ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΤΗΣ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 2013 ΚΑΙ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΤΗΣ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΤΣΙΡΜΠΑ ΑΝΝΑ ΤΣΩΝΗ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΤΡΑ 2013

2 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελίδα ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός της μελέτης Γεωγραφική θέση-γεωγραφική σκιαγράφηση Γεωλογία περιοχής Λεκάνη Καλαμάτας Αβραμίου Φάσεις Ομάδες απολιθωμάτων Τρηματοφόρα Γαστερόποδα Δίθυρα Σκαφόποδα Εχινοειδή Ανθόζωα Αρθρόποδα Βρυόζωα ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1 Μέθοδοι έρευνας στην ύπαιθρο Εργαστηριακοί μέθοδοι έρευνας Τρόπος μελέτης μικροαπολιθωμάτων ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 2

4 2.4 Κοκκομετρία Διαδικασία Επεξεργασία δεδομένων ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.1 Ανάλυση και περιγραφή των μελετηθέντων τομών Λιθοφάσεις Καθορισμός της λιθολογίας και των παραμέτρων της κοκκομετρικής κατανομής των δειγμάτων του συλλεχθέντος υλικού όπως προέκυψαν από την κοκκομετρική τους ανάλυση ΒΙΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.1 Αποτελέσματα Συστηματική Παλαιοντολογία Βιοφάσεις 92 5.ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1 Παλαιοοικολογία Παλαιοπεριβάλλον Προσδιορισμός και περιγραφή των περιβαλλόντων απόθεσης Καθορισμός φάσεων Χρονοστρωματογραφία Παλαιογεωγραφικά συμπεράσματα από τη μελέτη των παραπάνω συσχετισμών ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 3

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον καθηγητή μας κύριο Γεώργιο Ηλιόπουλο, Λέκτορα του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, για την καθοδήγηση και την υπομονή χάρη στις οποίες καταφέραμε να ολοκληρώσουμε την παρούσα εργασία. Τον ευχαριστούμε επίσης που μας έμαθε να δουλεύουμε σωστά και να προσπαθούμε πάντα για το καλύτερο. Ευχαριστούμε επίσης η μια την άλλη για την υπομονή, τη συμπαράσταση όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών και την πολύ καλή συνεργασία που είχαμε. Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Κώσταντίνο Νικολάου που μας βοήθησε με την κοκκομετρική ανάλυση. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 4

6 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΣΚΟΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η εν λόγω πτυχιακή εργασία έχει σκοπό τη στρωματογραφική και παλαιοντολογική μελέτη μιάς τεχνητής τομής που εντοπίζεται σε λατομείο άμμου το οποίο βρίσκεται 1,3 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Βελίκας, μεταξύ Βελίκας και Νεοχωρίου στη νότιοδυτική Μεσσηνία, η οποία παρουσίασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ξεκάθαρων μεταβολών των φάσεων που εντοπίστηκαν, είτε αυτές είναι κατακόρυφες, είτε πλευρικές και των σημαντικών και συχνών θανατοκοινωνιών οι οποίες εμφανίζονται στα στρώματα της τομής. Η λεπτομερής παλαιοντολογική - στρωματογραφική αλλά και ιζηματολογική ανάλυση βοήθησε στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την παλαιογεωραφική εξέλιξη της περιοχής μελέτης αλλά και της ευρύτερης περιοχής της νοτιο-δυτικής Μεσσηνίας. 1.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ H περιοχή μελέτης βρίσκεται στη ΝΔ Πελοπόννησο. Ειδικότερα εντοπίζεται ΒΒΔ της Καλαμάτας μέχρι και την Βαλύρα (εικόνα 1). ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 5

7 Εικόνα 1: Δορυφορική εικόνα του λατομείου Βελίκας και της ευρύτερης περιοχής Η περιοχή μελέτης είναι μια τομή σε ένα λατομείο άμμου (εικόνα 2) το οποίο βρίσκεται 1,3 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του οικισμού Βελίκα, και πιο συγκεκριμένα πλησίον της οδικής αρτηρίας που συνδέει τη Βελίκα με το Νεοχώρι στη νοτιο-δυτική Μεσσηνία (εικόνα 3). ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 6

8 Εικόνα 2: Τομή του λατομείου άμμου Εικόνα 3: Χάρτης της Πελοποννήσου ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 7

9 1.3 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Σύμφωνα με ιζηματολογικές και τεκτονικές παρατηρήσεις,η περιοχή μελέτης βρίσκεται στη νεογενή λεκάνη Καλαμάτας Αβραμίου και η οποία δημιουργήθηκε σε αλπικά ιζήματα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου. (Μεταμειοκαινική εξέλιξη της Ν.Δ. Πελοποννησου, Ζεληλίδης, 1988) Η ζώνη αυτή διακρίθηκε και περιγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Philippson (1892 και 1959) ο οποίος και την ονόμασε ζώνη Ωλονού-Πίνδου. Η ζώνη Πίνδου δομείται από μια Μεσοζωική ακολουθία κυρίως ανθρακικών και πυριτικών ιζημάτων βαθιάς θάλασσας των οποίων το συνολικό πάχος δεν ξεπερνά τα 1050 μέτρα. Επί των Μεσοζωικών σχηματισμών αναπτύσσεται η κλασσική ακολουθία του Πινδικού Φλύσχη που καλύπτει ένα στρωματογραφικό εύρος από το Παλαιόκαινο έως και το Ολιγόκαινο. Αναλυτικότερα, στη στρωματογραφική διάθρωση της ζώνης διακρίνονται από τους κατώτερους προς τους ανώτερους ορίζοντες οι παρακάτω σχηματισμοί: (Κοκκάλας, Κουκουβέλας, Ξυπολιάς, 2012) Ο σχηματισμός του κλαστικού Τριαδικού αποτελεί την παλαιότερη ακολουθία ιζημάτων στη στρωματογραφική διάπλαση της ζώνης Πίνδου και συνίσταται κυρίως από λέπτο εως μεσοκοκκώδεις ψαμμίτες με παρεμβολές πηλιτικών και αργιλικών στρωμάτων. Με βάση τα απολιθώματα που βρέθηκαν στο σχηματισμό η ηλικία των ιζημάτων προσδιορίζεται ως Μέση Τριαδική. Ο σχηματισμός Ασβεστόλιθων Δρυμού αναπτύσσεται επί του κλαστικού Τριαδικού και αποτελείται κυρίως από τουρβιδιτικούς και ημιπελαγικούς ασβεστόλιθους με τοπικές παρεμβολές κερατόλιθων και πράσινων πηλιτών. Η παρουσία Halobia sp. και άλλων πελαγικών δίθυρων και κωνοδόντων στα στρώματα των ασβεστολίθων προσδίδουν στο σχηματισμό ηλικία Ανωτέρου Τριαδικού (Κάρνιο) Κατώτερου Ιουρασικού (Λιασίου). Το μέγιστο πάχος του σχηματισμού υπολογίζεται περίπου στα 300 m. Ο σχηματισμός Ραδιολαριτών είναι ο χαρακτηριστικότερος ορίζοντας στη Μεσοζωική ακολουθία της ζώνης και περιλαμβάνει τρια επιμέρους στρωματογραφικά μέλη: (α) τους πηλίτες Καστελίου, (β) το υπερκείμενο μέλος των κερατολίθων και (γ) το ανώτερο στρωματογραφικό μέλος των Ασβεστόλιθων με Calpionelles στο οποίο επικρατούν ροδόχροοι ασβεστόλιθοι. Συνολικά ο σχηματισμός έχει χρονολογηθεί με βάση άλγες, τρηματοφόρα και radiolarian στο Μέσο Ιουρασικό (Ααλένιο) Κάτω Κρητιδικό (Βερριάσιο) και έχει μέγιστο πάχος περίπου 350 m. Ο σχηματισμός Πρώτου Φλύσχη αποτελείται κυρίως από εναλλαγές ψαμμιτών και αργίλων με παρεμβολές μαργαικών, ωολιθικών ασβεστολίθων και κερατολίθων. Με βάση τα απολιθώματα η ηλικία του σχηματισμού τοποθετείται στο Κάτω Κρητιδικό (Άλβιο Κενομάνιο). Μέγιστο ορατό πάχος 100 m. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 8

10 Ο σχηματισμός των Λεπτοπλακωδών Ασβεστόλιθων δομείται από πελαγικής φάσης βιομικριτικούς ασβεστόλιθους με κονδύλους και ενδιαστρώσεις πυριτολίθων. Η ηλικία του σχηματισμού με βάση την πλούσια μικροπανίδα που βρέθηκε σ αύτους είναι Άνω Κρητιδική (Τουρώνιο Μαιστρίχτιο). Το μέγιστο πάχος των ασβεστολίθων αυτών υπολογίζεται περίπου στα 400 m. Ο σχηματισμός των μεταβατικών στρωμάτων αποτελείται από εναλλαγές μαργαικών ασβεστολίθων, μικρολατυποπαγών ασβεστολίθων, μαργών και ψαμμιτών με κατά τόπους παρεμβολές μαύρων κερατολίθων πλούσιων σε οργανικό υλικό. Η ηλικία του σχηματισμού κυμαίνεται από Άνω Κρητιδική έως Παλαιοκαινική ενώ το πάχος του ξεπερνά τα 100 m. Ο σχηματισμός του Πινδικού φλύσχη αποτελεί μια τυπική συνορογενετική κλαστική ακολουθία τουρβιδιτών δομημένη από εναλλαγές ψαμμιτών,αργίλων και πηλιτών. (Κοκκάλας, Κουκουβέλας, Ξυπολιάς, 2012) Η μελετηθείσα περιοχή που βρίσκεται στη ΝΔ Πελοπόννησο και εσωτερικά της Ελληνικής τάφρου, πίσω από το καθεστώς συμπίεσης, όπου επικρατεί καθεστώς διαστολής. Αποτελεί μέρος της ζώνης Γαβρόδου-Τρίπολης και της επωθημένης πάνω σ αύτην, ζώνης Ωλωνού-Πίνδου. ΒΒΔ διευθυνόμενα κανονικά ρήγματα δημιούργησαν δύο λεκάνες ιζηματογένεσης (Kelletat et al 1976) τη λεκάνη Ελαιοφύτου και την λεκάνη Καλαμάτας Αβραμίου. 1.4 ΛΕΚΑΝΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΑΒΡΑΜΙΟΥ Η λεκάνη Καλαμάτας Αβραμίου δημιουργήθηκε κατά το Ανώτερο Πλειόκαινο από τη δράση κανονικών ρηγμάτων με διεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ. Στο τέλος του Πλειστοκαίνου τα ΒΒΔ-ΝΝΑ ρήγματα δημιουργούν μεγάλη ασύμμετρη τάφρο όπου το μεγάλο πάχος αποθέσεων δημιουργείται στη θέση της μεγάλης κίνησης (Κelletat et al 1976) και ξεπερνά τα 200 μέτρα.πίσω απ τη μεγάλη αυτή τάφρο δημιουργήθηκαν 4 ακόμη μικρότερες τάφροι με μήκος μέτρα και πάχος από μέτρα αντίστοιχα.το πάχος όμως των ιζημάτων που αποτέθηκαν στις μικρότερες ασύμμετρες τάφρους επηρεάσθηκε και από τη δράση ρηγμάτων με διευθύνσεις ΑΒΑ τα οποία και δημιούργησαν μικρότερες και αβαθείς λεκάνες στο ανατολικό περιθώριο της κύριας λεκάνης. Η βύθιση στο κέντρο της λεκάνης αυτής και η δημιουργία μεγάλης έκτασης πρόσφατων ποτάμιων αποθέσεων σε συνδυασμό με τη διαφορετική τεκτονική καταπόνηση του ανατολικού και δυτικού περιθωρίου ήταν οι αιτίες που μας οδήγησαν στην ανεξάρτητη μελέτη των δύο τμήμάτων. Τα τμήματα αυτά είναι αυτό της Καλαμάτας και αυτό του Αβραμίου. Μετά τη λεπτομερή μελέτη των ιζημάτων της περιοχής συμπεραίνουμε ότι τα ιζήματα των λιθοφάσεων της γκρι πηλούχου απολιθωματοφόρου λιθοφάσης και ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 9

11 της κίτρινης αμμούχου απολιθωματοφόρου λιθοφάσης, στη λεκάνη Καλαμάτας Αβραμίου αποτέθηκαν σ ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός κυματικού - ποτάμιου δέλτα. (Ζεληλίδης, 1988) Οι λόγοι που οδήγησαν στο συμπέρασμα οτι αυτό το περιβάλλον απόθεσης ήταν κυματικό - ποτάμιο δέλτα είναι οι εξής : Ο βαθμός ταξιθέτησης Οι επαναδραστηριοποιούμενες επιφάνειες Η παρουσία mica (βιοτίτης, μαρμαρυγίας) και απανθρακωμένων φυτικών λειψάνων Οι στατιστικές παράμετροι που προέκυψαν από κοκκομετρικές αναλύσεις και ο συνδυασμός αυτών Το ποσοστό του ανθρακικού ασβεστίου, του οργανικού άνθρακα και των βαρέων ορυκτών Το είδος των απολιθωμάτων Η λιθολογία, οι δομές και ο ιστός των ιζημάτων Στο κεντρικό τμήμα της λεκάνης η ύπαρξη διασκορπισμένων φυτικών λειψάνων σε συνδυασμό με τον κακό βαθμό ταξιθέτησης (Wright 1978) δηλώνει μεγάλη παροχή ιζήματος και μεγάλη ταχύτητα βύθισης. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο Coleman (1976) κρίνοντας από το πάχος των ιζημάτων που φθάνει τα 250 μέτρα. Σύμφωνα με τη διδακτορική διατριβή του Ζεληλίδη (1988) η ύπαρξη κάρβουνου στη Δάφνη και του μάκρο-απολιθώματος Cardium στις αργίλους πάνω και κάτω από τις αποθέσεις ορυκτών ανθράκων καθώς επίσης και η αφθονία ευμεγεθών φυτικών λειψάνων στη περιοχή Νεοχωριού και η απουσία απολιθωμάτων δηλώνουν διαφορετικές συνθήκες ιζηματογένεσης του Δυτικού τμήματος της λεκάνης από το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της λεκάνης. Ο λόγος της διαφοράς οφείλεται στην διαφορετική ταχύτητα βύθισης και παροχής του ιζήματος. Στο δυτικό τμήμα υπήρχε δυνατότητα ανάπτυξης μιας λιμνοθάλασσας στην περιοχή της δελταικής πλατφόρμας. Αντίθετα, το Ανατολικό περιθώριο έχει τις ίδιες και ίσως πιο έντονες συνθήκες απ το κεντρικό. Εξάλλου, η θέση μεγαλύτερης βύθισης κατά τους Beckemer and Kowalczyk, (1977) και η θέση με την μεγαλύτερη παροχή ιζήματος είναι στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της λεκάνης. Στο περιγραφόμενο δέλτα της Καλαμάτας υπήρχε ο κύριος ποταμός αλλά και κάποιοι δευτερεύοντες. Ο κύριος ποταμός ερχόταν από μακριά και η πηγή τροφοδοσίας του ήταν κύρια ο φλύσχης, για το λόγο αυτό τα ιζήματα είναι λεπτόκοκκα, ενώ τα δευτερεύοντα κανάλια ήταν μικρά σε μήκος και η πηγή τροφοδοσίας τους ήταν κύρια ο ασβεστόλιθος γι αυτό και το υλικό τους ήταν χονδρόκοκκο και ασβεστολιθικό. Όμως, πολλές θέσεις απόθεσης είχαν άμεση επίδραση και από το κύριο κανάλι διανομής όσο και από τα δευτερεύοντα. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 10

12 Η παρουσία clibbing ripple cross-lamination δείχνει γρήγορη ιζηματογένεση (Harms et. al 1975). Η απόθεση χαλαζιακών άμμων στο δυτικό περιθώριο σε συνδυασμό με τη μικρή έως καθόλου βύθιση στο τμήμα αυτό δείχνει αποθέσεις σε κυματικού τύπου δέλτα (Visher 1965). Αντίθετα στο λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον απόθεσης είναι εμφανής η κυματική ή η παλιρροιακή δράση (Visher 1965). Η ύπαρξη ακολουθιών με αυξανόμενο ή μειούμενο το κοκκομετρικό τους μέγεθος προς τα πάνω οφείλεται στην έντονη δράση της τεκτονικής στη λεκάνη δεχόμενοι ότι δεν υπάρχει σημαντική αλλαγή στο παρεχόμενο ίζημα και στο υδρογραφικό καθεστώς (Tankard και Barvis, 1982). Η γεωμετρια του σώματος της άμμου φαίνεται να έχει σταθερό πάχος σε όλο το δέλτα με τοπικές μόνο αυξομειώσεις του πάχους προς το ανατολικό του τμήμα. Οι άμμοι αυτοί είναι συνήθως αποθέσεις καναλιού διανομής και ειδικότερα στοματικών φραγμών. Επιπλέον στο δυτικό περιθώριο της λεκάνης υπάρχουν άμμοι που αποτέθηκαν στην παράκτια ζώνη και εκτείνονται παράλληλα με την ακτογραμμή. Πίσω απ αυτές τις άμμους έχουμε δημιουργία λιμνοθάλασσας. Αντίθετα στο ανατολικό περιθώριο της λεκάνης, το σώμα της άμμου φαίνεται να έχει αυξημένο πάχος με διεύθυνση παράλληλη με τη διεύθυνση του περιθωρίου της λεκάνης δηλαδή των ρηγμάτων που τη δημιούργησαν. Οι άμμοι αυτοί περιέχουν μεγάλο ποσοστό πηλού στη βάση τους ενώ είναι καθαροί στην οροφή τους και έχουν άσχημο βαθμό ταξιθέτησης. 1.5 ΦΑΣΕΙΣ Φάση είναι η λιθολογική και παλαιοντολογική όψη ενός πετρώματος, όπως επίσης και ο καθορισμός των συνθηκών σχηματισμού του και του χώρου απόθεσής του, που προκύπτει από τη μελέτη του πετρώματος και των απολιθωμάτων που περιέχει. Ο κλάδος που μελετά τις φάσεις λέγεται Φασεολογία. Για να καθοριστεί μια φάση εξετάζονται πολλά δείγματα του πετρώματος ως συνόλου ή πολλών διαδοχικών στρωμάτων τόσο από λιθολογική όσο και από παλαιοντολογική άποψη. Ο μεγάλος αριθμός των δειγμάτων είναι απαραίτητος, ώστε να είναι δυνατή η εύρεση των μεταβολών των φάσεων. Οι φάσεις γενικά διακρίνονται σε ηπειρωτικές και θαλάσσιες ανάλογα με το περιβάλλον που σχηματίστηκαν: 1) ηπειρωτική ή χερσαία (αιολική, παγετώδης, ποτάμια, λιμναία, λιμνοθαλάσσια, ποταμόκολπου), 2) θαλάσσια ( παράκτια, νηριτική, πελαγική, αβυσσική). Ο συγκεκριμένος τόπος που ζει μια ομάδα οργανισμών λέγεται βιότοπος. Οι οργανισμοί που ζουν σε ένα βιότοπο και εκεί απολιθώνονται αποτελούν μια βιοκοινωνία. Η ύπαρξη κανονικής βιοκοινωνίας συνεπάγεται φυσική συμβίωση ή ανταγωνισμό των μελών αυτής μεταξύ των. Θανατοκοινωνία αντίθετα αποτελούν οι ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 11

13 οργανισμοί που προέρχονται από διαφορετικούς βιότοπους, πέθαναν όμως στον ίδιο τόπο και εκεί απολιθώθηκαν. Ο όρος λιθόφαση αναφέρεται στη λιθολογική όψη ενός ιζηματογενούς πετρώματος. Ο προσδιορισμός της γίνεται μετά από μελέτη και εξέταση ιζήματος. Συνεπώς ο ιζηματολογικός χαρακτήρας ενός πετρώματος αποτελεί και τη λιθοφάση. Επίσης κατά τον προσδιορισμό της λιθόφασης γίνεται προσπάθεια να καθοριστούν και να ερμηνευθούν οι συνθήκες και ο χώρος απόθεσης, αντικείμενα με τα οποία ασχολείται η ιζηματολογία. Ο καθορισμός μιας λιθόφασης βασίζεται στην ποσοστιαία αναλογία των συστατικών του πετρώματος. Πολλές φορές ορισμένα ορυκτά ή ορισμένες δομές του ιζήματος βοηθούν στον καθορισμό της λιθόφασης. Οι λιθοφάσεις συνδέονται άμεσα με τις βιοφάσεις, γιατί αποβλέπουν και οι δύο στον καθορισμό της φάσης του πετρώματος. Η διαφορά τους είναι το αντικείμενο έρευνας και οι διαφορετικές μέθοδοι που ακολουθούνται ώστε αυτό να γίνει προσιτό. Μερικά ορυκτά ή πετρώματα με μόνη την παρουσία τους καθορίζουν μια φάση δίνοντας ταυτόχρονα στοιχεία για τις συνθήκες σχηματισμού του ιζήματος, πρόκειται δηλαδη για καθοδηγητικά ορυκτά ή πετρώματα, όπως τα καθοδηγητικά απολιθώματα. Η παλαιοντολογική όψη ενός ιζήματος αποτελεί τη βιοφάση. Ο προσδιορισμός μιας βιοφάσης γίνεται με τη μελέτη των απολιθωμάτων, που υπάρχουν μέσα στα πετρώματα. Έτσι υπάρχουν ορισμένα απολιθώματα,που λέγονται απολιθώματα φάσης, όπως τα καθοδηγητικά για τον καθορισμό της ηλικίας των πετρωμάτων. Τα απολιθώματα φάσης δίνουν στοιχεία για τους χώρους και τις συνθήκες ζωής της εποχής που ζούσαν οι οργανισμοί αυτοί. Τα κοράλλια, για παράδειγμα, δηλώνουν θαλάσσιο περιβάλλον και αβαθή φωτεινά νερά με μέση ετήσια θερμοκρασία >21 C. Γι αυτό πρέπει για πολλές ομάδες ζώων να καθοριστούν τα περιβάλλοντα, όπου ζούσαν, καθώς επίσης και οι οικολογικοί παράγοντες, που καθορίζουν την οριζόντια και κατακόρυφη εξάπλωσή τους. Τα μαλάκια γενικά περιέχουν πολλά απολιθώματα φάσης, επίσης τα βραχιονόποδα, κοράλλια κ.ά. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) 1.6 ΟΜΑΔΕΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ Ο προσδιορισμός της μάκρο και μικροπανίδας κάθε στρώματος μας έδωσε πληροφορίες για το χρόνο απόθεσης τους και μας βοήθησε στη δημιουργία του μοντέλου της παλαιογεωγραφικής εξέλιξης της Ν.Δ. Πελοποννήσου. Οι κύριες ομάδες ασπονδύλων οργανισμών που βρέθηκαν στα στρώματα μελέτης είναι τα γαστερόποδα, δίθυρα, εχινοειδή, σκαφόποδα, ανθόζωα, τρηματοφόρα, αρθρόποδα, βρυόζωα ΤΡΗΜΑΤΟΦΟΡΑ: Είναι οργανισμοί μονοκύτταροι, θαλάσσιοι και μόνο λίγοι αντιπρόσωποί τους ζουν σε υφάλμυρα νερά. Φέρουν εξωτερικά μονοθάλαμο ή πολυθάλαμο κέλυφος. Αυτό γεμίζει με μάζα πρωτοπλάσματος, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει πυρήνας. Το πρωτόπλασμα διακρίνεται σε εξώπλασμα και ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 12

