Ansel Adams.

Transcript

1 Ansel Adams Ο Ansel Adams ( ) ασχολήθηκε με τη φωτογραφία από νεανική ηλικία. Η επίσκεψή του στο Yosemite Valley στα δεκατέσσερά του χρόνια στάθηκε καθοριστική, αφού σ όλη τη μετέπειτα ζωή του προσπάθησε να αποτυπώσει το δέος που ένοιωσε, όταν για πρώτη φορά αντίκρισε το θέαμα που του προσέφερε η ξακουστή κοιλάδα. Αυτή η επίσκεψη σημάδεψε το πεπρωμένο του Adams. Στη συνέχεια της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας προσπάθησε να αποδώσει όσο καλύτερα μπορούσε τα μεγαλειώδη τοπία της αμερικανικής ηπείρου, τα οποία κατέληξαν να γίνουν το θέμα του. Αυτά τα αχανή τοπία αντιπροσώπευαν, όπως εξηγεί, την «απέραντη ομορφιά του κόσμου». Επιπλέον, ήταν δίπλα του, τον περιτριγύριζαν, και το μόνο που είχε να κάνει ήταν να τα φωτογραφίσει. «Ζούσα, γράφει ο Adams, κοντά στους αμμόλοφους, όχι μακριά από το Golden Gate και τη Santa Cruz. Έτσι, ήμουν σε συνεχή επαφή και είχα καθημερινά εμπειρίες με τη φύση 1». Η πρώτη παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε, ως απόρροια αυτού που λέει ο Αdams, είναι ότι τελικά φωτογραφίζουμε καλύτερα αυτό που γνωρίζουμε, αυτό που συναναστρεφόμαστε καθημερινά, αυτό που μας είναι οικείο. Τα πράγματα μα αποκαλύπτονται, όταν είμαστε σε συνεχή επαφή μ αυτό που μας περιβάλλει πρέπει απλά να είμαστε παρατηρητικοί και ικανοί να εκστασιαζόμαστε μπροστά στο θέαμα που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας, σαν να το αντικρίζαμε για πρώτη φορά. Το δεύτερο σημείο, που θα άξιζε να μελετήσουμε, είναι ο λόγος για τον οποίο ο Adams έγινε γνωστός παγκοσμίως. Άραγε, η φήμη του οφείλεται στην πρωτοτυπία των εικόνων του; Θα λεγα ότι μάλλον δεν ισχύει αυτό το επιχείρημα, αφού τo αμερικανικό τοπίο, ως φωτογραφικό θέμα, ήταν ήδη προσφιλές σε πολλούς 1 Συνέντευξη του Adams στο Paul Hill and Thomas Cooper, Dialogue with Photography (Διάλογος με τη Φωτογραφία), σελ. 319.

2 φωτογράφους πριν από αυτόν. Γύρω στα 1860, η φωτογραφία διαδραμάτισε τον ρόλο ενός πολύτιμου επιστημονικού εργαλείου που χρησιμοποιήθηκε για την χαρτογράφηση της αχανούς αμερικανικής ηπείρου. Πολυάριθμες πολιτικές και στρατιωτικές αποστολές είχαν οργανωθεί από τις εταιρείες σιδηροδρόμων και τις κυβερνητικές αρχές. Οι φωτογράφοι προσλαμβάνονταν σ αυτές τις αποστολές, προκειμένου να πραγματοποιήσουν ντοκουμέντα χρήσιμα για την κατασκευή σιδηροδρόμων, γεφυρών, υδατοφραχτών, αστικών κέντρων και δημιουργία νέων πόλεων. Για πρώτη φορά, η φωτογραφία τοπίου αποτέλεσε βιοποριστικό μέσο, για ένα μικρό γκρουπ αμερικανών καλλιτεχνών. Ανάμεσα σ αυτούς τους φωτογράφους ήταν οι Carleton E. Watkins, Edward MuybridgeΣφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης., Timothy O Sullivan, που μας χάρισαν μαγευτικά τοπία, τα οποία πέρα από το επιστημονικό τους ενδιαφέρον, μαρτυρούν τη γοητεία που άσκησαν στους δημιουργούς η απεραντοσύνη και η τεράστια κλίμακα αυτών των άγριων τοπίων. Ο Adams επηρεάστηκε πολύ από αυτούς τους πρωτοπόρους κι ο ίδιος με τη σειρά του ακολούθησε και προέκτεινε αυτήν τη φωτογραφική παράδοση. Σιγά-σιγά, τούτα τα απέραντα φυσικά τοπία με την πρωτόγονη αγνότητά τους, έγιναν το θέμα του, στο οποίο έδινε μεγάλη έμφαση στη φόρμα, στις υφές και στην ευκρινέστερη αποτύπωση των λεπτομερειών. Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι αν ο Adams έγινε παγκοσμίως γνωστός, αυτό δεν οφείλεται τόσο στην πρωτοπόρα εικονογραφίασφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. του θέματός του, όσο στον τρόπο που το επεξεργάστηκε, αφού εφηύρε ένα ολόκληρο σύστημα φωτογραφικής απεικόνισης, το περίφημο Ζωνικό σύστημα. Στο σημείο αυτό ανιχνεύεται η μεντιολογική συνιστώσασφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. του έργου του. Η συμβολή του στη φωτογραφία είναι τεράστια, λόγω της γέφυρας που έκτισε ανάμεσα στην πράξη και τη θεωρητικοποίησή της, με στόχο τη βελτίωση της φωτογραφικής τεχνικής. Θα λέγαμε ότι η προσπάθεια θεωρητικοποίησης της πρακτικής του είχε σχεδόν φιλοσοφικό χαρακτήρα, αφού σκοπός της ήταν η δημιουργία και η μετάδοση μιας νέας γνώσης.

