Ενότητα: Πολυπολιτισμική Συμβουλευτική

Transcript

1 ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗ και ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Ενότητα: Πολυπολιτισμική Συμβουλευτική Διδάσκουσες Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου, Σύμβουλος Ε.Π. Μαρία Τερζάκη, M.Sc, Σύμβουλος Ε.Π.

2 Χαρακτηριστικά της εποχής Αύξηση αριθμού προσφύγων και μεταναστών σε όλο τον κόσμο Μετακίνηση πληθυσμών από τις λιγότερο στις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες Γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία πληθυσμού Πολυπολιτισμική κοινωνία με νέες ανάγκες και προβλήματα 2

3 Χαρακτηριστικά της εποχής Προβλήματα ένταξης των μεταναστών (γλώσσα, εκπαίδευση, εργασία, θρησκεία, ήθη και έθιμα, κλπ) Κίνδυνος κοινωνικού αποκλεισμού (αίσθημα ανασφάλειας, μείωση αυτοεκτίμησης, κλπ) Ο βαθμός επιπολιτισμού καθορίζει τα πολιτιστικά πρότυπα μειονοτικών ομάδων Το επίπεδο επιπολιτισμού επηρεάζεται σημαντικά απότηγλώσσα, την εκπαίδευση και την εργασία [Ο βαθμός στον οποίο οι πολιτισμικές πεποιθήσεις, αξίες και χαρακτηριστικά μιας νέας κυρίαρχης κουλτούρας έχουν υιοθετηθεί από ένα άτομο που ανήκει σε μια πολιτισμική ομάδα] 3

4 Πολιτισμικές διαφορές Οι πολιτισμικές διαφορές εκπηγάζουν από την προσκόλληση στα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις και τις αξίες της ομάδας, καθώς και τις επιδράσεις της οικογένειας και της κοινότητας, τη γλώσσα, τις θρησκευτικές εκδηλώσεις και συνήθειες, διάφορους εθνικούς παράγοντες, που μπορεί να προκαλέσουν την απομόνωση του ατόμου από την κυρίαρχη κουλτούρα του τόπου (Isaacson & Brown, 1997) 4

5 Κουλτούρα Η κουλτούρα γίνεται αντιληπτή μονάχα μέσα από την προσπάθεια κατανόησης για ότι βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, ψηλαφώντας τον ιστό των κληρονομημένων αντιλήψεων που συμβολίζονται και εκφράζονται με την εξωτερική συμπεριφορά (Mc Leod, 2005) Δίνει συνοχή στην ομάδα, δείχνει στα άτομα πως να συμπεριφερθούν και παρέχει έναν τρόπο μετάδοσης αυτών των κατευθυντήριων γραμμών στις επόμενες γενεές ή στους νεοεισερχόμενους στην ομάδα (Σιδηροπούλου, 2003) 5

6 Διαστάσεις πολιτισμικής ανομοιογένειας Η κατανομή εξουσίας (αναφέρεται στο βαθμό κατά τον οποίο υφίστανται ανισότητες εξουσίας μέσα σε ένα κράτος) Η αποφυγή της αβεβαιότητας (διακρίνεται σε κοινωνίες που έχουν απόλυτους κανόνες και αξίες, με αποτέλεσμα να απορρίπτουν τον εκμοντερνισμό) Ο ατομικισμός και κολεκτιβισμός (διαφορά ανάμεσα σε κουλτούρες όπου οι άνθρωποι υπάρχουν ως διακριτά, αυτόνομα άτομα και σε άλλες όπου υπάρχει έντονος σεβασμός στην οικογένεια και το έθνος) Ο βαθμός αρρενωπότητας και θηλυκότητας ενός έθνους (αντικατοπτρίζει το βαθμό κυριαρχίας των συμβατικών ρόλων των φύλων και την πρωτοκαθεδρία αρρενωπών ή θηλυκών αξιών, για παράδειγμα η αξία της επιτυχίας ή του χρήματος, σε αντίθεση με την αξία της αλληλεξάρτησης, η οποία αξιολογείται ως περισσότερο θηλυκή) Hofstede (1980) 6

