Σωφρόνης Χατζησαββίδης Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΡΑΠΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΟΓΟ. Ré sumé

Transcript

1 Σωφρόνης Χατζησαββίδης Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΡΑΠΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΟΓΟ Ré sumé Dans cette enquê te on é tudie la variation morphologique du verbe dans le discours grec é crit des journaux. On essaie de rechercher les facteurs qui determinent cette variation. Le corpus qui est à la base de notre analyse est constitué de 108 textes (reportages, editorials, articles) de 12 journaux grecs de porté e nationale. Nous constatons que la variaton morphologique est determiné e en premier lieu par de facteurs politiques et ideologiques qui sont en relation avec l histoire ré cente de la langue grecque et en deuxiè me lieu par de facteurs stylistiques. Ο σύγχρονος προφορικός και γραπτός δηµοσιογραφικός λόγος σε ελληνική γλώσσα βρίσκεται σήµερα ως όλον και ως µέρος στο στόχαστρο µιας αντιφατικής κριτικής. Από τη µια υποστηρίζεται ότι τα σε µεγάλο βαθµό παθολογικά του συµπτώµατα καταστρέφουν τη φυσιογνωµία της νέας ελληνικής γλώσσας και από την άλλη ότι αποτελεί το είδος του λόγου που γράφει τη σύγχρονη ιστορία της ελληνικής γλώσσας και παράλληλα διαµορφώνει γλωσσικά πρότυπα. Η αντιφατική αυτή κριτική ανάγει το δηµοσιογραφικό λόγο σε ένα κεντρικό είδος λόγου για τη σύγχρονη εγγράµµατη ελληνική κοινωνία. Και πράγµατι, ανεξάρτητα από τη θέση που κρατά ο ερευνητής απέναντι στην -θετική ή αρνητική- κριτική που γίνεται στο σύγχρονο ελληνικό δηµοσιογραφικό λόγο, αυτός κυριαρχεί, τουλάχιστον ποσοτικά, στην ελληνική κοινωνία, υφίσταται και εξελίσσεται, όπως υφίσταται και εξελίσσεται κάθε φυσική γλώσσα και κάθε ζωντανός οργανισµός. Ως τέτοιος, είναι φυσικό να παρουσιάζει µια ποικιλία τόσο σε σχέση µε τα άλλα είδη λόγου όσο και στο εσωτερικό του είδους, ποικιλία, µάλιστα, η οποία εµφανίζεται σε όλα τα επίπεδα (φωνητικό, φωνολογικό, µορφολογικό, συντακτικό, λεξιλογικό). Στην περσινή µου ανακοίνωση στη 19 η Συνάντηση Εργασίας του Τοµέα Γλωσσολογίας περιέγραψα, µε βάση ερευνητικά δεδοµένα, τη µορφολογική ποικιλία, η οποία υφίσταται στο γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο ενός µεγάλου µέρους εφηµερίδων πανελλήνιας κυκλοφορίας. Η παρουσίασή µου περιορίστηκε στη µορφολογική ποικιλία του άρθρου, του ουσιαστικού, των επιθέτων και των επιρρηµάτων, και ιδιαίτερα στους εξής τοµείς: α) στην ποικιλία στη χρήση των τονικών συστηµάτων, β) στην ποικιλία στη χρήση της αιτιατικής του ενικού του οριστικού και του εµπρόθετου άρθρου στο αρσενικό και το θηλυκό γένος, γ) στη µορφολογική ποικιλία στη χρήση της γενικής του ενικού των θηλυκών ουσιαστικών σε -η, γεν. -ης ή -έως και -ης (ητα), γεν. -ητος (ητας), δ) στην ποικιλία στη χρήση του τονισµού της γενικής του ενικού και του πληθυντικού των επιθέτων, ε) στη µορφολογική ποικιλία στη χρήση των επιρρηµάτων και στ) στη µορφολογική ποικιλία στη χρήση των παραθετικών των επιθέτων και επιρρηµάτων. Διαπιστώθηκε εκεί ότι συγκρινόµενες µεταξύ τους οι εφηµερίδες αποδεικνύεται ότι

2 περισσότερο ο Ριζοσπάστης και λιγότερο η Αυγή προτιµούν κατά κανόνα µορφολογικούς τύπους, οι οποίοι βρίσκονται πιο κοντά στη Δηµοτική, ενώ η Ελεύθερη Ώρα και δευτερευόντως η Απογευµατινή, ο Ελεύθερος και η Καθηµερινή προτιµούν µορφολογικούς τύπους λόγιους που πλησιάζουν στην Καθαρεύουσα. Οι υπόλοιπες εφηµερίδες υιοθετούν µορφολογικούς τύπους που βρίσκονται πολύ πιο κοντά στην επονοµαζόµενη Κοινή Νεοελληνική, όπως έχει διαµορφωθεί στην εκπαίδευση µέσω των επίσηµων εγχειριδίων κωδικογράφησης της νέας ελληνικής γλώσσας (Γραµµατική, Συντακτικό). Υποστηριζόταν ακόµη ότι η πραγµατικότητα αυτή δείχνει πως υπάρχει εκ µέρους των συντακτών του δηµοσιογραφικού λόγου και των εντύπων µια σαφής αλλά όχι γενικευµένη πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση απέναντι στη σύγχρονη µορφή της ελληνικής. Η διαπίστωση αυτή δείχνει ότι υφίσταται ένα µέρος των παραγωγών του δηµοσιογραφικού λόγου-και προφανώς και αναγνωστών-οι οποίοι εµµένουν σε µορφές λόγου της Καθαρεύουσας. Σήµερα, µε τη χρονική απόσταση που χωρίζει τη διεξαγωγή της έρευνας, που παρουσίασα στην περσινή Συνάντηση, και τις σκέψεις που δηµιούργησαν στο µεταξύ τα συµπεράσµατα της προηγούµενης έρευνας, δίνεται η δυνατότητα εκκίνησης από µία διαφορετική αφετηριακή θέση, η οποία περιλαµβάνει και την εξέταση δύο άλλων-εκτός της