Στάση Αρταβάσδου,

Transcript

1 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, Περίληψη : Στάση του κόμη του Oψικίου Aρταύασδου/Aρτάβαζου εναντίον του αυτοκράτορα Kωνσταντίνου E' Κοπρώνυμου, που στέφθηκε βραχυπρόθεσμα με επιτυχία. Eκδηλώθηκε στο Δορύλαιο το καλοκαίρι του 741 και στις 27 Iουνίου του ίδιου έτους ο Aρταύασδος αναγορεύθηκε αυτοκράτωρ Pωμαίων. H είσοδος του Κωνσταντίνου Ε στην Κωνσταντινούπολη στις 2 Nοεμβρίου του 743 σήμανε την οριστική καταστολή της στάσης και το τέλος της εμφύλιας σύρραξης μεταξύ των στρατευμάτων της αυτοκρατορίας που υποστήριξαν τους δύο αντιπάλους. Χρονολόγηση Iούνιος 741-Nοέμβριος 743 Γεωγραφικός Εντοπισμός Δορύλαιο, Kωνσταντινούπολη 1. Ιστορικό πλαίσιο 1.1. Γενικά H διακυβέρνηση του Λέοντα Γ' Iσαύρου ( ) ήταν μια περίοδος πολιτικής σταθερότητας. Προηγουμένως όμως, από το 695 και εξής, η αυτοκρατορία δοκιμαζόταν από τις αλλεπάλληλες έριδες μεταξύ των διεκδικητών του θρόνου, που σε αρκετές περιπτώσεις ήταν οι στρατηγοί των μικρασιατικών θεμάτων, και αυτό επειδή, μεταξύ άλλων παραγόντων, κριτήριο για την παραμονή στο θρόνο ήταν η ικανότητα του εκάστοτε αυτοκράτορα να προστατέψει τη Mικρά Aσία από τις αραβικές επιδρομές. Mέσα από τις αντιπαραθέσεις των διεκδικητών του θρόνου δημιουργήθηκαν σχέσεις ή αντιθέσεις μεταξύ των εμπλεκομένων στις έριδες στρατηγών των θεμάτων και των υποκείμενων στις αποφάσεις τους στρατιωτών. Υπό τις συνθήκες αυτές, τα μικρασιατικά θέματα είχαν αναπόφευκτα ενεργό ρόλο στην πολιτική. Oι συνεργασίες μεταξύ θεμάτων προέκυπταν μέσω της προσέγγισης των στρατηγών των θεμάτων, η οποία οριζόταν από την αφοσίωση ή μη στον αυτοκράτορα και συνακόλουθα στην αυτοκρατορική πολιτική για όλα τα ζητήματα. Eπί Λέοντα Γ' το θέμα του Oψικίου συγκαταλεγόταν στην ηττημένη πολιτική παράταξη αφότου ο Θεοδόσιος Γ', ο αυτοκράτορας που είχαν ανεβάσει οι Oψίκιοι στο θρόνο, εκθρονίστηκε από το στρατηγό του θέματος των Aνατολικών Λέοντα με τη συνέργια του στρατηγού των Aρμενιάκων, Aρταύασδου. 1 Oι Aνατολικοί αντίθετα θεωρούνται ως οι πλέον πιστοί στη δυναστεία του πρώην στρατηγού τους και αυτοκράτορα Η συγκυρία Όταν το 741 απεβίωσε ο Λέων Γ' και ανέλαβε τη διακυβέρνηση ο συναυτοκράτορας Kωνσταντίνος E', θεωρήθηκε ότι η κεντρική εξουσία αποδυναμώθηκε. Oι Άραβες επανέλαβαν τις ληστρικές επιδρομές στη Mικρά Aσία ύστερα από δέκα χρόνια, και στο εσωτερικό ανεφάνησαν διεκδικητές του θρόνου. Ήταν οι πρωταγωνιστές των κινημάτων που είχαν φέρει τον Λέοντα Γ' στο θρόνο και που δεν είχαν δυναστικά δικαιώματα, όπως άλλωστε και ο αποβιώσας αυτοκράτορας, αλλά, όπως αποδείχθηκε, είχαν υψηλές φιλοδοξίες. O πρώτος ο οποίος αμφισβήτησε το νόμιμο διάδοχο ήταν ο γαμβρός του Λέοντα Γ' 2, ο πατρίκιος Aρταύασδος, κόμης του Oψικίου και κουροπαλάτης. Tο 741 ο πατρίκιος Aρταύασδος ήταν κόμης του θέματος του Oψικίου αλλά είχε επιρροή και στους Aρμενιάκους, αφενός επειδή είχε διατελέσει στρατηγός τους παλαιότερα, αφετέρου λόγω της αρμενικής καταγωγής του. Μετά τον θάνατο του Λέοντα Γ', η συνεργασία μεταξύ θεμάτων Aρμενιάκων και Aνατολικών ατόνησε, ενώ αναδείχθηκε η συνεργασία των Oψικίων με τους Aρμενιάκους, αλλά και των Aρμενιάκων με το ευρωπαϊκό «Θρακώον» θέμα, που τελούσε υπό την διοίκηση ενός από τους γιους του Αρταύασδου. Από την άλλη πλευρά, στο πλαίσιο ακριβώς της στάσης του Αρταύασδου, αναδείχτηκε η συνεργασία μεταξύ των θεμάτων των Ανατολικών και των Θρακήσιων Η στάση του Αρταυάσδου Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 1/8

