φροντίδα υγείας Primary Health Care

Transcript

1 ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ Primary Health Care Τόμος 19, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Μάρτιος 2007 ΚΩΔ πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Τόμος 19, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Μάρτιος 2007, Volume 19, Number 1, January - March 2007 Της Σύνταξης 4 Μ.Π. Μερκούρης: Των οικιών υμών εμπιπραμένων, υμείς άδετε 6 Χ. Λιονής: Υγεία στις αγροτικές περιοχές και γενική ιατρική: ένα γνωστό από παλιά θέμα στην Ελλάδα και μια καινούργια πρόκληση 8 Ε. Θηραίος, Κ. Μακρή: Τι δημοσιεύεται σε αυτό το τεύχος Ερευνητικές Εργασίες 10 Ν. Πολύζος, Θ. Σινογεώργου, Δ. Μαριάτου: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και ποιότητα: ικανοποίηση ασθενών σε ένα Κέντρο Υγείας 20 Δ. Κουναλάκης, Μ.Π. Μερκούρης, Α. Φιλαλήθης, Χ. Λιονής: Ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ηλεκτρονικού φακέλλου ασθενή κατάλληλου για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα: εμπειρίες από την εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής στην Κρήτη 33 Ν. Κονταράκης, Ε. Γιαννοπούλου, Ε. Γαλανάκης, Β. Μουστάκης: Η κατανάλωση αντιβιοτικών από ενήλικες σε ένα δήμο της Κρήτης στη διάρκεια ενός έτους Ανασκόπηση 39 Μ. Βικελής, Δ. Μητσικώστας: Η νευροαπεικόνηση στη διαγνωστική προσέγγιση ασθενών με κεφαλαλγία στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Σύντομη Επικοινωνία 44 J.H. van der Schaaf: Concerning: Health Cure Obesitas T(ypos) 82 Case: Greece. What to do? Νέες Εκδόσεις 47 Ε. Θηραίος: Πολιτικές Ρύθμισης της Αγοράς Φαρμάκου Ε. Καραμπλή, Μ. Ολλανδέζου, Μ. Γείτονα, Γ. Κυριόπουλου. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2006 Νέα 49 EUROPREV: σύντομη αναφορά στις δραστηριότητες του Δικτύου και στον προγραμματισμό δράσεων 50 2o Σχολείο Γηριατρικής 51 Εκπαιδευτικές Ημερίδες Περιφερικού Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας της ΕΛ.Ε.ΓΕ.ΙΑ. 52 Προσεχή Συνέδρια στην Ελλάδα και τον κόσμο ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ ΚΕΜΠ.ΑΘ. Αριθμός Άδειας 451/91 Παπαδιαμαντοπούλου 4, ΑΘΗΝΑ ISSN Cited in Index Copernicus Recognised by the Greek Ministry of Health and Welfare

2 πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care ISSN ΕΚΔΟΤΗΣ: Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα Θεσσαλονίκη Τηλ. (2310) Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Πρόεδρος Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης Αντιπρόεδρος Α Δημήτριος Έλληνας Αντιπρόεδρος Β Στέλλα Αργυριάδου Γενικός Γραμματέας-Ταμίας Αθανάσιος Συμεωνίδης Ειδικός Γραμματέας Ανάργυρος Μαριόλης Μέλη Αντώνης Μπατίκας Νικόλαος Παπανικολάου Βίκη Γκαρμίρη Κυριάκος Κιντζογλανάκης Executive Board of the Greek Association of General Practitioners President Bodosakis-Prodromos Merkouris Vice-President A Dimitrios Ellinas Vice-President B Stella Argiriadou General Secretary Treasurer Athanasios Symeonidis Special Secretary Antonis Batikas Members Anargiros Mariolis Nikolaos Papanikolaou Viky Garmiri Kyriakos Κintzoglanakis Γραμματεία Σύνταξης: Αναστασία Ρωμανίδου Τηλ.: (2810) , (28310) tasrom@yahoo.co.uk Εκτύπωση: ΤΕΧΝΟΓΡΑΜΜΑ Μ. Αυγέρη 12, Αγ. Παρασκευή Τηλ.: , Fax: techn@hol.gr Διευθυντής Σύνταξης Χρήστος Λιονής, Aναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο Τηλ. (2810) , Fax. (2810) lionis@galinos.med.uoc.gr Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης Νίκος Αντωνάκης (Ηράκλειο) Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα) Επίκουροι Δ/ντές Σύνταξης Παύλος Θεοδωράκης (Ιωάννινα) Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο) Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα) Μέλη Συντακτικής Επιτροπής Θωμάς Αγγελόπουλος (Θάσος) Άλκης Αλεβίζος (Αθήνα) Ελένη Γεωργακίλα (Αθήνα) Νίκη Γλύστρα (Ζαγκλιβέρι) Αικατερίνη Κάβουρα (Scotlant) Ρένα Οικονομίδου (Διαβατά) Νίκος Παπανικολάου (Καρπενήσι) Βαγγέλης Πετροβίτσος (Θεσσαλονίκη) Νίκος Ρουσάκης (Λιτόχωρο) Κική Στεφανίδου (Σκύδρα) Γιώργος Τζανίδης (Πάρος) Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη) Αναστασία Χριστοφέλη (Αλίαρτος) Γραμματεία Σύνταξης Βίκη Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη) Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα) Ζωή Τσιμτσίου (Θεσσαλονίκη) Ανταποκριτές Σύνταξης Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος) Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος) Llukan Rrumbullaku (Αλβανία) Συμβουλευτική Επιτροπή Π. Βάρδας, Καθηγητής Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης Μ. Γείτονα, Επικ. Καθηγήτρια Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής Παν/μίου Πατρών Δ. Γλάρος, Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων Α. Καφάτος, Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης Ι. Κυριόπουλος, Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας Θ. Κωνσταντινίδης, Επικ. Καθηγητής Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης Β. Μαυρέας, Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων M. Σγάντζος, Λέκτορας Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας K. Σιαμόπουλος, Καθηγητής Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων Ν. Σιαφάκας, Καθηγητής Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας Λ. Σπάρος, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης Γ. Χριστοδούλου, Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών Editor-in-Chief Christos Lionis, Αssociate Professor Faculty of Medicine, University of Crete P.O. Box 2208, Heraklio Tel.: , Fax: lionis@galinos.med.uoc.gr Associate Editors Nick Antonakis (Heraklio) Εleftherios Thireos (Athens) Assistant Editors Pavlos Theodorakis (Ioannina) Kornilia Makri (Heraklio) Anargiros Mariolis (Athens) Members of Editorial Board Thomas Aggelopoulos (Thessaloniki) Alkis Alevizos (Athens) Eleni Georgalika (Athens) Niki Glistra (Zagliveri) Ekaterini Kavoura (Scotlant) Rena Ikonomidou (Diavata) Nikos Papanikolau (Karpenisi) Vaggelis Petrovitsos (Thessaloniki) Nikos Rousakis (Litochoro) Kiki Stefanidou (Skidra) Giorgos Tzanidis (Paros) Irini Chatzopoulou (Thessaloniki) Anastasia Christofeli (Aliartos) Journals Managers Elena Euaggelaki (Cyprus) Ioannis Lentzas (Athens) Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki) Corresponding Editors Elena Evaggelaki (Cyprus) Theodora Zaxariadou (Cyprus) Llukan Rrumbullaku (Αlbania) Advisory Board P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras D. Glaros, Professor of Medical Physics, University of Ioannina A. Kafatos, Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

3 πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Primary Health Care Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners Τόμος 19, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Μάρτιος 2007, Volume 19, Number 1, January - March 2007 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Της Σύνταξης Μ.Π. Μερκούρης: Των οικιών υμών εμπιπραμένων, υμείς άδετε... 4 Χ. Λιονής: Υγεία στις αγροτικές περιοχές και γενική ιατρική: ένα γνωστό από παλιά θέμα στην Ελλάδα και μια καινούργια πρόκληση... 6 Ε. Θηραίος, Κ. Μακρή: Τι δημοσιεύεται σε αυτό το τεύχος... 8 Ερευνητικές Εργασίες Ν. Πολύζος, Θ. Σινογεώργου, Δ. Μαριάτου: Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και ποιότητα: ικανοποίηση ασθενών σε ένα Κέντρο Υγείας Δ. Κουναλάκης, Μ.Π. Μερκούρης, Α. Φιλαλήθης, Χ. Λιονής: Ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ηλεκτρονικού φακέλλου ασθενή κατάλληλου για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα: εμπειρίες από την εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής στην Κρήτη...20 Ν. Κονταράκης, Ε. Γιαννοπούλου, Ε. Γαλανάκης, Β. Μουστάκης: Η κατανάλωση αντιβιοτικών από ενήλικες σε ένα δήμο της Κρήτης στη διάρκεια ενός έτους Ανασκόπηση Μ. Βικελής, Δ. Μητσικώστας: Η νευροαπεικόνηση στη διαγνωστική προσέγγιση ασθενών με κεφαλαλγία στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Σύντομη Επικοινωνία J.H. van der Schaaf: Concerning: Health Cure Obesitas T(ypos) 82 Case: Greece. What to do? Νέες Εκδόσεις Ε. Θηραίος: Πολιτικές Ρύθμισης της Αγοράς Φαρμάκου Ε. Καραμπλή, Μ. Ολλανδέζου, Μ. Γείτονα, Γ. Κυριόπουλου. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα Νέα EUROPREV: σύντομη αναφορά στις δραστηριότητες του Δικτύου και στον προγραμματισμό δράσεων o Σχολείο Γηριατρικής Εκπαιδευτικές Ημερίδες Περιφερικού Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας της ΕΛ.Ε.ΓΕ.ΙΑ Προσεχή Συνέδρια στην Ελλάδα και τον κόσμο CONTENTS Editorials B.P. Μerkouris: While your homes are burning, you are singing... 4 C. Lionis: Health in agricultural areas and General Practice: a known subject in Greece and a new adventure... 8 Ε. Thireos, Κ. Μakri: The articles of the present edition... 9 Original Papers N. Polyzos, T. Sinogeorgou, D. Mariatou: Patients quality of Primary Health Care satisfaction in a Health Centre D. Kounalakis, B.P. Merkouris, A. Philalithis, C. Lionis: Creation, application and evaluation of an electronic patient records system suitable for the primary health care in Greece: experiences gained from a PhD study in Crete N. Kontarakis, E. Giannopoulou, E. Galanakis, B. Moustakis: Antibiotics use by adults in a municipality of Crete during one year Review Μ. Vikelis, D. Μitsikostas: Neuroimaging in the diagnostic approach of patients with headache in primary health care Short Communication J.H. van der Schaaf: Concerning: Health Cure Obesitas T(ypos) 82 Case: Greece. What to do? Νew Editions E. Thireos: Policies in controlling pharmaceutical market Ε. Κarabli, Μ. Ollandezou, Μ. Geitona, J. Κyriopoulou. Papazissi Editions, Αthens Νews EUROPREV: Brief report in the activies of the network and in the plan of actions nd Geriatric School Educational Meeting of Regional Section of Central Macedonia of ELEGEIA Upcoming Conferences in Greece and the world... 52

4 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Της Σύνταξης Primary Heatlh Care, Volume 19, Number 1, -9, 2007 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 19, Τεύχος 1, -9, 2007 ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ EDITORIAL Των οικιών υμών εμπιπραμένων, υμείς άδετε Είναι γνωστό σε όλους, αγαπητοί συνάδελφοι, ότι εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια η ΕΛΕΓΕΙΑ, η Ελληνική Εταιρεία Γενικής Ιατρικής, με συνέχεια και συνέπεια εκπροσωπεί και υπηρετεί την ιδεολογία της Γενικής Ιατρικής και βέβαια την υπόθεση της ΠΦΥστη χώρα μας. Εθεσε τις βάσεις για την επιστημονική κατάρτιση των γιατρών της ειδικότητάς μας μέσα από τη διαμόρφωση του προγράμματος εκπαίδευσης, του συντονισμού, του βιβλιαρίου ειδικευομένου, των πεδίων μετεκπαίδευσης, μέσα από τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων συνεχιζομένης ιατρικής εκπαίδευσης, τη διασύνδεση και ενεργό συμμετοχή σε όλα τα Ευρωπαϊκά αλλά και Παγκόσμια όργανα και Δίκτυα και πολλά άλλα που δεν συντρέχει λόγος να υπενθυμίσω σε τούτο το κείμενο. Στο επαγγελματικό πεδίο, πολύ πριν η ίδια δημιουργήσει την επαγγελματική Ένωση αλλά και παράλληλα με αυτήν τα τελευταία χρόνια, η ΕΛΕΓΕΙΑ έθεσε και πέτυχε δύο κυρίως στόχους: Την πρόταξη της Γενικής Ιατρικής από την Παθολογία αναφορικά με τις θέσεις της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας (Κέντρα Υγείας) και την επαγγελματική αποκατάσταση των νέων συναδέλφων στα Περιφερικά Ιατρεία. Υπήρξαν βέβαια και πάρα πολλοί άλλοι στόχοι του διεκδικητικού μας πλαισίου, που η επιτυχία τους προχώρησε με άλλοτε άλλους ρυθμούς, όμως πραγματικά, πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνήσετε ότι με τον νόμο Σούρλα το 1992 και με το νόμο Γείτονα το 1997, η ΕΛΕΓΕΙΑ πέτυχε τους κύριους στόχους της Γενικής Ιατρικής στο πεδίο της επαγγελματικής αποκατάστασης των γενικών γιατρών στο Ελληνικό σύστημα υγείας, αποκαθιστόντας στα αντίστοιχα σημεία «μικρές αδικίες» του νόμου για το ΕΣΥ του Οπως προανέφερα, πιστεύοντας ότι υπάρχει ανάγκη οργάνου με αποκλειστικό σκοπό την παρακολούθηση και τη διεκδίκηση των επαγγελματικών θεμάτων των γενικών γιατρών, δημιουργήσαμε την επαγγελματική Ενωση, έτσι ώστε να αφήσουμε την ΕΛΕΓΕΙΑ προσηλωμένη στο επιστημονικό πεδίο, χωρίς βέβαια αυτό ποτέ να σήμαινε ότι τα δύο όργανα θα έπαυαν να ανταλλάσσουν απόψεις και να συνεργάζονται εποικοδομητικά σε όλους τους τομείς. Πέρασαν τα χρόνια και διάφορες πολιτικές ηγεσίες διαφόρων κομμάτων έδειξαν άλλοτε άλλη στάση απέναντι στη Γενική Ιατρική. Είδαμε, επί υπουργίας του κ. Παπαδήμα να επιχειρείται και να επιτυγχάνεται στα περισσότερα σημεία- η ακύρωση του νόμου Γείτονα με αποτέλεσμα να μην έχουμε πρόοδο στο θέμα των Δικτύων ΠΦΥ. Το μόνο που ευτυχώς κατορθώσαμε ήταν να διατηρηθεί σε ισχύ το άρθρο για τις θέσεις των Περιφερικών Ιατρείων. Είδαμε, επί υπουργίας κ. Παπαδόπουλου και αμέσως μετά επί υπουργίας κ. Στεφανή, τον υφυπουργό και των δύο, κ. Νασιώκα να πιέζει αφόρητα επιδιώκοντας παράνομα τη φαλκίδευση της ειδικότητάς μας δια της άκριτης παραχώρησής της σε όλους τους ανειδικεύτους γιατρούς. Είναι γνωστή σε όλους η σθεναρή στάση και το μέτωπο που δημιουργήσαμε, ΕΛΕΓΕΙΑ και Ένωση, με αποτέλεσμα να ματαιωθούν ουσιαστικά τα σκοτεινά αυτά σχέδια. Είδαμε διάφορους σχεδιασμούς στα ΠΕΣΥ και μετά στις ΔΥΠΕ που άλλοι μας έδωσαν ελπίδες και τους στηρίξαμε και άλλοι μας απογοήτευσαν και συγκέντρωσαν τα πυρά μας. Ολο όμως αυτό το διάστημα, φίλοι μου, εί- Σημείωση: Το άρθρο σύνταξης του Προέδρου της ΕΛΕΓΕΙΑ έχει δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Τα Νέα της Ένωσης των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών, έχει ανακοινωθεί στους δικτυακούς τόπους της ΕΛΕΓΕΙΑ και της Ενωσης και έχει αποσταλεί ως επιστολή στους Γενικούς Ιατρούς.

5 Της Σύνταξης Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 μασταν παρόντες, είμασταν εκεί, στο επίκεντρο των εξελίξεων, με δυνατότητες παρέμβασης στην πορεία των γεγονότων και γενικά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Θεωρώ ότι η ειδοποιός διαφορά του σήμερα από το χθες, αποδίδεται ακριβώς με έναν όρο, πολύ κομψό, που εφηύραν οι πολιτικοί μας για να εκφράσουν τη φαγωμάρα μεταξύ τους: Εσωστρέφεια. Τα αποτελέσματα θαρρώ πως είναι ολοφάνερα, ωστόσο νομίζω ότι οφείλω να τα απαριθμήσω: Είναι σαφές ότι η ΕΛΕΓΕΙΑ, η Ενωση και τα στελέχη τους συκοφαντήθηκαν από γνωστούς χθεσινούς επιλήσμονες των αρχών τόσο του επιστημονικού όσο και του επαγγελματικού σωματείου της Γενικής Ιατρικής και σημερινούς διαδρομιστές του παρόντος Υπουργείου Υγείας, με αποτέλεσμα να σημειωθούν ακατανόητες, απαράδεκτες και παράνομες παρεμβάσεις σε θεσμούς (π.χ. αρχική σύνθεση της Εξεταστικής Επιτροπής ειδικότητος), τις οποίες πάλι μετά από προσφυγή των φορέων μας στο Συμβούλιο της Επικρατείας αναγκάσαμε το Υπουργείο να τροποποιήσει. Είναι σαφές ότι η σημερινή ηγεσία του ΥΥΠ και ΚΑ έκτοτε δεν φαίνεται διατεθειμένη να προωθήσει επίσημα τον διάλογο και τη συνεργασία με τους φορείς μας και ότι η ΕΛΕΓΕΙΑ, σαν επιστημονικός φορέας δε μπορεί να απαιτήσει συνεργασία, θα ήθελα όμως να τονίσω ότι είναι επίσης σαφές ότι η Ενωση μπορεί και πρέπει να δώσει το παρόν και μέσα από όλους τους σύννομους τρόπους, με τις σοβαρές θέσεις και προτάσεις της, να αναγκάσει το Υπουργείο να συνεργαστεί μαζί της - δηλαδή με τον επίσημο φορέα μας - και όχι με τον κάθε τυχόντα. Είναι σαφές ότι η πορεία της Γενικής Ιατρικής στον πολιτικό τομέα όχι απλά είναι στάσιμη αλλά και οπισθοδρομεί. Ελάχιστο παράδειγμα αποτελεί η Κρήτη. Γνωρίζουμε όλοι ότι, μετά από αγώνες μας και επίμονες παρεμβάσεις σε περισσότερους από δύο υπουργούς, τα Κέντρα Υγείας της Κρήτης ανεξαρτητοποιήθηκαν διοικητικά και οικονομικά από τα Νοσοκομεία. Αυτό το γεγονός, απετέλεσε βασικό αίτημά μας για πολλά χρόνια και η Κρήτη θα λειτουργούσε σαν πιλότος έτσι ώστε το μέτρο να γενικευθεί εφ όσον πετύχαινε. Το μέτρο εφαρμόσθηκε με απόλυτη επιτυχία, παρά τη λυσσαλέα αντίδραση των νοσοκομείων της Κρήτης, που έδειξαν μια περίεργη αντιφατικότητα. Βλέπετε χρόνια τώρα για τα νοσοκομεία είμαστε «βάρος», «αναποτελεσματικοί» και «περιττή σκοτούρα». Στην Κρήτη φάνηκε για πρώτη φορά ότι για τα νοσοκομεία αποτελούμε μια δεξαμενή πόρων από την οποία κλέβουν ότι τους χρειάζεται. Λοιπόν το σχέδιο πέτυχε όπως φαίνεται και από τη σχετική έκθεση, της οποίας τα συμπεράσματα συνυπογράφουν οι Διευθυντές και το προσωπικό των Κέντρων Υγείας της Κρήτης καθώς και το ενιαίο σωματείο εργαζομένων της ΥΠΕ Κρήτης που δημοσιεύθηκαν στα Ιατρικά Χρονικά της Κρήτης (τεύχος Οκτ. - Δεκ. 2006) και, αντί να πιέζουμε για να γενικευθεί, είμαστε απαθείς θεατές της επανόδου των Κέντρων Υγείας της Κρήτης στα Νοσοκομεία. Είναι σαφές ότι η σημερινή Πολιτική Ηγεσία προσπαθεί να μας παραπλανήσει ονομάζοντας «Κέντρα Υγείας» τα Πολυϊατρεία που σχεδιάζει και δημιουργεί, με πρώτο και καλύτερο το Πολυϊατρείο των Καλυβίων, που δεν έχει ούτε οργανισμό και βέβαια ούτε καν 12ωρη λειτουργία. Καιρός δεν είναι να δημοσιοποιήσουμε την αντίθεσή μας σε τέτοιες παραπλανητικές πρακτικές, καθώς και για τις πρόσφατα δημοσιοποιηθείσες θέσεις προεκλογικών προγραμμάτων για την Υγεία, που αφήνουν πολλά αναπάντητα ερωτηματικά σε όλους μας; Είναι σαφές ότι «ενός κακού, μύρια έπονται». Διαβάζετε λοιπόν, αγαπητοί συνάδελφοι, τα προεκλογικά προγράμματα των κομμάτων για την Υγεία; Αν όχι, κακώς, γιατί εκεί θα δείτε ότι προτείνεται «η δημιουργία στις πόλεις νέων Μονάδων Οικογενειακής Ιατρικής του Εθνικού Συστήματος Υγείας, με τη συμμετοχή παθολόγων, γενικών γιατρών και παιδιάτρων, που θα καλύπτουν το σύνολο των ασφαλισμένων». Σας μεταφέρω ακριβώς αυτά που είναι γραμμένα, για να δείτε πόσο κομψά ανακοινώνουν ότι δεν θα προτάσσεται πια η Γενική Ιατρική στις θέσεις ΠΦΥ, ότι επιστρέφουμε στα αρχικά χρόνια του ΕΣΥ με υπεροχή των παθολόγων σιωπηλή αλλά εμφανέστατη. Δεν πρόκειται να τους πτοήσουν λογικά επιχειρήματα. Δεν θέλουν και δεν πρόκειται να σκεφθούν ότι

6 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας ούτε οι παθολόγοι, ούτε οι παιδίατροι ούτε και κανένας άλλος δε μπορεί να δώσει αυτήν την προσέγγιση που θα δώσει ο γενικός γιατρός. Θα βαφτίσουν κατά τα ειωθότα το κρέας ψάρι και κυνικά θα προχωρήσουν στα σχέδιά τους. Είναι σαφές και εδώ θα μου συγχωρήσετε να πω ότι πολλές φορές σας έχω προειδοποιήσει ότι θα θιγούν κεκτημένα. Συνεχίζω να σας διαβάζω στο πρόγραμμα που προανέφερα: «... αντικατάσταση του αγροτικού γιατρού από ειδικευμένους γιατρούς...» Κομψοτέχνημα. Γνωρίζω πάρα πολύ καλά αυτό το στυλ. Με μια απαλή πινελιά, το πρόγραμμα αφαιρεί από τους γενικούς γιατρούς το αναφαίρετο και λογικό δικαίωμα να υπηρετούν αυτοί και μόνο στα Περιφερικά Ιατρεία. Ποιοί είναι οι «ειδικευμένοι γιατροί»; Θάχουμε και μικροβιολόγους στα Π.Ι.; Μπορεί, για να μπορούμε να τους μετακινήσουμε αμέσως μετά την τοποθέτησή τους «για τις ανάγκες του Νοσοκομείου». Είναι τέλος σαφές ότι πολλοί από τους γενικούς γιατρούς βολεύτηκαν και αδιαφόρησαν, άλλοι αλλοιθωρίζουν και στραβά αρμενίζουν πιστεύοντας ότι θα συμπεριληφθούν στον κατάλογο των ρουσφετιών κι άλλοι απλά πριονίζουν το κλαδί πάνω στο οποίο κάθονται, χωρίς να καταλάβαίνουν ότι πρώτοι θα Της Σύνταξης πέσουν οι ίδιοι. Η ΕΛΕΓΕΙΑ συγκαλεί (2 η Πρόσκληση) την καθιερωμένη Απολογιστική Γενική Συνέλευσή της το Σάββατο 9 Ιουνίου ώρα στον Ιατρικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Μοιραία, στην Ημερήσια Διάταξη θα περιληφθούν θέματα, που σχετίζονται με τα παραπάνω, θέματα που σχετίζονται με την εκτίμηση της κατάστασης και τον σχεδιασμό της περαιτέρω πορείας του κινήματος της Γενικής Ιατρικής στην Ελλάδα. Καλείσθε να συμμετάσχετε μαζικά σ αυτήν την ιστορική συνάντηση. Αγαπητοί συνάδελφοι, νομίζω πως θα συμφωνήσετε ότι η Ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε παρακμή. Είναι λοιπόν τουλάχιστον παράλογο να περιμένει κανείς από έναν ολόκληρο κλάδο, όπως ο δικός μας, να μείνει αλώβητος. Όμως, πραγματικά ήλπιζα ότι η Γενική Ιατρική, σα νέο κίνημα της Ιατρικής, σαν φορέας νέων επιστημόνων με όραμα, φλόγα και πίστη στις ανθρώπινες αξίες θα δώσει το παρόν στην έναρξη της ανόδου, στην έναρξη της εξόδου από το τέλμα. Πραγματικά πίστεψα ή δεν θέλω να εγκαταλείψω όλες τις ελπίδες μου- πιστεύω ότι δεν θα τραγουδάμε την ώρα που καίγονται τα σπίτια μας, όπως μας λέει η ρήση που χρησιμοποίησα σαν τίτλο αυτής της παρέμβασής μου. Μποδοσάκης-Πρόδρομος Ρ. Μερκούρης Πρόεδρος ΕΛ.Ε.ΓΕ.ΙΑ. Επίτιμος Πρόεδρος Ενωσης Γ.Ι. Υγεία στις αγροτικές περιοχές και γενική ιατρική: ένα γνωστό από παλιά θέμα στην Ελλάδα και μια καινούργια πρόκληση Η έννοια και ο όρος της «υγείας στις αγροτικές περιοχές» δεν είναι καινούργιος στην Ελλάδα, αν και ταυτίστηκε με την παροχή υπηρεσιών από γιατρούς χωρίς ειδικότητα, τους ονομαζόμενους ιατρούς υπόχρεους υπηρεσίας υπαίθρου. Παρόλο που η ανάπτυξη της ειδικότητας της γενικής ιατρικής ουσιαστικά βασίστηκε στην ανάπτυξη των κέντρων υγείας στις αγροτικές περιοχές 1, διάφοροι παράγοντες και μεταξύ αυτών και οι αλλαγές που επήλθαν στην Ελλάδα εξαιτίας της αστικής σύνθεσης του πληθυσμού της τα τελευταία χρόνια, δεν επέτρεψαν τη συζήτηση για το κλινικό αυτό αντικείμενο ή την ανάδειξή του σε ακαδημαϊκό και γνωστικό αντικείμενο, όπως συνέβη σε άλλες χώρες του κόσμου και ιδιαίτερα στην Αυστραλία, στον Καναδά και τις Η.Π.Α. Στην Αυστραλία συγκεκριμένα η ραγδαία εξέλιξή του και οι πολύ μεγάλες χρηματοδοτήσεις που έλαβαν τα Πανε- Σημείωση: Μέρος αυτού του άρθρου σύνταξης έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό «Medical Spectrum (Δεκέμβριος 2006) και επαναδημοσιεύεται μετά από άδεια του εκδότη