3 «H φιλοσοφία της μετάδοσης της γνώσης, εξηγεί, αντανακλούσε έναν υψηλό βαθμό κοινωνικής συνειδητοποίησης. Αισθάνθηκα έντονα την υποχρέωση να μεταδώσω τις γνώσεις που απεκόμισα με άρθρα, με τη ζωντανή διδασκαλία και τις επαγγελματικές μου δραστηριότητες 2». Η θεωρητικοποίηση της πρακτικής του ήταν λοιπόν το μέσο που του επέτρεπε να βρίσκεται σε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, τον οποίο είχε ανάγκη για να υπάρξει. «Θα μου ήταν, γράφει, πρακτικά αδύνατο να ζήσω, αποκομμένος από τον κόσμο, σε έναν φιλντισένιο πύργο αφιερωμένο μοναχά στη δημιουργικότητά μου 3». Η σχεδόν επιστημονική ακρίβεια που αναζητούσε για το φωτογραφικό του έργο οφείλεται αναμφίβολα στη μουσική του εκπαίδευση. «Από τότε που εισήλθα στον χώρο της επαγγελματικής φωτογραφίας γύρω στα 1930, γράφει, κατάλαβα ότι ένα μεγάλο μέρος της μουσικής μου παιδείας μεταφέρθηκε στην καινούρια μου απασχόληση. Δεν τολμώ να φανταστώ πώς θα ήταν οι φωτογραφίες μου χωρίς αυτήν την απαίτηση τελειότητας που μου δίδαξαν οι καθηγητές μου της μουσικής 4». Πιθανά η μουσική του εκπαίδευση ήταν αυτή που τον οδήγησε στο εγχείρημα να εισαγάγει στη φωτογραφία μια μορφή θεωρητικής γλώσσας, ανάλογης με την κωδικοποίηση της μουσικής γλώσσας. Ενδεχομένως, αυτή η εμπειρία τον βοήθησε να συλλάβει την έννοια της προαπεικόνισης στη φωτογραφία. Ο Adams αφηγείται ότι οι καθηγητές της μουσικής δεν του έπαιζαν ποτέ το κομμάτι που έπρεπε να μάθει, για να μην τους μιμηθεί. Η μουσική εκπαίδευση συνίστατο στο να τον κάνει κάτοχο κάθε νότας της παρτιτούρας, αφού προηγουμένως την είχε αφομοιώσει μέσα από μια διαδικασία εσωτερίκευσης. Ο Adams εφάρμοσε λοιπόν στη φωτογραφία αυτή τη μέθοδο εκμάθησης. Αντί να μιμηθεί μηχανικά το τοπίο, το εσωτερίκευσε, ακριβώς όπως έκανε με τη μουσική. «Άκουσε» κυριολεκτικά τις διαβαθμίσεις του από το άσπρο έως το μαύρο σαν να ήταν πραγματικές ηχητικές τονικότητες, τις οπτικοποίησε αρχικά μέσα του και στη συνέχεια εφηύρε μια τεχνογνωσία, ένα savoir-faire, την οποία θεωρητικοποίησε ώστε να μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή και εφαρμόσιμη από άλλους, όπως ακριβώς συμβαίνει με μια μουσική παρτιτούρα. Δικαίως, λοιπόν, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρώτους που έκαναν λόγο για προαπεικόνιση στη φωτογραφία. Αυτός ο όρος σημαίνει την ικανότητα να οραματιστεί κανείς την εικόνα πριν από τη λήψη της, ώστε να ακολουθηθούν οι κατάλληλοι χειρισμοί που θα οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Εξηγεί ως εξής πώς εφάρμοσε για πρώτη φορά την προαπεικόνιση στη φωτογραφία: «Θεωρώ ότι η πρώτη μου φωτογραφία, που ήταν προϊόν προαπεικόνισης, δημιουργήθηκε σε υψόμετρο μέτρων κατά την αναρρίχηση ενός απότομου μονοπατιού καλυμμένου με χιόνι. Είχα δύο γυάλινες πλάκες κι άρχισα να αναρωτιέμαι για το πώς θα έμοιαζε η τελική εικόνα. Αντιλήφτηκα ότι ο ουρανός κι η σκιά του βράχου θα είχαν τον ίδιο τόνο του γκρι και ότι η τελική εικόνα δεν μπορούσε να καταγράψει την αίσθηση του μεγαλείου που ένοιωθα εκείνη τη στιγμή μπροστά στο τοπίο. Είχα ένα κόκκινο φίλτρο με μεγάλη πυκνότητα και το χρησιμοποίησα. Ήταν η πρώτη φορά, μπορώ να πω, που κατάφερα να προβλέψω με τι θα έμοιαζε η εικόνα 5.» Αυτό το σχόλιο μας δίνει την ευκαιρία να διεισδύσουμε στη σκέψη του φωτογράφου. Η χρήση του κόκκινου φίλτρου, φανερώνει όχι την επιθυμία να δημιουργήσει ένα φτηνό εφέ εντυπωσιασμού, αλλά την πρόθεση να καταστήσει διακριτούς τους δύο τόνους, του ουρανού και της σκιάς του βράχου, με σκοπό να 2 Ansel Adams, L appareil photographique, εκδ. Fanal, 1982, avant-propos, σελ. XI. 3 Ό. π. 4 Ό. π., σελ. X. 5 Paul Hill and Thomas Cooper, Dialogue with Photography (Διάλογος με τη Φωτογραφία), σελ. 318.