7 Διαμόρφωση μειονοτικής ταυτότητας Σύμφωνα με το μοντέλο διαμόρφωσης της μειονοτικής ταυτότητας MID (Minority Identity Development) των Atkinson, Morten, Sue (1993), η μειονοτική ταυτότητα περιλαμβάνει πέντε στάδια ανάπτυξης: Στο πρώτο στάδιο, το άτομο δείχνει μια προτίμηση στις πολιτισμικές αξίες της κυρίαρχης κουλτούρας και μπορεί να υποτιμήσει ή και να απαρνηθεί τις πολιτισμικές αξίες της ομάδας του (συμμόρφωση) Στο δεύτερο στάδιο, τα άτομο αρχίζει να θεωρεί ότι η κυρίαρχη κουλτούρα δεν είναι απαραίτητα ανώτερη από την κουλτούρα της μειονότητας στην οποία ανήκει (ασυμφωνία) Στο τρίτο στάδιο, το μειονοτικό άτομο απορρίπτει την κυρίαρχη κουλτούρα και επιδοκιμάζει τις απόψεις της μειονότητας από την οποία προέρχεται (αντίσταση) Στο τέταρτο στάδιο, το άτομο αρχίζει να σκέφτεται λιγότερο με βάση τα δόγματα της μειονοτικής ομάδας και περισσότερο με βάση τις αντιλήψεις που το ίδιο έχει διαμορφώσει (εσωτερίκευση) Στο πέμπτο στάδιο, οι διάφορες συγκρούσεις που βιώνει το μειονοτικό άτομο επιλύονται και νιώθει άνετα με τον εαυτό και την πολιτιστική του κληρονομιά (αίσθηση ολοκλήρωσης) 7

8 Πολυπολιτισμική Συμβουλευτική Σύμφωνα με τη Σιδηροπούλου (1999), ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού πρέπει να διακατέχεται από τη διαπολιτισμική ικανότητα, σύμφωνα με την οποία θα αλληλεπιδρά δημιουργικά με ανθρώπους διαφορετικού πολιτισμικού υπόβαθρου, στη βάση μιας αντίληψης διαφορών και ομοιοτήτων σε αξίες και στάσεις, με αποτέλεσμα την αντικειμενική και ορθή καθοδήγηση και αξιολόγησή του. 8

9 Πολυπολιτισμική Συμβουλευτική Οι Sue, Arredondo, Mc Davis (1992) διαμόρφωσαν ένα μοντέλο για την άσκηση και πολυπολιτισμικής συμβουλευτικής και αξιολόγησης, που αποτελείται από ένα μητρώο τριών χαρακτηριστικών και τριών διαστάσεων. Τα τρία χαρακτηριστικά του συμβούλου πρέπει να είναι: α) η συνειδητοποίηση των δικών του πολιτισμικών αξιών και προκαταλήψεων, β) η κατανόηση των αντιλήψεων που έχουν οι πολιτισμικά διαφορετικοί πελάτες γ) η ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών παρέμβασης. Οι τρεις διαστάσεις αυτών των χαρακτηριστικών είναι: α) οι στάσεις, β) οι γνώσεις, γ) οι ικανότητες. 9

10 Πολυπολιτισμική Συμβουλευτική Σύμφωνα με τον Ramirez (1991) σημαντική σε κάθε διαπολιτισμική επαγγελματική συμβουλευτική είναι η ανάπτυξη της «πολιτισμικής ευελιξίας». Προτείνει ο σύμβουλος να ταυτίζεται με το πολιτισμικό και γνωσιακό ύφος του συμβουλευόμενου στις πρώτες συναντήσεις και έπειτα να πειραματίζεται με διάφορες μορφές πολιτισμικής συμπεριφοράς. 10

11 Δεξιότητες Συμβούλων Δεξιότητες που πρέπει να χαρακτηρίζουν τους αποτελεσματικούς πολυπολιτισμικούς επαγγελματικούς συμβούλους, σύμφωνα με τους Watts & Van Esbroeck, 1998: Κατανόηση αξιών και πεποιθήσεων, με σκοπό την παρατήρηση της αλληλεπίδρασής τους στη συμπεριφορά και τις επιλογές τους. Κατανόηση του διαφορετικού συστήματος αξιών σε σχέση με αυτό του εκάστοτε συμβούλου. Εξατομικευμένη προσέγγιση του ατόμου ως μοναδικό, με άμεση αλληλεξάρτηση του πολιτισμικού περιβάλλοντος από το οποίο προέρχεται. Γνώση της ιστορίας της πολιτισμικής ομάδας και του τρόπου ζωής της. Γνώση τεχνικών διαχείρισης του θυμού, της απογοήτευσης και της απάθειας των πολιτισμικά διαφορετικών πελατών. 11

12 Κατευθυντήριες Γραμμές Κατευθυντήριες γραμμές για την πρακτική της πολυπολιτισμικής συμβουλευτικής αποτελούν (Pedersen, 1994): Ο σύμβουλος είναι σημαντικό να μιλάει την ίδια γλώσσα και να κατανοεί τις παραμέτρους της μη λεκτικής συμπεριφοράς των πολιτισμικά διαφορετικών πελατών του. Να γνωρίζει πως αντιμετωπίζει η μειονότητα το κοινωνικοοικονομικό σύστημα της χώρας του. Να γνωρίζει τις προκαταλήψεις των εργοδοτών απέναντι στην εκάστοτε μειονότητα. Οι μειονότητες έχουν πολύ μεγάλες ανάγκες πληροφόρησης και χρειάζονται ένα προσεκτικά δομημένο πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού. 12

13 Προβλήματα μειονοτικών πληθυσμών σχετικά με την επαγγελματική ανάπτυξη Έλλειψη αυτογνωσίας Χαμηλή αυτοεκτίμηση Περιορισμένη πληροφόρηση Έλλειψη επαγγελματικών προτύπων Χαμηλές προσδοκίες Πρόωρη είσοδος στην αγορά εργασίας 13

14 Ανάγκες μειονοτικών πληθυσμών σχετικά με την επαγγελματική ανάπτυξη Νέοι με δυσκολίες κοινωνικής ένταξης έχουν ανάγκη από: χρηστικές γνώσεις και επαγγελματική κατάρτιση σε κλάδους παραγωγής, παροχή εκπαιδευτικών ευκαιριών, αποσαφήνιση επαγγελματικών στόχων, ευκαιρίες κοινωνικής συμμετοχής, πληροφόρηση για φορείς εκπαίδευσης, υγείας και πρόνοιας και τρόπους ανεύρεσης εργασίας, συναισθηματική στήριξη με σκοπό την προσωπική τους ανασυγκρότηση (Δελλασούδας, 1992) 14

15 Προσαρμογή θεωριών και εργαλείων Προκειμένου να αναπτυχθούν πολυπολιτισμικά προσανατολισμένες θεωρίες και εργαλεία συμβουλευτικής και προσανατολισμού είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη: α) η σημασία του σεβασμού στην πολιτισμική ομάδα ενός ατόμου β) η αναγνώριση ότι κάθε πολιτισμικά κατάλληλη παρέμβαση πρέπει να περιλαμβάνει το άτομο, την οικογένεια, την ομάδα, τη γειτονιά και την κοινότητα. (Ivey, 1993, Schwartz & Schwartz, 1993) 15

16 Συμβουλευτική σχέση και αξίες Η ανάπτυξη ουσιαστικής σχέσης ανάμεσα σε σύμβουλο και συμβουλευόμενο που ανήκει σε μια μειονότητα είναι δυνατή μόνο αν ο δεύτερος προσεγγιστεί μέσα στο οικογενειακό και πολιτισμικό του πλαίσιο. Πολιτισμικά προσδιοριζόμενες αξίες μπορούν να ερμηνεύσουν προβλήματα και να καθορίσουν τις προσδοκίες του συμβουλευόμενου από τη συμβουλευτική διαδικασία. 16

17 Προβληματισμοί Οι περισσότερες θεωρίες συμβουλευτικής έχουν τις ρίζες τους στην ευρωαμερικανική και δυτικοευρωπαϊκή χριστιανική κουλτούρα της μεσαίας τάξης, που ενδεχομένως να είναι ακατάλληλη για εθνικές, θρησκευτικές και άλλες πολιτισμικά μειονοτικές ομάδες. Αυτή η παρατήρηση ίσως εξηγεί εν μέρει το γεγονός ότι το 50% των ατόμων αυτών των μειονοτήτων δεν προσέρχονται σε δεύτερη συνάντηση στη συμβουλευτική διαδικασία. (Κλεφτάρας, 2009) 17

18 Οι πολιτισμικά διαφορετικοί πελάτες έχουν όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι υπόλοιποι πελάτες Το μυστικό της επιτυχημένης συμβουλευτικής είναι η κατανόηση της διαφορετικότητας Ανασταλτικά εμπόδια: γλώσσα και επικοινωνία Μη λεκτική επικοινωνία

