Nature 528, (December 2015)

Transcript

1 Πετρολογία Μαγματικών & Μεταμορφωμένων μ Πετρωμάτων Μέρος 1 ο : Μαγματικά Πετρώματα Ιωάννης Ηλιόπουλος Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Γεωλογίας Τομέας Ορυκτών Πρώτων Υλών Μάρτιος 2016 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΜΑΓΜΑΤΙΣΜΟΥ 1

2 Τεκτονική των Πλακών και Πετρογένεση 1. Μεσωκεάνια ράχη 5. Λεκάνη οπισθοτόξου 2. Ενδοηπειρωτική 6. Βασάλτης Ωκεάνιων τάφρος Νησιών 3. Νησιωτικό τόξο 4. Ηπειρωτικό τόξο (Ενεργό Ηπειρωτικό Περιθώριο) 7. Διάφορες ενδοηπειρωτικές δράσεις Ηπειρωτικός φλοιός Ωκεάνιος φλοιός Λιθοσφαιρικός Μανδύας Υπολιθοσφαιρικός Μανδύας Πηγή παραγωγής τηγμάτων Μαγματισμός σε Αποκλίνοντα Περιθώρια () (Κρεμμύδια και Πράσα!) 2

3 Nature 528, (December 2015) 3

4 Δομή Ωκεάνιου Φλοιού και Ανώτερου Μανδύα Τι άλλο; ΟΦΙΟΛΙΘΟΙ! Τέσσερα Στρώματα 1. Ιζήματα βαθιάς θάλασσας 2. Βασαλτικό Στρώμα 3. Γαββρικό Στρώμα 4. Υπερβασικό Στρώμα ΛΙΘΟΛΟΓΙΑ ΤΥΠΙΚΟ ΠΑΧΟΣ Ιζήματα βαθιάς θάλλασσας 0,3 km Μαξιλαροειδείς βασάλτες 0,3-0,7 0,3 0,7 km Σύστημα πολλαπλών φλεβών 1,0-1,5 km Ισότροποι γάββροι Φολιωμένοι γάββροι Πλαγιογρανίτες Σωρειτικοί γάββροι 2-5 km ιαπειρικοί βερλίτες Βερλίτες Χρωμίτες Γάββροι ΥΠΕΡΒΑΣΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Χαρτζβουργίτες Έως 7 km (ορατό) Μαφικές φλέβες ουνίτες 4

5 Δομή-Πετρογένεση Η συνήθης σειρά κρυστάλλωσης είναι: Ol Plg Cpx (ΓΙΑΤΙ;) Φορστερίτης+ Υ 5

6 Δομή-Πετρογένεση Διάγραμμα AFM ταξινόμησης υπαλκαλικών μαγματικών πετρωμάτων (από Irvine & Baragar 1971) 6

7 Δομή-Πετρογένεση Μπορούμε να διακρίνουμε δύο είδη μανδύα: N-: Τροφοδοτείται από τον εκχυμωμένο μανδύα (αποπλυμένο σε ασύμβατα στοιχεία) K 2 O<0.10 και TiO 2 <1.0 (για Mg#>65) Ε- (ή P-): Τροφοδοτείται από έναν πιο εμπλουτισμένο σε ασύμβατα στοιχεία μανδύα K 2 O>0.10 και TiO 2 >1.0 (για Mg#>65) 7

8 Δομή-Πετρογένεση Διάρρηξη και λέπτυνση του φλοιού λόγω διαστολής Δημιουργία και επέκταση του ωκεάνιου πυθμένα Σχηματισμός Μεσωκεάνιας ράχης 8

9 Δομή-Πετρογένεση Άνοδος του μανδύα κάτω από τις αποκλίνουσες πλάκες Μερική τήξη λόγω αδιαβατικής εκτόνωσης σε μια ζώνη του μανδύα Τήξη και παραγωγή N- περίπου στο βάθος των km μέσα στον εκχυμωτή μανδύα Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N- Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (πηγή Ε-) Δομή-Πετρογένεση Έτσι ο γεωχημικός χαρακτήρας των είναι αποπλυμένος σε ασύμβατα ιχνοστοιχεία Φυσαλίδες τήγματος αποχωρίζονται γύρω στα km (θέση τελευταίας ισορροπίας με το χαρτζβουργίτη) Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N- Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (πηγή Ε-) 9

