεξιλόγιο για τον ορισμό των σημασιών αυτόνομων πηγών δεδομένων οι οποίες σχετίζονται με αυτήν Προσέγγιση πολλαπλών μοντέλων Κάθε τοπικό σύστημα δεδομένων περιγράφεται από ένα ξεχωριστό τοπικό σημασιολογικό μοντέλο Αυτόνομη ανάπτυξη τοπικών οντολογιών, αλλά πρόβλημα αναφορικά με τον ορισμό των κανόνων συσχέτισης μεταξύ των τοπικών μοντέλων Υβριδική προσέγγιση Κάθε τοπική πηγή περιγράφεται από ένα ξεχωριστό τοπικό μοντέλο, με βάση τις πρωτογενείς έννοιες ενός καθολικού μοντέλου Κάθε τοπικό μοντέλο έχει μετατραπεί ώστε να είναι συμβατό με τις πρωτογενείς έννοιες ενός καθολικού μοντέλου Διευκολύνεται η συσχέτιση των τοπικών μοντέλων και κατά συνέπεια των τοπικών πηγών δεδομένων 9

10 Σημασιολογικά μοντέλα Κωδικολόγια Π.χ λίστα χωρών, νομισμάτων Δομικά Στοιχεία Δεδομένων (Core data components) Π.χ Ταυτότητα, Διεύθυνση Τύποι Δεδομένων Π.χ αλφαριθμητικό πεδίο ελεύθερου μήκους Πρότυπα Σχήματα Ηλεκτρονικών Εγγράφων (Standard XML Schemas) Μεταδεδομένα Οντολογίες Ληξιαρχείο Διαλειτουργικότητας Semantics - EC initiatives and tools ISA Interoperability Solutions for European Public Administrations Common Public Service Vocabulary Application Profile (CPSV-AP) A common data model for key business events and public services. Example: Needed for implementing a catalogue or a portal of public services in a country in order to compile and publish information about public services from various authorities. Core vocabularies Metadata standards Example: In the area of government metadata management in order to check up on and possibly reuse semantic assets (metadata and/or reference data), or understand semantic interoperability requirements and tools. Asset Description Metadata Schema (ADMS) Metadata standard DCAT Application Profile for data portals in Europe Metadata standard 10

11 Διαλειτουργικότητα σε τεχνικό επίπεδο Η ικανότητα μεταφοράς και χρησιμοποίησης της πληροφορίας με ομοιογενή και αποτελεσματικό τρόπο μεταξύ συστημάτων πληροφορικής και οργανισμών Ορισμός τεχνικών προδιαγραφών και αναλυτική περιγραφή τρόπων αποθήκευσης, μεταφοράς και παρουσίασης δεδομένων Διαφορετικές πλατφόρμες και ποικιλία τεχνολογιών Τεχνική Διαλειτουργικότητα Καλύπτει τις τεχνικές πτυχές της σύνδεσης των πληροφοριακών συστημάτων. Περιλαμβάνει θέματα όπως προδιαγραφές διεπαφής, υπηρεσίες διασύνδεσης, υπηρεσίες ενοποίησης δεδομένων, παρουσίαση και ανταλλαγή δεδομένων κλπ Οι τυποποιημένες τεχνικές προδιαγραφές θα πρέπει να συμφωνηθούν κατά τη δημιουργία ευρωπαϊκών δημόσιων υπηρεσιών. 11

12 EIF Recommendations Technical Interoperability At front-office level At back-office level Security aspects EIF Recommendations Technical Interoperability At front-office level: Data presentation and exchange (e.g. browsers, einclusion, Languages) Accessibility Interface design principles Multichannel access Character sets Collective authoring File type and document formats File compression 12

13 EIF Recommendations Technical Interoperability At back-office level: Data integration and middleware XML-based standards EDI-based standards Web Services Distributed Application Architecture Interconnection services File and message transfer protocols Message transport and security Message store services Mailbox access Directory and domain name services Network services EIF Recommendations Technical Interoperability Security aspects to be considered concern all layers: Confidentiality, integrity, non-repudiation, authentication, availability Security services General security services PKI Web service security Firewalls Protection against viruses, worms, Trojan horses and bombs 13