19 Ακόμη.. Έλλειψη εξοικείωσης με το σύστημα Χρήση πληροφόρησης Επαγγελματική πληροφορία

20 Κλίμακα τύπων πεποιθήσεων για τη σταδιοδρομία (CBPS. Gideon Arulmani University of India) Σχεδιάστηκε για να αξιολογήσει τη συμπεριφορά σχετικά με τη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων στην Ινδία Η κλίμακα βασίζεται σε μικροκαταστάσεις: προσεκτικά σχεδιασμένες λεκτικές εικόνες που σκοπό έχουν την αναγνώριση στάσεων και την πρόκληση απόψεων Το CBPS χρησιμοποιεί μικροκαταστάσεις για να εντάξει αφηρημένες ιδέες μέσα σε ένα οικείο πλαίσιο και έτσι, να βοηθήσει εκείνους που απαντούν να αναγνωρίσουν εύκολα την κατάσταση

21 Δήλωση αρνητικών αξιών Οι σπουδές μετά το γυμνάσιο είναι άχρηστες Μικροκατάσταση Ο R σπούδασε και έλαβε πτυχίο. Εξακολουθεί να μην έχει δουλειά. Συνεπώς, οι σπουδές μετά το Λύκειο είναι ανώφελες

22 Η κλίμακα Αποτελείται από 18 προτάσεις Οι επιλογές των απαντήσεων αντιστοιχούν σε 7βαθμη κλίμακα 1 = δεν συμφωνώ καθόλου με αυτό 2 = σπάνια θα συμφωνούσα με αυτό 3 = αρκετά αβέβαιος ότι αυτό είναι αλήθεια 4 = λίγο αβέβαιος ότι αυτό είναι αλήθεια 5 = συμφωνώ μερικές φορές 6 = συμφωνώ τις περισσότερες φορές 7 = συμφωνώ απόλυτα

23 Οδηγίες Στις προτάσεις που ακολουθούν δίνονται σύντομες περιγραφές γεγονότων που συμβαίνουν συχνά στη ζωή μας Οι άνθρωποι που περιγράφονται παρακάτω είναι μαθητές σαν κι εσάς που έχουν απαντήσει σε αυτά τα γεγονότα με έναν συγκεκριμένο τρόπο Παρακαλώ, σημειώστε στο απαντητικό φυλλάδιο, τον βαθμό στον οποίο συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον τρόπο που έχουν απαντήσει οι μαθητές

24 Παραγοντική ανάλυση 1ος Παράγοντας Πεποιθήσεις περί Επάρκειας αποτελείται από 8 ερωτήματα. Οι μικροκαταστάσεις ως προς αυτόν τον παράγοντα φαίνονται να αναδεικνύουν τις πεποιθήσεις του ερωτώμενου γύρω από τησημασίαπου αποδίδει στην απόκτηση πιστοποιημένων προσόντων και δεξιοτήτων για ένα επάγγελμα, προτού εισέλθει κάποιος στον πραγματικό κόσμο της εργασίας

25 2ος Παράγοντας Πεποιθήσεις περί Ελέγχου και Αυτό-επάρκειας Τα εν λόγω ερωτήματα δείχνουν περιστάσεις όπου καταφαίνεται η αίσθηση ελέγχου του ατόμου σχετικά με την κατάσταση της ζωής του και ο προσανατολισμός του προς το να κατευθύνει το ίδιο τη ζωή του

26 3ος Παράγοντας Πεποιθήσεις Εμμονής Το περιεχόμενό αυτού του παράγοντα αντανακλά επιμονή απέναντι σε μελλοντικούς στόχους σταδιοδρομίας παρά τις αντιξοότητες και τους φραγμούς που ενδέχεται το άτομο να συναντήσει κατά τη διαδικασία της προπαρασκευής για το επάγγελμα.

27 Ποιοι άλλοι παράγοντες ακούν επιρροή στις πεποιθήσεις σταδιοδρομίας Κοινωνική ομάδα Δομή της οικογένειας Απασχόληση της οικογένειας Εκπαιδευτικό σύστημα

28 Επαγγελματική συμβουλευτική Επιμονή προς τους σκοπούς της σταδιοδρομίας Τεχνικές για την αντιμετώπιση της απροθυμίας ή της ανικανότητας στην επιδίωξη στόχων σταδιοδρομίας