4 αποτυπώσει στην εικόνα το μεγαλείο του τοπίου. Οι τεχνικές βελτιώσεις που επέφερε δεν έγιναν για να εντυπωσιάσουν τους ερασιτέχνες της φωτογραφίας, αλλά ανταποκρίνονταν σε μια εσωτερική αναγκαιότητα: να μεταφράσουν δηλαδή φωτογραφικά τη βιωμένη συγκίνηση μπροστά στο τοπίο. Έτσι λοιπόν, τα σχόλια που συνοδεύουν κάθε φορά τις εικόνες του είναι, από πρακτικής απόψεως, πολύ χρήσιμα για κάθε φωτογράφο. Επίσης, επιτρέπουν να κατατάξουμε τον Adams στους δημιουργούς που παράγουν κείμενο, εκτός από τις εικόνες τους. Δεν ήταν απλά ένας φωτογράφος χειρώνακτας, που ενδιαφερόταν μονάχα για το πρακτικό μέρος της φωτογραφίας, αλλά ανήκε στους δημιουργούς που δημιουργούσαν θεωρία και νέα γνώση βασιζόμενοι στην πρακτική τους. Ο Adams εφηύρε ένα τεχνικό λεξιλόγιο, ένα σύστημα για τη φωτογραφία, όπως η μουσική είχε επινοήσει το δικό της σύστημα σημείων που επέτρεπε σε κάθε μουσικό να μελετά και να αναπαράγει συμφωνικά έργα. Ανακεφαλαιώνοντας, θα επαναλάβω ότι αν ο Adams κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της φωτογραφίας, τούτο δεν οφείλεται μόνο στο θέμα του, τα αχανή και μεγαλειώδη τοπία του, αλλά κυρίως στην εφεύρεση του Ζωνικού συστήματος, με το οποίο ο Adams ανύψωσε τη φωτογραφική πρακτική στο πεδίο της επιστήμης.

5

6