ΤΥΠΟΣ & ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΤΥΠΟΣ & ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΜΑΥΡΟΚΟΥΚΟΥΛΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ Α. Μ.: ΑΘΗΝΑ 2006

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ σελ. 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ σελ Το δικαίωµα της προσωπικότητας σελ Όρια προσωπικότητας και καθορισµός σελ. 6 τους από τον εκάστοτε φορέα 3.Συναφή µε την έννοια της προσωπικότητας σελ. 8 δικαιώµατα 4. Τριτενέργεια Αιτιώδης συνάφεια σελ. 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ σελ Ελευθερία του τύπου σελ Συναφείς ελευθερίες µε αυτή του τύπου σελ Παράνοµος χαρακτήρας επεµβάσεων στον σελ. 24 ιδιωτικό βίο Πότε αίρεται; 4. Μέσα προστασίας σελ. 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ σελ. 35 Σύγκρουση ή Συµβίωση; (Συµπέρασµα) σελ. 35 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ σελ. 37 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 73 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ σελ. 74 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ σελ. 75 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο 21 ος αιώνας τον οποίο διάγουµε έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως ο αιώνας της τεχνολογίας και της πληροφόρησης. Άρρηκτα συνδεδεµένη µε την έννοια της πληροφόρησης είναι αυτή του τύπου µε όποια µορφή κι αν αυτός παρουσιάζεται. Η ολοένα και ευκολότερη πρόσβαση στη γνώση µέσω της ραγδαίας ανάπτυξης του ηλεκτρονικού κυρίως τύπου, αλλά και των υπολοίπων µορφών του, θέτει κοινωνικά και νοµικά διλήµµατα αναφορικά µε την προστασία κατοχυρωµένων δικαιωµάτων και καθιστά περισσότερο αναγκαία από ποτέ την εξεύρεση κοινά αποδεκτής λύσης, η οποία σε καµία περίπτωση δεν θα πρέπει να θίγει τον πυρήνα των δικαιωµάτων αυτών. Τα φαινόµενα καταστρατήγησης θεµελιωδών δικαιωµάτων όπως αυτά της ελευθερίας του τύπου, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, του σεβασµού της αξίας του ανθρώπου αλλά και του απαραβίαστου της οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής αυξάνουν επικίνδυνα. Συχνά πλέον γινόµαστε δέκτες πληροφοριών που αφορούν την ιδιωτική ζωή επωνύµων και µη προσώπων από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, πληροφορίες που αποτελούν ευαίσθητα προσωπικά δεδοµένα και που η δηµοσίευσή τους οδηγεί σε καταπάτηση ατοµικών δικαιωµάτων. εν είναι όµως λίγα τα φαινόµενα όπου ως επαπειλούµενο αγαθό εµφανίζεται η ελευθερία του τύπου, µε τη λογοκρισία να αποτελεί το κυριότερο µέσο προσβολής του έννοµου αυτού δικαιώµατος. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη καθώς και αντκειµενικότερη έκθεση των συναφών, µε την ελευθερία του τύπου και το δικαίωµα της ιδιωτικής σφαίρας, δικαιωµάτων µέσω της ανάλυσης αυτών και της παρουσίασης της ιστορικής τους εξέλιξης. Ιδιαίτερη, ωστόσο, βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στην αλληλεπίδραση αλλά και στη σύγκρουση που αναπτύσσεται µεταξύ των δικαιωµάτων αυτών. Μέσα στα πλαίσια της εργασίας αυτής µου δίδεται η δυνατότητα να ασχοληθώ µε ένα ιδιαιτέρως σηµαντικό και επίκαιρο ζήτηµα και γι αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή µου, κ. ηµητρόπουλο Ανδρέα, ο οποίος µου έδωσε την ευκαιρία αυτή. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ Άρθρο 5 Συντάγµατος 1.Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφ όσον δεν προσβάλλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγµα ή τα χρηστά ήθη. Το δικαίωµα στην προσωπικότητα ως ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες στην ανάπτυξη του ατόµου σε όλες τις εκφάνσεις της ιδιωτικής, οικονοµικής, πολιτικής και κοινωνικής του ζωής, δεν είναι τυχαίο ότι χαρακτηρίζεται ως «µητρικό» θεµελιώδες δικαίωµα. Με αυτό κατοχυρώνεται η γενικότερη ελευθερία του ανθρώπου, προσδίδοντας ουσιαστική υπόσταση στο δικαίωµα αυτοδιάθεσης αυτού προστατεύοντας µε αυτόν τον τρόπο την αξία και την αξιοπρέπειά του. Βασικά χαρακτηριστικά του θεµελιώδους αυτού δικαιώµατος είναι αφ ενός η απολυτότητά του, αφού µπορεί να στραφεί κατά πάντων, κι αφ ετέρου ο προσωποπαγής χαρακτήρας του λόγω της στενής του σύνδεσης µε τον δικαιούχο, πράγµα που σηµαίνει ότι δεν δύναται να µεταβιβασθεί ή να κληρονοµηθεί. Λόγω, λοιπόν, της µεγάλης σπουδαιότητας του δικαιώµατος αυτού για το άτοµο σε συνδυασµό και µε την ταραχώδη περίοδο της ικτατορίας, όπου κάθε έννοια ανθρώπινης αξίας και αξιοπρέπειας είχε καταπατηθεί στο βωµό της κατ επίφασιν προστασίας του Κράτους και του κοινωνικού ή δηµοσίου συµφέροντος, ο συντακτικός νοµοθέτης έκρινε ότι όφειλε να του προσδώσει συνταγµατική κατοχύρωση. Ως προσωπικότητα ορίζεται ο ειδικός συνδυασµός των γενικών υλικών, πνευµατικών και κοινωνικών γνωρισµάτων του ανθρώπινου γένους σε συγκεκριµένο άτοµο. 1 Η προστασία της προσωπικότητας δεν συνιστά απλώς ένα όπλο άµυνας εναντίον των καταχρήσεων από την πλευρά της πολιτικής εξουσίας αλλά αποτελεί µέσο διαφύλαξης της ακεραιότητας του ατόµου από τους πολυποίκιλους κινδύνους της κοινωνικής συµβίωσης 2. Ως 4

5 ασφαλιστικές δικλείδες προστασίας της προσωπικότητας λειτουργούν τα άρθρα 2 1 και 25 1 του Συντάγµατος. Συγκεκριµένα το άρθρο 2 1 ορίζει ότι «Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» και το άρθρο 25 1 ότι «Τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού Κρατους ικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεµπόδιστη και αποτελεσµατική άσκησή τους. Τα δικαιώµατα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Οι κάθε είδους περιορισµοί που µπορούν κατά το Σύνταγµα να επιβληθούν στα δικαιώµατα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απ ευθείας από το Σύνταγµα είτε από το νόµο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας.». Από τα παραπάνω προκύπτει ο δεσµευτικός χαρακτήρας που αναπτύσουν όλα τα ατοµικά δικαιώµατα, συµπεριλαµβανοµένου και αυτού της προσωπικότητας, έναντι της διοίκησης, της δικαιοσύνης αλλά και του νοµοθέτη, πράγµα που σηµαίνει ότι νόµος που οδηγεί σε παραβίαση θεµελιωδών ατοµικών δικαιωµάτων είναι αντισυνταγµατικός, εφόσον ο συντακτικός νοµοθέτης δεν έχει επιφυλάξει αυτό το δικαίωµα στον απλό. Παρόµοια είναι η αντιµετώπιση των δικαιωµάτων αναφορικά µε τις κανονιστικές πράξεις της διοίκησης αφού στην περίπτωση που αντίκεινται προς αυτά είναι µη εφαρµοστέες και ακυρωτέες από το ΣτΕ. Όµως, η προστασία της προσωπικότητας µόνο έναντι του Κράτους εν ευρεία εννοία δεν καλύπτει όλες τις περιπτώσεις προσβολής της στην καθηµερινή ζωή, καθώς πολλές από τις προσβολές αυτές ανακύπτουν στα πλαίσια του ιδιωτικού δικαίου. Η ανάπτυξη της προσωπικότητας εισχωρεί στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου µέσω «πυλών εισόδου» όπως είναι οι γενικές ρήτρες και οι αόριστες νοµικές έννοιες του ιδιωτικού δικαίου, οι οποίες είναι επιδεκτικές ερµηνείας και έχουν ανάγκη πληρώσεως από τις αρχές που καθιερώνουν τα ατοµικά δικαιώµατα. Με την ερµηνεία των διατάξεων αυτών τα ατοµικά δικαιώµατα µεταλλάσονται σε έννοµα αγαθά του ιδιωτικού δικαίου και εντάσσονται µε αυξηµένη τυπική ισχύ στις συγκεκριµένες διατάξεις αυτού (έµµεση τριτενέργεια). Ειδικότερα, η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας( άρθρο 5 1 Σ), όπως και οι συνταγµατικές αρχές των άρθρων 2 1 (σεβασµός και προστασία της αξίας του ανθρώπου), 7 2 (απαγόρευση προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας), 9 1 (προστασία του ασύλου και της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 19 (απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας) επενεργούν έµµεσα στις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου µέσω του πλέγµατος των διατάξεων για την προστασία της προσωπικότητας 5

