Η νέα ασθένεια της ελιάς από τo φυτοπαθογόνο βακτήριο Xylella fastidiosa. Πως θα προστατευτεί η ελαιοκαλλιέργεια της χώρας μας;

Transcript

1 Η νέα ασθένεια της ελιάς από τo φυτοπαθογόνο βακτήριο Xylella fastidiosa. Πως θα προστατευτεί η ελαιοκαλλιέργεια της χώρας μας; Δημήτρης Δ. Παπαχρήστος Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο 7 ο Συνεδρίου Ελαιολάδου & Επιτραπέζιας Ελιάς 7 ο Φεστιβάλ Ελαιολάδου & Ελιάς 1 η Απριλίου 2017, Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας

2 ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΕΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Η ασθένεια: 2013 Σύμπλοκο της ταχείας παρακμής των ελαιοδένδρων

3 ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΙΤΙΟ ΤΗΣ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ Φυτοπαθογόνο βακτήριο: Xylella fastidiosa Πρόκειται για φυτοπαθογόνο βακτήριο καραντίνας που προκαλεί μεγάλης οικονομικής σημασίας ασθένειες σε καλλιεργούμενα και δασικά φυτά. Για πολλά χρόνια ήταν διαδεδομένο μόνο στην Αμερικανική ήπειρο.

4 1882 αναφορά για μία Μυστηριώδης ασθένεια του αμπελιού στην νότια Καλιφόρνια 1892 Περιγραφή η ασθένεια του Pierce EPPO, Αποδεικνύεται ότι το αίτιο είναι βακτήριο, και καλλιεργείται σε θρεπτικό υλικό

5 Ασθένεια του Pierce (Pierce s disease of grapevine, PD) στο αμπέλι Ποικιλοχρωματική χλώρωση (Citrus variegated chlorosis, CVC) στα εσπεριδοειδή Νανισμός της μηδικής (Αlfalfa dwarf, AD) Βακτηρίωση της ροδακινιάς με το όνομα Phony peach disease (PPD) Ασθένειες καψαλίσματος ή εγκαύματος των φύλλων (Leaf scorch & scald diseases), σε: H ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕΝΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ πυρηνόκαρπα [π.χ. αμυγδαλιά, δαμασκηνιάς] δασικά: είδη σφενδάμου, πλάτανος, είδη βελανιδιάς, πτελέα καφέα [Coffea arabica (Coffee leaf scorch, CLS)] καλλωπιστικά [π.χ. πικροδάφνη, κισσό) μουριά (Morus spp.) πεκάν (Carya illinoinensis) Σύμπλοκο της ταχείας παρακμής των ελαιοδένδρων

6 ΥΠΟΕΙΔΗ X. FASTIDIOSA ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ & ΤΟΥΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΥΣ ΞΕΝΙΣΤΕΣ Xylella fastidiosa YΠΟΕΙΔΗ multiplex morus sandyi fastidiosa Αμυγδαλιά, ροδακινιά, δαμασκηνιά, βερικοκιά, κορομηλιά, ελιά, είδη βελανιδιάς, είδη κέρκις, είδη πτελέας, πεκάν, πλάτανος, ηλίανθος, είδος βίγκα, είδη blueberry, λαγερστροίμια, γίγκον (Ginkgo biloba), καθώς και τα: Fraxinus pennsylvanica, Ambrosia trifida, Ratibida columnaris, Salvia mellifera, Encelia farinose, Liquidambar styraciflua, elm ΗΠΑ, Βραζιλία, Κορσική, Μουριά Πικροδάφνη, καφέα Αμπέλι, αμυγδαλιά, μηδική, Acer εσπεριδοειδή, καφέα, PACA, Ισπανία ΗΠΑ ΗΠΑ, Κ. Αμερική Κ. & Β Αμερική, Γερμανία, Ισπανία pauca tashke (υποείδος προς αξιολόγηση) Εσπεριδοειδή, καφέα,ελιά Καλλωπιστικό φυτό Chitalpa tashkentensis Βραζιλία, Παραγουάη, Αργεντινή, Ιταλία,PACA ΗΠΑ (New Mexico)

7 Φορείς της ασθένειας Όλα τα μυζητικού τύπου έντομα που τρέφονται από τις αγγειώδεις δεσμίδες των φυτών είναι πιθανοί φορείς του βακτηρίου Τα έντομα φορείς μεταδίδουν το παθογόνο άμεσα μετά την πρόσληψή του Το παθογόνο δεν μεταδίδεται από το ένα στάδιο του κύκλου ζωής του εντόμου στο άλλο, ούτε στους απογόνους. Το παθογόνο παραμένει και πολλαπλασιάζεται στον πεπτικό σωλήνα των ενήλικων εντόμων, τα οποία μένουν μολυσματικά καθ όλη την περαιτέρω ζωή τους.