14 EIF v2.0 Ανοικτά Πρότυπα και Ανοικτό Λογισμικό Σύμφωνα το EIF, οι απαραίτητες απαιτήσεις που πρέπει να πληροί μια προδιαγραφή ή πρότυπο για να θεωρηθεί ανοικτή είναι: Να έχει υιοθετηθεί και ενημερώνεται από μη κερδοσκοπικό οργανισμό. Το σύνολο των τεχνικών προδιαγραφών είναι δημοσιευμένο και ελεύθερα διαθέσιμο, χωρίς περιορισμούς για τη διάθεσή του από τρίτους Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει είναι: Ποιότητα, Ανεξαρτησία, Χαμηλό Κόστος, Ασφάλεια, Αξιοπιστία, Διαφάνεια, Προσαρμοστικότητα (μικρές απαιτήσεις σε υλικό) 14

15 Ανοικτά Πρότυπα και Ανοικτό Λογισμικό Κάποια από τα ποιο γνωστά ανοιχτά πρότυπα είναι και τα παρακάτω: TCP/IP Πρωτόσκολο μεταφοράς δεδομένων στο Internet HTTP, HTML Πρότυπα για τον Παγκόσμιο ιστό SMTP, POP, IMAP Πρότυπα για το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο Ανοικτά Πρότυπα και Ανοικτό Λογισμικό Οργανισμοί και φορείς πιστοποίησης DCMI Dublin Core Metadata Initiative - συντονίζει την επικοινωνία και τη διαδικασία δημιουργίας ανοιχτών και διαλειτουργικών προτύπων μεταδεδομένων GI Gateway Geographical Information Gateway - παρέχει γεωγραφικά μεταδεδομένα. GILS Government Information Locator Service - Βάση δεδομένων και μηχανή αναζήτησης που περιέχει όλες της δημόσιες υπηρεσίες που προσφέρονται από HΠΑ IEEE Institute of Electrical and Electronics Engineers, Inc Μη κερδοσκοπικός οργανισμός, σύλλογος επαγγελματιών με σκοπό την πρόοδο της τεχνολογίας ISO International Organization for Standardization Ο πιο μεγάλος και γνωστός διεθνής οργανισμός πιστοποίησης CEN European Committee for Standardization 15

16 Ανοικτά Πρότυπα και Ανοικτό Λογισμικό Οργανισμοί και φορείς πιστοποίησης ANSI - American National Standards Institute Οργανισμός που συντονίζει τη δημιουργία και προωθεί τη χρήση προτύπων στις ΗΠΑ W3C - World Wide Web Consortium - διαλειτουργικές τεχνολογίες (προδιαγραφές, οδηγίες, λογισμικό και εργαλεία) Oasis - Organization for the Advancement of Structured Information Standards - Mη κερδοσκοπικός διεθνής οργανισμός που καθοδηγεί την εξέλιξη, την σύγκλιση και την υιοθέτηση προτύπων για το ηλεκτρονικό εμπόριο. HL7 Health Level 7 Οργανισμός δημιουργίας προτύπων (προδιαγραφών και πρωτοκόλλων) που έχουν σχέση με τον τομέα της υγείας και ειδικότερα με δεδομένα διαχείρισης μονάδων υγείας και ασθενών. Χρησιμότητα οφέλη Εξασφάλιση ευελιξίας Εξασφάλιση διαλειτουργικότητας Αποφυγή μονοπωλιακού χαρακτήρα και δέσμευσης στον ένα προμηθευτή Δημιουργία διευρυμένου πεδίου δεξιοτήτων ανεξάρτητα από προμηθευτή Ώθηση της οικονομικής απόδοσης Διασφάλιση μελλοντικής πρόσβασης στην πληροφορία ιδιαίτερη σημασία έχει όταν πρόκειται για δεδομένα που αφορούν τους πολίτες (και επομένως ανήκουν στους πολίτες) Διασφάλιση ομαλού πλαισίου ανταγωνισμού 16

17 Τεχνολογικά Πρότυπα Μέθοδοι Μοντελοποίησης Προδιαγραφών Υλοποίησης Unified Modelling Language (UML) v2.0 Σχήματα Ανταλλαγής Μοντέλων Προδιαγραφών Υλοποίησης XML Metadata Interchange v2.1 Γλώσσες και Αρχιτεκτονικές Υλοποίησης Εφαρμογών Java Platform, Enterprise Edition Microsoft Windows.NET Framework PHP: Hypertext Preprocessor Τεχνολογικά Πρότυπα Μέθοδοι Μοντελοποίησης Υπηρεσιών Business Process Modelling Notation v1.0 Unified Modelling Language, Activity Diagrams v2.0 Γλώσσες Εκτέλεσης Υπηρεσιών Business Process Execution Language v1.1 Business Process Execution Language v2.0 17

18 Τεχνολογικά Πρότυπα Μέθοδοι Μοντελοποίησης Δεδομένων Entity-Relation Diagram (Διάγραμμα Οντοτήτων-Συσχετίσεων) Unified Modelling Language v2.0 Σχήματα Ανταλλαγής Μοντέλων Δεδομένων XML Schema Definition v1.0 XML Metadata Interchange v2.1 Πρότυπα Ανταλλαγής Δεδομένων (Data Interchange Formats) Extensible Markup Language v1.0 (Fourth Edition) Extensible Markup Language v1.1 (Second Edition) Τεχνολογικά Πρότυπα Μετασχηματισμός/ Παρουσίαση Δεδομένων Extensible Stylesheet Language Transformations v1.0 Extensible Stylesheet Language v1.1 Extensible Stylesheet Language Transformations v2.0 Δομή Μεταδεδομένων Dublin Core Metadata Element Set v1.1 Αποτύπωση Μεταδεδομένων Resource Description Framework v1.0 Γλώσσες Αναπαράστασης Σημασιολογικής Πληροφορίας Extensible Markup Language v1.0 (Fourth Edition) Extensible Markup Language v1.1 (Second Edition) Web Ontology Language (OWL) v1.0 18

19 Τεχνολογικά Πρότυπα Προσβασιμότητα W3C Web Content Accessibility Guidelines, version 1.0 W3C Web Content Accessibility Guidelines, version 2.0 Σχήματα Ανταλλαγής Υπερκειμένου (Hypertext) Hypertext Markup Language v4.01 Extensible Hypertext Markup Language v1.0 Stylesheets Cascading Style Sheets Language Level v2 Extensible Stylesheet Language v1.1 Τεχνολογικά Πρότυπα Κωδικοποίηση Συνόλου Χαρακτήρων (Character Sets Encoding) Unicode v4.x UTF-8 v4.x Unicode v4.x UTF-16 v4.x Unicode v5.0 UTF-8 v5.0 Unicode v5.0 UTF-16 v5.0 Αναγνώριση Τύπου Διαμόρφωσης Αρχείων (File Formats) Multipurpose Internet Mail Extensions 19

20 Τεχνολογικά Πρότυπα Διαμόρφωση Εγγράφων Κειμένου για Ανταλλαγή Πληροφοριών Portable Document Format v1.4 Hypertext Markup Language v4.01 Open Document Format v1.0 Portable Document Format v1.5 Open Document Format v1.1 Portable Document Format v1.6 ή v1.7 Διαμόρφωση Εγγράφων Κειμένου για Περαιτέρω Επεξεργασία Πληροφοριών Text (.txt) Τεχνολογικά Πρότυπα Διαμορφώσεις Ανταλλαγής Γραφημάτων Graphics Interchange Format v89 Joint Photographic Experts Group v1.02 Portable Network Graphics v2 Tagged Image File Format v6.0 Διαμορφώσεις Ανταλλαγής Αρχείων Ήχου, Βίντεο και Ροής Βίντεο QuickTime v7.x (.qt,.mov) MPEG-4 Part 14 (MP4) v21 Συμπίεση Δεδομένων ZIP v2.0 20

21 Τεχνολογικά Πρότυπα Διαλειτουργικότητα με τρίτα Συστήματα Simple Object Access Protocol v1.2 (First Edition) Web Services Description Language v1.1 Universal Description, Discovery and Integration v2 Simple Object Access Protocol v1.1 Web Services Description Language v2.0 Universal Description, Discovery and Integration v3 WS-I Basic Profile v1.0 Τεχνολογικά Πρότυπα Πρωτόκολλα Επιπέδου Δικτύου Internet Protocol v4 Domain Name System Internet Protocol v6 Πρωτόκολλα Επιπέδου Εφαρμογής File Transfer Protocol (FTP) Hypertext Transfer Protocol (HTTP) v1.1 Simple Mail Transfer Protocol (SMTP) / Multipurpose Internet Mail Extensions (MIME) Post Office Protocol (POP3) Internet Message Access Protocol v4.1 Lightweight Directory Access Protocol v3.0 Διανομή Περιεχομένου Real Simple Syndication v2.0 21

22 Τεχνολογικά Πρότυπα Ασφάλεια Υπηρεσιών Ιστού Web Services Security (WS-Security) v1.0 Web Services Security (WS-Security) v1.1 WS-I Basic Security Profile v1.0 Security Assertions Markup Language v1.1 Security Assertions Markup Language v2.0 Ασφάλεια Μετάδοσης Δεδομένων Transport Layer Security 1.1 Secure Socket Layer 3.0 HyperText Transfer Protocol Secure IP Security Αυθεντικοποίηση XML Signature Κρυπτογράφηση XML Encryption Syntax and Processing Τεχνολογικά Πρότυπα Ανταλλαγή Ιατρικών Εικόνων Digital Imaging and COmmunications in Medicine 2007 (DICOM) Ανταλλαγή Ιατρικών Δεδομένων Health Level Seven v2 (HL7) Health Level Seven v3 (HL7) Ανταλλαγή Γεωγραφικών Δεδομένων Geography Markup Language v3.1 Infrastructure for Spatial Information in the European Community Ανταλλαγή Χρηματοοικονομικών Δεδομένων Interactive Financial exchange v1.7 Interactive Financial exchange v1.8 Ανταλλαγή Δεδομένων σε Εκλογικές Διαδικασίες Election Markup Language v4.0 Election Markup Language v5.0 Διεπιχειρησιακές συναλλαγές Universal Business Language

23 Τεχνολογικά Πρότυπα Ηλεκτρονική Μάθηση Sharable Content Object Reference Model 3.0 Τηλεφωνία Public Switched Telephone Network Integrated Services Digital Network Τηλεομοιοτυπία Fax Group 3 Fax Group 4 Ασύρματες Συσκευές Wireless Application Protocol 2.0 Short Message Service Multimedia Messaging Service General Packet Radio Service Ψηφιακή τηλεόραση PEG-21 v5 Υλοποίηση ανοιχτών συστημάτων Βασικές αρχές Χρήση του WWW και Αξιοποίηση των ευρυζωνικών δικτύων Διαχωρισμός της παρουσίασης από το περιεχόμενο Συστήματα αρχιτεκτονικής n-tier Μεταδεδομένα Χρήση του προτύπου XML Δημιουργία και υιοθέτηση κοινού λεξιλογίου Χρήση Ενδιάμεσου Λογισμικό Διαλειτουργικότητας 23

24 Υλοποίηση ανοιχτών συστημάτων Βασικές αρχές Υλοποίηση ανοιχτών συστημάτων Βασικές αρχές Τήρηση των Πλαισίων διαλειτουργικότητας Χρήση ανοικτών προτύπων Διασφάλιση της ακεραιότητας και ασφάλειας των δεδομένων Συστήματα «γενικής χρήσης» Service Oriented Architecture Ανοιχτό λογισμικό και χρήση του όπου αυτό είναι δυνατό 24

25 Τεκμηρίωση Διαδικτυακής Υπηρεσίας Πλήρες WSDL αρχείο της, με την περιγραφή διεπαφής και υλοποίησης, και τη διεύθυνση που λειτουργεί το web service στο διαδίκτυο. Mεταδεδομένα που σχετίζονται με τον ιδιοκτήτη της Μοντέλο και Μεταδεδομένα της υπηρεσίας στην οποία εντάσσεται XML Σχήματα για τα ανταλλασσόμενα έγγραφα Πηγές / Acknowledgements Γιάννης Χαραλαμπίδης. Διαλειτουργικότητα Πληροφοριακών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Οδηγός υλοποίησης ανοιχτών προτύπων και διαλειτουργικών συστημάτων, ΕΜΠ,