6 και, κυρίως, µέσω της ΑΚ 57, κατοχυρώνοντας µε συνταγµατική ισχύ την προστασία των αγαθών της προσωπικότητας. 2.ΟΡΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΑΣΤΟΤΕ ΦΟΡΕΑ Α) Όρια προσωπικότητας Προκειµένου να συµβάλλει στον καθορισµό των ορίων της προσωπικότητας η Γερµανική επιστήµη διατύπωσε τη θεωρία των σφαιρών της προσωπικότητας. Τρεις σφαίρες της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι αυτές που σύµφωνα µε τη θεωρία των σφαιρών της προσωπικότητας αποτελούν αντικείµενο έννοµης προστασίας. Αυτές είναι: α) η ιδιωτική, η οποία περιλαµβάνει τις πτυχές εκείνες της ανθρώπινης δραστηριότητας, που ναι µεν είναι προσιτές στον στενό οικογενειακό και φιλικό κύκλο, αλλά η πρόσβαση σε αυτήν από τρίτους µπορεί να επιτευχθεί µονάχα υπό προϋποθέσεις. β) η µυστική ή απόρρητη, η οποία αφορά το µέρος της προσωπικότητας το οποίο ο άνθρωπος δε φανερώνει ούτε στα πιο έµπιστα σ' αυτόν άτοµα, πλην εξαιρετικών περιπτώσεων. γ) η ατοµική, που ως στόχο έχει την προάσπιση της ατοµικότητας του ανθρώπου και την προστασία της από τον κοινωνικό του περίγυρο, προστατεύοντας παράλληλα το σύνολο της κοινωνικής και επαγγελµατικής του δραστηριότητας. Πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι τα όρια των τριών πτυχών της προσωπικότητας συχνά είναι δυσδιάκριτα και ο a priori καθορισµός τους καθιστάται έργο δυσχερές αφού είναι εξαρτώµενες από συγκεκριµένες περιστάσεις, καθώς και από το βαθµό προσβολής τους. Β) Καθορισµός ορίων προσωπικότητας 6

7 Αυτός που έχει τον πρώτο και κύριο λόγο στην έκταση της αξίωσης για σεβασµό της προσωπικότητάς του είναι ο ίδιος ο φορέας του δικαιώµατος αφού εκείνος κατευθύνει την κοινωνική του παρουσία. Άλλωστε κάθε άνθρωπος µπορεί να κρίνει και ελεύθερα να αποφασίσει αναφορικά µε το ποια θα είναι η εικόνα του απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, ποιες πλευρές της προσωπικότητάς του θα αποκαλύψει, καθώς και το πότε αυτή υφίσταται προσβολή. Η ελευθερία αυτοπροσδιορισµού θεµελιώνει και την ελευθερία έκφρασης διότι δεν είναι δυνατόν να εκφράζει ελεύθερα τη γνώµη του - ούτε καν να έχει γνώµη - άτοµο που αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί4. Ωστόσο, οι επιλογές του φορέα του δικαιώµατος όσον αφορά τον προσδιορισµό της προσωπικότητάς του υπόκειται σε περιορισµούς. Έτσι, είναι υποχρεωµένος να ανέχεται επεµβάσεις σε σχέση µε την προσωπικότητά του, οι οποίες απορρέουν από τον τρόπο ζωής που ο ίδιος έχει επιλέξει. Για παράδειγµα, αν κάποιος είναι γνωστός στο κοινωνικό σύνολο λόγω της διακεκριµένης παρουσίας και δραστηριότητάς του, οφείλει αφενός να πιθανολογεί τουλάχιστον το γεγονός ότι µπορεί να αποτελεί στόχο σχολιασµού από τρίτους, και αφετέρου να µην αντιδρά σε αυτό. Τούτο αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα κυρίως στις περιπτώσεις δηµοσίων λειτουργών, πολιτικών, αλλά και των επονοµαζόµενων προσώπων της σύγχρονης ιστορίας, τα οποία µε τη σειρά τους διαιρούνατι σε πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας, η ζωή των οποίων ενδιαφέρει γενικά το κοινό, και σε πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας, για τα οποία η ενασχόληση του κόσµου οφείλεται σε εξαιρετικά γεγονότα. Το ζήτηµα του προσδιορισµού των ορίων της προσωπικότητας απασχόλησε και το Ε Α, αναφορικά µε την υπόθεση Lingens, όπου ο εν λόγω δηµοσιογράφος καταδικάστηκε από Αυστριακό δικαστήριο για δυσφήµιση εις βάρος του Καγκελάριου Kreisky. Το Ε Α όµως έκρινε ότι η καταδικαστική αυτή απόφαση του Αυστριακού δικαστηρίου αντίκειται στη Σύµβαση της Ρώµης και ειδικότερα στο άρθρο 10 αυτής, αφού η ιδιότητα του πολιτικού του Καγκελάριου Kreisky δικαιολογεί την εις βάρος του κριτική εκ µέρους του δηµοσιογράφου, χωρίς αυτή να αποτελεί προσωπική επίθεση. Ακόµη, αναφοράς χρήζει η υπόθεση New York Times vs. Sullivan, η οποία για πρώτη φορά εισήγαγε την έννοια των δηµοσίων λειτουργών στο Αµερικανικό δίκαιο δηµιουργώντας έτσι απόκλιση από την αρχή της γνήσιας αντικειµενικής ευθύνης του τύπου σε περιπτώσεις δυσφήµησης. Έτσι, πλέον σε περιπτώσεις άσκησης κριτικής εις βάρος της συγκεκριµένης κατηγορίας ανθρώπων εκ µέρους του τύπου, υποχρέωση αποζηµίωσης δηµιουργείτο µονάχα σε περιπτώσεις όπου ο συντάκτης είχε ενεργήσει µε πρόθεση, γνωρίζοντας δηλάδή τον ψευδή χαρακτήρα των ισχυρισµών του. Η ιδιαίτερη σηµασία της προαναφερθείσας υπόθεσης τονίζεται και από το γεγονός ότι αποτέλεσε 7

8 εφαλτήριο για το ΑΟ των Η.Π.Α., το οποίο διεύρυνε τη ρύθµιση αυτής στα "δηµόσια πρόσωπα" που βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του κοινωνικού συνόλου, εισάγοντας παράλληλα ένα σύστηµα διαβαθµίσεως της ευθύνης µε βάση το αν το προσβαλλόµενο άτοµο ανήκε ή όχι στην κατηγορία των "δηµοσίων προσώπων". Το σύστηµα όµως αυτό αποδείχτηκε πρακτικά ανεφάρµοστο και έτσι επιχειρήθηκε µια νέα διάκριση των "δηµοσίων προσώπων" σε πρόσωπα απόλυτης δηµοσιότητας και σε πρόσωπα που γίνονται διάσηµα λόγω εξαιρετικών περιστάσεων, µια διάκριση που επίσης εφαρµόστηκε αποκλειστικά στο αδίκηµα της δυσφήµησης. Αναφορικά µε την εξουσία οικονοµικής εκµετάλλευσης της προσωπικότητας ή το δικαίωµα δηµοσιότητας έγινε πρόταση για διάκριση διασηµοτήτων και µη διασηµοτήτων. Γεγονός αναµφίβολο αποτελεί η επιθυµία της κοινής γνώµης να ενηµερώνεται για τα συµβαίνοντα στη ζωή των διασηµοτήτων, πράγµα που σηµαίνει ότι γνωρίζει στοιχεία για την ιδιωτική ζωή αυτών. Άλλωστε για πολύ κόσµο κάποιοι από την κατηγορία των διασηµοτήτων αποτελούν ινδάλµατα και παραδείγµατα προς µίµηση, χωρίς όµως να λείπουν οι περιπτώσεις όπου το ιδιαίτερο αυτό ενδιαφέρον έχει χαρακτήρα δόλιο και σκοπό να βλάψει κάποιο από τα πρόσωπα της επικαιρότητας. Με βάση λοιπόν τα όσα προαναφέρθηκαν, τα πρόσωπα της κατηγορίας αυτής των διασηµοτήτων οφείλουν να ανέχονται το ενδιαφέρον που η κοινή γνώµη επιδεικνύει µέχρι όµως το σηµείο που αυτό δεν εισβάλλει στη σφαίρα του απορρήτου τους. Όµως και για τα άτοµα που δεν ανήκουν σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες, ο αυτοπροσδιορισµός της αξίωσής τους για σεβασµό της προσωπικότητας αυτών, περιορίζεται ανάλογα, λόγω του κινδύνου εντοπισµού και αναγνώρισής τους από τρίτους ως απόρροια της γενικότερης κοινωνικής τους δραστηριότητας. 3. ΣΥΝΑΦΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Στο σηµείο αυτό θα επιχειρηθεί µία συνοπτική ανάλυση συναφών δικαιωµάτων µε αυτό της προσωπικότητας, όπως είναι το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, του ασύλου της κατοικίας, καθώς και του απορρήτου των επικοινωνιών. Θα πρέπει βέβαια να επισηµανθεί πως δεν είναι µονάχα αυτά τα δικαιώµατα που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε αυτό της προσωπικότητας, όµως φαίνεται να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε σχέση µε την ελευθερία του 8

9 τύπου. Το ενδιαφέρον αυτό έγκειται στην πιθανή σύγκρουση των δικαιωµάτων αυτών µε αυτό της ελευθερίας του τύπου. Η εισβολή της δηµοσιογραφίας και του τύπου εν γένει φαντάζει στις µέρες µας µεγαλύτερη από ποτέ. εν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου µερίδα του δηµοσιογραφικού κόσµου εισβάλλει στον πυρήνα της ιδιωτικής σφαίρας του ατόµου και ιδιαίτερα των δηµοσίων προσώπων. Γι αυτό θεωρήθηκε σκόπιµο να παρουσιαστούν συνοπτικά τα παρακάτω ατοµικά δικαιώµατα, ενώ εκτενέστερη παρουσίαση της σύγκρουσης µεταξύ του γενικότερου δικαιώµατος της προσωπικότητας και της ελευθερίας του τύπου θα επιχειρηθεί σε επόµενη ενότητα. Α) Απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής Το άρθρο 9 1 Σ. ορίζει ότι «η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου είναι απαραβίαστος». Η διατύπωση αυτή του συντακτικού νοµοθέτη είναι ιδιαιτέρως σηµαντική και πρακτικά σηµαίνει ότι εντός ενός πυρήνα διαµορφωµένου από κάθε άνθρωπο κυρίαρχος είναι αυτός και κάθε κρατική απόπειρα διείσδυσης και προσβολής είναι απαγορευµένη. Όµως και έναντι των ιδιωτών εν γένει το ιδιωτικό αλλά και το ποινικό δίκαιο (241 ΠΚ παραβίαση οικιακού ασύλου, 370 ΠΚ παραβίαση απορρήτου των επιστολών) θεσπίζουν διατάξεις προστατευτικές της ιδιωτικής σφαίρας του ατόµου, η ερµηνεία ςστόσο των οποίων θα πρέπει να γίνεται πάντα µε γνώµονα το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Σηµαντική πτυχή του εν λόγω δικαιώµατος αποτελεί η προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδοµένων (όπως έχει επικρατήσει να αναφέρονται) κάθε ανθρώπου. Ως ευαίσθητα προσωπικά δεδοµένα νοούνται οι θρησκευτικές, πολιτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις, οι ερωτικές προτιµήσεις, καθώς επίσης και ζητήµατα αφορόντα στην υγεία. Ο ν.2472/97 περί προστασίας του ατόµου από την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα εισήγαγε µία σηµαντική καινοτοµία στο χώρο αυτό, θεσπίζοντας µία νέα ανεξάρτητη διοικητική αρχή (άρθρο 15) στην υπηρεσία προστασίας του πολίτη, τη γνωστή σε όλους µας Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Η σηµασία όµως του έργου που η εν λόγω αρχή ήθελε επιτελέσει οδήγησε το συντακτικό νοµοθέτη να της παράσχει ρητή συνταγµατική νοµιµοποίηση, πέρα από τον ήδη υπάρχοντα κοινό νόµο, προκειµένου να τη διευκολύνει προς την κατεύθυνση της επίτευξης του στόχου, για τον οποίο άλλωστε είχε θεσµοθετηθεί. 9

10 Συνέπεια αυτών ήταν η προσθήκη του άρθρου 9Α Σ., κατά την αναθεώρηση του 2001, σύµφωνα µε το οποίο «καθένας έχει δικαίωµα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως µε ηλεκτρονικά µέσα, των προσωπικών του δεδοµένων, όπως νόµος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδοµένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόµος ορίζει.». Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στο άρθρο 101Α Σ. καθορίζονται οι λειτουργικές δοµές της ανεξάρτητης αρχής. Β) Άσυλο κατοικίας Ως κατοικία θεωρείται ο ιδιωτικός, φυσικός χώρος του κάθε ανθρώπου, η προστασία του οποίου και ο απαραβίαστος χαρακτήρας του ανάγονται τόσο στην εποχή της Αρχαίας Ελλάδας, όσο και σε αυτή της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Το πρώτο συνταγµατικό κείµενο που κατοχύρωσε το άσυλο της κατοικίας ήταν η διακύρηξη ανθρωπίνων δικαιωµάτων της Αµερικανικής Πολιτείας Virginia (1776 άρθρο 10) 3. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι το εν λόγω δικαίωµα προστατεύεται και από διεθνείς συµβάσεις και αναφέρουµε ενδεικτικά το άρθρο 8 της ΕΣ Α. Ως άσυλο κατοικίας ορίζεται το αµυντικό δικαίωµα κάθε ανθρώπου ενάντια σε επεµβάσεις που στρέφονται κατά του συνταγµατικά κατοχυρωµένου ιδιωτικού του χώρου. Φορείς αυτού του δικαιώµατος, εκτός από τους Έλληνες πολίτες, είναι τόσο οι αλλοδαποί, όσο και οι ανιθαγενείς, ενώ µπορεί να ασκηθεί και σε συλλογικό επίπεδο. Το άσυλο της κατοικίας αρχικά ως σκοπό έχει την προστασία του ατόµου από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας και όχι από επεµβάσεις άλλων ιδιωτών, δεν αναπτύσσει δηλαδή άµεση τριτενέργεια. Ενάντια όµως σε αυτού του είδους τις επεµβάσεις το άτοµο µπορεί να κάνει επίκληση διατάξεων τόσο του αστικού δικαίου (προστασία του κυρίου), όσο και διατάξεων του ποινικού δικαίου (προστασία ιδιοκτησίας και οικιακής ειρήνης). Παρατηρούµε λοιπόν ότι αναφορικά µε την προστασία του ασύλου της κατοικίας δεν αναπτύσσεται άµεση τριτενέργεια των άρθρων του Σ., ωστόσο οι σχετικές διατάξεις των ΑΚ και ΠΚ περί προστασίας του ερµηνεύονται υπό το πρίσµα της συνταγµατικής του κατοχύρωσης δηµιουργώντας έτσι έµµεση τριτενέργεια. 10

11 Γ) Απόρρητο της επικοινωνίας Σύµφωνα µε το άρθρο 19 1 Σ. «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δε δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων.». Το άρθρο αυτό θεµελιώνει ένα ευρύ δικαίωµα επικοινωνίας για τον άνθρωπο, απόλυτου και καθολικού χαρακτήρα, καταδεικνύοντας µε αυτό τον τρόπο τη σηµασία που δίδεται στη δυνατότητα συνδιαλλαγής του ατόµου µε τα υπόλοιπα µέλη του κοινωνικού συνόλου προς την κατεύθυνση της ανταλλαγής απόψεων, γνώσεων και διαµόρφωσης ιδεών ποικίλλου περιεχοµένου. Από τις διάφορες εκφάνσεις του δικαιώµατος της επικοινωνίας, εκείνη που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η χαρακτηριζόµενη ως απόρρητη, η οποία ορίζεται ως η από το δίκαιο προστατευόµενη µυστική επικοινωνία (που πραγµατοποιείται µε µέσα που εξασφαλίζουν τη µυστικότητα) και για οποιοδήποτε θέµα, εκτός από ζητήµατα που αναφέρονται στην εθνική ασφάλεια ή σε ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήµατα 4. Ως πρωταρχικά προστατευόµενα στοιχεία νοούνται το απόρρητο και µυστικό της επικοινωνίας και όχι αυτό καθεαυτό το µήνυµα. Προφανής φαίνεται ο λόγος, µιας και έτσι ιδιαίτερο βάρος δίδεται στην προστασία γενικότερα της ιδιωτικής σφαίρας του ατόµου, παρέχοντάς του ασφαλιστικές δικλείδες προς την κατεύθυνση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Λόγω, λοιπόν, της εξέχουσας σηµασίας του εν λόγω δικαιώµατος, ο συντακτικός νοµοθέτης θέλησε να προσδώσει σ αυτόν απόλυτα απαραβίαστο χαρακτήρα προκειµένου να προστατεύσει το άτοµο από την κρατική αυθαιρεσία, αλλά και την ιδιωτική επέµβαση. Ωστόσο, κρίθηκε σκόπιµο να θεσπιστούν περιορισµοί του δικαιώµατος του απορρήτου της επικοινωνίας για λόγους υπέρτερου δηµοσίου συµφέροντος, όπως είναι τα ζητήµατα εθνικής ασφάλειας, αλλά και οι περιπτώσεις όπου η άρση του απορρήτου της επικοινωνίας τεκµαίρεται ότι θα συνεισφέρει στη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. 11

12 4. ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΙΤΙΩ ΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑ Α) Τριτενέργεια Το ζήτηµα της εφαρµογής των ατοµικών δικαιωµάτων στις ιδιωτικές σχέσεις των ατόµων συναντάται εδώ και πολλά χρόνια. Θεωρία και νοµολογία πολλές φορές αποπειράθηκαν να διαφυλάξουν τα διδάγµατα της παραδοσιακής επιστήµης η οποία αναγνώριζε την εφαρµογή των ατοµικών δικαιωµάτων µόνο στις σχέσεις µεταξύ κράτους και πολίτη, στηριζόµενη πάντα στη δυαδιστική θεώρηση της έννοµης τάξης. Η θεωρία της τριτενέργειας, όπως αναπτύχθηκε στη Γερµανία, µε βασικό της εκπρόσωπο τον Nipperdey, κατέληξε στα εξής δύο σηµαντικά πορίσµατα: α) εν τίθεται ζήτηµα τριτενέργειας όταν το κράτος αναθέτει την άσκηση αρµοδιοτήτων του σε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, αφού αυτό υπέχει τη θέση κράτους και όχι τρίτου. β) Με βάση τα παραπάνω, θεωρείται σκόπιµο να γίνει διάκριση των δύο περιπτώσεων όπου στη µεν πρώτη υπάρχουν ατοµικά δικαιώµατα που λόγω του περιεχοµένου τους αποκλείουν την τριτενέργεια, π.χ. 6 Σ.1975/1986/2001, ενώ στη δεύτερη υπάρχουν δικαιώµατα για τα οποία ρητά προβλέπει το Σ. ότι τριτενεργούν, π.χ. ισότητα αµοιβής 22 1β Σ. Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις ατοµικών δικαιωµάτων η Γερµανική επιστήµη διχάστηκε σε δύο στρατόπεδα. Υπήρξαν επιστήµονες, υποστηρικτές της άµεσης τριτενέργειας, της δεσµευτικότητας δηλαδή όλων των ατοµικών δικαιωµάτων και στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου που ως συνέπεια θα είχε την ακυρότητα όλων των δικαιοπραξιών που θα έρχονταν σε αντίθεση µε τα ατοµικά αυτά δικαιώµατα. Αξίζει όµως να σηµειωθεί ότι η κρατούσα άποψη τάσσεται µε το µέρος της έµµεσης τριτενέργειας, δηλαδή µε την εφαρµογή των ατοµικών δικαιωµάτων στο ιδιωτικό δίκαιο µέσω ερµηνείας αόριστων νοµικών εννοιών και γενικών ρητρών του ιδιωτικού δικαίου. H έµµεση τριτενέργεια τυγχάνει αποδοχής τόσο µέσα στα πλαίσια της ΕΣ Α όσο και από το ΕΚ. Στην Ελλάδα, επικράτησε προβληµατισµός και σύγχυση γύρω από το ζήτηµα της τριτενέργειας, µε το Σ.75/86 αφενός να περιέχει δικαιώµατα για τα οποία προέκυπτε, βάσει της διατύπωσής του, ότι αναπτύσσουν άµεση τριτενέργεια, π.χ. ραδιοτηλεοπτική ισότητα 12

13 (αρθ.15 2), και αφετέρου διατάξεις, η διατύπωση των οποίων οδηγούσε σε αποκλεισµό της άµεσης τριτενέργειας, π.χ. δικαίωµα Ελληνικής ιθαγένειας. Το πρόβληµα που αφορούσε στην τριτενέργεια ήρθε να λύσει η αναθεώρηση του 2001, όπου στο άρθρο 25 Σ. ο συντακτικός νοµοθέτης συµπεριέλαβε διάταξη ( 1 εδαφ.γ) στην οποία όρισε ότι «τα δικαιώµατα αυτά του ανθρώπου (ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου) ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών που προσιδιάζουν». Η µεταβολή αυτή εκ µέρους του συντακτικού νοµοθέτη αντίστοιχα µετέβαλε και το ρυθµιστικό περιεχόµενο των ατοµικών δικαιωµάτων, τα οποία έχουν πλέον απόλυτη - erga omnes - κατεύθυνση, τόσο κατά της κρατικής, όσο και κατά της ιδιωτικής εξουσίας. Β) Αιτιώδης συνάφεια Η εφαρµογή των ατοµικών δικαιωµάτων διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση και εξαρτάται τόσο από τη φύση της ιδιωτικής έννοµης σχέσης, όσο και από αυτή του ατοµικού δικαιώµατος. Αυτό πρακτικά σηµαίνει ότι ο τρόπος µε τον οποίο τα δικαιώµατα επιδρούν πάνω στις διαπροσωπικές σχέσεις ποικίλλει βάσει των χαρακτηριστικών της εκάστοτε ιδιωτικής σχέσης. Το επόµενο εδάφιο του άρθρου 25 Σ. ορίζει ότι «οι κάθε είδους περιορισµοί που µπορούν κατά το Σύνταγµα να επιβληθούν στα δικαιώµατα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγµα είτε από το νόµο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας». Βλέπουµε λοιπόν ότι στο παραπάνω άρθρο γίνεται αναφορά στην έκταση εφαρµογής των ατοµικών δικαιωµάτων, ο περιορισµός των οποίων κρίνεται αναγκαίος προς επίτευξη υπέρτερου σκοπού. Εν συνεχεία, τίθεται το ζήτηµα της θεσµικής εφαρµογής των ατοµικών δικαιωµάτων. Εν προκειµένω, ιδιαίτερη σηµασία αποκτά ο καθορισµός της αιτιώδους συνάφειας θεσµού και δικαιώµατος, θα πρέπει δηλαδή στις περιπτώσεις όπου κάποιο δικαίωµα εφαρµόζεται στα πλαίσια ενός θεσµού, να αναζητείται ο αιτιώδης σύνδεσµος που οδηγεί στη σύνδεση θεσµού και δικαιώµατος. Η αναζήτηση αυτή αποκτά ιδιαίτερη σηµασία αν αναλογιστούµε το γεγονός ότι η εφαρµογή του δικαιώµατος δεν θα πρέπει σε καµία περίπτωση να οδηγεί σε καταστρατήγηση αυτού ή σε κατάλυση των θεσµών. Ως µέσο επίτευξης του επιδιωκόµενου αυτού συγκερασµού φαντάζει η θεσµική προσαρµογή του δικαιώµατος µέσα από ένα κοινό αντικειµενικό στοιχείο το οποίο αφενός θα εξασφαλίζει τον αιτιώδη χαρακτήρα του περιορισµού του εκάστοτε δικαιώµατος και αφετέρου τη µη διάλυση του θεσµού στα πλαίσια του οποίου θα εφαρµόζεται. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ 1. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Α) Ιστορική εξέλιξη Η ολοκλήρωση της ελευθερίας του τύπου πραγµατοποιήθηκε πριν από τριακόσια χρόνια περίπου στην Αγγλία και διακηρύχτηκε τόσο από την Αµερικανική, όσο και από τη Γαλλική Επανάσταση. εν αποτελεί όµως ένα ζήτηµα ξεπερασµένο, αφού η ανάπτυξη της τεχνολογίας σε συνδυασµό µε την ευκολότερη πρόσβαση στη γνώση και την πληροφόρηση, την καθιστούν ιδιαίτερα επίκαιρη. Το γεγονός ότι στο ένα τρίτο των σηµερινών κρατών η ελευθερία του τύπου είναι ανύπαρκτη ως έννοια αλλά και σε πολλά άλλα κράτη συναντάται ως ιδιαίτερα περιορισµένη, καταδεικνύει τον επίκαιρο χαρακτήρα της. Μέσα στην πάροδο των αιώνων η εξέλιξη του τύπου ήταν ραγδαία. Τη θέση του δισέλιδου εντύπου, το οποίο µοιραζόταν από χέρι σε χέρι, έχει αντικαταστήσει σήµερα ένα ευρύ σύστηµα απαρτιζόµενο από µεγάλα συγκροτήµατα τύπου. Η εξέλιξη αυτή επηρέασε και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που αφορούν στον τύπο, οδηγώντας τον σε ιδεολογικές, και όχι µόνο, µεταβολές. Στον Ελλαδικό χώρο, η ελευθερία του τύπου αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά µε το Νόµο της Επιδαύρου του 1823 ( η ). Κατόπιν, το Σύνταγµα του 1844 διακήρυξε την ελευθερία του τύπου, απαγορεύοντας παράλληλα την εγγυοδοσία των εφηµερίδων, καθώς και τη λογοκρισία. Ακολούθησε το Σύνταγµα του 1864, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως πιο φιλελεύθερο, αφού περιόριζε σηµαντικά την επιβολή του δυσµενέστερου κατασταλτικού µέτρου, όπως αυτό της κατάσχεσης, ενώ ταυτόχρονα απαγόρευε γενικά κάθε προληπτικό µέτρο. Οι σχετικές µε την ελευθερία του τύπου διατάξεις άρχισαν να γίνονται ουσιαστικότερες και εκτενέστερες στο Σύνταγµα του 1911, έργο που συνεχίστηκε και στο Σύνταγµα του

15 Σύµφωνα µε το άρθρο 14 Σ.: Β) Έννοια του τύπου «1. Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό µέτρο απαγορεύονται. 3. Η κατάσχεση εφηµερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία, είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, µε παραγγελία του εισαγγελέα, µετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της ηµοκρατίας, γ) για δηµοσίευµα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισµό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάµεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύµατος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους, δ) για άσεµνα δηµοσιεύµατα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δηµόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόµος. 4. Σ όλες τις περιπτώσεις της προηγούµενης παραγράφου ο εισαγγελέας, µέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συµβούλιο, και αυτό, µέσα σε άλλες είκοσι τέσσερις ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Τα ένδικα µέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται στον εκδότη της εφηµερίδας ή άλλου εντύπου που κατασχέθηκε και στον εισαγγελέα. 5. Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει δικαίωµα απάντησης, το δε µέσο ενηµέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άµεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφηµιστικό δηµοσίευµα ή εκποµπή έχει, επίσης, δικαίωµα απάντησης, το δε µέσο ενηµέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άµεσης δηµοσίευσης ή µετάδοσης της απάντησης. Νόµος ορίζει τον τρόπο µε τον οποίο ασκείται το δικαίωµα 15

16 απάντησης και διασφαλίζεται η πλήρης και άµεση επανόρθωση ή η δηµοσίευση και µετάδοση της απάντησης. 6. Το δικαστήριο, ύστερα από τρεις τουλάχιστον καταδίκες µέσα σε µία πενταετία για διάπραξη των εγκληµάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3, διατάσσει την οριστική ή προσωρινή παύση της έκδοσης του εντύπου και, σε βαριές περιπτώσεις, την απαγόρευση της άσκησης του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από το πρόσωπο που καταδικάστηκε, όπως νόµος ορίζει. Η παύση ή η απαγόρευση αρχίζουν αφότου η καταδικαστική απόφαση γίνει αµετάκλητη. 7. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων µέσων ενηµέρωσης και µε την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. 8. Νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος. 9. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονοµική κατάσταση και τα µέσα χρηµατοδότησης των µέσων ενηµέρωσης πρέπει να γίνονται γνωστά, όπως νόµος ορίζει. Νόµος προβλέπει τα µέτρα και τους περιορισµούς που είναι αναγκαίοι για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και της πολυφωνίας στην ενηµέρωση. Απαγορεύεται η συγκέντρωση του ελέγχου περισσότερων µέσων ενηµέρωσης της αυτής ή άλλης µορφής. Απαγορεύεται ειδικότερα η συγκέντρωση περισσότερων του ενός ηλεκτρονικών µέσων ενηµέρωσης της αυτής µορφής, όπως νόµος ορίζει. Η ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού µετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης µέσων ενηµέρωσης είναι ασυµβίβαστη µε την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού µετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης που αναλαµβάνει έναντι του δηµοσίου ή νοµικού προσώπου του ευρύτερου δηµόσιου τοµέα την εκτέλεση έργων ή προµηθειών ή την παροχή υπηρεσιών. Η απαγόρευση του προηγούµενου εδαφίου καταλαµβάνει και κάθε είδους παρένθετα πρόσωπα, όπως συζύγους, συγγενείς, οικονοµικά εξαρτηµένα άτοµα ή εταιρείες. Νόµος ορίζει τις ειδικότερες ρυθµίσεις, τις κυρώσεις που µπορεί να φθάνουν µέχρι την ανάκληση της άδειας ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθµού και µέχρι την απαγόρευση σύναψης ή την ακύρωση της σχετικής σύµβασης, καθώς και τους τρόπους ελέγχου και τις εγγυήσεις αποτροπής των καταστρατηγήσεων των προηγούµενων εδαφίων.» 16

17 Παρατηρώντας το εν λόγω άρθρο αντιλαµβανόµαστε τη σηµασία που ο συντακτικός νοµοθέτης δίδει στην ελευθεροτυπία περιβάλοντάς τη µε ιδιαίτερα ευρεία συνταγµατική κατοχύρωση. Στην πρώτη του παράγραφο θεµελιώνεται η ελευθερία της πνευµατικής κίνησης, ενώ η δεύτερη παράγραφος προχωρεί στη διακήρυξη της αρχής της ελευθερίας του τύπου. Οι δύο αυτές διατάξεις θεµελιώνουν τη διάκριση µεταξύ της θεσµικής εγγύησης της ελευθερίας του τύπου και του ατοµικού δικαιώµατος του «εκφράζεσθαι διά του τύπου». Η θεσµική αυτή εγγύηση πρέχει την απαραίτητη για τον τύπο συνταγµατική κατοχύρωση προς επίτευξη των σκοπών του, αλλά και δίδεται το παθητικού χαρακτήρα δικαίωµα στον άνθρωπο να προµηθεύεται, να πληροφορείται και να διαβάζει ελεύθερα τον τύπο. Άλλωστε η πρώτη παράγραφος του άρθρου 14 Σ πέρα από την ευρεία έννοια της πνευµατικής κίνησης θεµελιώνει και την προστασία της ελεύθερης διάδοσης ιδεών και πληροφοριών. Επιπροσθέτως, η προσθήκη στο συνταγµατικό κείµενο του νέου άρθρου 5Α, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωµα της πληροφόρησης και της συµµετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, τονίζει την ιδιαίτερη σηµασία αυτής συνδέοντάς τη παράλληλα µε την ελευθερία του τύπου. Συνεχίζοντας, κρίνεται σκόπιµο να γίνει αναφορά στον όρο «τύπος» κατά την έννοια του άρθρου 14 Σ υπό το πρίσµα της πρώτης αλλά και της δεύτερης παραγράφου. Η χρήση του όρου τύπος γίνεται αντιληπτή µέσω δύο εννοιών, της αντικειµενικής και της υποκειµενικής. Κατά την υποκειµενική έννοια, τύπος είναι το υποκείµενο της παραγωγής των εντύπων. Με την έννοια αυτή χρησιµοποιείται ο όρος στο 14 2 Σ ορίζοντας ότι ο τύπος είναι ελεύθερος. Αντίθετα, η αντικειµενική έννοια προκύπτει από το 14 1 Σ όπου ως τύπος θεωρείται το προϊόν του τύπου µε υποκειµενική έννοια, γίνεται δηλαδή ταύτιση του τύπου µε το έντυπο. Με την αντικειµενική λοιπόν έννοια, τύπο αποτελούν τα φύλλα της εφηµερίδας, τεύχη περιοδικών, κλπ. και έτσι οδηγούµαστε στην αντίληψη του τύπου ως µέσου διάδοσης στοχασµών. Η ερµηνεία του τύπου είναι ευρεία, αφού περιλαµβάνει, εκτός από την τυπογραφία, τόσο την λιθογραφία και φωτογραφία, όσο και κάθε µηχανικό ή χηµικό µέσο το οποίο χρησιµοποιείται προς την επίτευξη παραγωγής µεγάλου αριθµού όµοιων γραπτών κειµένων, αντιτύπων ή εικόνων, σε χαρτί, ύφασµα, πλαστικό, µέταλλο, γυαλί ή άλλη ύλη. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του τύπου: α) το προϊόν (η ύλη του προϊόντος είναι αδιάφορη), β) θα πρέπει να έχει παραχθεί από µέσο µαζικής παραγωγής. 17

18 Βλέπουµε, λοιπόν, ότι ιδιαίτερη σηµασία έχει η δυνατότητα του µέσου προς παραγωγή µεγάλου αριθµού αντιτύπων και όχι αυτός καθεαυτός ο αριθµός των παραχθέντων όµοιων αντιτύπων. Για να συνιστά όµως αυτό υο προϊόν τύπο θα πρέπει να περιέχει µηνύµατα των οποίων και τη διάδοση να επιδιώκει. Γ) Ραδιοφωνία και Τηλεόραση Το άρθρο 15 Σ. ορίζει ότι «1. Οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις του προηγούµενου άρθρου δεν εφαρµόζονται στον κινηµατογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεµφερές µέσο µετάδοσης λόγου ή παράστασης. 2. Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άµεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρµοδιότητα του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως νόµος ορίζει. Ο άµεσος έλεγχος του κράτους, που λαµβάνει και τη µορφή του καθεστώτος της προηγούµενης άδειας, έχει ως σκοπό την αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση, πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθµης των προγραµµάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς και το σεβασµό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την υποχρεωτική και δωρεάν µετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών µηνυµάτων των κοµµάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά µέσα.». Από την παρατήρηση και ανάλυση της δεύτερης παραγράφου προκύπτει ένα ιδιαίτερα σηµαντικό συµπέρασµα. Θεµατοφύλακας της σωστής και εντός των συνταγµατικών πλαισίων λειτουργίας της ραδιοφωνίας και τηλεόρασης είναι το Κράτος. Αφού και τα δύο αυτά µέσα υπάγονται στον έλεγχο αυτού. Όµως από τη διάταξη αυτή δεν προκύπτει η θέσπιση κρατικού µονοπωλείου στην τηλεόραση και τη ραδιοφωνία, αφού πλέον είναι αναγνωρισµένη και η λειτουργία ιδιωτικών σταθµών. Τα δικαιώµατα των πολιτών που προκύπτουν από το άρθρο 15 Σ δε στρέφονατι µόνο κατά του κράτους, αλλά και κατά των ιδιωτών ως ραδιοτηλεοπτικών φορέων. 18

19 Επιπροσθέτως, από το Σύνταγµα θεσπίστηκε η αρχή της αντικειµενικότητας και της ποιότητας των ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών. Η αρχή της αντικειµενικότητας τω ραδιοτηλεοπτικών µέσων αφορά την αµερόληπτη και ουδέτερη στάση που θα πρέπει να επιδεικνύουν απέναντι στα πολιτικά κόµµατα και στα πρόσωπα του πολιτικού βίου. Η ισχύς της εν λόγω αρχής είναι καθολική, αφού δεσµέυει τόσο την ιδιωτική, όσο και την κρατική τηλεόραση. Παράλληλα, η θέσπιση της αρχής της ποιότητας των ραδιοτηλεοπτικών εκποµπών ως στόχο έχει την εξασφάλιση υψηλού ποιοτικού επιπέδου των εκποµπών αυτών προς την κατεύθυνση της πολιτιστικής ανάπτυξης της χώρας. Το αίτηµα για ποιοτική τηλεόραση καθίσταται ιδιαίτερα επίκαιρο στις µέρες µας. Στην Ελλάδα, οι τηλεοπτικοί σταθµοί καθηµερινά «βοµβαρδίζουν» τον πολίτη µε βιαιότητες και χυδαιότητα, ενώ και οι περιπτώσεις προσβολής της ιδιωτικής ζωής των δηµοσίων, κυρίως, προσώπων αυξάνονται µε ταχείς ρυθµούς. Από την άλλη, η ανεξάρτητη αρχή επιβολής κυρώσεων, το γνωστό σε όλους ΕΣΡ, δε φαίνεται να µπορεί να ανταπεξέλθει πλήρως στο δύσκολο ρόλο για τον οποίο έχει θεσµοθετηθεί. Επιστρέφοντας τώρα στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 15 Σ και σε συνδυασµό µε το άρθρο 14 Σ βλέπουµε ότι γίνεται σαφής διαχωρισµός ανάµεσα στον τύπο και στη ραδιοφωνία και τηλεόραση. Οι τελευταίες αυτές έννοιες δε θεωρήθηκε σκόπιµο να συµπεριληφθούν στην ευρύτερη έννοια του τύπου. Στο σηµείο αυτό ίσως δηµιουργείται ένα ζήτηµα, η προσέγγιση του οποίου θα επιχειρηθεί,ενώ πιθανώς φαντάζει απλοϊκή, εντούτοις αξίζει τον κόπο να αναφερθεί. Η δηµιουργία πολλών τηλεοπτικών σταθµών την τελευταία δεκαετία, οι οποίοι καθηµερινά επιδίδονται σε µία ανηλεή «κούρσα» για την τηλεθέαση είναι αδιαµφισβήτητο γεγονός. Το θέµα που γεννάται είναι το κατά πόσο το ΕΣΡ, ως η αρµόδια αρχή επιβολής κυρώσεων, µπορεί να ελέγξει την ποιότητα των τηλεοπτικών εκποµπών και το αν προσβάλλουν δηµόσια και µη πρόσωπα. Με βάση τα παραπάνω, ερώτηµα αποτελεί το αν και κατά πόσο οι πολίτες αισθάνονται ασφαλείς, αν δηλαδή υφίσταται εντός του κοινωνικού συνόλου το αίσθηµα ασφάλειας δικαίου. Σε συνδυασµό επίσης µε το ότι κάποια είδη τηλεοπτικών εκποµπών ίσως και να αποτελούν ειδικότερες εκφάνσεις της έννοιας του τύπου, όπως για παράδειγµα οι ειδήσεις και οι εκποµπές λόγου, τότε µια πιθανή διεύρυνση της γενικότερης έννοιας του τύπου να µην είναι εντελώς απορρηπτέα. Αυτό όµως το ζήτηµα άπτεται της αρµοδιότητος εξαιρετικά έµπειρων νοµικών, οι οποίοι αφουγκράζονται τις ανάγκες της κοινωνίας και πράττουν αναλόγως. εν αποκλείεται όµως, λόγω της εξέχουσας σηµασίας του και της ανάγκης για αποτελεσµατικότερη προστασία της αξίας και της προσωπικότητας του ατόµου, να απασχολήσει το νοµοθέτη στην επικείµενη αναθεώρηση του Συντάγµατος. 19

20 ) Ίντερνετ Το ιαδίκτυο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής του ατόµου µέσα στα πλαίσια της παγκόσµιας κοινωνίας της πληροφορίας. Η γνώση και η πληροφόρηση που παρέχεται µέσω του Ίντερνετ είναι γιγαντιαία. Μεγάλη είναι όµως και η προβληµατική που ανακύπτει αναφορικά µε τις αδικοπραξίες που τελούνται στο διαδίκτυο. Ένα παράδειγµα αυτού αποτελεί η περίπτωση συκοφαντικής δυσφήµισης ενός ατόµουου µέσω του ιαδικτύου, η οποία προσβάλλει την προσωπικότητα του ατόµου αυτού σε παγκόσµια έκταση, αφού η συντριπτική πλέον πλειοψηφία των χωρών είναι συνδεδεµένη µε τον παγκόσµιο αυτό ιστό. Στην περίπτωση όµως αυτή δεν είναι δυνατόν να τύχουν σωρευτικής εφαρµογής τα δίκαια όλων των χωρών, αφού η ζηµία προκαλείται κατά κύριο λόγο στον τόπο κατοικίας του θιγόµενου, εκεί δηλαδή όπου αναπτύσσεται η προσωπικότητά του, αλλά και οι βιοτικές του σχέσεις. Η αντιµετώπιση αυτή των αδικοπραξιών που τελούνται στο ιαδίκτυο καθίσταται λογική εάν αναλογιστούµε ότι, παρόλο που η προσβολή αποκτά παγκόσµιο χαρακτήρα, εντούτοις τα αποτελέσµατα αυτής είναι ορατά στον τόπο όπου ο προσβαλλόµενος αναπτύσσει την ιδιωτική του ζωή, αφού η δηµοσίευση πληροφοριών, απορρήτων και µη, µπορεί να διαταράξει τις σχέσεις του ατόµου µε τον κοινωνικό του περίγυρο. Άλλωστε, οι επιµέρους προσβολές της προσωπικότητας, αποτελούν εκφράσεις του ίδιου αδικήµατος και δε δηµιουργούν διαφορετικές αδικοπραξίες. Την άποψη αυτή φαίνεται να συµµερίζεται και το σχέδιο Σύµβασης για το εφαρµοστέο δίκαιο στις εξωσυµβατικές ενοχές, όπου στο άρθρο 4 1, αναφέρεται ότι οι περιπτώσεις προσβολής της προσωπικότητας έχουν στενότερη σύνδεση µε τη χώρα όπου προήλθε η ζηµία, η οποία µε τη σειρά της θεωρείται ότι επέρχεται στον τόπο της συνήθους διαµονής του θιγόµενου. Τελειώνοντας την ενότητα που αφορά το ιαδίκτυο θα πρέπει να επισηµάνουµε ότι το νοµικό πλαίσιο γύρω από αυτό βρίκεται ακόµα σε πρόηµο στάδιο. Οι προσπάθειες όµως προς την κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να ενταθούν, αφού η ραγδαία διάδοση του Ίντερνετ έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία ολοένα και περισσότερων προσβολών της προσωπικότητας διασήµων και µη προσώπων, µε τα άτοµα αυτά να µην µπορούν να προβάλλουν ουσιαστικές αντιδράσεις απέναντι στις επεµβάσεις αυτές µιας και τα µέσα προστασίας που τους παρέχονται είναι ελλειπή. Ο χώρος αυτός, άλλωστε, λόγω του απρόσωπου και ανώνυµου χαρακτήρα του, αποτελεί ιδανικό πεδίο δράσεις για όποιον σκόπιµα επιχειρεί να πλήξει τη αξιοπρέπεια και την προσωπικότητα 20

21 οποιουδήποτε ατόµου, πράγµα που µπορεί να επιτύχει ποικιλοτρόπως, είτε µε κείµενα υβριστικού περιεχοµένου, είτε µε φωτογραφίες ή µαγνητοταινίες που να απεικονίζουν το θιγόµενο σε προσωπικές του στιγµές. Ως εκ τούτου, η πληρέστερη και αποτελεσµατικότερη προστασία της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου από τέτοιου είδους επεµβάσεις αποκτά επιτακτικό χαρακτήρα. 2. ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Οι ελευθερίες που περιλαµβάνονται στην έννοια της ελευθερίας του τύπου είναι συνοπτικά οι εξής: Α) Ελευθερία εκδόσεως Στην ελευθερία αυτή συµπεριλαµβάνεται η δυνατότητα του ατόµου και κάθε οµάδας ατόµων να εκδόσουν οποτεδήποτε και οποιοδήποτε κείµενο, καθώς επίσης και η απαγόρευση θέσπισης προσόντων ή ιδιαίτερων προσωπικών ή πραγµατικών προϋποθέσεων που αφορούν στην έκδοση εντύπων. Η ρητή αυτή απαγόρευση λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού µέσου οδηγεί στον αποκλεισµό οποιασδήποτε προηγούµενης άδειας ή εγγυοδοσίας για την έκδοση εντύπων. Απόρροια της ελευθερίας της εκδόσεως είναι η ελευθερία ίδρυσης και διεύθυνσης επιχειρήσεων τύπου. Γίνεται αντιληπτό ότι ο ελεύθερος τύπος και η ελεύθερη διεύθυνση αυτού, στα πλαίσια της δηµοκρατίας, µπορεί να διατηρήσει αυτή του την ελευθεριότητα παραµένοντας στην ιδιωτική ιδιοκτησία και µακριά από την κρατική παρέµβαση. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουµε ότι στο δικαίωµα ίδρυσης επιχειρήσεων τύπου εµπεριέχεται και αυτό της επέκτασης και συγχώνευσής τους, πράγµα που η σύγχρονη εποχή και η τεχνολογία επιβάλλουν. Ωστόσο, το δικαίωµα αυτό θα πρέπει να φτάνει µέχρι το σηµείο εκείνο όπου δεν θα δηµιουργούνται κίνδυνοι συγκέντρωσης του τύπου και των Μ.Μ.Ε. γενικότερα. Β) Ελευθερία συντάξεως Η ελευθερία συντάξεως πρωταρχικά σηµαίνει ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης. Από την ελευθερία αυτή συνάγεται ερµηνευτικά ο ανεπίτρεπτος χαρακτήρας οποιασδήποτε διάκρισης µεταξύ των 21

22 εφηµερίδων από τη διοίκηση, η οποία έχει την υποχρέωση να πληροφορεί όλους τους πολίτες αδιακρίτως. Άλλο ένα ζήτηµα το οποίο δυσχεραίνει τη συλλογή πληροφοριών είναι το δηµοσιογραφικό απόρρητο, για το οποίο, σε αντίθεση µε άλλες χώρες, στην Ελλάδα δεν συναντώνται ρητές διατάξεις. Στην ελευθερία συγκέντρωσης της ύλης συµπεριλαµβάνεται το δικαίωµα χρησιµοποίησης οποιωνδήποτε νόµιµων µέσων και εγκαταστάσεων υποδοχής και µετάδοσης ειδήσεων. Συναφείς προς την παραπάνω ελευθερίες είναι αυτές της προµήθειας, εγκατάστασης και λειτουργίας τηλετυπικών, τηλεγραφικών και ραδιοτηλεοπτικών συσκευών. Τέλος, να αναφέρουµε ότι µε την ελευθερία συγκέντρωσης και επιλογής της ύλης δε συµβαδίζουν διατάξεις που επιβάλλουν την εκτύπωση ορισµένης ύλης διατηρώντας βέβαια την επιφύλαξη απαγόρευσης δηµοσιεύσεων που κρίνονται ως αξιόποινες πράξεις. Γ) Ελευθερία εκτύπωσης Η ελευθερία αυτή περιλαµβάνει τις εξής δύο επιµέρους ελευθερίες: α) Ελευθερία επιλογής σχήµατος, επιφάνειας εκδόσεως και αριθµού αντιτύπων του εντύπου. Η αναφορά στην επιµέρους αυτή ελευθερία κρίθηκε σκόπιµη, δεδοµένης της κρατικής επέµβασης που λάµβανε χώρα κατά το παρελθόν και αφορούσε τη χορήγηση ατελούς δηµοσιογραφικού χάρτου, περιορίζοντας έτσι το σχήµα, των αριθµό αντιτύπων και την επιφάνεια έκδοσης εφηµερίδων και περιοδικών. Αυτονόητο λοιπόν είναι ότι οι εν λόγω περιορισµοί ήταν αντισυνταγµατικοί. β) Ελευθερία επιλογής µεθόδου και προσωπικού εκτύπωσης Η ελευθερία αυτή προστατεύει την επιλογή οποιασδήποτε µεθόδου εκτύπωσης καθώς και πρόσληψης του κατάλληλου προσωπικού και των αναγκαίων µηχανηµάτων για την καλύτερη δυνατή εκτύπωση του εντύπου. ) Ελευθερία κυκλοφορίας Χωρίς την ελευθερία αυτή, τόσο η ελευθερία του τύπου, όσο και τα λοιπά παρεµφερή δικαιώµατα, θα στερούνταν πρακτικής εφαρµογής, µιας και το έντυπο είναι προορισµένο να κυκλοφορήσει. Η ελευθερία της 22

23 κυκλοφορίας σηµαίνει πρακτικά: α) Ελευθερία αποστολής του εντύπου στον τόπο πώλησης β) Ελευθερία διανοµής στους αναγνώστες γ) Ελευθερία πώλησης σε όλους, µε οποιονδήποτε τρόπο, σε οποιονδήποτε δηµόσιο τόπο και οποιονδήποτε χρόνο. Ε) Ελευθερία ασκήσεως επαγγελµάτων του τύπου Η ύπαρξη της εν λόγω ελευθερίας αποτελεί δικλείδα ασφαλείας για την ελευθερία του τύπου εν γένει. ιατάξεις που θεσπίζουν διοικητικές άδειες για τα συναφή µε τον τύπο επαγγέλµατα ή που εγκαθιδρύουν «κλειστό επάγγελµα» δε συνάδουν µε το δικαίωµα της ελεύθερης άσκησης επαγγελµάτων του τύπου. Ακόµη, δεν είναι επιτρεπτός ο εξαναγκασµός των επαγγελµατιών σε συµµετοχή σε επαγγελµατικές οργανώσεις, εκτός εάν αυτό επιχειρείται για λόγους υπέρτερου δηµοσίου συµφέροντος. Η προστασία της ελευθερίας αυτής οδηγεί στην απαγόρευση της κρατικής κηδεµόνευσης στις οργανώσεις του τύπου, αφού µια τέτοια επέµβαση θα µπορούσε να οδηγήσει στην ίδρυση δηµοσιογραφικών οργανώσεων ως ΝΠ. Όµως η ελευθερία ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος υφίσταται περιορισµούς από το Σύνταγµα, το οποίο προβλέπει απαγόρευση της άσκησης δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος από πρόσωπο που σε διάστηµα πενταετίας έχει καταδικαστεί τουλάχιστον τρεις φορές για κάποιο ή κάποια από τα εγκλήµατα που προβλέπονται στο άρθρο 14 3 Σ. Πρέπει, τέλος, να αναφέρουµε ότι οι διατάξεις αυτές δεν τυγχάνουν ιδιαίτερης εφαρµογής, αν και η συµπεριφορά που ορισµένοι δηµοσιογράφοι έχουν κατά καιρούς επιδείξει αποτελεί κατάχρηση των δικαιωµάτων που το Σύνταγµα έχει θεσπίσει για την προστασία των ίδιων και ίσως γι' αυτό το λόγο η συµπεριφορά αυτή δε θα έπρεπε να µένει ατιµώρητη. 23

24 3. ΠΑΡΑΝΟΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ ΣΤΟΝ Ι ΙΩΤΙΚΟ ΒΙΟ-ΠΟΤΕ ΑΙΡΕΤΑΙ; Στην ενότητα αυτή θα γίνει µια θεωρητικού περιεχοµένου αναφορά στον παράνοµο χαρακτήρα των επεµβάσεων κατά της ιδιωτικής σφαίρας των δηµοσίων προσώπων. Αναµφισβήτητο γεγονός αποτελεί η επιθυµία της κοινής γνώµης να µαθαίνει λεπτοµέρειες για την ιδιωτική ζωή των προσώπων που βρίσκονται στην επικαιρότητα ή αποτελούν εξέχοντα µέλη της κοινωνικής, πολιτικής ή καλλιτεχνικής ζωής. Η θέληση αυτή σε συνδυασµό µε τη ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε. έχει οδηγήσει στις αίθουσες των δικαστηρίων, και συγκεκριµένα την αίθουσα 1 του κτηρίου 4 του Πρωτοδικείου Αθηνών στην οδό Ευελπίδων, συντάκτες εφηµερίδων, δηµοσιογράφους αλλά και φωτορεπόρτερς, οι οποίοι µε αθέµιτα πολλές φορές µέσα έχουν εισβάλλει στην ιδιωτική σφαίρα των δηµόσιων προσώπων. Βέβαια, η εισβολή αυτή θα πρέπει σε κάποιες περιπτώσεις να είναι ανεκτή από τα δηµόσια πρόσωπα αρκεί να µην θίγεται ο σκληρός πυρήνας των δικαιωµάτων τους και να µην γίνεται εκ µέρους του τύπου κατάχρηση δικαιωµάτων όπως αυτό της πληροφόρησης. Έτσι, δεν λείπουν και οι περιπτώσεις εκείνες που ενώ αρχικά η προσβολή της προσωπικότητας ενός ατόµου είναι εκ πρώτης όψεως αδιαµφισβήτητη και καταφανής, τελικά ο άδικος και παράνοµος χαρακτήρας των επίµαχων διατυπώσεων αίρεται, εφόσον γίνονται προς άσκηση άλλου κατοχυρωµένου δικαιώµατος ή λόγω δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος. Το ενδιαφέρον αυτό θα µπορούσαµε να πούµε ότι συνδυαστικά πηγάζει αφ ενός από την κοινωνική θέση των δηµοσίων προσώπων τα οποία ενδιαφέρον το κοινό και τον τύπο, και αφ ετέρου από τον κοινωνικό χαρακτήρα του τύπου ως µέσου πληροφόρησης. Επιπλέον η απλή έκφραση γνώµης δεν µπορεί, σε καµία περίπτωση, να θεωρηθεί ότι θίγει το δικαίωµα του ιδιωτικού βίου, διότι το δικαίωµα αυτό αποσκοπεί να αποτρέψει τη γνωστοποίηση του τρόπου ζωής ενός προσώπου χωρίς τη θέλησή του. Μόνο η διάδοση πραγµατικών περιστατικών από την ιδιωτική σφαίρα ενός προσώπου συνιστά, κατ αρχήν, παράνοµη συµπεριφορά, εφόσον ο θιγόµενος επιθυµεί τη διαφύλαξη της µυστικότητας των στοιχείων αυτών. Το διαδιδόµενο πραγµατικό περιστατικό πρέπει να είναι αληθές, να ανταποκρίνεται δηλαδή στην πραγµατικότητα, διότι αλλιώς δεν καθίσταται γνωστό στοιχείο της ιδιωτικής ζωής του θιγόµενου. εν αποκλείεται όµως αναληθή πραγµατικά περιστατικά που αναφέρονται στον ιδιωτικό βίο, να 24

25 επιφέρουν προσβολή της τιµής. Παρά το γεγονός ότι το συµφέρον διαφυλάξεως µυστικότητας είναι µεγαλύτερο, οσάκις πρόκειται για πραγµατικά περιστατικά που συνδέονται µε την τιµή ενός προσώπου, δεν απαιτείταιτα διαδιδόµενα στοιχεία να είναι και προσβλητικά της τιµής. Η προσβολή του δικαιώµατος του ιδιωτικού βίου δικαιολογείται µόνο όταν υπάρχει δικαιολογηµένο συµφέρον. Το ενδιαφέρον πληροφορήσεως πρέπει, στη συγκεκριµένη περίπτωση, να υπερβαίνει το συµφέρον κατοχυρώσεως του ιδιωτικού βίου έχει κατ αρχήν την προτεραιότητα. Υποχωρεί µόνο όταν το ενδιαφέρον πληροφορήσεως της κοινής γνώµης κριθεί ότι προέχει, µετά από ad hoc στάθµιση των συγκρουόµενων συµφερόντων, όπως συµβαίνει όταν οι πληροφορίες αφορούν στον ιδιωτικό βίο προσώπων της επικαιρότητας ή έχουν επίπτωση σε θέµατα που αφορούν το κοινωνικό σύνολο ή µερίδα του κοινωνικού συνόλου 4. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα δηµόσια πρόσωπα κατά περιπτώσεις θα πρέπει να ανέχονται δηµοσιεύµατα που ασκούν δρυµεία κριτική σε βάρος τους. Αν, όµως, τα δηµοσιεύµατα αυτά έχουν σκοπό την εξύβριση ή τη συκοφαντική δυσφήµηση τότε δεν υφίσται άρση του άδικου χαρακτήρα του. Κατά καιρούς άλλωστε σε όλων µας τα χέρια έχουν πέσει δηµοσιεύµατα τα οποία περιλαµβάνουν περιφρονητικούς ή ακόµη και απαξιωτικούς χαρακτηρισµούς για πρόσωπα του δηµόσιου βίου και έχουν ως προφανή σκοπό να θίξουν ην υπόληψη αυτών. Όπως γενικά συµβαίνει για όλα τα ατοµικά δικαιώµατα,έτσι και στην περίπτωση της προσωπικότητας του ατόµου είτε αυτός είναι επώνυµος είτε όχι, ο κίνδυνος να πληγεί ο εσωτερικός του κόσµος από τέτοιου είδους προσβολές είναι ορατός. Κάθε απόπειρα ανάλυσης ή εισβολής στη προσωπικότητα του ανθρώπου χωρίς την από µέρους του συναίνεση, µπορεί να οδηγήσει στην απογύµνωση του κάνοντάς τον ευάλωτο σε πλήγµατα προερχόµενα από τον κοινωνικό του περίγυρο και ίσως ακόµα και στην κοινωνική του αποµόνωση και περιθωριοποίηση. Η προσβολή της ιδιωτικής σφαίρας του ατόµου και εν γένει της προσωπικότητας αυτού από τον Τύπο εµφανίζει ιδιαιτερότητες, όπως αναπτύχθηκαν παραπάνω. Για το λόγο αυτό ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν τόσο η αντιµετώπιση παράνοµων συµπεριφορών, προερχόµενων από τουν Τύπο όσο και οι δικαιολογητικοί λόγοι άρσης του παράνοµου χαρακτήρα των συµπεριφορών αυτών. Σε ότι αφορά ειδικότερα τα δηµόσια πρόσωπα δεν µπορούµε να ισχυριστούµε ότι θα πρέπει να θεµελιωθεί ένα ειδικό και συγκεκριµένο πλαίσιο-καθεστώς προστασίας οτυς λόγω του ότι είναι πιο συνήθης η καταπάτηση του δικαιώµατός τους στην προσωπικοτητα. Κάτι τέτοιο άλωστε θα αντίκειτο στις επιταγές του άρθρου 4 1Σ σύµφωνα µε το οποίο «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόµου». 25

26 Α) Περιπτώσεις άρσης παράνοµου χαρακτήρα παραβίασης Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, υπάρχουν περιπτώσεις όπου η επέµβαση στην ιδιωτική σφαίρα κάποιου προσώπου δεν είναι παράνοµη ή έστω είναι ανεκτή από την έννοµη τάξη. Οι λόγοι αυτής της ανοχής µπορεί να είναι απόλυτοι, στην περίπτωση π.χ. που προβλέπονται από νόµο, όπως η συναίνεση του ατόµου, ή να είναι σχετικοί και να απαιτούν δηλαδή στάθµιση των συγκρουοµένων αγαθών. i) Συναίνεση Αρχικά θα πρέπει να επωθεί ότι η συναίνεση δεν ταυτίζεται µε την παραίτηση από το δικαίωµα καθ αυτό αλλά αποτελεί έκφραση της ελευθερίας του ατόµου να ασκήσει ή όχι το δικαίωµά του σε κάποια συγκεκριµένη περίσταση. Η φύση της αµφισβητείται καθώς κατά µια άποψη αποτελεί δήλωση δικαιοπρακτικής βουλήσεως ενώ κατά άλλη οιονεί δικαιοπραξία. Υπάρχει όµως κι η άποψη που θεωρεί τη συναίεση του παθόντος ως υλική πράξη µε την ιδιαιτερότητα ότι σε ορισµένες περιπτώσεις της διέπεται από τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες. Αυτό συµβαίνει διότι το δικαίωµα στην προσωπικότητα έχει λάβει τα τελευταία χρόνια σε ορισµένες εκφάνσεις της εµπορικό-οικονοµικό χαρακτήρα και απαιτείται ανάλογη εφαρµογή διατάξεων για τη δικαιοπραξία ώστε να προστατεύονται άτοµα όπως οι ανήλικοι κι οι ανίκανοι, ενώ σε άλλες τις εκφάνσεις που δεν µπορεί να υπάρξει εµπορευµατοποίηση είναι απαραίτητο να λαµβάνεται υπόψη η βούληση του φορέα του δικαιώµατος ανεξάρτητα από την ικανότητά του προς δικαιοπραξία. Η συναίνεση µπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή, άµεση ή έµµεση, όµως σε κάθε περίπτωση το περιεχόµενό της πρέπει να είναι σαφές και να µην αφήνει αµφιβολίες, προϋπόθεση που κρίνεται βάση των διατάξεων ΑΚ 173 και 200.Υπάρχει επίσης περίπτωση να προβλέπεται η χρονική διάρκειά της, όµως,ακόµα και τότε η συναίνεση είναι ελεύθερα ανακλητή αλλά ενδέχεται να δηµιουργείται ευθύνη προς αποζηµείωση λόγω παραβίασης της σύµβασης που έχει συσταθεί µε τη συναίνεση. Βέβαια σε καµία περίπτωση δεν πρέπει να συγχέεται η συναίνεση µε την έγκριση. Με την πρώτη ο παθών εκ των προτέρων δεσµεύεται να µην ασκήσει τα ένδικα µέσα που του παρέχονται και θεµελιώνεται λόγος άρσης του παρανόµου της προσβολής.επίσης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω είναι ελελυθερα ανκλητή. Αντιθέτως, η έγκριση παρέχεται µετά την προσβολή και δεν συνιστά λόγο άρσης του αδίκου αλλά στερεί το θύµα από την ένδικη προστασία. Επιπλέον δεν είναι δυνατή η αναάκλησή της. 26