ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κινήσεις αθηνα κού σπαρτιατικού στόλου

Transcript

1 Tο a µέρος του παρόντος τεύχους είναι ένα δείγµα από το µάθηµα των Αρχαίων Ελληνικών «Ξενοφώντα Ελληνικά». Ενδεικτικά λοιπόν, σας παραθέτουµε την ανάλυση των παραγράφων του Β Βιβλίου των Ελληνικών. Στα τεύχη που θα σας αποστείλλουµε θα βρείτε όλες τις παραγράφους του κεφαλαίου πλήρως αναλυµένες. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Οι παράγραφοι του Β Βιβλίου των Ελληνικών του Ξενοφώντα, αναφέρονται στις κινήσεις και δραστηριότητες των δύο αντίπαλων στόλων (λίγο πριν τη ναυµαχία στους Αιγός ποταµούς το 405 π.χ.). Πιο συγκεκριµένα, οι Αθηναίοι αγκυροβολούν στους Αιγός ποταµούς και παρατάσσουν το στόλο τους έτοιµοι για ναυµαχία. Ο Λύσανδρος όµως αποφεύγει τη σύγκρουση µ αυτούς ακολουθώντας τακτική κατασκοπείας των κινήσεων του αθηνα κού στόλου Κινήσεις αθηνα κού σπαρτιατικού στόλου Ο5 δ 6θηνα7οι κατά πόδας πλέοντας 8ρµίσαντο τ9ς Χερρονήσου :ν ;λαιο<ντι ναυσίν =γδοήκοντα καί >κατόν. ;ντα<θα δή?ριστοποιουµένοις α@το7ς?γγέλλεται τά περί Λάµψακον, καί ε@θύς?νήχθησαν εbς Σηστόν. ;κε7θεν δ ε@θύς :πισιτισάµενοι Dπλευσαν εbς ΑBγός ποταµούς?ντίον τ9ς Λαµψάκου. διε7χε δέ E Fλλήσποντος τα@τη σταδίους 8ς πεντακαίδεκα. ;ντα<θα δή :δειπνοποιο<ντο. Λύσανδρος δέ τg :πιούσh νυκτί, :πεί Iρθρος Jν, :σήµανεν εbς τάς να<ς?ριστοποιησαµένους εbσβαίνειν, πάντα δέ παρασκευασάµενος 8ς εbς ναυµαχίαν καί τά παραβλήµατα παραβάλλων, προε7πεν 8ς µηδείς κινήσοιτο :κ τ9ς τάξεως µηδέ?νάξοιτο.

2 4 Πορεία στόλου αθηνα κού 20 Οι Αθηναίοι όµως που τους ακολουθούσαν (µε τα πλοία τους) από κοντά, αγκυροβόλησαν στον Ελαιούντα της Χερσονήσου µε εκατόν ογδόντα πλοία. Εκεί λοιπόν, ενώ αυτοί γευµάτιζαν, ήλθε αγγελία γι αυτά που συνέβησαν στη Λάµψακο και αµέσως ανοίχτηκαν στο πέλαγος κατευθυνόµενοι για τη Σηστό. Αντίδραση αθηνα κού στόλου στην είδηση της άλωσης της Λαµψάκου 21 Από εκεί, αφού εφοδιάστηκαν γρήγορα µε τρόφιµα, έπλευσαν στους Αιγός ποταµούς, απέναντι από τη Λάµψακο. Στο σηµείο αυτό είχε πλάτος ο Ελλήσποντος περίπου δεκαπέντε στάδια. Εκεί λοιπόν έπαιρναν το δείπνο τους (δειπνούσαν). ιαταγές Λύσανδρου 22 Ο Λύσανδρος την επόµενη νύχτα, κατά τα ξηµερώµατα (όταν ξηµέρωνε), έδωσε σήµα (στους στρατιώτες) αφού προγευµατίσουν να επιβιβαστούν στα πλοία. και αφού προετοίµασε τα πάντα σαν να επρόκειτο να συνάψει ναυµαχία και ενώ τοποθετούσε στα πλάγια των πλοίων παραπετάσµατα, προειδοποίησε να µην κινηθεί κανείς από την παράταξη του µήτε ν ανοιχτεί στο πέλαγος. 20 κατά πόδας από κοντά *ρµίζοµαι αγκυροβολώ, προσορµίζοµαι, προσαράζω,ριστοποιέοµαι, ο/µαι < /2ριστον τρώω, γευµατίζω (= πρόγευµα) + ποιεόµαι, ο/µαι τά περί Λάµψακον τα συµβάντα στη Λάµψακο,νάγοµαι <,νά +2γοµαι βγαίνω στο πέλαγος Παράγωγες λέξεις: αγωγή, αγωγός, λοχαγός, οδηγός, στρατηγός, ξεναγός, χορηγός, σύναξη, παρθεναγωγείο, καταγώγιο, αγώνας, υδραγωγείο, παρείσακτος 21 6κε7θεν < 6κε7 + -θεν από εκεί 6πισιτίζοµαι < 6πί + σιτίζοµαι εφοδιάζοµαι µε τρόφιµα Παράγωγες λέξεις: επισιτισµός, σίτιση, σιτιστής,ντίον απέναντι διέχω < διά + 9χω έχω πλάτος, απέχω Παράγωγες λέξεις: έξη (= συνήθεια), σχολείο, σχολή, καχεκτικός, ευεξία, ένοχος, κατοχή, προσοχή, υπέροχος,

3 5 ταύτ: δειπνοποιέοµαι, ο/µαι < δε7πνον (= φαγητό, δείπνο) + ποιέοµαι, ο/µαι ανακωχή, µέτοχος, σχεδόν, εξής, ραβδούχος εκεί, στο σηµείο αυτό παρέχω δείπνο, δειπνώ 22 ; 6πιο/σα < 6πί + ε<µι (= έρχοµαι) < η εποµένη 9πειµι [9πειµι] έρχοµαι κοντά ή εναντίον Παράγωγες λέξεις: προσέλευση, προσηλυτός, ελεύθερος?ρθρος ξηµέρωµα, χαραυγή σηµαίνω + απαρ. δίνω σήµα να... Aς εbς ναυµαχίαν για ναυµαχία εbσβαίνω εbς τάς να/ς < εbς + βαίνω επιβιβάζοµαι Παράγωγες λέξεις: βάση, βάθρο, βατός, πρόβατο, βαθµίδα, κατάβαση, διάβαση, πρόσβαση, βήµα, ορειβασία, διαβήτης, βάδην, ανάβαση. παραβλήµατα παραπετάσµατα (µ αυτά κάλυπταν τις πλευρές των πλοίων για να προστατευτούν οι ναύτες από τα εχθρικά βέλη και να µη βλέπουν οι αντίπαλοι τις κινήσεις του πληρώµατος). παραβάλλω < παρά + βάλλω τοποθετώ στα πλάγια του πλοίου Παράγωγες λέξεις: βέλος, βελόνη, απόβλητος, ανυπέρβλητος, διαβάλλω, βλήµα. προε7πεν < προαγορεύω < πρό + προειδοποιώ, διατάσσω,γορεύω Παράγωγες λέξεις: ρητός, απόρρητος, δικηγόρος, ετυµηγορία, απαγόρευση, συνήγορος, διαρρήδην (= ρητά, καθαρά) κινέοµαι, -ο/µαι αποµακρύνοµαι, φεύγω Παράγωγες λέξεις: κίνηµα, κίνηση, κινητικός, αεικίνητος, µετακίνηση, δυσκίνητος. τάξις, -εως παράταξη Ο πλους του Λυσάνδρου στον Ελλήσποντο έγινε γνωστός στους Αθηναίους. Έτσι αφού διακόπτουν τις επιδροµές τους στις Ιωνικές πόλεις (Έφεσο Χίο), οι Αθηναίοι πλέουν στον Ελαιούντα όπου και αγκυροβολούν. Εκεί, όταν έµαθαν ότι ο Λύσανδρος κυρίεψε τη Λάµψακο, έπλευσαν το Σεπτέµβρη του 405 π.