ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Διδάσκοντες: Μηνάς Αγγελίδης -Καθηγητής ΕΜΠ (υπεύθυνος μαθήματος), Μάριος Καμχής, Δρ Πολεοδόμος Χωροτάκτης, πρ. στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ρόϊδω Μιτούλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, Λουδοβίκος Βασενχόβεν - Ομ. Καθηγητής ΕΜΠ. Επικουρικό Διδακτικό Έργο: Μαρία Κοτρωνάκη - Μεταπτ. Δίπλ. Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου Συμμετέχοντες: Στελέχη του ΥΠΕKA και του Υπουργείου Ανάπτυξης και άλλοι επιστήμονες με ειδική εμπειρία στα θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1. Αντικείμενο και στόχοι του μαθήματος Στην δεύτερη δεκαετία του 21 ου αιώνα, οι ελληνικές πόλεις είναι όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία τους «ευρωπαϊκές». Η πρωτοφανής κρίση που αντιμετωπίζουν σήμερα όσο και οι προοπτικές υπέρβασής της είναι όσο ποτέ συνδεδεμένες με την ενσωμάτωσή τους στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, η σημερινή κρίση δεν είναι μόνο «γενική». Είναι ταυτόχρονα και τοπική, «αστική», είναι κρίση των πόλεων και μάλιστα κρίση όχι μόνο της ανάπτυξης αλλά και (ταυτόχρονα) κρίση του περιβάλλοντος των πόλεων. Η διέξοδος των ελληνικών πόλεων από την κρίση έχει αναμφίβολα να κάνει με την εφαρμογή καλύτερων πολιτικών για τις πόλεις, ελληνικών πολιτικών με ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Επομένως, έχει μεγάλη σημασία να εξετάσουμε, να «γνωρίσουμε» τις έννοιες και τα εργαλεία εφαρμογής πολιτικών για τις πόλεις, το περιβάλλον και την χωρική ανάπτυξη γενικότερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (EE) και ευρύτερα την Ευρώπη και την εφαρμογή τους στην Ελλάδα. Άξονα της θεματολογίας αποτελούν οι πολιτικές παρέμβασης στις πόλεις. Δίνεται έμφαση στις νεώτερες προσεγγίσεις αυτής της παρέμβασης, οι οποίες τονίζουν την ανάγκη ένταξής της σε ένα ευρύτερο πλαίσιο «αειφορίας» του περιβάλλοντος και ευρύτερα της χωρικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, παρουσιάζονται διαδοχικά: Οι μεταλλαγές στην ανάπτυξη και το περιβάλλον των ευρωπαϊκών πόλεων και οι προοπτικές τους στην περίοδο της κρίσης. Στρατηγική, τομείς και τρόποι παρέμβασης στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η Κοινοτική παρέμβαση για το αστικό περιβάλλον: το πλαίσιο παρέμβασης και τα πιλοτικά προγράμματα Τα αστικά πιλοτικά προγράμματα στην Ελλάδα στο πλαίσιο της πολιτικής (ή «μη πολιτικής») για τις πόλεις

2 Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ στην προοπτική του προγράμματος «Ευρώπη 2020» Οι πόλεις και η χωροταξία στο Κοινοτικό πλαίσιο. Η Territorial Agenda Πολιτική για το περιβάλλον και χωρική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα. Όπως τονίσαμε, η Ευρώπη αποτελεί ουσιαστικά την «ευρύτερη περιοχή» της χώρας μας. Η ΕΕ έχει ένα πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή την σχέση. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τις πόλεις, το περιβάλλον και την χωρική ανάπτυξη έχουν επηρεάσει και επηρεάζουν όλο και περισσότερο τις α- ντίστοιχες πολιτικές που ασκούνται στη χώρα μας. Στην πράξη οι ελληνικές αρχές (Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμοι) και όλοι οι άλλοι φορείς που ενδιαφέρονται για τις πόλεις, την χωροταξία και το περιβάλλον χρειάζεται να «γνωρίζουν», να κατανοούν, να μπορούν να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις των χωρικών πολιτικών της ΕΕ αλλά και να μπορούν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες υλοποίησης προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, ανάπτυξης συνεργασιών με ευρωπαϊκούς φορείς κλπ. Σε αυτό το πλαίσιο, στόχο του μαθήματος αποτελεί η εξοικείωση των μεταπτυχιακών σπουδαστών με τα πολεοδομικά, χωροταξικά και περιβαλλοντικά ζητήματα που τίθενται στην Ελλάδα στο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο, ώστε να μπορούν να τα αντιμετωπίσουν μελλοντικά με επιτυχία στην επιστημονική και επαγγελματική τους δραστηριότητα. 2. Περιεχόμενο και ημερολόγιο μαθημάτων 2 Μάθημα 1ο ο 5.3 3ο ο ο ο 2.4 7ο 9.4 8ο ο :00 16:00 16:00 18:00 Γνωριμία διδασκόντων διδασκομένων. Αναλυτική παρουσίαση του μαθήματος και του αντικειμένου των εργασιών των σπουδαστών Μ. Αγγελίδης: Η κρίση, οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Ευρωπαϊκός Νότος. Οι επιπτώσεις στις πόλεις και τις περιφέρειες (γενικά) Μ. Αγγελίδης: Οι ειδικότερες επιπτώσεις της κρίσης στις ευρωπαϊκές πόλεις με έμφαση στο παράδειγμα της Αθήνας. Στόχοι και πολιτικές για μια «ανθεκτική» στις κρίσεις (resilient) ανάπτυξη των πόλεων. Μ. Καμχής: Η εξέλιξη της Κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής και η ένταξή της στους στόχους του προγράμματος «Ευρώπη 2020». Οι επιπτώσεις στις πολιτικές για τις πόλεις. Ρ. Μιτούλα: Επισκόπηση της ανάπτυξης των ευρωπαϊκών πόλεων και των πολιτικών της ΕΕ για τις πόλεις στο πλαίσιο της αειφορίας Μ. Αγγελίδης: Ειδικότερες μεταβολές στο περιβάλλον των ευρωπαϊκών πόλεων - Η στρατηγική και οι τομείς παρέμβασης, παραδείγματα παρεμβάσεων (Ι) : Έμφαση στο φυσικό περιβάλλον, την αστική αναγέννηση, την ενέργεια και την ρύπανση Ρ. Μιτούλα: Ειδικότερες μεταβολές στο περιβάλλον των ευρωπαϊκών πόλεων - Η στρατηγική και οι τομείς παρέμβασης, παραδείγματα παρεμβάσεων (ΙΙ) : Έμφαση στην αστική αναγέννηση και την πολιτιστική κληρονομιά Μ. Αγγελίδης: Οι πόλεις και η χωρική ανάπτυξη στο Κοινοτικό πλαίσιο. Οι πόλεις και η πολυκεντρικότητα. Θέματα διακυβέρνησης των πόλεων η ευρωπαϊκή εμπειρία. Οι πόλεις στην προγραμματική περίοδο Λ. Βασενχόβεν: Θαλάσσια χωροταξία στην Ευρώπη ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΠΑΣΧΑ

3 3 10 ο ο ο 28.5 Προσκεκλημένος ομιλητής: Η εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων και δράσεων για τις πόλεις στην Ελλάδα Μ. Αγγελίδης: Οι Κοινοτικές πολιτικές για το περιβάλλον και για άλλους τομείς με χωρικό ενδιαφέρον (INTERREG, Leader, Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών, Δίκτυα Ευρωπαϊκών πόλεων κλπ). Η εφαρμογή τους στην Ελλάδα με έμφαση στα ΚΠΣ, το ΕΣΠΑ και τα προγράμματα αστικής ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Διδακτική ομάδα: Σύνοψη μαθήματος, συμπεράσματα, συζήτηση. Προετοιμασία για την παράδοση και παρουσίαση της άσκησης 3. Οργάνωση του μαθήματος Αξιολόγηση Το μάθημα οργανώνεται γύρω από δύο άξονες. Ο πρώτος περιλαμβάνει μια σειρά διαλέξεων / παρουσιάσεων που αφορούν στα θέματα τα ο- ποία αναφέρονται παραπάνω. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην εξοικείωση των σπουδαστών με τη σχετική βιβλιογραφία. Ο δεύτερος αφορά στην «Άσκηση». Οι σπουδαστές καλούνται να συντάξουν μια γραπτή εργασία - δοκίμιο -, που θα συνοδεύεται από πίνακες, διαγράμματα ή χάρτες, εάν απαιτούνται, και από σχετική βιβλιογραφία. Πρόκειται για κριτική παρουσίαση θέματος που αναφέρεται στο αντικείμενο του μαθήματος. Το θέμα της εργασίας θα επιλεγεί από ένα αρχικό κατάλογο θεμάτων (βλ. παρακάτω) ή και εκτός του καταλόγου, σε συνεννόηση με τον συντονιστή του μαθήματος. Οι εργασίες θα εκπονηθούν ατομικά και θα παρουσιασθούν στην περίοδο των εξετάσεων. Στην αξιολόγηση της εργασίας λαμβάνεται υπόψη τόσο η επιστημονική αρτιότητά της, όσο και η σαφήνεια, περιεκτικότητα και επιστημονική πληρότητα της παρουσίασης. Για την παρουσίαση θα διατεθεί χρόνος λεπτών. Για την καλή οργάνωση και ομαλή διεξαγωγή των διορθώσεων, θα πρέπει οι σπουδαστές να οριστικοποιήσουν το θέμα της εργασίας τους σχετικά σύντομα και πάντως όχι αργότερα από την πέμπτη. Αναφέρονται στη συνέχεια εντελώς ενδεικτικά και όχι περιοριστικά- ορισμένες θεματικές ενότητες στις οποίες είναι δυνατόν να ενταχθεί το αντικείμενο της γραπτής εργασίας. Παραδείγματα αστικής παρέμβασης σε ελληνικές και / ή ευρωπαϊκές πόλεις. Η Territorial Agenda 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης / EU TA Κριτική παρουσίαση του περιεχομένου της EU TA και του τρόπου εφαρμογής της με βάση υπάρχουσες έρευνες / μελέτες. Βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων. Η Κοινοτική προσέγγιση, εξελίξεις, προοπτικές, πολιτικές στην Ευρώπη και στην Ελλάδα Οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες URBAN και URBACT. Στόχοι, κατηγορίες παρεμβάσεων, παραδείγματα από την Ευρώπη και την Ελλάδα. Η αστική διακυβέρνηση (urban governance) και ο ρόλος της στην εφαρμογή πολιτικών για τις πόλεις σε Κοινοτικό, διεθνικό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

4 Πολυκεντρική ανάπτυξη και αστικό σύστημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μητροπολιτικές περιοχές, διεθνικά αστικά συστήματα, εθνικά αστικά συστήματα. Εξελίξεις, προοπτικές, πολιτικές ανάπτυξης. Σχολιασμός υπαρχουσών ερευνών / μελετών. Ο ρόλος και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού αστικού συστήματος (σε διάφορα χωρικά επίπεδα). Οι νέες σχέσεις πόλεων υπαίθρου. Εξελίξεις, προοπτικές, πολιτικές ανάπτυξης. Νέες προσεγγίσεις όσον αφορά στον Ευρωπαϊκό χώρο, αναφορές στο σύνολο της Ελλάδος ή σε μια περιφέρεια ή σε ένα νομό. Η Κοινοτική Πολιτική Συνοχής και η χωρική συνοχή (territorial cohesion). Έννοιες, στόχοι, εφαρμογή στην Κοινότητα και στην Ελλάδα. Οι Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Συνοχή, ΚΠΣ και ΕΣΠΑ. Η νέα προγραμματική περίοδος Η Κοινοτική Περιβαλλοντική Πολιτική και η εφαρμογή της στην Ελλάδα. Έννοιες, στόχοι, εφαρμογή, παραδείγματα. 4 Εργασίες που εκπονήθηκαν στο μάθημα σε προηγούμενα ακαδημαϊκά έτη υπάρχουν στην ιστοσελίδα του μαθήματος Βιβλιογραφία Πηγές 1. Βασικό υλικό αναφοράς Αγγελίδης Μ. (2004), Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Χωρική Ανάπτυξη Μια μεγάλη πρόκληση για την Ευρώπη και την Ελλάδα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ. Καμχής Μ. (2007), Η ενοποίηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ένα σχεδιαστικό εγχείρημα μεγάλης κλίμακας, Κριτική, Αθήνα. Μητούλα Ρ. (2006) «Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση & Ανασυγκρότηση του Ελληνικού Αστικού Περιβάλλοντος", εκδόσεις ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Αθήνα Αγγελίδης Μ. (επιμ.) (2004), Αειφόρος ανάπτυξη των πόλεων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ. Στεφάνου Ι., Μητούλα Ρ. (2003), Η Παγκοσμιοποίηση, η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και η Φυσιογνωμία