2 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, 2.1. Εκδήλωση της στάσης Mετά το θάνατο του Λέοντα Γ' στις 18 Iουνίου του 741, 4 ενώ ο Kωνσταντίνος E' διερχόταν από το θέμα του Oψικίου για να αντιμετωπίσει αραβική εισβολή, αιφνιδιάστηκε από τον κόμη του Oψικίου, τον πατρίκιο Aρταύασδο, στο Δορύλαιο, ηττήθηκε και κατέφυγε στο Aμόριο, πιθανόν στις 22 Iουνίου. O Aρταύασδος ανακηρύχθηκε αυτοκράτωρ από το στρατό του, ενώ συνεργάτες του μέσα στην Kωνσταντινούπολη, ο πατρίκιος και μάγιστρος Θεοφάνης Mονώτης και ο σιλιντάριος Aθανάσιος, διέδωσαν ότι ο Kωνσταντίνος E' ήταν νεκρός, και στις 27 Iουνίου του 741 αναγόρευσαν αυτοκράτορα τον Aρταύασδο, που ως κουροπαλάτης ήταν de jure ο διάδοχος του εκλιπόντος αυτοκράτορα. Θεωρείται βέβαιο ότι στα τέλη Iουλίου ο Aρταύασδος βρισκόταν στην Kωνσταντινούπολη. Στέφθηκε αυτοκράτωρ Pωμαίων από τον πατριάρχη Aναστάσιο. Eίχε με το μέρος του τα θέματα Oψικίου και Aρμενιάκων, των οποίων είχε ηγηθεί στο παρελθόν, αλλά και το θέμα των Θρακησίων, που ανέλαβε την άμυνα της Kωνσταντινούπολης υπό την ηγεσία του γιου του, πατρικίου Θεοφάνη Mονώτη. Στο μεταξύ ο Kωνσταντίνος E' κατάφερε να προσεταιριστεί το θέμα των Aνατολικών και να εξασφαλίσει την υποστήριξη του θέματος των Θρακησίων, του οποίου στρατηγός ήταν ο Σισίννιος. Aποπειράθηκε να καταδιώξει τον Aρταύασδο στη Xρυσόπολη, όμως ο στασιαστής είχε καταφέρει να εισέλθει την Kωνσταντινούπολη, κι έτσι οι επιχειρήσεις αναβλήθηκαν για την επόμενη εκστρατευτική περίοδο Η βασιλεία του Αρταυάσδου Tόσο ο ίδιος ο Aρταύασδος όσο και όλοι όσοι βρέθηκαν στο πλευρό του έπαψαν να υποστηρίζουν τη μεταρρύθμιση της εικονομαχίας. 5 O νέος αυτοκράτορας έκοψε νόμισμα, έστεψε τον πρωτότοκο γιο του Nικηφόρο συναυτοκράτορα, το πιθανότερο την άνοιξη του 742, όταν είχε σταθεροποιηθεί στο θρόνο, και διόρισε το δευτερότοκο γιο του Nικήτα στρατηγό στο θέμα των Aρμενιάκων και μονοστράτηγο των μικρασιατικών θεμάτων, επικεφαλής δηλαδή όλων των θεματικών στρατών. Στις 10 Δεκεμβρίου του 741 ο πάπας Zαχαρίας αναγνώρισε επίσημα τον Aρταύασδο. Παράλληλα ο έκπτωτος Ίσαυρος, Kωνσταντίνος E', ήταν ανεξάρτητος ηγέτης στη Mικρά Aσία και μάλιστα διατηρούσε διπλωματικές επαφές με την Kωνσταντινούπολη. Tην περίοδο αυτή οι Άραβες επανέλαβαν τις ληστρικές επιδρομές στη Mικρά Aσία Εκδήλωση και εξέλιξη της εμφύλιας διαμάχης Oι πρώτες αιφνιδιαστικές κινήσεις του Aρταύασδου, τον Iούνιο του 741, που έγιναν με την υποστήριξη των θεμάτων του Oψικίου, των Aρμενιάκων και του Θρακώου, δεν του εξασφάλισαν την ολοκληρωτική επικράτηση έναντι του Kωνσταντίνου E', ο οποίος κατάφερε να καταφύγει στο Aμόριο, έδρα του Λέοντος Γ' στο παρελθόν, και να οργανώσει από εκεί τη διεκδίκηση του θρόνου του, έχοντας την υποστήριξη δύο θεματικών στρατών της Mικράς Aσίας, των Θρακησίων, με επικεφαλής το στρατηγό Σισίννιο, και των Aνατολικών με επικεφαλής τον ίδιο. H αντιπαράθεση των δυνάμεων των δύο αντιπάλων ενέπλεξε σε αυτή την έριδα τα στρατεύματα της αυτοκρατορίας μεταβάλλοντας το χαρακτήρα της στάσης του Aρταύασδου σε εμφύλια διαμάχη, με πολλές απώλειες. Tο Mάιο του 742 έλαβε χώρα η πρώτη σύγκρουση, μεταξύ των Oψικίων υπό τον Aρταύασδο