10 Δομή-Πετρογένεση Στη συνέχεια το τήγμα ανέρχεται σε βάθος 1-2 km ακριβώς κάτω από τη ράχη Σχηματισμός του ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΜΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΑΛΑΜΟΥ Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N- Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (πηγή Ε-) Δομή-Πετρογένεση Η συνήθης σειρά κρυστάλλωσης είναι: Ol Plg Cpx (ΓΙΑΤΙ;) Φορστερίτης+ Υ 10

11 Δομή-Πετρογένεση Τα ρεύματα μεταγωγής που προκάλεσαν τη διάρρηξη και απομάκρυνση των πλακών, όταν φτάσουν στο κατώτερο τμήμα του ανώτερου Μανδύα (Στρώμα μετάβασης) έλκουν το ανώτερο μέρος του κατώτερου μανδύα Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N-) Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- ιαπειρισμός Ε- (τολύπη) Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (Ε-) Δομή-Πετρογένεση Με τον τρόπο αυτό το ανώτερο τμήμα του κατώτερου μανδύα ανέρχεται και δημιουργείται μια τολύπη σύστασης E- (εμπλουτισμένος μανδύας) Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N-) Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- ιαπειρισμός Ε- (τολύπη) Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (Ε-) 11

12 Δομή-Πετρογένεση Λόγω αδιαβατικής εκτόνωσης υφίσταται και αυτή μερική τήξη και αποδίδει μάγμα σύστασης E- στα πιο αβαθή τμήματα Τα N- και E- τήγματα μπορούν έτσι να αναμιχθούν σε ποικίλα ποσοστά (T-) Λιθόσφαιρα Μίξη συστατικών N- και E- Εκχυμωτής Μανδύας (πηγή N-) Μεσωκεάνια Ράχη Εστιασμός τηγμάτων Ζώνη τήξης και σχηματισμός N- ιαπειρισμός Ε- (τολύπη) Πιθανές φέτες από πηγή Ε-) Μεταβατικό Στρώμα Από Zindler et al. (1984) Earth Planetary Science Letters, 70, και Wilson (1989) Igneous Petrogenesis, Kluwer. Εμπλουτισμένος μανδύας (Ε-) 12

13 Δομή-Πετρογένεση Αξονικός Μαγματικός Θάλαμος Ημιμόνιμος και μεγάλος Κλασματική κρυστάλλωση δίνει παράγωγα Περιοδική επανείσδυση φρέσκου, πρωτογενούς μάγματος Φλέβες στο ανώτερο τμήμα του ρηγματωμένου φλοιού (Στρώμα 2) 13

14 Αξονικός Μαγματικός Θάλαμος Διαφοροποιημένα τήγματα στα περιθώρια του θαλάμου κρυσταλλώνουν γαββρικά πετρώματα (Στρώμα 3) ΤΟ ΑΤΕΛΕΙΩΤΟ ΚΡΕΜΜΥΔΙ (Cann, 1970) Ολιβίνης και Πυρόξενος με μεγάλη πυκνότητα δημιουργούν τους υπερβασικούς σωρείτες (Στρώμα 4) Δομή-Πετρογένεση Αργότερα προτάθηκε ότι κάτω από αργά διανοιγόμενες ράχες υπάρχουν πολυάριθμα, εφήμερα, μαγματικά σώματα ΤΟ ΑΤΕΛΕΙΩΤΟ ΠΡΑΣΟ (Nisbet & Fowler 1978) Αυτές οι ράχες είναι γενικά λιγότερο διαφοροποιημένες σε σχέση με τις ταχέως διανοιγόμενες, γιατί δεν υπάρχουν μεγάλοι, συνεχείς φακοί υγρού και το μάγμα εξέρχεται αμέσως στο θαλάσσιο πυθμένα 14