της Ελληνικής πόλης, εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ, Αθήνα Οικονόμου Αγ., Μητούλα Ρ., (2010), Οικολογική Διαχείριση Κτιρίων, Οικισμών και Πόλεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, εκδόσεις ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Αθήνα ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ (επιμ. έκδ.: Μ. Αγγελίδης) (2005), Πολιτική αειφόρου ανάπτυξης των πόλεων στην Ελλάδα, Έκδοση των Πρακτικών του Συνεδρίου που διεξήχθη στην Αθήνα στις , ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ Αντίτυπα των περισσότερων από αυτά τα βιβλία υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη του ΕΜΠ (Συγκρότημα Πατησίων, κτίριο Αβέρωφ). Η εκτενής Βιβλιογραφία που εμπεριέχεται σε αυτά τα βιβλία καλύπτει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις ανάγκες του μαθήματος.

5 5 2. Εκπαιδευτικό υλικό σε ηλεκτρονική μορφή που βρίσκεται στην ιστοσελίδα του μαθήματος Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΚ) (2005), Πολιτική της συνοχής για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης: Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της Κοινότητας , COM(2005) 0299, Βρυξέλλες. Επιτροπή των ΕΚ (2004), Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή Περιφερειών: Προς μια θεματική στρατηγική για το αστικό περιβάλλον / COM(2004)60 τελικό, Βρυξέλλες. Επιτροπή των ΕΚ (2006), Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με μια θεματική στρατηγική για το Αστικό Περιβάλλον / COM (2005) 718 τελικό, Βρυξέλλες. European Commission (2010) Fifth Report on Economic and Social Cohesion: conclusions Επιτροπή των ΕΚ (2006), Η ανανεωμένη πολιτική της ΕΕ για τον τουρισμό: για μια ισχυρότερη σύμπραξη υπέρ του ευρωπαϊκού τουρισμού / COM(2006) 134 τελικό, Βρυξέλλες. 3. Αποσπάσματα από βιβλία, ερευνητικές εργασίες κλπ που αφορούν εξειδικευμένα θέματα και αποτελούν το περιεχόμενο του ντοσιέ του μαθήματος που θα βρίσκεται στη διάθεση των φοιτητών (στο γραφείο της Γραμματείας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Κατεύθυνση Πολεοδομίας και Χωροταξίας). Ενδεικτικά: Blacksell F. - Williams A. (επιμ.) (1994), The European Challenge, Oxford University Press, (περίληψη στα Ελληνικά). Μούσης Ν. (1993) Από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση : Θεσμοί και Πολιτικές, Παπαζήσης (Κεφ. 4 : Περιφερειακή Ανάπτυξη και Κεφ. 5 : Περιβάλλον). Τσούκαλης Λ. (1993), Η Νέα Ευρωπαϊκή Οικονομία, Παπαζήσης, (κεφάλαιο για περιφερειακή πολιτική και αναδιανομή). Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2006), 4 η Έκθεση Προόδου για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2005), 3 η Έκθεση Προόδου για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2004), Τρίτη Έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2003) 2 η Έκθεση Προόδου για την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2002), 1 η Έκθεση Προόδου σχετικά με την Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2001), Δεύτερη Έκθεση για την οικονομική και κοινωνική συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ, Λουξεμβούργο. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2000), Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) - Προς τη χωρικά ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τελικό έγγραφο εισήγηση στη διάσκεψη των Υπ. Χωροταξίας της Ε.Ε. στο Πότσνταμ 1999, Υπηρ. Επισ. Εκδ. των ΕΚ.