7 Της Σύνταξης Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 πιστήμια στη χώρα αυτή για την προώθηση του, το οδήγησαν σε μια ιδιαίτερη ανάπτυξη την οποία ο αναγνώστης μπορεί να εξετάσει μετά από επίσκεψη στις σχετικές ηλεκτρονικές διευθύνσεις. Η εξέλιξη του αντικειμένου αυτού στην Αυστραλία έφθασε σε τέτοιο υψηλό βαθμό ώστε οδήγησε στην ανάπτυξη κλινικών σχολών (Rural Clinical School) των οποίων στόχος αποτελεί η εκπαίδευση των γιατρών που θα εργαστούν αποκλειστικά σε αγροτικό περιβάλλον. Αξίζει κανένας να δει αυτή την προοπτική εάν επισκεφθεί το website του Πανεπιστημίου της Τανζανίας και δει όλο το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών αλλά και τις επιτεύξεις αυτού του Πανεπιστημίου ( ruralhealth.utas.edu.au/). Σημειώνεται ότι στις χώρες αυτές το ακαδημαϊκό και κλινικό αντικείμενο της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής, το οποίο συζητήθηκε σε προηγούμενα άρθρα του Medical Spectrum, ταυτίζεται αποκλειστικά με το αντικείμενο του Rural Health. Τα αποτελέσματα των προσπαθειών της Αυστραλίας, όσον αφορά τη στρατολόγηση ιατρών που θα ειδικευτούν στο αντικείμενο αυτό και θα αποκτήσουν την ειδικότητα της Γενικής Ιατρικής της προοριζόμενης να ασκηθεί στο αγροτικό περιβάλλον, μπορεί κανένας να τα διαβάσει σε μια σειρά από άρθρα που τα περισσότερα είναι δημοσιευμένα στο διεθνές περιοδικό για την υγεία σε αγροτικές και απομονωμένες περιοχές (International Journal of Rural και Remote Health - Πρόκειται για ένα περιοδικό αναγνωρισμένο και καταχωρημένο στο MeDLine, το οποίο δημοσιεύει εργασίες με θέματα που αφορούν την εκπαίδευση, την έρευνα και τη διασφάλιση της ποιότητας στις περιοχές αυτές. Στην Αυστραλία δραστηριοποιούνται αρκετές επιστημονικές εταιρείες που περιέχουν υποστήριξη στους ιατρούς που εργάζονται στις αγροτικές περιοχές και ανάμεσα σε αυτές: (α) Το Βασιλικό Κολλέγιο Γενικών Ιατρών της Αυστραλίας (Royal Australian College of General Practitioners - au/) το οποίο προσφέρει ειδικό δίπλωμα στη Γενική Ιατρική στις Αγροτικές περιοχές (Graduate Diploma in Rural General Practice) καθώς και εκπαίδευση με διάδραση (Interactive online education - gplearning.com.au/). (β) Το Κολλέγιο των Ιατρών σε Αγροτικές και Απομονωμένες περιοχές της Αυστραλίας (Australian College of Rural and Remote Medicine - Η εξέλιξη του αντικειμένου αυτού ήταν πολύ σημαντική επίσης και στον Καναδά. Υπάρχουν πολλά Πανεπιστήμια που προωθούν το αντικείμενο αυτό στη χώρα αυτή και ένα από αυτά είναι και το Πανεπιστήμιο στο Βόρειο Οντάριο (Northern Ontario School of Medicine - ca/). Αντίθετα στην Ευρώπη το αντικείμενο αυτό παρά τις αξιόλογες προσπάθειες που έχουν γίνει, ιδιαίτερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις Σκανδιναβικές Χώρες και σε ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ανάμεσα στις οποίες και η Ουγγαρία, το αντικείμενο του Rural Health δεν είχε την ίδια εξέλιξη όσον αφορά τη χρηματοδότηση και την υποστήριξη όπως στις δύο άλλες Ηπείρους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο πολύ σημαντική πρόοδος του αντικειμένου έχει γίνει στην Ουαλία όπου το εκεί Ινστιτούτο του Rural Health έχει αρκετή συμβολή στην καταγραφή των προβλημάτων στις αγροτικές περιοχές, στην έκδοση εκπαιδευτικού υλικού, στην προώθηση του επιστημονικού διαλόγου και στην οργάνωση συνεδρίων. Πρόσφατα επίσης το Βασιλικό Κολέγιο των Γενικών Ιατρών του Ηνωμένου Βασιλείου (Royal College of General Practitioners - δημοσίευσε ένα ειδικό leaflet όπου ο αναγνώστης μπορεί να δει τις υπογραμμίσεις για τη σημαντικότητα του αντικειμένου αυτού στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στο επίπεδο της Ευρώπης το δίκτυο που είναι ουσιαστικά συνδεδεμένο με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Γενικής Ιατρικής (Wonca Europe) είναι το Δίκτυο με το όνομα EURIPA (European Rural and Isolated Practitioners Association - euripa.org/). Στο δίκτυο αυτό εκπροσωπούνται οι περισσότερες Ευρωπαϊκές Χώρες και ο κύριος στόχος του είναι η προώθηση του αντικείμενου στην Ευρώπη. Στο επίπεδο της Wonca World δραστηριοποιείται μια ειδική ομάδα υπό την επωνυμία Wonca Working Party on Rural Practice με μια από τις κύριες δραστηριότητες της την οργάνωση σε ετήσια βάση παγκόσμιου συνέδριου όπως αυτό στο Seattle. Έχει εκδώσει αρκετές διακηρύξεις που παρουσιάζονται στο Website της Wonca World( com), καθώς και σε έντυπο υλικό. Στη χώρα μας η ανάγκη της ίδρυσης και ανάπτυξης ενός Ινστιτούτου Rural Health φαίνεται όσο ποτέ άλλοτε επιτακτική. Η ανάγκη της ένταξης του αντικειμένου αυτού στο Πανεπιστήμιο υπό

8 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας τη μορφή τουλάχιστον μιας πρακτικής άσκησης φαίνεται να είναι αναγκαία με δεδομένη τη θετική εμπειρία που έχει αποκτηθεί στην Κρήτη και ένα πρόσφατο άρθρο σύνταξης του περιοδικού Rural and Remote Health αναφέρεται στην αναγκαιότητα ακαδημαϊκής ανάπτυξης αυτού του κλινικού αντικειμένου 2. Στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου αυτού οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης ασκούνται για ένα μήνα στο αντικείμενο αυτό σε Κ.Υ. σε αγροτικές περιοχές της Κρήτης υπό την επίβλεψη Καθηγητών του Πανεπιστημίου Κρήτης και την υποστήριξη των γιατρών Γενικής Ιατρικής που εργάζονται στα Κ.Υ. αυτά. Υπάρχει ένα σχετικό website ( μπορεί κανένας να πάρει πληροφορίες για την άσκηση αυτή στην Κρήτη η οποία ονομάζεται «Άσκηση στην Π.Φ.Υ.» και είναι σε εξέλιξη δύο σχετικές διδακτορικές διατριβές, η πρώτη από τις οποίες ήδη έχει δημοσιεύσει τα πρώτα της αποτελέσματα 3. Η δραστηριοποίηση επίσης μιας ομάδας γιατρών στα πλαίσια της ΕΛ.Ε.ΓΕ.ΙΑ (Ελληνική Εταιρεία Γενικής Ιατρικής - gr/), αποτελεί ένα θετικό γεγονός που μαζί με όλα Της Σύνταξης τα άλλα θα πρέπει να οδηγήσουν στην περαιτέρω συζήτηση για την ανάπτυξη του αντικειμένου σε κλινικό, ακαδημαϊκό και ερευνητικό επίπεδο και να συμβάλλουν στην υπογράμμιση της ουσιαστικής του προοπτικής στην Ελλάδα. Χρήστος Λιονής Αναπληρωτής Καθηγητής Διευθυντής Σύνταξης Βιβλιογραφία 1. Μερκούρης ΜΠ. Γενικό Ιατρείο και Περιφερικό Ιατρείο: παρελθόν, παρόν και απόψεις για το μέλλον. Στο βιβλίο «Περιφερειακό Ιατρείο» Χ. Λιονής, Εκδόσεις Ακαδημίας Γενικής Ιατρικής και Π.Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα Lionis C, Wynn-Jones J. Establishing academic rural practice: a future and challenging target. Rural Remote Health, 7:727, Belos G, Lionis C, Fioretos M, Vlachonicolis J, Philalithis A. Clinical undergraduate training and assessment in primary health care: Experiences gained from Crete, Greece, BMC Medical Education, 5:13, Τι δημοσιεύεται σε αυτό το τεύχος Το Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, που αισίως μπαίνει στο 19ο έτος διοργάνωσής του, αποτελούσε πάντα τον τόπο παρουσίασης και συζήτησης των ερευνητικών δραστηριοτήτων Γενικών Ιατρών και ιδιαίτερα νέων συναδέλφων. Με κοινή απόφαση της Συντακτικής Επιτροπής του Περιοδικού και της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου, οι βραβευθείσες ελεύθερες ανακοινώσεις του Συνεδρίου, εφόσον πληρούν τα κριτήρια που έχουν τεθεί από το Περιοδικό, δημοσιεύονται ως ερευνητικά άρθρα. Στο παρόν τεύχος του Περιοδικού μας, φιλοξενούμε δύο τέτοια ερευνητικά άρθρα. Στο πρώτο άρθρο (Δ. Κουναλάκης και συν.), παρουσιάζονται τα πρώτα αποτελέσματα της αναζήτησης, δημιουργίας, εφαρμογής και αξιολόγησης ηλεκτρονικού φακέλου ασθενή κατάλληλου για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην Ελλάδα. Η ανάπτυξη και προσαρμογή του σχετικού λογισμικού στις ανάγκες της Π.Φ.Υ. έγινε στο πλαίσιο μιας διδακτορικής διατριβής στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, σε συνεργασία με την ΕΛΕΓΕΙΑ και την WONCA. Διαφαίνεται, ότι οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις του στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών θα είναι σημαντικές. Στο δεύτερο άρθρο (Ν. Κονταράκης και συν.), παρουσιάζεται μια μελέτη της καταγραφής της από του στόματος κατανάλωσης αντιβιοτικών στη διάρκεια ενός έτους σε έναν πληθυσμό ενηλίκων της Κρήτης. Η Ελλάδα κατέχει στις σχετικές μελέτες μια από τις υψηλότερες θέσεις στην κατανάλωση αντιβιοτικών και το θέμα της μικροβιακής αντοχής αποτελεί σήμερα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας. Στα συμπεράσματα της μελέτης και η επισήμανση της κατανάλωσης ακριβών νέων φαρμάκων, όταν υπήρχαν φθηνότερες εναλλακτικές τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας θεραπείες, καθώς και η πλήρης εγκατάλειψη της χρήσης των αντισταφυλο-