8 Φορείς: Ημίπτερα έντομα της ομάδας των Αυχενόρρυγχων (είδη γνωστά κυρίως ως τζιτζικάκια και τζιτζίκια) Αμερική (ενδημικό παθογόνο): 38 είδη της οικογένειας των Cicadellidae (υποοικογένεια Cicadellinae) (κν τζιτζικάκια) 6 είδη των οικογενειών Aphrophoridae και Cercopidae (κν τζιτζικάκια) 2 είδη της οικογένειας των Cicadidae (κν τζιτζίκια) (αποτελούν φορέα της ασθένεια αλλά ο ρόλος τους στην μετάδοση της ασθένειας δεν είναι ξεκάθαρος) Cicadellidae: Cicadellinae Aphrophoridae και Cercopidae Cicadidae Ιταλία: φορέας το είδος Philaenus spumarius της οικογένειας των Aphrophoridae

9 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥ

10 Οκτώβριος 2013 Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

11 Xf σε 26 είδη φυτών (συμπτωματικά και ασυμτωματικά) Saponari et al POnTE. Open event and workshop on Xylella fastidiosa.sasa Edinburgh,13-15/9/2016 Μετά τον Ιούλιο 2016 λανθάνουσα Pelargonium x fragrans, 26 o είδος 2 χρόνια επισκόπηση χλωρίδας σε μολυσμένους ελαιώνες και κοντινά πρανή δρόμων: περισσότερο οι πολυετείς θάμνοι παρά τα ζιζάνια ίσως παίζουν επιδημιολογικό ρόλο.

12 Συνολικά: 313 περιστατικά 35 είδη φυτών Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥ ΣΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ

13 35 είδη φυτών-ξενιστών (καλλωπιστικά, άγρια) Acacia dealbata Link Acer pseudoplatanus L. Anthyllis hermanniae L. Artemisia arborescens (Vaill.) L. Asparagus acutifolius L. Calicotome villosa (Poiret) Link Cercis siliquastrum L. Cistus creticus L. Cistus monspeliensis L. Cistus salviifolius L. Coronilla valentina L. Cytisus sp. Genista corsica (Loisel.) DC. Genista ephedroides DC. Genista x spachiana Hebe sp. Helichrysum italicum (Roth) G.Don Lavandula sp. Metrosideros excelsa Sol. ex Gaertn. Myrtus communis L. Pelargonium sp. Phagnalon saxatile (L.) Cass. Polygala myrtifolia L. Prunus cerasifera Ehrh. Prunus dulcis (Mill.) D.A.Webb Quercus suber L. Rosa canina L. Rosa x floribunda Rosmarinus officinalis L. Spartium junceum L. Anthyllis hermanniae Prunus avium multiplex= Κορσική Ν. Γαλλία (PACA) pauca = Ν. Γαλλία (PACA) Είδη στα οποία ΔΕΝ ανιχνεύτηκε Xf: Olivier, et al., POnTE

14 Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Χ. f. ssp. fastidiosa Αρχικά: 1 μόσχευμα πικροδάφνης που είχε συλλεχθεί 4-6 χρόνια πριν

15 Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΘΟΓΟΝΟΥ ΣΤΗN ΙΣΠΑΝΙΑ Α) Nήσος Μαγιόρκα (Porto Cristo, Mallorca) Φυτώριο-ανθαγορά (garden center) αρχικά: 3 δένδρα κερασιάς Προέλευση: από άλλο φυτώριο της περιοχής Tarragona (ηπειρωτική Ισπανία) το 2012, και νωρίτερα είχαν εισαχθεί από την Ολλανδία. Τα 3 φυτά καταστράφηκαν και σε μία περιοχή με ακτίνα 100m όλα τα ευπαθή φυτά εκριζώθηκαν. 71 δείγματα από Porto Cristo (Mallorca): ελιά, αγριελιά, κερασιά, δαμασκηνιά, αμυγδαλιά, πολύγαλα Οκτώβριος 2016 Β) Νήσος Ibiza 21 δείγματα ελιά, ακακία, λεβάντα, πικροδάφνη, πολύγαλα Η περιοχή που ορίσθηκε ως μολυσμένη περιλαμβάνει όλα τα νησιά X. fastidiosa Υποείδη: fastidiosa και multiplex

16 ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΙΑ (Πηγή: Donato Boscia, CNR-Institute for Sustainable Plant Protection, Bari (IT)