15 Δομή-Πετρογένεση Στις ταχέως διανοιγόμενες ράχες (EPR) EPR), πλήρως τηγμένο υλικό υπάρχει σε ένα λεπτό (δεκάδες έως εκατοντάδες μέτρα πάχους) και στενό (< 2 km πλάτους) φακό με μορφή Μαξιλαροειδείς ράχες κοίτης κάτω από το θαλάσσιο πυθμένα Τήγμα Η επιφάνειά Χυλός Φλέβες του αποτελεί Μεταβατική Γάββρος ανακλαστήρα ζώνη Φλέβα E- των σεισμικών κυμάτων Μανδύας Από Perfit et al. (1994), Geology, 22, Περιθωριακός θάλαμος E- Δομή-Πετρογένεση Το τήγμα περιβάλλεται από μια ευρύτερη περιοχή με «χυλό» και μια μεταβατική ζώνη (χαμηλών σεισμικών ταχυτήτων) Ο μαγματικός Μαξιλαροειδείς ράχες θάλαμος αποτελείται από το τήγμα Τήγμα και τη ζώνη Χυλός Φλέβες του «χυλού» Μεταβατική Γάββρος (το υγρό είναι ζώνη Φλέβα E- συνεχές μεταξύ τους) Μανδύας Από Perfit et al. (1994), Geology, 22, Περιθωριακός θάλαμος E- 15

16 Δομή-Πετρογένεση Με την ψύξη το υγρό μετατρέπεται σε «χυλό» και το όριο του μετακινείται προς το υγρό Η φακοειδής μορφή διατηρείται λόγω επανα- Τήγμα διεισδύσεων Χυλός Φλέβες μάγματος Μεταβατική ζώνη Περιθωριακός θάλαμος E- Φλέβα E- Μαξιλαροειδείς ράχες Γάββρος Από Perfit et al. (1994), Geology, 22, Μανδύας Δομή-Πετρογένεση Στις αργά διανοιγόμενες ράχες (MAR) υπάρχει χαμηλότερη θερμότητα και προσφορά μάγματος Έτσι απουσιάζει μια σταθερή περιοχή χήμ με τήγμαόπως στην EPR Αντίθετα, κάτω από τη ράχη, υπάρχει μια ζώνη «χυλού» με τη μορφή φλέβας που περιβάλλεται από μια μεταβατική Μεταβατική Ζώνη ζώνη Χυλός Γάββροι 16

17 Δομή-Πετρογένεση Η θερμοκρασία του θαλάμου είναι σαφώς κάτω από τη θερμοκρασία liquidus Στην κατάσταση αυτή η μεταγωγή θερμότητας και η μίξη είναι λιγότερο πιθανή σε σχέση με τις ταχέως διανοιγόμενες ράχες (μοντέλο των Sinton & Detrick, 1992) Μεταβατική Ζώνη Χυλός Γάββροι Ταχεία ή Αργή Διάνοιξη; Απουσία αξονικής κοιλάδας Σημαντική ποσότητα μάγματος Σχηματισμός πλήρους ακολουθίας (περιδοτίτες- γάββροι-βασάλτες) Οφιολιθικό παράδειγμα: Τρόοδος (Κύπρος) Μεσοατλαντική Ράχη Ανατολικού Ράχη (MAR) Ειρηνικού (EPR) Αργή διάνοιξη Ταχεία διάνοιξη (2-4 cm/a) (6-20 cm/a) 17

18 Ταχεία ή Αργή Διάνοιξη; Παρουσία βαθιάς αξονικής κοιλάδας Μέτρια παραγωγή μάγματος Πετρώματα με μεγαλύτερο μγ εύρος διαφοροποίησης ης Σχηματισμός ημιτελούς ακολουθίας Οφιολιθικό παράδειγμα: S (Oman) Μεσοατλαντική Ράχη Ανατολικού Ράχη (MAR) Ειρηνικού (EPR) Αργή διάνοιξη Ταχεία διάνοιξη (2-4 cm/a) (6-20 cm/a) Ισλανδία Η Μεσο- Ατλαντική Ράχη στην ξηρά (περισσότερο εξελιγμένα πετρώματα, ανδεσίτες ρυόλιθοι,, και εμπλουτισμένα σε αλκάλια) Βορειοαμερικανική Πλάκα ΙΣΛΑΝ ΙΑ Ατλαντικός Ωκεανός Ευρασιατική Πλάκα 18

19 19

20 Μαγματισμός σε Συγκλίνοντα Περιθώρια Οι κύριες ζώνες καταβύθισης που σχετίζονται με ορογενετική ηφαιστειότητα και πλουτωνισμό στη Γη. Τα τρίγωνα βρίσκονται στην πλευρά της επωθούμενης πλάκας. PBS = Papuan-Bismarck-Solomon-New Hebrides arc (από Wilson, 1989, Igneous Petrogenesis, Allen Unwin/Kluwer). 20

21 Συγκλίνοντα Περιθώρια Μαγματισμός ως αποτέλεσμα της καταβύθισης μιας ωκεάνιας λιθοσφαιρικής πλάκας Ο ωκεάνιος φλοιός υφίσταται μερική τήξη (και τι παράγει;) Το τήγμα ανέρχεται μέσω της επωθούμενης πλάκας σχηματίζοντας ηφαίστεια λίγο πιο πίσω από το μέτωπο αυτής Υπάρχει απεριόριστη παροχή φλοιού προς τήξη Δομή του Νησιωτικού Τόξου Θερμική ροή Τάφρος Ηφαιστειακό Πρίσμα ρσμα μέτωπο προσαύξησης Φλοιός τόξου Ηφαιστειακό Τόξο Λεκάνη εάη οπισθοτόξου Ασθενόσφαιρα Ωκεάνια λιθόσφαιρα Μανδυακή σφήνα Τήγμα τύπ που Ζώνη Benioff Σχηματική τομή ενός τυπικού νησιωτικού τόξου από Gill, 1981, Orogenic Andesites and Plate Tectonics. Springer-Verlag. HFU= heat flow unit (4.2 x 10-6 joules/cm 2 /sec) 21

22 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Ο εξαλλοιωμένος ωκεάνιος φλοιός, έπειτα από τη βύθιση του αρχίζει να αφυδατώνεται σε βάθος ~50 km Απόσταση από την τάφρο (km) λόγω της Ηφαιστειακό ευτερεύουσα Μέτωπο ηφαιστειακή αλυσίδα αποσύνθεσης Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση των ένυδρων συσσώρευση ορυκτών (χλωρίτης, φεγγίτης) Ασθενόσφαιρα Βάθος(km) Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Ακόμα περισσότερη αφυδάτωση λαμβάνει χώρα σε μεγαλύτερο βάθος λόγω αποσύνθεσης ύθ Απόσταση από την τάφρο (km) περισσότερων Ηφαιστειακό Μέτωπο ένυδρων Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση ορυκτών (αμφίβολος) σε πιέσεις ~3GPa ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα συσσώρευση Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. 22

23 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Η καταβυθιζόμενη πλάκα στη συνέχεια μεταμορφώνεται στην κυανοσχιστολιθική φάση, μετέπειτα Απόσταση από την τάφρο (km) στην αμφιβολιτική Ηφαιστειακό Μέτωπο και τέλος στην Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση εκλογιτική συσσώρευση (τελείως άνυδρη) σε βάθος ~ km Ασθενόσφαιρα ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα Βάθος(km) Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Στα πιο πολλά τόξα, η θερμοκρασία του καταβυθιζόμενου φλοιού είναι κάτω από την ένυδρη solidus Απόσταση από την τάφρο (km) του βασάλτη, Ηφαιστειακό Μέτωπο επομένως δεν Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση υπάρχει τήξη ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα συσσώρευση Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. 23

24 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Έτσι το νερό που απελευθερώνεται (καθώς και το νερό που είχε παγιδευτεί στα καταβυθιζόμενα βθζό Απόσταση από την τάφρο (km) ιζήματα) Ηφαιστειακό Μέτωπο πιστεύεται ότι Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση ανέρχεται στην υπερκείμενη μανδυακή σφήνα Ασθενόσφαιρα ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα συσσώρευση Βάθος(km) Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Στο σημείο αυτό το νερό αντιδρά με το λερζόλιθο σχηματίζοντας ένυδρα ορυκτά: αμφίβολο και φλογοπίτη Απόσταση από την τάφρο (km) (μετασωμάτωση) Ηφαιστειακό Μέτωπο ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση συσσώρευση Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. 24

25 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Ο ένυδρος αυτός μανδύας ανακυκλώνεται προς τα κάτω μέσω των ρευμάτων μεταγωγής, όπου θερμαίνεται, Απόσταση από την τάφρο (km) αφυδατώνεται Ηφαιστειακό και τήκεται στο Μέτωπο Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση βάθος των συσσώρευση ~120 km (σημείο ί Α) Σχηματισμός ΙΑΤ Ασθενόσφαιρα ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα Βάθος(km) Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Ο φλογοπίτης είναι ακόμα σταθερός σε αυτό το βάθος και αποσυντίθεται σε βάθος ~200 km (σημείο ί Β) Απόσταση από την τάφρο (km) Εκεί η θερμοκρασία βρίσκεται οριακά πάνω ή κάτω από τη solidus Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Βασαλτικός φλοιός Ασθενόσφαιρα φλοιός Ηφαιστειακό Μέτωπο ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα διαφοροποίηση συσσώρευση Βάθος(km) 25

26 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Έτσι ανάλογα με τη θερμική ροή μπορεί να πραγματοποιείται περαιτέρω τήξη της μανδυακής Απόσταση από την τάφρο (km) σφήνας Ηφαιστειακό Μέτωπο τροφοδοτώντας Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση ένα δεύτερο ηφαιστειακό τόξο ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα συσσώρευση Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Αυτό (αν σχηματιστεί) θα βρίσκεται σε μια ζώνη παράλληλη και πίσω από το κυρίως ηφαιστειακό Απόσταση από την τάφρο (km) μέτωπο Στην περίπτωση αυτή θα παραχθούν πιο Κ-ούχα μάγματα (αλκαλικά) Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Βασαλτικός φλοιός Ασθενόσφαιρα φλοιός Ηφαιστειακό Μέτωπο ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα διαφοροποίηση συσσώρευση Βάθος(km) 26

27 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Σε μικρά βάθη εμφανίζονται ασβεσταλκαλικά πετρώματα με κρυστάλλωση μαγνητίτη (απορροφά ά όλο Απόσταση από την τάφρο (km) τον Fe), Ηφαιστειακό Μέτωπο κεροστίλβης Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση και ανορθιτικού συσσώρευση πλαγιόκλαστου ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Η πάχυνση του φλοιού σε αυτό το σημείο επιτρέπει στα θολεϊτικά μάγματα να λιμνάσουν και να υποστούν Ηφαιστειακό Μέτωπο εκτεταμένη Βασαλτικός φλοιός φλοιός διαφοροποίηση διαφοροποίηση προς ασβεσταλκαλικά Απόσταση από την τάφρο (km) ευτερεύουσα ηφαιστειακή αλυσίδα συσσώρευση Βάθος(km) Ασθενόσφαιρα Από Tatsumi (1989), J. Geophysical Research, 94, και Tatsumi & Eggins (1995). Subduction Zone Magmatism. Blackwell. Oxford. 27

