Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ ΕΣ ΣΑ ΛΟ ΝΙ ΚΗ Σ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α «ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΤΟΠΟΥ ΩΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΤΟ» ENRICHING WEBSITES WITH LINKED OPEN DATA «ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΡΘΕΝΑ» ΑΕΜ: 1604 Κατεύθυνση: ΤΠΕ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

2

3

4 Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η προσθήκη μεταδεδομένων με την χρήση της τεχνικής RDFa σε διαδικτυακό τόπο, με στόχο την καλύτερη ανιχνευσιμότητα των πληροφοριών του από μηχανές αναζήτησης του Σημασιολογικού Ιστού, μεταξύ άλλων. Μετά από μια σύντομη περιγραφή του Σημασιολογικού Ιστού και των επιμέρους τεχνολογιών του, αναλύεται η οντολογία VIVO, η οποία συνδυάζει πληθώρα άλλων γνωστών οντολογιών με σκοπό την πλήρη αναπαράσταση των ερευνητών και των πεδίων τους, από τα άτομα-μέλη και τα προσωπικά τους στοιχεία μέχρι και τις διάφορες οργανώσεις. Ακολουθεί παρουσίαση του εργαλείου RDFa Play, που είναι ένας RDFa editor, data visualizer και debugger πραγματικού χρόνου, με ανάλυση των διαφόρων παρεχόμενων παραδειγμάτων του. Τέλος, περιγράφονται τα αποτελέσματα της εφαρμογής του εργαλείου RDFa Play σε ενδεικτικές ιστοσελίδες της ερευνητικής ομάδας LPIS του τμήματος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εμπλουτισμένες με μεταδεδομένα. IV

5 Abstract The subject of this thesis is the enrichment of a website with metadata using the RDFa technique, intending to make the information included better traceable by Semantic Web search engines, among others. After a short description of the Semantic Web and its technologies, the VIVO ontology is analyzed, which is an ontology that combines other known ontologies for the full representation of researchers and their fields, spanning from individual members and their personal information to the various organizations. Next follows the presentation of the RDFa Play tool, which is an RDFa real-time editor, data visualizer and debugger, including the analysis of the various examples provided. Finally, the results of the RDFa Play tool application on indicative webpages of the LPIS research group of the Department of Informatics of the Aristotle University of Thessaloniki enriched with metadata are described. V

6 Ευχαριστίες Πριν την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της παρούσας εργασίας, αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον κύριο Βασιλειάδη Νικόλαο, αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για την πολύτιμη βοήθειά και καθοδήγησή του κατά την επίβλεψη της διπλωματικής αυτής. <05/11/2013> Σιδηροπούλου Παρθένα VI

7 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... IV ABSTRACT...V ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ...VI ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ...XII ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... XIV 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ...20 VII

8 2.3.1 XML ΜΙΚΡΟΦΟΡΜΑΤ (MICROFORMATS) ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ RDF RDFA SPARQL ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ RDF SCHEMA OWL SKOS ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΠΟΔΕΙΞΗ & ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ...30 VIII

9 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: VIVO & RDFA PLAY ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ VIVO ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΠΥΡΗΝΑ VIVO ΑΞΙΩΜΑΤΑ, ΣΧΟΛΙΑ & ΜΟΝΟΤΟΝΙΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΦΙΛΟΣ ΕΝΟΣ ΦΙΛΟΥ (FOAF) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ (BIBO) RDFA PLAY SCHEMA.ORG ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ RDFA PLAY PERSON (ΆΤΟΜΟ) SOCIAL NETWORK (ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ) EVENT (ΓΕΓΟΝΟΣ) PLACE (ΜΕΡΟΣ-ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ) PRODUCT (ΠΡΟΪΟΝ)...52 IX

10 SVG SCALABLE VECTOR GRAPHICS (ΓΡΑΦΙΚΑ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ RDFA PLAY ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ LPIS ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ LPIS ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ LPIS ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...65 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...66 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι: ΑΝΑΦΟΡΕΣ...67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...68 WEB SITES...69 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΑΚΡΩΝΥΜΑ...70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ: ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ...72 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV: ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ...74 X

11 ΑΓΓΛΙΚΟΙOΡΟΙ...75 ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ OΡΟΙ...77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V: ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ACADEMIC STAFF ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ EXTERNAL AFFILIATES ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ADMINISTRATIVE STAFF...84 XI

12 Λίστα Σχημάτων ΕΙΚΟΝΑ 1: Η ΣΤΟΙΒΑ ΤΟΥ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΑΝ ΤΟ ΕΙΚΟΝΑ 2: ΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΡΙΑΔΑΣ RDF...25 ΕΙΚΟΝΑ 3: Ο ΔΙΑΥΛΟΣ ΤΟΥ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ...30 ΕΙΚΟΝΑ 4: Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ VIVO ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΓΝΩΣΤΕΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ...34 ΕΙΚΟΝΑ 5: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ VIVO...36 ΕΙΚΟΝΑ 6: ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ RDFA PLAY...43 ΕΙΚΟΝΑ 7: ΙΕΡΑΡΧΙΑ DATATYPE...44 ΕΙΚΟΝΑ 8: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ PERSON...47 ΕΙΚΟΝΑ 9: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ PERSON RAW DATA...48 ΕΙΚΟΝΑ 10: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ SOCIAL NETWORK...49 ΕΙΚΟΝΑ 11: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ EVENT...50 XII

13 ΕΙΚΟΝΑ 12: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ PLACE...51 ΕΙΚΟΝΑ 13: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ PRODUCT...52 ΕΙΚΟΝΑ 14: RDFA PLAY ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ SVG...54 ΕΙΚΟΝΑ 15: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ACADEMIC STAFF...57 ΕΙΚΟΝΑ 16: ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ACADEMIC STAFF...58 ΕΙΚΟΝΑ 17: ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ACADEMIC STAFF...59 ΕΙΚΟΝΑ 18: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ EXTERNAL AFFILIATES...60 ΕΙΚΟΝΑ 19: ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ EXTERNAL AFFILIATES...61 ΕΙΚΟΝΑ 20: ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ EXTERNAL AFFILIATES...61 ΕΙΚΟΝΑ 21: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ADMINISTRATIVE STAFF...63 ΕΙΚΟΝΑ 22: RDFA PLAY ADMINISTRATIVE STAFF...63 ΕΙΚΟΝΑ 23: ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ ADMINISTRATIVE STAFF...64 XIII

14 Λίστα Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΡΙΑΔΑΣ RDF...24 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΔΙΟΤΗΤΩΝ THING...45 XIV

15 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 : Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

16 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η δημοσίευση πληροφοριών δικτυακού τόπου ως διασυνδεδεμένα δεδομένα στον Σημασιολογικό Ιστό. Αρχικά γίνεται μια σύντομη παρουσίαση της έννοιας του Σημασιολογικού Ιστού, ο οποίος αποτελεί έναν από τους αναπτυσσόμενους, πολλά υποσχόμενους κλάδους της επιστήμης της πληροφορικής. Έξηγείται η έννοια των μεταδεδομένων, που είναι ένα από τα βασικότερα δομικά στοιχεία του Σημασιολογικού Ιστού και σημαντικό στοιχείο της εργασίας αυτής, που έχει ως στόχο την προσθήκη μεταδεδομένων με την χρήση της τεχνικής RDFa σε ιστοσελίδες του διαδικτυακού τόπου της ομάδας LPIS του τμήματος Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ένα άλλο βασικό δομικό στοιχείο του Σημασιολογικού Ιστού είναι οι οντολογίες. Παρουσιάζεται η οντολογία VIVO, η οποία συνδυάζει άλλες γνωστές οντολογίες για την πλήρη κάλυψη των αναγκών ερευνητών και των διαφόρων επιστημονικών κλάδων τους και χρησιμοποιήθηκε κατά την εκπόνηση της εργασίας. Ένα ακόμα απαραίτητο στοιχείο του Σημασιολογικού Ιστού είναι τα διάφορα εργαλεία προσθήκης μεταδεδομένων σε ιστοσελίδες και εμφάνισή τους, όπως το RDFa Play. Στα πλαίσια της εργασίας αυτής και με χρήση της οντολογίας VIVO και του εργαλείου RDFa Play, προστέθηκαν μεταδεδομένα σε ιστοσελίδες του διαδικτυακού τόπου της ομάδας LPIS και στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της εφαρμογής του RDFa Play σε μερικές από αυτές, ο κώδικας των οποίων φαίνεται στο Παράρτημα V. Η εργασία δομείται σε κεφάλαια ως εξής: Στο Κεφάλαιο 2, γίνεται σύντομη παρουσίαση του Σημασιολογικού Ιστού και των επιμέρους θεμελιωδών εννοιών και τεχνολογιών που τον απαρτίζουν. Στο Κεφάλαιο 3, γίνεται παρουσίαση της οντολογίας VIVO και του εργαλείου RDFa Play τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την προσθήκη μεταδεδομένων στις ιστοσελίδες. Στο Κεφάλαιο 4, γίνεται παράθεση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής του εργαλείου RDFa Play σε συνδυασμό με την οντολογία VIVO σε δύο ενδεικτικές ιστοσελίδες από τον δικτυακό τόπο. Στο Παράρτημα I παρουσιάζονται η βιβλιογραφία και οι δικτυακοί τόποι που αναφέρονται στην εργασία. Στο Παράρτημα IΙ παρουσιάζονται τα ακρωνύμια τα οποία χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IIΙ παρουσιάζεται το γλωσσάριο ορισμένων ξενικών όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα IV παρουσιάζεται το ευρετήριο των όρων οι οποίοι χρησιμοποιούνται σε αυτή την εργασία για την διευκόλυνση του αναγνώστη. Στο Παράρτημα V παρουσιάζεται ο κώδικας που χρησιμοποιήθηκε στα παραδείγματα που περιγράφονται στην εργασία. 16

17 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 2 : Σ Η Μ Α Σ Ι ΟΛΟ Γ Ι ΚΟ Σ Ι Σ Τ Ο Σ