17

18 Μάρτιος 2015 Saponari et al POnTE. Μάιος 2016

19

20 Ξενιστής Εκδήλωση επιδημίας? Φορέας Περιβάλλον Παθογόνο

21 Δυνατότητα εγκατάστασης και εξάπλωσης στη χώρα Μεγάλος αριθμός φυτών ξενιστών ευρύτατα διαδεδομένων Κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες, παθογόνο μεγάλη προσαρμογή σε διάφορες κλιματικές συνθήκες Ύπαρξη εντόμων φορέων Δεν υπάρχουν αντιβακτηριακά σκευάσματα που να εφαρμόζονται στα πολυετή φυτά σήμερα, εκτός του χαλκού ο οποίος όμως δεν καταπολεμά το παθογόνο και δεν εμποδίζει τη μετάδοσή του με τα έντομα Δεν υπάρχουν γνωστοί ανταγωνιστικοί παράγοντες αντιμετώπισης (φάγοι, φυσικοί εχθροί μόνο για τα έντομα-φορείς) Δεν έχουν βρεθεί αποτελεσματικές καλλιεργητικές πρακτικές και μέτρα.. Μέτρα εκρίζωσης που ελήφθησαν σε: Καλιφόρνια, Ταϊβάν, Βραζιλία δεν ήταν επιτυχή, λόγω του εύρους των ξενιστών και των εντόμων-φορέων. Τα έντομα-φορείς είναι πολυφάγα (P. spumarius), μεταφέρονται εύκολα, και δεν μπορεί εύκολο να περιορίσει κανείς την παρουσία τους μόνο στη μολυσμένη περιοχή.

22 Μέτρα προστασίας Αποτροπή εισόδου Έγκαιρη διαπίστωση Διαχείριση (Προετοιμασίααπόκτηση γνώσηςανάπτυξη σχεδίου) Μέτρα φυτοϋγειονομικού χαρακτήρα Πριν την εισαγωγή Κατά την εισαγωγή Συστηματικές επισκοπήσεις Ενημέρωση ενδιαφερομένων μερών-πολιτών Φορείς βιοοικολογία Ευπάθεια κρίσιμων ξενιστών Μέθοδοι διαχείρισης φορέων Πρόβλεψη εξέλιξης επιδημίας Σχέδιο δράσης Επάρκεια πολλαπλασιαστικού υλικού, Πιστοποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό

23 ΠΙΘΑΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ

24 ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ από τα φυτά προς φύτευση: 1) Φυτά προς φύτευση έχουν βρεθεί μολυσμένα σε περιπτώσεις εκδήλωσης της ασθένειας 2) Φυτά μπορεί να είναι ασυμπτωματικά και άρα να μην εντοπίζονται εύκολα 3) Μεγάλο εύρος φυτών-ξενιστών 312 είδη φυτών, από 192 γένη, 69 διαφορετικές βοτανικές οικογένειες 79% αυτών είναι πολυετή είδη φυτών! 4) Πολύ μεγάλες ποσότητες φυτών προς φύτευση εισάγονται στην Ευρώπη από χώρες εκτός Ευρώπης όπου το παθογόνο υπάρχει

25 5) Το παθογόνο μπορεί να επιβιώσει κατά την μεταφορά τους 6) Πιθανότητα το παθογόνο να μεταφερθεί από τα φυτά αυτά σε άλλα φυτά ξενιστές είναι μεγάλη, γιατί προορίζονται για α) φυτεύονται μεταξύ τέτοιων φυτών, β) για εμβολιασμό (εμβόλια, οφθαλμοί) και υπάρχουν φυτά ξενιστές ευρύτατα διαδεδομένα

26 ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ από τους μολυσμένους φορείς (έντομα) Α) μεταφορά πάνω στα φυτά/φυτικά μέρη Β) μεταφορά και μόνοι τους ( λαθρεπιβάτες ) Υπάρχουν στις περιοχές προέλευσης των φυτών Η ικανότητα επιβίωσή τους κατά την αποθήκευση/μεταφορά είναι από χαμηλή έως υψηλή ανάλογα με τις συνθήκες

27 Μέτρα περιορισμού του κινδύνου εισόδου σε μία περιοχή Πριν την αποστολή EFSA ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΙΣΟΔΟΥ XF ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Εισαγωγές φυτών από περιοχές όπου δεν υπάρχει το παθογόνο Καλλιεργητικές φροντίδες στις περιοχές παραγωγής των φυτών: κλαδέματα (εκτός από εσπεριδοειδή), φάγοι, Ν- acetylcysteine, χρήση ήπιων/μη μολυσματικών στελεχών, χρήση ενδόφυτων, αντιβιοτικών ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ- ΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Υψηλή Υψηλή Μέτρια Όχι Ποικίλει Ποικίλει