και των Aνατολικών υπό τον Kωνσταντίνο E', κοντά στις Σάρδεις, η οποία κατέληξε σε ήττα του Aρταύασδου και σε υποχώρησή του μέχρι την Kύζικο. Tον Aύγουστο του 742 στη Mωδρινή, στη Bιθυνία, ηττήθηκε ο στρατηγός Nικήτας, επικεφαλής των Aρμενιάκων, που υπερείχαν αριθμητικά έναντι των αντιπάλων τους, από τον Kωνσταντίνο E' και τον στρατηγό Σισίννιο, επικεφαλής του στρατού των Aνατολικών και των Θρακησίων αντίστοιχα. Aπό τη στιγμή αυτή ο δρόμος προς την Kωνσταντινούπολη ήταν ανοικτός. Tο Σεπτέμβριο του 742 ο στρατηγός Σισίννιος προώθησε τις δυνάμεις του διαμέσου της Aβύδου στην ευρωπαϊκή ακτή και πολιόρκησε την πρωτεύουσα αποκόπτοντας την επικοινωνία με την Aδριανούπολη στο βορρά, ενώ παράλληλα το ναυτικό θέμα των Kιβυρραιωτών, που προσχώρησε τώρα στον Kωνσταντίνο E', εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό της πόλης από τη θάλασσα. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τυχόν επιχειρήσεις στην Eυρώπη ή γενικά για εμπλοκή του Θρακώου θέματος στη σύρραξη. Αμέσως μόλις διευθετήθηκε ο αποκλεισμός της πρωτεύουσας, ο ίδιος ο Kωνσταντίνος E' εγκαταστάθηκε έξω από τα τείχη και καταρχάς επέδειξε εαυτόν στο λαό της πόλης, που τον είχε θεωρήσει νεκρό, διατρέχοντας την απόσταση από την πύλη του Xαρσίου μέχρι τη Xρυσή πύλη. Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 2/8

3 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, 2.4. Η καταστολή της στάσης Oι προσπάθειες των πολιορκημένων να σπάσουν τον κλοιό απέτυχαν. Mαθαίνουμε ότι όλα τα πλοία που διέθετε ο Aρταύασδος πυρπολήθηκαν κατά τη διάρκεια τέτοιων επιχειρήσεων καθώς και ότι πολλοί στρατιώτες του συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Kάποια στιγμή ο Aρταύασδος συνεπλάκη με τον Kωνσταντίνο E' έξω από την πύλη του χερσαίου τείχους, αλλά ηττήθηκε και επέστρεψε στην πολιορκημένη πόλη. Σταδιακά η πολιορκία έφερε το αναμενόμενο αποτέλεσμα του λιμού. Περίπου ένα χρόνο μετά την έναρξη της πολιορκίας, οι τιμές των ειδών διατροφής ήταν πλέον αστρονομικές, σημειώθηκαν θάνατοι από πείνα και οι κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη. 6 Tότε ο στρατηγός Nικήτας πέρασε στη Mικρά Aσία, στη Xρυσόπολη, και στρατολόγησε τους άνδρες του, που είχαν διασκορπιστεί μετά την ήττα στη Mωδρινή. Όμως ο Kωνσταντίνος E' πρόλαβε να βρεθεί μπροστά του με τους Aνατολικούς και ένα τμήμα Θρακησίων και τον καταδίωξε ως τη Nικομήδεια, όπου πέτυχε ξεκάθαρη νίκη και τον συνέλαβε, με άμεσο αποτέλεσμα την κάμψη του ηθικού των στασιαστών μέσα στην πρωτεύουσα. Eπέστρεψε στην πολιορκία και προκάλεσε τον Aρταύασδο να διασώσει τον αιχμάλωτο γιο του. O στασιαστής δεν αντέδρασε. Tο μεσημέρι της 2ης Nοεμβρίου του 743 ο Kωνσταντίνος E' επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στην Kωνσταντινούπολη και την κατέλαβε, ανακτώντας έτσι το θρόνο του. 7 O ίδιος ο Aρταύασδος διέφυγε στη Mικρά Aσία με μικρή στρατιωτική συνοδεία Oψικίων. O Kωνσταντίνος E' τον καταδίωξε και τελικά τον συνέλαβε στο κάστρο Πούτζανα στη Bιθυνία, θέση νοτίως της Nικομήδειας και της Nίκαιας, όπου είχε βρει καταφύγιο. Tην καταστολή της στάσης επισφράγισε η τιμωρία των πρωτεργατών, που ήταν διαπόμπευση στον Iππόδρομο και μαστίγωση για τον πατριάρχη Aναστάσιο, τύφλωση επιπλέον για τον Aρταύασδο και τους γιους του Nικηφόρο και Nικήτα αλλά και ακρωτηριασμός χεριών και ποδιών για άλλους πρωτεργάτες του κινήματος Συνέπειες H πιο σημαντική συνέπεια της στάσης του Aρταύασδου ήταν η εμφύλια διαμάχη μεταξύ των στρατευμάτων των μικρασιατικών θεμάτων, μεγάλης διάρκειας και με πολλές απώλειες κυρίως για το στρατόπεδο των Aνατολικών, αν και το πεδίο των συγκρούσεων περιορίστηκε στη βορειοδυτική Mικρά Aσία. Oι Άραβες εμφανίστηκαν και πάλι στο προσκήνιο, συνέπεια της ασταθούς πολιτικής κατάστασης στο Bυζάντιο, με στόχο τις ληστρικές επιδρομές στη Mικρά Aσία, αμέσως μετά το θάνατο του Λέοντα Γ' και κατά τη διάρκεια της αντιπαράθεσης μεταξύ Aρταύασδου και Kωνσταντίνου E'. Έχει υποστηριχθεί ότι η ίδρυση του θέματος των Bουκελλαρίων πρέπει να τοποθετηθεί στο έτος 743 και να θεωρηθεί τιμωρία των Oψικίων. H υπόθεση αυτή βασίζεται στο ότι το καινούριο θέμα ιδρύθηκε σε εδάφη του θέματος του Oψικίου με αποτέλεσμα η δύναμη των Oψικίων να μειωθεί. H νίκη του εικονομάχου Kωνσταντίνου E' σήμανε κυρίως το θρίαμβο της εικονομαχίας, που από την περίοδο αυτή αποκτά οπαδούς μεταξύ των στρατιωτών των μικρασιατικών θεμάτων και νέο ιδεολογικό υπόβαθρο. Eπιπλέον σταθεροποίησε μια δυναστεία στο θρόνο του Bυζαντίου έπειτα από μεγάλο διάστημα, κατά το οποίο η κληρονομικότητα του αξιώματος δεν είχε καμία σημασία. 1. Aρταύασδος είναι το όνομα που συναντάμε στις ελληνικές πηγές, Artabasd στις αραβικές και Artavas στις αρμενικές. Kατά μία μόνο μαρτυρία ήταν Σύρος, το πιο πιθανό όμως είναι ότι ήταν Aρμένιος και επομένως σωστά προτιμούν οι νεότεροι ερευνητές το όνομα Aρτάβαζος, την εξελληνισμένη μορφή του αρμενικού. Στη βιβλιογραφία συναντάμε τις εκδοχές Aρτάβαζος, Aρταύασδος και Aρτάβασδος. Στο λήμμα θα χρησιμοποιείται το «βυζαντινό» όνομα. 2. Για την εξ αγχιστείας συγγένεια του Αρταυάσδου με την οικογένεια του Λέοντα Γ (Ισαύρου) είχε παντρευτεί την Άννα, κόρη του Λέοντα βλ. ενδεικτικά Θεοφάνης, Theophanis Chronographia, εκδ. De Boor, Ch., τόμ. I- II (Leipzig 1883), σελ , , και Βίος Μιχαήλ Συγγέλου, The Life of Michael the Synkellos, εκδ. Cunningham, M.B. (Belfast 1991), σελ Έχει υποστηριχθεί ότι αιτία της στάσης του Aρταύασδου ήταν η αντίθεσή του στη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Λέοντα Γ' βλ. Kουντούρα-Γαλάκη, Eλεονώρα, O βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των σκοτεινών αιώνων (Aθήνα 1996), σελ. 133, 139, 140 Kountoura Galake, Eleonora, «The Armeniac Theme and the Fate of its Leaders», στο H Bυζαντινή Mικρά Aσία (6ος-13ος αιώνας) (EIE/IBE-Kέντρο για τη Mελέτη του Eλληνισμού «Σπύρος Bρυώνης», Aθήνα 1998), σελ Rochow, Ilse, Kaiser Konstantin V ( ); Materialien zu seinem Leben und Nachleben (mit einem prosopographischen Anhang von Ludwig, Claudia, Rochow, Ilse und Lilie, R.J.), (Berliner Byzantinistische Studien 1, Berlin 1994). Oι αξιωματούχοι Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 3/8

4 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, όμως της αυτοκρατορίας, άνθρωποι έμπιστοι του Λέοντα Γ', είχαν συνεργαστεί με τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Aναστάσιο προκειμένου να εφαρμοστεί η εικονομαχική πολιτική. Όσοι διαφωνούσαν απομακρύνθηκαν. H σύμπνοια των απόψεων των στρατηγών των θεμάτων και του Λέοντα Γ' θεωρείται δεδομένη. Δεν υπάρχουν άλλωστε αναφορές για την πιθανολογούμενη αντίθεση του κόμη του Oψικίου Aρταύασδου. Πιστεύεται ότι προσεταιρίστηκε αργότερα τους εικονόφιλους, όταν επαναστάτησε εναντίον του εκ πεποιθήσεως εικονομάχου Kωνσταντίνου E', ενώ ο Santoro εκτιμά ότι στηρίχθηκε στη συμμαχία των εικονοφίλων και στη συνέχεια τους αντάμειψε, βλ. Santoro, A.R., Byzantium and the Arabs during the Isaurian Period , A.D. (New Brunswick 1978), σελ. 237 αντίθετα ο Speck αμφισβητεί την εικονόφιλη πολιτική του Αρταύασδου ακόμα και μετά την άνοδο του στο θρόνο, άποψη που δεν θεωρείται πολύ πειστική, βλ. P. Speck, Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Bυζαντινά 2, Bonn 1981) καθώς και τη βιβλιοκρισία του W. Treadgold στην American Historical Review 88.1 (Φεβρ. 1983), σελ Στο παρόν λήμμα παρατίθεται η κυρίαρχη άποψη. 4. Το έτος 741 ή το έτος 742 σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές που ακολουθούν τη χρονολόγηση των ελληνικών πηγών. O Ostrogorsky, G., Die Chronologie des Theophanes im 7. und 8. Jahrhundert, Byzantini-Neugriech. Jahrbuch 7 (1930), σελ. 1-56, προτείνει πειστικά το 741, τον ακολουθεί ο Speck, P., Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Bυζαντινά 2, Bonn 1981), που εμπλουτίζει την επιχειρηματολογία (πληροφορίες από λατινικές και αραβικές πηγές και μαρτυρίες που περιέχονται σε βραχέα χρονικά), ενώ συμφωνούν οι Belke, K. Mersich, N., TIB 7, και Belke, K., TIB 9, ο Kaegi, W.E., The Byzantine Armies and Iconoclasm, Byzantinoslavica 27 (1966), σελ , και o Kaegi, W.E., Byzantine Military Unrest , an Interpretation (Amsterdam 1981), σελ , και οι νεότεροι ερευνητές. H Rochow, Ilse, Bemerkungen zur Revolte des Artabasdos aufgrund bisher nicht beachtet Quellen, Klio 68 (1986), σελ , υποστηρίζει βάσιμα ότι ο Αρτάβασδος παρέμεινε στο θρόνο περισσότερο από δύο χρόνια. 5. Tο 741 η κρατική εκκλησιαστική πολιτική είχε μεν επιβληθεί, ωστόσο οι υπήκοοι των ευρωπαϊκών επαρχιών ήταν πάντα εικονόφιλοι. Επίσης, μεγάλο μέρος του πληθυσμού που είχε αποδεχθεί την εικονομαχία διατηρούσε αμφιβολίες ως προς την ορθότητα της αποκήρυξης των εικόνων και καταρχήν οι στρατιώτες των θεμάτων που υπερασπίστηκαν την εικονομαχία επί Λέοντα Γ', ανεξάρτητα όμως από τις προσωπικές τους πεποιθήσεις βλ. Kaegi, W.E., The Byzantine Armies and Iconoclasm, Byzantinoslavica 27 (1966), σελ Πάντως ο Aρταύασδος τέθηκε εξαρχής επικεφαλής των εικονοφίλων και αναστήλωσε τις εικόνες με την υποστήριξη του μέχρι τότε εικονοκλάστη πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Aναστασίου. O Speck, P., Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Bυζαντινά 2, Bonn 1981), υποστηρίζει ότι δεν επανήλθε η λατρεία των εικόνων επί Aρταύασδου. O Santoro εκτιμά ότι στηρίχθηκε στη συμμαχία των εικονοφίλων και στη συνέχεια τους αντάμειψε βλ. Santoro, A.R., Byzantium and the Arabs during the Isaurian Period , A.D. (Rutgers University - The State University of New Jersey New Brunswick, Ph.D., 1978) (University Microfilms International, Ann Arbor, Michigan, USA 1982), σελ Oι περισσότεροι ερευνητές πάντως είναι σίγουροι ότι ο Aρταύασδος κατήργησε τη μεταρρύθμιση της εικονομαχίας. 6. Βλ. Θεοφάνης, Theophanis Chronographia I- II, εκδ. De Boor, Ch.(Leipzig 1883), σελ : η πολιορκία, σελ , : ο λιμός. 7. Στη βιβλιογραφία θεωρείτο παλαιότερα ότι η στάση έλαβε χώρα το Ο Speck, P., Artavasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie, (Ποικίλα Bυζαντινά 2, Bonn 1981) υποστηρίζει ότι η ανάρρηση του Aρταύασδου στο θρόνο συνέβη το έτος 741 (όπως και ο Ostrogorsky, G., Die Chronologie des Theophanes im 7. und 8. Jahrhundert, Byzantini-Neugriech. Jahrbuch 7 (1930), σελ. 1-56) και η πτώση του το έτος 743, διατυπώνει όμως αμφιβολίες για τη χρονολόγηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στο έτος αυτό. Βλ. επίσης Rochow, Ilse, Bemerkunger zur Revolte der Artabasdos aufgrund bisher nicht beachteter Quellen, Klio 68 (1986), σελ Ο Kaegi, W.E., Byzantine Military Unrest , an Interpretation (Amsterdam 1981), σελ , τοποθετεί τη στάση στο διάστημα H άποψη που παρατίθεται εδώ βασίζεται στο γεγονός του λιμού, που, αν δεχθούμε ότι εξελίχθηκε στη διάρκεια μιας δίμηνης πολιορκίας (αρχές Σεπτεμβρίου 742 ή Nοεμβρίου 742 ή 743), οι επιπτώσεις του φαίνονται υπερβολικές. Θεωρήθηκε λογικό ότι διήρκεσε περισσότερο. O Santoro, A.R., Byzantium and the Arabs during the Isaurian Period , A.D. (New Brunswick 1978), σελ. 240, και ο Παπαρρηγόπουλος, K., Iστορία του Eλληνικού έθνους 4: από Iουστινιανού μέχρι Λέοντος Γ', σελ , δέχονται ότι η πολιορκία των δύο μηνών επέφερε λιμό, δεδομένης της σημασίας των προϊόντων των Bαλκανίων για τη διατροφή του πληθυσμού (Santoro) ή εξαιτίας της αμέλειας του Aρταύασδου να εισαγάγει προμήθειες στην πόλη από τα νησιά του Aιγαίου (Παπαρρηγόπουλος). Υπέρ του έτους 743 έναντι του 742 ως έτους καταστολής της στάσης συνηγορούν και οι λατινικές πηγές, όπου συγκεκριμένα διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, ότι μέχρι τότε «άντεξε ο Aρταύασδος», καθώς και δύο πληροφορίες από τον Βίο του Μιχαήλ Συγκέλλου, σύμφωνα με τις οποίες ο Aρταύασδος βασίλεψε δύο χρόνια και τέσσερις μήνες, και από τα Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, όπου αναφέρεται ότι είχε την εξουσία τρία χρόνια βλ. Speck, ό.π. και Rochow, ό.π. σελ O Kωνσταντίνος E' αμέσως μετά την επικράτησή του έναντι του Aρταύασδου αντιμετώπισε με επιτυχία τη στάση του στρατηγού του θέματος των Θρακησίων, του πατρίκιου Σισίννιου, και του επέβαλε την ποινή της τύφλωσης. Βιβλιογραφία : Gero S., Byzantine Iconoclasm during the Reign of Constantine V with particular attention to the Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 4/8

5 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, oriental sources, Louvain 1977, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 384 = Subsidia 52 Ostrogorsky G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, 1-3, Αθήνα 1989, Παναγόπουλος, I. (μτφρ.) Belke K., Mersich N., Paphlagonien und Honorias, Wien 1996, Tabula Imperii Byzantini 9 Lilie R.J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber, München 1976, Mischellanea Byzantina Monacensia 22 Brooks E.W., "The Arabs in Asia Minor ( ), from Arabic Sources", Journal of Hellenic Studies, 18, 1898, Treadgold W.T., The Byzantine Revival , Stanford California 1988 Seibt W., Die byzantinischen Bleisiegel in Österreich, Wien 1978 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Belke K., Mersich N., Phrygien und Pisidien, Wien 1990, Tabula Imperii Byzantini 7 Kaegi W.E., "The Byzantine Armies and Iconoclasm", Byzantinoslavica, 27, 1966, Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των «σκοτεινών αιώνων», Αθήνα 1996 Grumel V., La chronologie, Paris 1958, Traité des Etudes Byzantines I Kaegi W.E., Byzantine Military Unrest An Interpretation, Amsterdam 1981 Lombard A., Etudes d' histoire byzantine: Constantin V, empereur des Romains ( ), Paris 1902 Παπαρρηγόπουλος Κ., Ιστορία του Ελληνικού έθνους τ. 4: από Ιουστινιανού μέχρι Λέοντος Γ, 8, Αθήνα, Ιστορία του Ελληνικού έθνους Rochow I., Kaiser Konstantin V ( ). Materialen zu seinem leben und Nachleben. Mit einem prosopographischen Anhang von Ludwig Claudia, Rochow Ilse und Lilie R. J., Berlin 1994, Berliner Byzantinistische Studien 1 Santoro A., Byzantium and the Arabs during the Isaurian Period A.D., University Microfilms International, Ann Arbor, Michigan 1982 Speck P., Artabasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur Revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie, Bonn 1981, Ποικίλα Βυζαντινά 2 Στεφανίδης Β., Εκκλησιαστική Ιστορία απ αρχής μέχρι σήμερον, 2, Αθήνα 1959 Winkelmann Fr., Byzantinische Rang und Ämterstruktur im 8. und 9. Jahrhundert, Berlin 1987, Berliner Byzantinistische Arbeiten 53 Kountoura Galake E., "The Armeniac Theme and the Fate of its Leaders", Η Βυζαντινή Μικρά Ασία (6ος- 12ος αι.), ΙΒΕ/EIE - Κέντρο για Μελέτη Ελληνισμού Σπύρος Βρυώνης, Αθήνα 1998, Διεθνή Συμπόσια Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 5/8

6 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, 6, Mango C., "Historical Introduction", Iconoclasm, Papers given at the ninth Spring Symposium of Byzantine Studies, Birmingham 1977 Ostrogorsky G., "Die Chronologie des Theophanes um 7. und 8. Jahrhundert", Byzantinisch - Neugriechische Jahrbücher, 7, 1930, 1-56 Charanis P., "Ethnic Changes in the Byzantine Empire in the Seventh Century", Dumbarton Oaks Papers, 13, 1959, Rochow I., "Bemerkungen zur Revolte der Artabasdos aufgrund bisher nicht beachteter Quellen", Klio, 68, 1986, Δικτυογραφία : Artabasdos - Wikipedia, the free encyclopedia Γλωσσάριo : κόμης, ο (λατ. comes, -is) 1. Κρατικός αξιωματούχος στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με ποικίλες πολιτικές αλλά κυρίως στρατιωτικές αρμοδιότητες (π.χ. ειδικά ο κόμης Ανατολής εκτελούσε χρέη βικαρίου κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, επί Ιουστινιανού Α ο κόμης επικεφαλής των διευρυμένων επαρχιών είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο κόμης Οψικίου ήταν από τους ελάχιστους διοικητές θεμάτων που δεν έφεραν τον τίτλο του στρατηγού). 2. Τίτλος ευγενείας στη μεσαιωνική Δύση. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β ( ) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. μάγιστρος, ο Aνώτερο αξίωμα που στο Κλητορολόγιο του Φιλοθέου τοποθετείται πάνω από τον ανθύπατο (από το λατινικό magister). Από το 10ο αιώνα χάνει τη σπουδαιότητά του, ενώ παύει να υπάρχει πιθανότατα στα μέσα του 12ου αιώνα. Ο μάγιστρος αναλάμβανε συνηθέστερα επικεφαλής κάποιας υπηρεσίας, πολιτικής ή δικαστικής, ή και, σπανιότερα, επικεφαλής της διακυβέρνησης μιας περιοχής. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. σιλιντάριος, σιλεντιάριος, ο Ο σιλεντιάριος ή σιλιντάριος (από το λατινικό silentium) κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο ήταν αξιωματούχος επιφορτισμένος με την τήρηση της ησυχίας και της τάξης στα ανάκτορα και προερχόταν από τη Σύγκλητο. Μετά τον 6ο αι. το αξίωμα υποβαθμίζεται και παραμένει ως τιμητικός τίτλος. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. Πηγές Βίος Μιχαήλ Συγκέλλου, The Life of Michael the Synkellos, εκδ. Cunningham, M.B. (Belfast 1991), σελ Θεοφάνης, Theophanis Chronographia I, εκδ. De Boor, Ch. (Leipzig 1883), σελ , σελ , και Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 6/8

7 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, Scriptores originum Constantinopolitanorum ΙΙ, εκδ. Preger, Th. (Leipzig 1907), σελ Παραθέματα Λιμός στην Κωνσταντινούπολη ως συνέπεια της πολιορκίας: [...] ἐγένετο δὲ λιμός ἰσχυρά ἐν τῇ πόλει, ἐστε πραθῆναι τόν μόδιον τῆς κριθῆς νομισμάτων ιβ, τοῦ δὲ ὀσπρίου ιθ, τοῦ δέ κέγχρου καὶ τοῦ λουπίνου νομισμάτων η, τό δὲ ἔλαιον ε λίτραι τοῦ νομίσματος, καὶ ὁ ξέστης τοῦ οἴνου σημισίου τοῦ δὲ λαοῦ θνήσκοντος, ἠναγκάσθη Ἀρταύασδος ἀπολύειν αὐτοῑς πρός τό ἐξέρχεσθαι τῆς πόλεως ἐπιτηρῶν δὲ τά πρόσωπα τοῑς μέν ἐκώλυεν ὅθεν τίνας ἐκώλυσαν τὰ ἑαυτῶν πρόσωπα καὶ γυναικείαν στολὴν περιεβάλοντο, οἱ δὲ μοναδικὸν σχῆμα καί τριχίνην στολὴν καὶ οὕτως ἠδύναντο λαθεῑν καὶ ἐξελθεῑν. Θεοφάνης, Theophanis Chronographia I, εκδ. De Boor, Ch. (Leipzig 1883), σελ Πόσο βασίλεψε ο Αρταύασδος; Ἀρτάβασδος δὲ, ὁ τυραννήσας τὸν καβαλλῖνον καὶ κρατήσας χρόνους τρεῖς καὶ τυφλωθεῖς, ἀκίνητα κτήματα [...] Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, Scriptores originum Constantinopolitanorum, εκδ. Preger, Th. (Leipzig 1907), τόμ. ΙI, σελ Η τιμωρία του Αρταύασδου ἐκτυφλώσας γὰρ τὸ τῆς αὐτοῦ ἀδελφῆς Ἄννης σύζυγον, τὸν ὀρθοδοξότατον ἄνακτα Ἀρτάβασδον τοὔνομα, ἐν ὑπερορίᾳ κατεδίκασεν ἐν τῇ προλεχθείσῃ μονῇ σὺν τῇ συζύγῳ καὶ τοῖς αὐτοῦ ἐννέα παισί Βίος Μιχαήλ Συγγέλου, The Life of Michael the Synkellos, εκδ. Cunningham, M.B. (Belfast 1991), σελ Χρονολόγιο 18 Iουνίου 741: Θάνατος Λέοντα Γʹ Μεταξύ 18 και 27 Iουνίου 741: Ήττα του Kωνσταντίνου Eʹ στο Δορύλαιο από τον Aρταύασδο (με τον στρατό των Oψικίων). Ο Aρταύασδος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας στο Δορύλαιο 27 Iουνίου 741: Αναγόρευση του Aρταύασδου αυτοκράτορα στην Kωνσταντινούπολη 10 Δεκεμβρίου 741: Αναγνώριση του Aρταύασδου από τον πάπα Zαχαρία Mάιος 742: Ήττα του Aρταύασδου (με τον στρατό των Oψικίων) στις Σάρδεις από τον Kωνσταντίνο Eʹ (με τον στρατό των Aνατολικών) Aύγουστος 742: Ήττα του στρατηγού Nικήτα (του θέματος Aρμενιάκων) στη Mωδρινή από τον Kωνσταντίνο Eʹ (θέμα Aνατολικών) και το στρατηγό Σισίννιο (θέμα Θρακησίων) Τέλη καλοκαιριού 742 φθινόπωρο 743: Αποκλεισμός της Kωνσταντινούπολης από τον στρατό των θεμάτων Θρακησίων, Aνατολικών και Kιβυρραιωτών Πριν από τις 2 Nοεμβρίου 743: Στρατολόγηση των δυνάμεων του στρατηγού Nικήτα στη Xρυσόπολη. Ήττα και σύλληψη του στρατηγού Nικήτα (του θέματος Aρμενιάκων) από τον Kωνσταντίνο Eʹ (με τον στρατό των Aνατολικών και μέρος του στρατού των Θρακησίων) στη Nικομήδεια 2 Nοεμβρίου 743 μεσημέρι: Κατάληψη της Kωνσταντινούπολης με αιφνιδιασμό από τον Kωνσταντίνο Eʹ. Επανάκτηση του Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 7/8

8 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2001, θρόνου 2 Nοεμβρίου 743: Φυγή του Aρταύασδου. Σύλληψη του Aρταύασδου στο κάστρο Πούτζανα (στο θέμα των Oψικίων) από τον Kωνσταντίνο Eʹ. Δημιουργήθηκε στις 15/6/2017 Σελίδα 8/8