18 2 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Παγκόσμιος Ιστός ή Διαδίκτυο (World Wide Web) είναι ένα σύστημα διασυνδεδεμένων μη-δομημένων ή ημιδομημένων αρχείων υπερκειμένου που στη σύγχρονη εποχή αποτελεί το πλέον διαδεδομένο μέσο επικοινωνίας, διευκολύνοντας αισθητά την δημοσίευση και ανταλλαγή πληροφορίας. Ο Παγκόσμιος Ιστός με τη σημερινή του μορφή έχει έναν εντυπωσιακό αριθμό χρηστών και αποτελείται από έναν τεράστιο όγκο δεδομένων. Η χρήση του βασίζεται κυρίως σε μηχανές αναζήτησης, που θεωρούνται μάλιστα ένα από τα βασικότερα εργαλεία του, όπως οι Google, Yahoo, και Bing, οι οποίες εκτελούν αναζητήσεις με λέξεις ή φράσεις κλειδιά (keyword-based) στα αρχεία του δικτύου, δηλαδή παράγουν αποτελέσματα επικεντρωμένα σε λέξεις-κλειδιά. Μηχανές που χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους αναζήτησης μπορεί πρακτικά να έχουν αποτέλεσμα, αλλά δεν είναι αποδοτικές, αφού τα αποτελέσματα που επιστρέφονται περιέχουν σελίδες που περιέχουν τη λέξη ή φράση κλειδί, όμως όχι συγκεντρωμένα μπλοκ σχετικών δεδομένων. Υπάρχει περίπτωση να μην επιστραφεί κανένα αποτέλεσμα, καθώς οι σχετικές με τη λέξη-κλειδί σελίδες μπορεί να χρησιμοποιούν κάποια συνώνυμή και όχι αυτούσια τη λέξη. Αντίθετα, υπάρχει πιθανότητα να επιστραφούν υπερβολικά πολλά όμως άσχετα αποτελέσματα, κάνοντας με αυτό τον τρόπο χρονοβόρα και δύσκολη την διαλογή των χρήσιμων εγγράφων για τον χρήστη. Ο W3C (World Wide Web Consortium), που είναι ο κύριος διεθνής οργανισμός τυποποίησης για τον Παγκόσμιο Ιστό, στην προσπάθεια να αντιμετωπίσει τα παραπάνω προβλήματα και να μεγιστοποιήσει τη χρησιμότητα των υπολογιστών όσον αφορά τη διαχείριση δεδομένων, επιδιώκει την μετατροπή του σύχρονου δικτύου αρχείων σε ένα δίκτυο δεδομένων. Αυτό το δίκτυο δεδομένων είναι ο Σημασιολογικός Ιστός (Semantic Web) ή web 3.0, ο οποίος σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee, εφευρέτη του WWW και ιδρυτή του W3C, είναι η επέκταση του τωρινού Ιστού, όπου η πληροφορία έχει σωστά ορισμένο νόημα, επιτρέποντας σε υπολογιστές και ανθρώπους να συνεργάζονται καλύτερα. [1] Ο Σημασιολογικός Ιστός θα επιτρέπει διαφορετικούς τρόπους φιλτραρίσματος και επαναπροσδιορισμό της χρήσης των πληροφοριών, πέρα από την πλοήγηση σελίδα-σελίδα, βελτιώνοντας όχι μόνο τις μηχανές αναζήτησης αλλά και το Διαδίκτυο γενικά. Αυτό θα επιτευχθεί με την εννοιολογική προσέγγιση της πληροφορίας χρησιμοποιώντας κοινούς τύπους δόμησης, εξασφαλίζοντας, έτσι, την 18

19 διαλειτουργικότητα και αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ υπολογιστών. Αυτή είναι μια διαφορετική προσέγγιση βελτίωσης των υπολογιστών από αυτήν της Τεχνητής Νοημοσύνης, αφού βασίζεται κυρίως στην οργάνωση των πληροφοριών σε απλή και κατανοητή από τους υπολογιστές μορφή, επιτρέποντας τους να βρίσκουν, ανταλλάσσουν και σε μικρότερο βαθμό, να ερμηνεύουν πληροφορίες. Η κεντρική ιδέα είναι η προσθήκη μεταδεδομένων στις Ιστοσελίδες, καθιστώντας τις κατανοητές και επεξεργάσιμες από μηχανές. Τα μεταδεδομένα είναι δομημένα και κωδικοποιημένα δεδομένα που περιγράφουν πληροφορίες. Συνδυάζοντας τις τεχνολογίες του υπάρχοντος Παγκόσμιου Ιστού με νέες τεχνολογίες, όπως τα μεταδεδομένα και οι οντολογίες, ο Παγκόσμιος Ιστός σταδιακά θα εξελιχθεί στον Σημασιολογικό Ιστό. Στην προσπάθεια να εξηγήσει πως ακριβώς θα είναι δομημένος ο Σημασιολογικός Ιστός, ο Tim Berners-Lee σχεδίασε μια αναπαράσταση της αρχιτεκτονικής του, τη Στοίβα του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web Stack ή Semantic Web Cake ή Semantic Web Layer Cake) που εξελίσσεται συνεχώς με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Εικόνα 1: Η στοίβα του Σημασιολογικού Ιστού μετά τις αλλαγές που εγκρίθηκαν το 2006 Στο υπόλοιπο του κεφαλαίου θα αναλυθούν σύντομα τα επιμέρους στρώματα (layers) της στοίβας. 19

20 2.2 Η ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ Ο Σημασιολογικός Ιστός είναι επέκταση του Παγκόσμιου Ιστού. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι βασίζεται σε πολλές από τις τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί ήδη για τον Παγκόσμιο Ιστό. Τα θεμέλια του Web όσον αφορά την κωδικοποίηση κειμένου, τον προσδιορισμό των πόρων ή πηγών και την αναγνώρισή τους, αλλά και το σύστημα για την εκτέλεση εργασιών πάνω στους πόρους, αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία χτίζεται ο Σημασιολογικός Ιστός. Αρχικά, χρησιμοποιείται το ίδιο, αναντικατάστατο ενιαίο σύστημα αναγνώρισης για κάθε στοιχείο ή πηγή, τα Ενιαία Αναγνωριστικά Πόρων (URI Uniform Resource Identifiers), δηλαδή συμβολοσειρές που σχηματίζονται από το σύνολο των χαρακτήρων ASCII, ή το υπερσύνολό τους τα IRI (Internationalized Resource Identifiers) ή Διεθνοποιημένα Αναγνωριστικά Πόρων, που περιλαμβάνουν και χαρακτήρες όπως τα Κινέζικα ή Ιαπωνικά ιδεογράμματα, μεταξύ άλλων. Επίσης, χρησιμοποιείται Unicode, δηλαδη το πρότυπο της βιομηχανίας της πληροφορικής για τη συνεπή κωδικοποίηση, αναπαράσταση και χειρισμό του κειμένου των περισσοτέρων συστημάτων γραφής του κόσμου. Τέλος, χρησιμοποιείται το HTTP (Hypertext Transfer Protocol) για την ανταλλαγή ή τη μεταφορά υπερκειμένου (hypertext), δηλαδή δομημένου κειμένου που χρησιμοποιεί λογικούς συνδέσμους μεταξύ κόμβων που περιέχουν κείμενο (hyperlinks). Ουσιαστικά είναι ένα σύστημα για την εκτέλεση εργασιών για τους πόρους που προσδιορίζονται από τα URIs και το θεμέλιο επικοινωνίας δεδομένων του Παγκόσμιου Ιστού. Το HTTP περιλαμβάνει μια σειρά από κεφαλίδες (ετικέτες) που παρέχουν πολλές χρήσιμες πληροφορίες, μεταξύ των οποίων μια ετικέτα που επιτρέπει στους browsers να ενημερώνουν τους εξυπηρετητές για τις μορφές (formats) που υποστηρίζουν. Όλες οι παραπάνω τεχνολογίες προσδίδουν επιπλέον λειτουργικότητα στις υπηρεσίες του Σημασιολογικού Ιστού, αφού είναι ήδη ενσωματωμένες σε πολλούς HTTP servers και clients, διαθέσιμους για πολλές πλατφόρμες σχεδόν σε κάθε γλώσσα προγραμματισμού. 2.3 ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα μεταδεδομένα (metadata) είναι πληροφορίες που περιγράφουν δεδομένα και η βασική τους χρησιμότητα είναι να επιταχύνουν και να εμπλουτίζουν την αναζήτηση πηγών. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα της χρήσης μεταδεδομένων στην αναζήτηση είναι ότι γλιτώνει τον χρήστη από περίπλοκες και χρονοβόρες χειροκίνητες διαδικασίες πληροφοριών. 20

21 Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Πληροφοριών των Προτύπων (NISO National Information Standards Organization), χωρίζονται σε τρείς κατηγορίες: περιγραφικά, δομικά ή διοικητικά. Τα περιγραφικά μεταδεδομένα (descriptive metadata) είναι πληροφορίες που περιγράφουν το περιεχόμενο ενός αντικειμένου, όπως για παράδειγμα ο τίτλος, ο συγγραφέας ή το θέμα ενός αρχείου, και χρησιμοποιούνται για βιβλιογραφικούς σκοπούς και για την αναζήτηση και τον εντοπισμό του αντικειμένου. Τα δομικά μεταδεδομένα (structural metadata) είναι πληροφορίες που περιγράφουν το πώς είναι οργανωμένες οι συνιστώσες του αντικειμένου, δηλαδή τον τρόπο που συνδέεται με άλλα αντικείμενα έτσι ώστε να αποτελούν λογικές μονάδες. Τέλος, τα διαχειριστικά μεταδεδομένα (administrative metadata) αναφέρονται στις τεχνικές πληροφορίες ενός αντικειμένου, συμπεριλαμβανομένου του τύπου, πληροφορίες, δηλαδή, που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση ενός αντικειμένου ή τον έλεγχο πρόσβασης σε αυτό. Δύο υποκατηγορίες των διοικητικών μεταδεδομένων είναι τα μεταδεδομένα διαχείρισης δικαιωμάτων (rights management metadata) και τα μεταδεδομένα διατήρησης (preservation metadata), που αναφέρονται σε πληροφορίες δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και πληροφορίες για τη μακροπρόθεσμη συντήρηση των ψηφιακών αρχείων, αντίστοιχα. Τα μεταδεδομένα δομούνται συνήθως σύμφωνα με ένα από τα καλά καθορισμένα σχήματα μεταδεδομένων, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα πρότυπα και τα μοντέλα μεταδεδομένων. Πρότυπα μεταδεδομένων (metadata standards) είναι οι προδιαγραφές που διασφαλίζουν την κοινή αντίληψη της έννοιας ή της σημασιολογίας των δεδομένων, εξασφαλίζοντας την ορθή χρήση και ερμηνεία των πληροφοριών. Σχήματα μεταδεδομένων ονομάζονται τα σύνολα στα οποία ομαδοποιούνται τα στοιχεία των δεδομένων, κατηγοριοποιημένα σύμφωνα με τον τομέα ή τον τύπο τους, για παράδειγμα στοιχεία σχετικά με εκπαίδευση, τέχνες ή επιστήμες μεταξύ άλλων. Για κάθε στοιχείο καθορίζεται το όνομα και η σημασιολογία του (το νόημά του) και είναι δυνατή η διατύπωση επιπλέον κανόνων για το πως θα πρέπει να διατυπωθεί το περιεχόμενο ή για τις επιτρεπόμενες τιμές του. Ορισμένα σχήματα καθορίζουν ακόμα τη σύνταξη στην οποία πρέπει να κωδικοποιηθούν τα στοιχεία, με την Standard Generalized Markup Language (SGML) ή την απόγονό της XML να είναι οι πιο ευρέως διαδεδομένες. Ο όρος σύνταξη μεταδεδομένων αναφέρεται στους κανόνες που δημιουργήθηκαν για 21

22 να δομήσουν τα πεδία ή στοιχεία των μεταδεδομένων. Ένα σχήμα μεταδεδομένων μπορεί να εκφραστεί σε ένα σύνολο διαφορετικών γλωσσών σήμανσης ή προγραμματισμού XML Η XML (extensible Markup Language) είναι μια γλώσσα σήμανσης που καθορίζει ένα σύνολο κανόνων για την κωδικοποίηση εγγράφων σε μορφή κατανοητή τόσο από ανθρώπους όσο και από μηχανές. Αποτελείται από αρχεία που περιέχουν επισημάνσεις (ετικέτες) που περιγράφουν το περιεχόμενο τους, κάνοντας τις έτσι προσιτές και επεξεργάσιμες από υπολογιστές. Κάθε επισήμανση αποτελείται από δύο ετικέτες (tags) που καθορίζουν την αρχή και το τέλος της πληροφορίας που περιγράφεται. Για παράδειγμα <sentence> και </sentence> είναι η αρχική και τελική ετικέτα που θα περικλείουν μια πρόταση ή ετικέτες κενού στοιχείου (empty-element tags) όπως η <line-break />. Οι ετικέτες μαζί με το περιεχόμενό τους ονομάζονται στοιχεία (elements). Μερικές φορές είναι χρήσιμο να συμπεριληφθούν περισσότερες πληροφορίες για το περιεχόμενο ενός στοιχείου εκτός από το όνομά του (την ετικέτα που το περικλείει). Αυτές οι πληροφορίες προστίθεται ως χαρακτηριστικά/ιδιότητες (attributes) στα στοιχεία και έχουν όνομα (name) και αξία (value). Για παράδειγμα σε ένα στοιχείο εικόνας (image - img) μπορεί να καθορίζονται διάφορα χαρακτηριστικά όπως η προέλευσή της (source - src), το πλάτος (width) και ύψος (height) της: <img src= image2.jpg width= 149 height= 157 />, που παίρνουν τις τιμές (αξία) image2.jpg, 149 και 157 αντίστοιχα. Για να αποφεύγονται παρερμηνείες σε περιπτώσεις που το όνομα ενός στοιχείου μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα, χρησιμοποιούνται XML namespaces, δηλαδή σύνολα αναγνωριστικών (ονομάτων) που επιτρέπουν την αποσαφήνιση ομώνυμων αναγνωριστικών που περιέχονται σε διαφορετικά μεταξύ τους σύνολα. Συνήθως τα namespaces κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τη λειτουργικότητά τους. Η δήλωση ενός XML namespace γίνεται με τη χρήση της ειδικής δεσμευμένης ιδιότητας (attribute) xmlns ή xmlns: prefix (πρόθεμα), η αξία της οποίας πρέπει να είναι κάποιο έγκυρο namespace όνομα. Για παράδειγμα: xmlns:xhtml= (η δήλωση του xhtml προθέματος στο xhtml namespace). Ουσιαστικά, το namespace είναι ένας τρόπος να αναγνωρίζουμε σε ποιό μέρος του Web αντιστοιχούν τα ονόματα των στοιχείων που χρησιμοποιούνται. 22

23 2.3.2 ΜΙΚΡΟΦΟΡΜΑΤ (MICROFORMATS) Μια εναλλακτική web-based προσέγγιση σημασιολογικής σήμανσης που εκμεταλλεύεται τις ήδη υπάρχουσες ετικέτες της HTML για να αναπαραστήσει μεταδεδομένα και άλλες ιδιότητες σε ιστοσελίδες είναι τα Microformats. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στο λογισμικό να επεξεργαστεί αυτόματα πληροφορίες και δίνει στα στοιχεία δεδομένων τη δυνατότητα να αποθηκεύονται, να διασταυρώνονται και να αναζητώνται ευκολότερα, έτσι ώστε να μπορούν να συνδυαστούν και να επαναχρησιμοποιηθούν. Πολλά microformats έχουν αναπτυχθεί με σκοπό να επιτρέψουν τη σήμανση διαφορετικών τύπων πληροφοριών. Τα πιο διαδεδομένα και επικυρωμένα είναι τα hcard και hcalendar, που αναφέρονται σε στοιχεία επικοινωνίας (που περιλαμβάνουν ταχυδρομική διεύθυνση (adr) και γεωγραφικές συνταταγμένες(geo)) και σε γεγονότα, αντίστοιχα. Άλλα microformats είναι ενδεικτικά τα hrecipe, για συνταγές και τρόφιμα, hmedia, για περιεχόμενο με ήχο ή βίντεο και hresume, για βιογραφικά σημειώματα. 2.4 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ RDF Το RDF (Resource Description Framework - Πλαίσιο Περιγραφής Πόρων) είναι μια οικογένεια προδιαγραφών μοντέλου μεταδεδομένων του W3C που συνήθως υλοποιούνται ως εφαρμογές της XML και αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία του Σημασιολογικού Ιστού. Η ιδέα πίσω από το RDF είναι η προσθήκη επιπλέον μεταπληροφοριών σε στοιχεία γραμμένα σε XML με στόχο τη δημιουργία μιας απλής μεθόδου, ικανής να εκφράσει οποιοδήποτε γεγονός, αλλά ταυτόχρονα έχοντας αρκετή δομή ώστε να είναι επεξεργάσιμη από εφαρμογές υπολογιστών. Βασιζόμενη στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, μια δήλωση (statement) RDF αποτελείται από τρείς θεμελιώδεις έννοιες που δηλώνουν τις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα στοιχεία: Πόρους (πηγές) (Resources) Ιδιότητες (Properties) Καταστάσεις (Statements) 23

24 Ουσιαστικά μια δήλωση RDF μοιάζει πολύ με μια απλή πρόταση, έχοντας υποκείμενο, αντικείμενο και κατηγορούμενο, τα οποία όμως αποτελούνται από URIs. (Η σχέση μεταξύ δύο στοιχείων καθώς και τα στοιχεία τα ίδια εκφράζονται σε URIs triples (τριάδες).) Οι τριάδες αυτές επιτρέπουν αμέτρητους συνδυασμούς, δίνοντας μας τη δυνατότητα να πούμε οτιδήποτε. Το απλό αυτό μοντέλο επιτρέπει το συνδυασμό δομημένων και ημιδομημένων στοιχείων, διευκολύνοντας έτσι την ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα σε διαφορετικές εφαρμογές Για παράδειγμα η πρόταση: a cat is an animal να χωρίζεται σε υποκείμενο a cat, κατηγορούμενο is an και αντικείμενο animal, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα. Α/Α Τύπος RDF Μέρος της Πρότασης Πηγή (Resource) rdf: subject a cat Ιδιότητα (Property) rdf: predicate is an Πηγή (Resource) rdf: object animal Πίνακας 1: Παράδειγμα τριάδας RDF Σε κώδικα η παραπάνω πρόταση θα γίνει: <rdf:rdf> <rdf:statement> <rdf:subject rdf:resource="cat" /> <rdf:predicate rdf:resource="onto;is an" /> <rdf:object rdf:resource="animal" /> </rdf:statement> </rdf:rdf> 24

25 Μια γραφική αναπαράσταση της πρότασης θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη: Εικόνα 2: Γραφική αναπαράσταση τριάδας RDF Η συνδεδεμένη αυτή δομή αποτελεί ένα κατυθυνόμενο labeled γράφημα, με τις ακμές να αντιπροσωπεύουν τη σχέση μεταξύ των δύο πόρων οι οποίοι αντιπροσωπεύονται από τους κόμβους. Η αναπαράσταση με γράφους είναι η πιο προσιτή και εύκολα κατανοητή οπτική επεξήγηση του μοντέλου RDF RDFa Το RDFa (Resource Description Framework in Attributes) είναι ένα σύνολο επεκτάσεων της οικογένειας γλωσσών HTML σε επίπεδο ιδιοτήτων, που εκμεταλλεύεται την ιδιότητα ενσωμάτωσης μεταδεδομένων σε ιστοσελίδες. Τα κύρια πλεονεκτήματα της χρήσης RDFa είναι η επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων, ο διαχωρισμός των στοιχείων HTML και RDF και η δυνατότητα εξέλιξης (εξελιξιμότητα) με προσθήκη επιπλέον πεδίων. Τα παραπάνω οφελούν, επίσης, την προσβασιμότητα στον Παγκόσμιο Ιστό, αφού περισσότερες πληροφορίες γίνονται διαθέσιμες στην υποστηρικτική τεχνολογία. Τα βασικά χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται είναι τα ακόλουθα: about ~ ένα URI που προσδιορίζει την πηγή στην οποία αναφέρονται τα μεταδεδομένα property ~ καθορισμός ιδιοκτησίας του περιεχομένου ενός στοιχείου rel και rev ~ καθορίζουν τη σχέση και την αντίστροφη-σχέση, αντίστοιχα, μεταξύ δύο πόρων src, href και resource ~ προσδιορίζουν τον πόρο (πηγή) με τον οποίο συνεργάζεται το στοιχείο 25

26 Υπάρχουν και χαρακτηριστικά που μπορούν να προστεθούν προαιρετικά, όπως: content ~ παρακάμπτει τα περιεχόμενα του στοιχείου όταν χρησιμοποιείται το χαρακτηριστικό property (ιδιοκτησίας) datatype ~ διευκρυνίζει τον τύπο δεδομένων (datatype) κειμένου που έχει καθοριστεί για χρήση με το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό property (ιδιοκτησίας) typeof ~ καθορίζει τον τύπο (ή τους τύπους) RDF του θέματος ή του πόρου-συνεργάτη (του πόρου στον οποίο αναφέρονται τα μεταδεδομένα) Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συντάσσονται με τον ίδιο τρόπο: χαρακτηριστικό = περιεχόμενο. Για παράδειγμα: about = και content = RDF in Attrubutes. Θα ασχοληθούμε με το RDFa με μεγαλύτερη λεπτομέρεια στο 4ο κεφάλαιο SPARQL Η SPARQL (Simple Protocol And RDF Query Language) είναι μια γλώσσα ερωτημάτων για βάσεις δεδομένων, ειδικά σχεδιασμένη για την επεξεργασία δεδομένων αποθηκευμένων σε μορφή RDF και αποτελεί μια από τις βασικότερες τεχνολογίες του Σημασιολογικού Ιστού. Τα ερωτήματα στην SPARQL μπορούν να έχουν τις εξής μορφές χρήσιμες σε διαφορετικές περιπτώσεις: 1. ASK ~ χρησιμοποιούνται για ερωτήσεις με απλές True/False απαντήσεις 2. CONSTRUCT ~ μετατρέπουν τα αποτελέσματα των ερωτήσεων σε RDF προτάσεις 3. DESCRIBE ~ σχηματίζουν γράφο RDF από τα αποτελέσματα της ερώτησης 4. SELECT ~ τα αποτελέσματα επιστρέφονται σε μορφή πίνακα Όλες οι παραπάνω μορφές ακολουθούνται από ένα block WHERE το οποίο περιγράφει τις συνθήκες του ερωτήματος και στην περίπτωση ερωτήματος DESCRIBE είναι προαιρετικό. 26

27 2.5 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ Στα πλαίσια του Σημασιολογικού Ιστού χρησιμοποιούνται οντολογίες (ontologies) και κανόνες για να εκφράστουν οι λογικές σχέσεις και περιορισμοί μεταξύ των διάφορων πόρων. Οι οντολογίες και οι κανόνες αναφέρονται σε δύο διαφορετικές διακλαδώσεις της αρχής της λογικής, με τις οντολογίες να είναι στενότερα συνδεδεμένες με συστήματα ταξιμόμησης και λογικής περιγραφής, ενώ οι κανόνες απορρέουν κυρίως από τον λογικό προγραμματισμό. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τον όρο οντολογία, ο οποίος, όμως, δεν έχει παγκοσμίως αποδεκτό ορισμό. Σύμφωνα με τον Tom Gruber: Μια οντολογία είναι μια ρητή προδιαγραφή ενός πεδίου αντίληψης (conceptualization) με επίκεντρό του στη γνώση και τον διαμοιρασμό. [2] ενώ κατά τον Barry Smith: Μια οντολογία είναι, κατά μια προσέγγιση, ένας πίνακας κατηγοριών όπου κάθε τύπος οντοτήτων αποδίδεται από έναν κόμβο σε μια ιεραρχική δομή. [3] Εναλλακτικά, ο Nicola Guarino ορίσε την οντολογία ως: Ένα σύνολο λογικών αξιωμάτων, που δίνονται για να αποδώσουν το επιδιωκόμενο νόημα ενός λεξικού. [4] και σύμφωνα με τον John Sowa: Το αντικείμενο της οντολογίας είναι η μελέτη των κατηγοριών στις οποίες ανήκουν τα αντικείμενα που υπάρχουν ή μπορεί να υπάρχουν σε κάποιο πεδίο ενδιαφέροντος. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας μελέτης, που ονομάζεται οντολογία, είναι ένας κατάλογος από τύπους αντικειμένων που θεωρείται πως υπάρχουν σε ένα πεδίο ενδιαφέροντος D με την μελλοντική δυνατότητα ενός ατόμου που χρησιμοποιεί μία γλώσσα L για το σκοπό να μιλήσει για το D. [5] Ουσιαστικά, στον Σημασιολογικό Ιστό οι οντολογίες ορίζουν τις έννοιες και τις σχέσεις που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή και αναπαράσταση μιας γνωστικής περιοχής. Μια οντολογία μπορεί να είναι πολύ σύνθετη με αρκετές χιλιάδες όρους ή πολύ απλή, που να περιγράφει μόνο μια ή δύο έννοιες. Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα δημοσιευμένων οντολογιών δίνονται παρακάτω: Dublin Core - μια απλή οντολογία για αρχεία και εκδόσεις SNOMED CT (Systematized NOmenclature of MEDicine - Clinical Terms) η πιο ολοκληρωμένη, πολύγλωσση κλινική ορολογία υγειονομικής περίθαλψης στον κόσμο 27

28 DOLCE (Descriptive Ontology for Linguistic and Cognitive Engineering) Περιγραφική Οντολογία για τη Γλωσσική και Γνωστική Εφαρμοσμένη Μηχανική Έχει δημιουργηθεί πληθώρα γλωσσών οντολογίας, δηλαδή γλωσσών που χρησιμοποιούνται για την κωδικοποίηση οντολογίας, με πιο δημοφιλή ανάμεσά τους την OWL ή Web Ontology Language και την RIF (Rule Interchange Format), που συνδυάζει οντολογίες και κανόνες RDF Schema Η RDF Schema είναι μία γλώσσα που δημιουργήθηκε σαν επέκταση της RDF με αρχές βασισμένες σε frames (frame-based primitives). Ο συνδυασμός RDF και RDF Schema είναι γνωστός σαν RDFS. Ενώ η RDF αναπαριστά ισχυρισμούς σε τριάδες, μορφής υποκείμενο-ιδιότητα-αντικείμενο, η RDFS προσθέτει περαιτέρω δυνατότητες στην αναπαράσταση των ισχυρισμών, όπως για παράδειγμα ιεραρχία κλάσεων, ιεραρχία ιδιοτήτων ή περιορισμούς στο πεδίο ορισμού και στο πεδίο τιμών μιας ιδιότητας. Συγκεκριμένα, το RDFS, που αρχικά ονομαζόταν RDF Vocabulary Description Language, δηλαδή Γλώσσα Περιγραφής Λεξιλογίου RDF, είναι ένα σύνολο κλάσεων με ορισμένες ιδιότητες που χρησιμοποιώντας την επεκτάσιμη γλώσσα αναπαράστασης γνώσης RDF, παρέχει βασικά στοιχεία για την περιγραφή των οντολογιών, ή αλλιώς των λεξιλογίων RDF, που προορίζονται γιια τη διάρθρωση RDF πόρων. Οι πόροι αυτοί μπορούν να αποθηκευτούν σε ένα triplestore, δηλαδή μια βάση δεδομένων κατασκευασμένη για την αποθήκευση και ανάκτηση τριάδων μορφής υποκείμενο-ιδιότητα-αντικείμενο, προσπελάσιμη από τη γλώσσα ερωτημάτων SPARQL. Σαν προεκτάσεις της RDFS, δημιουργήθηκαν διάφορες γλώσσες, όπως οι DAML+OIL (DARPA Agent Markup Language with Ontology Inference Layer ή Ontology Interchange Language) και OWL (Web Ontology Language) OWL Ο όρος OWL ή Γλώσσα Οντολογίας Ιστού χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια ολόκληρη οικογένεια γλωσσών αναπαράστασης γνώσης με διαφορετικά επίπεδα εκφραστικότητας (OWL Lite, OWL DL, OWL Full). Οι γλώσσες αυτές μπορούν να δημιουργήσουν κλάσεις (classes) και ιδιότητες (properties), να καθορίσουν 28

29 στιγμιότυπα (άτομα - individuals) και τις πράξεις τους. Η OWL 2, η οποία είναι η νεότερη εγκεκριμένη έκδοση της γλώσσας, είναι επέκταση της προηγούμενης έκδοσης OWL ή OWL 1, όπως αναφέρεται πλέον, με ορισμένες νέες λειτουργίες. Οι οντολογίες αποθηκεύονται ως έγγραφα αναγνώσιμα από μηχανές και βασίζονται σε διάφορες επίσημες συντακτικές παραλλαγές. Η OWL είναι στενά συνδεδεμένη με το RDF, καθώς οι οντολογίες σε OWL μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με πληροφορίες που είναι γραμμένες σε RDF, ενώ και οι ίδιες οι οντολογίες ανταλλάσσονται ως RDF έγγραφα SKOS SKOS (Simple Knowledge Organization System) ή Απλό Σύστημα Οργάνωσης Γνώσης, είναι μια οντολογία για την έκφραση της βασικής δομής και περιεχομένου εννοιολογικών σχημάτων όπως συστήματα ταξινόμησης, γλωσσάρια και ελεγχόμενα λεξιλόγια. Το SKOS ορίζει ένα κοινό μοντέλο δεδομένων για διαμοιρασμό και σύνδεση συστημάτων οργάνωσης γνώσης μέσω του Παγκόσμιου Ιστού και, ως εφαρμογή του RDF, επιτρέπει την εύκολη δημοσίευση δομημένων ελεγχόμενων λεξιλογίων εννοιών στο Σημασιολογικό Ιστό. Στο βασικό SKOS οι εννοιολογικοί πόροι (έννοιες) μπορούν: να ανιχνευθούν με τη χρήση URIs, να επισημανθούν με αλφαριθμητικά σε μία ή περισσότερες φυσικές γλώσσες, να τεκμηριωθούν με διάφορους τύπους σημειώσεων, να συσχετιστούν σημασιολογικά μεταξύ τους σε άτυπες ιεραρχίες και δίκτυα σύζευξης και να συγκεντρωθούν σε ξεχωριστά σχήματα (συστήματα) εννοιών. Σε προηγμένο SKOS οι εννοιολογικοί πόροι μπορούν: να αντιστοιχιστούν σε εννοιολογικούς πόρους άλλων σχημάτων (συστημάτων) και να ομαδοποιηθούν σε επισημασμένες και ταξινομημένες συλλογές. Ακόμα, το λεξικό του SKOS μπορεί να επεκταθεί για να καλύψει τις ανάγκες συγκεκριμένων (communities of practice) κοινοτήτων πρακτικής. Το SKOS μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μόνο του, ή σε συνδυασμό με τυπικές γλώσσες αναπαράστασης γνώσης, όπως την OWL. 29

30 2.6 ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΝΟΝΕΣ Ο όρος κανόνες (rules), όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σχετίζεται με τον λογικό προγραμματισμό και τα συστήματα που βασίζονται σε κανόνες και σχετίζονται με δεδομένα του Σημασιολογικού Ιστού. Υπάρχουν διάφορα συστήματα κανόνων που είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους και δεν μπορούν να καθοριστούν από μια μοναδική γλώσσα κανόνων. Είναι, ωστόσο, δυνατόν να καθοριστεί ένας πυρήνας (core) κατανοητός από όλα τα συστήματα κανόνων, ο οποίος θα θέτει ορισμένους περιορισμούς σχετικά με τις συνθήκες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Με απώτερο στόχο τη δημιουργία αυτής της γλώσσας κανόνων πυρήνα η οποία θα επιτρέπει την ανταλλαγή κανόνων μεταξύ των διαφόρων συστημάτων, δημιουργήθηκε το RIF (Rule Interchange Format). Το RIF Working Group επικεντρώθηκε στην ανταλλαγή κανόνων και όχι στη δημιουργία μιας γλώσσας κανόνων που θα υπερκάλυπτε όλες τις υπάρχουσες, αφού είναι εμφανές ότι μια τέτοια γλώσσα δεν θα κάλυπτε όλες τις ανάγκες αναπαράστασης γνώσης. Επιπλέον, αναγνωρίζοντας ότι οι κανόνες RIF θα πρέπει να είναι συμβατοί με RDF και OWL, το RIF Working Group, έχει καθορίσει τις απαραίτητες έννοιες για να εξασφαλίσει την συμβατότητα του RIF με RDF και OWL. 2.7 ΑΠΟΔΕΙΞΗ & ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ Τα ανώτερα στρώματα του Σημασιολογικού Ιστού, δηλαδή αυτά της Απόδειξης (Proof) και της Εμπιστοσύνης (Trust), βρίσκονται υπό έρευνα και δεν έχουν ακόμα κάποια συγκεκριμένη λύση. Το στρώμα της Λογικής επιτρέπει τη συγγραφή των κανόνων, ενώ το στρώμα της Απόδειξης τους εκτελεί και αξιολογεί μαζί με το μηχανισμό του στρώματος της Εμπιστοσύνης για εφαρμογές κατά πόσο είναι έμπιστη η απόδειξη. Εικόνα 3: Ο δίαυλος του Σημασιολογικού Ιστού 30

31 Ενώ η δημιουργία απόδειξης είναι πολύ δύσκολη και ίσως χρειάζεται εκατομμύρια συνδέσμους του Σημασιολογικού Ιστού για να παραχθεί, είναι πολύ εύκολο να ελεγθεί η ορθότητά τους. Ένας τρόπος δημιουργίας αποδείξεων είναι χρησιμοποιώντας ένα δίκτυο επεξεργαστών πληροφορίας, όπου κάποιοι από αυτούς απλά θα παρέχουν δεδομένα για επεξεργασία από άλλους, πιο έξυπνους, οι οποίοι θα τα χρησιμοποιούν για τη δημιουργία κανόνων. Οι εξυπνότεροι επεξεργαστές θα μπορούν να είναι ευριστικές μηχανές που θα ακολουθούν αυτούς τους κανόνες για να βγάλουν συμπεράσματα τα οποία θα αποτελούν και αποδείξεις, πέρα από απλά δεδομένα. Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να εξετάσουμε το θέμα της εμπιστοσύνης, όπου πρέπει να εισαχθεί η έννοια των ψηφιακών υπογραφών (digital signatures). Βασισμένες σε αρχές μαθηματικών και κρυπτογραφίας, οι ψηφιακές υπογραφές αποδεικύουν ότι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο έγγραψε ένα αρχείο ή εγγυάται για το περιεχόμενό του. Με τη χρήση τους στις δηλώσεις RDF και ενσωμάτωση εντολών για τον καθορισμό του επιπέδου εμπιστοσύνης κάθε υπογραφής από τον κάθε χρήστη, οι προσωπικοί υπολογιστές θα μπορούν κατ επέκταση να κρίνουν ποιοι χρήστες και ποιά δεδομένα είναι έμπιστα. Λαμβάνοντας υπόψην τις σχέσεις αλλά και τα επίπεδα εμπιστοσύνης των χρηστών δημιουργείται ένα Δίκτυο Εμπιστοσύνης (Web of Trust) που αποτελείται από τα επιμέρους συνδεδεμένα σύνολα σχέσεων εμπιστοσύνης των χρηστών. 31

32 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 3 : V I V O & R D F a Play 32

33 3 VIVO & RDFA PLAY 3.1 ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ VIVO Η οντολογία VIVO είναι μια οντολογία που αντιπροσωπεύει ερευνητές και το πλήρες πλαίσιο στο οποίο εργάζονται, παρέχοντας ένα σύνολο τύπων (κλάσεων) και σχέσεων (ιδιοτήτων) που συμπεριλαμβάνουν από προσωπικά στοιχεία μέχρι και συναφή ιδρύματα. Οι αρχές σχεδίασης της οντολογίας Vivo είναι οι παρακάτω: 1. Επαναχρησιμοποίηση άλλων οντολογιών Υπάρχει ήδη μεγάλος αριθμός υπάρχουσων οντολογιών, όμως νέες οντολογίες εξακολουθούν να εμφανίζονται τακτικά. Με την επαναχρησιμοποίηση των οντολογιών που ήδη υπάρχουν, αυξάνεται η διαλειτουργικότητα των δεδομένων στην VIVO και, ταυτόχρονα, γίνεται άμεσα κατανοητό το τι παριστάνουν. Ενδεικτικά, μερικές από τις οντολογίες που έχουν ενσωματωθεί στην VIVO είναι οι παρακάτω: 1. Bibliographic Ontology (BIBO) βασικές έννοιες και ιδιότητες για την περιγραφή βιβλιογραφικών αναφορών (π.χ. βιβλία, άρθρα κτλ) 2. Event Ontology έννοια γεγονότος 3. Friend of a Friend (FOAF) περιγραφή ανθρώπων, των σχέσεων μεταξύ τους κ.ά. 4. Software Ontology (SWO) εργαλεία λογισμικού, είδη εργαλείων, εκδόσεις, προέλευση κ.ά. 5. SKOS (Simple Knowledge Organization System) υποστήριξη χρήσης συστημάτων γνώσης, όπως θησαυροί, συστήματα ταξινόμησεις κ.ά. 6. vcard περιγραφή ανθρώπων και οργανισμών 33

34 Εικόνα 4: Η οντολογία VIVO και η σχέση της με μερικές γνωστές οντολογίες 2. Διατήρηση της ανεξαρτησίας από συγκεκριμένα πεδία Η οντολογία VIVO επιδιώκει να παραμείνει ανεξάρτητη από συγκεκριμένες αρχές (πειθαρχείες), δεδομένου ότι η κύρια χρήση της αφορά ολόκληρους οργανισμούς: πλήρη πανεπιστήμια ή ερευνητικά ιδρύματα βιοϊατρικής, ή ακόμα και κυβερνητικούς οργανισμούς. Επίσης, η VIVO δεν διατηρεί εσωτερικά ελεγχόμενο λεξιλόγιο θεματικών όρων, με την πεποίθηση ότι είναι πιο χρήσιμη η αναφορά σε υπάρχοντα λεξιλόγια επιλεγμένα από τους οργανισμούς που υιοθετούν την VIVO. 3. Αναπαράσταση χρονικών σχέσεων Η βασική μονάδα των δεδομένων στον Σημασιολογικό Ιστό είναι η τριάδα με ένα απλό υποκείμενο, κατηγόρημα και αντικείμενο που αντιπροσωπεύουν τα δεδομένα. Αυτός ο ισχυρισμός δεν μπορεί να περιέχει επιπλέον πληροφορίες για την προέλευσή ή την ακρίβειά των δεδομένων. Η οντολογία πυρήνα VIVO έχει υιοθετήσει μια μερική λύση υποστήριξης επιπλέον πληροφοριών σχετικά με την προέλευση των δεδομένων μέσω των κόμβων περιβάλλοντος (context nodes). Οι κόμβοι περιβάλλοντος αναδεικνύουν τη σχέση ανάμεσα σε μια οντότητα υποκείμενο και αντικείμενο σε έναν κόμβο ή οντότητα που έχει και η ίδια ιδιότητες, όπως ετικέτα ή περιγραφή. Αυτό το πρότυπο έχει μετατραπεί σε έναν σημαντικό τρόπο αναπαράστασης πληροφοριών για τις δραστηριότητες των ανθρώπων στο κατάλληλο πλαίσιο στην οντολογία VIVO. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει δύο θέσεις σε διαφορετικά μέρη ενός πανεπιστημίου, το καθένα με τον δικό του τίτλο, ημερομηνία έναρξης και τέλους. Αντί για την απλή αναφορά ότι το άτομο δουλεύει σε κάθε τμήμα, δημιουργούμε την οντότητα θέση που συνδέεται με ένα άτομο και ένα τμήμα και προσθέτουμε κατάλληλες δηλώσεις για τον τίτλο και τις ημερομηνίες της θέσης. 34

35 Αυτό το πρότυπο χρησιμοποιείται, επίσης, για ρόλους σε επιχορηγήσεις ή άλλες δραστηριότητες, και για την εκπροσώπιση των συντακτών δημοσιεύσεων όπου η σειρά των συγγραφέων ίσως είναι σημαντική. 4. Περιορισμός του συνολικού αριθμού κατηγοριών Η οντολογία πυρήνας της VIVO έχει λιγότερες κατηγορίες από πολλές οντολογίες που χρησιμοποιούνται κυρίως για ταξινόμηση και διαφοροποίηση. Η έμφαση στην VIVO είναι η εξεύρεση κοινών χαρακτηριστικών ανάμεσα στους διάφορους οργανισμούς. Για παράδειγμα, ενώ υπάρχουν συνήθως αρκετές τάξεις καθηγητών, η VIVO δεν τις διαφοροποιεί στην οντολογία πυρήνα της, δεδομένου ότι οι δραστηριότητες και αρμοδιότητες αντιστοιχούν γενικά σε μέλη ΔΕΠ και όχι σε συγκεκριμένες τάξεις. Γίνεται διάκριση ανάμεσα σε ΔΕΠ και άλλων μη-καθηγητικών ερευνητών, ωστόσο, επειδή συνήθως εξυπηρετούν εντελώς διαφορετικούς λειτουργικούς ρόλους στο ίδρυμα. 5. Δυνατότητα τοπικών επεκτάσεων Ενώ η οντολογία πυρήνας της VIVO επιδιώκει να παραμείνει σχετικά μικρή, δίνοντας έμφαση στα κοινά σημεία των διάφορων οργανισμών, υπάρχουν πολλές τοπικές ανάγκες για έκφραση μεγαλύτερης εσωτερικής διαφοροποίησης. Μερικές ιδιότητες, όπως η αναγνωριστική ιδιότητα σχετικά με κάποιον οργανισμό, είναι καλύτερα να διατηρούνται σε μια τοπική οντολογία. 6. Αναπαράσταση υπάρχουσας γνώσης Με την παραδοχή του ανοιχτού κόσμου του Σημασιολογικού Ιστού, είναι προτιμότερο να αναφέρεται τι είναι γνωστό για ένα άτομο, οργάνωση, ή άλλο είδος ατόμου στην VIVO, από το να γίνονται δηλώσεις που θα μπορούσαν κάλλιστα να γίνουν ψευδείς με την προσθήκη επιπλέον πληροφοριών. Το πιο κοινό παράδειγμα προκύπτει στην εκπροσώπιση αγνώστων συγγραφέων δημοσιεύσεων. Αντί για την προσθήκη του συγγραφέα σαν άγνωστο άτομο, θα μπορούσε απλά να αναφερθεί ως foaf:person μέχρι να εντοπιστούν νέες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα όταν το ίδιο όνομα βρεθεί σε μία άλλη δημισίευση που θα μπορούσε να περιέχει την διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που προσδιορίζει και το ίδρυμα του ατόμου. Η γενική αρχή είναι ότι είναι ευκολότερο να αναφέρεται μόνο ότι είναι γνωστό από το να διαγράφονται πληροφορίες που, μετά από την προσθήκη επιπλέον δεδομένων, έχουν κατασταθεί ψευδείς. 35

36 Συνοπτικά, οι αρχές της VIVO είναι: Ορισμός οντολογιών υψηλού επιπέδου που θα παραμένουν σταθερές, οργανωμένες κατά λογικές ομάδες επηρεαζόμενες από ήδη υπάρχουσες, αποδεκτές οντολογίες. Μερικές υπάρχουσες οντολογίες χρησιμοποιούνται αυτούσιες ή μπορεί να αφαιρούνται συγκεκριμένες κλάσεις ή ιδιότητες τους, όπως πχ. οι κλάσεις που αφορούν νομικά έγγραφα της οντολογίας Bibo (Bibliographic Ontology Bibontology namespace). Ακόμα, μπορεί να γίνεται χρήση μόνο επιλεγμένων κλάσεων ή και ιδιοτήτων γνωστών οντολογιών, όπως για παράδειγμα foaf:person. Τέλος, μερικές φορές θα δημιουργούνται μονάχα αντιστοιχίσεις ανάμεσα στις κλάσεις και ιδιότητες της VIVO και αυτές άλλων οντολογιών. Εικόνα 5: Διάγραμμα της οντολογίας VIVO 36

37 3.1.1 ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΠΥΡΗΝΑ VIVO Η οντολογία πυρήνα VIVO περιλαμβάνει τους αναγκαίους όρους και σχέσεις για την ανάκτηση δεδομένων με συνεπή τρόπο από το δίκτυο. Για παράδειγμα, αν θεωρήσουμε ότι θέλουμε να βρούμε τους βιβλιοθηκάριους στις διάφορες ιστοσελίδες VIVO, είναι λογικό να υπάρχει μια κλάση Librarian στην οντολογία πυρήνα VIVO (ή κάποιον άλλο τρόπο αναπαράστασης των βιβλιοθηκάριων). Ενώ υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει η οντολογία πυρήνα για να περιγράψει τους βιβλιοθηκάριους και τις λειτουργίες που εκτελούν, πρέπει να περιοριστεί σε αυτά που είναι κοινά σε όλους τους διάφορους οργανισμούς. Η ενσωμάτωση και επαναχρησιμοποίηση υπάρχουσων οντολογιών μπορεί να βοηθήσει με αυτό το δύσκολο επιχείρημα, αλλά εκτός και αν η υπάρχουσα οντολογία έχει υιοθετηθεί ευρέως, είναι πιθανό να περιλαμβάνει υποθέσεις που έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες μας. Η ανάγκη για διορθώσεις μπορεί να ελαχιστοποιηθεί με προσεκτική επιλογή των στοιχείων που θα προστεθούν στην οντολογία πυρήνα, όμως η όλη προσπάθεια είναι ουσιαστικά μια άσκηση ισορροπίας. Πρέπει να συμπεριληφθούν αρκετές κλάσεις και ιδιότητες που θα επιτρέπουν χρήσιμες αναζητήσεις ενώ θα διατηρούν την οντολογία αρκετά απλή ώστε να είναι ευρέως εφαρμόσιμη στους ποικίλους οργανισμούς. Οι λεπτομέριες αυτών των οργανισμών μπορεί να μοντελοποιηθούν αργότερα σε επιπλέον οντολογίες που θα επεκτείνουν την οντολογία πυρήνα χωρίς, όμως, να τη μεταβάλλουν. Η οντολογία VIVO συνδυάζει κλάσεις και ιδιότητες από τις διάφορες οντολογίες που περιλαμβάνει, χρησιμοποιώντας την οντολογία πυρήνα της για να σχηματίσει κλάσεις που περιέχουν ιδιότητες άλλων οντολογιών, ή ιδιότητες που συμπληρώνουν κλάσεις των συμπεριλαμβανομένων οντολογιών. Για παράδειγμα προστέθηκαν στην κλάση Agent της οντολογίας FOAF ιδιότητες της οντολογίας πυρήνα της VIVO και της οντολογίας Γεγονότων (Event ontology) για να γεφυρωθούν τυχόν κενά μεταξύ τους και να δημιουργηθεί μια πληρότερη οντολογία: foaf: Agent κλάση οντολογίας foaf με ιδιότητες: vivo: hascollaborator Agent : έχει συνεργάτη μια άλλη οντότητα κλάσης Agent vivo: hasrole Role : έχει ρόλο Role, όπου Role είναι μια κλάση της οντολογία πυρήνα VIVO με ιδιότητες που περιλαμβάνουν την αντίστροφη της hasrole: vivo: RoleOf Agent event: isagentin Event : είναι agent του γεγονότος Event, όπου Event είναι οντότητα που ανήκει στην κλάση Event η οποία περιέχει την αντίστροφη ιδιότητα της isagentin: event: agent Agent vivo: webpage URLLink : έχει διεύθυνση ιστοσελίδας τη διεύθυνση URLLink, όπου URLLink κλάση με την αντίστροφη ιδιότητα: vivo: webpageof vivo: η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου του Agent 37

38 Είναι εμφανές ότι οι διάφορες οντολογίες που περιλαμβάνονται στην οντολογία VIVO είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους, με κλάσεις και ιδιότητες κάποιας από αυτές να αντιστοιχούν σε κλάσεις και ιδιότητες των άλλων. Κάποιες από τις κλάσεις και της οντολογίας πυρήνα VIVO με μερικές υποκλάσεις και ορισμένες ιδιότητες τους είναι οι παρακάτω: vivo: AcademicDegree, με ιδιότητες vivo: degreeofferedby και vivo: degreeoutcomeof -- EducationalTraining bibo: ThesisDegree vivo: Address, με ιδιότητες vivo: address1, vivo: addresscity κτλ vivo: USPostalAddress vivo: Agreement vivo: Contract vivo: Grant, που περιλαμβάνει την ιδιότητα vivo: grandawardedby Organization, όπου Organization κλάση της οντολογίας foaf vivo: Award vivo: Credential vivo: Certificate vivo: License vivo: DateTimeInterval, με ιδιότητες vivo: end DateTimeValue και vivo: start -- DateTimeValue, όπου DateTimeValue μια άλλη κλάση της οντολογίας πυρήνα vivo: AcademicTerm vivo: AcademicYear vivo: EducationalTraining, με μια ιδιότητα την vivo: degreeearned -AcademicDegree vivo: Internship vivo: MedicalResidency vivo: PostdoctoralTraining vivo: InformationResource, που συμπεριλαμβάνει τις ιδιότητες bibo: editor Person και vivo: features μεταξύ άλλων bibo: Collection bibo: Periodical bibo: Magazine vivo: Newsletter vivo: Dataset 38

39 bibo: Document vivo: Software vivo: Location vivo: GeographicLocation vivo: Campus vivo: Facility vivo: Building vivo: Room vivo: GeographicRegion Αξιώματα, σχόλια & μονοτονία H Γλώσσα Οντολογίας Ιστού (OWL) μας επιτρέπει να επικαλεστούμε πολλά διαφορετικoύς τύπους αξιωμάτων για την κατασκευή οντολογιών. Ένα αξίωμα μπορεί να διευκρυνίζει ότι μια κλάση είναι υποκλάση κάποιας άλλης, ή ότι μία ιδιότητα είναι η αντίθετη μιας άλλης. Αυτοί οι τύποι αξιωμάτων έχουν σαφώς καθορισμένη σημασιολογία σύμφωνα με τις προδιαγραφές της OWL, με ακριβή τεχνικό ορισμό. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα αξιώματα έχουν νόημα το οποίο μια μηχανή συλλογιστικής (μηχανή κανόνων) (semantic reasoners) μπορεί να κατανοήσει και να χρησιμοποιήσει για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Η OWL επιτρέπει επίσης τον ορισμό ιδιοτήτων που χρησιμοποιούνται μόνο για σχόλια (annotations). Τα σχόλια που γίνονται χρησιμοποιώντας αυτές τις ιδιότητες είναι τεχνικά και αξιώματα κατά μια έννοια, αλλά δεν έχουν επίσημη σημασιολογία και οι μηχανές συλλογιστικής τα αγνοούν. Τα σχόλια δεν επηρεάζουν με κανέναν τρόπο τα συμπεράσματα που εξάγονται από δεδομένα Σημασιολογικού Ιστού και συνήθως είναι ετικέτες κλάσεων ή ιδιοτήτων που προορίζονται για ανάγνωση από ανθρώπους. Ένας σημαντικός όρος του Σημασιολογικού Ιστού είναι η μονοτονία (monotonicity). Επειδή η συλλογιστική του Σημασιολογικού Ιστού είναι μονότονη, όλα τα νέα δεδομένα που ανακαλύπτονται στον ιστό δεν μπορούν να ακυρώσουν ή να αφαιρέσουν συμπεράσματα που έχουν ήδη εξαχθεί. Για παράδειγμα, αν η οντολογία πυρήνα ισχυρίζεται ότι οι βιβλιοθηκάριοι είναι ακαδημαϊκοί υπάλληλοι, όποτε συναντήσουμε κάποιον βιβλιοθηκάριο συμπεραίνουμε ότι αυτός ή αυτή είναι και ακαδημαϊκός υπάλληλος. Έστω ότι υπάρχει ένας οργανισμός όπου οι βιβλιοθηκάριοι δεν είναι ακαδημαϊκοί υπάλληλοι. Δεν υπάρχει κανένα καινούριο αξίωμα οντολογίας που μπορεί να προσθέσει αυτός ο οργανισμός που θα διαγράψει αυτό το συμπέρασμα για τους βιβλιοθηκάριους. Ο οργανισμός αυτός, οπότε, αντιμετωπίζει μια δύσκολη επιλογή, το να χρησιμοποιήσει την κλάση Librarian της υπάρχουσας οντολογίας και 39

40 να αποδεχθεί το λάθος συμπέρασμα, ή να δημιουργήσει μια δική του, εντελώς διαφορετική κλάση Librarian και να δυσκολέψει την ανακάλυψη των βιβλιοθηκάριών του από το δίκτυο Οντολογία Φίλος Ενός Φίλου (FOAF) Η Οντολογία Φίλος Ενός Φίλου (Friend of a Friend FOAF) είναι μια οντολογία κατανοητή από μηχανές που περιγράφει άτομα, τις δραστηριότητές τους και τις σχέσεις τους με άλλα άτομα και αντικείμενα. Καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει FOAF για να περιγράψει τον εαθτό του. Η FOAF επιτρέπει σε ομάδες ανθρώπων να περιγράφουν κοινωνικά δίκτυα χωρίς την ανάγκη κεντρικής βάσης δεδομένων. Η FOAF είναι ένα περιγραφικό λεξικό που εκφράζεται με τη χρήση RDF και OWL. Οι υπολογιστές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα προφίλ FOAF για να βρούν, για παράδειγμα, όλους τους ανθρώπους που μένουν στην Ευρώπη, ή να κάνουν λίστα με κοινούς γνωστούς κάποιου ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται καθορίζοντας σχέσεις μεταξύ των ατόμων. Κάθε προφίλ έχει ένα μοναδικό αναγνωριστικό (όπως για παράδειγμα την διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ενός ατόμου ή τη διεύθυνση της προσωπικής του ιστοσελίδας), που χρησιμοποιείται όταν ορίζονται οι σχέσεις. Το έργο FOAF (FOAF project), που ορίζει και επεκτείνει το λεξικό ενός προφίλ FOAF, ξεκίνησε το 2000 από την Libby Miller και τον Dan Brickley. Μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη Κοινωνική εφαρμογή του Σημασιολογικού Ιστού, αφού συνδυάζει τεχνολογία RDF με ζητήματα Κοινωνικού Δικτύου. Η βασική κλάση της οντολογίας FOAF είναι η κλάση Agent η οποία είναι υπερκλάση πολλών άλλων με κάποιες από αυτές και ορισμένες ιδιότητές τους να φαίνονται παρακάτω: foaf: Agent foaf: Group vivo: Committee vivo: Team foaf: Organization, με ιδιότητες vivo: affiliatedorganization Organization, vivo: awardsgrant Grant, vivo: currentlyheadedby Person, μεταξύ άλλων vivo: College vivo: GovenrmentAgency vivo: Hospital 40

41 vivo: Library vivo: University, AcademicDegree με την ιδιότητα vivo: offersdegree -- foaf: Person, με ιδιότητες που περιλαμβάνουν τις foaf: firstname, foaf: lastname και vivo: hasteacherrole TeacherRole, μεταξύ άλλων vivo: FacultyMember vivo: Librarian vivo: Non-Academic vivo: Student vivo: GraduateStudent vivo: UndergratuateStudent Βιβλιογραφική Οντολογια (BIBO) Η Βιβλιογραφική Οντολογία (BIBO) είναι μια οντολογία του Σημασιολογικού Ιστού που περιγράφει βιβλιογραφικά αντικείμενα όπως βιβλία και περιοδικά. Είναι γραμμένη σε RDF και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οντολογία παραπομπών, οντολογία ταξινόμησης αρχείων, ή απλά σαν ένας τρόπος περιγραφής οποιουδήποτε εγγράφου σε RDF. Έχει επηρεαστεί από πολλούς τύπους μεταδεδομένων περιγραφής εγγράφων, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κοινό έδαφος για μετατροπή άλλων βιβλιογραφικών πηγών δεδομένων. Οι περισσότερες κλάσεις της BIBO στην οντολογία VIVO είναι υποκλάσεις άλλων κλάσεων. Ενδεικτικά μερικές από αυτές είναι οι: bibo: ThesisDegree, που είναι υποκλάση της vivo: AcademicDegree bibo: DocumentStatus bibo: Conference, με ιδιότητα την vivo: hasproceedings Proceedings, που είναι υποκλάση της event: Event, όπως και οι: bibo: Hearing bibo: Interview bibo: Performance, με ιδιότητα την bibo: performer -- Agent bibo: Workshop bibo: Collection bibo: Periodical, με μια ιδιότητα την vivo: publisher Organization bibo: Series 41

42 bibo: Website vivo: Blog bibo: Document, με τις ιδιότητες, bibo: edition, bibo: numpages, vivo: editor Person και bibo: volume, μεταξύ άλλων bibo: Article bibo: AudioVisualDocument bibo: Film vivo: Video bibo: Book, με ιδιότητες bibo: isbn10, vivo: publisher Organization κ.ά. bibo: Image bibo: LegalDocument bibo: Manual bibo: Note bibo: Thesis, με την ιδιότητα vivo: relateddegree ThesisDegree, κ. ά. 42