πολιτικοϊδεολογικής τοποθέτησης-παραµέτρων, οι οποίες είναι η παράµετρος της λειτουργίας της παρουσιαζόµενης ποικιλίας και η παράµετρος της δυναµικής της νέας ελληνικής γλώσσας. Αν και οι παράµετροι αυτές ελήφθησαν υπόψη στη διεξαγωγή της προηγούµενης έρευνας, δε συσχετίστηκαν µε τα δεδοµένα, γιατί δεν παρουσίαζαν εµφανείς ενδείξεις για το ρόλο τους, γεγονός που οδήγησε στη µη εξέτασή τους. Άλλωστε, όπως θα φανεί παρακάτω, ο ρόλος αυτών των παραµέτρων γίνεται πιο εµφανής στη µορφολογική ποικιλία του ρήµατος. Κατ αρχήν, προς την κατεύθυνση της ερµηνείας της λειτουργίας της µορφολογικής ποικιλίας έχουµε δύο δηµοσιεύµατα, τα οποία έµµεσα µόνον εξετάζουν τη λειτουργία της µορφολογικής ποικιλίας, αφού το κεντρικό τους θέµα είναι η λειτουργία της Καθαρεύουσας στη νέα ελληνική γλώσσα. Το ένα από αυτά τα κείµενα δηµοσιεύτηκε το 1973 και αντικατοπτρίζει την πραγµατικότητα της ελληνικής γλώσσας των αρχών της δεκαετίας του 1970, πριν δηλαδή από την καθιέρωση της Κοινής Νεοελληνικής στην εκπαίδευση και τη διοίκηση, και το άλλο δηµοσιεύτηκε το 1991 και αντικατοπτρίζει την πραγµατικότητα της νέας ελληνικής µετά από 15 χρόνια από τότε που καθιερώθηκε επίσηµα η Κοινή Νεοελληνική. Πρόκειται αντίστοιχα για τα δηµοσιεύµατα του Σετάτου (1973) και του Γκότοβου (1991). Οι δύο ερευνητές δεν περιορίζονται βέβαια στο δηµοσιογραφικό λόγο αλλά επεκτείνονται σε όλα τα είδη του προφορικού και του γραπτού λόγου σε νέα ελληνική γλώσσα. Μεταξύ των λειτουργιών που αποδίδουν στη χρήση της Καθαρεύουσας οι σηµαντικότερες είναι οι εξής: α) επίδειξη σοβαρότητας : πρόκειται για λειτουργία που, σύµφωνα µε το Σετάτο (1973:82) επιτελούσε η Καθαρεύουσα πριν από την επισηµοποίηση της Κοινής Νεοελληνικής, αλλά, σύµφωνα µε την άποψη του Γκότοβου (1991: 17-20) υφίσταται και µετά την καθιέρωση της. Ο Γκότοβος µάλιστα θεωρεί ότι η παλινδρόµηση-όπως ονοµάζει τη χρήση λόγιων τύπων στο σύγχρονο νεοελληνικό λόγο-σε γλωσσικά στοιχεία της Καθαρεύουσας λειτουργεί ως δείκτης που θα επιτρέψει στον αποδέκτη να ταξινοµήσει το κείµενο στην κατηγορία των ορθών και έγκυρων πληροφοριών (Γκότοβος 1991:18) και ότι καθαρευουσιάνικη παρεµβολή µέσα στο λόγο που δοµείται µε βάση την κοινή, δεν είναι πραγµατολογικού αλλά συµβολικού χαρακτήρα (Γκότοβος 1991:18). Ακόµη πιστεύει ότι η λειτουργία της σοβαρότητας οφείλεται σε ιστορικούς αλλά και σε προσωπικούς

3 λόγους. Ο Σετάτος (1973:82) θεωρεί ότι η επίδειξη σοβαρότητας και επισηµότητας αποτελεί κίνητρο και υποστηρίζει ότι ειδικά για τον Τύπο η χρήση τύπων και λέξεων της Καθαρεύουσας προέρχεται από τα άτοµα που στελεχώνουν τα Μ.Μ.Ε., τα οποία δε διαθέτουν οργανωµένη άµυνα κατά των νεολογισµών και κάτω από την πίεση του χρόνου κάνουν δεκτά γλωσσικά στοιχεία που έχουν φωνηεντισµό και τυπικό λόγιο. β ) η ειρωνεία και ο αστεϊσµός : πρόκειται για δύο συναισθηµατικές καταστάσεις, τις οποίες δείχνει, σύµφωνα µε το Σετάτο (1973:88-89), ο χρήστης της νέας ελληνικής, όταν χρησιµοποιεί την Καθαρεύουσα. Ο Γκότοβος (1991:24) υποστηρίζει ότι ο αστεϊσµός προέρχεται από τη χρήση της Καθαρεύουσας, η οποία, καθώς είναι ενσωµατωµένη στο λόγο της σύγχρονης κοινής γλώσσας, προκαλεί ασυνέχεια και ασυµβατότητα, στοιχεία που δηµιουργούν την αίσθηση του κωµικού. Η έρευνα στα συγκεκριµένα κείµενα του δηµοσιογραφικού λόγου, τα οποία εντάσσονται στην κατηγορία των ειδησεογραφικών και σχολιογραφικών κειµένων, έδειξε µέχρι στιγµής ότι η χρήση λόγιων µορφολογικών τύπων δεν επιτελεί, εκτός σπάνιων περιπτώσεων, τη λειτουργία της ειρωνείας και του αστεϊσµού. Η λειτουργία όµως της σοβαρότητας, η οποία κουβαλά µαζί της, σύµφωνα µε τον Γκότοβο, την εγκυρότητα-που αποτελεί κύριο ζητούµενο του Τύπου-είναι ενδεχόµενο να επιτελείται µε τη χρήση των λόγιων τύπων. Και αυτό όµως το ενδεχόµενο φαίνεται ανίσχυρο από τη στιγµή που δε χρησιµοποιείται στον ίδιο βαθµό από όλες τις εφηµερίδες, αλλά κυρίως από όσες έχουν συντηρητικό προσανατολισµό, δεδοµένο που καθιστά την πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση της εφηµερίδας πολύ ισχυρό κριτήριο για την ερµηνεία της µορφολογικής ποικιλίας. Μια άλλη παράµετρος που συµβάλλει στη µορφολογική ποικιλία είναι και η δυναµική εξέλιξης των γλωσσών. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι πολύ γνωστή η βασική γλωσσολογική αρχή, σύµφωνα µε την οποία οι γλώσσες δεν είναι στατικές αλλά εξελίσσονται και ότι σε κάθε χρονική περίοδο υφίστανται διάφοροι παράγοντες, οι οποίοι διαµορφώνουν νέους γλωσσικούς τύπους και οι οποίοι συνυπάρχουν για ένα µικρό ή µεγάλο χρονικό διάστηµα µε τους παλαιούς. Από γλωσσολογική µάλιστα πλευρά υποστηρίζεται ότι δύο είναι οι αντίρροπες δυνάµεις, οι οποίες συνιστούν και την οικονοµία της γλώσσας : οι επικοινωνιακές ανάγκες και η αρχή της ελάχιστης προσπάθειας (Martinet 1969:194). Οι τρεις αυτές παράµετροι (πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση εφηµερίδας, λειτουργίες της Καθαρεύουσας, δυναµική εξέλιξης της γλώσσας) δεν είναι βέβαια µεταξύ τους ανεξάρτητες. Συνυπάρχουν οπωσδήποτε και οι τρεις, αλλά η κάθε µία συµβάλλει µε διαφορετικό τρόπο στη διατήρηση ή µη διατήρηση της γλωσσικής ποικιλίας. Στην περίπτωση της ποικιλίας του δηµοσιογραφικού λόγου, που εξετάζεται εδώ, θα συνεξετασθούν και οι τρεις παράµετροι, ώστε να διαπιστωθεί ποια ή ποιες συµβάλλουν περισσότερο στη µορφολογική ποικιλία του ρήµατος στο δηµοσιογραφικό λόγο. 2. Η έρευνα Η έρευνα διεξήχθη από τον Ιούνιο του 1997 έως και το Φεβρουάριο του Συγκεκριµένα, ερευνήθηκαν 12 εφηµερίδες πανελλήνιας κυκλοφορίας τριών διαφορετικών ηµερών της εβδοµάδας και τριών διαφορετικών ηµεροµηνιών. Οι εφηµερίδες που χρησιµοποιήθηκαν ήταν κατά αλφαβητική σειρά οι εξής: Αδέσµευτος Τύπος, Απογευµατινή, Αυγή, Αυριανή, Έθνος, Ελεύθερη Ώρα, Ελεύθερος, Ελεύθερος Τύπος, Ελευθεροτυπία, Καθηµερινή, Τα Νέα, Ριζοσπάστης. Από τις 20 συνολικά καθηµερινές

4 εφηµερίδες πανελλήνιας κυκλοφορίας, που αναφέρονται στους δηµοσιευόµενους κατά καιρούς σε διάφορα έντυπα πίνακες πωλήσεων των εφηµερίδων, εξαιρέθηκαν τέσσερις που άρχισαν να εκδίδονται λίγο πριν ή κατά τη διάρκεια της έρευνας ( Εξουσία, Η Βραδυνή, Αθηναϊκή, Καληµέρα), η Εστία, της οποίας είναι γνωστή η µορφή της γλώσσας που χρησιµοποιεί, και τρεις, οι οποίες παρουσίαζαν πολύ µικρή κυκλοφορία ( Νίκη, Δηµοκρατικός Λόγος, Το Όνοµα). Η πρώτη ηµεροµηνία ήταν η Παρασκευή 27 Ιουνίου 1997, η δεύτερη η Τρίτη 18 Νοεµβρίου 1997 και η τρίτη η Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου Από το σύνολο της ύλης που περιλαµβάνει συνήθως µια εφηµερίδα επιλέχτηκε ένα µέρος του δηµοσιογραφικού λόγου, το οποίο, κατά τη γνώµη µου, εκφράζει και αντιπροσωπεύει τη γραµµή, την ιδεολογία και τη στάση της σύνταξης της εφηµερίδας απέναντι στη γλώσσα. Συγκεκριµένα, επιλέχτηκαν από κάθε µία από τις 12 εφηµερίδες τα εξής κείµενα: α) το πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ που αναφέρεται στο κύριο θέµα της επικαιρότητας, β) το κύριο άρθρο της σύνταξης (editorial) και γ) ένα άρθρο τακτικού συνεργάτη της εφηµερίδας. Από τα τρία αυτά κείµενα, τα δύο πρώτα είναι συνήθως ανυπόγραφα, ενώ το τρίτο είναι ενυπόγραφο. Τα τρία κείµενα αντιπροσωπεύουν το δηµοσιογραφικό λόγο, αλλά δεν είναι τα µοναδικά, αφού στις σελίδες των εφηµερίδων αφθονούν τα ρεπορτάζ, οι ειδήσεις, τα άρθρα και τα σχόλια. Επειδή θεώρησα ότι, λόγω του τρόπου που εργάζονται οι συντάκτες των εφηµερίδων, τα κείµενα αυτά θα παρουσιάζουν από γλωσσική άποψη µια ενιαία για κάθε εφηµερίδα γραµµή, δεν τα συµπεριέλαβα στην έρευνα, αλλά τα χρησιµοποίησα στις περιπτώσεις εκείνες, όπου τα δεδοµένα από µια εφηµερίδα δεν ήταν επαρκή. Το σύνολο του corpus πάνω στο οποίο στηρίχτηκε η έρευνα και η ανάλυση αποτελείται από 108 κείµενα, η έκταση των οποίων ποικίλλει. Από κάθε κείµενο αποδελτιώθηκαν όλοι οι µορφολογικοί ρηµατικοί τύποι που δυνάµει παρουσιάζουν ποικιλία στην νέα ελληνική γλώσσα και έγιναν λίστες µε όλους τους διαφορετικούς τύπους. Με βάση λοιπόν τις παρατηρήσεις και τα δεδοµένα που παρουσιάζουν προηγούµενες έρευνες και αναφέρονται στη µορφολογική ποικιλία του ρήµατος της νέας ελληνικής, καθώς και τις προσωπικές παρατηρήσεις, ερευνήθηκαν οι εξής κατηγορίες ποικιλίας: α) η µορφολογική ποικιλία στη χρήση του παθητικού αορίστου, β) η µορφολογική ποικιλία στη χρήση των ρηµάτων της Β συζυγίας (επονοµαζοµένων συνηρηµένων σε -αω, -ω), γ) η µορφολογική ποικιλία στη χρήση του 3 ου πληθυντικού προσώπου των ρηµάτων, δ) η µορφολογική ποικιλία στη χρήση της αύξησης στην οριστική των παρελθοντικών χρόνων του ρήµατος και ε) η ποικιλία στη χρήση του τονισµού της µετοχής. Η βασική υπόθεση της έρευνας ήταν ότι λόγω της πρόσφατης ιστορίας της νέας ελληνικής, όπου κυριάρχησε η διαµάχη µεταξύ της Καθαρεύουσας και της Δηµοτικής, καθώς και λόγω της φυσιογνωµίας της σύγχρονης νέας ελληνικής, όπου στον καθηµερινό λόγο χρησιµοποιούνται λόγιοι και λαϊκοί µορφολογικοί τύποι, οι εφηµερίδες µε συντηρητικό ιδεολογικό προσανατολισµό θα περιέχουν περισσότερο λόγιους µορφολογικούς τύπους, οι εφηµερίδες µε αριστερό ιδεολογικό προσανατολισµό θα περιέχουν περισσότερο λαϊκούς µορφολογικούς τύπους, ενώ οι εφηµερίδες που κινούνται ιδεολογικά και κοµµατικά στον ευρύτερο κεντρώο χώρο θα περιέχουν µορφολογικούς τύπους της επίσηµης Κοινής Νεοελληνικής. Για τη διερεύνηση αυτής της υπόθεσης κατατάχθηκαν οι 12 εφηµερίδες σε πέντε κατηγορίες, ανάλογα µε την κοµµατική τους τοποθέτηση και τη γενικότερη

5 ιδεολογική τους γραµµή. Στην κατηγορία των άκρως συντηρητικών εφηµερίδων κατατάχθηκαν η Ελεύθερη Ώρα και ο Ελεύθερος, ενώ στην κατηγορία των συντηρητικών εφηµερίδων κατατάχθηκαν η Απογευµατινή, ο Αδέσµευτος Τύπος και ο Ελεύθερος Τύπος. Στην κατηγορία των κεντρώων εφηµερίδων κατατάχθηκαν η Αυριανή, το Έθνος, η Ελευθεροτυπία, η Καθηµερινή και Τα Νέα. Τέλος, η κατηγορία των αριστερών εφηµερίδων αντιπροσωπεύεται από την Αυγή και η κατηγορία των άκρως αριστερών εφηµερίδων από το Ριζοσπάστη. Άλλη υπόθεση της έρευνας ήταν ότι, λόγω του σχετικά συγκεκριµένου ιδεολογικού προσανατολισµού που διατηρεί η κάθε µία από τις 12 εφηµερίδες και λόγω του συγκεκριµένου κοινού στο οποίο απευθύνεται, δε θα παρουσιάζεται διαφοροποίηση ως προς τη µορφολογία µεταξύ των τριών κειµένων που εξετάζονται σε κάθε εφηµερίδα. 3. Τα δεδοµένα και η ανάλυση τους Η έρευνα που έγινε στις δώδεκα εφηµερίδες οδήγησε στα εξής δεδοµένα κατά κατηγορία: Όσον αφορά τη µορφολογική (αλλά και φωνολογική ποικιλία) του παθητικού αορίστου των ρηµάτων η έρευνα στις δώδεκα εφηµερίδες έδωσε τα εξής αποτελέσµατα: ο Ριζοσπάστης είναι η µοναδική εφηµερίδα που χρησιµοποιεί µόνο τύπους της Δηµοτικής και λαϊκά συµφωνικά συµπλέγµατα (π.χ. φτιάχτηκε, διατυπώθηκαν). Η Ελεύθερη Ώρα χρησιµοποιεί µόνο λόγια συµφωνικά συµπλέγµατα (π.χ. καλοσκέφθηκες) αλλά λαϊκούς µορφολογικούς ρηµατικούς τύπους (π.χ. ενηµερώθηκε αντί ενηµερώθη). Στις υπόλοιπες εφηµερίδες του δείγµατος χρησιµοποιούνται αδιάκριτα και οι λόγιοι και οι λαϊκοί µορφολογικοί τύποι. Έτσι οι εφηµερίδες Αυριανή, Έθνος και Ελευθεροτυπία χρησιµοποιούν λαϊκούς µορφολογικούς τύπους (π.χ. επαναλήφθηκε, επιβλήθηκε, εκδόθηκε αντί των λόγιων επανελήφθη, επεβλήθη, εξεδόθη) αλλά στη χρήση των συµφωνικών συµπλεγµάτων δείχνουν προτίµηση τόσο στα λαϊκά όσο και στα λόγια. Σε ορισµένες περιπτώσεις µάλιστα χρησιµοποιούνται στο ίδιο κείµενο και οι δύο τύποι (π.χ. προκηρυχθεί και προκηρυχτεί στο άρθρο τακτικού συνεργάτη της Ελευθεροτυπίας της ). Ο Αδέσµευτος Τύπος, ο Ελεύθερος και ο Ελεύθερος Τύπος µοιράζονται τις επιλογές τους ανάµεσα στους λόγιους και τους λαϊκούς µορφολογικούς τύπους. Τέλος, η Απογευµατινή, η Αυγή, η Καθηµερινή και Τα Νέα δείχνουν µεγαλύτερη προτίµηση γενικά στους λόγιους τύπους. Τα παραπάνω δεδοµένα δηµιουργούν επιφυλάξεις στον ερευνητή που θα ήθελε να συσχετίσει τη µορφολογική (και φωνολογική) ποικιλία του ρήµατος στο δηµοσιογραφικό λόγο µε την παράµετρο της πολιτικοϊδεολογικής τοποθέτησης του εντύπου. Από τις δώδεκα εφηµερίδες του δείγµατος µόνο ο Ριζοσπάστης δίνει το δικαίωµα ενός συσχετισµού, καθώς είναι ο µοναδικός εκπρόσωπος της παραδοσιακής αριστεράς, η οποία, ως γνωστόν, τήρησε καθόλη τη διάρκεια της γλωσσικής διαµάχης µια σαφή και αµετακίνητη στάση υπέρ της Δηµοτικής. Από την άλλη, η Ελεύθερη Ώρα, ευρισκόµενη πολιτικά και ιδεολογικά στον αντίποδα του Ριζοσπάστη, δίνει το περιορισµένο δικαίωµα συσχετισµού λόγω της γενικευµένης χρήσης των λόγιων συµφωνικών συµπλεγµάτων. Δεν είναι όµως αρκετές αυτές οι δύο εφηµερίδες για να υποστηριχτεί µε βεβαιότητα ότι η µορφολογική ποικιλία του παθητικού αορίστου στο δηµοσιογραφικό λόγο προσδιορίζεται από την πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση της εφηµερίδας. Άλλωστε, ειδικά για τα συµφωνικά συµπλέγµατα, όπως υποστηρίζεται και από άλλους ερευνητές (Χαραλαµπόπουλος 1985:52), η µε διαχρονικά κριτήρια διάκριση τους σε λόγια και λαϊκά

6 δεν µπορεί να συνδέεται σε συγχρονικό επίπεδο µε τη χρήση της γλώσσας. Η εκµετάλλευση λοιπόν της δυναµικής εξέλιξης της νέας ελληνικής στον τοµέα αυτό θα πρέπει να αναζητηθεί µάλλον σε άλλα, πιο λειτουργικά, κριτήρια. Και τα κριτήρια αυτά έχουν σχέση µε τη λειτουργία της επίδειξης σοβαρότητας-άρα και εγκυρότητας- που, όπως ειπώθηκε παραπάνω, επιτελεί η χρήση της Καθαρεύουσας ή/και των λόγιων γλωσσικών στοιχείων. Τα Μ.Μ.Ε. γενικά, και ειδικότερα ο Τύπος, ενδιαφέρονται να επενδύσουν το περιεχόµενό τους µε το απαραίτητο κύρος για να είναι σε θέση να επιτελούν τις λειτουργίες που είναι επιφορτισµένος να επιτελέσει ο δηµοσιογραφικός λόγος (Χατζησαββίδης 1999: 33-42). Το κύρος αυτό εξασφαλίζεται και µέσω της επίδειξης της σοβαρότητας που επιτυγχάνεται µε τη χρήση λόγιων τύπων. Έτσι, εκτός από την Ελεύθερη Ώρα και το Ριζοσπάστη, που οι επιλογές τους στον τοµέα της µορφολογικής ποικιλίας του παθητικού αόριστου προσδιορίζονται από πολιτικοϊδεολογικούς παράγοντες, οι υπόλοιπες εφηµερίδες εκµεταλλεύονται κατά το δοκούν την ποικιλία αυτή. Από την άποψη αυτή η Αυριανή και το Έθνος, µε τη συχνότερη χρήση των λαϊκών τύπων εκφράζουν αφενός ρητά την αποδοχή της επίσηµης κωδικοποιηµένης νέας ελληνικής και αφετέρου αποφεύγουν, µάλλον συνειδητά, την επίδειξη σοβαρότητας (ή σοβαροφάνειας), που αποτελεί χαρακτηριστικό του εξουσιαστικού γραπτού λόγου. Οι υπόλοιπες εφηµερίδες ( Αδέσµευτος Τύπος, Απογευµατινή, Αυγή, Ελεύθερος, Ελεύθερος Τύπος, Καθηµερινή, Τα Νέα ) κρατούν µια διττή στάση απέναντι στην επίσηµη κωδικοποιηµένη νέα ελληνική, στάση η οποία τις δίνει το δικαίωµα να εµµένουν στη χρήση της Κοινής Νεοελληνικής προσφεύγοντας όµως και σε λόγιους τύπους, οι οποίοι τις παρέχουν και ένα µέρος της σοβαρότητας που χρειάζονται. Ως προς τη µορφολογική ποικιλία των ρηµάτων της Β συζυγίας (τα επονοµαζόµενα και συνηρηµένα σε αω, -ω) παρουσιάζεται µια µεγάλη µορφολογική ποικιλία στην ενεργητική φωνή των ρηµάτων της α τάξης, ενώ στη παθητική φωνή παρουσιάζονται κατά κανόνα οι λόγιοι µορφολογικοί τύποι (π.χ. εξαρτάται αντί εξαρτιέται, συζητείτο αντί συζητιόταν κτλ.). Τα ρήµατα της β τάξης δεν παρουσιάζουν στο δείγµα µορφολογική ποικιλία. Γι αυτό, τα δεδοµένα που θα παρουσιαστούν και η ερµηνεία που θα γίνει θα αφορούν κατά κύριο λόγο τα ρήµατα της α τάξης της ενεργητικής φωνής. Η µορφολογική ποικιλία που παρουσιάζουν αυτά τα ρήµατα στην ελληνική γλώσσα εντοπίζεται στη µορφή του γραµµατικού µορφήµατος του πρώτου και τρίτου ενικού και πληθυντικού προσώπου της οριστικής και της υποτακτικής του ενεστώτα, καθώς και στη χρήση των αλλόµορφων [us] και [aγ] στον παρατατικό. Από τους τύπους αυτούς θεωρούνται ως λιγότερο λαϊκοί οι τύποι του ενεστώτα σε -ώ, -ά, -ούµε, -ούν και οι τύποι του παρατατικού σε ούσα, -ούσες κτλ., ενώ οι τύποι άω, -άει, -άµε, -αν(ε) και αγα, -αγες κτλ. αντίστοιχα θεωρούνται λαϊκοί, γιατί χρησιµοποιούνται περισσότερο στον καθηµερινό προφορικό λόγο. Από την έρευνα που έγινε στις εφηµερίδες του δείγµατος προέκυψε ότι στον παρατατικό χρησιµοποιείται πάντα ο λιγότερο λαϊκός τύπος σε ούσα, -ούσες κτλ. και ότι η µορφολογική ποικιλία εντοπίζεται κυρίως στους τύπους του τρίτου ενικού, του πρώτου και του τρίτου πληθυντικού προσώπου της οριστικής και της υποτακτικής. Μεγαλύτερη εµµονή στη χρήση των τύπων σε άς, -ά, -ούµε, -ούν παρουσιάζουν οι εφηµερίδες Απογευµατινή, Ελεύθερος, Ελευθεροτυπία και Ριζοσπάστης, ενώ εµµονή στους τύπους άει, -άµε, -αν(ε) παρουσιάζουν η Αυγή και η Αυριανή. Οι υπόλοιπες εφηµερίδες είτε παρουσιάζουν πολύ µικρή αντιπροσωπευτικότητα, µε ένα ή δύο ρήµατα, ( Αδέσµευτος Τύπος, Έθνος, Ελεύθερη Ώρα, Καθηµερινή ) είτε χρησιµοποιούν και τους δύο τύπους ισόποσα ( Ελεύθερος Τύπος, Τα Νέα ). Κρίνοντας τα δεδοµένα αυτά µε βάση την αρχική κατάταξη των εφηµερίδων ανάλογα µε τη

7 γενικότερη πολιτικοϊδεολογική τους τοποθέτηση σε πέντε κατηγορίες δεν είναι δυνατό να ερµηνευτεί η επιλογή των τύπων µε κριτήριο τη γραµµή της εφηµερίδας ή και τη στάση της απέναντι στην επίσηµη νεοελληνική γλώσσα. Η προτίµηση δηλαδή στους ίδιους τύπους που εµφανίζουν οι εφηµερίδες Απογευµατινή, Ελεύθερος, Ελευθεροτυπία και Ριζοσπάστης, που ανήκουν η κάθε µία σε διαφορετική κατηγορία, αλλά και η αντίστοιχη προτίµηση των ίδιων τύπων από την Αυγή και την Αυριανή δείχνουν ότι η µορφολογική ποικιλία των ρηµάτων της Β συζυγίας στο δηµοσιογραφικό λόγο εκπορεύεται από άλλους λόγους. Προηγούµενες περιγραφές της ελληνικής γλώσσας και έρευνες που έγιναν για την ερµηνεία της χρήσης των µορφολογικών τύπων των ρηµάτων της Β συζυγίας δίνουν διάφορες ερµηνείες. Η Warburton-Φιλιππάκη (1966) θεωρεί ότι πρόκειται για ελεύθερα εναλλασσόµενους τύπους. Ο Μπαµπινιώτης (1972: 92) θεωρεί ότι πρόκειται για δυναµική τάση αναδόµησης του νεοελληνικού ρήµατος σε µια σχέση του ισχυρότερου αντικαθιστώντος τύπου (-άω) προς τον ασθενέστερο υπό αντικατάσταση τύπο (-ώ). Ο Τριανταφυλλίδης (1993:338) σηµειώνει ότι οι τύποι σε άω, -άει κτλ. χρησιµοποιούνται στη λογοτεχνία και ιδίως στην ποίηση. Ο Mackridge (1990: ) υποστηρίζει ότι η επιλογή του ενός ή του άλλου τύπου