9 Της Σύνταξης Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 κοκκικών πενικιλλινών. Πολλές χώρες έχουν δημιουργήσει εθνικά προγράμματα δράσης για την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας και άλλες έχουν συμπεριλάβει στη νομοθεσία τους διατάξεις για τη διασφάλιση της ποιότητας στις υπηρεσίες αυτές. Αυτά τα θέματα, καθώς και η στενά συνδεδεμένη με αυτά έννοια της μέτρησης της ικανοποίησης των ασθενών, βρίσκονται στο επίκεντρο σχετικών συζητήσεων και στην Ελλάδα. Στο ερευνητικό άρθρο των Ν. Πολύζου και συν. καταγράφεται η προσπάθεια διερεύνησης της ικανοποίησης των πολιτών από τις υπηρεσίες που έλαβαν από μια μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, ενώ κατατίθενται και προτάσεις για τη διεξαγωγή αντιστοίχων ερευνών και σε άλλες υπηρεσίες. Το αίτημα, εκ μέρους των πολιτών, μιας πιο ολοκληρωμένης παροχής υπηρεσιών Π.Φ.Υ., με καλύτερη οργάνωση και επαρκή στελέχωση, αποτελεί βασικό συμπέρασμα της μελέτης. Η κεφαλαλγία είναι ένα συχνό σύμπτωμα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο ιατρός της Π.Φ.Υ., η διαφοροδιαγνωστική σκέψη του οποίου βασίζεται αρχικά σε κλινικά στοιχεία. Στο άρθρο ανασκόπησης των Μ. Βικελή και Δ. Μητσικώστα παρουσιάζονται δεδομένα για τη θέση της νευροαπεικόνισης στη διαγνωστική προσέγγιση ασθενών με κεφαλαλγία. Στα γενικά χαρακτηριστικά του ελληνικού συστήματος υγείας, το οποίο πάσχει από ιατρικό πληθωρισμό και σπατάλη πόρων, χωρίς πρόβλεψη για την κάλυψη μελλοντικών αναγκών στο χώρο της υγείας (όπως π.χ. η κατ οίκον νοσηλεία), κάνει αναφορά ο Ολλανδός ερευνητής και φίλος της Ελλάδας J.H. van der Schaaf σε μια πολύ ενδιαφέρουσα βραχεία ανασκόπηση. Στις νέες εκδόσεις γίνεται παρουσίαση του πρόσφατα εκδοθέντος βιβλίου από τον Τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας με τίτλο «Πολιτικές ρύθμισης της αγοράς φαρμάκου», με εξαιρετικά ενδιαφέροντα, μεταξύ των άλλων, στοιχεία για τις στάσεις και τις συμπεριφορές των γενικών ιατρών σε θέματα συνταγογράφησης φαρμάκων, αλλά και με αναφορές σε πολιτικές συγκράτησης των δαπανών στις χώρες της Ε.Ε., μερικές εκ των οποίων αφορούν την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των γενικών ιατρών. Η ύλη του τεύχους αυτού ολοκληρώνεται με παρουσίαση δραστηριοτήτων της ΕΛΕΓΕΙΑ. Γίνεται μια σύντομη παρουσίαση των δραστηριοτήτων και του προγραμματισμού δράσεων του EUROPREV, του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας στο χώρο της Π.Φ.Υ., του 2ου Σχολείου Γηριατρικής, καθώς και των εκπαιδευτικών εκδηλώσεων του δραστήριου Περιφερικού Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας της ΕΛΕΓΕΙΑ. Ελευθέριος Θηραίος Αναπληρωτής Διευθυντής Σύνταξης Κορνηλία Μακρή Επίκουρη Διευθύντρια Σύνταξης

10 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Πολύζος και συν. Primary Heatlh Care, Volume 19, Number 1, 10-19, 2007 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 19, Τεύχος 1, 10-19, 2007 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ORIGINAL PAPER Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και ποιότητα: ικανοποίηση ασθενών σε ένα Κέντρο Υγείας Ν. Πολύζος 1, Θεοδώρα Σινογεώργου 2, Διονυσία Μαριάτου 3 Περίληψη Εισαγωγή Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή της άποψης και η επακόλουθη µέτρηση της ικανοποίησης των χρηστών υπηρεσιών πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ), που παρέχονται σε ένα Κέντρο Υγείας (ΚΥ της Ναυπάκτου). Στην αρχή γίνεται η θεωρητική διερεύνηση σχέσης ποιότητας και ικανοποίησης, µε έµφαση στην ΠΦΥ και στα ΚΥ, και εξετάζεται ελληνική και κυρίως διεθνής βιβλιογραφία. Κατόπιν ακολουθεί η µεθοδολογία της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε µε τη χρήση δοµηµένου ερωτηµατολογίου σε τυχαίο δείγµα (150) ασθενών, τον Απρίλιο του Ακολουθεί δηµογραφική ανάλυση του δείγµατος και κατόπιν τα γενικά συµπεράσµατα της έρευνας που δείχνουν υψηλό συνολικό βαθµό απόλυτης ικανοποίησης (+70%), από τις υπηρεσίες του Κ.Υ. Αυτό µεταφράζεται σε ικανοποίηση για το γιατρό, το νοσηλευτή, το λοιπό προσωπικό, το αποτέλεσµα της θεραπείας (+80%), τις υποδοµές, τα εργαστήρια, την τοποθεσία και την πρόσβαση (+90%). Προβλήµατα εµφανίζονται, ενδεικτικά, στο χρόνο αναµονής (+50%), στις ελλείψεις και την οργάνωση εργασίας του προσωπικού, καθώς και στην επάρκεια ιατρικών ειδικοτήτων. Τέλος γίνονται σχετικές προτάσεις για την ανάπτυξη αντιστοίχων ερευνών και συστηµάτων ποιότητας στην ΠΦΥ. 1 Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Καλαμάτας (Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας) και Εντετ. Επίκ. Καθηγητής (ΠΔ 407) Παν/μιου Πατρών (Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων), 2 Απόφοιτη Παν/μιου Πατρών (Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων) & Μεταπτυχιακή Σπουδάστρια ΕΣΔΥ, 3 Παθολόγος Κ.Υ. Ναυπάκτου Διευθύντρια K.Y Quality of Primary Health Care: patient satisfaction in a Health Centre N. Polyzos, T. Sinogeorgou, D. Mariatou. Summary Introduction. The relationship between quality of care and patient satisfaction in primary health care (PHC) is emphasized in the Greek and international literature, and this is particularly important in the health centre (HC) setting. Aim. The purpose of this study was the estimation of patients views on and measurement of their satisfaction with the PHC services in the HC of Nafpaktos. Methods. A structured questionnaire was administered to 150 HC outpatients in April Research analysis included demographic data on the patients. Results. Analysis of the questionnaires showed a high total level of satisfaction (+70%), and a similar or even higher level of satisfaction separately with most individual factors, specifically: doctors, nurses, other HC personnel, outcome of therapy (+80%), infrastructure, laboratories and access (+90%). Conversely, problems were apparent in other areas, such as: waiting time (+50%), lack of personnel (particularly in some medical specialties) and organization of the work procedures. Relevant proposals for improvement of services were derived from the findings. Key words (MeSH Hellas): quality, satisfaction, primary health care (PHC), health center (HC), research. Ο σημερινός καταναλωτής, όλο και περισσότερο, ενδιαφέρεται για την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που του προσφέρονται 1. Η εξασφάλιση της ποιότητας με την παράλληλη ικανοποίηση του πελάτη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα θέματα αλλά και στόχους των επιχειρήσεων και οργανισμών. Επιτακτική εμφανίζεται η ανάγκη για ποιότητα και στις υπηρεσίες υγείας 2,3 που στόχο έχουν τη διατήρηση και προαγωγή της υγείας των πολιτών. Η ποιότητα αποτελεί μια έννοια πολυδιάστατη. Ο παραδοσιακός ορισμός της βασίζεται στην άποψη ότι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες πρέπει να συναντούν τις προσδοκίες αυτών που τα ή τις χρησιμοποιούν. Επίσης, ορίζεται ως το σύνολο των χαρακτηριστικών μιας υπηρεσίας ή ενός προϊόντος που ικανοποιούν εκφρασμένες ή συναγόμενες ανάγκες των πελατών 4. «Ποιότητα είναι Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): ποιότητα, ικανοποίηση, πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, κέντρο υγείας, έρευνα Υποβλήθηκε: 14 Σεπτεμβρίου 2005 Επανυποβλήθηκε: 4 Οκτωβρίου 2006 Έγινε δεκτή διά δημοσίευση: 15 Οκτωβρίου 2006 Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Πολύζος Ν. Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Καλαμάτας (Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας) και Εντετ. Επίκ. Καθηγητής (ΠΔ 407) Παν/μιου Πατρών (Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων), Διεύθυνση: Τριανταφυλλοπούλου 1-3, Αθήνα, τηλ.-fax: (210) , npolyzos@hol.gr 10

11 Ν. Πολύζος και συν. Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 Το Κέντρο Υγείας (ΚΥ) Ναυπάκτου λειτουργεί από το 1986 σύμφωνα με το νόμο 1397/83 για το «Εθνικό Σύστημα Υγείας», ως αποκεντρωμένη μονάδα του Γενικού Νοσοκομείου Μεσολογγίου με έδρα το δήμο Ναυπάκτου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας και περιοχή ευθύνης περίπου κατοίκους. Στο Κ.Υ. Ναυπάκτου υπάρχουν τακτικά ιατρεία (12), ιατρείο επειγόντων, ακτινολογικό και μικροβιολογικό εργαστήριο, θάλαμοι βραχείας νοσηλείας, γραφεία διοίκησης, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, κ.λπ. Οι υπηρεσίες που προσφέρει έχουν ως στόχο την ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και αφορούν με βάση τον οργανισμό του κυρίως: Παρακολούθηση ασθενών σε πρωινά τακτικά ιατρεία, εφημερίες και αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών, διακομιδή βαρέως πασχόντων μέσω του ΕΚΑΒ, συνεργασία με γιατρούς ειδικοτήτων σε τακτά διαστήματα, βραχυχρόνια νοσηλεία, κατ οίκον νοσηλεία, επίσκεψη σε ειδικά περιη συμμόρφωση με απαιτήσεις και προδιαγραφές, είναι η ολότητα των χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας που επηρεάζουν την ικανότητα να ικανοποιεί δεδομένες ανάγκες» 5. Ποιότητα σημαίνει καταλληλότητα για χρήση 6. Στον τομέα της υγείας η ποιότητα είναι πολύ πιο σύνθετη υπόθεση. Σύμφωνα με τον Donabedian, ποιότητα είναι η μεγιστοποίηση της ικανοποίησης του ασθενή, λαμβάνοντας υπόψη τα κέρδη και τις ζημιές που εμφανίζει ένα πρόγραμμα ή μια διαδικασία περίθαλψης. Κάθε επιχείρηση ή οργανισμός προκειμένου να ικανοποιήσει τους στόχους του θα πρέπει να προσφέρει συνεχώς βελτιωμένη ποιότητα στους πελάτες του 7. Η ικανοποίηση πελατών εμφανίζεται όταν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, όταν δηλαδή συναντούν ή ξεπερνούν τις προσδοκίες τους 8. Η ικανοποίηση μπορεί να ορισθεί ως μια τελική κατάσταση 9 ή ως ένα αποτέλεσμα της εμπειρίας κατανάλωσης ή χρήσης ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας Επίσης, μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία με έμφαση στους ψυχολογικούς παράγοντες αντίληψης και αξιολόγησης που την επηρεάζουν Η ικανοποίηση είναι ένα μέτρο για το πόσο το προσφερόμενο ολικό προϊόν ή υπηρεσία εκπληρώνει τις προσδοκίες των πελατών Οι επιχειρήσεις και οργανισμοί χρησιμοποιούν διάφορα συστήματα μέτρησης και πηγές πληροφόρησης 20, προκειμένου να συγκεντρώσουν στοιχεία για τις ανάγκες, τις προσδοκίες και την ικανοποίηση των πελατών τους. Η ανάγκη για την ύπαρξη πολλαπλών μέτρων ικανοποίησης των πελατών συνεπάγεται και τη χρησιμοποίηση πολλαπλών πηγών πληροφόρησης από την πλευρά της επιχείρησης ή του οργανισμού. Τα συστήματα μέτρησης ικανοποίησης χωρίζονται σε 21 : άμεσα συστήματα μέτρησης, έμμεσα συστήματα μέτρησης, στατιστικά δείγματα, συνεντεύξεις και έρευνες. Τα τελευταία χρόνια έχουν επίσης καταγραφεί σημαντικές προσπάθειες ανάπτυξης συνολικών δεικτών (barometers) ικανοποίησης για επιχειρήσεις, κλάδους επιχειρήσεων ή το σύνολο των εθνικών οικονομιών (ή κλάδων τους) με στόχο τη συλλογή δεδομένων για τη συγκριτική ανάλυση των επιδόσεων των επιχειρήσεων, όσον αφορά την ικανοποίηση των πελατών και την παρακολούθηση των μεταβολών των δεικτών ικανοποίησης κατά τη διάρκεια του χρόνου 22. Σε παγκόσμιο επίπεδο ο τομέας ανάπτυξης της ποιότητας στις υπηρεσίες υγείας παρουσιάζει εξίσου μεγάλη κινητικότητα, με σημαντικά χρηματικά ποσά να δαπανώνται για έρευνες εντοπισμού της ποιότητας της παρεχόμενης περίθαλψης και της ικανοποίησης των ασθενών. Πολλές χώρες έχουν δημιουργήσει εθνικά προγράμματα δράσης για την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας και άλλες έχουν συμπεριλάβει στη νομοθεσία τους διατάξεις για τη διασφάλιση της ποιότητας στις υπηρεσίες αυτές 26. Στη χώρα μας γίνονται κάποια βήματα, που όμως αφορούν μεμονωμένες πρωτοβουλίες επαγγελματιών υγείας και αφορούν κυρίως τη νοσοκομειακή περίθαλψη 27 ή τα εξωτερικά ιατρεία 28. Όλες οι διαστάσεις του ορισμού της υγείας 29, όσο και η αποτελεσματικότητα παροχής της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Π.Φ.Υ.), συνάδουν με την ικανοποίηση του ασθενούς σε σχέση με την πρόσβαση σε αντίστοιχες υπηρεσίες, και κυρίως με την ποιότητα. Η παρούσα έρευνα είναι μια προσπάθεια διερεύνησης της ικανοποίησης πολιτών που έλαβαν υπηρεσίες από μια μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (Κέντρο Υγείας, που σκοπός του είναι η παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης 30 ), καθώς και προτάσεις (ερωτηματολογίου κ.λπ.) για τη διεξαγωγή αντίστοιχων εργασιών και σε άλλες αντίστοιχες υπηρεσίες στο μέλλον. Η περίπτωση του Κέντρου Υγείας Ναυπάκτου 11