43 3.2 RDFA PLAY 'Οπως αναφέρθηκε παραπάνω, το RDFa εκμεταλλεύεται τη χρήση ετικετών για προσθήκη μεταδεδομένων σε κώδικα HTML. Με αυτό τον τρόπο, ο υπολογιστής μπορεί πλεόν να καταλαβαίνει σε τι ακριβώς αναφέρονται οι πληροφορίες που διαχειρίζεται. Έχουν δημιουργηθεί διάφορα εργαλεία με στόχο την επεξεργασία κώδικα για την προσθήκη μεταδεδομένων, τον εντοπισμό σφαλμάτων και την αναπαράσταση των μεταδεδομένων, με διάφορους βαθμούς επιτυχίας. Το εργαλείο στο οποίο αναφέρεται η παρούσα πτυχιακή είναι το RDFa Play, ένας editor, data visualizer και debugger πραγματικού χρόνου. Χρήση του εργαλείου γίνεται μέσω της ιστοσελίδας: rdfa.info/play/ όπου εμφανίζεται η παρακάτω σελίδα (Εικόνα 6): Εικόνα 6: Αρχική σελίδα RDFa Play Σύμφωνα με τις οδηγίες που φαίνονται και στην Εικόνα 6, ο χρήστης καλείται να γράψει τον κώδικα HTML+RDFa της σελίδας του στο αριστερό κουτί κειμένου (textbox), ή να επιλέξει ένα από τα έτοιμα παραδείγματα που προσφέρονται. Στο δεξί μέρος του κουτιού θα εμφανιστεί η σελίδα που παράγεται από τον εισαγόμενο κώδικα, ενώ στο κάτω μέρος της σελίδας υπάρχουν οι επιλογές εμφάνισης της Οπτικοποίησης (Visualization) των μεταδεδομένων ή των Ακατέργαστων Δεδομένων (Raw Data). Η Οπτικοποίηση είναι η γραφική αναπαράσταση των οντοτήτων συνδεδεμένων με τις ιδιότητές τους, ενώ στα Ακατέργαστα Δεδομένα παρέχεται μια λίστα με τις οντότητες και τις ιδιότητές τους, με τη μορφή: οντολογία: ιδιότητα τιμή. 43

44 3.2.1 Schema.org Στην αρχική σελίδα του εργαλείου, καθώς και σε ορισμένα από τα παραδείγματα που παρέχονται και ακολουθούν στα επόμενα υποκεφάλαια, χρησιμοποιείται η συλλογή σχημάτων, δηλαδή ετικετών html, schema.org. Η schema.org είναι μια πρωτοβουλία των μεγαλύτερων μηχανών αναζήτησης Google, Bing, Yahoo! και Yandex, οι οποίες συνεργάστηκαν για τη δημιουργία μιας κοινής συλλογής σχημάτων που θα χρησιμοποιηθεί από προγραμματιστές για τη σήμανση ιστοσελίδων. Η κοινή αυτή συλλογή σχημάτων θα βελτιώσει κατά πολύ τα αποτελέσματα αναζήτησης, καθιστώντας ευκολότερη την εύρεση των σωστών ιστοσελίδων από τους χρήστες. Τα σχήματα είναι ένα σύνολο τύπων που σχετίζονται με αντίστοιχα σύνολα ιδιοτήτων και είναι δομημένα ιεραρχικά, με τις ιδιότητες του χαμηλότερου τύπου να κληρονομούν αυτές των υψηλότερων. Οι βασικοί τύποι γονείς είναι ο DataType και ο Thing. Ο DataType δηλώνει τους τύπους των δεδομένων, όπως ακεραίους, αλφαριθμητικά κτλ με πιο συγκεκριμένους τύπους την Ημερομηνία (Date), τον Αριθμό (Number) ή το Κείμενο (Text), μεταξύ άλλων, και η ιεραρχία του φαίνεται στην Εικόνα 7. Εικόνα 7: Ιεραρχία DataType Ο τύπος Thing είναι ο πιο γενικός τύπος αντικειμένου και έχει βασικές ιδιότητες τις παρακάτω, που κληρονομούν και όλοι οι τύποι που βρίσκονται χαμηλότερα ιεραρχικά: 44

45 Ιδιότητα (Property) Περιγραφή Αναμενόμενος Τύπος (Expected Type) (Description) URL Ένας πρόσθετος τύπος για το αντικείμενο, που χρησιμοποιείται συνήθως για την προσθήκη πιο συγκεκριμένων τύπων από εξωτερικά λεξιλόγια. additionaltype Για πολλούς τύπους προτιμάται το χαρακτηριστικό της RDFa typeof. description κείμενο Σύντομη περιγραφή του αντικειμένου image URL URL μιας εικόνας του αντικειμένου name κείμενο Το όνομα του αντικειμένου sameas URL URL μιας ιστοσελίδας αναφοράς που δείχνει σαφώς την ταυτότητα του αντικειμένου. (Π.χ. Το URL της σελίδας Wikipedia του αντικειμένου) url URL Το URL του αντικειμένου Πίνακας 2: Πίνακας Ιδιοτήτων Thing Οι βασικοί τύποι στην ιεραρχία του Thing με μερικές από τις υποκατηγορίες τους είναι οι παρακάτω: Thing Action Μια ενέργεια ή δράση που εκτελείται από έναν άμεσο παράγοντα και έμμεσους συμμετέχοντες σε ένα άμεσο αντικείμενο. Προαιρετικά συμβαίνει σε μια τοποθεσία με τη βοήθεια ενός άψυχου μέσου. Η εκτέλεση της ενέργειας μπορεί να παράγει ένα αποτέλεσμα. Class Μια τάξη, που συχνά ονομάζεται και τύπος. Ισοδυναμεί με rdfs: Class. CreativeWork Το πιο γενικό είδος δημιουργικής εργασίας, όπως βιβλία, ταινίες, φωτογραφίες, προγράμματα λογισμικού, κτλ. Article Blog Book Movie WebPage 45

46 ... Event Ένα γεγονός που συμβαίνει σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία. Intangible Μια βοηθητική κλάση που χρησιμεύει σαν ομπρέλα για ένα σύνολο άυλων πραγμάτων, όπως ποσότητες, δομημένες τιμές, κτλ. Audience Enumeration Language Rating... MedicalEntity Ο πιο γενικός τύπος των οντοτήτων που σχετίζονται με την υγεία και την πρακτική της ιατρικής. Organization Ένας οργανισμός, όπως ένα σχολείο, μια εταιρία, ένα club, κτλ. EducationalOrganization LocalBusiness FoodEstablishment Library ShoppingCenter Store... SportsTeam... Person Ένα άτομο (ζωντανό, νεκρό ή και φανταστικό). Place Οντότητες που έχουν μια κάπως σταθερή, φυσική προέκταση. AdministrativeArea City Country State Residence... Product Ένα προϊόν είναι κάτι που διατίθεται προς πώληση, πχ ένα εισιτήριο ή ένα αυτοκίνητο. Υπηρεσίες εμπορευμάτων, όπως κούρεμα μαλλιών, μπορούν επίσης να αναπαρασταθούν με τη χρήση αυτού του τύπου. 46

47 Property Μια ιδιότητα που χρησιμοποιείται για να δείξει τα χαρακτηριστικά και τις σχέσεις ενός πράγματος (Thing). Ισοδυναμεί με rdf:property Παραδείγματα RDFa Play Ακολουθούν τα έτοιμα παραδείγματα που παρέχονται στην ιστοσελίδα του εργαλείου RDFa Play Person (Άτομο) Σε αυτό το παράδειγμα δημιουργείται μια απλή ιστοσελίδα με κάποιες βασικές πληροφορίες ενός ατόμου με το όνομα Manu Sporny με τη χρήση schema.org (Εικόνα 8). Εικόνα 8: RDFa Play Παράδειγμα Person 47

48 Οι ιδιότητες που περιλαμβάνονται, πέρα από τον τύπο οντότητας που είναι type: Person, είναι: εικόνα: image:manu.png όνομα: name:manu Sporny τίτλος θέσης εργασίας: jobtitle:founder/ceo τηλέφωνο: telephone:(540) διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: διεύθυνση προσωπικής ιστοσελίδας: url: Στην επιλογή των Ακατέργαστων Δεδομένων οι πληροφορίες εμφανίζονται όπως στην Εικόνα 9 που ακολουθεί. Εικόνα 9: RDFa Play Παράδειγμα Person Raw Data 48

49 Social Network (Κοινωνικό Δίκτυο) Στο παράδειγμα Κοινωνικού Δικτύου, δημιουργούνται άτομα και εκτός από τις ιδιότητες των ατόμων, ιδιότητες που τα συνδέουν σύμφωνα με την οντολογία FOAF (Εικόνα 10). Εικόνα 10: RDFa Play Παράδειγμα Social Network Συγκεκριμένα, στο παράδειγμα η οντότητα #manu έχει τις παρακάτω ιδιότητες: τύπος: type:person όνομα: name:manu Sporny γνωρίζει: knows:#alex, όπου η οντότητα #alex έχει τις ιδιότητες: τύπος: type:person όνομα: name:alex Milowski γνωρίζει: knows:#brian, όπου η οντότητα #brian έχει τις ιδιότητες: 49

50 τύπος: όνομα: type:person name:brian Sletten Η ιδιότητα knows (γνωρίζει) συνδέει δύο ξεχωριστές οντότητες, τα άτομα #manu και #alex και τα άτομα #manu και #brian Event (Γεγονός) Στο παράδειγμα Γεγονότος η βασική οντότητα που δημιουργείται είναι ένα γεγονός και οι ιδιότητές του με τη χρήση schema.org. Εικόνα 11: RDFa Play Παράδειγμα Event Στην Εικόνα 11 φαίνεται το γεγονός που δημιουργείται με όνομα item1 και τις παρακάτω ιδιότητες: τύπος: type:event διεύθυνση ιστοσελίδας: url:nba-miami-philidelphia-game3.html όνομα: name:miami Heat at Philadelphia 76ers - Game 3 (Home Game 1) ημερομηνία έναρξης: startdate: t20:00 50

51 τοποθεσία: location:item2, όπου η οντότητα item2 έχει τις παρακάτω ιδιότητες: τύπος: type:place διεύθυνση ιστοσελίδας: url:wells-fargo-center.html διεύθυνση: address:item3, όπου η οντότητα item3 έχει τις ιδιότητες: τύπος: type:postaladdress (ταχυδρομική διεύθυνση) περιοχή διεύθυνσης: addresslocality:philadelphia περιφέρεια διεύθυνσης: addressregion:pa προσφέρει: offers:item4, όπου η οντότητα item4 έχει τις ιδιότητες: τύπος: type:aggregateoffer (συνολική προσφορά) χαμηλή τιμή: lowprice:$35 (τιμή έναρξης) μετρητής προσφοράς: offercount:1,938 (αριθμός εισητηρίων που απομένουν) Place (Μέρος-Τοποθεσία) Στο παράδειγμα του RDFa Play για μια τοποθεσία η βασική οντότητα είναι η επιχείρηση Beachwalk Beachwear & Giftware. Εικόνα 12: RDFa Play Παράδειγμα Place 51

52 Η επιχείρηση Beachwalk Beachwear & Giftware με τη χρήση schema.org συμβολίζεται σαν οντότητα #bbg με ιδιότητες: τύπος: type:localbusiness (τοπική επιχείρηση) όνομα: name:beachwalk Beachwear & Giftware περιγραφή: description:a superb collection of fine gifts and clothing to accent your stay in Mexico Beach. (σύντομη περιγραφή της επιχείρησης) διεύθυνση: address:#bbg-address, όπου η #bbg-address έχει τις ιδιότητες: τύπος: type:postaladdress (ταχυδρομική διεύθυνση) οδός: streetaddress: 3102 Highway 98 περιοχή διεύθυνσης: addresslocality:mexico Beach περιφέρεια διεύθυνσης: addressregion:fl τηλέφωνο: telephone: Product (Προϊόν) Στο παράδειγμα Προϊόντος του RDFa Play συμπεριλαμβάνονται οι οντολογίες FOAF και goodrelations, που είναι το επαγγελματικό λεξιλόγιο για το ηλεκτρονικό εμπόριο (E-Commerce). Εικόνα 13: RDFa Play Παράδειγμα Product 52

53 Tο περιγραφόμενο προϊόν είναι μια φωτογραφική μηχανή Canon με τις εξής ιδιότητες: τύπος: type:offering όνομα: name:canon Rebel T2i (EOS 550D) απεικόνιση: depiction:t2ikit_1_l.jpg περιγραφή: description: The Canon Rebel T2i (EOS 550D) is Cannon's top-of-the-line consumer digital SLR camera. It can shoot up to 18 megapicel resolution photos and features an ISO range of έχει επαγγελματική λειτουργία (προσφορά): hasbusinessfunction: #Sell (Η εταιρία προσφέρει την πώληση του προϊόντος.) έχει EAN_UCC-13 (κωδικός προϊόντος): hasean_ucc-13: προδιαγραφή τιμής: haspricespecification: Item2, όπου η οντότητα Item2 έχει ιδιότητες: τύπος: type: UnitPriceSpecification (προδιαγραφή μονάδας τιμής) έχει νόμισμα: hascurrency: USD (δολάρια US) έχει νομισματική αξία: hascurrencyvalue: 899 επιτρεπτές μέθοδοι πληρωμής: acceptedpaymentmethods: #PayPal επιτρεπτές μέθοδοι πληρωμής: acceptedpaymentmethods: #MasterCard ιστοσελίδα: page: SVG Scalable Vector Graphics (Γραφικά) Στο τελευταίο παράδειγμα η οντότητα που παρουσιάζεται, με τη χρήση του χώρου ονομάτων (namespace) SVG για γραφικά του W3C, είναι η #butterfly με μοναδική ιδιότητα τον τίτλο: title: Monach Butterfly (Εικόνα 14). 53

54 Εικόνα 14: RDFa Play Παράδειγμα SVG 54

55 Κ Ε ΦΑ Λ Α Ι Ο 4 : Ε ΦΑ Ρ Μ Ο Γ Η 55

56 4 ΕΦΑΡΜΟΓΗ 4.1 ΕΦΑΡΜΟΓΗ RDFA PLAY Στόχος της παρούσας πτυχιακής είναι η προσθήκη μεταδεδομένων με την χρήση της τεχνικής RDFa στις ιστοσελίδες του διαδικτυακού τόπου της ομάδας LPIS του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μιας ενεργής ομάδας της Ελληνικής Κοινότητας Τεχνητής Νοημοσύνης (Hellenic Society for Artificial Intelligence). Η ομάδα LPIS (Logic Programming and Intelligent Systems Λογικός Προγραμματισμός και Ευφυή Συστήματα) ιδρύθηκε το 1990 και αποτελεί μέρος του εργαστηρίου PLaSE (Programming Languages and Software Engineering Γλώσσες Προγραμματισμού και Τεχνολογία Λογισμικού). Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα της ομάδας LPIS εστιάζουν κυρίως στα Ευφυή Συστήματα (Intelligent Systems) και αφορούν τον ευρύ κλάδο της Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence), εμπεριέχοντας την Αναπαράσταση Γνώσης και Συλλογιστικής (Knowledge Representation and Reasoning), την Μηχανική Μάθηση (Machine Learning), την Εξόρυξη Δεδομένων (Data Mining), τον Λογικό Προγραμματισμό (Logic Programming) και τον Σημασιολογικό Ιστό. Η ομάδα LPIS είναι χωρισμένη σε δύο ερευνητικές ομάδες που επικεντρώνονται σε διαφορετικούς τομείς του κλάδου της Τεχνητής Νοημοσύνης: την ομάδα Ευφυών Συστημάτων και Επεξεργασίας Γνώσης (Intelligent Systems and Processing - ISKP) και την ομάδα Μηχανικής Μάθησης και Ανακάλυψης Γνώσης (Machine Learning and Knowledge Discovery MLKD). Με την προσθήκη μεταδεδομένων που θα περιέχουν το ακριβές νόημα των πληροφοριών στον ιστότοπο της ομάδας, οι πληροφορίες είναι καλύτερα οργανωμένες και επεξεργάσιμες. Με αυτό τον τρόπο, η ανιχνευσιμότητα τους από μηχανές αναζήτησης, και μελλοντικά, από ευφυείς πράκτορες αναζήτησης, γίνεται καλύτερη. Η μηχανή ή ο πράκτορας που θα εκτελεί κάποια αναζήτηση θα αναγνωρίζει ότι οι συγκεκριμένες πληροφορίες αφορούν, για παράδειγμα, τα μέλη μιας ερευνητικής ομάδας και, πέρα από διάφορα προσωπικά τους στοιχεία, τους αντίστοιχους ρόλους τους και τις δημοσιεύσεις τους στην ομάδα, μεταξύ άλλων. Με στόχο, λοιπόν, την καλύτερη οργάνωση και ανιχνευσιμότητα των πληροφοριών του διαδικτυακού τόπου της ομάδας LPIS, επιχειρήθηκε η χρήση του RDFa Play για ενσωμάτωση μεταδεδομένων σε μερικές απλές εκδοχές των ιστοσελίδων του ιστοτόπου, και πιο συγκεκριμένα, των ιστοσελίδων που αφορούν τα μέλη της ομάδας, από Ακαδημαϊκά μέχρι και Διοικητικά. 56

57 4.2 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ LPIS Το πρώτο παράδειγμα αφορά μια απλουστευμένη εκδοχή της ιστοσελίδας που περιέχει το Ακαδημαϊκό Προσωπικό (Εικόνα 15). Εικόνα 15: Ενδεικτική Ιστοσελίδα Academic Staff Με τη χρήση της οντολογίας VIVO, δημιουργήθηκαν οι οντότητες: #vlahavas, #vassiliades, #tsoumakas και #vrakas. Η οπτικοποίηση του κώδικα μετά την ενσωμάτωση των μεταδεδομένων φαίνεται στην Εικόνα 16, ενώ τα ακατέργαστα δεδομένα φαίνονται στην Εικόνα 17 λίγο παρακάτω. 57

58 Εικόνα 16: Οπτικοποίηση Ιστοσελίδας Academic Staff Σε κάθε μια από τις οντότητες που δημιουργήθηκαν αντιστοιχούν τα μεταδεδομένα: typeof= foaf:person properties: bibo:image foaf:firstname foaf:lastname core:hasteacherrole core:webpage core:hasmemberrole core:description Και για τις οντότητες #ISKP και #MLKD: typeof= foaf:group core:webpage Όπου bibo, foaf και core οι οντολογίες που περιέχονται στην VIVO: Bibliographic, Friend Of A Friend και Vivo Core Ontology, αντίστοιχα. 58

59 Συγκεκριμένα, στην οντότητα #vlahavas αντιστοιχούν οι παρακάτω τιμές ιδιοτήτων: τύπος: type: Person εικόνα: image: vlahavas.jpg όνομα: firstname: Ioannis επώνυμο: lastname: Vlahavas έχει ρόλο καθηγητή: hasteacherrole: Professor ιστοσελίδα: webpage: έχει ρόλο μέλους: hasmemberrole: #ISKP, όπου η οντότητα #ISKP έχει τις ακόλουθες ιδιότητες: type: Group webpage: hasmemberrole: #MLKD, όπου η οντότητα #MLKD έχει τις ακόλουθες ιδιότητες: type: Group webpage: περιγραφή: description: Professor in the Department of Informatics at the University of Thessaloniki Εικόνα 17: Ακατέργαστα Δεδομένα Ιστοσελίδας Academic Staff 59

60 4.3 ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ LPIS Για το δεύτερο παράδειγμα χρησιμοποιήθηκε η απλουστευμένη μορφή της ιστοσελίδας των Εξωτερικών Συνεργατών της ομάδας LPIS (Εικόνα 18). Εικόνα 18: Ενδεικτική Ιστοσελίδα External Affiliates Ακολουθούν τα αποτελέσματα της εφαρμογής του RDFa Play παρακάτω, με την οπτικοποίηση στην Εικόνα 19 και τα ακατέργαστα δεδομένα στην Εικόνα

61 Εικόνα 19: Οπτικοποίηση External Affiliates Δημιουργήθηκαν τέσσερις νέες οντότητες: #refanidis, #kokkoras, #sakellariou και #kefalas με τα μεταδεδομένα: typeof= foaf:person properties: bibo:image foaf:firstname foaf:lastname core:hasrole core:webpage core:description Εικόνα 20: Ακατέργαστα Δεδομένα External Affiliates 61

62 Ενδεικτικά, στην οντότητα #refanidis αντιστοιχούν οι παρακάτω τιμές ιδιοτήτων: τύπος: type: Person εικόνα: image: refanidis.jpg όνομα: firstname: Ioannis επώνυμο: lastname: Refanidis έχει ρόλο καθηγητή: hasrole: Assist. Professor ιστοσελίδα: webpage: περιγραφή: description: Assistant Prof. in the Department of Applied Informatics at the University of Macedonia 4.4 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ LPIS Ένα τελευταίο παράδειγμα είναι αυτό που ακολουθεί, με την εφαρμογή του εργαλείου RDFa Play στην ακόμα πιο απλή εκδοχή της ιστοσελίδας του Διοικητικού Προσωπικού (Εικόνα 21) μετά από την προσθήκη των παρακάτω μεταδεδομένων: typeof= foaf:person properties: bibo:image foaf:firstname foaf:lastname core:hasrole core:hasmemberrole core: core:phonenumber core:faxnumber typeof= foaf:group properties: core:webpage 62

63 Εικόνα 21: Ενδεικτική Ιστοσελίδα Administrative Staff Εικόνα 22: RDFa Play Administrative Staff 63

64 Στην Εικόνα 22 και παρακάτω στην Εικόνα 23 των ακατέργαστων δεδομένων, φαίνεται ότι η οντότητα #fourlari που δημιουργήθηκε έχει τις παρακάτω ιδιότητες: τύπος: type: Person εικόνα: image: dummy.jpg όνομα: firstname: Chryssa επώνυμο: lastname: Fourlari έχει ρόλο: hasrole: Administrative Staff έχει ρόλο μέλους: τις ιδιότητες hasmemberrole: #ISKP, όπου η οντότητα #ISKP έχει type: Group webpage: έχει ρόλο μέλους: έχει τις ιδιότητες hasmemberrole: #MLKD, όπου η οντότητα #MLKD type: Group webpage: ηλεκτρονική διεύθυνση: τηλέφωνο: phonenumber: fax: faxnumber: Εικόνα 23: Ακατέργαστα Δεδομένα Ιστοσελίδας Administrative Staff 64