συνδέεται µε την επισηµότητα του λόγου. Τέλος, η Ιορδανίδου (1992:314) θεωρεί ότι πρόκειται για προκαθορίσιµη επιλογή του οµιλητή σε σχέση µε το µορφωτικό του επίπεδο, το ύφος και το είδος λόγου. Λαµβάνοντας υπόψη ότι το υλικό που ερευνήθηκε ανήκει στο ίδιο είδος λόγου, ότι το υψηλό µορφωτικό επίπεδο των παραγωγών του δηµοσιογραφικού λόγου θεωρείται δεδοµένο, ότι δεν παρουσιάστηκαν σηµαντικές µορφολογικές διαφορές µεταξύ των τριών διαφορετικών κειµένων που εξετάστηκαν από κάθε εφηµερίδα και ότι ανάλογα ποσοτικά δεδοµένα παρουσιάζει η έρευνα της Ιορδανίδου (1992:313) στον τοµέα των εφηµερίδων και των περιοδικών, θεωρώ ότι η µορφολογική ποικιλία των ρηµάτων της Β συζυγίας προσδιορίζεται από το γενικότερο ύφος της εφηµερίδας (σοβαρό, φιλολαϊκό, λόγιο, λαϊκό) και όχι από την πολιτικοϊδεολογική της τοποθέτηση. Η µορφολογική ποικιλία του ρήµατος της νέας ελληνικής στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής και υποτακτικής του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής, του αορίστου και µέλλοντα της ενεργητικής και µέσης φωνής, καθώς και του παρατατικού της ενεργητικής και µέσης φωνής είναι µεγάλη. Εκτός από τους µορφολογικούς τύπους που προτείνει η επίσηµη Γραµµατική, χρησιµοποιούνται στη νέα ελληνική γλώσσα και µορφολογικοί τύποι µε την προσθήκη ενός ε (π.χ. γράφουνε) στον ενεστώτα και το µέλλοντα και µε το κατέβασµα του τόνου µε ταυτόχρονη απάλειψη του µορφήµατος της αύξησης στον παρατατικό και στον αόριστο. Η Ιορδανίδου (1996α:20) υποστηρίζει ότι οι τύποι αυτοί συνηθίζονται στον προφορικό λόγο, σε λαϊκό ύφος οµιλίας και στη λογοτεχνία. Σηµειώνει µάλιστα ότι όσο πιο λόγιο είναι το ρήµα τόσο σπανιότερη είναι η προσθήκη του ε στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο. Από τις δώδεκα εφηµερίδες που ερευνήθηκαν η µόνη που παρουσιάζει αρκετή συχνότητα στη χρήση των τύπων του τρίτου πληθυντικού σε ε είναι η Αυγή. Η Αυριανή, ο Ελεύθερος και ο Ελεύθερος Τύπος επίσης χρησιµοποιούν τους τύπους αυτούς σε πολύ λίγες περιπτώσεις. Οι υπόλοιπες εφηµερίδες χρησιµοποιούν πάντοτε τους προτεινόµενους από την επίσηµη Γραµµατική τύπους. Τα δεδοµένα αυτά δεν επιτρέπουν βέβαια ένα συσχετισµό της χρήσης των µορφολογικών τύπων του τρίτου πληθυντικού των ρηµάτων µε την πολιτικοϊδεολογική παράµετρο, δείχνουν όµως ότι ο δηµοσιογραφικός λόγος αποφεύγει µορφολογικούς τύπους που είναι συχνοί στον προφορικό λόγο. Στον τοµέα της αύξησης (και της εσωτερικής αύξησης) η ποικιλία που παρουσιάζεται γενικά στην ελληνική γλώσσα είναι µεγάλη, τόσο στον προφορικό όσο και στο γραπτό

8 λόγο. Σύµφωνα µε τον Τριανταφυλλίδη (1993: ), η αύξηση διατηρείται, όταν τονίζεται, και σε ορισµένες περιπτώσεις για λόγους ευφωνίας και ρυθµού και για αποφυγή κάποιας ασάφειας. Τονίζει µάλιστα ότι αυτό γίνεται και στη ζωντανή γλώσσα, περισσότερο όµως στη γραπτή και ιδίως στον ποιητικό λόγο (Τριανταφυλλίδης 1993:320). Ειδικά για την εσωτερική αύξηση σηµειώνεται στη σχολική Γραµµατική ότι διατηρείται, όταν τονίζεται. Με βάση αυτά τα δεδοµένα, η διατήρηση της άτονης αύξησης δηλώνει προτίµηση σε αρχαϊκούς και λόγιους τύπους, ενώ η µη διατήρηση δηλώνει προτίµηση σε πιο λαϊκούς τύπους. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι η Ελεύθερη Ώρα και ο Ελεύθερος κάνουν γενικευµένη χρήση της αύξησης σε όλες τις περιπτώσεις (π.χ. επρόδωσε, εγαλούχησε, διεπίστωσε, απεφάσισε), η Απογευµατινή και η Αυριανή σε µία µόνο περίπτωση (επεχείρησαν, επεσήµανε), ενώ οι υπόλοιπες εφηµερίδες ακολουθούν τα προτεινόµενα από τη Γραµµατική. Τα δεδοµένα αυτά δείχνουν µια σαφή θέση των δύο συντηρητικών εφηµερίδων ( Ελεύθερη Ώρα και Ελεύθερος ) απέναντι στην επίσηµη κωδικοποιηµένη νεοελληνική γλώσσα. Οι δύο εφηµερίδες κρατούν ρητά και, προφανώς, συνειδητά µια στάση υπέρ της παλαιότερης µορφής της ελληνικής γλώσσας, λόγω προφανώς της συντηρητικής πολιτικοϊδεολογικής τους τοποθέτησης, ενώ οι υπόλοιπες εφηµερίδες, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, έχουν µια θετική στάση απέναντί της. Η τάση που διαφαίνεται δεν είναι όµως τόσο εµφανής, ώστε να δοθεί µια σαφής ερµηνεία. Η µετοχή του παθητικού ενεστώτα έχει καταλήξεις σε άµενος-η-ο, -ούµενος-η-ο και όµενος-η-ο και είναι συνήθως επίθετο ρηµατικό (Τριανταφυλλίδης 1993:375). Ο Τριανταφυλλίδης σηµειώνει ότι τα θηλυκά των µετοχών σε όµενος, -ούµενος σχηµατίζονται προπαροξύτονα, όταν οι τύποι αυτοί είναι αισθητοί στη µετοχική ή στην επιθετική τους σηµασία, και παροξύτονα, όταν έχουν γίνει ουσιαστικά τονίζει µάλιστα ότι µερικά διφορούνται (Τριανταφυλλίδης 1993: ). Ο Mackridge (1990: 286) σηµειώνει ότι η µετοχή του παθητικού ενεστώτα αποτελεί κληρονοµιά από την καθαρεύουσα [και] έχει την τάση να σχηµατίζεται µόνο σε ρήµατα που θα µπορούσε να χρησιµοποιεί η καθαρεύουσα. Υποστηρίζει ακόµη ότι η µετοχή του παθητικού ενεστώτα έχει γίνει αναπόσπαστο τµήµα της γλώσσας των µορφωµένων και ότι χρησιµοποιείται, όπως και άλλες µετοχές της αρχαίας ελληνικής, στο δηµοσιογραφικό λόγο. Η Ιορδανίδου (1999: 839), τέλος, σηµειώνει ότι η µετοχή του παθητικού ενεστώτα (όπως και του παθητικού αορίστου) εµφανίζονται σπάνια και αποκλειστικά σχεδόν σε επίσηµο ύφος λόγου. Από τις µετοχές της παθητικής φωνής αυτή που παρουσιάζεται µε αρκετή συχνότητα στο δηµοσιογραφικό λόγο είναι η µετοχή του ενεστώτα, η οποία εµφανίζει µια χαρακτηριστική ποικιλία στον τονισµό της ονοµαστικής του θηλυκού (π.χ. ασκούµενη πολιτική και ασκουµένη πολιτική) αλλά και σε άλλες πτώσεις τόσο του θηλυκού όσο και των άλλων γενών (π.χ. κυµαινόµενου και κυµαινοµένου επιτοκίου, διαπλεκόµενων και διαπλεκοµένων συµφερόντων). Η εντύπωσή µας από τη χρήση της ποικιλίας αυτής σε γραπτά κείµενα και στο λόγο των µορφωµένων είναι ότι ο τονισµός στην παραλήγουσα έχει ένα λόγιο χαρακτήρα, ενώ ο τονισµός στην προπαραλήγουσα αποτελεί προσπάθεια προσαρµογής της µετοχής στην κλίση των επιθέτων της κοινής νεοελληνικής, και εποµένως έχει λαϊκό χαρακτήρα. Από τις δώδεκα εφηµερίδες που ερευνήθηκαν µόνο η Ελεύθερη Ώρα και ο Ελεύθερος ακολουθούν πιστά σε όλες τις µετοχές του παθητικού ενεστώτα τον τονισµό στην παραλήγουσα. Ο Αδέσµευτος Τύπος, η Απογευµατινή και η Αυγή τονίζουν σε µία-

9 δύο περιπτώσεις µόνο στην παραλήγουσα, ενώ όλες οι υπόλοιπες εφηµερίδες χρησιµοποιούν τον τονισµό της µετοχής του παθητικού ενεστώτα στην προπαραλήγουσα. Τα δεδοµένα αυτά δικαιολογούν από τη µια πλευρά το συσχετισµό της ποικιλίας αυτής µε την πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση των εφηµερίδων, αφού οι συντηρητικές εφηµερίδες Ελεύθερη Ώρα και Ελεύθερος χρησιµοποιούν το λόγιο τονισµό, από την άλλη όµως η σε µεγάλη έκταση χρήση της µετοχής του παθητικού ενεστώτα από όλες τις εφηµερίδες δείχνει µια γενικότερη συντηρητική στάση του γραπτού δηµοσιογραφικού λόγου απέναντι στην επίσηµη νέα ελληνική γλώσσα. 4. Συµπεράσµατα Με την έρευνα που παρουσιάστηκε επιχειρήθηκε να διερευνηθεί η µορφολογική ποικιλία του ρήµατος στο γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο. Με βάση τις προηγούµενες έρευνες που εξέταζαν τη µορφολογική ποικιλία του ρήµατος της νέας ελληνικής και την προσωπική µας εµπειρία εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν οι τύποι εκείνοι που παρουσιάζουν µορφολογική ποικιλία και η χρήση τους αντιπροσωπεύεται µε ορισµένη συχνότητα στο γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο. Η βασική υπόθεση της έρευνας, όπως και αυτής που παρουσιάστηκε στην 19 η Συνάντηση, ήταν ότι η µορφολογική ποικιλία του ρήµατος στο γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο θα συνδέεται, λόγω της ιστορίας του γλωσσικού ζητήµατος στην Ελλάδα, µε την πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση της κάθε εφηµερίδας και ότι οι λόγιοι µορφολογικοί τύποι θα προτιµώνται περισσότερο από τις εφηµερίδες που κινούνται στο συντηρητικό χώρο, ενώ οι λαϊκοί τύποι περισσότερο από εφηµερίδες µε αριστερό προσανατολισµό. Παράλληλα, εξετάστηκε η σχέση της χρήσης της µορφολογικής ποικιλίας µε τις λειτουργίες που επιτελεί η Καθαρεύουσα στη σύγχρονη νέα ελληνική, αλλά και ο ρόλος των δυναµικών εξέλιξης της γλώσσας στο γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο, οι οποίες συντελούν στη διατήρηση της ποικιλίας και, εποµένως, στη συνύπαρξη διαφορετικών µορφολογικών τύπων. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι οι εφηµερίδες που χρησιµοποιούν περισσότερο λόγιους ρηµατικούς τύπους είναι κυρίως η Ελεύθερη Ώρα, ο Ελεύθερος και δευτερευόντως η Απογευµατινή, ενώ η εφηµερίδα που είναι πιστή στη χρήση λαϊκών τύπων είναι ο Ριζοσπάστης και δευτερευόντως η Αυριανή και το Έθνος. Στις υπόλοιπες εφηµερίδες η χρήση λόγιων και λαϊκών µορφολογικών τύπων ποικίλλει. Διαφαίνεται όµως µία τάση χρήσης περισσότερων λόγιων τύπων από τις εφηµερίδες Αδέσµευτος Τύπος, Ελεύθερος Τύπος, Καθηµερινή και Τα Νέα. Η λειτουργία της επίδειξης της σοβαρότητας πιθανόν να λειτουργεί για ορισµένες εφηµερίδες ( Αυγή, Καθηµερινή, Τα Νέα ), οι οποίες, παρόλο ότι κινούνται πολιτικοϊδεολογικά στον κεντρώο ή και στον αριστερό ανανεωτικό χώρο προτιµούν σε µεγάλο βαθµό τη χρήση λόγιων µορφολογικών τύπων. Ένα άλλο συµπέρασµα που εξάγεται από τα δεδοµένα που προέκυψαν είναι ότι, τουλάχιστον για το γραπτό δηµοσιογραφικό λόγο, η διάκριση σε λόγια και λαϊκά στοιχεία που γίνεται από τις γραµµατικές αναλύσεις για το ρήµα της νέας ελληνικής λειτουργεί σε ορισµένες περιπτώσεις και για ορισµένους τύπους (π.χ. µορφοφωνολογική ποικιλία του παθητικού αορίστου, διατήρηση της αύξησης, τονισµός της µετοχής του παθητικού ενεστώτα), ενώ σε άλλους τύπους λειτουργεί προφανώς η διάκριση σε προφορικό και γραπτό λόγο (π.χ. ρήµατα σε άω, -ώ, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο). Το σηµαντικό συµπέρασµα, πάντως, που προέκυψε από την έρευνα είναι ότι οι

10 περισσότερες εφηµερίδες εκµεταλλεύονται τις δυναµικές εξέλιξης της µορφολογίας του νεοελληνικού ρήµατος άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασύνειδα κρατώντας παράλληλα αποστάσεις από τη σύγχρονη κωδικοποιηµένη µορφή της νέας ελληνικής αλλά και παρεκκλίνοντας από αυτήν. Το συµπέρασµα αυτό έρχεται να θέσει ακόµη µία φορά το ζήτηµα του επανακαθορισµού της standard νέας ελληνικής, τη στιγµή που ο δηµοσιογραφικός λόγος σήµερα είναι κυρίαρχος και διαµορφώνει γλωσσικά πρότυπα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γκότοβος, Αθ Γλωσσικοί δείκτες ιδεολογικής προσαρµογής. Θεωρία και Κοινωνία 5: Efstathiades, S Constraints on Obstruent Sequences in Greek Phonology: a note in centripetality. Επιστηµονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. 15: Ιορδανίδου, Ά Κοινωνικά και υφολογικά προσδιορισµένη ποικιλία των ρηµάτων σε -άω, -ας και -ώ, -είς. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα (Πρακτικά της 12 ης ετήσιας Συνάντησης του Τοµέα Γλωσσολογίας της Φ.Σ. του Α.Π.Θ. ), Θεσσαλονίκη. Ιορδανίδου, Ά Standard Κοινή Νεοελληνική: απόπειρα καθορισµού. Στο Ισχυρές - Ασθενείς γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση: όψεις του γλωσσικού ηγεµονισµού, Πρακτικά Ηµερίδας, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ιορδανίδου, Ά. 1996α Η ρηµατική κλίση στα νέα ελληνικά: συνοπτική θεώρηση. Στο Ζητήµατα νεοελληνικής γλώσσας : διδακτική προσέγγιση, Γ. Κατσιµαλή και Φ. Καβουκόπουλος (επιµ.), Ρέθυµνο: Πανεπιστήµιο Κρήτης. Ιορδανίδου, Ά Ζητήµατα τυποποίησης της σύγχρονης νεοελληνικής. Στο Ισχυρές και ασθενείς γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όψεις του γλωσσικού ηγεµονισµού, Α.-Φ. Χριστίδης (επιστ. επιµ.), Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Mackridge, P Η νεοελληνική γλώσσα. Αθήνα:Πατάκης. Martinet, A Langue et fonction. Paris: Gonthier/Denoёl. Μικρός, Γ., Γαβριηλίδου, Μ., Λαµπροπούλου, Π. και Δούκας, Γ Χθες ή χτες: µια ποσοτική µελέτη φωνητικών και µορφολογικών στοιχείων σε κείµενα της νέας ελληνικής. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα (Πρακτικά της 16 ης ετήσιας Συνάντησης του Τοµέα Γλωσσολογίας της Φ.Σ. του Α.Π.Θ.), Θεσσαλονίκη. Μπαµπινιώτης, Γ Το ρήµα της ελληνικής: δοµικαί εξελίξεις και συστηµατοποιήσεις του ρήµατος της ελληνικής (αρχαίας και νέας). Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α.-Βιβλιοθήκη Σ. Σαριπόλου. Σετάτος, Μ Φαινοµενολογία της Καθαρεύουσας. Επιστηµονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. 12: Σετάτος, Μ Η λειτουργική εκµετάλλευση της ποικιλίας στην κοινή νεοελληνική. Επιστηµονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. (τεύχος Τµ. Φιλολογίας) 2:

11 Τριανταφυλλίδης, Μ Νεοελληνική Γραµµατική (της Δηµοτικής). Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ.-Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Τσολάκης, Χ Η πολυτυπία στο ρήµα της κοινής νεοελληνικής γλώσσας. Θεσσαλονίκη. Χαραλαµπάκης, Χρ Θεωρία και πράξη της γλωσσικής κριτικής. Στο Γλωσσική και λογοτεχνική κριτική, Χαραλαµπάκης, Xρ., Αθήνα. Χαραλαµπόπουλος, Α Τα συµφωνικά συµπλέγµατα της νέας ελληνικής. Γλωσσολογία 4: Χατζησαββίδης, Σ Ελληνική γλώσσα και δηµοσιογραφικός λόγος: θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Gutenberg. Warburton-Φιλιππάκη, Ει On the verb in Modern Greek. Bloomington. Warburton-Φιλιππάκη, Ει Greek diglossia and some aspects of the phonology of Common Modern Greek. Journal of Linguistics 16: Λέξεις-Κλειδιά: δηµοσιογραφικός λόγος, Δηµοτική, εφηµερίδες, Καθαρεύουσα, µορφολογική ποικιλία, πολιτικοϊδεολογική τοποθέτηση, υφολογική ποικιλία. Κλείσιµο