28 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΙΣΟΔΟΥ XF ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Καταπολέμηση εντόμωνφορέων στα φυτώρια Καταπολέμηση εντόμωνφορέων με χημικά μέσα στον αγρό Βιολογική καταπολέμηση εντόμων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ- ΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Υψηλή Υψηλή Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Μέση έως μεγάλη Χαμηλή Ποικίλει Μεγάλη Διαχείριση ζιζανίων Πολύ υψηλή Ποικίλει Μεγάλη

29 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΙΣΟΔΟΥ XF ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ Ανάπτυξη φυτών υπό συνθήκες περιορισμού (απομόνωση, δικτυοκήπια, θερμοκήπια) Παραγωγή φυτών μέσα από σύστημα πιστοποίησης Απαγόρευση εισαγωγής φυτών από περιοχές όπου υπάρχει το παθογόνο Επιθεώρηση και έλεγχοι των προϊόντων (φυτά προς φύτευση) Καραντίνα πριν ή μετά την εισαγωγή ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ- ΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Υψηλή Υψηλή Χαμηλή Υψηλή Υψηλή Μέτρια Πολύ υψηλή Ποικίλει Μέτρια Μέτρια Υψηλή Μέτρια Ποικίλει Υψηλή Χαμηλή Ανθεκτικές ή ανεκτικές ποικιλίες Μέτρια Ποικίλει Υψηλή

30 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ XF ΜΕΣΩ ΦΟΡΕΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ- ΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Απαγόρευση εισαγωγής ορισμένου φυτικού υλικού: μόνο φυτά σε λήθαργο χωρίς φύλλα (που μπορεί να φέρουν έντομα-φορείς) Χειρισμός των προϊόντων για την καταπολέμηση των εντόμων φορέων Παραγωγή κάτω από συνθήκες αποκλεισμού των εντόμων-φορέων Περιορισμός στην εισαγωγή ανθοκομικών φυτών από περιοχές ή παραγωγικές μονάδες που δεν έχουν τα έντομα-φορείς Καλλιεργητικές πρακτικές περιορισμού των εντόμων-φορέων Υψηλή Υψηλή Μέτρια Υψηλή Υψηλή Χαμηλή Υψηλή Μέτρια Μέτρια Μέτρια Υψηλή Μέτρια Χαμηλή έως μέτρια Υψηλή Υψηλή Επιθεώρηση των εισαγόμενων προϊόντων και ο έλεγχος για φορείς Χαμηλή έως μέτρια Υψηλή Υψηλή

31 Μετά την είσοδο του παθογόνου: ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ/ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ- ΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εκρίζωση φυτών Υψηλή Πολύ χαμηλή έως μέτρια Εξάλειψη φορέων Υψηλή Καθόλου έως μέτρια Επισκοπήσεις Μέτρα περιορισμού της εξάπλωσης -Μείωση του μολύσματος -Μείωση του πληθυσμού των εντόμων -Μείωση της μεταφοράς από φυτό σε φυτό μέσω φορέων -Προσαρμογή των μέτρων στις τοπικές συνθήκες Χαμηλή έως μέτρια Καθόλου έως μέτρια Υψηλή Χαμηλή έως μέτρια ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Υψηλή Μέτρια Χαμηλή έως μέτρια Υψηλή

32 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΕΙΣ Χρηματοδότηση: ΥπΑΑΤ-ΕΕ

33 2014, 2015, 2016, 2017: Μακροσκοπικοί και Εργαστηριακοί Έλεγχοι Τόποι μακροσκοπικών ελέγχων-δειγματοληψιών Φυτώρια παραγωγής φυτών που προορίζονται για φύτευση Αγρούς καλλιέργειας φυτών ξενιστών Μεμονωμένα φυτά π.χ. ιδιωτικών κήπων, πάρκων κ.λπ.

34 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΑΚΡΟΣΚΟΠΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ

35 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ με αντικείμενο το Xylella fastidiosa (2016-έναρξη, 4 χρόνια)

36 ΠΙΘΑΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ Όλοι μπορούν και επιβάλλεται να συνεισφέρουν Γνωστοποίηση στην αρμόδια Φυτοϋγειονομική Υπηρεσία της περιοχής του, οποιαδήποτε ασυνήθιστη εμφάνιση συμπτωμάτων ή παρουσία επιβλαβών οργανισμών ή κάθε ανωμαλία που παρουσιάζουν τα φυτά του.

37 Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας