Οψικίου Θέμα. Περίληψη : Άλλες Ονομασίες. Γεωγραφική Θέση. Ιστορική Περιοχή IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, Περίληψη : Το θέμα Οψικίου ήταν μία από τις τέσσερις πρώτες μεγάλες θεματικές ενότητες της Μικράς Ασίας. Ως τα μέσα του 8ου αιώνα ο ρόλος του ήταν σημαντικός στην εσωτερική πολιτική της αυτοκρατορίας, καθώς τις περισσότερες φορές αντιπολιτευόταν την κεντρική εξουσία και τον αυτοκράτορα. Μετά τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις του Κωνσταντίνου Ε και τη διάσπασή του (περίπου ), το Oψίκιον σταδιακά υποβαθμίστηκε και η σημασία του άρχισε να περιορίζεται. Άλλες Ονομασίες Οψίκιον Γεωγραφική Θέση Βορειοδυτική Μικρά Ασία, σημ. βορειοδυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Ελλήσποντος, Βιθυνία, Παφλαγονία, Λυδία, Γαλατία, Φρυγία 1. Προέλευση του όρου «οψίκιον» O τύπος «οψίκιον» προέρχεται από το λατινικό Obsequium και αρχικά σήμαινε κάθε είδους «συνοδεία» της οποίας αποστολή ήταν να τιμήσει ή να προστατεύσει επίσημα πρόσωπα. Κατόπιν χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει ειδικότερα τη μονάδα της αυτοκρατορικής φρουράς που είχε καθήκον να φροντίζει για την ασφαλή και απρόσκοπτη μετακίνηση και διαμονή του αυτοκράτορα κατά τις πορείες και τις εκστρατείες, όπως μεταξύ άλλων διευκρινίζει και ο Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος ( / ) στην αντίστοιχη ενότητα του έργου του Περί θεμάτων Ιστορικογεωγραφικά H μονάδα που εξελίχθηκε στο θέμα του Οψικίου ενδεχομένως στάθμευε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη, 2 αλλά από τα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου ( ), γύρω στο 622, μεταφέρθηκε στη βορειοδυτική Μικρά Ασία, διαμοιράστηκε σε πολλούς καταυλισμούς και κάλυπτε, ως προγεφύρωμα για την άμυνα της πρωτεύουσας, μια εκτεταμένη περιοχή, από τα Δαρδανέλλια ως τον ποταμό Άλυ. 3 Σταδιακά η ονομασία Oψίκιον έλαβε ευρύτερη έννοια και κατέληξε να προσδιορίζει και όλη τη διοικητική περιφέρεια στην οποία στρατωνίζονταν τα οψίκια, και τελικά βεβαίως και το ομώνυμο θέμα, αποκαλούμενο μάλιστα και «θεοφύλακτον βασιλικόν οψίκιον», ή, σε αντίστοιχη λατινική απόδοση, «a Deo conservandum imperiale Obsequium». 4 Tο θέμα Oψικίου αποτελούσε μία από τις τέσσερις πρώτες μεγάλες θεματικές ενότητες της Mικράς Aσίας. Μέχρι τα μέσα του 8ου αιώνα εκτεινόταν στις περιφέρειες Eλλησπόντου, Bιθυνίας, Oνωριάδος και Παφλαγονίας και περιλάμβανε επίσης και τμήματα της Λυδίας, της Γαλατίας και της Φρυγίας. 5 Επί Κωνσταντίνου Ε Ισαύρου ( ) το θέμα Οψικίου περιορίστηκε στην περιοχή του Ελλησπόντου, στο νότιο τμήμα της Βιθυνίας και στο ανώτερο τμήμα της Φρυγίας Σαλουταρίας. 6 Στις υπόλοιπες εκτάσεις του δημιουργήθηκαν δύο νεοσύστατα θέματα: το θέμα Βουκελλαρίων, που εκτεινόταν στις επαρχίες Ονωριάδος και Γαλατίας Ι και του οποίου ο στρατηγός έδρευε στην Άγκυρα, και το θέμα των Οπτιμάτων, στη βορειοδυτική Βιθυνία, με έδρα στρατηγού τη Νικομήδεια. 7 Σημαντικότερη πόλη του «περιορισμένου» Οψικίου και έδρα του στρατηγού ήταν η Νίκαια. Ο Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος ( / ) αναφέρει άλλες εννέα πόλεις (Κοτυάειον, Δορυλάειον [Δορύλαιον], Μηδάειον, Απάμεια, Μύρλεια, Λάμψακος, Πάριον, Κύζικος, Άβυδος), από τις οποίες οι σημαντικότερες ήταν η Κύζικος, η Άβυδος, η Απάμεια και η Λάμψακος. 8 Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 1/8