6 Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1995), Ευρώπη Συνεργασία για τη Χωροταξία στην Ευρώπη, Εκδόσεις της Ευρ. Ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1994), ΕΛΛΑΔΑ - Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Στόχος 1: Ανάπτυξη και διαρθρωτική προσαρμογή των αναπτυξιακά καθυστερημένων Περιφερειών, Εκδόσεις της Ευρ. Ένωσης. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΕΚ) (1992), Ευρώπη 2000: Προοπτικές ανάπτυξης του Κοινοτικού εδάφους. ΤΕΕ (1993), Διεθνές Συνέδριο «Η Ελλάδα στην Ευρώπη» : Εισηγήσεις. 6 Ειδικά για το περιβάλλον: Επιτροπή των ΕΚ (2000), Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρ. Κοινοβούλιο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών: μια στρατηγική για την Ευρώπη COM (2000) 547 τελικό, Βρυξέλλες, Επιτροπή των ΕΚ (1993), Στόχος η Αειφορία, Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σχετικά με την πολιτική και τη δράση για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Αριθμ. C 138/5/17/5/93. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1994), Στόχος η αειφορία Έκθεση προόδου και πρόγραμμα δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το πέμπτο πρόγραμμα πολιτικής και δράσης σχετικά με το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη, Εκδόσεις της Ευρ. Ένωσης, ΕΕΚ (1990), Πράσινο Βιβλίο για το Αστικό Περιβάλλον. CEC (1992), Towards Sustainability: A European Community Programme of Policy and Action in relation to the Environment and Sustainable Development, Vol. II, Com (92) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον (Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ), ΥΠΕΧΩΔΕ, 1994 Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Γενική Διεύθυνση ΧΙ περιβάλλοντος (1996), Έκθεση Ομάδας εμπειρογνωμόνων για το αστικό περιβάλλον: Αειφόρες πόλεις της Ευρώπης, Βρυξέλλες. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1998), Αειφόρος αστική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση: πλαίσιο δράσης, Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεμβούργο. Μητούλα Ρ. (2006), Βιώσιμη ατμόσφαιρα και κλίμα στη Ευρωπαϊκή Ένωση, συμμετοχή στην έκδοση τόμου με θέμα: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2006: Η ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, Ετήσια Έκδοση για την Τεχνολογία Προστασίας του Περιβάλλοντος, εκδ. ΜΕΔΕΩΝ, σελ , Αθήνα. ΥΠΕΧΩΔΕ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, , Έκθεση για την Κατάσταση Περιβάλλοντος της Χώρας, 1ο σχέδιο, Λοιπή βασική Βιβλιογραφία - τα περισσότερα υλικά βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη του ΕΜΠ ή σε ιστοσελίδες. Αγγελίδης, Μ., Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη, Συμμετρία, Αθανασόπουλος κ., Μητούλα Ρ., Επιπτώσεις των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί της Α- στικής Ανασυγκρότησης και της Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ελλάδας. Παρούσα κατάσταση Προβλήματα Προοπτικές, Περιοδικό ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, τεύχος Νο 25, Αθήνα 2001 Ανδρικοπούλου Ε (1995), Οι περιφέρειες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Θεμέλιο, Αθήνα.

7 Ανδρικοπούλου Ε. Καυκαλάς Γ. (2000), Χωρικές επιπτώσεις των ευρωπαϊκών πολιτικών: η ελληνική εμπειρία , ΥΠΕΧΩΔΕ-Δ/νση Χωροταξίας ΑΠΘ-Τομέας Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφ. ανάπτυξης, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Ε.Μ.Πολυτεχνείο ΥΠΕΧΩΔΕ ΥΠΕΘΟ Laboratoire de géographie urbaine-univ. de Paris X, Επιμ: Μ. Αγγελίδης, (2004), Πρακτικά του Συνεδρίου: Νέα πολυκεντρικότητα και χωρική ανάπτυξη: οι αστικές περιοχές, οι μικρές και μεσαίες πόλεις και η ύπαιθρος - Προοπτικές, σχεδιασμός, διακυβέρνηση, Αθήνα Σεπτεμβρίου Καυκαλάς Γ. - Ανδρικοπούλου Ε. (επιμ.) (2000), Ο νέος Ευρωπαϊκός Χώρος. Η διεύρυνση και η γεωγραφία της ευρωπαϊκής ανάπτυξης, Θεμέλιο, Αθήνα. Μητούλα Ρ., Ανθρωπολογία της Ελληνικής πόλης και Ευρωπαϊκή Ένωση, Περιοδικό ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε., τεύχος 1-2/2002 της Σειράς ΙΙ (θέματα Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Χωροταξίας) Μητούλα Ρ., Η Βιωσιμότητα των Πόλεων της Ε.Ε. στη νέα Προγραμματική Περίοδο , Περιοδικό ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε., τεύχος 2/2010. (Θέματα Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Χωροταξίας) Οικονόμου Αγ, Μητούλα Ρ. (2003), Η προστασία της φυσιογνωμίας των παράκτιων πόλεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Περιοδικό ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε., τεύχος 1-2/2003, Σειρά ΙΙ (θέματα Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Χωροταξίας) Στεφάνου Ι., Μητούλα Ρ., Ο Πράσινος Βιτρούβιος. Κριτική επάνω στα θετικά στοιχεία και τις ελλείψεις του, Περιοδικό ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε., τεύχος 1-2/2000 της Σειράς ΙΙ (θέματα Αρχιτεκτονικής, Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Χωροταξίας) Στεφάνου Ι., Μητούλα Ρ., Σιακαβέλλας Μ., Βιοκλιματικός Σχεδιασμός και βιώσιμη αστική ανάπτυξη, περιοδικό ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΚΤΙΡΙΟ, τεύχος Α-Β/2004 Στεφάνου Ι., Μητούλα Ρ., Οι επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης στο ελληνικό αστικό τοπίο, Περιοδικό ΑΕΙΧΩΡΟΣ Κείμενα Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Ανάπτυξης, τεύχος 1, τόμος 4, σελ. 4-19, Μάϊος 2005 Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ), (2007): Βασικό κείμενο, Τομεακά προγράμματα, Περιφερειακά Προγράμματα, Λοιπά Υλικά βλ. στη σχετική ιστοσελίδα του Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών. ΥΠΕΘΟ (2000) Επιχειρησιακά Προγράμματα Τομέων και Περιφερειών της Ελλάδος ΚΠΣ ΥΠΕΘΟ, Διασυνοριακό πρόγραμμα Interreg II για την Ελλάδα, ΥΠΕΘΟ (1993), Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ). ΥΠΕΘΟ (1999), Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελλάδος , Εκδ. ΥΠΕΘΟ, Αθήνα. ΥΠΕΧΩΔΕ (1999), Φύση 2000 Πρόγραμμα οικοτόπων Ελλάδος. Angelidis Μ. (2005), Polycentricity in Policies - Article in the Special issue of the Revue Built Environment (editors: P. Hall - D. Banister): on Polycentric urban development at the national level. Angelidis Μ. (2003), Strategic alliances of cities: a response to the network society effects on urban systems. The case of Greece, paper presented at the Third Joint Congress ACSP- AESOP in Leuven, Βelgium, 8-12 July Angelidis Μ. - Karka G. (2007), Development dynamics and social change in Athens under globalization as a driver for new planning instruments, paper presented at the AESOP Congress in Naples, Italy, July

8 Commission of the European Communities (1994), Community Initiative Concerning Urban Areas (URBAN) COM (94) 61 Final, Brussels, 2 March EC (European Commission) (1995), The EU Compendium of Spatial Planning Systems and Policies, Final Draft, Luxembourg. ESPON 2013 FOCI (Future Orientation of Cities) Transnational Project Group (2008), Cities and urban agglomerations: Their functionality and development opportunities for European competitiveness and cohesion, Inception Report, Inst. de Gestion de l Environnement et de l Aménagement dut Territoire (IGEAT), Brussels. (Συμμετοχή ερευν. ομάδας ΕΜΠ: Μ. Αγγελίδης (Ε.Υ.), Γ. Κάρκα, X. Καψοπούλου, Κ. Σαντιμπαντάκης). ESPON 3.2 Transnational Project Group (2005), Spatial Scenarios and Orientations in relation to the ESDP and Cohesion Policy, Second Interim Report, IGEAT, Brussels. (Συμμετοχή ερευν. ομάδας ΕΜΠ: Μ. Αγγελίδης (Ε.Υ.), Γ. Κάρκα, Δ. Μανουσαρίδη, Κ. Σαντιμπαντάκης). ESPON Transnational Project Group (2005), Particular effects of enlargement of the EU and beyond on the polycentric spatial tissue with special attention on discontinuities and barriers, Final Report, The Royal Institute of Technology (KTH), Stockholm (Συμμετοχή ερευν. ομάδας ΕΜΠ: Μ. Αγγελίδης (Ε.Υ.), Γ. Κάρκα, Δ. Μανουσαρίδη). ESPON Transnational Project Group (2004), The Role, Specific Situation and Potentials of Urban Areas as Nodes of Polycentric Development, Final Report, Nordregio, Stockholm (Συμμετοχή ερευν. ομάδας ΕΜΠ / Ε.Υ.: Μ. Αγγελίδης). ESTIA / INTERREG IIC (sc. resp.: G. Kafkalas) (2000), Spatial Planning Priorities in Southeast Europe, Aristotle Univ. of Thessaloniki, Thessaloniki. European Commission - European Union Member States / Approved by the EC on (2002), The ESPON 2006 Programme Research on the Spatial Development of an Enlarging European Union. Hall P., - Pfeiffer U. (2000), Urban Future 21; A global agenda for twenty-first century cities, E & FN Spon, London. Layard A. Davoudi S. Batty S. (ed.) (2001), Planning for a sustainable future, Spon Press, London. Mehlbye P. (2000), Global Integration Zones Neighbouring Metropolitan Regions in Metropolitan Clusters in Informationen zur Raumentwicklung Heft 11 / , p Mehlbye P. (2002), The European territory: Strategic development, Workshop Strategic Development Catalonia, 11 June Mitoula R., Oikonomou Ag., Regional Development and environmental protection in Greece, Studies in Regional & Urban Planning (SRUP) Journal, p , 11b Issue, December Σχετικές Ιστοσελίδες: - Ιστοσελίδες των Γενικών Διευθύνσεων (DG) της Ευρ. Επιτροπής για την Περιφερειακή Πολιτική (Regional Policy), το Περιβάλλον (Environment) κλπ. - Ιστοσελίδα του ESPON: - Ιστοσελίδες του ΥΠΕΚΑ, του Υπ. Ανάπτυξης κλπ.