28 Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Ο γεωχημικός χαρακτήρας των IAT υποδεικνύει ότι στη γένεση τους συμμετείχαν τόσο ο καταβυθιζόμενος βθζό φλοιός όσο και η μανδυακή σφήνα Παρουσιάζουν υψηλές τιμές του λόγου LILE/HFSE (τα LILE προέρχονται από τα ρευστά που ενυδάτωσαν τη μανδυακή σφήνα) Λόγω του περιορισμένου βάθους των διεργασιών αυτών δεν συμμετέχουν γρανατούχες πηγές στο σχηματισμό τους Δομή-Πετρογένεση στο Νησιωτικό Τόξο Στις λεκάνες οπισθοτόξου (περιθωριακές λεκάνες) παρατηρούνται συνήθως μικτοί χαρακτήρες και IAT Με την εξέλιξη της λεκάνης αυτής και όσο διαφεύγει από Ηφαιστειακό Τόξο Τάφρος Ηφαιστειακό μέτωπο Πρίσμα την επήρεια της προσαύξησης Φλοιός καταβύθισης τόξου αναπτύσσονται Μανδυακή σφήνα όλο και Ωκεάνια λιθόσφαιρα περισσότερο χαρακτήρες Ασθενόσφαιρα Λεκάνη οπισθοτόξου Τήγμα τύπου Ζώνη Benioff 28

29 Δομή του Ηπειρωτικού Τόξου Από Winter (2001) Δομή-Πετρογένεση Ηπειρωτικού Τόξου Με διαδικασία παρόμοια με αυτήν του νησιωτικού τόξου (αφυδάτωση-τήξη τήξη) παράγονται πλουτωνίτες στο κατώτερο τμήμα του φλοιού της επωθούμενης λιθόσφαιρας 29

30 Δομή-Πετρογένεση Ηπειρωτικού Τόξου Επακόλουθα πραγματοποιείται ανάτηξη αυτών και σχηματισμός τοναλιτικών τηγμάτων Λόγω χαμηλού Σ.Τ. του ηπειρωτικού φλοιού παρατηρούνται φαινόμενα μερικής τήξης του και παραγωγή τηγμάτων φλοιικά συστατικά από Δομή-Πετρογένεση Ηπειρωτικού Τόξου Συχνά παρατηρούνται φαινόμενα μίξης του μανδυακού τήγματος με το φλοιικό τήγμα Η μικρή πυκνότητα του ηπειρωτικού φλοιού μπορεί να επιβραδύνει την άνοδο του μάγματος και να δώσει χρόνο για περισσότερη διαφοροποίηση 30

31 Δομή-Πετρογένεση Ηπειρωτικού Τόξου Λόγω διείσδυσης στον παχύ ηπειρωτικό φλοιό παρατηρούνται συχνότερα και πιο έντονα φαινόμενα μόλυνσης του μάγματος από αφομοίωση Επικρατούν ασβεσταλκαλικά πετρώματα Διαφορές Νησιωτικού-Ηπειρωτικού Τόξου Νησιωτικό Τόξο Σύγκρουση ωκεάνιας με ωκεάνια πλάκα Βασάλτες Ρυόλιθοι, με κυριαρχία βασαλτών Κυριαρχία IAT Πιθανή μίξη μανδυακών μαγμάτων Ηπειρωτικό Τόξο Σύγκρουση ωκεάνιας με ηπειρωτική πλάκα Βασάλτες Ρυόλιθοι, με κυριαρχία ρυολίθων, δακιτών Κυριαρχία CAB Πιθανή μίξη μανδυακού με φλοιικό μάγμα 31

32 Μαγματισμός στο Εσωτερικό των Λιθοσφαιρικών Πλακών Εσωτερικό των Πλακών Θερμοκηλίδες (Hotspots) Ζώνες διάρρηξης (Rift zones, που συχνά σχετίζονται με θερμοκηλίδες) Δορυφορική εικόνα της East African Rift 32

33 Ενδωκεάνιος Μαγματισμός Θολεϊτικές (ΟΙΤ: Oceanic Island Tholeiite) έως αλκαλικές σειρές Κυρίως βασάλτες OIB (Oceanic Island Basalts) Τόσο τα LILE όσο και τα HFSE είναι ασύμβατα και επομένως εμπλουτισμένα σε σχέση με τους Μικρότερη συμμετοχή αλκαλικών πετρωμάτων ΟΙΑ (Oceanic Island Alkaline) Ενδοηπειρωτικός Μαγματισμός Τεράστιες εκτάσεις τάσειςθολεϊτικών βασαλτών (συχνά σχετιζόμενων με ρυόλιθους) CFB (Continental Flood Basalts) Αλκαλικές υπεραλκαλικές σειρές (συηνίτες, φωνόλιθοι, ανθρακικίτες, κιμπερλίτες κ.λ.π) 33

34 Και Σχεδόν Πάντα ο «Ένοχος» είναι Μια τολύπη! Θερμό μητρικό υλικό στο κορυφαίο τμήμα Τμήματα του περιβάλλοντος έχουν θερμανθεί και αναμιχτεί με το μητρικό Λεπτό στρώμα του μητρικού υλικού Μητρικό υλικό που έχει ψυχθεί Μητρικό υλικό προερχόμενο από την κεφαλή της τολύπης Θερμό και λεπτό ουραίο κανάλι Φωτογραφία μιας εργαστηριακά παρασκευασμένης θερμικής τολύπης από χρωματισμένο ρευστό που ανέρχεται σε άχρωμο ρευστό (από Campbell, 1998 και Griffiths & Campbell, 1990) 34

35 Μερική τήξη στην Τολύπη Το υλικό της τολύπης είναι θερμότερο στον άξονα της. Μερική τήξη λερζόλιθου ~350 km Όμως είναι ασήμαντη Τήξη φλοιικών προσμίξεων παρέχει πιο εκτεταμένα τήγματα Διαγραμματική απεικόνιση του μοντέλου μιας τολύπης (από Wyllie, 1988) Μερική τήξη στην Τολύπη Σημαντική τήξη λερζόλιθου ~ 100 km Το κλάσμα του τήγματος είναι μεγαλύτερο κοντά στον άξονα της τολύπης και παράγει πικρίτες και θολεΐτες Πιο εκτεταμένη τήξη στην κεφαλή της τολύπης Διαγραμματική απεικόνιση του μοντέλου μιας τολύπης (από Wyllie, 1988) Διαγραμματική απεικόνιση του μοντέλου μιας τολύπης (από Wyllie, 1988) 35

36 Μοντέλο Ενδωκεάνιου Μαγματισμού Από Winter (2001) Από Winter (2001) Μοντέλο Ενδοηπειρωτικού Μαγματισμού 36

37 Γρανιτικά Πετρώματα Γρανιτικά Πετρώματα Εκτός από τα ηπειρωτικά τόξα εμφανίζονται επίσης σε περιοχές σύγκρουσης και σε ζώνες διάρρηξης (μη ορογενετικές περιοχές) Εμφανίζονται σε περιοχές πάχυνσης του φλοιού και απαιτείται θερμική διαταραχή (π.χ. θερμοκηλίδα ή αυξημένη γεωθερμική βαθμίδα) Μεγάλος όγκος γρανιτικών πετρωμάτων ΔΕΝ μπορεί να παραχθεί από διαφοροποίηση βασαλτικών τηγμάτων 37

38 Γρανιτικά Πετρώματα Η πλειοψηφία προκύπτει από ανάτηξη του φλοιού Αυτή σπάνια μπορεί να είναι άνυδρη (μικρή ποσότητα τήγματος,, μεγάλη παροχή θερμότητας) ή πιο συνηθισμένα ένυδρη Ο μανδύας μπορεί να συμμετέχει είτε ως πάροχος της θερμότητας τήξης είτε και με συνεισφορά υλικού Συχνά το όξινο τήγμα συγκεντρώνεται και καθοδηγείται από τεκτονικά επεισόδια Γρανιτικός ημι-δόμος στο Εθνικό Πάρκο Yosemite των Η.Π.Α. Ένας πρώην Μαγματικός Θάλαμος! μς 38