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, 3. Διοικητικά Ο στρατιωτικός επικεφαλής του θέματος έφερε τον τίτλο «κόμης του βασιλικού οψικίου», 9 κατείχε την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των στρατηγών των άλλων θεμάτων και συχνά προσδιορίζεται και ως στρατηγός (ή υποστράτηγος) Θράκης, έχοντας όπως είναι ευνόητο στην περιοχή ευθύνης του και την οργάνωση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης από την πλευρά τόσο των ασιατικών όσο και των ευρωπαϊκών εδαφών. Η πρώτη αναμφισβήτητη μνεία κόμητος Οψικίου χρονολογείται στο Κατά την πρώτη περίοδο της ιστορίας του το θέμα Οψικίου φαίνεται ότι είχε διαφορετική εσωτερική δομή από τα άλλα θέματα: πιο συγκεκριμένα, ήταν διαιρεμένο σε δομεστικάτα και όχι σε τούρμες. 11 Στη συνέχεια, η κατάτμηση του Οψικίου από τον Kωνσταντίνο E ( ) ήταν κατά κάποιον τρόπο και η αρχή της παρακμής του: στο αποκαλούμενο τακτικόν Uspenskij (843) ο κόμης του Οψικίου εμφανίζεται μόλις στην έκτη θέση της στρατιωτικής ιεραρχίας, όπως εξάλλου και στα άλλα τακτικά. 12 Προς το τέλος του 9ου αιώνα αλλάζει και ο παραδοσιακός προσδιορισμός του επικεφαλής του Οψικίου, που δεν ονομάζεται πλέον κόμης, αλλά στρατηγός Σχέσεις του Οψικίου με την κεντρική διοίκηση Με το θέμα Οψικίου είναι συνδεδεμένα σημαντικότατα περιστατικά της Μεσοβυζαντινής κυρίως εποχής. Προς το τέλος του 7ου αιώνα ( ), το Οψίκιον, με επικεφαλής τον κόμητα Bαρασβακούριο, αποτελεί την κύρια δύναμη στην οποία στηρίζεται ο Ιουστινιανός Β ( / ) για την εφαρμογή της πολιτικής του. 14 Αλλά μετά την ανατροπή του, το 711, και την εκτέλεση του Βαρασβακουρίου από τον διάδοχό του, τον αυτοκράτορα Φιλιππικό Βαρδάνη ( ), η έκδηλη δυσαρέσκεια των Οψικιανών τους οδηγεί σε ρόλο αντιπολιτευτικό και πρωτοστατούν σε διαδοχικές επαναστάσεις, επηρεάζοντας την εσωτερική πολιτική: ύστερα από κίνημα των στρατιωτικών μονάδων του Οψικίου (που είχαν μεταφερθεί στη Θράκη για να αποκρούσουν βουλγαρικές επιδρομές, υπό τις διαταγές του πατρικίου Γεωργίου Βούραφου), το 713 ανετράπη ο Φιλιππικός και ενθρονίστηκε ο Αναστάσιος Β ( ), ο οποίος όμως χωρίς εύλογη εξήγηση τύφλωσε τον Γεώργιο Βούραφο σχεδόν μόλις κατέλαβε την εξουσία, την οποία πάντως κράτησε λίγο: περίπου δύο χρόνια αργότερα, προς το τέλος του 715, ανετράπη από τα στρατεύματα του Oψικίου και πάλι, που ανακήρυξαν αυτοκράτορα τον Θεοδόσιο Γ ( ). 15 Επίσης, και ο διάδοχος του Θεοδοσίου Γ Λέων Γ Ίσαυρος ( ) κατέλαβε το θρόνο με την υποστήριξη μεταξύ άλλων και των δυνάμεων του Οψικίου, παρά το ότι ο στρατός του Οψικίου δεν φαίνεται να αναμείχθηκε ενεργά. Πάντως τρία χρόνια μετά, τo 718, ο πατρίκιος Ισώης προσπάθησε ανεπιτυχώς να εξεγερθεί εναντίον του Λέοντος Γ. O διάδοχός του, ο πατρίκιος, κουροπαλάτης και κόμης του Oψικίου Αρτάβασδος, επαναστάτησε με τη σειρά του το 741/742 εναντίον του Κωνσταντίνου Ε ( ), ο οποίος μετά την καταστολή της εξέγερσης (743) ανέθεσε το αξίωμα του κόμητος του Οψικίου στον έμπιστό του πατρίκιο Άνθη. 16 Ακολούθησε εικοσαετία σχετικής ηρεμίας στην περιοχή, χωρίς εκδηλώσεις επαναστατικών κινημάτων, που διαταράχθηκε το 766 με τη συνωμοσία του σπαθαρίου Δαβίδ, της οποίας οι λεπτομέρειες δεν είναι απόλυτα γνωστές. Περίπου την ίδια εποχή (πιθανότατα μεταξύ 742 και 766), ο Κωνσταντίνος Ε προχώρησε και σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις, αποσκοπώντας κυρίως στο να ανακόψει το ρεύμα των αλλεπάλληλων εξεγέρσεων, στις οποίες είχε παράδοση η περιοχή, περικλείοντάς την με δυνάμεις φιλικές προς αυτόν και την εικονομαχική πολιτική του. 17 Η ευρύτατη περιοχή του παλαιού Οψικίου τριχοτομήθηκε. 18 Kατά το διάστημα της εξέγερσης του Θωμά του Σλάβου ( ) το Οψίκιον είχε συνταχθεί με την κεντρική εξουσία. 19 H εξέγερση το 866 του στρατηγού του Oψικίου Γεωργίου Πηγάνη και του στρατηγού Θρακησίων Συμβατίου εναντίον του συμβασιλέως του Mιχαήλ Γ ( ), του Bασιλείου A του Mακεδόνος ( ), καθώς και η ανταρσία του Βασιλείου Χαλκόχειρος το 931 εναντίον του Pωμανού Α Λεκαπηνού ( ), αλλά και τα προβλήματα που προκάλεσαν, 20 ελάχιστα συγκρίνονται με τις αλλεπάλληλες εξεγέρσεις του 8ου αιώνα, όταν το Oψίκιον είχε επιχειρήσει αρκετές φορές ακόμα και να επιβάλει τη δική του τάξη πραγμάτων στην αυτοκρατορία. 21 Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 2/8

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, 5. Το Οψίκιον στις πολεμικές επιχειρήσεις Το Οψίκιον συμμετείχε στις επιχειρήσεις κατά των Αράβων προς το τέλος του 8ου αιώνα. 22 Η στρατιωτική δύναμη του θέματος ανερχόταν σε έξι χιλιάδες άνδρες σύμφωνα με τις πληροφορίες των Αράβων γεωγράφων, 23 που απεικονίζουν την κατάσταση της περιοχής στα μέσα του 9ου αιώνα. Οι στρατιωτικές δυνάμεις του θέματος Οψικίου ήδη από το δεύτερο μισό του 9ου αιώνα δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο. 24 H τελευταία γνωστή μνεία του θέματος Oψικίου είναι η αναφορά του Γεωργίου Aκροπολίτη ότι το θέμα Oψικίου περιήλθε στην κυριαρχία των «Iταλών» 25 γύρω στο Ducange, C., Glossarium ad scriptores mediae et infimae Graecitatis (Lyon 1688, ανατύπωση Graz 1958), σελ Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ Κυριακίδης, Σ., «Πώς η λέξις θέμα έφθασεν εις την σημασίαν της στρατιωτικής περιοχής;», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 23 (1953), σελ Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ Βelke, K. Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 59 Βelke, K., Paphlagonien und Honorias (Tabula Imperii Byzantini 9, Wien 1996), σελ. 69 Βelke, K. Mersich, N., Phrygien und Pisidien (Tabula Imperii Byzantini 7, Wien 1990), σελ Όπως αναφέρεται σε σφραγίδα αξιωματούχου του Oψικίου, Zacos, G. Veglery, A. (eds), Byzantine Lead Seals Ι:ΙΙ (Basel 1972), σελ. 1139, αρ. 2039, η οποία πιθανότατα ανήκε στον πατρίκιο Ισώη: Lounghis, T., Researching Seals in a Byzantine Chronography Data Base System, Studies in Byzantine Sigillography, Oikonomidès, N. (ed.) (Washington 1990), σελ Μansi, J. (ed.), Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio 11 (Βενετία 1798), σελ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ , Lounghis, Τ., A Deo conservandum imperiale obsequium. Some notes concerning field troops during the Dark Ages, Byzantinoslavica 52 (1991), σελ Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ. 128 Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Ο τίτλος αποτελεί εξέλιξη του κόμητος των δομεστίκων (comes domesticorum) της Πρωτοβυζαντινής εποχής βλ. Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ και Υπάρχει και μνεία ενός περίεργου τίτλου κόμητος του Οψαρίου στο Πασχάλιο Χρονικό, Dindorf, L. (ed.) (Bonn 1832), σελ. 715, που χρονολογείται στο 626, αλλά δεν είναι βέβαιο αν ευσταθεί η εικασία του Diehl ότι πρέπει να διορθωθεί σε κόμης του Οψικίου. 11. Lounghis, T., The Decline of the Opsikian Domesticates and the Rise of the Domesticate of the Scholaes, Σύμμεικτα 10 (1996), σελ , ιδ. σελ. 32 Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Τακτικά Πρωτοκαθεδρίας, Oikonomidès, N. (ed.), Les Listes de préséance byzantin (Paris 1972), σελ. 49, 101, 247, 265 πρβλ. Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 3/8

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, 13. Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Γιαννόπουλος, Π., «Σπουδαί Bυζαντινών προσωπικοτήτων. Βαρασβακούριος, κόμης του Oψικίου», Bυζαντινά 4 (1972), σελ Λουγγής, Τ., Δοκίμιο για την κοινωνική εξέλιξη στη διάρκεια των λεγομένων «σκοτεινών αιώνων» ( ) (Αθήνα 1985), σελ. 29 Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β., κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Sumner, G., Philippicus, Anastasius II and Theodosius III, Greek, Roman and Byzantine Studies 17 (1976), σελ Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ Λουγγής, Τ., Δοκίμιο για την κοινωνική εξέλιξη στη διάρκεια των λεγομένων «σκοτεινών αιώνων» ( ) (Αθήνα 1985), σελ Λουγγής, Τ., Δοκίμιο για την κοινωνική εξέλιξη στη διάρκεια των λεγομένων «σκοτεινών αιώνων» ( ) (Αθήνα 1985), σελ Γιαννόπουλος, Π., «Σπουδαί Bυζαντινών προσωπικοτήτων. Σισίννιος ο Ρενδάκις», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών (1972/73), σελ Speck, P., Artabasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur Revolte des Artabasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie (Ποικίλα Βυζαντινά 20, Bonn 1981) Λεοντσίνη, Μ., «Άνθης, πατρίκιος κόμης του Οψικίου εκ προσώπου του Κωνσταντίνου Ε», Σύμμεικτα 10 (1996), σελ Lounghis, T., The Decline of the Opsikian Domesticates and the Rise of the Domesticate of the Scholaes, Σύμμεικτα 10 (1996), σελ , ιδ. σελ Haldon, J.F., Byzantine Praetorians. An Αdministrative, Ιnstitutional and Social Survey of the Opsikion and the Tagmata, c (Ποικίλα Βυζαντινά 3, Bonn 1984), σελ Lemerle, P., Thomas le Slave, Travaux et Memoires 1 (1965), σελ , ιδ. σελ Bλυσίδου, B., Eξωτερική πολιτική και εσωτερικές αντιδράσεις την εποχή του Bασιλείου A (Aθήνα 1991), σελ Δαπέργολας, A., «Tο κίνημα των στρατηγών Συμβατίου και Γεωργίου Πηγάνη το καλοκαίρι του 866», στο Πρακτικά IΔ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου (Θεσσαλονίκη 1995), σελ Runciman, S., The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign (Cambridge 1963), σελ Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Βelke, K. Restle, M., Galatien und Lykaonien (Tabula Imperii Byzantini 4, Wien 1984), σελ. 63 Βelke, K., Paphlagonien und Honorias (Tabula Imperii Byzantini, Wien 1996), σελ. 72 Βelke, K. Mersich, N., Phrygien und Pisidien (Tabula Imperii Byzantini 7, Wien 1990), σελ Al Fakih, Arabic Lists of the Byzantine Themes, Journal of Hellenic Studies 21 (1901), Brooks, E.W. (trans.), σελ Λουγγής, Τ., «Θέμα Οψίκιον», στο Βλυσίδου, Β. κ.ά., Η Μικρά Ασία των θεμάτων (ΙΒΕ/ΕΙΕ, Ερευνητική Βιβλιοθήκη 1, Αθήνα 1998), σελ , ιδ. σελ Γεώργιος Aκροπολίτης, Xρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. (ed.), Georgii Acropolitae Opera (Leipzig 1903), σελ Βιβλιογραφία : Brandes W., Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert, Amsterdam 1989, Berliner byzantinistische Arbeiten 56 Belke K., Mersich N., Paphlagonien und Honorias, Wien 1996, Tabula Imperii Byzantini 9 Haldon J.F., Byzantine Praetorians. An Administrative, Institutional and Social Survey of the Opsikion Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 4/8

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, and Tagmata, c , Bonn 1984, Ποικίλα Βυζαντινά 3 Lilie R.J., "Die zweihundertjährige Reform. Zu den Anfängen der Themenorganisation im 7. und 8. Jahrhundert", Byzantinoslavica, 45, 1984, Κυριακίδης Σ., "Πώς η λέξις θέμα έφθασεν εις την σημασίαν της στρατιωτικής περιοχής", Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 23, 1953, Belke K., Restle M., Galatien und Lykaonien, Wien 1984, TIB 4 Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Belke K., Mersich N., Phrygien und Pisidien, Wien 1990, Tabula Imperii Byzantini 7 Kaegi W.E., Byzantine Military Unrest An Interpretation, Amsterdam 1981 Speck P., Artabasdos, der rechtgläubige Vorkämpfer der göttlichen Lehren: Untersuchungen zur Revolte des Artavasdos und ihrer Darstellung in der byzantinischen Historiographie, Bonn 1981, Ποικίλα Βυζαντινά 2 Rochow I., Byzanz im 8. Jahrhundert in der Sicht des Theophanes. Quellenkritisch - historischer Kommentar zu den Jahren , Berlin 1991, Berliner Byzantinische Arbeiten 57 Runciman S., The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign, Cambridge 1929 Αναγνωστάκης Η., "Περιούσιος λαός", Oι σκοτεινοί αιώνες του Bυζαντίου (7ος-9ος αι.), Αθήνα 2001, Sumner G.V., "Philippicus, Anastasius II and Theodosius III", Greek, Roman, and Byzantine Studies, 17, 1976, Δαπέργολας Α., "Tο κίνημα των στρατηγών Συμβατίου και Γεωργίου Πηγάνη το καλοκαίρι του 866", Πρακτικά IΔ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 1995, 5-27 Λουγγής Τ., Δοκίμιο για την κοινωνική εξέλιξη στη διάρκεια των λεγομένων «Σκοτεινών Αιώνων» ( ), Αθήνα 1985, Σύμμεικτα 6 (1985) Γιαννόπουλος Π., "Σπουδαί Bυζαντινών προσωπικοτήτων. Βαρασβακούριος, κόμης του Oψικίου", Bυζαντινά, 4, 1972, Λεοντσίνη Μ., "Άνθης, πατρίκιος κόμης του Οψικίου εκ προσώπου του Κωνσταντίνου Ε ", Σύμμεικτα, 10, 1996, Lounghis T., "A Deo conservandum imperiale obsequium. Some notes concerning field troops during the Dark Ages", Byzantinoslavica, 52, 1991, Lounghis T., "The Decline of the Opsikian Domesticates and the Rise of the Domesticate of the Scholae", Σύμμεικτα, 10, 1996, Foss C., "Opsikion", Kazhdan, A. (ed.), The Oxford Dictionary of Byzantium, 3, Oxford, New York 1991, Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 5/8

6 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, Lounghis T., Researching Seals in a Byzantine Chronography Data Base System, Studies in Byzantine Sigillography, Oikonomidès, N. (ed.), Washington 1990 Γιαννόπουλος Π., "Σπουδαί Bυζαντινών προσωπικοτήτων. Σισίννιος ο Ρενδάκις", Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 39-40, 1972/73, Δικτυογραφία : Ring of Leontios, patrikios of Opsikion Γλωσσάριo : δομεστικάτον, το Μάχιμη ιππική μονάδα, υποδιαίρεση του θεματικού στρατού του Οψικίου ή και των ταγμάτων μέχρι τη θέσπιση του αξιώματος του δομέστικου των σχολών, τον ύστερο 8ο αιώνα, η οποία τελούσε υπό τις διαταγές δομέστικου. κόμης, ο (λατ. comes, -is) 1. Κρατικός αξιωματούχος στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με ποικίλες πολιτικές αλλά κυρίως στρατιωτικές αρμοδιότητες (π.χ. ειδικά ο κόμης Ανατολής εκτελούσε χρέη βικαρίου κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, επί Ιουστινιανού Α ο κόμης επικεφαλής των διευρυμένων επαρχιών είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο κόμης Οψικίου ήταν από τους ελάχιστους διοικητές θεμάτων που δεν έφεραν τον τίτλο του στρατηγού). 2. Τίτλος ευγενείας στη μεσαιωνική Δύση. κουροπαλάτης, ο Ο κουροπαλάτης (< κουράτωρ και παλάτιον) ήταν ανώτερος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα απονεμόταν κυρίως σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας, αλλά από την εποχή του Ιουστίνου Β ( ) και εξής και σε ξένους πρίγκιπες. Κατά τον 11ο αιώνα δόθηκε σε αρκετούς στρατηγούς εκτός της αυτοκρατορικής οικογένειας. πατρίκιος, ο / πατρικία, η Από το λατινικό patricius. Εισήχθη από τον Κωνσταντίνο Α ως ισόβιος τιμητικός τίτλος ανδρών και γυναικών χωρίς διοικητικές αρμοδιότητες. Ειδικά για τις γυναίκες στο περιβάλλον της αυτοκράτειρας ο τίτλος της πατρικίας ζωστής ήταν ο υψηλότερος που μπορούσε να τους απονεμηθεί. Από τον 8ο έως το 10ο αιώνα ο τίτλος του πατρικίου αποδιδόταν σε υψηλούς αξιωματούχους της διοικητικής και στρατιωτικής ιεραρχίας, αλλά και σε ξένους συμμάχους και ηγεμόνες. Έπαψε να χρησιμοποιείται μετά το τέλος του 12ου αιώνα. σπαθάριος, ο Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος: Αξίωμα και αργότερα τιμητικός τίτλος. Κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο σπαθάριοι ονομάζονται οι σωματοφύλακες του αυτοκράτορα ή των ανώτερων αξιωματούχων. Από την εποχή του Θεοδοσίου Β οι αυτοκρατορικοί σπαθάριοι ανήκαν στο σώμα των κουβικουλαρίων και ήταν ευνούχοι. Μέση Βυζαντινή περίοδος: Από τις αρχές του 8ου αιώνα πιθανόν έγινε τιμητικός τίτλος. Κατά τον 9ο αιώνα ο τίτλος άρχισε να χάνει την ισχύ του. Από τον 11ο αιώνα απαντά σπάνια στις πηγές, ενώ κατά το 12ο αιώνα δηλώνει πλέον ασήμαντα πρόσωπα. Ως ενεργός αξιωματούχος ο σπαθάριος συμμετείχε στη διοίκηση του κράτους, αλλά και στη λειτουργία της αυλής. Ως τιμητικός τίτλος απονεμόταν σε αυλικούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς, μέλη επιφανών οικογενειών ακόμα και σε κληρικούς. στρατηγός, ο Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο τα καθήκοντα του στρατηγού ήταν πολιτικά. Στη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο στρατηγός ήταν αξιωματούχος επικεφαλής του θέματος (στρατός και περιοχή δικαιοδοσίας) συγκέντρωνε στα χέρια του τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική εξουσία. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο περιορίστηκε στο στρατιωτικό ρόλο του. τακτικόν πρωτοκαθεδρίας, το Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο τα τακτικά πρωτοκαθεδρίας (ή τακτικά της καθέδρας ή κλητορολόγια ή κλητοροθέσια) ήταν κατάλογοι των παρευρισκομένων στις τελετές της αυλής, όπου αναγραφόταν η ιεραρχία των αξιωματούχων ανά αξίωμα ενεργό, με οφίκιο (αξία διά λόγου) ή τιμητικό τίτλο (αξία διά βραβείου), προς διευκόλυνση των υπεύθυνων για την τήρηση της τάξης. Σώζονται τέσσερα τακτικά πρωτοκαθεδρίας: Uspenskij, Φιλοθέου, Benescevic, de l' Escurial. τούρμα, η Διοικητική υποδιαίρεση του θέματος κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, υποδιαιρούμενη με τη σειρά της σε δρούγγους και βάνδα (από το λατ. turma = ίλη ιππικού). Πηγές Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 6/8

7 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito De Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952). Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883). Νικηφόρος, Χρονογραφικόν Σύντομον, Mango, C. (ed.), Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History (Washington D.C. 1990). Μansi, J. (ed.) Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio 11 (Βενετία 1798). Zacos, G. Veglery, A. (eds), Byzantine Lead Seals Ι:ΙΙ (Basel 1972). Τακτικά Πρωτοκαθεδρίας, Oikonomidès, N. (ed.), Les Listes de préséance byzantin (Paris 1972). Γεώργιος Aκροπολίτης, Xρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. (ed.), Georgii Acropolitae Opera (Leipzig 1903). Al Fakih, Arabic Lists of the Byzantine Themes, Journal of Hellenic Studies 21 (1901), Brooks, E.W. (trans.), σελ Παραθέματα 1. Σχετικά με την ονομασία Oψίκιον: σημαίνει τη ελλήνων φωνή τους προπορευομένους έμπροσθεν του βασιλέως επί ευταξία και τιμή [και] διά το προπορεύεσθαι έμπροσθεν του βασιλέως και καταρτίζειν και διευθύνειν τας οδούς αυτού και μονάς. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί Θεμάτων, Pertusi, A. (ed.), Costantino Porfirogenito de Thematibus (Studi e Testi 160, Città del Vaticano 1952), σελ. 68, Σχετικά με την ανατροπή του Aναστασίου B (715): οι δε παράνομοι λαοί του Οψικίου τη νυκτί εις τους οίκους των πολιτών διαδραμόντες μεγίστην ειργάσαντο άλωσιν μηδενός φεισάμενοι. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (ed.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883), σελ Σχετικά με την αποστασία του Aρταβάσδου: (Αρτάβασδος) δη τυραννίδα ευθύς κατ αυτού μελετά, τον του πενθερού θάνατον πυθόμενος: και όρκοις τον υπό χείρα κατεδέσμει λαόν αυτώ μεν εύνουν έσεσθαι, έτερον δε εις βασιλέα μη δέχεσθαι. Νικηφόρος, Χρονογραφικόν Σύντομον, Mango, C. (ed.), Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History (Washington D.C. 1990), σελ Χρονολόγιο 680: Πρώτη μνεία κόμητος Oψικίου 713: Aνατροπή του αυτοκράτορα Φιλιππικού. Άνοδος του Aναστασίου B στο θρόνο (με τη συμμετοχή των δυνάμεων του Οψικίου) Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 7/8

8 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Λαμπάκης Στυλιανός,, 2003, 715: Aνατροπή Aναστασίου B. Άνοδος του Θεοδοσίου Γ στο θρόνο (με τη συμμετοχή των δυνάμεων του Οψικίου) 718: Εξέγερση Iσώη, κόμητος Oψικίου 741/742: Εξέγερση Aρταβάσδου, κόμητος Oψικίου : Τριχοτόμηση του παλαιού Oψικίου 866: Εξέγερση των Συμβατίου και Γεωργίου Πηγάνη, στρατηγών των θεμάτων Θρακησίων και Oψικίου αντιστοίχως Βοηθ. Κατάλογοι Προσωπογραφικά: οι επιφανείς κόμητες/στρατηγοί του Οψικίου Θεόδωρος Κολωνείας, πατρίκιος, κόμης του Οψικίου ( ) Bαρασβακούριος ( ) Γεώργιος Βούραφος (713 ) Ισώης ( ) Αρτάβασδος ( ) Άνθης ( ) Δαβίδ ο κατά τον Βησήρ ( ) Γρηγόριος ο του Μουσουλακίου (778) Νικήτας (782/783) Πετρωνάς (787 ) Iωάννης (795/796) Παύλος (798) Αέτιος ( ) Γεώργιος Πηγάνης (866) Ανδρέας ο εκ Σκυθών ( ) Φιλόθεος ( ) Θεόδωρος Δαλασσηνός ( ) Δημιουργήθηκε στις 15/11/2017 Σελίδα 8/8