14 ενδόπλασμα όπου υπάρχουν τα πεπτικά κενοτόπια. Από το πρωτόπλασμα σχηματίζονται ριζοπόδια, δηλαδή δισχιδή ή αναστομούμενα ψευδοπόδια, τα οποία εξέρχονται από το κέλυφος δια μέσου ενός ή περισσοτέρων στοματικών ανοιγμάτων και οπών του τοιχώματος. Ο πυρήνας γενικά είναι στρογγυλός και αποτελείται από την πυρινική μεμβράνη, τον πυρηνικό χυμό, τα χρωμοσώματα και τους πυρινίσκους που είναι τα σωματίδια που περιέχουν το RΝΑ. Στο κύτταρο υπάρχουν ακόμη τα σωματίδια Golgi, τα μιτοχόνδρια, τα ριβοσώματα και οι φυσαλλίδες. Το πρωτόπλασμα γενικά είναι άχρωμο και περιέχει μικρές ποσότητες χρωστικής οργανικής ουσίας, στοιχεία σιδήρου, καφέ και κόκκινες αποθέσεις λιπαρού υλικού, καφέ στοιχεία εκκρίσεως και πράσινες κηλίδες που οφείλονται στην παρουσία συμβιωτικών Φυκών που ζουν μέσα στο κέλυφος των Τρηματοφόρων. Τα ψευδοπόδια είναι προεκβολές του πρωτοπλάσματος και μάλιστα του εξωπλάσματος και μπορεί να συστέλλονται, να είναι κοκκώδη, ινώδη ή να αναστομώνονται σε δίκτυο. Αυτά χρησιμεύουν: 1. Στην προσκόλληση του ζώου. 2. Για την πρόσληψη της τροφής, η οποία αποτελείται από φυτικά Ζωοσπόρια, Κωπήποδα, Διάτομα κ.λπ. 3. Για την κίνηση και μετακίνηση του ζώου. 4. Για την κατασκευή του κελύφους. Τα ψευδοπόδια συγκεντρώνονται στην περιοχή, όπου θα σχηματισθεί ο νέος θάλαμος. Προσλαμβάνουν διάφορα θραύσματα ή συμφύρματα από το περιβάλλον και έτσι με την έκκριση συνδετικής ή συγκολλητικής ύλης σχηματίζουν ένα νέο μεγαλύτερο σύμφυρμα, το οποίο βαθμηδόν παίρνει τη μορφή νέων θαλάμων. Τα ψευδοπόδια τότε αποσύρονται και στη θέση τους παραμένει ο νέος θάλαμος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκλεκτική ικανότητα, την οποία παρουσιάζουν μερικά είδη Τρηματοφόρων, κατά τη συλλογή συμφυρμάτων ορισμένης συστάσεως, μεγέθους ή χρώματος. Η διατροφή των Τρηματοφόρων γίνεται με τα ψευδοπόδια με τα οποία συλλαμβάνουν την τροφή τους από το εξωτερικό περιβάλλον και την μεταφέρουν μέσα στο ενδόπλασμα στα πεπτικά κενοτόπια με μια κυματοειδή κίνηση. Το κέλυφός τους είναι ενδοσκελετικός σχηματισμός, δηλαδή εκκρίνεται από το ίδιο το ζώο εξ ολοκλήρου ή κατασκευάζεται από εξωγενή υλικά, τα οποία προσλαμβάνει το ζώο με τα ψευδοπόδια και τα οποία με συνδετική ύλη, που εκκρίνεται από το ζώο, συνενώνονται μεταξύ τους. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 13

15 Το πως κατασκευάζεται το κέλυφος από το πρωτόπλασμα δεν είναι απόλυτα γνωστό. Η κατασκευή ορυκτοποίηση- αυτού ελέγχεται από μια πρωτεϊνική οργανική ουσία του πρωτοπλάσματος, όπου κατευθύνει την ανάπτυξη μικροσκοπικών κρυσταλλίων ασβεστίου και αραγωνίτη. Πιθανό κλειδί της ορυκτοποίησης του κελύφους είναι η έλξη που ασκείται στο ιόν του ασβεστίου του θαλασσινού νερού από τα αμινοξέα της πρωτεΐνης το ιόν του ασβεστίου έλκει το ανθρακικό κατιόν. Αποτελείται από ένα ή περισσότερους θαλάμους, στο τοίχωμα των οποίων διακρίνονται καμιά φορά οπές, τρήματα, από τα οποία εξέρχονται τα ψευδοπόδια. Η αρχική φύση του κελύφους είναι χιτινώδης, αποτελείται από τεκτίνη και αυτή δίνει γένεση στη συνέχεια σε κελύφη ασβεστολιθικά, συμφυρματοπαγή ή ψαμμιτικά, πυριτικά, αραγωνιτικά. Το ασβεστολιθικό κέλυφος των Τρηματοφόρων με βάση τη δομή του διακρίνεται σε: αδιάτρητο ή πορσελανώδες, διάτρητο ή υαλώδες και κυψελώδες ή μικροκοκκώδες. Συνήθως στα συμφυρματοπαγή, μικροκόκκωδη και ασβεστολιθικά πορσελανώδη κελύφη των Τρηματοφόρων, το τοίχωμα δεν έχει ελασματοειδή κατασκευή. Κάθε νέος θάλαμος προστίθεται χωριστά χωρίς να επικαλύπτει τον προηγούμενο θάλαμο. Αντίθετα στα ασβεστολιθικά υαλώδη κελύφη το τοίχωμα έχει ελασματοειδή κατασκευή. Αυτό συμβαίνει γιατί με κάθε νέο θάλαμο προστίθεται ένα στρώμα επάνω στην εξωτερική επιφάνεια ολόκληρου του κελύφους που είχε προηγούμενος σχηματισθεί. Έτσι οι προηγούμενοι θάλαμοι είναι πολύ παχύτεροι των επόμενων. Τα στρώματα αυτά είναι ευδιάκριτα σε τομή του τοιχώματος. Τρείς τύποι τοιχώματος με ελασματοειδή κατασκευή έχουν παρατηρηθεί: το μονοελασματικό τοίχωμα, το ροταλιδοειδές και το διελασματικό. Το κέλυφος μπορεί να είναι, μονοθάλαμο ή πολυθάλαμο. Ανόλογα με τον τρόπο συνδέσεως των θαλάμων το κέλυφος διακρίνεται σε (εικόνα 4): 1. Μονόσειρο 2. Δίσειρο 3. Τρίσειρο 4. Πολύσειρο 5. Συνδιασμός των τριών σταδίων, ή των δύο σταδίων 6. Επιπεδοσπειροειδές 7. Τροχοσπειροειδές 8. Αγαθιστεγές ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 14

16 Εικόνα 4: Μορφές κελύφους τρηματοφόρων Το κέλυφος εμφανίζεται με ποικιλία σχημάτων. Έτσι μπορεί να είναι ακανόνιστο, σφαιρικό, κυλινδρικό, διακλαδισμένο ή δενδροειδές, ριπιδοειδές, κωνικό, περιελιγμένο, ατρακτοειδές, δισκοειδές, φακοειδές, αστεροειδές, κυκλικό. Οι θάλαμοι πάλι έχουν ποικιλία σχημάτων. Είναι σφαιρικοί, αχλαδοειδείς, σωληνοειδείς, ωοειδείς, ημισφαιρικοί, γωνιώδεις, ημικυκλικοί, σφηνοειδείς, κυκλικοί, ριπιδοειδείς κ.λπ. μπορεί να φέρουν επιμηκύνσεις, άκανθες, τρόπιδα, ή και άλλους σχηματισμούς (εικόνα 6). Οι κύριοι μορφολογικοί χαρακτήρες του κελύφους είναι: η πρωτοκόγχη, ο θάλαμος, το διάφραγμα ή διαχωριστική επιφάνεια, οι γραμμές ραφών ή ραφές, ομφαλός, τρόπιδα, στοματικό άνοιγμα. Διακρίνουμε τα εξής είδη γραμμών: ανυψωμένες, πεπιεσμένες, πεπαχυσμένες, επίπεδες, ευθείες, καμπύλες, μαιανδρικές, σιγμοειδείς, ακτινωτές. Αποτελούν χρήσιμο χαρακτήρα για τον προσδιορισμό του είδους. Ο ομφαλός διακρίνεται σε ανυψωμένο ή πεπιεσμένο. Επίσης χρήσιμο για τον προσδιορισμό του είδους αποτελεί η περιγραφη της ραχιαίας ή σπειροειδούς όψης (η ανειλιγμένη όψη, όπου διακρίνονται όλοι οι ελιγμοί), της κοιλιακής ή ομφαλικής όψης ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 15

17 (η ενειλιγμένη όψη,όπου ο τελευταίος ελιγμός καλύπτει τους προηγούμενους) και της μετωπικής ή διαφραγματικής επιφάνειας (η εξωτερική διαφραγματική επιφάνεια του τελευταιού θαλάμου, όπου συνήθως υπάρχει το στοματικό άνοιγμα )(εικόνα 5). Εικόνα 5: Ραχιαία ή σπειροειδής όψη, 2)κοιλιακή ή ομφαλική, 3)στοματικό άνοιγμα Το αρχικό στοματικό άνοιγμα λέγεται κύριο στοματικό άνοιγμα ενός κελύφους. Όταν σ ένα θάλαμο υπάρχουν περισσότερα από ένα στοματικά ανοίγματα αυτά λέγονται συμπληρωματικά ή δευτερεύοντα. Ως προς τη θέση το στοματικό διακρίνεται σε: ακραίο ή τελικό, μη ακραίο στη βάση του τελευταίου θαλάμου στο σημείο επαφής με τον προηγούμενο στα επιπεδοσπειροειδή κελύφη, μη ακραίο στη βάση του τελευταίου θαλάμου στα περιελιγμένα τροχοειδή κελύφη και συμπληρωματικό. Ως προς το σχήμα διακρίνεται σε απλό και πολλαπλό. Η αύξηση του κελύφους έχει παρατηρηθεί σε βενθονικά αρτίγονα άτομα που ζουν σε αβαθή νερά. Τα πολυθάλαμα γένη παρουσιάζουν περιοδική αύξηση του κελύφους και συσσώρευση ορυκτού υλικού για τη δημιουργία νέων θαλάμων. Ενίοτε κατά το στάδιο δημιουργίας νέων θαλάμων το άτομο εγκλείεται σε μια κύστη. Διμορφισμός των κελυφών ονομάζεται το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο ένα είδος Τρηματοφόρου εμφανίζεται με δύο διαφορετικά κελύφη που οφείλονται στα στάδια του κύκλου αναπαραγωγής. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται μόνο σε βενθονικά Τρηματοφόρα. Κατά τον τριμορφισμό των κελυφών υπάρχουν τρεις μορφές για κάθε είδος Τρηματοφόρου, δύο μακροσφαιρικές μορφές η Α1 και Α2 και η μικροσφαιρική μορφή Β. Τα Τρηματοφόρα είναι κυρίως θαλάσσιοι οργανισμοί, ελάχιστοι προσαρμόζονται σε υφάλμυρα νερά και μόνο η οικογένεια Αllogromiidae ζει σε γλυκά νερά. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 16

18 Εικόνα 6: Μορφολογικοί χαρακτήρες τρηματοφόρων(σύμφωνα με τους BOLTOVSKY & WRIGHT 1976) Ζουν με τους εξής τρόπους: α) Ως βενθονικοί οργανισμοί στους πυθμένες των θαλασσών προσκολλημένοι σε Φύκη, Κοράλλια ή άλλους οργανισμούς ή ελεύθερα κινούμενα και αποτελούν το λεγόμενο βένθος. Όλα τα Τρηματοφόρα στο αρχικό στάδιο της ζωής τους, ζουν ελεύθερα και κατόπιν δύναται να προσκολληθούν ή να ζουν μόνο εποχιακά προσκολλημένα και τον υπόλοιπο χρόνο ελεύθερα. Ελάχιστα Τρηματοφόρα ζουν ως παράσιτα. Τα ελεύθερα κινούμενα Τρηματοφόρα κινούνται με τα ψευδοπόδια και η ταχύτητα κινήσεώς τους εξαρτάται από το μέγεθος, σχήμα του κελύφους και ηλικία του ατόμου. Τα νεαρά κινούνται ακόμα ταχύτερα. Έχει υπολογισθεί η ταχύτητα κινήσεως του αρτίγονου γένους Iridia ότι είναι 1mm το λεπτό. β) Ως πελαγικοί οργανισμοί επιπλέοντας ελεύθεροι και μετακινούμενοι παθητικά από τα θαλάσσια ρεύματα και ανήκουν στο λεγόμενο πλαγκτόν. Τα πλαγκτονικά Τρηματοφόρα είναι λιγότερα σε αριθμό γενών, αλλά περισσότερα σε αριθμό ατόμων. Παρουσιάζουν μεγάλη γεωγραφική διασπορά καθώς μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις από τα θαλάσσια ρεύματα. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 17

19 1.6.2 ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΑ: Ζουν τόσο σε θαλάσσια περιβάλλοντα,όσο και σε χερσαία υφάλμυρα και λιμναία. Ζουν κυρίως ως βενθονικοί οργανισμοί εκτός από τα Πτερόποδα τα οποία είναι πελαγικά. Εικόνα 7: Μορφολογικά χαρακτηριστικά τυπικού κελύφους γαστερόποδου Έχουν εμφανισθεί από το Κατώτ. Κάμβριο και ζουν ως σήμερα ενώ αφθονούν σε όλες τις θάλασσες. Ως απολιθώματα έχουν βρεθεί σε ιζηματογενή πετρώματα όλων των γεωλογικών εποχών, καθώς τα περισσότερα αυτών φέρουν περιελιγμένο εξωτερικό όστρακο. Το σώμα τους αποτελείται από της κυρίως κεφαλή, η οποία φέρει κεραίες οφθαλμός, αισθητήρια όργανα και στόμα. Ακολουθεί το επιμήκες κυρίως σώμα στο οποίο φέρει, στο κάτω κοιλιακό μέρος όπου υπάρχει το πόδι, μια επίπεδη επιφάνεια με την οποία ο οργανισμός έρπει. Ο ερπυσμός επιτυγχάνεται με κυματοειδής κινήσεις που προκαλούνται από συσπάσεις συστολές του μυϊκού συστήματος του ποδιού. Το πόδι εκτός από τον ερπυσμό χρησιμεύει ως σκαπτικό ή διατρητικό όργανο για να ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 18

20 προσκολλάται ο οργανισμός σε βραχώδεις επιφάνειες ή είναι μεγάλο και εκτινάσσει με συσπάσεις τον οργανισμό (εικόνα 8). Εικόνα 8: Μορφολογία μαλακών μερών Το ζων γαστερόποδο μεταφέρει το όστρακο του στη ράχη του με την κορυφή του στο πίσω μέρος και το στοματικό άνοιγμα προς τα κάτω. Τα γαστερόποδα διατρέφονται με διαφόρους τρόπους. Το όστρακο των γαστερόποδων είναι γενικά ένας επιμήκης κώνος, κλείστος στην κορυφή και ανοικτός στο άλλο άκρο, ο οποίος περιστρέφεται με διάφορους τρόπους. Συνήθως η περιστροφή είναι ελικοειδής και γίνεται γύρω από έναν κάθετο άξονα. Υπάρχουν άτομα με επιπεδοσπειροειδές συμμετρικό όστρακο. Συνήθως οι ελιγμοί εφάπτονται ο ένας του άλλου. Η περιέλιξη είναι δεξιόστροφη, υπάρχει όμως σε σπάνιες περιπτώσεις και αριστερόστροφη. Τα κύρια μορφολογικά χαρακτηριστικά του οστράκου είναι: η κορυφή, η γραμμή περιέλιξεως, οι ελιγμοί και το στόμιο ή στοματικό άνοιγμα. Το τοίχωμα του όστρακου των γαστερόποδων αποτελείται από: το περιόστρακο, το μεσόστρακο και το υπόστρακο. Τα γαστερόποδα πρέπει να προέρχονται από κάποιο προγονικό μαλάκιο με αμφίπλευρη συμμετρία. Το περιελιγμένο όστρακο και η ικανότητα που παρουσιάζουν να αποσύρονται μέσα σε αυτό έχουν δώσει στα γαστερόποδα πλεονεκτήματα επιβίωσης. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 19

21 1.6.3 ΔΙΘΥΡΑ: Τα δίθυρα είναι θαλάσσιοι, λιμναίοι ή υφάλμυροι οργανισμοί. Οι περισσότεροι θαλάσσιοι αντιπρόσωποί τους, είναι βενθονικοί οργανισμοί, που ζουν ως επιπανίδα ή ενδοπανίδα και είναι αιωρηματοφάγοι ή διηθηματοφάγοι. Εικόνα 9: Μορφολογικά χαρακτηριστικά τυπικού κελύφους διθύρων Έχουν εμφανισθεί από τις αρχές του Παλαιοζωικού αιώνα και παρουσίασαν έντονη διαφοροποίηση από το Ορδοβίσιο και μετά. Κατά το Μεσοζωικό αιώνα εμφανίζονται αφθονότερα και από τις αρχές του Καινοζωικού αιώνα αφθονούν και επικρατούν μέχρι σήμερα. Ο οργανισμός σχηματίζει ένα εξωτερικό κέλυφος μέσα στο οποίο ζει. Το όστρακο εκκρίνεται από το μανδύα και είναι ασβεστολιθικής σύστασης. Αποτελείται από δύο ισομεγέθεις ή άνισες θυρίδες. Σε σχέση με τη θέση του οργανισμού μέσα στο όστρακο οι θυρίδες διακρίνοται σε δεξιά θυρίδα και αριστερή. Οι θυρίδες ενώνονται στη ραχιαία πλευρά τους, όπου υπάρχει ο σπόνδυλος, με το κλείθρο, το οποίο δύναται να φέρει δόντια και αντίστοιχες εσοχές, τα βόθρια. Οι θυρίδες κλείνουν με σύστημα προσαγωγών μυών και ανοίγουν με την προς τα έξω πίεση ενός ελαστικού σύνδεσμου, που βρίσκεται κατά μήκος του κλείθρου, όταν οι μύες αδρανούν (εικόνα ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 20

22 9). Τα μαλακά μέρη του οργανισμού αποτελούνται από το μανδύα, το σπλαχνικό σάκο, τα αναπνευστικά όργανα και το πόδι. Οι δύο θυρίδες από τις οποίες αποτελείται το όστρακο των δίθυρων δύναται να είναι ισομεγέθεις οπότε το όστρακο χαρακτηρίζεται ως ισόθυρο ή ανισομεγέθεις οπότε χαρακτηρίζεται ως ανισόθυρο. Το όστρακο μπορεί να έχει δίαφορα σχήματα και αντίστοιχα και οι θυρίδες αυτού. Μπορεί να είναι κυκλικό, ωοειδές, τριγωνικό ή σχεδόν τετράγωνο, ρυγχοειδές, κυλινδρικό, να έχει σχήμα ακανόνιστο, φακοειδές, ελλειπτικής μορφής, καρδιόσχημο κ.λπ. Το σχήμα του οστράκου έχει σχέση με τον τρόπο που ζει ο οργανισμός. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΣΚΑΦΟΠΟΔΑ: Θαλάσσια Μαλάκια με ασβεστολιθικό σωληνοειδές όστρακο, το οποίο είναι ανοικτό στα δύο άκρα. Το μπροστινό με μεγαλύτερο άνοιγμα είναι άκρο, όπου υπάρχει το στόμιο, βρίσκεται βυθισμένο στο ίζημα για να τρέφεται ο οργανισμός. Στο άλλο άκρο όπου το άνοιγμα είναι μικρότερο βρίσκεται η έδρα και τα βράγχια. Το μήκος του όστρακου είναι συνήθως λίγα cm και μπορεί να φθάσει το μέγεθος αρκετών cm. Το όνομα της η συνομοταξία πήρε από τις ελληνικές λέξεις: σκάβω και πόδι, καθώς οι αντιπρόσωποί της ζουν ως βενθονική ενδοπανίδα με την χρήση του σκαπτικού ποδιού τους βυθισμένοι στο ίζημα (εικόνα 10). Ζουν σε όλα τα βάθη από την παράκτια ζώνη έως και τα 6.000m βάθος, τα περισσότερα όμως ζουν στην υποπαράκτια ζώνη. Τα Σκαφόποδα εξαπλώνονται από το Ορδοβίσιο μέχρι σήμερα. Στην Ελλάδα αφθονούν κυρίως σε στρώματα του Νεογενούς και του Πλειστόκαινου. Έχει βρεθεί κυρίως το γένος Dentalium σε θαλάσσια ιζήματα του Νεογενούς και Πλειστόκαινου στην Πελοπόννησο, Κρήτη, Ιόνια νησιά κ.λπ. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) Εικόνα 10: Μορφολογία σκαφόποδων ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 21

23 1.6.5 ΕΧΙΝΟΕΙΔΗ: Τα Εχινοειδή ζουν ελεύθερα και φέρουν πεντακτινώτη συμμετρία, η οποία μπορεί να μεταπίπτει και σε αμφίπλευρη. Δεν φέρουν βραχίονες. Έχουν εμφανισθεί από το Ορδοβίσιο και ζουν μέχρι σήμερα. Απολιθώνεται το όστρακό τους, η θήκη και οι άκανθες. Εικόνα 11: Μορφολογικά χαρακτηριστικά τυπικού κελύφους εχινοειδούς Το όστρακό τους ή θήκη είναι μεσοδερμικής προέλευσης και αποτελείται από μια συμπαγή κάψα η οποία σχηματίζεται από ασβεστολιθικά πινακίδια ή πλάκες και καλύπτεται από επιδερμίδα.το σχήμα της θήκης μπορεί να είναι σφαιρικό, καρδιοειδές, ωοειδές, δισκοειδές, ενίοτε ελαφρά πιεσμένο στους πόλους κ.λπ (εικόνα 11). Το σχήμα του όστρακου έχει σχέση με τον τρόπο ζωής του οργανισμού. Οι ασβεστολιθικές πλάκες ή πινακίδια δυνατόν είναι τετραεδρικά επάλληλα ή να φέρουν φυμάτια. Τα Εχινοειδή είναι αποκλειστικώς θαλάσσιοι οργανισμοί, που ζουν σε όλα τα βάθη, κυρίως όμως αφθονούν σε διαυγή και αβαθή νερά. Ζουν ως βενθονικοί οργανισμοί μη προσκολλημένοι ή στην επιφάνεια των βυθών ή σε οπές, που δημιουργούν μέσα στα ιζήματα ή ημιβυθισμένοι στο ίζημα. Ανάλογα με τον τρόπο ζωής τους έχει διαφοροποιηθεί και το σχήμα της θήκης τους. Τα Εχινοειδή, που ζουν στην επιφάνεια του ιζήματος, μετακινούνται με τη χρήση του σωληνοειδούς βαδιστικών ποδίσκων τους, οι οποίοι διαστέλλονται, τεντώνονται και συστέλλονται. Όταν συστέλλεται ο οργανισμός κινείται στο θαλάσσιο δάπεδο υποβασταζόμενος από άκανθες. Όταν ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 22

24 ζουν σε οπές μέσα στο ίζημα, οι οποίες είναι δυνατόν να φθάνουν σε βάθος και 18cm, η θήκη έχει διαφοροποιηθεί ώστε να είναι σύμφωνη με αυτόν το τρόπο ζωής, καθώς και οι βαδιστικοί ποδίσκοι και οι άκανθες. Τα Εχινοειδή είναι αφθονότερα στους βραχώδεις βυθούς ή σε αμμώδεις και ασβεστολιθικούς, παρά στους λασπώδεις, αργιλώδεις πυθμένες. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΑΝΘΟΖΩΑ: Είναι αποκλειστικώς θαλάσσιοι οργανισμοί, οι οποίοι ζουν μονήρεις ή σε αποκίες, συνήθως σε θερμές θάλασσες. Είναι γνωστά μόνο με τη μορφή πολύποδα καθώς δεν υπάρχει ίχνος σταδίου μέδουσας. Αν και είναι πολύ μεγαλύτερος σε μέγεθος μοιάζει με πολύποδα Υδροζώων. Ο πολύποδας παράγει γαμέτες οι οποίοι γονιμοποιούνται και άμεσα δίδουν προνύμφες από τις οποίες προκύπτει μια νέα γενεά πολύποδα. Είναι γνωστά από το Προκάμβριο ως σήμερα. Ο αριθμός τους και η μορφολογία τους είναι σημαντική για την ταξινόμηση της ομοταξίας. Σκληρά σκελετικά στοιχεία εκκρίνουν κυρίως τα Ζωανθάρια τα οποία είναι σημαντικής γεωλογικής αξίας, καθώς σε ορισμένες γεωλογικές εποχές δημιουργούν υφάλους. Τα Ανθόζωα υποδιαιρούνται σε 3 υφομοταξίες από τις οποίες οι κάτωθι δύο απολιθώνονται: 1. Οκτακοράλλια (Προκάμβριο,Ορδοβίσιο-σήμερα) 2. Ζωανθάρια (Μέσο Κάμβριο-σήμερα) Εικόνα 12: Ανατομία ανθόζωων (το γένος Zaphrentites, σε εγκάρσια τομή, διαδοχικές τομές όπου φαίνεται η ανάπτυξη του ατόμου, καρδινάλιο διάφραγμα) Τα Οκτακοράλλια ζουν στη θάλασσα ως προσκολλημένες αποικιακές μορφές. Ζουν σε όλες τις θάλασσες και σχηματίζουν και υφάλους. Έχουν εμφανισθεί από το ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 23

25 Προκάμβριο, Ορδοβίσιο και ζουν μέχρι σήμερα. Τα Οκτακοράλλια σπανίζουν ως απολιθώματα. Τα Ζωανθάρια, περισσότερο γνωστά ως Κοράλλια είναι οργανισμοί αποκλειστικώς θαλάσσιοι με κοσμοπολίτικη διασπορά σήμερα. Ζουν σε διάφορα υποστρώματα και σε διάφορα βάθη από μέτρα. Ζουν ως μονήρη άτομα ή σε αποικίες και σχηματίζουν πολλές φορές ασβεστολιθικό εξωσκελετό. Έχουν εμφανισθεί από το Μέσο Κάμβριο και ζουν μέχρι σήμερα. Χωρίζονται στα: (1) Τετρακοράλλια, (2) Τραπεζοειδή Κοράλλια και (3) στα Σκληρακτίνια ή Εξακοράλλια. Στην τάξη των Σκληρακτηνίων, η οποία είναι γνώστη και ως εξακοράλλια, ταξινομούνται όλα τα Μεταπαλαιοζωικά Κοράλλια (μετά το Κατωτ. Τριαδικό). Εκκρίνουν έναν αραγωνιτικό εξωσκελετό όπου υπάρχουν διαφράγματα μεταξύ των μεσεντέριων σε αριθμό πολλαπλάσιο του έξι. Αρχικώς αναπτύσσονται 6 πρωτοδιαφράγματα και ακολουθούν διαδοχικοί κύκλοι από 6,12 και 24 μεταδιαφράγματα τα οποία παρεμβάλλονται και στα 6 εξαμόρια. Με την διάταξη αυτή των διαφραγμάτων διακρίνονται αμέσως των τραπεζοειδών. Κάθε κύκλος αναπτύξεως είναι ολοκληρωμένος πριν αναπτυχτει ο επόμενος (εικόνα 12). Τα Ανθόζωα που βρέθηκαν στην περιοχή μας είναι στην κατηγορία των Εξακοραλλίων. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ: Φέρουν εξωτερικά του σώματός τους ένα περίβλημα σκληρό τον εξωσκελετό και αρθρωτά εξαρτήματα, τα οποία χρησιμοποιούνται ως όργανα διατροφής και κινήσεως. Τα αρθρόποδα είναι τα πλέον διαφοροποιημένα και πολυάριθμα των ασπόνδυλων και καθώς ο στερεός εξωσκελετός τους προσφέρεται για απολίθωση είναι χρήσιμα στην Παλαιοντολογία. Έχουν εμφανισθεί από το Προκάμβριο και ζουν μέχρι σήμερα. Τα αρθρόποδα έχουν πολυφυλετική προέλευση και χωρίζονται σε 5 υπόφυλα: 1.Τριλοβιτόμορφα (Κάμβριο Πέρμιο) 2.Χηληκεραιωτά (Κάμβριο Σήμερα) Ευρυπτέριδα, Ξιφόσουρα, Αράχνες, Σκορπιοί, Ακάρεα, Πυκνογόνιδα 3.Μυριάποδα (Ορδοβίσιο Σήμερα) Χειλόποδα, διπλόποδα, Παυρόποδα, Σύμφυλα 4.Εξάποδα (Δεβόνιο Σήμερα) Έντομα, Κολλέμβολα, Δίπλουρα, Πρότουρα 5.Καρκινοειδή (Κάμβριο Σήμερα) Οστρακώδη, θυσανόποδα, δεκάποδα, Βραγχιόποδα, Κεφαλοκάριδα, Μαξιλλόποδα Τα οστρακώδη είναι μικρα υδρόβια Καρκινοειδή με μέσο μέγεθος 0.5-2mm,που κατασκευάζουν θυρίδες από ασβεστίτη και πέραν του ότι αντιπρόσωποί τους απαντώνται ουσιαστικά σε όλα τα υδρόβια περιβάλλοντα, διατηρούνται εύκολα στα ιζήματα ως απολιθώματα. Τα πρώτα οστρακώδη καταγράφονται σε πετρώματα του Ορδοβισίου, δηλαδή η ομάδα αυτή παρουσιάζει συνεχή παρουσία τα τελευταία 500 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 24

26 εκατ. χρόνια. Είναι πιθανό να προέρχονται από θαλάσσια περιβάλλοντα γι αυτό μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος αριθμός των γενών τους απαντάται στο θαλάσσιο χώρο. Έχουν περιγραφεί πάνω απο απολιθωμένα είδη ενώ υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν πάνω από είδη εκ των οποίων μόνο τα έχουν περιγραφεί. Ζουν από τις αρχές του Κάμβριου ως σήμερα και έχουν βρεθεί απολιθωμένα σε στρώματα όλων των γεωλογικών περιόδων. Το όστρακο τους φέρει ποικιλία μορφολογικών χαρακτήρων, που δίδει στοιχεία για ταξινομικές και φυλογενετικές μελέτες, καθώς και για ανάλυση της μορφολογίας και λειτουργικότητας τους. Το σώμα και τα άκρα ενός οστρακώδους περικλείονται κυρίως από δυο θυρίδες. Οι θυρίδες προέρχονται από πλευρικές αναδιπλώσεις της επιδερμίδας και η κάθε μια έχει ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό έλασμα. Η επιδερμίδα του εξωτερικού ελάσματος και αυτή του περιφερειακού τμήματος του εσωτερικού ελάσματος εκκρίνουν ασβεστολιθικό υλικό για να σχηματίσουν τις σκληρές ασβεστολιθικές θυρίδες οι οποίες σε πολλά βενθονικά είδη είναι πολύ παχιές και δυνατές. Έτσι οι δυο θυρίδες συνδεδεμένες με ένα ραχιαίο κλείθρο σχηματίζουν το όστρακο (εικόνα 13). Εικόνα 4: Μορφολογικά χαρακτηριστικά τυπικού οστρακώδους Τα άρθρα χρησιμοποιούνται κυρίως ως όργανα για θρέψη, κίνηση και αναπαραγωγή. Οι θυρίδες κλείνουν με τη βοήθεια των προσαγωγών μυών, οι οποίοι διαπερνούν το σώμα και επικολλούνται στις θυρίδες. Μύες από άρθρα είναι συνδεδεμένα με την εσωτερική επιφάνεια των θυρίδων,κυρίως ραχιαία,ή με χιτινώδεις ράβδους μέσα στο σώμα και αφήνουν αποτυπώματα στα σημεία σύνδεσής τους με τις θυρίδες ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 25

27 Πρέπει να αναφερθεί ότι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η ευαισθησία τους στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Οι γνώσεις μας για τα σύγχρονα είδη υποδεικνύουν ότι αρκετά είδη έχουν καλά καθορισμένα οικολογικά όρια και για αυτό αλλαγές των απολιθωμένων συγκεντρώσεων στο χρόνο αντικατοπτρίζουν αλλαγές στις περιβαλλοντικές συνθήκες,των οποίων μπορεί να γίνει αναπαράσταση εάν οι οικολογικές προτιμήσεις του κάθε είδους είναι γνωστές. Αντίστοιχα, η αφθονία κάθε είδους σε μια συγκέντρωση δίνει σημαντικές πληροφορίες για τις επικρατούσες περιβαλλοντικές συνθήκες. Για παράδειγμα στα σύγχρονα παράκτια θαλάσσια περιβάλλοντα γνωρίζουμε ότι οι διακυμάνσεις της αλμυρότητας καθορίζουν τη σύνθεση και ποικιλότητα των οστρακωδών και υπάρχουν καλά προσδιορισμένες συναθροισεις, που σε κάθε μια επικρατούν μόλις 1-3 είδη και αντιπροσωπεύουν ολιγόαλα, γλυκά εώς υφάλμυρα, υφάλμυρα εώς θαλάσσια και πλήρως θαλάσσια περιβάλλοντα. Παρομοίως υπάρχουν είδη που προτιμούν ιλυώδη υποστρώματα, κάποια που προτιμούν αμμώδη υποστρώματα και άλλα που ο τρόπος ζωής τους συνδέεται με τη θαλάσσια μακροχλωρίδα. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΒΡΥΟΖΩΑ: Στην πλειονότητα τους είναι θαλάσσιοι αποικιακοί οργανισμοί, οι περισσότεροι των οποίων έχουν ασβεστολιθικό σκελετό. Αφθονούν ως απολιθώματα στις διάφορες γεωλογικές περιόδους και σήμερα παρουσιάζουν μεγάλη εξάπλωση σε όλες τις θάλασσες. Το μέγεθος τους είναι μικρό και για την μελέτη τους χρειάζονται μεγεθυντικά όργανα. Όλα τα βρυόζωα είναι βενθονικοί, προσκολλημένοι οργανισμοί και σχηματίζουν τις αποικίες τους ως δακτυλιοειδή ασβεστολιθικά επιχρίσματα επάνω σε επίπεδες επιφάνεις πετρωμάτων ή σκελετικών στοιχείων άλλων οργανισμών. Κάθε αποικία αποτελείται από εκατοντάδες άτομα. Τα βρυόζωα είναι καλοί δείκτες παλαιοπεριβάλλοντος, στρωματογραφικοί δείκτες και συμβάλλουν στη δημιουργία ιζημάτων. Ο ζων οργανισμός μοιάζει με τον πολύποδα των Κοιλεντερωτών και ονομάζεται ζωίδιο. Το ζωίδιο έχει μέγεθος περίπου ενός χιλιοστού, σχήμα κυλινδρικό, σακκοειδές και στο πάνω μέρος του φέρει αριθμό από πλοκάμια τα οποία σχηματίζουν τον λοφοφόρο. Τα ζωίδια είναι κοιλωματικά. Στην βάση του λοφοφόρου υπάρχει το στόμα που ακολουθείται από πρωτόγονο οισοφάγο και ελεύθερα αιωρούμενο έντερο και καταλήγουν στον πρωκτό. Η έδρα βρίσκεται ή μέσα ή έξω από τον λοφοφόρο. Φέρουν νευρικό σύστημα και σύστημα μυών. Το ζωίδιο εκκρίνει εξωτερικά χιτινώδη ή κεράτινη ή ασβεστολιθική ουσία και σχηματίζει μια εξωτερική κυλινδρική θήκη τη ζωοικία, η οποία φέρει δάπεδο και όχι διαφράγματα. Φέρει άνοιγμα το στόμιο και μερικά φέρουν και πώμα που το καλύπτει (εικόνα 14). Το φαινόμενο του πολυμορφισμού εμφανίζεται σε πολλές ομάδες Βρυόζωων. Πολυμορφισμός είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο σε αποικίες Βρυόζωων υπάρχουν ζωίδια διαφοροποιημένα που εκτελούν διαφορετικές λειτουργίες. (Γεωργιάδου, Συμεωνίδης, Θεοδώρου, 2003) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 26

28 Εικόνα 5: Μορφολογικά χαρακτηριστικά βρυόζωων 2.ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1 ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ Η εργασία υπαίθρου στηρίχθηκε στην παρατήρηση και τη συλλογή ιζηματολογικών και στρωματογραφικών στοιχείων με σκοπό την επιμέρους συμβολή τους στην εργαστηριακή μελέτη και ανάλυση και η κατασκευή στρωματογραφικών στηλών. Η συλλογή μικροπαλαιοντολογικού υλικού απαιτεί ειδική διαδικασία και σχετική εμπειρία. Η επιλογή μιας επιφάνειας για συλλογή δειγμάτων γίνεται μετά από παρατηρήσεις και διαπίστωση ενδείξεων για την ύπαρξη μικροαπολιθωμάτων. Οι επιφανειακοί ορίζοντες έχουν ως επί το πλείστον υποστεί διάβρωση και εξαλλοίωση και τα υπάρχοντα μέσα σε αυτούς μικροαπολιθώματα αλλοιώσεις από φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Πολλές φορές τυχαίνει να εγκλειστούν μεταγενέστερα στον ίδιο με τα μικροαπολιθώματα ορίζοντα σπόροι, όστρακα, μικρά Γαστερόποδα, Οστρακώδη κ.λπ. και να θεωρηθούν από ερευνητές χωρίς πείρα ότι ανήκουν στην ίδια πανίδα. Για να αποφύγει κανείς όλους αυτούς τους παράγοντες, οι οποίοι αλλοιώνουν ποικιλότροπα την πραγματική όψη της πανίδας ενός ορίζοντα, είναι απαραίτητη η συλλογή δειγμάτων να γίνεται από θέση που έχει καθαριστεί πρόσφατα, δηλαδή να έχει αφαιρεθεί ένα επιφανειακό τμήμα από τον ορίζοντα, που πρόκειται να μελετηθεί, και μετά να γίνει η δειγματοληψία. Η συχνότητα της δειγματοληψίας εξαρτάται από τη φύση της μελέτης, τον επιδιωκόμενο σκοπό και τη λιθολογική ανάπτυξη των στρωμάτων που πρόκειται να μελετηθούν. Βλέποντας την τομή μας παρατηρούμε πως έχουμε πλευρική μετάβαση εξαιτίας της οποίας διακρίνουμε τρείς τομές. Τοποθετήσαμε μέτρο στα διάφορα στρώματα προκειμένου να υπολογίσουμε τα πάχη τους και στη συνέχεια πήραμε μετρήσεις κλίσης ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 27

29 και διεύθυνσης με γεωλογική πυξίδα από τις θέσεις δειγματοληψίας καθώς και φωτογραφίες. Φτιάξαμε κι ένα πρόχειρο σκαρίφημα για να μας διευκολύνει. Σε κάθε περίπτωση και στρώμα συλλέγαμε διαφορετικά μακροαπολιθώματα προκειμένου στη συνέχεια να πραγματοποιηθούν βιοστρωματογραφικοί προσδιορισμοί. Συλλέξαμε όμως δείγματα και γύρω από τον ορίζοντα για να δούμε τι συμβαίνει. Έτσι έγινε συστηματική δειγματοληψία σε εννέα διαφορετικά στρώματα. Τα δείγματα που συλλέξαμε τα τοποθετήσαμε μέσα σε πλαστικά σακουλάκια στα οποία αναγράφηκε η τοποθεσία, ο ακριβής ορίζοντας συλλογής και άλλα απαραίτητα στοιχεία. Συλλέξαμε συνολικά 30 δείγματα στα οποία υπήρχαν απολιθώματα από όλα τα στρώματα αλλά και ίζημα και στόχο είχαν τον εντοπισμό και τη μελέτη των διαφόρων μικροαπολιθωμάτων. 2.2 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι εργαστηριακοί μέθοδοι έρευνας περιλαμβάνουν: i. Τον καθαρισμό των μακροαπολιθωμάτων, με τη χρήση μικρών αιχμηρών εργαλείων. Στη συνέχεια εφαρμόσαμε στα καθαρά πλέον απολιθώματα διάλυμα ακρυλικής ρητίνης τύπου paraloid B72 διαλυμένο σε ακετόνη σε διάλυμα 10% για να εμποτιστούν και να γίνουν πιο ανθεκτικά. ii. Τη διάλυση των ιζημάτων που συλλέξαμε από κάθε στρώμα. Ζυγίσαμε 50gr ιζήματος, από κάθε στρώμα, και τα τοποθετήσαμε σε μεταλλικά δοχεία. Γεμίσαμε τα δοχεία με νερό μέχρι να καλυφθεί το δείγμα και στη συνέχεια προσθέσαμε μικρή ποσότητα H 2 O 2. Αφήσαμε το δείγμα έως ότου αποπετρωθεί (περίπου δύο μέρες). iii. Το υγρό κοσκίνισμά των ιζημάτων σε κόσκινα από 0φ έως 4φ, πιο αναλυτικά χρησιμοποιήθηκαν τα κόσκινα 0φ, 1φ, 2φ, 3φ και 4φ. Τα φ μας δείχνουν το μέγεθος των κόκκων που συγκρατεί το κόσκινο. Το 0φ (1000μ) είναι το μεγαλύτερο, συγκρατεί δηλαδή τους μεγαλύτερους κόκκους, ενώ το 4φ (63μ) το πιο λεπτόκοκκο υλικό. Μετά το υγρό κοσκίνισμα τοποθετούμε το περιεχόμενο κάθε κόσκινου σε ποτηράκια ζέσεως τα οποία με τη σειρά τους τα βάζουμε στο φούρνο για εικοσιτέσσερις ώρες στους βαθμούς Κελσίου προκειμένου να εξατμιστεί το νερό και να είναι εύκολη η διαλογή. iv. Στη συνέχεια κάνουμε διαλογή των μικροαπολιθωμάτων από κάθε φ ξεχωριστά σε στερεοσκόπιο μάρκας Carl Zeiss με προσοφθάλμιο φακό μεγέθυνση 10 και αντικειμενικό φακό με μεγέθυνση 40 και 16 (εικόνα 15). Πιο αναλυτικά αδειάζουμε το περιεχόμενο από κάθε ποτήρι ζέσεως σ ένα ορθογώνιο μαύρο μεταλλικό δισκίο διαγραμμισμένο σε τετραγωνάκια 1cm (εικόνα 16). Εάν έχουμε μεγάλη ποσότητα δείγματος κάνουμε τετραμερισμό, αδειάζουμε δηλαδή την ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 28

30 ποσότητα του δείγματος σε λευκό χαρτί και το χωρίζουμε συνεχώς σε τέσσερα μέρη μέχρι να προκύψει η επιθυμητή ποσότητα. v. Εξετάζουμε στο στερεοσκόπιο κάθε φ ξεχωριστά και συλλέγουμε με τη χρήση λαβίδας ή βελόνας (εικόνα 16) γύρω στα τριακόσια μικροαπολιθώματα σε πλακίδια γερμανικού τύπου. Λόγω του μεγάλου αριθμού των διαφορετικών τάξων, χρειαζόμαστε ένα καλό στατιστικό δείγμα. vi. Έχοντας συλλέξει τον απαιτούμενο αριθμό απολιθωμάτων προχωράμε στην αναγνώριση των διαφόρων μορφολογικών τους χαρακτηριστικών και την ομαδοποίησή τους βάση αυτών. vii. Προσδιορισμός τάξων με τη βοήθεια βιβλίων και επιστημονικών ιστότοπων. Έχοντας προσδιορίσει καλά τα τάξα χρονολογούμε τα στρώματα. Με βάση τα αποτελέσματα από τους προσδιορισμούς των συλλεχθέντων απολιθωμάτων και τα ιζηματολογικά χαρακτηριστικά των στρωμάτων στα οποία βρέθηκαν και συλλεχθήκαν τα απολιθώματα οδηγούμαστε σε συμπεράσματα για την παλαιοοικολογία των οργανισμών αυτών και κατ επέκταση για το παλαιοπεριβάλλον διαβίωσης τους και απόθεσης των ιζημάτων ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 29

31 Εικόνα 6: ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΟ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 30

32 Εικόνα 7: (Α)ΟΡΘΟΓΩΝΙΟ ΜΑΥΡΟ ΜΕΤΑΛΛΙΚΟ ΔΙΣΚΙΟ (Β)ΘΗΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ (Γ)ΒΕΛΟΝΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ Δ)ΠΛΑΚΙΔΙΟ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΜΙΚΡΟΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ 2.3 ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ Ο μικροπαλαιοντολόγος τις πρώτες του παρατηρήσεις στα μικροαπολιθώματα κάνει στο ύπαιθρο ή με φακό ή με γυμνό μάτι και μετά στο εργαστήριο με χρήση του στερεοσκοπίου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι στερεοσκοπίων. Εμείς χρησιμοποιήσαμε διοφθάλμιο με προσπίπτον φως μάρκας Carl Zeiss με προσοφθάλμιο φακό μεγέθυνση 10 και αντικειμενικό φακό με μεγέθυνση 4 και 1,6 που με τη μεγέθυνση του προσοφθάλμιου φακού γίνεται 40 και 16 αντίστοιχα. Όλες οι φωτογραφίες των μικρο-απολιθωμάτων είναι τραβηγμένες στο μικροσκόπιο με αντικειμενικό φακό 4 ζουμ φωτογραφικού φακού x5 και ζουμ εικονας x10. Το πρώτο στάδιο για να προσδιορίσουμε ένα μικροαπολίθωμα είναι να δώσουμε μια λεπτομερή περιγραφή η οποία συνοδεύεται από ένα σχέδιο και μια φωτογραφία, στην οποία πρέπει να αναφέρεται η μεγέθυνση του ζεύγους φακών (προσοφθάλμιου και αντικειμενικού) που χρησιμοποιήθηκαν. Κατόπιν θα ανατρέξουμε ή σε συγκριτικές συλλογές ή σε σχετικές βιβλιογραφίες για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τα δείγματά μας, σε ποιο γένος και είδος ανήκουν. Ο προσδιορισμός απαιτεί στοιχεία θετικά, ακρίβεια στις παρατηρήσεις, φρόνηση και σωστή βιβλιογραφική ενημέρωση. Για την εκτίμηση παλαιοβάθους και παλαιοοικολογικών συνθηκών χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης ωκεανικότητας: Δείκτης ωκεανικότητας (oceanity index από Gibson, 1989): %p= 100*P/(P+B) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 31

33 Όπου: P = αριθμός πλανγκτονικών τρηματοφόρων Β = αριθμός βενθονικών τρηματοφόρων p% = δείκτης ωκεανικότητας Αν ο δείκτης ωκεανικότητας είναι μικρότερος του 10% τότε βρισκόμαστε σε περιορισμένο παράκτιο περιβάλλον, ενώ όταν είναι μεγαλύτερο του 95% βρισκόμαστε σε ανοικτό ωκεανό σε βάθος μεγαλύτερο των 1000 m. 2.4 ΚΟΚΚΟΜΕΤΡΙΑ Παρατηρήσαμε ότι στα στρώματα τέσσερα, πέντε, έξι και εννέα δεν υπάρχουν απολιθώματα. Προκειμένου λοιπόν να βγάλουμε συμπεράσματα για το περιβάλλον απόθεσης προχωρήσαμε σε κοκκομετρική ανάλυση στα αντίστοιχα δείγματα ΒΕ5 και ΒΕ6. Η κοκκομετρική ανάλυση είναι μία από τις πλέον βασικές μεθόδους κατάταξης των εδαφών και χρησιμοποιείται διεθνώς. Οι πληροφορίες που παίρνουμε από την κοκκομετρική ανάλυση αφορούν την πηγή τροφοδοσίας, τον τρόπο και τη διάρκεια μεταφοράς των κόκκων και τα περιβάλλοντα απόθεσής τους. Στη συνέχεια περιγράφονται ο απαιτούμενος εξοπλισμός και η διαδικασία της διεξαγωγής της ανάλυσης. 2.5 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Για την πετρολογική μελέτη ενός κλαστικού ιζήματος είναι απαραίτητο να ληφθεί ένα δείγμα που είναι αντιπροσωπευτικό, έτσι ώστε τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την ανάλυση του δείγματος για κάποια ιδιότητα να έχουν καθολική ισχύ για ολόκληρο το πληθυσμό του ιζήματος. Η δειγµατοληψία πρέπει να προηγείται οποιασδήποτε δοκιµής που πρόκειται να υποστεί οποιοδήποτε είδος αδρανούς υλικού και µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τα αποτελέσµατα των δοκιµών στις οποίες θα υποβληθεί ένα ληφθέν δείγµα. εν προσδιο ρίζει ιδιότητα αλλά θέτει όρους για την λήψη ενός αντιπροσωπευτικού δείγµατος. Τα στιγµιαία δείγµατα θα πρέπει να ανακατεύονται και έτσι να αποτελούν το συνολικό δείγµα. Ανάλογα µε το µέγεθος του µέγιστου κόκκου καθώς και µε το επιθυµητό σηµείο δειγµατοληψίας (σωροί αποθήκευσης, µεταφορική ταινία, φορτηγά, πλοία κλπ) πρέπει να ακολουθείται διαφορετική διαδικασία. Επειδή στο εργαστήριο η εξέταση μιας μεγάλης ποσότητας δείγματος είναι πρακτικά δύσκολη, από το δείγμα των αδρανών που προσκομίστηκε στο εργαστήριο επιλέγεται μια μικρότερη ποσότητα αντιπροσωπευτική του όλου δείγματος. Η επιλογή του αντιπροσωπευτικού αυτού δείγματος γίνεται με δύο τρόπους: 1) με συσκευεύες διαχωρισμού δειγμάτων και 2) με τετραμερισμό. Η διαδικασία του τετραμερισμού εκτελείται ως εξής (εικόνα 17): Το προς εξέταση δείγμα αδειάζεται προσεκτικά σε μια επίπεδη επιφάνεια ώστε να σχηματιστεί ένας κώνος. Στη συνέχεια με μια σπάτουλα ανακατέυουμε το δείγμα παίρνοντας υλικό από τη βάση του κώνου και ρίχνοντάς το στην κορυφή. Με το φτυάρι ή τη σπάτουλα ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 32

34 επιπεδώνουμε την κορυφή του κώνου και χωρίζουμε το υλικό σε τέσσερα τεταρτημόρια. Απομακρύνουμε τα δύο κατά κορυφή τεταρτημόρια και κρατάμε το υλικό των δύο άλλων. Στη συνέχεια επαναλαμβάνουμε την παραπάνω διαδικασία άλλη μια φορά έτσι ώστε το τελικό προς εξέταση δείγμα να είναι το ένα τέταρτο περίπου του αρχικού δείγματος. (Αθ. Ρούτουλας) Εικόνα 8: Διαδικασία τετραμερισμού Μια μεταβλητή για ανάλυση είναι το κοκκομετρικό μέγεθος σε ένα κλαστικό ιστό. Η διαδικασία ανάλυσης (π.χ. με κόσκινα) καλείται κοκκομετρική ανάλυση. Κοκκομετρική ανάλυση είναι η ανάλυση που γίνεται στα αδρανή υλικα και η οποία μας παρέχει το ποσοστό επί τοις εκατό της σύνθεσης του αδράνούς σε κόκκους διαφόρων μεγεθών. Τα γραφικά ή αριθμητικά αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης παρέχουν την κοκκομετρική κατανομή του ιζήματος. Πιο συγκεκριμένα: Σχεδόν όλες οι μέθοδοι ανάλυσης ξεκινούν με ένα προζυγισμένο δείγμα και καταλήγουν στο προσδιορισμότων επιμερούς βαρών για συγκεκριμένα διαστήματα διαμέτρου (είτε σε mm είτε σε Φ). Τα ιζήματα διακρίνονται σε χονδρόκοκκα (χάλικες, άμμοι), προερχόμενα κυρίως από μηχανική αποσάθρωση των πετρωμάτων και λεπτόκοκκα (άργιλοι, ιλείς), προερχόμενα από χημικά αποσάθρωση των πετρωμάτων. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες των εδαφών γίνεται ανάλογα με το μέγεθος της μέσης διαμέτρου των εξαρτάται από το σύστημα κατατάξεως. Οι κόκκοι των χονδρόκοκκων ιζημάτων είναι σφαιροειδείς, υποστρόγγυλοι ή γωνιώδεις και η δομή τους διέπεται από δυνάμεις βαρύτητος και τριβής. Η κατανομή των διαφορετικών μεγεθών κόκκων έχει επιπτώσεις στις μηχανικές ιδιότητες των ιζημάτων και πριν από κάθε μελέτη η γνώση της παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την αναμενόμενη συμπεριφορά ως προς την αντοχή και τις καθιζήσεις. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 33

35 Η δοκιμή κοκκομετρικής αναλύσεως χρησιμοποιείται στα πλαίσια ταξινομήσεως των ιζημάτων για να καθορίσει τα ποσοστά της κατανομής των διαφόρων μεγεθών κόκκων του ιζήματοςκαι εκτελείται με τη βοήθεια κοσκίνων για μεγέθη κόκκων μεγαλύτερα από 0,075mm και με τη βοήθεια του πυκνομέτρου για μεγέθη κόκκων μικρότερα από 0,075mm. Το μέγεθος των κοσκίνων εξαρτάται από τη διάμετρο του προς ανάλυση υλικού. Τα απαιτούμενα όργανα για την κοκκομετρική ανάλυση είναι: Δοχεία (πλαστικά ή μεταλλικά) Ζυγός ακριβείας 1/1000 (0,1%gr) του βάρους προς εξέταση δείγματος Σειρά πρότυπων κοσκίνων με κάλυμμα επάνω από το πρώτο κόσκινο και συλλέκτη κάτω από το τελευταίο (εικόνα18). Τα κόσκινα αυτά είναι κατασκευασμένα από κυλινδρικό μεταλλικό (ατσάλινο ή ορειχάλκινο) πλαίσιο διαμέτρου: 200, 203 mm ή 300mm (εικόνα19). Η επιφάνεια κοσκινίσματος είναι κατασκευασμένη από συρμάτινο πλέγμα με οπές τετραγωνικής μορφής. Συσκευή δονήσεως των κοσκίνων Βούρτσα για την απομάκρυνση των κόκκων από τις οπές των κοσκίνων Εικόνα 9: Σειρά κοσκίνων και συσκευή δονήσεων ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 34

36 Εικόνα 10: Κόσκινα Η διαδικασία δοκίμης ξεκινά με τον καθαρισμό των κοσκίνων και του συλλέκτη από κόκκους και σκόνη, ζυγίζεται με ακρίβεια 0,1gr και καταγράφεται το βάρος τους. Λαμβάνεται αντιπροσωπευτικό δείγμα τουλάχιστον 500gr για τις άμμους και τους λεπτούς χάλικες ενώ για τα πιο χονδρόκοκκα το βάρος εξαρτάται από τη διάμετρο των κόκκων. Τοποθετούνται τα κόσκινα και ο συλλέκτης στη συσκευή δονήσεως με τις διαμέτρους των οπών ελαττούμενες από πάνω προς τα κάτω. Ρίχνεται προσεκτικά το δείγμα στο επάνω κόσκινο και κλίνεται τι καπάκι. Υποβάλλεται η σειρά των κόσκινων σε δόνηση έτσι ώστε το υλικό να βρίσκεται σε συνεχή κίνηση επάνω στην επιφάνεια του κοσκίνου επί 10 λεπτά. Στο τέλος της δονήσεως απομακρύνονται τα κόσκινα και ο συλλέκτης, ζυγίζονται και καταγράφεται το βάρος με το συγκρατούμενο ίζημα. Το άδειασμα του περιεχόμενου των κοσκίνων προς ζύγιση ενέχουν τον κίνδυνο να παραμείνουν κόκκοι στους βρόγχους και να απολεστεί ένα μικρό μέρος του ιζήματος. Στη συνέχεια υπολογίζεται το συγκρατούμενο σε κάθε κόσκινο ποσοστό σε σχέση με το αρχικό βάρος καθώς και το αθροιστικά συγκρατούμενο ποσοστό βάρους και βάσει αυτού ευρίσκεται το διερχόμενο αφαιρώντας από το 100% το ποσοστό που συγκρατείται σε κάθε κόσκινο και τα προηγούμενά του. Σε ημιλογαριθμικό διάγραμμα με οριζόντιο άξονα τις διαμέτρους των κόκκων και κατακόρυφο τα διερχόμενα ποσοστά τοποθετούνται τα αντίστοιχα ζεύγη τιμών και σχεδιάζεται η κοκκομετρική καμπύλη. Οι κοκκομετρικές αναλύσεις στοχεύουν τους παρακάτω λόγους: a) Να περιγραφούν τα δείγματα σ όρους στατιστικών μετρήσεων b) Να συγκριθούν δείγματα από όμοια περιβάλλοντα ιζηματογενέσεως ή από όμοιες στρωματογραφικές μονάδες c) Να ερμηνεύσουν το μέσο (άνεμος, ποτάμι, τουρβιδικό ρεύμα της μεταφοράς και της απόθεσης ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 35

37 d) Να ερμηνεύσουν τις διαδικασίες (αιώρηση, σύρσιμο, αναπήδηση) της τελικής απόθεσης e) Να ερμηνεύσουν το περιβάλλον της απόθεσης (κανάλι, πεδιάδα πλημμύρας, αμμώδη παραλία, αμμόλοφος κ.λ.π) Ο βασικός μοχλός για την πραγμάτωση των πιο πάνω στόχων είναι ο υπολογισμός των στατιστικών παραμέτρων. Τέτοιες στατιστικές παράμετροι είναι ο αριθμητικός μέσος, η διάμεσος, η ασυμμετρία, η κύρτωση, η επικρατούσα τιμή, η σταθερή απόκλιση και η τυπική απόκλιση. Ο καθορισμός αυτών των παραμέτρων γίνεται με γραφικό τρόπο. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί μια αθροιστική επί της % συχνότητας καμπύλη πάνω στην οποία λαμβάνονται ορισμένα σημεία από τα λεγόμενα εκατοστημόρια. Τέτοια ορισμένα εκατοστημόρια είναι το 5%, το 16%, το 25%, το 50%, το 75%, το 84% και το 95%. Τα σημεία αυτά ορίζονται πάνω στη καμπύλη, αν από τον άξονα ΟΨ (των συχνοτήτων) και από τις συχνότητες επί της % του 5, 16, 25, 50, 75, 84 και 95 χαράξουμε γραμμές παράλληλες προς τον άξονα ΟΧ (άξονας των τιμών Φ της διαμέτρου) οπότε τα σημεία τομής των γραμμών αυτών με την καμπύλη δίνουν τα ζητούμενα εκατοστημόρια. Από τα εκατοστημόρια αυτά φέρνουμε καθέτους πάνω στον ΟΧ και βρίσκουμε τις αντίστοιχες τιμές της μεταβλητής που απεικονίζουν και εκφράζουν τα εκατοστημόρια. 2.6 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Υπολογίζεται το συγκρατούμενο σε κάθε κόσκινο ποσοστό σε σχέση με το αρχικό βάρος καθώς και τα αθροιστικά συγκρατούμενα ποσοστά βάρους και βάσει αυτού βρίσκεται το διερχόμενο αφαιρώντας από το 100% το ποσοστό που συγκρατείται σε κάθε κόσκινο και τα προηγούμενα του. Σε ημιλογαριθμικό διάγραμμα με οριζόντιο άξονα τις διαμέτρους των κόκκων και κατακόρυφο τα διερχόμενα ποσοστά τοποθετούνται τα αντίστοιχα ζεύγη τιμών και σχεδιάζεται η κοκκομετρική καμπύλη. Από την κοκκομετρική καμπύλη υπολογίζονται τρείς βασικές παράμετροι των εδαφών, η ενεργός διάμετρος D 10 συντελεστής ομοιομορφίας Cu και ο συντελεστής καμπυλότητας Cc. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 36

38 3.ΛΙΘΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 3.1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΜΩΝ Η αλληλουχία των στρωμάτων στην πρώτη στρωματοφραφική στήλη (εικόνα 21), που βρίσκεται στο δυτικό μέρος της τομής, από κάτω προς τα πάνω είναι η εξής: Το πρώτο και κατώτερο τμήμα της τομής αποτελείται από συμπαγή χονδρόκοκκη άμμο, πάχους 7 μέτρων και κίτρινου χρώματος, μέσα στην οποία παρατηρούνται ίχνη βιοαναμόχλευσης και είναι έντομη η παρουσία απολιθωμάτων (εικόνα 20). Ακριβώς από πάνω σε συνέχεια, εντοπίζεται μαύρος ορίζοντας, πάχους 0,11 μέτρων στον οποίο δεν βρέθηκαν απολιθώματα. Το τρίτο στρώμα αποτελεί τα επόμενα 2 μέτρα της ακολουθίας. Πρόκειται για κίτρινη μεσόκοκκη άμμο λιγότερο συμπαγή από το κατώτερο στρώμα, στην οποία η παρουσία των απολιθωμάτων είναι μικρότερη. Επίσης, η παρουσία βιοαναμόχλευσης μειώνεται από το κατώτερο προς το ανώτερο τμήμα της τομής. Το τελευταίο, προς τα πάνω, στρώμα έχει πάχος 2,55 μέτρα και δεν έχουμε καταφέρει να πάρουμε δείγμα. Εικόνα 11: Πρώτο τμήμα τομής ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 37

39 Εικόνα 12: Πρώτη στρωματογραφική στήλη Στη δεύτερη στρωματογραφική στήλη (εικόνα 24), που βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της τομής, από κάτω προς τα πάνω τα στρωματα διατάσσονται ως εξής: Το κατώτερο τμήμα ορατού πάχους 12,8 μέτρα αποτελείται από άμμο με πολύ καλό βαθμό ταξιθέτησης και με διασταυρούμενη στρώση (εικόνα 22), δηλαδή στρώμα ομογενούς ή διαβαθμισμένης άμμου, αποτέθηκε υπό γωνία ως προς την προταρχική κλίση. Πήραμε τις εξής τιμές της κλίσης των στρώσεων: 190 /39, 139 /26, 207 /40, 170 /40. Μέσα στην άμμο βρέθηκαν μαύροι ορίζοντες με πάχος περίπου 0,80 μέτρα ο καθένας (εικόνα). Aπουσία μίκρο- και μάκρο-απολιθωμάτων. Οι στρώσεις της άμμου σχηματίζουν γωνία με τις στρώσεις του επόμενου ορίζοντα. Έτσι το δεύτερο στρώμα αναπτύσσεται ασύμφωνα πάνω στο πρώτο (φαίνεται με τα βελακια στην εικόνα 23) και έχει πάχος περίπου 4 μέτρα. Πρόκειται για έναν κίτρινο αμμούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα, ο οποίος μεταβαίνει σε έναν γκρί πηλούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα. Ο κίτρινος ορίζοντας έχει πάχος 4,05 μέτρα. Στη συνέχεια πάνω από τη κίτρινη αμμούχο απολιθωματοφόρο λιθοφάση αναπτύσσεται ασύμφωνα μια κόκκινη κροκαλοπαγής λιθοφάση. Αυτή έχει πάχος 7,5 μέτρα και απουσία μικρο- και μακρο-απολιθωμάτων. Σε αυτή τη λιθοφάση βρέθηκε συνιζηματογενής πτυχή (εικόνα 25). ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 38

40 Εικόνα 13: Κατώτερο στρώμα στο κεντρικό τμήμα της τομής Εικόνα 14: Επαφή πρώτου και δεύτερου στρώματος ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 39

41 Εικόνα 24: Δεύτερη στρωματογραφική στήλη Τέλος στην τρίτη στήλη (εικόνα 26), που βρίσκεται στο ανατολικότερο τμήμα της τομής, η αλληλουχία των στρωμάτων είναι: 1. Γκρί πηλούχος απολιθωματοφόρος ορίζοντας (εικόνα 27). Έχει πάχος περίπου 3 μέτρα. Σε αυτόν τον ορίζοντα έχουμε τη μεγαλύτερη παρουσία μικρο- και μακρο-απολιθωμάτων, κυρίως κοράλλια, δίθυρα, βραχιονόποδα, γαστερόποδα, τρηματοφόρα, οστρακώδη καθώς επίσης και σκαφόποδα. Μερικά από τα πιο κοινά τρηματοφόρα που συναντάμε ανήκουν στα γένη: Cibicides, Elphidium, Quinqeuloculina, Spiroloculina, Uvigerina και πολλά ακόμη που θα περιγραφούν λεπτομερώς στο επόμενο κεφάλαιο. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 40

42 Εικόνα 25: Συνιζηματογενής πτυχή 2. Γκρί πηλούχος και συνεκτικοποιημένος, απολιθωματοφόρος ορίζοντας, με πάχος περίπου 3,5 μέτρα. Και σε αυτό τον ορίζοντα υπάρχει αφθονία από οστρακώδη, γαστερόποδα, τρηματοφόρα καθώς επίσης έχουμε και παρουσία φυτικών υπολειμμάτων (εικόνα 28) ενώ βρέθηκε και ένα λέπι από ψάρι. Μερικά από τα κοινά τρηματοφόρα που συναντάμε ανήκουν στα γένη: Uvigerina, Cibicides, Listerella, Gyroidina, Elphidium. 3. Λεπτόκοκκη πορτοκαλί άμμος στην οποία δεν βρέθηκαν μικρο- ούτε μακροαπολιθώματα. 4. Πολύμεικτο κροκαλοπαγές κόκκινου χρώματος, με όχι καλή ταξινόμηση και απουσία απολιθωμάτων. 5. Χονδρόκοκκη άμμος χρώματος πορτοκαλί χώρις απολιθώματα και απουσία στρώσης. 6. Πολύμεικτο κροκαλοπαγές (ίδιο με στρώμα 4) 7. Εξαλλοιωμένη, συνεκτικοποιημένη, χονδρόκοκκη άμμος με απουσία στρώσης και απολιθωμάτων ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 41

43 8. Λεπτόκοκκη πορτοκαλί αμμος,διακρίνονται ελάσματα. Απουσία απολιθωμάτων 9. Πολύμεικτο κροκαλοπαγές (ίδιο με στρώμα 4) 10. Πορτοκαλί λεπτόκοκκη αμμος (ίδιο με στρώμα 3) Εικόνα 15: Τρίτη στρωματογραφική στήλη ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 42

44 Εικόνα 16: Γκρί πηλούχος απολιθωματοφόρος λιθοφάση Εικόνα 17: Φυτικά υπολείμματα ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 43

45 3.2 ΛΙΘΟΦΑΣΕΙΣ Οι λιθοφασικές ακολουθίες που αναγνωρίστικαν και μελετήθηκαν χωριστά είναι: 1. Άμμος με πολύ καλό βαθμό ταξιθέτησης και με διασταυρούμενη στρώση. Μέσα στην άμμο βρέθηκαν μαύροι οργανικοί ορίζοντες. Aπουσία μίκρο- και μάκρο-απολιθωμάτων. 2. Κίτρινη αμμούχος, απολιθωματοφόρος άργιλος που έχει και την μεγαλύτερη επιφανειακή εμφάνιση και αναπτύσσεται είτε κανονικά πάνω στην προηγούμενη λιθοφάση είτε ασύμφωνα πάνω στο υπόβαθρο. Το πάχος της κύμαινεται απο μερικά εκατοστά εώς μερικά μέτρα. 3. Συμπαγής άμμος κίτρινου ανοιχτού χρώματος, βρέθηκαν ίχνη βιοαναμόχλευσης. 4. Γκρί πηλούχος απολιθωματοφόρος ορίζοντας. 5. Κόκκινη κροκαλοπαγής. Η επαφή του κροκαλοπαγούς με την κίτρινη απολιθωματοφόρο άμμο είναι διαβρωσιγενής με έντονο ανάγλυφο. Η μέση τιμή του μέγιστου άξονα των κροκάλων κυμαίνεται από 2-5cm. Οι κροκάλες είναι καλά αποστρογγυλεμμένες και σχεδόν αποκλειστικά ασβεστολιθικές. Ακόμη σε κάποια σημεία διαπιστώθηκε η παρουσία επαναλαμβανόμενης διαβαθμισμένης στρώσης. Υπάρχουν εναλλαγές άμμου και πηλούχου άμμου με κροκαλοπαγή. Μέσα σε κάθε μονάδα παρατηρείται φτωχά εκπεφρασμένη οριζόντια στρώση. Γενικά παρατηρείται μείωση του κοκκομετρικού μεγέθους προς τα πάνω. Οι Philipson (1982 και 1959) και Μητσόπουλος (1940) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η γκρι πηλούχος απολιθωματοφόρος λιθοφάση είναι αποθέσεις θαλάσσιου περιβάλλοντος. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και οι Καραγεωργίου (1951) και Φυτρολάκης (1968), αναφέρουν δε επίσης ότι οι κατά θέσεις λιγνιτικές εμφανίσεις στην περιοχή προσδιορίζουν λιμναίο χαρακτήρα. Ο Χριστοδούλου (1960) ξεχωρίζει και υποπεριβάλλοντα και λέει πως τα ιζήματα στο λόφο της Καλαμάτας είναι υποπαράκτια, ενώ τα ιζήματα της λεκάνης Ελαιοφύτου όπου υπάρχουν μάργα και ιλύς αντιστοιχούν σε θαλάσσιες και λιμνοθαλάσσιες αποθεσεις. Οι Nicolaus & Koch (1961) δείχνουν ότι τα κροκαλοπαγή της λεκάνης Καλαμάτας Αβραμίου και ειδικότερα αυτά που βρίσκονται στο Ανατολικό περιθώριο της λεκάνης εξελίσσονται πλευρικά και πάνω από τη κίτρινη αμμούχο απολιθωματοφόρο λιθοφάση. Η Κουτσοβέλη (1987) στη διδακτορική της διατριβή μιλάει για επέλαση της θάλασσας από το κάτω Πλειόκαινο μέχρι και το κάτω Πλειστόκαινο και επίσης δείχνει ότι τα ιζήματα της κίτρινης αμμούχου απολιθωματοφόρου λιθοφάσης αποτέθηκαν κατά το Πρώιμο Πλειστόκαινο. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 44

46 3.3 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΛΙΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΚΟΚΚΟΜΕΤΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΥΛΛΕΧΘΕΝΤΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΟΠΩΣ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΚΚΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΗΣΗ Κάναμε ιζηματολογική ανάλυση στα δείγματα ΒΕ5 και ΒΕ6 σύμφωνα με την οποία και τα δυο είναι χονδρόκοκκη εώς μέτρια χονδρόκοκκη άμμος. Στα παραπάνω δείγματα δεν βρέθηκαν απολιθώματα και πήραμε τις παρακάτω στατιστικές παραμέτρους (πίνακας 1,2) και τις αθροιστικές επί της % συχνότητα καμπύλες (εικόνες 29,30): ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΔΕΙΓΜΑ Φ5 Φ16 Φ25 Φ50 Φ75 Φ84 Φ95 ΒΕ5-0,19 0,108 0,231 0,495 0,821 0,979 1,433 ΒΕ6-0,366-0,147-0,04 0,217 0,473 0,473 0,966 Πίνακας 1: Στατιστικών παραμέτρων κοκκομετρικής ανάλυσης δειγμάτων ΒΕ5, ΒΕ6 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΔΕΙΓΜΑ Md Mz σg σi SK1 KG ΒΕ5 0,495 0, ,4355 0, , , ΒΕ6 0,217 0, ,39 0, ,0, , Πίνακας 2: Στατιστικών παραμέτρων κοκκομετρικής ανάλυσης δειγμάτων ΒΕ5, ΒΕ6 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 45

47 %ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ Σειρά1 ΚΛΙΜΑΚΑ φ(phi scale) Εικόνα 18: Αθροιστική καμπύλη δείγματος ΒΕ %ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ Σειρά1 ΚΛΙΜΑΚΑ φ(phi scale) Εικόνα 19: Αθροιστική καμπύλη δείγματος ΒΕ6 Το 50% κατά βάρος των κομματιών είναι χονδρότερα από τη διάμεσο και το 50% λεπτότερα από αυτή. Η διάμεσος είναι η διάμετρος που αντιστοιχεί στο σημείο της αθροιστικής καμπύλης 50% και μπορεί να εκφραστεί είτε σε mm είτε σε Φ. Το πλεονέκτημα της διαμέσου είναι ότι είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη και η πιο εύκολη στο προσδιορισμό της. Το μειονέκτημα αυτής της παραμέτρου είναι ότι δεν επηρεάζεται από τα άκρα της καμπύλης και συνεπώς δεν εκφράζει όλο το μέγεθος των ιζημάτων ικανοποιητικά. Για τα δείγματά μας η διάμεσος είναι Md (ΒΕ5)=0,495 και Md (ΒΕ6)=0,217. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 46

48 Ο Inman (1952) προτείνει τη φόρμουλα ( )για τον αριθμητικό μέσο, αλλά ο τύπος αυτός δεν είναι αποτελεσματικός σε ασύμμετρες καμπύλες. Ο γραφικός μέσος (Mz) κατά τον Folk (1957) που δίνεται από τη φόρμουλα Mz= είναι πολύ πιο κοντά στο μέσο που δίνει η μέθοδος των ροπών και δίνει πιο πιστή συνολική εικόνα της κατανομης σε σχεση με τη διάμεσο μια και είναι στηριγμένη σε τρία σημεία (Ν. Κοντόπουλος, 2010). Στα δείγματά μας ο γραφικός μέσος είναι: Mz(ΒΕ5)= 0, και Mz(ΒΕ6)= 0, Η σταθερή απόκλιση εκφράζει ομοιομορφία ή ταξιθέτηση των ιζημάτων. Η φόρμουλα κατά Inman ( ) δίνει την γραφική σταθερή απόκλιση σg. Η απόκλιση κατά σ από το μέσο καλύπτει το 68% των τιμών της κατανομής, έτσι στην πιο πάνω φόρμουλα η γραφική σταθερή απόκλιση σg αγκαλιάζει μόνο το 68% της κατανομής. Εάν ένα ίζημα έχει σg 0,5Φ, αυτό σημαίνει ότι τα 2/3 (68%) των κόκκων θα βρίσκονται μέσα στο διάστημα ενός Φ στο κέντρο του οποίου θα βρίσκεται ο αριθμητικός μέσος. Η φόρμουλα κατά Folk (1952) σ1=, δίνει την αποκλειστική σταθερή απόκλιση σ1. Η αποκλειστική γραφική σταθερή απόκλιση σ1 είναι η καλύτερη σαν γραφική παράμετρος μια και καλύπτει το 90% της καμπύλης. Υπολογίσαμε την γραφική σταθερή απόκλιση σg και πήραμε τις τιμές σg(βε5)= 0,4355 και σg(βε6)= 0,39. Υπολογίζοντας την σταθερή απόκλιση με τη φόρμουλα κατά Folk (1957): παίρνουμε τις τιμές σ1(βε5)= 0, για το δείγμα ΒΕ5 και σ1(βε6)= 0, για το δείγμα ΒΕ6. Σύμφωνα με την παραπάνω κλίμακα και τα δύο δείγματα έχουν καλή ταξιθέτηση. Όταν οι τιμές μιας μεταβλητής δεν ισαπέχουν από το σημείο της μέγιστης συχνότητας (επικρατούσα τιμή ή τύπος=mode) και πάντα από τη μια πλευρά του σημείου μέγιστης συχνότητας (Mode) υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός συχνοτήτων σε σχέση προς την άλλη πλευρά του, τότε η καμπύλη είναι ασύμμετρη. Σε μια ασύμμετρη καμπύλη υπάρχουν πάντα προς τη μια πλευρά του τύπου περισσότερο απομακρυσμένες τιμές από αυτόν από ότι στην άλλη πλευρά. Υπάρχουν δύο φόρμουλες προσδιορισμού. Η μια φόρμουλα προσδιορισμού ασυμμετρίας είναι: SK1= ( ) ( ) (Folk& Ward,1957) και η άλλη SK1G = (Inman,1952) Η μέτρηση της ασυμμετρίας με την φόρμουλα κατά Folk & Ward (1957) είναι η αποκλειστική γραφική ασυμμετρία (SK1). Η μέτρηση αυτή καλύπτει το 90% της αθροιστικής καμπύλης. Αντίθετα, η μέτρηση κατά Inman (1952) καλύπτει το κεντρικό 68% της καμπύλης και δεν καταγράφει τα άκρα της. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 47

49 Μια συμμετρική καμπύλη με περίσσεια λεπτού υλικού έχει θετική ασυμμετρία, ενώ μια καμπύλη με περίσσεια αδρομερούς υλικού έχει αρνητική ασυμμετρία. Όσο η τιμή της ασυμμετρίας αποκλίνει από το 0,00 τόσο μεγαλύτερη είναι η ασυμμετρία της καμπύλης. Μια λεκτική κλίμακα της αποκλειστικής ασυμμετρίας είναι η παρακάτω: SK1 από (+) 1,00 - (+) 0,30 πολύ θετική ασυμμετρία (+) 0,30 - (+) 0,10 θετική ασυμμετρία (+) 0,10 - (-) 0,10 σχεδόν κανονική ασυμμετρία (-) 0,10 - (-) 0,30 αρνητική ασυμμετρία (-) 0,30 - (-) 1,00 πολύ αρνητική ασυμμετρία ( Ν. Κοντόπουλος,2010) Υπολογίζοντας την ασυμμετρία για τα δύο δείγματα βρίσκουμε: SK1 (ΒΕ5)= 0, και SK1(ΒΕ6)= 0, Σύμφωνα με την παραπάνω κλίμακα της αποκλειστικής ασυμμετρίας το δείγμα ΒΕ5 έχει θετική ασυμμετρία ενώ το ΒΕ6 έχει σχεδόν κανονική ασυμμετρία. Με τις τιμές των δειγμάτων παίρνουμε τις παρακάτω καμπύλες επί της % βάρος (εικόνες 31, 32). Από αυτές τις καμπύλες μπορούμε να επαληθεύσουμε τα παραπάνω αποτελέσματα βάση της φόρμουλας (Folk & Ward,1957) και συμπεραίνουμε ότι και στα δύο δείγματα υπάρχει περίσσεια λεπτού υλικού ΒΑΡΟΣ % Σειρά1 Εικόνα 20: Καμπύλη % βάρος δείγματος ΒΕ5 ΚΛΙΜΑΚΑ φ(phi scale) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 48

50 ΒΑΡΟΣ% Σειρά ΚΛΙΜΑΚΑ φ(phi scale) Εικόνα 21: Καμπύλη % του δείγματος ΒΕ6 Η κύρτωση μετρά την αναλογία μεταξύ της διασποράς των τιμών στα άκρα και της διασποράς των τιμών στη κεντρική περιοχή της κατανομής, δηλαδή αναφέρεται στον αριθμό συγκέντρωσης των τιμών της μεταβλητής γύρω από τον μέσο και τα άκρα της κατανομής. Αν το κεντρικό τμήμα έχει καλύτερη διασπορά τιμών σε σχέση με τα άκρα, η καμπύλη θα είναι υπερβολικά οξύλικτη ή λεπτόκυρτη. Άν τα άκρα έχουν καλύτερη διασπορά τιμών σε σχέση με την κεντρική περιοχή, η καμπύλη θα είναι πεπλατυσμένη και πλατύκυρτη. Ισχυρώς πλατύκυρτες καμπύλες έχουν δύο επικρατούσες τιμές με σχεδόν ίσους τους δύο τύπους, η γραφική παράστασή τους δίνει μία καμπύλη συχνότητας με δύο κορυφές και ένα κοίλωμα ανάμεσά τους πράγμα που ερμηνεύει τον πλατύκυρτο χαρακτήρα. Μια φόρμουλα για τη μέτρηση της κύρτωσης δίνεται από τον Inman και είναι ( ) ( ). Μια άλλη φόρμουλα είναι KG=, ( ) η οποία δίνει τη γραφική κύρτωση KG κατά το Folk& Ward (1957). Η γραφική κύρτωση (KG) δίνει την απάντηση στην ερώτηση, για δοσμένη διασπορά μεταξύ Φ25 και Φ75, πόσο περισσότερη ή πόσο λιγότερη η διασπορά μεταξύ Φ5 και Φ95. Οι λεπτόκυρτες καμπύλες έχουν KG πάνω από 1,00 π.χ. μια καμπύλη με KG =2,00 έχει ακριβώς δύο φορές μεγαλύτερη διασπορά στις άκρες από ότι μπορεί να έχει μεταξύ Φ25 και Φ75, δηλαδή είναι περισσότερο φτωχά ταξιθετημένο στα άκρα παρά στη κεντρική περιοχή της και οι πλατύκυρτες καμπύλες έχουν KG κάτω από 1,00 π.χ. σε μια καμπύλη με KG =0,70, τα άκρα έχουν μόνο 0,7 της διασποράς που έχει το διάστημα της διασποράς μεταξύ Φ25 και Φ75. Η κύρτωση όπως και η ασυμμετρία, εκφράζει ένα λόγο διασπορών και άρα είναι καθαρός ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 49

51 αριθμός και δεν συνοδεύεται με το σύμβολο Φ. Μια λεκτική κλίμακα που έχει προταθεί για το KG είναι η πιο κάτω: KG < 0,67 πολύ πλατύκυρτη 0,67-0,90 πλατύκυρτη 0,90-1,11 μεσόκυρτη 1,11-1,50 λεπτόκυρτη 1,50-3,00 πολύ λεπτόκυρτη KG > 3,00 πάρα πολύ λεπτόκυρτη Υπολογίστηκε η γραφική κύρτωση στα δείγματά : KG (βε5)= 1, και KG (βε6)= 1, Σύμφωνα με την πιο πάνω λεκτική κλίμακα το δείγμα ΒΕ5 έχει λεπτόκυρτη καμπύλη και το δείγμα ΒΕ6 έχει μεσόκυρτη καμπύλη. Άρα το δείγμα ΒΕ5 έχει καλύτερη διασπορά τιμών στο κεντρικό τμήμα σε σχέση με τα άκρα αφού η καμπύλη του είναι λεπτόκυρτη ενώ το ΒΕ6 που έχει μεσόκυρτη καμπύλη θα έχει περίπου ίδια διασπορά τιμών στο κεντρικό τμήμα με τα άκρα της. (Ν. Κοντόπουλος, 2010) ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 50

52 4.ΒΙΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ 4.1 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Παρουσίαση Πίνακα Έγινε αναγνώριση των μικροαπολιθωμάτων που συλλέξαμε από την οποία προέκυψε ένας αριθμός αποτελεσμάτων, διαφορετικός για κάθε δείγμα. Παρακάτω γίνεται αναφορά των αποτελεσμάτων του κάθε δείγματος χωριστά και παρατίθεται ο πίνακας των αποτελεσμάτων αναλυτικά (πινακας 3). Στο Δείγμα ΒΕ1 βρέθηκαν τρηματοφόρα και μικρό ποσοστό Βρυόζωων 0,3% και Βελόνων αχινού 2%. Το ποσοστό των τρηματοφόρων είναι 97,7% από το οποίο τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα καταλαμβάνουν το 50,3% ενώ τα βενθονικά το υπόλοιπο 47,4%. Τα κυρίαρχα τάξα είναι η Orbulina universa (28,9%), το Cibicides pseudougerianus (17%) και το Globigerinoides (15,3%). Τα ποσοστά απεικονίζονται στο ακόλουθο γράφημα. Συνολικός αριθμός μικροαπολιθωμάτων στο συγκεκριμένο δείγμα 294. Ποσοτικό γράφημα γενών δείγματος ΒΕ1 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 51

53 Τρηματοφορα ΔΕΙΓΜΑ Cancris sp. Lobatula lobatula Cibicides sp. Cibicides pseudougerianus Cibicides ungerianus Cibicides refulgens Cibicides floridanus Planulina sp. Planulina arimensis Quinqeuloculina cooki Quinqeuloculina seminulum Quinqeuloculina sp. Spiroloculina sp. Spiroloculina depressa Trilocullina sp. Pyrgo sp. Pyrgo elongata Pyrgo laevis Nodosaria sp. Nodosaria badensis Nodosaria bigerina Nodosaria emociata BE BE BE3 ΙΔΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕ ΒΕ1 ΚΑΙ ΒΕ2 BE4 ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ BE5 ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ BE6 ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ BE BE BE9 ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ Dentalina sp. Lagena sp. Lenticulina sp. Robulus calcar Robulus inornatus Oolina sp. Bolivina sp. Bulimina sp. Bulimina marginata Reophax sp. Textularia sp. Textularia pseudorugosa Bigenerina sp. Karreriella bradyi Karreriella siphonella Listerella (martinotiella) communis Uvigerina sp. Uvigerina pappi Uvigerina penegrina Ammonia beccari Nucula sp. Elphidium macellum Nonion sp. BE BE BE BE Πίνακας 3: Αναλυτικός πίνακας αποτελεσμάτων μικροπανίδας. Στο άνω τμήμα του πίνακα παρουσιάζονται οι πληθυσμοί των τάξων ανά δείγμα σε απόλυτες τιμές, ενώ στο κάτω τμήμα του πίνακα δίνονται οι αντίστοιχες τμές σε ποσοστά επί τοις εκατό.

54 Οστρακώδη BE1 BE2 BE3 BE4 BE5 BE6 BE7 BE8 BE9 ΔΕΙΓΜΑ Nonion pombilloides Nonion incrassatum Nonion commune Nonionella sp. Gyroidina orbiculoris Fursenkoina sp. Orbulina universa Globigerina sp Globigerinoides Chytheropteron sp. Aurila sp. Tyrrhenochythere sp. Loxoconcha sp. Pseudocantona sucki Βρυοζωα Γαστεροποδα Βελονες αχινου Δαγκάνες καβουριού Σύνολο βενθονικά τρηματοφόρα (B) πλαγκτονικά τρηματοφόρα (P) δείκτης ωκεανικότητας (I%=P/P+B) ποσό δεικτών περιβαλλοντικής πίεσης (S) P%=P*100/(P+B-S) συμφυρματοπαγή τρηματοφόρα υαλώδη τρηματοφόρα πορσελανώδη τρηματοφόρα depth==e{3,58718+(0,03534*%p)} BE1 BE2 BE7 BE

55 Στο Δείγμα ΒΕ2 βρέθηκαν τρηματοφόρα καθώς επίσης Οστρακώδη 6,96 % και Βελόνες αχινού 3,8%. Το ποσοστό των πλαγκτονικών τρηματοφόρων είναι 5,79% και των βενθονικών 83,45%. Κυριαρχούν τα τάξα Cibicides ungerianus (11,7%), Cibicides pseudougerianus (12,9%), Elphidium macellum (20,5%) και Nonion sp. (16,5%). Τα ποσοστά απεικονίζονται στον αναλυτικό πίνακα και στις ακόλουθο γράφημα. Συνολικός αριθμός μικροαπολιθωμάτων στο εν λόγω δείγμα 418. Ποσοτικό γράφημα γενών δείγματος ΒΕ2 Στο Δείγμα ΒΕ7 βρέθηκαν τρηματοφόρα και ελάχιστο ποσοστό από Οστρακώδη 1,55%. Τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα έχουν ποσοστό 7,2% και τα βενθονικά 87,15%. Βρέθηκαν ακόμη Βρυόζωα 1,9%, Γαστερόποδα 1,4%, Βελόνες αχινού 0,5% και Δαγκάνες καβουριού 0,3%. Κυρίαρχο είναι το τάξο Cibicides pseudougerianus (30%). Τα ποσοστά απεικονίζονται στον αναλυτικό πίνακα και στις ακόλουθογράφημα. Τα ποσοστά απεικονίζονται στον αναλυτικό πίνακα και στο ακόλουθο γράφημα. Συνολικός αριθμός μικροαπολιθωμάτων σε αυτό το δείγμα 639. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 53

56 Ποσοτικό γράφημα γενών δείγματος ΒΕ7 Στο Δείγμα ΒΕ8 βρέθηκαν τρηματοφόρα, ελάχιστα Οστρακώδη 0,3% και Βελόνες αχινού 0,3%. Τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα αποτελούν το 29,52% ενώ τα βενθονικά αποτελούν το 69,88%. Κυριαρχούν τα τάξα Cibicides pseudougerianus (30,4%), Uvigerina sp.(13,86%) και Orbulina universa (16%). Τα ποσοστά απεικονίζονται στον αναλυτικό πίνακα και στο ακόλουθο γράφημα. Συνολικός αριθμός μικροαπολιθωμάτων στο δείγμα 599. Ποσοτικό γράφημα γενών δείγματος ΒΕ8 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 54

57 4.2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Βενθονικά τρηματοφόρα Η συστηματική ταξινόμηση που είναι περισσότερο αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα είναι αυτή κατά Loeblich και Tappan (1988) και είναι η ακόλουθη: Βασίλειο: Chromista Υποβασίλειο: Harosa Ανθυποβασίλειο: Rhizaria Φύλο: Foraminifera Ομοταξία: Globothalamea Τάξη: Rotaliida Υπεροικογένεια: Discorbidae Ehrenberg Οικογένεια: Bagginidae Υποοικογένεια: Baggininae Γένος: Cancris DE MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, τροχοσπειροειδές, αμφίκυρτο, συνήθως επίμηκες κι έχει σχήμα αυτιού. Η σπειροειδής του όψη είναι ανειλιγμένη, ενώ η ομφαλική του όψη είναι ενειλιγμένη και φέρει ελαφρά ανοιχτό ομφαλό ή αδιάτρητη πλάκα που καλύπτει μερικώς τον ομφαλό και η οποία είναι προέκταση του τοιχώματος του τελευταίου θαλάμου. Το τοίχωμα είναι ασβεστολιθικό, ακτινωτής κατασκευής, διάτρητο, εκτός από μια περιοχή γύρω από το στοματικό άνοιγμα. Το κέλυφος έχει περιφέρεια γωνιώδη, η οποία καμιά φορά φέρει τρόπιδα. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια λεπτή σχισμή που περιβάλλεται από χείλος που προεξέχει. Βρίσκεται στην ομφαλική περιοχή και εκτείνεται από την περιφέρεια προς τον ομφαλό κατά μήκος της εσωτερικής γραμμής περιελίξεως των θαλάμων. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ολιγόκαινο έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία ο C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 55

58 Εικόνα 1: Cancris sp. Υπεροικογένεια: Planorbulinoide Οικογένεια: Cibicidae Cuhman Υποοικογένεια: Cibicidinae Γένος: Lobatula lobatula Η περιγραφή καθώς και η παλαιοοικολογία είναι ίδια με του Cibicides. Γένος: Cibicides DE MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος του είναι επιπεδόκυρτο και προσκολλημένο με τη ραχιαία όψη. Η ραχιαία του όψη είναι επίπεδη έως κοίλη ανειλιγμένη. Η κοιλιακή όψη είναι τελείως κυρτή, ενειλιγμένη με τη μετωπική επιφάνεια γωνιώδη. Η περιφέρεια του κελύφους είναι γωνιώδης με αδιάτρητη τρόπιδα. Το τοίχωμα του διάτρητου κελύφους είναι ασβεστολιθικό, ακτινωτής δομής διελασματικό τα δε διαφράγματα πολλές φορές έχουν διπλό τοίχωμα. Οι μεγάλες οπές των αρχικών θαλάμων μπορούν να κλειστούν από ελασματικές παχύνσεις του τοιχώματος, ελαφρά διάτρητες στην ομφαλική όψη. Η μετωπική όψη δεν έχει οπές και είναι ορατή από την ομφαλική πλευρά. Το ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 56

59 στοματικό άνοιγμα είναι μια λεπτή σχισμή επί της ραφής, στη βάση του τελευταίου θαλάμου, είναι ενδοπεριθωριακό και εκτείνεται από την ομφαλική όψη δια της περιφέρειας ως τη ραχιαία. Πολλές φορές αυτό παραμένει ανοιχτό και επεκτείνεται κατά μήκος της γραμμής περιελίξεως στη ραχιαία επιφάνεια. Σε πολλούς θαλάμους μπορεί το στοματικό άνοιγμα να περιβάλλεται από λεπτό χείλος. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Κρητιδικό έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: διαβιεί σε κανονικό αρκτικό έως τροπικό θαλάσσιο περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό της κρηπίδας και βαθυάλου με βάθος διαβίωσης τα m. Εικόνα 2: Cibicides sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Cibicides sp. Cibicides pseudougeranus Cibicides ungerianous Cibicides refulgens Cibicides floridanus ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 57

60 Οικογένεια: Planulinidae Γένος: Planulina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι δισκοειδές, πεπιεσμένο, τροχοσπειροειδές, με τη ραχιαία του όψη ανειλιγμένη και την ομφαλική εν μέρει ανειλιγμένη. Οι αρχικοί θάλαμοι στη μεγαλοσφαιρική μορφή είναι ορατοί και από τις δύο όψεις, ενώ στη μικροσφαιρική μορφή η κεντρική περιοχή είναι στη ραχιαία όψη ανυψωμένη. Οι γραμμές ραφών είναι ισχυρά τοξοειδής και παχιές. Τα διαφράγματα των θαλάμων φέρουν διπλό διελασματικό τοίχωμα. Το ασβεστολιθικό τοίχωμα του κελύφους έχει ακτινωτή δομή. Το στοματικό άνοιγμα είναι ένα ενδοπεριθωριακό τόξο, που περιβάλλεται από ένα στενό χείλος και είναι αδιάτρητο. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Κρητιδικό έως σήμερα. Είναι γένος κοσμοπολίτικο. Παλαιοοικολογία: Διαβιεί σε βάθη m και σε θερμοκρασία ο C Εικόνα 3: Planulina arimemsis Αναγνωρίσαμε τα είδη: Planulina sp. Planulina arimensis ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 58

61 Ομοταξία: Tubothalamea Τάξη: Miliolida Υπεροικογένεια: Miliolidae Οικογένεια: Hauerinidae Υποοικογένεια: Hauerininae Γένος: Quinqueloculina D ORBIGNY Οι αντιπρόσωποι της οικογένειας αυτής ζουν σε εύκρατα και θερμά νερά και κυρίως αφθονούν σε υφαλογόνες περιοχές. Είναι τύποι βενθονικοί θαλάσσιοι οι οποίοι προσαρμόζονται και ζουν και σε υφάλμυρα νερά. Μερικά γένη (Pyrgo κ.α.) έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται και να ζουν και σε βαθύτερα και ψυχρότερα νερά. Απολιθωμένες μορφές βρίσκονται τόσο ολόκληρες, όσο και μέσα σε ασβεστολιθικά πετρώματα, όπου μελετώνται σε τομές. Περιγραφή: Το κέλυφος έχει σχήμα αγαθιστεγές. Οι θάλαμοι είναι περιελιγμένοι σε πέντε επίπεδα. Οι διαδοχικοί θάλαμοι ελίσσονται σε επίπεδα. Το μήκος κάθε θαλάμου ισούται με το μήκος μισής περιελίξεως και έτσι σε δύο περίπου ελιγμούς σχηματίζονται πέντε θάλαμοι. Κάθε νέος θάλαμος σχηματίζεται σε θέση αντίθετη του προηγούμενου. Οι θάλαμοι καλύπτονται αμοιβαία και εξωτερικά διακρίνονται πέντε. Έχει τελικό, κυκλικό στοματικό άνοιγμα. Στρωματογραφική εξάπλωση Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και σε θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 59

62 Εικόνα 4: Quinqueloculina sp Αναγνωρίσαμε τα είδη: Quinqueloculina sp. Quinqueloculina cooki Quinqueloculina seminulum Οικογένεια: Spiroloculinidae Γένος: Spiroloculina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, λογχοειδούς ή ατρακτοειδούς σχήματος, πολύ επίπεδο με πεπαχυσμένες τις πλευρές. Κατά το αρχικό στάδιο αναπτύξεως του κελύφους οι θάλαμοι διατάσσονται, όπως στο γένος Quinqueloculina. Εν συνεχεία προστίθενται δύο θάλαμοι σε κάθε ελιγμό σε αντίθετες θέσεις και σε ένα επίπεδο. Τελικό, απλό στοματικό άνοιγμα. Στρωματογραφική εξάπλωση Ανώτερο Κρητιδικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 60

63 Εικόνα 5: Spiroloculina depressa Αναγνωρίσαμε τα είδη: Spiroloculina sp. Spiroloculina depressa Οικογένεια: Hauerinidae Υποοικογένεια: Miliolinellinae Γένος: Triloculina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο και στο ασβεστολιθικό του κέλυφος σπάνια υπάρχουν συμφύρματα. Στο αρχικό στάδιο αναπτύξεως του κελύφους στη μικροσφαιρική μορφή οι θάλαμοι διατάσσονται, όπως στο γένος Quinqueloculina. Κατόπιν προστίθενται περιελισσόμενοι σε επίπεδα και έτσι εξωτερικά είναι ορατοί μόνο τρείς θάλαμοι. Το στοματικό άνοιγμα είναι απλό, μεγάλο, κυκλικό με απλό ή διφυή οδόντα. Στρωματογραφική εξάπλωση, Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Γένος: Pyrgo DEFRANCE ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 61

64 Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, παχύ, ωοειδούς σχήματος, ενειλιγμένο. Οι θάλαμοι περιελίσσονται σε επίπεδα αρχικά όπως στο γένος Quinqueloculina κατόπιν όπως στο γένος Triloculina, για να καταλήξει σε κέλυφος όπου οι θάλαμοι περιελίσσονται σε αντίθετα κείμενα επίπεδα. Οι θάλαμοι είναι δισκοειδής έως ημισφαιρικοί. Το στοματικό άνοιγμα είναι τελικό, απλό, επίμηκες σαν σχισμή και φέρει πλατύ διφυή οδόντα. Στρωματογραφική εξάπλωση, Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Είναι είδος το οποίο μπορεί να διακριθεί σε δύο υποομάδες: α) αυτό το οποίο ζει σε κανονικό εύκρατο θαλάσσιο περιβάλλον της εσωτερικής κρηπίδας και σε βάθη 0-50 m, και β) αυτό το οποίο ζει σε κανονικό, ιλυώδες περιβάλλον της κρηπίδας και βαθυάλου σε θερμοκρασίες <5 ο C και βάθη m. Εικόνα 6: Pyrgo sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Pyrgo sp. Pyrgo elongata Pyrgo laevis Ομοταξία: Foraminifera incertasedis Τάξη: Lagenida Υπεροικογένεια: Nodosarioidea ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 62

65 Οικογένεια: Nodosariidae Υποοικογένεια: Nodosariinae Γένος: Nodosaria LAMARCK Περιγραφή:Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επίμηκες, ευθυτενές, πολυθάλαμο. Αποτελείται από μια σειρά σφαιρικών ή ωοειδών θαλάμων. Έχει ευδιάκριτες γραμμές ραφών και κάθετες προς τον άξονα του κελύφους και σχηματίζουν ορθή γωνία με αυτόν. Οι θάλαμοι ή εγκλείουν ο ένας τον άλλο, ή χωρίζονται μεταξύ τους από μικρού μεγέθους επιμήκη λαιμό. Η εξωτερική επιφάνεια του κελύφους ή είναι λεία ή φέρει γραμμώσεις ή πτυχές ή φυμάτια ή άλλα στολίσματα. Τελικό, ακτινωτό στοματικό άνοιγμα. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Πέρμιο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Εικόνα 7: Nodosaria sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Nodosaria sp. Nodosaria badensis Nodosaria bigerina Nodosaria emociata Γένος: Dentalina D ORBIGNY ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 63

66 Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επίμηκες, λεπτό, πολυθάλαμο, μονόσειρο. Οι γραμμές ραφών είναι λοξές. Το στοματικό άνοιγμα είναι ακτινωτό, τελικό. Στρωματογραφική εξάπλωση Λιθανθρακοφόρο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Εικόνα 8: Dentalina sp. Γένος: Lagena Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο και μονοθάλαμο. Το σχήμα του μεταβάλλεται αλλά συνήθως είναι σφαιρικό Η εξωτερική επιφάνεια φέρει ποικίλλουσα διακόσμηση. Το στοματικό άνοιγμα είναι τελικό, κυκλικό, ελλειπτικό ή σαν σχισμή. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: είδος ψυχρών έως τροπικών περιβαλλόντων της κρηπίδας με βάθος διαβίωσης τα m. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 64

67 Οικογένεια: Vaginulinidae Υποοικογένεια: Lenticulininae Γένος: Lenticulina LAMARCK Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επιπεδοσπειροειδώς περιελιγμένο, ανειλιγμένο, φακοειδές, με δύο οφθαλμούς. Οι θάλαμοι αυξάνουν βαθμηδόν σε μέγεθος και έχουν μεγαλύτερο πλάτος παρά ύψος. Οι γραμμές ραφών είναι ακτινωτές, πεπιεσμένες ή ανυψωμένες, ευθείες ή κεκαμμένες. Η εξωτερική επιφάνεια φέρει ποικίλλουσα διακόσμηση με παχιές γραμμές ραφών ή προεξοχές ή κόμβους πάνω στις ραφές. Το στοματικό άνοιγμα είναι πάντα τελικό, ακτινωτό. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Τριαδικό έως σήμερα. Είναι γένος κοσμοπολίτικο. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Γένος: Robulus DE MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επιπεδοσπειροειδές, αμφιπλευροσυμμετρικό με πολυάριθμους θαλάμους. Έχει πλάγιες γραμμές ραφών και η περιφέρεια είναι γωνιώδης με τρόπιδα. Το στοματικό άνοιγμα είναι ακτινωτό με πεπλατυσμένη σαν σχισμή την μεσαία ακτίνα. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Τριαδικό έως σήμερα. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 65

68 Εικόνα 9: Robulus inornatus (αριστερά) και Robulus calcar (δεξιά) Αναγνωρίσαμε τα είδη: Robulus calcar Robulus inornatus Υπεροικογένεια: Polymorphinoidea Οικογένεια: Ellipsolagenidae Υποοικογένεια: Oolininae Γένος: Oolina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι μονοθάλαμο, σχήματος σφαιρικού έως ωοειδούς σπάνια ασύμμετρο. Η επιφάνειά του μπορεί να είναι λεία ή να κοσμείται με γραμμώσεις. Σε κάθε τομή το κέλυφος δίνει σχήμα κυκλικό. Το στοματικό άνοιγμα είναι ακραίο, ενδοσωληνωτό. Ορισμένα από τα είδη αυτό του γένους αυτού παρασιτούν μέσα σε άλλα Τρηματοφόρα. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 66

69 Εικόνα 10: Oolina sp. Ομοταξία: Globothalamea Τάξη: Rotaliida Υπεροικογένεια: Bolivinoides Οικογένεια: Bolivinidae Γένος: Bolivina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι επίμηκες, κάπως πεπιεσμένο με θαλάμους χαμηλούς και πλατύς αναπτυσσόμενους σε διπλή σειρά. Μερικές φορές το κέλυφος είναι περιστραμμένο γύρω από τον επιμήκη άξονα. Μπορεί να παρατηρηθούν προεκτάσεις των επόμενων θαλάμων πάνω στους προηγούμενους. Το τοίχωμα είναι ασβεστολιθικό, διάτρητο, ακτινωτό στη δομή, με επιφάνεια λεία ή με γραμμώσεις και μερικές φορές περιβάλλεται από ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 67

70 περιθώρια. Το στοματικό άνοιγμα είναι στενό, σε σχήμα κόμματος, βασικό στην πρόσοψη του τελευταίου θαλάμου. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Κρητιδικό έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Διαβιεί σε ιλυώδη ιζήματα σε θερμοκρασίες 1-30 ο C και βάθος m. Πρόκειται για είδος της ηπειρώτικης κρηπίδας και ηπειρωτικής κατωφέρειας. Υπεροικογένεια: Buliminoidea Οικογένεια: Buliminidae Γένος: Bulimina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι τρίσειρο, επίμηκες με θαλάμους σφαιρικούς και παχείς. Το τοίχωμα είναι ασβεστολιθικό, λεπτό έως τραχύ, διάτρητο και ακτινωτής δομής. Εξωτερικά ή είναι λείο ή έχει άκανθες, ραβδώσεις κ.λπ.. Το στοματικό άνοιγμα έχει σχήμα κόμματος και βρίσκεται στη βάση του τελευταίου θαλάμου. Οι γραμμές ραφών είναι πεπιεσμένες. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Διαβιεί σε ιλυώδη ιζήματα σε θερμοκρασίες 1-30 ο C και βάθος m. Πρόκειται για βαθυπελαγικό έως παράκτιο είδος πανίδας. Εικόνα 11: Bulimina sp. (αριστερά) και Bolivina sp. (δεξιά) Αναγνωρίσαμε τα είδη: Bulimina sp. Bulimina marginata ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 68

71 Τάξη: Lituolida Υπεροικογένεια: Hormosinoidea Οικογένεια: Reophacidae Γένος: Reophax DE MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος είναι επίμηκες, σχεδόν ευθύ ή ελαφρά τοξοειδές. Οι θάλαμοι είναι λίγοι και αυξάνουν σε μέγεθος καθώς προσθέτονται. Οι γραμμές ραφών είναι σχεδόν οριζόντιες, ασαφείς ή στενές. Το στοματικό άνοιγμα είναι τελικό κυκλικό στο άκρο λαιμού. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Λιθανθρακοφόρο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Τάξη: Textulariida Υπεροικογένεια: Textularioidea Οικογένεια: Textulariidae EHRENBERG Γένος: Textularia DEFRANCE Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επίμηκες, δίσειρο, πεπιεσμένο κατά το δίσειρο επίπεδο. ΟΙ θάλαμοι είναι πολυάριθμοι και σχηματίζουν ελικοειδή γραμμή. Το κέλυφος είναι επιπεδοσπειροειδώς περιελιγμένο. Το τοίχωμα του κελύφους είναι συμφυρματοπαγές. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια τοξοειδής σχισμή στην βάση του τελευταίου θαλάμου. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Κάμβριο, Δεβόνιο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 69

72 Εικόνα 12: Textularia sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Textularia sp. Textularia pseudorugosa Γένος: Bigenerina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επίμηκες. Μοιάζει με το γένος Textularia γιατί είναι δίσειρο κι έχει στοματικό άνοιγμα μια απλή σχισμή. Μετά όμως εξελίσσεται σε μονόσειρο και είναι ολόκληρο το κέλυφος ευθυτενές ελαφρά πεπιεσμένο. Το τοίχωμα του κελύφους είναι συμφυρματοπαγές. Το στοματικό άνοιγμα βρίσκεται στη μετωπική επιφάνεια και είναι τελικό και κυκλικό. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 70

73 Εικόνα 13: Bigenerina sp. Υπεροικογένεια: Eggerelloides Οικογένεια: Eggerellidae Γένος: Karreriella CUSHMAN Περιγραφή: Το κέλυφος είναι επίμηκες, κωνικό και τροχοσπειροειδές. Οι θάλαμοι διατάσσονται πέντε ή περισσότεροι σε κάθε περιέλιξη κατόπιν τέσσερις ή τρεις και στο τελικό στάδιο το κέλυφος γίνεται δίσειρο. Το τοίχωμα του κελύφους είναι συμφυρματοπαγές. Το στοματικό άνοιγμα βρίσκεται ακριβώς πάνω από τη βάση του τελευταίου θαλάμου. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ηώκαινο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 71

74 Εικόνα 14: Karreriella sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Karreriella bradyi Karreriella siphonella Γένος: Listerella CUSHMAN Περιγραφή: Το κέλυφος του είναι τροχοσπειροειδώς περιελιγμένο, επίμηκες, κυλινδρικό. Το τοίχωμα του κελύφους είναι συμφυρματοπαγές, λεπτό. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια κυκλική ή ωοειδής οπή στο άκρο λαιμού και είναι τελικό. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ηώκαινο έως σήμερα. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 72

75 Εικόνα 15: Listerella sp. Τάξη: Rotalida Υπεροικογένεια: Buliminoidea Οικογένεια: Uvigerinidae HAECKEL Υποοικογένεια: Uvigerininae Γένος: Uvigerina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι επίμηκες, ατρακτοειδούς μορφής, τρίσειρο, με εξογκωμένους και σφαιρικούς θαλάμους. Το τοίχωμα είναι διάτρητο και ασβεστολιθικό. Το στοματικό άνοιγμα είναι τελικό, κυκλικό και βρίσκεται στο άκρο αδιάτρητου λαιμού. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ηώκαινο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Ζει σε κανονικό, ψυχρό, θαλάσσιο περιβάλλον της εξωτερικής κρηπίδας και βαθυάλου ζώνης και σε βάθη m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 73

76 Εικόνα 16: Uvigerina sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Uvigerina sp. Uvigerina pappi Uvigerina penegrina Υπεροικογένεια: Rotalioidea Οικογένεια: Rotaliidae EHRENBERG Υποοικογένεια: Ammoniinae Γένος: Ammonia BRUNNICH Περιγραφή: Το κέλυφος είναι αμφίκυρτο, ελεύθερο, τροχοσπειροειδές, με τρείς τέσσερις περιελίξεις. Οι γραμμές ραφών είναι πεπιεσμένες και ελαφρά κεκαμμένες στην κοιλιακή όψη. Τα διαφράγματα αποτελούνται από διπλό τοίχωμα. Στην κοιλιακή επιφάνεια υπάρχουν ανώμαλα διασπαρμένοι κόκκοι κατά μήκος των ραφών και γύρω από τον ομφαλό. Ο ομφαλός έχει σχισμές και ενίοτε φέρει σχηματισμούς κατά το νεαρό στάδιο. Αργότερα θρυμματίζεται σε πολλά τμήματα σαν μικρά κομβία, που φθάνουν ως τον αρχικό θάλαμο. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια σχισμή στη βάση του τελευταίου θαλάμου. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Μειόκαινο έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Ammonia beccari ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 74

77 Υπεροικογένεια: Rotalioidea Οικογένεια: Elphidiidae CALLOWAY Υποοικογένεια: Elphidiinae Γένος: Elphidium MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος είναι επιπεδοσπειροειδές, ελεύθερο, αμφιπλευροσυμμετρικό. Έχει πολλούς θαλάμους. Οι γραμμές ραφών είναι ή ευδιάκριτες ή πεπιεσμένες ή ανυψωμένες. Τα διαφράγματα δευτερογενώς φέρουν διπλό τοίχωμα. Πιθανόν η οξύληκτη περιφέρεια να φέρει καρίνα ή τρόπιδα. Έχει στο κέντρο του μια αδιάτρητη πλάκα και στις δύο όψεις και γύρω απ αυτή τα διαφράγματα σχηματίζουν μια ομφαλική αύλακα. Το στοματικό άνοιγμα βρίσκεται στη βάση του τελευταίου θαλάμου, είναι άλλοτε απλό και άλλοτε αποτελείται από σειρά κυκλικών πόρων. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Κατώτερο Ηώκαινο έως σήμερα. Ζει σε αβαθή θαλάσσια νερά μαζί με φύκη και προσαρμόζεται και σε υφάλμυρα και λιμναία νερά. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Εικόνα 17: Elphidium macellum Αναγνωρίσαμε τα είδη: Elphidium macellum ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 75

78 Υπεροικογένεια: Nonionoidea Οικογένεια: Nonionidae SCHULTZE Υποοικογένεια: Nonioninae Γένος: Nonion DE MONTFORT Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, επιπεδοσπειροειδές και ενειλιγμένο, ελαφρά πεπιεσμένο, διπλεύρως συμμετρικό, με τις δύο όψεις όμοιες και με δύο ομφαλούς εκατέρωθεν και στρογγυλή περιφέρεια. Η εξωτερική περιφερειακή γραμμή είναι λοβοειδής. Οι θάλαμοι είναι πολλοί, ευδιάκριτοι και αυξάνουν βαθμηδόν σε μέγεθος όσο προστίθενται. Οι γραμμές ραφών είναι ακτινωτές, συμπιεσμένες και ελαφρά κυρτές. Το τοίχωμα του κελύφους είναι ασβεστολιθικό, κοκκώδες στη δομή, διάτρητο, με λεία επιφάνεια. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια καμπυλωτή, στενή σχισμή, συνήθως τοξοειδούς σχήματος, στη βάση του τελευταίου θαλάμου στη γραμμή ραφής από τον έναν ομφαλό στον άλλο. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε κανονικά έως χαμηλής αλατότητας νερά και σε βάθη m. είναι χαρακτηριστικό ψυχρών έως τροπικών περιβαλλόντων της κρηπίδας. Εικόνα 18: Nonion sp. Αναγνωρίσαμε τα είδη: Nonion sp. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 76

79 Nonion pombilloides Nonion incrassatum Nonion commune Γένος: Nonionella CUSHMAN Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, τροχοειδές, ελαφρώς πεπιεσμένο με ισχυρή τη ραχιαία όψη και την ομφαλική όψη εντελώς ενειλιγμένη. Οι τελευταίοι θάλαμοι είναι πολύ ασύμμετροι και επί της ομφαλικής όψεως εκτείνεται ένας λοβός, ο οποίος καλύπτει τον ομφαλό. Διαφορά με το Nonion έχει ότι είναι ασύμμετρο και τροχοσπειροειδές και ότι κατέχει ένα ασυμμετρικά αναπτυγμένο τελικό θάλαμο. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ανώτερο Κρητιδικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος m και θερμοκρασία o C. Υπεροικογένεια: Chilostomelloidea Οικογένεια: Gavelinelidae Υποοικογένεια: Gavelinellinae Γένος: Gyroidina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, τροχοσπειροειδές με αποστογγυλεμένη περιφέρεια. Η σπειροειδής όψη του κελύφους είναι επίπεδη, με όλους τους θαλάμους ορατούς, ανειλιγμένη, ενώ η αντίθετη όψη του κελύφους είναι αναθολωμένη, με ανοιχτό ομφαλό, ενειλιγμένη. Οι γραμμές ραφών είναι ακτινωτά προς πλάγια διατεταγμένες, ανυψωμένες ή πεπιεσμένες. Το τοίχωμα είναι ασβεστολιθικό, διάτρητο, κοκκώδες στη δομή. Το στοματικό άνοιγμα είναι μια λεπτή, τοξοειδής σχισμή, που περιβάλλεται από λεπτό χείλος και εκτείνεται κατά μήκος της βάσεως του τελευταίου θαλάμου στην κοιλιακή όψη και ως την περιφέρεια. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ιουρασικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: διαβιεί σε κανονικό, ιλυώδες θαλάσσιο περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό των ψυχρών νερών της κρηπίδας και βαθυάλου ζώνης. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 77

80 Εικόνα 19: Gyroidina sp. Υπεροικογένεια: Fursenkoinoidea Οικογένεια: Fyrsenkoinidae Γένος: Fursenkoina LOEBLICH & TAPPAN Περιγραφή: Το κέλυφος είναι ελεύθερο, στενό, επίμηκες, κυκλικό προς ωοειδές σε τομή. Οι θάλαμοί του είναι εξογκωμένοι, μεγαλύτεροι σε ύψος παρά σε πλάτος. Το αρχικό τμήμα του κελύφους είναι περιστρεμμένο στο διπλής σειράς τμήμα, αργότερα γίνεται λίγο σιγμοειδές και περισσότερο τυπικά διπλής σειράς. Οι γραμμές ραφών είναι ευκρινείς, κοίλες και πεπιεσμένες. Το τοίχωμά του είναι ασβεστολιθικό, εντελώς διάτρητο, κοκκώδες στη δομή και με επιφάνεια λεία. Το στοματικό άνοιγμα είναι στενό, επίμηκες, εκτεινόμενο προς τα πάνω επί της προσόψεως του τελευταίου θαλάμου. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Ανώτερο Κρητιδικό έως σήμερα. Παλαιoοικολογία: Διαβιεί σε βάθος 0-825m και θερμοκρασία o C. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 78

81 Εικόνα 20: Fursenkoina sp. Πλαγκτονικά τρηματοφόρα Τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα είναι μονοκύτταροι θαλάσσιοι μικροοργανισμοί οι οποίοι διαβιούν εντός της υδάτινης στήλης κυρίως στα ανώτερα 200 μέτρα. Το μέγεθός τους κυμαίνεται από περίπου 60 μm έως 1cm. Η θερμοκρασία, η αλατότητα, η πυκνότητα του νερού, τα θρεπτικά συστατικά, το φως, η τυρβώδης κίνηση και τα ρεύματα, αποτελούν τους πιο σημαντικούς παράγοντες ελέγχου της κατανομής των πλαγκτονικών τρηματοφόρων. Έτσι αυτά συνδέονται με συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη. Οι βιοκοινωνίες διακρίνονται σε πολικά, υποπολικά, μεταβατικά, υποτροπικά και τροπικά κλίματα. Από αυτά τα τροπικά είδη παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλία. Υπεροικογένεια: Globigerinoidea Οικογένεια: Globigerinidae ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 79

82 Υποοικογένεια: Orbulininae Γένος: Orbulina D ORBIGNY Περιγραφή: Το κέλυφος είναι σφαιρικό και αποτελείται από έναν, δύο ή τρείς θαλάμους. Στο αρχικό στάδιο οι θάλαμοι είναι διατεταγμένοι τροχοσπειροειδώς. Στο ενήλικο στάδιο οι αρχικοί θάλαμοι, είτε είναι ορατοί στη μια όψη του κελύφους, είτε καλύπτονται εξ ολοκλήρου από τον τελικό θάλαμο. Στο αρχικό στάδιο το πρωτεύον στοματικό άνοιγμα είναι ομφαλικό, ενδοπεριθωριακό. Στο ενήλικο στάδιο το κύριο στοματικό άνοιγμα είναι μετέωρο, αλλά υπάρχουν πολυάριθμα μικρά ανοίγματα γύρω από την επιφάνεια του τελικού θαλάμου. Επίσης σε είδη του γένους αυτού παρατηρούνται στις γραμμές ραφών δευτερεύοντα ραφικά στοματικά ανοίγματα. Τα τελευταία είναι ορατά στην περιοχή, στην οποία ενώνονται οι αρχικοί θάλαμοι με τους τελικούς. Παλαιοοικολογία: Το περιβάλλον καθορίζεται σύμφωνα με το είδος Orbulina universa το οποίο θεωρείται κοσμοπολίτικο καθώς και δείκτης θερμών κλιμάτων. Εμφανίζεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ η κύρια ανάπτυξή του λαμβάνει χώρα από την άνοιξη έως και το φθινόπωρο σε θερμοκρασίες ο C. Εντοπίζεται σε βάθη 25-50m όμως μεταναστεύει σε βάθη μεγαλύτερα από 75m σε περιόδους χαμηλής αλατότητας. Γένος: Globigerina D ORBIGNY Περιγραφή: Το αρχικό στάδιο αναπτύξεως του κελύφους παρουσιάζει μια επιπεδοτροχοσπειροειδή μορφή. Τα ενήλικα άτομα έχουν τροχοσπειροειδή μορφή με θαλάμους σφαιρικούς ή ωοειδής. Το τοίχωμα του κελύφους είναι συχνά λεπτό και διάτρητο με μεγάλες οπές. Η επιφάνεια του κελύφους μπορεί να είναι λεία, λεπτο-ακανθώδης ή με μικρά κοιλώματα. Το στοματικό άνοιγμα είναι ενδοπεριθωριακό, ομφαλικό, με τάση σε μερικά άτομα να εκτείνεται έξω από την ομφαλική όψη. Στρωματογραφική εξάπλωση από το Παλαιόκαινο έως σήμερα. Παλαιοοικολογία: Το περιβάλλον εμφάνιση καθορίζεται από τα είδη Globigerina bulloides και Globigerina obesa. Το G. bulloides συνδέεται με ευτροφικά επιφανειακά νερά, όπως παράκτια αναβρύσματα και περιοχές ποτάμιων απορροών. Το βάθος διαβίωσης είναι m. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 80

83 Εικόνα 21: Globigerina sp. Γένος: Globigerinoides CUSHMAN Περιγραφή: Το κέλυφος μοιάζει με το κελύφους του γένους Globigerina, αλλά επιπλέον, έχει δευτερεύοντα στοματικά ανοίγματα στη σπειροειδή όψη του κελύφους. Η διάταξη των θαλάμων είναι τροχοσπειροειδής με τοιχώματα ρυτινώδη ή ακανθώδη εξωτερικά. Οι θάλαμοι έχουν σχήμα σφαιροειδές προς ωοειδές. Οι γραμμές ραφών είναι ακτινωτές, ελαφρώς καμπύλες και πεπιεσμένες. Το κύριο στοματικό άνοιγμα είναι ενδοπεριθωριακό και κατέχει περισσότερα δευτερεύοντα στοματικά ανοίγματα. Παλαιοικολογία:Το περιβάλλον καθορίζεται από τα είδη Globigerinoides ruber και Globigerinoides trilobus. Το G. ruber διαβιεί στα ανώτερα 50m κοντά στις ακτές και σε αλατότητες Μπορεί να επιβιώσει σε θερμοκρασίες ο C αλλά προτιμά θερμά νερά, κυρίως σχετίζεται με θερμοκρασίες ο C. Το G. trilobus είναι δείκτης θερμών κλιμάτων και αναπτύσσεται σε θερμοκρασίες ο C. Οστρακώδη Bασίλειο: Animalia ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 81

84 Φύλο: Arthropoda Ομοταξία: Ostracoda Τάξη: Podocopida Υπεροικογένεια: Cytheroidea Οικογένεια: Hemicytheridae Γένος: Aurila Περιγραφή: Έχει ασβεστολιθικό δικτυωτό κέλυφος, η εμπρόσθια πλευρά είναι μεγαλύτερη από την οπίσθια πλευρά. Το χείλος που έχει είναι πολύ λεπτό ενώ δεν διακρίνονται δόντια και μυικό αποτύπωμα. Παλαιοοικολογία: Ζει σε θαλάσσιο περιβάλλον και σε βάθη από 1 εώς 112m. Γένος: Tyrrhenocythere Περιγραφή: Έχουν δυκτυωτή υφή στην εξωτερική τους επιφάνεια, στην οποία τα κενά είναι πληρωμένα με ίζημα γι αυτό δεν ειναι ευδιάκριτη. Είναι φανερή η ουραία περιοχή. Το κέλυφος είναι ασβεστολιθικό και διάτρητο. Παλαιοοικολογία: Τα Tyrrhenocythere ζουν σε θαλάσσια περιβάλλοντα με μέση ετήσια θερμοκρασία 12 με 16 C. Οικογένεια: Loxoconchidae Γένος: Loxoconcha Περιγραφή: Παρατηρούμε το ίδιο περίπου πάχος στην εμπρόσθια και την οπίσθια πλευρά,οι οποίες είναι διαγώνιες και παράλληλες μεταξύ τους. Το κέλυφος είναι ασβεστολιθικό και ενώ δεν έχει εξωτερικό διάκοσμο,υπάρχουν πόροι στην επιφάνειά του. Το εσωτερικό των θυρίδων είναι πληρωμένο με ίζημα, γι αυτό δεν είναι εύκολο να διακρίνουμε μυικό αποτύπωμα. Παλαιοοικολογία: Κατά την άνοιξη υπάρχει μικρή αύξηση του αριθμού των ενήλικων ατόμων και ακόμη μεγαλύτερη το καλοκαιρι. Εκτός από τις εποχιακές αλλαγές στη πυκνότητα του πληθυσμού των ενηλίκων, υπάρχουν ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 82

85 σημαντικές αλλαγές στην αναλογία των ενήλικων και ανήλικων ατομων. Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό νεαρών ατόμων κατά την ύστερη καλοκαιρινή περίοδο ενώ μικρό ποσοστό κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες. Εικόνα 22: Loxoconcha sp. αριστερά και Tyrrhenocythere sp. δεξιά ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ Βασίλειο: Αnimalia Συνομοταξία: Molluska Ομοταξία: Bivalvia Τάξη: Pectinoida Οικογένεια: Pectinidae ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 83

86 Γένος: Chlamys Περιγραφή: Το μήκος τους δεν ξεπερνά τα 6cm σε μήκος. Οι δυο θυρίδες του όστρακου είναι ίσες μεταξύ τους ωοειδούς σχήματος. Η εξωτερική επιφάνειά του κοσμήται με ακτινωτές πτυχώσεις. Επίσης, φέρει στα άκρα του κλείθρου ωτίδια, τα οποία προφανώς λειτουργούν για την απομάκρυνση ρευμάτων. Το όστρακο είναι συμπαγές ασβεστιτικής σύστασης και αποτελείται από κρυστάλλους ανθρακικού ασβεστίου.τα χρώματα του ποικίλουν, μπορεί να είναι λευκό, ροζ, κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, η μωβ με όλες τις αποχρώσεις και σε σχήματα ακανόνιστα. Στην Ελλάδα τα καινοζωικά ιζήματα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε Δίθυρα Chlamys με ιδιαίτερα είδη χαρακτηριστικά για το Παλαιογενές, το Νεογενές και το Πλειστόκαινο. Παλαιοικολογία: To Chlamys varia ζει σε αβαθή περιβάλλοντα (το μέγιστο βάθος δεν ξεπερνά τα εκατό μέτρα), κατά μήκος παραλιακών βραχωδών περιοχών. Εικόνα 23: Clamys Varia Αναγνωρίστηκε το είδος: Chlamys varia Γένος: Amussium Περιγραφή:Το Amussium cristatum ανήκει στην ομοταξία των δίθυρων όπως και το Chlamys varia, αποτελούνται από δυο θυρίδες που συνενώνονται μεταξύ τους με έναν σύνδεσμο που ονομάζεται κλείθρο. Η εξωτερική επιφάνεια, είναι διακοσμημένη με αυξητικούς δακτύλιους, οι οποίοι δημιουργούνται καθώς αυξάνει το όστρακο και ακτινωτές πτυχώσεις. Επίσης φέρει ωτίδια στα άκρα του κλείθρου. Το όστρακό του είναι ασβεστιτικής ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 84

87 σύστασης και αρκετά εύθραυστο. Τα μυικα αποτυπώματα της τάξης αυτής μπορεί να είναι ίσομυαρια, ανισομυάρια, ετερομυάρια, προσκολλημένα ή με βύσσο. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα 24: Ammusium Cristatum Αναγνωρίστηκε το είδος: Amussium Cristatum Γένος: Flabelipecten Περιγραφή: Το Flabelipecten flabeliformis αποτελείται από δυο θυρίδες που συνενώνονται μεταξύ τους με το κλείθρο. Η εξωτερική επιφάνεια, είναι διακοσμημένη με αυξητικούς δακτύλιους και ακτινωτές πτυχώσεις. Επίσης φέρει ωτίδια στα άκρα του κλείθρου. Το όστρακό του είναι ασβεστιτικής σύστασης. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 85

88 Εικόνα 57: Flabelipecten sp. Αναγνωρίστηκε το είδος: Flabelipecten Flabeliformis Γένος: Pecten Περιγραφή: Το Pecten benedictus αποτελείται από δύο θυρίδες που συνενώνονται με το κλείθρο οι οποίες το βοηθούν να κολυμπά με το ανοιγοκλέισιμό τους. Ο εξωτερικός διάκοσμος του αποτελείται από βαθειές ακτινωτές πτυχώσεις καθώς φέρει και ωτίδια στα άκρα του κλείθρου. Το κέλυφός του είναι ασβεστιτικής σύστασης. Τα Pecten είναι ανισομυάρια ή μονομυάρια δίθυρα. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα60: Pecten benedictus Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Pecten benedictus ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 86

89 Γένος: Pseudamussium Περιγραφή: Το Pseudamussium fasciculatum αποτελείται από δύο θυρίδες που συνενώνονται με το κλείθρο, στα άκρα του οποίου υπάρχουν ωτίδια. Έχει κέλυφος ασβεστιτικής σύστασης. Τα Pseudamussium fasciculatum που βρέθηκαν στη περιοχή μελέτης έχουν μαύρο χρώμα. Η εξωτερική επιφάνειά τους είναι διακοσμημένη με πέντε ακτινωτές πτυχώσεις, ενώ η επιφάνεια που παρεμβάλλεται μεταξύ των πτυχώσεων ειναι σχεδόν λεία. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα 61: Pseudamussium fasciculatum Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Pseudamussium fasciculatum Τάξη: Arcoida Οικογένεια: Glycymeridida Γένος: Glycymeris Περιγραφή: Το Glycymeris limaculatus είναι δίθυρο με κυκλικό, ασβεστολιθικό κέλυφος. Ο τύπος του κλείθρου του είναι ταξοδοντικός. Τα δόντια είναι πολυάριθμα, σχεδόν παράλληλα μεταξύ τους με κατεύθυνση προς το κέντρο, είναι σχεδόν ισομεγέθη και όμοια. Η εξωτερική επιφάνεια του είναι σχεδόν λεία και κοσμήται από αυξητικούς δακτυλίους. Το γένος Glycymeris είναι ισοαμυάρια δίθυρα. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 87

90 Εικόνα 58: Glycymeris limaculatus Αναγνωρίστηκε το είδος: Glycymeris limaculatus Τάξη: Ostreoida Οικογένεια: Ostreidae Γένος: Ostrea Περιγραφή: Το Ostrea lamessola είναι δίθυρο με ασβεστολιθικό κέλυφος. Κύριο χαρακτηριστικό στη μορφολογία του κελύφούς του είναι οι έντονοι αυξητικοί δακτύλιοι. Έχει σχήμα σχεδόν ωοειδές. Τα Ostrea είναι ανισομυάρια ή μονομυάρια δίθυρα. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα59: Ostrea lamessola Αναγνωρίστηκε το είδος: ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 88

91 Ostrea lamessola Τάξη: Veneroida Οικογένεια:Veneridae Γένος: Venus Περιγραφή: Τα Venus multilamella είναι δίθυρο με ασβετολιθικό κέλυφος στην επιφάνεια του οποίου υπάρχουν πτυχώσεις με τη μορφή αυξητικών δακτυλίων. Το κλείθρο του είναι ετεροδοντικό, δηλαδή κάτω από το σπόνδυλο υπάρχουν δύο- τρία κύρια δόντια καθώς και επιμήκη πλευρικά δόντια εκατέρωθεν αυτού. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα 62: Venus multilamella Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Venus multilamella Ομοταξία: Gastropoda Τάξη: Patellogasteropoda Οικογένεια: Patellidae Γένος: Patella Περιγραφή: Η Patella peroni έχει πεταλιδόμορφο σχήμα, χωρίς περιέλιξη, όπως τα κλασσικά γαστερόποδα και στερείται σίφωνα. Η εξωτερική του επιφάνεια έχει έντονο ανάγλυφο με χοντρές εγκάρσιες γραμμώσεις και αυξητικούς δακτύλιους. Το κέλυφος είναι ασβεστιτικό. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 89

92 Εικόνα 65: Patella peroni Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Patella peroni Τάξη: Sorbeonocha Οικογένεια: Τurritellidae Γένος Turitella Περιγραφή: Η Turitella tricarinata έχει πυργοειδές κέλυφος. Η σπείρα είναι μακριά και αποτελείται από πολλούς ελιγμούς, η διάμετρος των οποίων αυξάνει βαθμιαία και ομοιόμορφα. Το κέλυφος είναι ασβεστιτικό. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα 66: Turitella tricarinata Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Turitella tricarinata ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 90

93 Ομοταξία: Gastropoda Τάξη: Neogastropoda Οικογένεια: Nassariidae Γένος: Νassarius Περιγραφή: Το Νassarius semistratius έχει τουρμπινοειδές όστρακο, δηλαδή κωνικό με κυρτή βάση. Έχει μεγάλο στοματικό άνοιγμα. Το κέλυφος είναι ασβεστολιθικό με λεπτές εγκάρσιες γραμμώσεις καθώς και αυξητικούς δακτύλιους. Είναι φανερή η αύλακα του σίφωνα καθώς και ο τύλος. Η σωματική περιέλιξη έχει μέγεθος περίπου ίσο με την υπόλοιπη σπείρα. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα69: Nassarius semistratius Αναγνωρίστηκε το είδος: Νassarius semistratius Ομοταξία: Skaphopoda Τάξη: Dentalida Οικογένεια: Dentalidae Γένος Antalis Περιγραφή: Ο μανδύας των ειδών Dentalium είναι εξ ολοκλήρου μέσα στο κέλυφος. Το πόδι εκτείνεται από το μεγαλύτερο άκρο του κελύφους, και χρησιμοποιείται για να τρυπώσει δια μέσου του υποστρώματος. Τοποθετούν το κεφάλι τους κάτω στο υπόστρωμα, με το κορυφαίο άκρο του κελύφους (στο πίσω μέρος του σώματος του ζώου) να προεξέχει επάνω στο νερό. Αυτά ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 91

94 τα μαλάκια ζουν σε ιζήματα πυθμένα, τρέφονται με μικροσκοπικά θρύμματα οργανισμών, και τρηματοφόρα. Το κέλυφος είναι κωνικό και καμπυλώνεται, και έχει συνήθως υπόλευκο χρώμα. Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών, το κέλυφος μοιάζει κάπως με χαυλιόδοντα. Είναι κοίλο και ανοικτό στα δύο άκρα. Το άνοιγμα στο μεγαλύτερο άκρο είναι η κύρια ή εμπρόσθια οπή του κελύφους. Το μικρότερο άνοιγμα είναι γνωστό ως το ακραίο άνοιγμα. Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. Εικόνα70: Antalia inaequicostata Αναγνωρίστηκε το είδος: Antalia inaequicostata Οι αντιπρόσωποί τους ανήκαν σε δύο Οικογένειες. Dentaliidae: Dentalium, Antalis Siphonodentaliidae: Siphonodentalium, Cadulus. Ομοταξία: Anthozoa Τάξη: Scleractinia Οικογένεια: Caryophylliidae Γένος: Parasmilia Παλαιοικολογία: Το γένος Parasmilia ανήκει στα ερματυπικά Σκληρακτίνια. Αυτά βρίσκονται σε μικρά βάθη, με καλά φωτιζόμενα νερά και συμβιώνουν με φύκη. Ζουν σε θερμοκρασίες > 18 ο C, σε κανονικές αλμυρότητες και καθαρά νερά. Ο κυματισμός δεν τα επηρεάζει. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 92

95 Εικόνα67: Parasmilia fittoni Εικόνα68: Parsmilia excavate Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Parasmilia fittoni Parasmilia excavate Φύλο: Brachiopoda Ομοταξία: Rhynchonellata Τάξη:Terebratulida Οικογένεια: Terebratulidae Γένος: Terebratula Παλαιοικολογία: Διαβιεί σε θαλάσσιο περιβάλλον. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 93

96 Εικόνα63: Terebratula maxima Εικόνα 64: Terebratula ampula Αναγνωρίστηκαν τα είδη: Terebratula maxima Περιγραφή: Η Terebratula maxima έχει αμφίκυρτο ασβεστολίθικό κέλυφος με δύο άνισες θυρίδες.το δελθύριο είναι κλειστό από τις δελτιδιακές πλάκες. Το κέλυφός του, πτυχώνεται στη μέση και σχηματίζεται μια πτυχή στο εμπρόσθιο τμήμα της μίας θυρίδας και μια αύλακα στην άλλη. Πέρα από αυτή την πτυχή δεν υπάρχει διάκοσμος στο κέλυφος. Τerebratula ampula Περιγραφή: Η Τerebratula ampula έχει αμφίκυρτο ασβεστολίθικό κέλυφος με δύο άνισες θυρίδες. Το δελθύριο είναι κλειστό από τις δελτιδιακές πλάκες. Το κέλυφος είναι λείο χώρις διάκοσμο. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 94

97 1.3 ΒΙΟΦΑΣΕΙΣ Στη βάση της πρώτης στρωματογραφικής στήλης (κεφ.3) έχουμε συμπαγή μεσόκοκκη άμμο με μεγάλο ποσοστό Globigerina sp. C. pseudougerianus, E. macellum και Nonion sp. που αντιστοιχεί στο δείγμα ΒΕ1. Πρόκειται για ισότοπη φάση αφού τόσο τα λιθολογικά όσο και τα παλαιοντολογικά στοιχεία προέρχονται από τον ίδιο χώρο. Βιοφάση με ζωή και χωρίς στρώση. Ακριβώς από πάνω βρίσκεται ένα λεπτό στρώμα μαύρης λεπτόκοκκης άμμου, οι μαύροι ορίζοντες αποτελούνται από οργανικό υλικό που πιθανόν έχει μεταφερθεί από λιμναία δράση, επομένως έχουμε αλότοπη φάση και η βιοφάση μας είναι χωρίς ζωή και στρώση. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το δείγμα ΒΕ2 που χαρακτηρίζεται από μεσόκοκκη άμμο και μεγάλο αριθμό Νonion sp., Cibicides sp. και E. macellum, αλλά και αρκετά οστρακώδη με κύριο αντιπρόσωπο το Aurila sp.. Όπως και στο δείγμα ΒΕ1 έτσι κι εδώ έχουμε ισότοπη φάση και βιοφάση με ζωή και χωρίς στρώση. Στην κορυφή της στήλης έχουμε πάλι μεσόκοκκη άμμο αλλά δν καταφέραμε να συλλέξουμε δείγμα. Η δεύτερη στήλη αντιστοιχεί στα δείγματα ΒΕ4, ΒΕ5, ΒΕ6 και χαρακτηρίζεται από απουσία απολιθωμάτων. Στη βάση της έχουμε μεσο-χονδρόκοκκη άμμο με διασταυρούμενη στρώση και πρόκειται για ισότοπη φάση και βιοφάση χωρίς ζωή και με πλήρη στρώματα. Κατα τόπους έχουμε μαύρη μεσοχονδρόκοκκη άμμο. Όπως προείπαμε οι μαύροι ορίζοντες αντιστοιχούν σε οργανικό υλικό. Έτσι η φάση είναι αλότοπη χωρίς ζωή και στρώση. Συνεχίζουμε με ένα στρώμα ίδιο με αυτό που ανιστοιχεί στι δείγμα ΒΕ2. Την κορυφή της στήλης αυτής καταλαμβάνει ένα κόκκινο κροκαλοπαγές που αντιστοιχεί σε ετερότοπη φάση χωρίς ζωή και στρώση. Στην τρίτη και τελευταία στρωματογραφική μας στήλη συναντάμε από κάτω προς τα πάνω τα παρακάτω στρώματα: Στη βάση της έχουμε γκρί πηλούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα που αντιστοιχεί στο δείγμα ΒΕ7 και έχουμε ισότοπη φάση και βιοφάση με ζωή και χωρίς στρώση. Στη συνέχεια έχουμε γκρί πηλούχο συνεκτικοποιημένο απολιθωματοφόρο ορίζοντα και παρουσία φυτικών υπολειμμάτων (δείγμα ΒΕ8). Μιλάμε λοιπόν για αλότοπη φάση με ζωή και χωρίς στρώση. Ακολουθεί κόκκινο κροκαλοπαγές που καταλαμβάνει την κορυφή της στήλης και αποτελείται απο στρώσεις και ελασματώσεις.. Έχουμε ετερότοπη φάση και βιοφάση χωρίς ζωή με πλήρη στρώματα. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 95

98 5.ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1 ΠΑΛΑΙΟΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΠΑΛΑΙΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Σύμφωνα με τα παλαιοντολογικά ευρύματα, το δείγμα ΒΕ1 υποδηλώνει ένα βάθος απόθεσης γύρω στα m. Το αποτέλεσμα αυτό προέκυψε από το δείκτη ωκεανικότητας (Ι%=51,567). Η παρουσία των πλαγκτονικών τρηματοφόρων είναι ιδιαίτερα μεγάλη σε σχέση με τον πληθυσμό των βενθονικών, συνεπώς είναι πιθανό να αναφερόμαστε στην εξωτερική πλευρά της πλατφόρμας, όπου επικρατούν έντονες υδροδυναμικές συνθήκες. Αυτό ενισχύεται και από την παρουσία θραυσμάτων, όπως βελόνες εχινών και θυρίδες οστρακώδων. Παρατηρείται μεγάλος αριθμός Globigerina sp. που δείχνει βενθονική πανίδα και συνήθως αβαθή κρηπίδα. Επιπρόσθετα η αυξημένη παρουσία των C. Pseudougerianus, E. macellum και Nonion sp. ενισχύει ακόμα την άποψη ότι το παλαιοπεριβάλλον ήταν όχι πολύ μεγάλου βάθους. Στο δείγμα ΒΕ2 εντοπίστηκαν μεγάλοι αριθμοί από Νonion sp., Cibicides sp. και Elpfidium macellum, αλλά και αρκετά οστρακώδη με κύριο αντιπρόσωπο το Aurila sp., το οποίο είναι θαλάσσιο και ζει σε ρηχά νερα (<100m βάθος). Τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα καταγράφηκαν σε μικρότερους πληθυσμούς συγκριτικά με τα βενθονικά. Το βάθος απόθεσης υπολογίζεται σύμφωνα με το δείκτη ωκεανικότητας γύρω στα 40-50m (I%=6,45). Πρέπει να σημειωθεί ότι καταγραφηκαν αρκετά θραυσματα θυρίδων οστρακώδων καθως και βελόνων εχινόδερμων. Συμπερασματικά μπορούμε να αναφερθούμε με σχετική βεβαιότητα σε ένα ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον με ιδιαίτερα έντονες υδροδυναμικές συνθήκες προς την εσωτερική πλευρα της πλατφόρμας. Η άποψη αυτή ενδυναμώνεται αν αναλογιστεί κανείς και το ευρύ φάσμα κοκκομετρικού μεγέθους που συναντάται στο δείγμα (0Φ εώς 4Φ) αλλά και το σχήμα των κόκκων που είναι αρκετά γωνιώδες και όχι τόσο σφαιρικό. Το δείγμα ΒΕ7, σύμφωνα με το δείκτη ωκεανικότητας (Ι%=11,6), υποδηλώνει ένα βάθος 60-70m. Τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα καταγράφηκαν σε μικρότερους πληθυσμούς από τα βενθονικά. Παρατηρείται, επίσης, μεγάλη αύξηση των Miliolides. Η αύξηση αυτή υποδηλώνει λιμνοθαλάσσια χαρακτηριστικά, ίσως κλειστού κόλπου. Επιπρόσθετα, εντοπίστηκαν περισσότεροι τύποι βενθονικών δίσειρων τρηματοφόρων, γεγονός που μαζί με τα παραπάνω, μας δείχνει ότι μιλάμε για ένα περιβάλλον με αρκετά νηρητικό χαρακτήρα. Η αύξηση των συμφυρματοπαγών τρηματοφόρων πιθανόν να δείχνει βαθύτερη εσωτερική κρηπίδα. Υπάρχουν μερικά άτομα ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 96

99 Uvigerina sp. που δείχνει μικρή αύξηση του βάθους σε σχέση με το προηγούμενο δείγμα. Τέλος στο δείγμα ΒΕ7 βρέθηκε μεγάλος αριθμός ατόμων του γένους Parasmilia. Σύμφωνα με την οικολογία των Parasmilia βρισκόμαστε σε σχετικά μικρό βάθο, με καλά φωτιζόμενα νερά. Στο δείγμα ΒΕ8 εντοπίστηκαν μεγάλοι αριθμοί Cibicides sp. Που δείχνουν βάθος μικρότερο από 200m. Ο δείκτης ωκεανικότητας (Ι%=30,08) υποδηλώνει ένα βάθος 70-80m. Επιπλέον εμφανίζεται σε μεγάλο ποσοστό το Orbulina universa, αυτό εμφανίζεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ η κύρια ανάπτυξη του λαμβάνει χώρα από την άνοιξη έως και το φθινόπωρο σε θερμοκρασίες ο C. Εντοπίζεται σε βάθη 25-50m όμως μεταναστεύει σε βάθη μεγαλύτερα από 75m σε περιόδους χαμηλής αλατότητας. Αυτό φανερώνει ότι ίσως βρισκόμαστε σε περίοδο μεγάλης αλατότητας αφού σύμφωνα με το δείκτη ωκεανικότητας είμαστε σε βάθος m. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το τριγωνικό διάγραμμα (εικόνα 71) και το δείκτη ποικιλομορφίας που προκύπτει από αυτό, γίνεται αντιληπτό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των βενθονικών τρηματοφόρων που εντοπίζεται και στα τέσσερα δείγματα χαρακτηρίζεται από υελώδη κελύφη, ένα πολύ μικρό ποσοστό τρηματοφόρων με πορσελανώδες κέλυφος και μικρότερο ποσοστό από συμφυρματοπαγή κελύφη. Αυτό μας παραπέμπει στο συμπέρασμα ότι και τα τέσσερα δείγματα προέρχονται από νερά που εμφανίζεται εποχικότητα, δηλαδή ίσως έχουμε εύκρατο κλίμα με θερμή και ψυχρή περίοδο. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 97

100 Εικόνα 25: Tριγωνικό διάγραμμα βενθονικών τρηματοφόρων 1.2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΩΝ ΑΠΟΘΕΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΦΑΣΕΩΝ Σύμφωνα με τις ιζηματολογικές αναλύσεις που έγιναν στο κατώτερο τμήμα της τομής, το ίζημα είναι χονδρόκοκκη εώς μέτρια χονδρόκοκκη αμμος. Από την άμμο αυτή, συλλέξαμε τα δείγματα ΒΕ4 και ΒΕ5. Από τα δείγματα αυτά, απουσιάζει πρακτικά ο πηλός και η άργιλος και χαρακτηρίζονται ως καθαρή άμμος (clean sand). Άρα τα ΒΕ4 και ΒΕ5 είναι ή άμμοι παραλίας (beach sands) ή άμμοι αμμολόφων (dune sands). Επειδή διαπιστώνεται σχεδόν κανονική μέχρι μέτρια ασυμμετρία, θα πρέπει να δεχθούμε την ερμηνεία της άμμου αμμολόφων (dune sands) επειδή η άμμος παραλίας (beach sands) έχει αρνητική ασυμμετρια. Όπως αναφέρθηκε και στο υποκεφάλαιο 3.1, δεν βρέθηκαν απολιθώματα στα δείγματα. Η απουσία μίκρο- και μάκροαπολιθωμάτων μπορεί να οφείλεται σε διάλυση του ανθρακικού ασβεστίου. Σ αυτό το τμήμα της τομής, κατά θέσεις βρέθηκαν μαύροι ορίζοντες μικρού πάχους. Αυτοί οι μαύροι ορίζοντες αποτελούνται από οργανικό υλικό που πιθανόν έχει μεταφερθεί από λιμναία δράση (παράκτια τέλματα). ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 98

101 Οι στρώσεις της άμμου σχηματίζουν γωνία με τις στρώσεις του επόμενου ορίζοντα. Έτσι, ο επόμενος ορίζοντας, που πρόκειται για έναν κίτρινο αμμούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα ο οποίος μεταβαίνει πλευρικά σε γκρι πηλούχο απολιθωματοφόρο, αναπτύσσεται με γωνιώδη ασυμφωνία πάνω στον πρώτο. Η ασυμφωνία μας δείχνει πρόσκαιρη διακοπή της στρωματογραφικής ακολουθίας, που οφείλεται σε τεκτονική δράση με αποτέλεσμα τα κατώτερα στρώματα να παραμορφωθούν και να αποκτήσουν κλίση. Τα δείγματα ΒΕ1 και ΒΕ2 αποτελούν τον κίτρινο αμμούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα. Σύμφωνα με το προηγούμενο κεφάλαιο, η μικροπαλαιοντολογική ανάλυση του ΒΕ1 μας έδειξε, οτι πιθανόν να βρισκόμαστε στην εξωτερική πλεύρα της πλατφόρμας όπου επικρατουν έντονες υδροδυναμικές συνθήκες και του ΒΕ2 ότι βρισκόμαστε σε ένα ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον με ιδιαίτερα έντονες υδροδυναμικές συνθήκες. Επιπλέον η ύπαρξη του πολύ λεπτόκοκκου υλικού δείχνει συνθήκες υψηλής ενέργειας, που φανερώνουν ίσως κάποιο υποπαλιρροιακό περιβάλλον. Η πλευρική μετάβαση του κίτρινου αμμούχου απολιθωματοφόρου ορίζοντα σε γκρι πηλούχο απολιθωματοφόρο ορίζοντα δείχνει αλλαγή περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τις μικροπαλαιοντολογικές αναλύσεις των δειγμάτων ΒΕ7 και ΒΕ8, τα οποία αποτελουν τη γκρι φάση, δείχνουν μια μικρή αυξηση του βάθους. Στο δείγμα ΒΕ8 βρέθηκαν φυτικά υπολειμματα. Η διατήρηση των υπολειμμάτων καθώς και το γκρι χρώμα στο ίζημα, δείχνει όχι καλές συνθήκες οξυγόνωσης. Επίσης με την ύπαρξη των φύλλων αυξάνει η επίδραση απ τη χέρσο. Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στο πιθανό συμπέρασμα, να βρισκόμαστε σε μια κλειστή λεκάνη. Τέλος, παρατηρείται μεγάλη αύξηση στα Miliolidae, τα οποία είναι μειοπανίδα που ζει σε λασπώδεις πυθμένες και σε χαμηλές συνθήκες οξυγόνωσης. Στη συνέχεια πάνω από τη κίτρινη αμμούχο απολιθωματοφόρο λιθοφάση αναπτύσσεται με διαβρωσιγενή ασυμφωνία μια κόκκινη κροκαλοπαγής λιθοφάση. Η διαβρωσιγενής ασυμφωνία είναι η επαφή μεταξύ νεώτερων και παλαιότερων ιζημάτων με μια εμφανή ανώμαλη διαβρωσιγενή επιφάνεια. Άρα φανερώνει διακοπή της ιζηματογένεσης ή διάβρωση από μεγαλύτερη απόθεση, ανύψωση και επανέναρξη της ιζηματογένεσης. Η κόκκινη κροκαλοπαγής λιθόφαση δεν έχει απολιθώματα και αποτελειται από χερσαίο ίζημα. Το κόκκινο χρώμα δείχνει οξυδωτικό περιβάλλον. Τα παραπάνω δείχνουν ότι σύνεβη απότομη διακοπη της ιζηματογενεσης και απότομη χέρσευση. Σύμφωνα με τον Ζεληλίδης (1988), τα πιο πάνω ιζήματα αποτέθηκαν πάνω σε τρεις διαφορετικές ισοπικές ζώνες, την Γαβρόβου Τριπόλης, την Ωλωνού Πίνδου και την Ιόνια. ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 99

102 Οι μέχρι τώρα εργασίες στα ιζήματα της μελετηθείσας περιοχής είναι γενικές και σχεδόν όλες μιλούν για θαλάσσιες μετά-μειοκαινικές αποθέσεις. Πιο συγκεκριμένα: Οι Philipson (1982 και 1959) και Μητσόπουλος (1940) καταλήγουν στο συμπέρασμα οτι η γκρι πηλούχος απολιθωματοφόρος λιθοφάση είναι θαλάσσιου περιβάλλοντος αποθέσεις. Στο ίδιο συμπερασμά καταλήγουν οι Καραγεωργίου (1951) και Φυτρολάκης (1968). Ο Χριστοδούλου (1960) ξεχωρίζει και υποπεριβάλλοντα και λέει πως τα ιζήματα στο λόφο της Καλαμάτας είναι υποπαράκτια. Οι K. J. Nicolaus & K.E.Koch (1961) δείχνουν οτι τα κροκαλοπαγή της λεκάνης Καλαμάτας Αβραμίου και ειδικότερα αυτά που βρίσκονται στο Ανατολικό περιθώριο της λεκάνης εξελίσσονται πλευρικά και πάνω από τη κίτρινη αμμούχο απολιθωματοφόρο λιθοφάση. 1.3 ΧΡΟΝΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι στρωματογραφικές εξαπλώσεις των απολιθωμάτων στα δείγματα ΒΕ1, ΒΕ2, ΒΕ7, ΒΕ8: ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 100

103 Εικόνα 26: πίνακας στρωματογραφικών εξαπλώσεων Ο καθορισμός της ηλικίας έγινε σύμφωνα με τα παραπάνω καθοδηγητικά απολιθώματα στα οποία βρέθηκαν ηλικίες. Βάσει του πίνακα, το Cibicides pseudoungerianous έχει εξάπλωση από το άνω Μειόκαινο μέχρι το κάτω Πλειστόκαινο και συμμετέχει και στα τέσσερα δείγματα, όπως το Robulus inornatus με εξάπλωση άνω Ηώκαινο μέχρι Ολόκαινο και η Orbulina universa με ηλικία στο κάτω Πλειστόκαινο. Επίσης στα δείγματα ΒΕ2, ΒΕ7 και ΒΕ8 βρέθηκε Listerella communis με εξάπλωση κάτω Πλειόκαινο με κάτω Πλειστόκαινο και Karreriela bradyi με εξάπλωση από το άνω Πλειόκαινο μέχρι το κάτω Πλειστόκαινο στα δείγματα ΒΕ7 και ΒΕ8. Η κοινή συνύπαρξη τους στη κλίμακα του γεωλογικού χρόνου είναι το κάτω Πλειστόκαινο. Η ηλικία που βρέθηκε στο μεσαίο ορίζοντα, βάσει των απολιθωμάτων, είναι Κάτω Πλειστόκαινο. Στο κατώτερο και στο ανώτερο στρώμα της τομής δεν βρέθηκαν απολιθώματα αλλά μπορούμε να υποθέσουμε τις ηλικίες τους λόγω της ύπαρξης των ασυμφωνιών. Άρα το στρώμα με τη χονδρόκοκκη άμμο, έχει ηλικία παλαιότερη του Κάτω Πλειστοκαίνου και αυτό με το κόκκινο κροκαλοπαγές έχει ηλικία νεότερη του Κάτω Πλειστοκαίνου. Η Κουτσοβέλη (1987) στη διδακτορική της διατριβή μιλάει για επέλαση της θάλασσας απο το κάτω Πλειόκαινο μέχρι και το κάτω Πλειστόκαινο και επίσης δείχνει οτι τα ιζήματα της κίτρινης αμμούχου απολιθωματοφόρου λιθοφάσης αποτέθηκαν κατά το κάτω Πλειστόκαινο. 5.4 ΠΑΛΑΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΕΛΙΚΑ ΣΤΗ ΝΔ ΜΕΣΣΗΝΙΑ 101