12 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Πολύζος και συν. στατικά, προληπτική ιατρική και οδοντιατρική, υγειονομική διαφώτιση του πληθυσμού, εφαρμογή προγραμμάτων αγωγής και πρόληψης της υγείας στη σχολική κοινότητα, εμβολιασμός ατόμων με κινητικά προβλήματα εμβολιασμοί στα σχολεία, επίσκεψη σε τακτά διαστήματα σε καταυλισμούς τσιγγάνων, εκπαίδευση ειδικευόμενων Γενικής Ιατρικής, οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους γιατρούς, υλοποίηση πρακτικής άσκησης στους χώρους του Κ.Υ. Παρά τα όποια προβλήματα, παρέχει δωρεάν υπηρεσίες στον αγροτικό και ημιαστικό πληθυσμό, οι οποίες πρέπει να αξιολογηθούν και από τους πολίτες, που είναι και ο στόχος της παρούσας εργασίας. Στο Κέντρο Υγείας Ναυπάκτου εργάζονται 19 γιατροί (έναντι 23 οργανικών θέσεων). Η κάλυψη των υγειονομικών αναγκών των πολιτών ασκείται και από 12 αγροτικούς ιατρούς σε αντίστοιχα περιφερειακά ιατρεία του κέντρου υγείας. Οι καλυμμένες θέσεις λοιπού προσωπικού είναι 40 (55 οργανικές θέσεις), συμπεριλαμβανομένων και του νοσηλευτικού προσωπικού (18 έναντι 25). Σύμφωνα με τον ισχύοντα οργανισμό, για κάποιες ειδικότητες και θέσεις υπάρχει πλήρης κάλυψη ή υπερκάλυψη των αντίστοιχων συνιστώμενων, ενώ για άλλες παρουσιάζονται ελλείψεις, που δυσχεραίνουν - όπως και σε άλλα κέντρα υγείας - την αποτελεσματική λειτουργία τους 31. Επιπλέον, από το Κ.Υ. έχουν διαπιστωθεί και κάποιες άλλες ανάγκες οι οποίες έχουν γίνει γνωστές στο Πε.Σ.Υ.Π. (από το 2003) Δυτ. Ελλάδας (τώρα Δ.Υ.ΠΕ.) όπως: εβδομαδιαία επαναλειτουργία ορθοπεδικού και ουρολογικού ιατρείου, εβδομαδιαία λειτουργία καρδιολογικού, Ω.Ρ.Λ. και οφθαλμολογικού ιατρείου, η διατήρηση της ανά 15 ημέρες λειτουργίας ψυχιατρικού ιατρείου και συνεργασία με κινητή μονάδα Ψυχικής Υγείας. Επιπρόσθετα, στο Κ.Υ. Ναυπάκτου λειτουργεί από ετών διαβητολογικό ιατρείο 2 φορές την εβδομάδα. Η εξέταση των ιδιαιτεροτήτων της περιοχής και η ενεργός συμμετοχή των ασθενών και όλης της κοινότητας στο σχεδιασμό και αξιολόγηση προγραμμάτων υγείας είναι επιβεβλημένη 31. Σύμφωνα με τη στατιστική κίνηση του Κέντρου Υγείας Ναυπάκτου από το 1990 έως και το 2003 (Διάγραμμα Ι & Πίνακας Ι), τη μεγαλύτερη κίνηση ασθενών παρουσιάζουν τα παθολογικά ιατρεία ή ιατρεία γεν. ιατρικής και τα ιατρεία επειγόντων περιστατικών, ενώ τη μικρότερη το γυναικολογικό. Από το 1993 έως το 1996 παρατηρείται πτώση του Διάγραμμα Ι. Διαχρονική εξέλιξη ιατρικών εξετάσεων ανά τμήμα του Κ.Υ. Ναυπάκτου. συνολικού αριθμού ιατρικών επισκέψεων, ενώ στη συνέχεια αύξηση, ιδιαίτερα το 2002, έτος εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων στο ΕΣΥ. Το παιδιατρικό και οδοντιατρικό παρουσιάζουν μείωση των επισκέψεων σε σχέση με τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους (σχεδόν κατά ½). Ο αριθμός των νοσηλευθέντων σε βραχεία νοσηλεία εμφανίζεται επίσης πιο αυξημένος για τα έτη 2002 και 2003, ενώ και οι παραπομπές αυξήθηκαν ιδιαίτερα το Αντίστοιχες τάσεις εμφανίζονται και στον αριθμό εργαστηριακών εξετάσεων, νοσηλευθέντων ασθενών & διακομισθέντων ασθενών (Πίνακας Ι). Η έλλειψη μηχανοργάνωσης αντανακλά εν μέρει στην ακριβή πιστότητα των στοιχείων, αλλά και στο σχεδιασμό των αναγκών των πολιτών και την αξιολόγηση των υπηρεσιών ΠΦΥ, σημεία που και άλλες έρευνες έχουν καταγράψει 32. Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Υγείας Ναυπάκτου με σκοπό την αξιολόγηση του βαθμού ικανοποίησης των ασθενών του. Κύριος στόχος ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών του Κ.Υ. μέσω της ικανοποίησης των ασθενών και των απαιτήσεών τους, του εντοπισμού προβλημάτων ή ελλείψεων που τυχόν επισημαίνονται, καθώς και προτάσεων που αναφέρονται. Επίσης, σκοπός ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων για την ποιότητα 12

13 Ν. Πολύζος και συν. Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 Πίνακας Ι. Αριθμός ιατρικών επισκέψεων, εργαστηριακών εξετάσεων, διακομισθέντων παραπεμφθέντων, νοσηλευθέντων, κ.λπ., Κ.Υ. Ναυπάκτου Έτη Ιατρικές επισκέψεις ΚΥ Περιφερικών Ιατρεία Μικροβιολογικό Ακτινολογικό Test-Pap μη διαθέσιμα στοιχεία Διακομιδές Παραπομπές Βραχ. Νοσηλεία Φυσικοθεραπεία Εμβολιασμοί Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ερωτηματολόγιο συμπλήρωσαν 150 επισκέπτες-ασθενείς, ήτοι κατά 56% γυναίκες και 44% άνδρες. Οι περισσότεροιες έχουν τελειώσει δημοτικό ή γυμνάσιο (61,3%), ακόμη λιγότεροι-ες (28%) λύκειο, ενώ το 10,7% έχει αποκτήσει πτυχίο 3βάθμιας εκπαίδευσης. Η κατανομή των ηλικιών γίνεται ως εξής: Στην ηλικία των 0-14 απάντησαν συνολικά 7 ασθενείς, ενώ 36, 37, 35, και 35 ασθενείς απάντησαν στις ηλικίες των 15-30, 31-45, και 65+ αντιστοίχως (περισσότερα στοιχεία «cross-tabulation» στο τέλος του επόμενου υπο-κεφαλαίου και στο σχετικό Πίνακα ΙΙ). Στοιχεία του ασθενή (φύλο, ηλικία, εθνικότητα κ.λπ.), αλλά και των υπηρεσιών (διαθεσιμότητα γιατρού, χρόνος αναμονής, λοιπό προσωπικό κ.λπ.) είναι σημαντικά και σε άλλες αντίστοιχες έρευνες 33. Έτσι, σ αυτό το σημείο παρουσιάζεται ο συσχετισμός των δημογραφικών χαρακτηριστικών (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση) που προκύπτουν από τα ερωτηματολόγια, με τη συνολιστις πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας γενικότερα, καθώς και τις ανάγκες που υπάρχουν, αλλά και του τρόπου με τον οποίο αυτές είναι δυνατό να ικανοποιηθούν μέσα από την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Αντίστοιχες έρευνες έχουν δείξει ότι η ικανοποίηση των ασθενών από υπηρεσίες Π.Φ.Υ. βασίζονται κυρίως στη (δυσ)αρμονία των απαιτήσεων των ασθενών και των τελικά παρεχόμενων υπηρεσιών 33. Το ερωτηματολόγιο, που χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο της έρευνας, συγκεντρώνει πληροφορίες σχετικά με τις εντυπώσεις των ασθενών από την επίσκεψή τους στο Κ.Υ., όσον αφορά τους γιατρούς, τους νοσηλευτές και το παραϊατρικό προσωπικό, τη θεραπεία, το διοικητικό και λοιπό προσωπικό, την κτιριακή και ξενοδοχειακή υποδομή, το χρόνο αναμονής, τα εργαστήρια, τη γεωγραφική τοποθεσία του Κ.Υ., τις ιατρικές ειδικότητες κ.λπ. Μετρά, κυρίως εμπειρικά, όπως και σε αντίστοιχες έρευνες 34, την εντύπωση του πολίτη-ασθενούς από τη χρήση υπηρεσιών ΠΦΥ. Επίσης, συγκεντρώνει πληροφορίες για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ασθενών (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση) με βάση τα οποία εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα, όπως και σε άλλες έρευνες 33. Η διανομή και συλλογή του ερωτηματολογίου (το οποίο ήταν ανώνυμο και εμπιστευτικό) πραγματοποιήθηκε το μήνα Απρίλιο 2004 σε τυχαίο δείγμα ασθενών που επισκέφθηκαν το Κ.Υ. κατά το διάστημα αυτό και θέλησαν να το συμπληρώσουν. Συνολικά συγκεντρώθηκαν 150 ερωτηματολόγια (66 άνδρες - 84 γυναίκες), 11 κλειστών ομάδων ερωτήσεων (και πολλών υπο-ερωτήσεων) και 1 ανοικτής για γενικότερο σχολιασμό. Η ανάλυση των στοιχείων έγινε με τη χρήση του MS-Excel και του SPSS. Αποτελέσματα Δημογραφική ανάλυση του δείγματος 13

14 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Πολύζος και συν. Πίνακας ΙΙ. Δημογραφική ανάλυση του δείγματος της έρευνας Ομάδες Γυναίκες Ποσοστά % Άνδρες Ποσοστά % Σύνολα Ποσοστά % Ηλικία ,4 5 7,6 7 4, , , , , , , , , , , , ,3 Σύνολο , , ,0 Åêð/óç Δημ/κό-Γυμνάσιο 52 61, , ,3 Λύκειο 24 28, , ,0 Τριτ/μια Εκπ/ση 8 9,5 8 12, ,7 Σύνολο , , ,0 κή εικόνα που οι ασθενείς έχουν αποκομίσει από το Kέντρο Yγείας: Α. Γίνεται ο συνδυασμός του φύλου με τη συνολική εικόνα των ασθενών για το Kέντρο Yγείας, με σκοπό να φανεί κατά πόσο υπάρχει συσχετισμός των εντυπώσεων ανά φύλο και σε ποιο βαθμό είναι (και στατιστικά) σημαντικό: - Το 24,2% των ανδρών παρουσιάζονται πολύ ικανοποιημένοι από το Κ.Υ., ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των γυναικών κυμαίνεται στο 15,5%. - Ικανοποιημένοι εμφανίζονται το 54,5% των ανδρών και το 48,8% των γυναικών. - Ουδέτεροι είναι το 16,7% των ανδρών, ενώ για τις γυναίκες το ποσοστό είναι μεγαλύτερο (23,8%). - Δυσαρεστημένοι εμφανίζονται το 4,6% των ανδρών, ενώ οι γυναίκες που δηλώνουν δυσαρεστημένες αποτελούν το 8,3%. - Πολύ δυσαρεστημένοι άνδρες δεν υπάρχουν, ενώ στις γυναίκες εμφανίζονται 2 (2,4%). Συνεπώς, οι γυναίκες φαίνεται πως εκφράζουν κάποια παράπονα ή τη δυσαρέσκειά τους γενικότερα για το Κ.Υ. σε σχέση με τους άνδρες. Β. Γίνεται ο συνδυασμός της ηλικίας με τη συνολική εικόνα των ασθενών από το Κ.Υ., για να φανεί αν η ηλικία επηρεάζει τις εντυπώσεις τους που είναι επίσης (και στατιστικά) σημαντικό: - Πολύ ικανοποιημένοι είναι το 28,6% των ασθενών ηλικίας 0-14, το 5,5% ηλικίας 15-30, το 8,1% ηλικίας 31-45, το 11,4% ηλικίας και το 51,4% ηλικίας Αντίστοιχα, ικανοποιημένοι εμφανίζονται 0 ασθενείς στην ηλικία των 0-14, το 41,7% των ασθενών ηλικίας 15-30, το 51,4% ηλικίας 31-45, το 77,1% ηλικίας και τέλος το 45,7% ηλικίας Ουδέτεροι παρουσιάζονται το 42,8% των ασθενών ηλικίας 0-14, ενώ το 33,3% και το 32,4% των ασθενών ηλικίας και αντίστοιχα. Αντιθέτως, για τους μεγαλύτερους ασθενείς των ηλικιών και 65+, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι μόλις 8,6% και 2,9%. - Δυσαρεστημένοι από τη συνολική εικόνα του Κ.Υ. δηλώνουν το 28,6% των ασθενών μεταξύ 0 και 14 ετών, ενώ για τις ηλικίες 15-30, 31-45, και 65+ τα αντίστοιχα ποσοστά των ασθενών είναι 11,1%, 8,1%, 2,9% και 0%. - Όσον αφορά τους πολύ δυσαρεστημένους, μόνο ένα 5,6% (2 άτομα) ηλικίας δηλώνουν αυτή τη δυσαρέσκειά τους, ενώ κανείς άλλος από τις υπόλοιπες ηλικίες δεν εμφανίζεται πολύ δυσαρεστημένος. Παρατηρούμε πως όσο η ηλικία μεγαλώνει, τόσο το ποσοστό των θετικών απαντήσεων (4 και 5) αυξάνει. Γ. Γίνεται ο συνδυασμός της εκπαίδευσης με τη συνολική εικόνα που οι ασθενείς έχουν αποκομίσει από το κέντρο υγείας, με σκοπό να φανεί κατά πόσο το επίπεδο της εκπαίδευσης σχετίζεται με τις εντυπώσεις τους, που δείχνει επίσης (και στατιστικά) σημαντικό: - Πολύ ικανοποιημένοι είναι το 27,5% των ασθενών με εκπαίδευση δημοτικού ή γυμνασίου, το 9,3% των ασθενών με εκπαίδευση λυκείου και κανείς με τριτοβάθμια εκπαίδευση. - Αντιθέτως, οι ικανοποιημένοι εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά, όπως το 46,1% των ασθενών με εκπαίδευση δημοτικού γυμνασίου, το 55,8% με εκπαίδευση λυκείου και το 14

15 Ν. Πολύζος και συν. Τόμος 19, Τεύχος 1, ,8% με τριτοβάθμια εκπαίδευση. - Ουδέτεροι είναι το 18,7% των ασθενών με εκπαίδευση δημοτικού γυμνασίου, το 23,3% με εκπαίδευση λυκείου και το 25% με τριτοβάθμια εκπαίδευση. - Οι δυσαρεστημένοι εμφανίζουν αντίστοιχα ποσοστά 6,6%, 7% και 6,2%. - Οι πολύ δυσαρεστημένοι είναι ελάχιστοι (1,1% των ασθενών με εκπαίδευση δημοτικού γυμνασίου και 2,3% των ασθενών με εκπαίδευση λυκείου). Από τους ασθενείς με τριτοβάθμια εκπαίδευση κανείς δε δηλώνει πολύ δυσαρεστημένος. Παρατηρούμε πως οι ασθενείς με το χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης (δημοτικό γυμνάσιο) παρουσιάζουν το υψηλότερο ποσοστό ικανοποίησης (73,6%). Επιπλέον, όσο το επίπεδο εκπαίδευσης μεγαλώνει, τόσο πιο «συγκρατημένοι» εμφανίζονται οι ασθενείς στο να εκφράσουν μεγάλη δυσαρέσκεια ή μεγάλη ικανοποίηση. Περιγραφική στατιστική αξιολόγηση αποτελεσμάτων Η αξιολόγηση αυτή περιλαμβάνει τα βασικά αποτελέσματα των ερωτημάτων, στα βασικά τους σημεία, με άξονα τον αντίστοιχο ποσοστιαίο (%) βαθμό ικανοποίησης, σε 5βάθμια κλίμακα (πολύ ικανοποιημένοι ικανοποιημένοι ουδέτεροι δυσαρεστημένοι πολύ δυσαρεστημένοι). Ξεκινώντας από το βαθμό ικανοποίησης των πολιτών-ασθενών από τους γιατρούς (1), απάντησαν οι 148 από τους 150 ερωτηθέντες. Το ποσοστό 79,0% των ικανοποιημένων (ικανοποιημένοι + πολύ ικανοποιημένοι) είναι αρκετά υψηλό, αν και πρέπει να αξιολογηθεί το 20,9% (κυρίως όσων δεν είναι ικανοποιημένοι από τις γνώσεις επιδεξιότητα των γιατρών) (Διάγραμμα ΙΙ). Όσον αφορά το βαθμό ικανοποίησης των ασθενών σε σχέση με τους γιατρούς, οι περισσότεροι ασθενείς είναι ικανοποιημένοι ως προς την ενημέρωσή τους (1,3) για την κατάσταση της υγείας τους και από τη συμπεριφορά (1,4) των γιατρών. Η ικανοποίησή τους, όμως, ελαττώνεται στο ερώτημα που αφορά την οργάνωση της εργασίας των γιατρών (1,2). Αντίστοιχες έρευνες έχουν δείξει ότι η πιο σημαντική είναι η ικανοποίηση στη σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενή και λιγότερο στα υπόλοιπα μεγέθη 34. Για το αντίστοιχο επίπεδο ικανοποίησης από τους νοσηλευτές και το παραϊατρικό προσωπικό (2) απάντησαν οι 124 από τους 150. Οι ερωτηθέντες παρουσιάζονται ικανοποιημένοι από τις γνώσεις επιδεξιότητα των νοσηλευτών (ποσοστό 63,7%), αλλά η ικανοποίησή τους είναι μικρότερη σε σχέση με τους γιατρούς (79%) (διάγραμμα ΙΙ). Όσον αφορά αντίστοιχα με τους γιατρούς υπο-ερωτήματα (2.2, 2.3 και 2.4), οι ερωτηθέντες εμφανίζονται ικανοποιημένοι από την επικοινωνία και συμπεριφορά των νοσηλευτών, η ικανοποίησή τους, όμως, επίσης ελαττώνεται στο ερώτημα για την οργάνωση της εργασίας τους. Η αύξηση της διαθεσιμότητας και η βελτίωση του ρόλου των νοσηλευτών στην Π.Φ.Υ. οδηγεί σε υψηλότερους δείκτες ικανοποίησης ασθενών 35. Στο βαθμό ικανοποίησης από τη θεραπεία (3), που τους συστήθηκε ή που δέχτηκαν, απάντησαν οι 144 από τους 150. Η συγκεκριμένη τοποθέτηση παρουσιάζει υψηλό ποσοστό ικανοποίησης (81,9%) σε σχέση με αντίστοιχες που προηγήθηκαν. Για όσους εκφράζουν δυσαρέσκεια, σχετικές έρευνες δείχνουν ότι τα αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στα συμπτώματα της πάθησής τους και στην αντίστοιχη αυτών δυνατότητα κατανόησης (πληροφόρησης) διάγνωσης και θεραπείας 36. Όσον αφορά την ικανοποίηση από το διοικητικό και λοιπό προσωπικό (4), απάντησαν οι 147 από τους 150. Εδώ, το ποσοστό ικανοποίησης είναι ακόμα πιο υψηλό (συνολικά 86,4%). Οι ασθενείς είναι ικανοποιημένοι από το γραφείο υποδοχής πληροφοριών περισσότερο απ ότι έδειξαν για τους γιατρούς και τους νοσηλευτές. Κάτι τέτοιο δεν συνηθίζεται σε αντίστοιχες έρευνες, ιδιαίτερα Διάγραμμα ΙΙ. Σύγκριση ικανοποίησης (%) ερωτηθέντων από γιατρούς νοσηλευτές (από γνώσεις και επιδεξιότητα). 15

16 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην Ελλάδα με εξαίρεση περιπτώσεις όπως το Ωνάσειο Κ.Κ., το ΑΤΤΙΚΟΝ, κ.λπ. 27. Όσον αφορά υπο-ερωτήματα για το βαθμό ικανοποίησης των ασθενών από το διοικητικό και λοιπό προσωπικό, οι ασθενείς και εδώ εμφανίζονται αρκετά ικανοποιημένοι, αν και σε ότι (4.2) αφορά την ικανοποίηση από την οργάνωση της εργασίας, οι ασθενείς εμφανίζονται λιγότερο ικανοποιημένοι. Σχετικά με την ικανοποίηση από την κτιριακή ξενοδοχειακή υποδομή (5), απάντησαν οι 148 από τους 150. Το 63,5% των ασθενών εκφράζουν ικανοποίηση στην ερώτηση για την ασφάλεια του κτιρίου και μόνο το 8,8% δυσαρέσκεια. Αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί, όμως, είναι το 27,7% των «ουδέτερων», γιατί αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό μη εκφρασμένης (τουλάχιστον) ικανοποίησης στον παράγοντα αυτό. Όσον αφορά σχετικά υπο-ερωτήματα (5.2, 5.3, 5.4 και 5.5), ως προς την ατμόσφαιρα περιβάλλον κτίριο, την καθαριότητα, τον (ξενοδοχειακό κ.λπ.) εξοπλισμό και τη σήμανση ταμπέλες διάταξη των ιατρείων, η πλειοψηφία απαντά θετικά. Αυτό που μπορεί επιπλέον να παρατηρηθεί εδώ, είναι πως για την «ατμόσφαιρα περιβάλλον» (5.2), η δυσαρέσκεια είναι σχετικά μεγαλύτερη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα. Στην ικανοποίηση σε σχέση με το χρόνο αναμονής (6), υπάρχουν δύο διαστάσεις, α) από το κλείσιμο ως την ημέρα διεξαγωγής του ραντεβού, και β) από τη στιγμή άφιξής τους στο κέντρο υγείας μέχρι τη τελική εξέταση. Απάντησαν οι 143 από τους 150. Έτσι, ενώ το 52,4% παρουσιάζεται ικανοποιημένο από το χρόνο αναμονής από την άφιξή του στο Κ.Υ., το ¼ των ασθενών δηλώνει ουδέτερο και το υπόλοιπο δυσαρεστημένο από το χρόνο αναμονής. Όσον αφορά το βαθμό ικανοποίησης των ασθενών από το χρόνο αναμονής στο κλείσιμο ραντεβού, οι ερωτηθέντες εμφανίζονται περισσότερο ικανοποιημένοι με μόλις το 26% των ασθενών να δηλώνει «ουδέτερο» ή «δυσαρεστημένο». Η μέτρηση της πρόσβασης σε υπηρεσίες Π.ΦΥ. μέσω του χρόνου αναμονής (είτε για RDV, είτε κυρίως στην εξέταση) θεωρείται πολύ σημαντικό για την έκφραση γνώμης ικανοποίησης του ασθενή 37, με κύριο στόχο τη βελτίωση της προσπελασιμότητας. Στο βαθμό ικανοποίησης από το ακτινολογικό εργαστήριο (7), απάντησαν οι 128 από τους 150. Οι ικανοποιημένοι ασθενείς αποτελούν συνολικά το 61,7%, ενώ οι ουδέτεροι και δυσαρεστημένοι Ν. Πολύζος και συν. από το ακτινολογικό εργαστήριο είναι το 38,3%, δηλαδή ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό που πρέπει να διερευνηθεί από τους υπευθύνους του ΚΥ. Στον ανάλογο βαθμό ικανοποίησης από το μικροβιολογικό ή άλλα (βιοπαθολογικά) εργαστήρια (8), απάντησαν οι 130 από τους 150. Οι ερωτηθέντες εμφανίζονται περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση τουλάχιστον με το αντίστοιχο ακτινολογικό εργαστήριο. Το ποσοστό ικανοποίησης κυμαίνεται στο 70,8%, ενώ οι «ουδέτεροι» και «δυσαρεστημένοι» ασθενείς συνολικά αποτελούν το 29,2%. Για τη τοποθεσία (χωροθέτηση) του κέντρου υγείας (9), απάντησαν οι 138 από τους 150. Η συντριπτική πλειοψηφία (93,5%) των πολιτών εμφανίζονται ευχαριστημένοι από τη τοποθεσία του Κ.Υ., ενώ μόλις το 6,5% δηλώνουν δυσαρεστημένοι από αυτή. Πρόκειται για το μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης απ όλες τις ερωτήσεις της έρευνας, γεγονός που μάλλον δικαιώνει όσους τη δεκαετία του 80 το σχεδίασαν και το έκτισαν εκεί. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες ΠΦΥ, μέσω της τοποθεσίας της μονάδας, έχει καταγράψει θετικό δείκτη ικανοποίησης και σε άλλες έρευνες 38. Η πιθανή χρήση αποκλειστικού για το κέντρο υγείας μέσου θα αυξήσει την ικανοποίηση των πολιτών, αν και εδώ πρέπει να συνυπολογισθεί και το σχετικό κόστος 39. Στην επάρκεια των ιατρικών ειδικοτήτων (10), απάντησαν οι 116 από τους 150. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων εμφανίζονται ουδέτεροι ή δυσαρεστημένοι. Μόλις το 19,8% δηλώνει ικανοποιημένο από τις υπάρχουσες ειδικότητες του Κ.Υ., ενώ το 35,3% δηλώνει ουδέτερο και το 44,8% δυσαρεστημένο. Μάλιστα 34 ασθενείς δεν απαντούν καθόλου. Πρόκειται για μήνυμα των ασθενών για την ανάγκη περισσότερων ειδικοτήτων προς τους διοικούντες το ΕΣΥ και το ΠεΣΥΠ (ΔΥΠΕ). Σε σχετική ερώτηση ανοικτού τύπου «Ποια ειδικότητα θεωρείτε ότι λείπει;» απάντησαν συνολικά 23 ασθενείς με ποικίλες απαντήσεις. Οι ελλείψεις που επισημαίνονται από τους ασθενείς σε ιατρικές ειδικότητες αφορούν κυρίως την έλλειψη ειδικοτήτων ορθοπεδικού, οφθαλμίατρου, δερματολόγου και καρδιολόγου. Δυο πράγματα μπορούν να προταθούν εδώ: α) καλύτερη ενημέρωση των πολιτών ασθενών για το που μπορούν να απευθύνονται (θα λέγαμε κάτι αντίστοιχο με το NHS Direct στην Αγγλία), β) σύνδεση με γιατρούς ειδικοτήτων του νοσοκομείου αναφοράς και περιοδικές επισκέψεις τους. 16

17 Ν. Πολύζος και συν. Τόμος 19, Τεύχος 1, 2007 Συνολικά, για τη γενική εικόνα των ασθενών από το Κ.Υ. Ναυπάκτου (11), απάντησαν οι 149 από τους 150. Το 71,1% εμφανίζονται ικανοποιημένοι από τη συνολική εικόνα του Κ.Υ., το 21,9% είναι «ουδέτεροι», ενώ μόλις το 8,0% είναι δυσαρεστημένοι (Διάγραμμα ΙΙΙ). Αυτό δείχνει πως οι επισκεπτόμενοι το Κ.Υ. Ναυπάκτου είναι συνολικά ικανοποιημένοι απ αυτό, παρά τα όποια προβλήματα και ελλείψεις, που μπορεί να υπάρχουν και να επισημαίνονται από τους ίδιους τη κάθε φορά. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των ασθενών είναι ικανοποιημένοι από τη λειτουργία του είναι σημαντικό. Δε λείπουν βέβαια τα σχόλια και οι προτάσεις για τη βελτίωσή του, που παρουσιάζονται παρακάτω. Τέλος, σε ερώτηση (12) ανοικτού τύπου «Έχετε κάποιο άλλο σχόλιο ή πρόταση;» απάντησαν συνολικά 26 ασθενείς. Οι κύριες προτάσεις που έκαναν είναι: «Το Κ.Υ. μας εξυπηρετεί πολύ/είναι πολύ χρήσιμο απαραίτητο για την πόλη (8 ασθενείς), χρειάζεται περισσότερη καλύτερη οργάνωση (6 ασθενείς), χρειάζεται περισσότερες - νέες ειδικότητες γιατρών (10 ασθενείς), να είναι πιο συνεπείς οι γιατροί με το ωράριο (1 ασθενής), χρειάζεται κυλιόμενο ωράριο γιατρών (1 ασθενής), απαιτούνται πιο συχνά δρομολόγια συγκοινωνίας προς το Κ.Υ. (2 ασθενείς), μείωση χρόνου αναμονής για τα εργαστήρια (1 ασθενής), γενικότερη ανάπτυξη της Π.Φ.Υ. (αρκετοί), κ.λπ.» Επανερχόμενοι επιγραμματικά στην ανάλυση του προηγούμενου υπο-κεφαλαίου, σε συνδυασμό και με βάση την παραπάνω γενική αξιολόγηση, γίνεται αντιληπτό πως υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην εικόνα των ασθενών για το Κ.Υ. και στα δημογραφικά χαρακτηριστικά, που στη συγκεκριμένη έρευνα είναι το φύλο, η ηλικία και η εκπαίδευση (Πίνακας ΙΙ). Τα χαρακτηριστικά αυτά Διάγραμμα ΙΙΙ. Ικανοποίηση για τη συνολική εικόνα από το Κ.Υ. Ναυπάκτου (όπου 1: πολύ δυσαρεστημένος, 2: δυσαρεστημένος, 3: ουδέτερος, 4: ικανοποιημένος, 5: πολύ ικανοποιημένος). επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τις απαντήσεις των ασθενών κάνοντάς τους άλλοτε περισσότερο ή λιγότερο απαιτητικούς και άλλοτε λιγότερο ή περισσότερο συγκρατημένους στο να εκδηλώσουν τις εντυπώσεις τους. Στα αποτελέσματα δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών, σε καμιά από τις κατηγορίες του Πίνακα ΙΙ, με βάση ανάλυση χ 2 που έγινε. Εξαιτίας των περιορισμένων πόρων της έρευνας, δεν έγιναν περαιτέρω στατιστικές συσχετίσεις, κι αυτό αποτελεί έναν από τους περιορισμούς της έρευνας, στην όποια γενίκευση των προτάσεων που ακολουθούν. Συζήτηση Από την προηγηθείσα ανάλυση προκύπτει ότι στο Κέντρο Υγείας Ναυπάκτου οι ασθενείς είναι αρκετά ικανοποιημένοι από τη λειτουργία του (άνω του 70%). Επιπλέον, η πλειοψηφία των ασθενών απαντά θετικά στις ερωτήσεις που αφορούν την επιμέρους ικανοποίησή τους από τους γιατρούς, τους νοσηλευτές, τη θεραπεία, το διοικητικό και λοιπό προσωπικό. Ικανοποιημένοι εμφανίζονται, επίσης, από την κτιριακή και ξενοδοχειακή υποδομή του Κ.Υ. Στην ερώτηση για το χρόνο αναμονής από την άφιξή τους στο Κ.Υ., το ποσοστό ικανοποίησης είναι χαμηλότερο. Όσον αφορά τα εργαστήρια, οι ασθενείς είναι επίσης ικανοποιημένοι. Επιπλέον, οι ασθενείς εμφανίζονται ικανοποιημένοι από τη τοποθεσία του Κ.Υ., και τη συνεπαγόμενη πρόσβαση, ενώ στην ερώτηση για την επάρκεια των ιατρικών ειδικοτήτων 1 στους 2 δηλώνει δυσαρεστημένος-η. Παρά τη συνολική ικανοποίησή τους οι ασθενείς θεωρούν πως το Κ.Υ. χρειάζεται περισσότερη οργάνωση και επαρκή στελέχωση σε προσωπικό. Απαιτούν μια πιο ολοκληρωμένη παροχή υπηρεσιών Π.Φ.Υ., κάτι το οποίο αντιλαμβάνονται - κυρίως - ως την ύπαρξη πολλών ιατρικών ειδικοτήτων και τη βελτίωση των εργαστηρίων. Όσον αφορά τη συσχέτιση όλων των παραπάνω αποτελεσμάτων με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του ερωτηματολογίου (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση), φαίνεται πως οι απαντήσεις των ερωτηθέντων επηρεάζονται γενικά και από αυτά τα χαρακτηριστικά, σε σημαντικό βαθμό. Όπως προαναφέρθηκε, η παρούσα έρευνα έχει και τους περιορισμούς της, όπως είναι π.χ. η βελτίωση του ερωτηματολογίου και η 17

18 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Πολύζος και συν. λήψη μεγαλύτερου και αντιπροσωπευτικότερου δείγματος στο μέλλον, καθώς και η στατιστική επεξεργασία σε μεγαλύτερο βάθος. Η μέτρηση της ποιότητας και της ικανοποίησης ασθενών στις υπηρεσίες υγείας θεωρείται πλέον αναγκαία. Για την Π.Φ.Υ. πρέπει να αξιολογείται ο βαθμός στον οποίο διατηρεί και προάγει το επίπεδο υγείας του πληθυσμού. Οι πολίτες απαιτούν μια όλο και πιο ολοκληρωμένη παροχή υπηρεσιών Π.Φ.Υ., ενώ προκύπτει η ανάγκη για τη συχνή πραγματοποίηση παρόμοιων ερευνών από όλες σχεδόν τις υγειονομικές μονάδες. H Π.Φ.Y. «τοποθετεί» τον ασθενή στο κέντρο της προσοχής των υπηρεσιών επαγγελματιών υγείας, με κύρια εργαλεία την επικοινωνία, τη συνεργασία και την προαγωγή της υγείας του 40. Πιο ολοκληρωμένη θα ήταν μια πρόταση για ύπαρξη συντονισμένης προσπάθειας μέσω κάποιου ειδικού οργανισμού, κέντρου ή ινστιτούτου ποιότητας 33, υπεύθυνου για την προώθηση και διεξαγωγή διαδικασιών ή ερευνών για τη μέτρηση και τον έλεγχο της ποιότητας των υπηρεσιών, καθώς και τη μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών. Αυτό θα έχει τελικά αντίκτυπο στον πληθυσμό και στη διαμόρφωση πιο ορθολογικών και αποτελεσματικών πολιτικών υγείας 41,42. Η μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών - πολιτών είναι προάγγελος του ελέγχου ποιότητας των υπηρεσιών και της στρατηγικής βελτίωσής τους 17,43,44. Είναι τελικά σημαντικό να ελέγχεται ο βαθμός επίτευξης των επιδιωκόμενων στόχων, όταν μάλιστα πρόκειται για έναν τόσο ευαίσθητο τομέα, όπως είναι η προστασία και η προαγωγή της υγείας των πολιτών. Ευχαριστίες Οι συγγραφείς αισθάνονται την ανάγκη να ευχαριστήσουν: τους κριτές για τις πολύτιμες παρατηρήσεις τους με στόχο τη βελτίωση του ανωτέρω, τον καθηγητή Χ. Λιονή για τη συμβολή του και την κα Τ. Ρωμανίδου για τη βοήθειά της, στη δημοσίευση του άρθρου αυτού. Βιβλιογραφία 1. Αλεξίου Φ, Ανδρεοπούλου Δ. Σχέσεις Ποιότητας - Καταναλωτή. Τόμος Εισηγήσεων Συνεδρίου Quality Forum 97 - Ποιότητα και Υπηρεσίες. Εκδόσεις Άθως, Κολίτση Ζ. Διαχείριση Ποιότητας στη Βιοϊατρική Τεχνολογία, Πρακτικά Ημερίδας Biotech Net, Διαχείριση Βιοϊατρικής Τεχνολογίας. Αθήνα: INBIT, pp , Σιγάλας Ι. Η Ποιότητα στις Υπηρεσίες Υγείας. Στο Κυριόπουλος Γ., Οικονόμου Χ., Πολύζος Ν., Σισσούρας Α. (επιμ.): Προτεραιότητες για την αναμόρφωση της διοίκησης διαχείρισης του συστήματος υπηρεσιών υγείας. Θεμέλιο / Κοινωνία και Υγεία, Αθήνα, Jackson P, David A. Achieving ISO Kogan Page Ltd. London, Τούντας Γ. Η Βελτίωση της Ποιότητας στις Υπηρεσίες Υγείας. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ιατρικό Τμήμα. Εργαστήριο υγιεινής και επιδημιολογίας: Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας, Αθήνα, Juran JM. Juran on planning for quality. The Free Press. New York, Demimg WE. The New Economics for Industry, Government and Educations. MIT Press, Cambridge, Evans RJ, Lindsay MW. The Management and Control of Quality. Third Edition. West. USA, Yi Y. A critical review of consumer satisfaction, in: V.A. Zeithaml (Ed.), Review of marketing American Marketing Association: Chicago. IL, Howard JA and Sheth. The theory of buyer behavior. John Wiley and Sons. New York, Westbrook RA, Reilly MD.Value-precept disparity: An Alternative to the disconfirmation of expectations theory of customer satisfaction, in: R.P. Bagozzi and A.M. Tybout (Eds.), Advances in consumer research. Association for Consumer Research. Ann Arbor, MI, , Churchill GA, Surprenaut C. An investigation into the determinants of customer satisfaction, Journal of Marketing Research, 19: , Hunt HK. Customer satisfaction/dissatisfaction: Overview and future research directions, in: H.K. Hunt (Ed.), Conceptualization and measurement of customer satisfaction and dissatisfaction. Marketing Science Institute. Cambridge. MA, Engel JF, Blackwell RD. Consumer Behavior. Holt, Rinehart and Wiston. New York, Tse DK, Wilton PC. Models of consumer satisfaction: An extension. Journal of Marketing Research, 25: , Oliver RL. Satisfaction: A behavioral perspective on the customer. Mc Graw-Hill. New York, Hill N. Handbook of customer satisfaction measurement. Gower Publishing. Hampshire,

19 Ν. Πολύζος και συν. Τόμος 19, Τεύχος 1, Gerson RF. Measuring Customer Satisfaction: A guide to managing quality service. Crisp Publications. Menlo Park, Vavra TG. Improving your measurement of customer satisfaction: A guide to creating, conducting, analyzing, and reporting customer satisfaction measurement programs. ASQC Quality Press. Milwaukee, Massnick F. The customer is CEO: How to measure what your customers want- and make sure they get it. Amacom. New York, Czarnecki MT. Managing by measuring: How to improve your organization s performance through effective benchmarking. Amacom. New York, Γρηγορούδης Β, Σίσκος Γ. Ποιότητα Υπηρεσιών και Μέτρηση Ικανοποίησης του Πελάτη. Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα, National Library οf Medicine. (Articles about patient satisfaction - human resources). Online. Available htpp:// query.fcgi? CMD=Display & DB=PubMed 21 January Picker Institute Europe. Measuring patient s experience of health care: The Picker approach. Online. Picker Institute Europe. Available October Walpert B. Patient satisfaction surveys: how to do them right. Online. American College of Physicians - American Society of Internal Medicine (ACP - ASIM Observer). Available: org/journals/news/apr00/surveys.htm, Υφαντόπουλος Γ. Τα οικονομικά της υγείας. Θεωρία και πολιτική. Βιβλιοθήκη οικονομίας, διοίκησης και πολιτικής υγείας. Εκδόσεις Τυποθήτω Γιώργος Δάρδανος, Πολύζος Ν, Μπαρτσώκας Δ, Πιερράκος Γ, Ασημακοπούλου I, Υφαντόπουλος I. Comparative surveys for patient satisfaction between hospitals in Athens. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 22: , Κουμανδαράκη Α, Θεοδώρου Μ, Καιτελίδου Δ. Ικανοποίηση ασθενών από τα Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία του ΓΠΝΘ «Παπαγεωργίου», Νοσηλευτική, 43: , Θεοδώρου Μ, Σαρρής Μ, Σούλης Σ. Συστήματα Υγείας. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα, Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Σκοπός και λειτουργία των Κέντρων Υγείας. Αθήνα, Πολύζος Ν. Αποδοτικότητα των Νοσοκομείων με βάση την ταξινόμηση των ασθενών (D.R.Gs). Τ.Υ.Π.Ε.Τ. Αθήνα, Isacsson A, Koutis AD, Cedervall M, Lindhollm LH, Lionis CD, Fioretos M. Patient-numberbased computerized medical records in Creta for planning and assessment of primary health care, Comput. Methods Programs Biomed 37:41-49, McKinley RK, Roberts C. Patient satisfaction with out of hours primary medical care. Quality Health Care, 10:23-28, Steine S, Finset A, Laerum E. A new, brief questionnaire (PEQ) developed in primary health for measuring patients experience of interaction, emotion and consultation outcome, Fam. Pract., 18: , Horrocks S, Anderson E, Salisbury C. Systematic review of whether nurse practitioners working in care can provide equivalent care to drs, BMJ, 324: , Little P, Everitt H, Williamson I, Warner G, Moore M, Gould C, Payne S. Preferences of patients for patient centred approach to consumme in primary care: observational study. BMJ, 322: , 2001-a. 37. Jones W, Elwyn G, Edwards P, Edwards A, Emmerson M, Hibbs R. Measuring access to primary care appointments: a review of methods. BMC Fam Pract, 4:8, Krautscheid L, Moos P, Zeller J. Patient & staff satisfaction with integrated services at Old Town Clinic: a descriptive analysis. J Psychosoc Nurs Ment Health Serv, 42:32-41, Salisbury C, Manku-Cott T, Moore L, Chalder M, Sharp D. Questionnaire survey of NHS walkin centres: observational study. Br J Gen Pract, 52: , Little P, Everitt H, Williamson I, Warner G, Moore M, Gould C, Payne S. Observational study of effect of patient centredness and positive approach on outcomes of general practice consultations, BMJ, 323: , Λιαρόπουλος Λ. Η Ζήτηση για Υπηρεσίες Υγείας. Ιατρική, 56: , Μπουρσανίδης Χ. Πολιτική Υγείας. Στοιχεία διαμόρφωσης ορθολογικής πολιτικής υγείας και αξιολόγησης υπηρεσιών υγείας. Κείμενα Κοινωνικής Διοίκησης. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, Costin IH. Strategies for Quality Improvement. Second Edition. The Dryden Press. USA, Montgomery CD. Introduction to Statistical Quality Control. Third Edition. Wiley. USA,

20 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Δ. Κουναλάκης και συν. Primary Heatlh Care, Volume 19, Number 1, 20-32, 2007 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 19, Τεύχος 1, 20-32, 2007 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟRIGINAL PAPER Ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ηλεκτρονικού φακέλου ασθενή κατάλληλου για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ελλάδα: εμπειρίες από την εκπόνηση μιας διδακτορικής διατριβής στην Κρήτη Δ. Κουναλάκης 1, Μ.π. Μερκούρης 2, Α. Φιλαλήθης 3, Χ. Λιονής 4 Περίληψη Εισαγωγή: Η σηµασία της χρήσης λογισµικών ηλεκτρονικού φακέλου ασθενή (ΗΦΑ) στην πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ) και η επίδρασή τους στην ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών αποτελούν σήµερα πεδίο συζήτησης και έρευνας, και αρκετές προσπάθειες έχουν γίνει µέχρι σήµερα στην Ελλάδα για την ανάπτυξη του κατάλληλου λογισµικού. Σκοπός: Η παρουσίαση των πρώτων αποτελεσµάτων της αναζήτησης, δηµιουργίας, εφαρµογής και αξιολόγησης λογισµικού ΗΦΑ κατάλληλου για την ΠΦΥ στην Ελλάδα, που έγινε στα πλαίσια µιας διδακτορικής διατριβής στο Πανεπιστήµιο Κρήτης, σε συνεργασία µε την Ελληνική Εταιρία Γενικής Ιατρικής και τη WONCA World. Πληθυσµός µελέτης και µέθοδοι: Έγινε αναζήτηση των υπαρχόντων λογισµικών ΗΦΑ για την ΠΦΥ, στο Medline, στο Internet και σε Eυρωπαϊκά πανεπιστήµια και επιλέχθηκε ένα εξ αυτών ως πρότυπο. Ένα νέο λογισµικό αναπτύχθηκε σε γλώσσα προγραµµατισµού Delphi, στο οποίο χρησιµοποιήθηκαν οι ταξινοµήσεις ICD10, ATC και η ICPC-2, η οποία µεταφράστηκε στην Ελληνική γλώσσα. Το νέο λογισµικό εφαρµόστηκε σε 3 µονάδες ΠΦΥ σε Ελλάδα και Κύπρο. Η αξιολόγησή του έγινε µε συνεντεύξεις µε τους χρήστες και συµπλήρωση ερωτηµατολόγιων. Αποτελέσµατα: Βρέθηκαν δώδεκα λογισµικά και επιλέχθηκε το Transhis (Πανεπιστήµιο του Άµστερνταµ) ως πρότυπο (Kounalakis, et al 2002). Το νέο λογισµικό που δηµιουργήθηκε, διαθέτει ταχύτατη εισαγωγή βασικής πληροφορίας µε κωδικούς, φόρµες οριζόµενες από τον χρήστη και δυνατότητες on-the-job-training, που παρέχουν ιατρική πληροφορία για φαρµακευτικά σκευάσµατα και επιλεγµένα νοσήµατα. Καταγράφηκαν αρχικά δυσκολίες στην ταχύτητα χρήσης του, που µε την καθηµερινή χρήση και εξοικείωση εξαλείφθηκαν. Επίσης, καταγράφηκε και η τεκµηριωµένη από την βιβλιογραφία «resistance to computerization». Το λογισµικό αξιολογήθηκε συνολικά θετικά από τους χρήστες, ενώ ο βαθµός ικανοποίησής τους µεγιστοποιήθηκε µε την αύξηση του χρόνου χρήσης του. Συµπεράσµατα: Το νέο λογισµικό αποτελεί ένα πολύτιµο εργαλείο για την ΠΦΥ στην Ελλάδα, ενώ διαφαίνεται ότι οι µακροπρόθεσµες επιδράσεις του στη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών θα είναι σηµαντικές. 1 Ιατρός Γενικής Ιατρικής, μεταπτυχιακός φοιτητής Πανεπιστημίου Κρήτης και Επιμελητής Κ.Υ. Ανωγείων, 2 Ιατρός Γενικής Ιατρικής, Διευθυντής Κ.Υ. Νέας Μαδύτου και Πρόεδρος ΕΛΕΓΕΙΑ, 3 Αναπληρωτής Καθηγητής, Κοινωνικής Ιατρικής, Διευθυντής Εργαστηρίου Προγραμματισμού Υπηρεσιών Υγείας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης, 4 Αναπληρωτής Καθηγητής, Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Διευθυντής Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης, Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης και Ελληνική Εταιρεία Γενικής Ιατρικής Εισαγωγή Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ) αποτελεί τη βάση της πυραμίδας ενός συστήματος υγείας. Είναι η πρώτη και η πιο συχνή επαφή του ασθενή με το σύστημα υγείας μιας χώρας. Καλείται να ανταποκριθεί στα προβλήματα υγείας του πληθυσμού στην πρώτη εμφάνιση τους, στη διεκπεραίωση των προβλημάτων που χρήζουν δευτεροβάθμιας φροντίδας, στην πρόληψη νοσογόνων καταστάσεων και νόσων, στην ιατρική παρακολούθηση χρόνιων νοσημάτων και στην κοινωνική επανένταξη του ασθενή μετά την ίαση, οργανώνοντας και εφαρμόζοντας δραστηριότητες αγωγής υγείας 1,2. Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος, ταξινόμηση, πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλήθηκε ως ελεύθερη ανακοίνωση στο 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής (Κέρκυρα Απριλίου 2006) και έλαβε βραβείο από την επιτροπή κρίσης. Δημοσιεύται με κοινή απόφαση της Συντακτικής Επιτροπής του Περιοδικού και της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου. Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Δημήτρης Κουναλάκης, Διεύθυνση: Κορίνθου 9, Ηράκλειο Κρήτης, Τηλ. κιν: , Τηλ. οικίας: (2810)211694, φαξ: (2810)361944, dcoun@medsite.info 20