χ. µε 180 πλοία πρώτα στη Σηστό που ήταν συµµαχική τους πόλη για ανεφοδιασµό. Από εκεί κατευθύνθηκαν στους Αιγός ποταµούς που ήταν στα θρακικά παράλια, απέναντι από τη Λάµψακο. Οι µετακινήσεις αυτές του αθηνα κού στόλου απέβλεπαν στην ανακατάληψη της Λαµψάκου µετά από σύναψη ναυµαχίας µε τον αντίπαλο στόλο. Ο Λύσανδρος, αφού ενίσχυσε τα πλευρά των πλοίων µε ξύλινες θωρακίσεις (παραβλήµατα), έδωσε εντολή να µη µετακινηθεί κανένα πλοίο από τη θέση που κατείχε µέσα στον κόλπο.

4 6 Οι Αθηναίοι έχουν προσαράξει στον Ελαιούντα ακολουθώντας από κοντά το Λύσανδρο. Εκεί πληροφορούνται την άλωση της Λαµψάκου, οπότε πλέουν µε 180 πλοία στη Σηστό και µετά αγκυροβολούν στους Αιγός ποταµούς. Νωρίς το πρωί της εποµένης ηµέρας παρατάχθηκαν µπροστά στο λιµάνι, έτοιµοι για ναυµαχία. Ο Λύσανδρος όµως δεν έβγαλε το στόλο του από το λιµάνι της Λαµψάκου. ναυσίν Fγδοήκοντα καί Gκατόν : ΟΙ Αθηναίοι µε 180 πολεµικά πλοία πλέουν πρώτα στη Σηστό και µετά κατευθύνονται στους Αιγός ποταµούς, ακολουθώντας (κατά πόδας) από κοντά το σπαρτιατικό στόλο. Η παρουσία και η κατοχή ενός τόσο µεγάλου αριθµού πολεµικών πλοίων εκ µέρους των Αθηναίων τόνωσε ιδιαίτερα τους τελευταίους, γι αυτό και αγκυροβόλησαν κοντά στο σπαρτιατικό στόλο. Η όλη µετακίνησή τους απέβλεπε στη σύναψη ναυµαχίας µε τον αντίπαλο στόλο και στην ανακατάληψη της Λαµψάκου. (Ο ιόδωρος, ο Πλούταρχος και ο Ξενοφώντας συµφωνούν ότι ο αθηνα κός στόλος αποτελούνταν από 180 πλοία. Σύµφωνα όµως µε µαρτυρία του ηµοσθένη τα πλοία ήταν παραπάνω από 200). 6πισιτισάµενοι : Η έλλειψη ειδικών σωµάτων ανεφοδιασµού ανάγκαζε τους Αθηναίους στρατιώτες ν αγοράζουν τα τρόφιµα τους από τοπική αγορά. Ο τρόπος αυτός επισιτισµού θα αποβεί µοιραίος για τους Αθηναίους.,ντίον τhς Λαµψάκου : Οι Αιγός ποταµοί δεν είναι ακριβώς απέναντι από τη Λάµψακο, αλλά βρίσκονται βορειότερα πάνω στα παράλια της Μ. Ασίας σ αρκετή απόσταση από τη Λάµψακο. Ποια πορεία πλεύσης ακολούθησε ο αθηναϊκός στόλος, όταν πληροφορήθηκε την κίνηση του Λύσανδρου προς τον Ελλήσποντο; Ο στόλος των Αθηναίων, όταν έµαθε την πορεία πλεύσης του Λύσανδρου διέκοψε τις επιδροµές του στις Ιωνικές πόλεις (Έφεσο και Χίο). Ακολουθώντας από κοντά το Σπαρτιάτη ναύαρχο και το στόλο του, πλέει στον Ελαιούντα µε 180 πλοία, όπου και αγκυροβολεί.

5 7 Πού πληροφορείται ο αθηναϊκός στόλος την είδηση της κατάληψης της Λαµψάκου και πώς αντιδράει στην πληροφορία αυτή; Στον Ελαιούντα πληροφορούνται οι Αθηναίοι την κατάκτηση της Λαµψάκου. Αµέσως πλέουν µε τα πλοία τους προς τη Σηστό και από εκεί κατευθύνονται στους Αιγός ποταµούς που ήταν στα θρακικά παράλια, απέναντι από τη Λάµψακο. Τι εντολές έδωσε ο Λύσανδρος στο πλήρωµα του στόλου του; Ο Λύσανδρος έδωσε εντολή στους άνδρες του, αφού προγευµατίσουν, να επιβιβαστούν στα πλοία. Ο ίδιος έκανε όλες τις προετοιµασίες σαν να επρόκειτο να συνάψει ναυµαχία. Παράλληλα, αφού τοποθέτησε παραπετάσµατα στα πλευρά των πλοίων του, έδωσε εντολή να µη µετακινηθεί κανένα πλοίο από την παράταξή του. 1. 6ν Kλαιο/ντι: Ελαιούς ή Ελεούς ή Ελεούσα, όρµος και πόλη στο νότιο άκρο της θρακικής χερσονήσου, στο ακρωτήριο Μαστούσιο, απέναντι από το Σίγειο, στην είσοδο του Ελλησπόντου. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο έγινε η βάση του αθηνα κού στόλου, που µε αρχηγό το Θράσυλλο νίκησε την πελοποννησιακή και συρακούσια ναυτική δύναµη, η οποία υπό την ηγεσία του Μινδάρου µάταια επιχείρησε να καταλάβει την πόλη (καλοκαίρι του 411 π.χ.). Στον Ελαιούντα επίσης ο αθηνα κός στόλος αντιµετώπισε το Λύσανδρο (405 π.χ.). Όταν η χερσόνησος έπεσε αργότερα στα χέρια ηγεµόνων της Θράκης, µόνο ο Ελαιούς και η Κριθώτη έµειναν υπό την κυριαρχία των Αθηναίων (360 π.χ.). 2. Σηστός; πόλη της ανατολικής Θράκης, στη χερσόνησο της Καλλίπολης, απέναντι ακριβώς από την Άβυδο. Το 479 π.χ. η Σηστός ήταν η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τον περσικό ζυγό και πήρε µέρος στην Α Αθηνα κή Συµµαχία. Από τότε και ως το 405 π.χ. η πόλη υπήρξε το ορµητήριο των Αθηναίων στην περιοχή και η κυριότερη ναυτική βάση τους κατά των Σπαρτιατών στον Ελλήσποντο. Μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταµούς (504 π.χ.), η Σηστός πέρασε στους Σπαρτιάτες, αργότερα στους Πέρσες και στο βασιλιά της Θράκης Κότυ. Το 353 π.χ. περιήλθε πάλι στην αθηνα κή κυριαρχία. 3. ΑBγός ποταµοί: µικρή πόλη και ποταµός στην ανατολική παραλία της θρακικής χερσονήσου, απέναντι από τη Λάµψακο. Το φθινόπωρο του 405 π.χ. συγκρούστηκαν στους Αιγός ποταµούς, στην τελική αναµέτρηση του πελοποννησιακού πολέµου, οι στόλοι των Αθηναίων και των Σπαρτιατών. Η ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταµούς έδωσε το σύνθηµα για την αποστασία όλων σχεδόν των συµµάχων τους. εν έµεινε πια παρά µόνο η κατάληψη της πόλης των Αθηνών, που πολιορκήθηκε από γη και θάλασσα και σε λίγους µήνες αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.

6 8 4. σταδίους: αρχαία ελληνική µονάδα µήκους που ήταν ισοδύναµη µε 100 οργιές, 6 πλέθρα ή 600 πόδια (σήµερα 185 περίπου µέτρα). Εποµένως, το πλάτος του Ελλήσποντου στο σηµείο αυτό υπολογίζεται στα µέτρα. 5. 2ριστον: η λέξη στα κείµενα του Οµήρου και του Αισχύλου σηµαίνει πρωινό, πρόγευµα. Στην ιωνική και αττική πεζογραφία σηµαίνει µεσηµεριανό γεύµα, ενώ το πρωινό ονοµαζόταν κράτισµα. 6.?ρθρος: η λέξη σηµαίνει χαραυγή, ξηµερώµατα και αντιστοιχεί σε εκείνη τη φάση της µέρας που συνδέεται µε την ανατολή του ήλιου. Η µέρα χωριζόταν από τους αρχαίους ;λληνες σε τρία µέρη: 2ραρος (= ξηµερώµατα), µέση ;µέρα, δείλη πρωία (= αργά το πρωί) δείλη *ψίη (= αργά το απόγευµα) που αντιστοιχούν στις πρώτες πρωινές ώρες, στις µεσηµβρινές και τέλος στις πρώτες απογευµατινές και βραδινές ώρες. 7. παραβλήµατα: πρόκειται για παραπετάσµατα από παλιά δέρµατα ή από χοντρά υφάσµατα, τα οποία τα κρεµούσαν στα πλευρά των πλοίων για να προστατευτούν οι ναύτες από τα εχθρικά βέλη. Ο Ξενοφώντας στο πρώτο βιβλίο των Ελληνικών (1, 6, 19) τα είχε ονοµάσει παραρύµατα.

7 9 πόδας: ουσιαστικό γ κλίσης, γένους αρσενικού, αιτιατική πληθυντικού, του ονόµατος: * πούς (γεν. το/ ποδός) (= το πόδι). Το ουσιαστικό * πούς σχηµατίζεται από το θέµα ποδ-, αλλά στην ονοµαστική και κλητική του ενικού το βραχύχρονο φωνήεν ο εκτείνεται σε ου: πόδς πούς Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. E πούς ο5 πόδες Γεν. το< ποδός τῶν ποδῶν οτ. τ` ποδί το7ς ποσί(ν) Αιτ. τόν πόδα τούς πόδας Κλητ. a πούς a πόδες Σηµείωση: Το α στην αιτιατική ενικού και πληθυντικού είναι βραχύχρονο. Aρµίσαντο: γ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής αορίστου, µέσης φωνής, του ρήµατος: *ρµίζοµαι (= αγκυροβολώ) Οµόρριζες λέξεις: όρµος, προσόρµιση, ορµητικός, παρόρµιση Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι Eρµίζοµαι 8ρµιζόµην Eρµιο/µαι 8ρµισάµην/8ρµίσθην (παθ. α ) dρµισµαι [8ρµίσµην] Επειδή το ρήµα αρχίζει από φωνήεν στους ιστορικούς χρόνους παίρνει χρονική αύξηση, δηλ. εκτείνεται το αρχικό βραχύχρονο φωνήεν ο στο αντίστοιχο µακρόχρονο ω. Τα υπερδισύλλαβα ρήµατα σε ίζω, σχηµατίζουν τον ενεργητικό µέλλοντα σε ιu και το µέσο µέλλοντα σε ιο/µαι, π.χ. κοµίζω (κοµιu), κοµίζοµαι (κοµιο/µαι), ενώ σχίζω (σχίσω) (γιατί το ρήµα είναι δισύλλαβο). Ακόµη επειδή το ρήµα τελειώνει σε ίζω σχηµατίζει το µέλλοντα κατά τα συνηρηµένα ρήµατα σε -εω, -U, δηλ. *ρµιο/µαι και κλίνεται όπως το ποιέοµαι, ο/µαι.

8 10 τhς Χερρονήσου: ουσιαστικό, β κλίσης, γένους θηλυκού, γενική ενικού, του κύριου ονόµατος: ; Χερρόνησος (γεν. τhς Χερρονήσου). Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. g τ9ς τg τήν (a) Χερρόνησος Χερρονήσου Χερρονήσh Χερρόνησον Χερρόνησε τα κύρια ονόµατα δεν έχουν πληθυντικό αριθµό Kλαιο/ντι: δοτική ενικού, γένους αρσενικού, του κυρίου ονόµατος: * Kλαιο/ς (γεν. το/ Kλαιο/ντος). Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. Ενικός αριθµός E ;λαιο<ς το< ;λαιο<ντος τ` ;λαιο<ντι τόν ;λαιο<ντα a ;λαιο<ς Πληθυντικός αριθµός Ως κύριο όνοµα, E ;λαιο<ς δεν έχει πληθυντικό αριθµό Σηµείωση: Το κύριο όνοµα ( )λαιο*ς είναι συνηρηµένο ()λαιόεντς )λαιόεις )λαιο*ς) και κλίνεται όπως τα καταληκτικά µονόθεµα της γ κλίσης µε θέµα σε ντ (ονοµαστική ους, γεν. οντος) όπως δηλαδή το: (.δούς, το*.δόντος µόνο που ως συνηρηµένο στην ονοµαστική και κλητική ενικού παίρνει περισπωµένη. Όµοια κλίνονται και ( πλακο*ς (= ο πλακούντας), 0 Τραπεζο*ς (τ2ς Τραπεζο*ντος) κ.ά ναυσίν: ανώµαλο µεταπλαστό ουσιαστικό, γένους θηλυκού, δοτική πληθυντικού, του ονόµατος: ; να/ς (γεν. τhς νεώς) (= πλοίο). Το ουσιαστικό ; να/ς ανήκει στα µεταπλαστά ουσιαστικά. Μεταπλαστά λέγονται µερικά ουσιαστικά που κλίνονται κατά µια ορισµένη κλίση σ όλες τις πτώσεις, αλλά το θέµα τους µεταπλάσσεται, δηλ. µεταβάλλεται σε ορισµένες πτώσεις. Η να<ς έχει τα ακόλουθα θέµατα: ναυ-, νη-, νε-. Οµόρριζες λέξεις: ναυτικός, ναύτης, νηοποµπή, ναυαγός, ναυπηγείο, νηολόγιο (= επίσηµο έγγραφο στο οποίο καταγράφονται όσα πλοία φέρουν τη σηµαία του κράτους, στο οποίο έχουν αγκυροβολήσει), ναύλα (= εισιτήρια), ναυαρχία, Ναύπλιο

9 11 Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. Ενικός αριθµός g να<ς τ9ς νεώς τg νηί τήν να<ν a να< Πληθυντικός αριθµός α5 ν9ες τῶν νεῶν τα7ς ναυσί(ν) τάς να<ς a ν9ες Fγδοήκοντα: απόλυτο αριθµητικό. Είναι άκλιτη λέξη. Gκατόν: απόλυτο αριθµητικό. Είναι άκλιτη λέξη. Από τα απόλυτα αριθµητικά τα τέσσερα πρώτα (εyς µία - Zν, δύο, τρε7ς τρία και τέτταρες τέτταρα) κλίνονται. Από το πέντε ως το Gκατόν τα απόλυτα αριθµητικά είναι άκλιτα. Από το διακόσια, -αι, -α είναι τρικατάληκτα επίθετα µε τρία γένη και κλίνονται µόνο στον πληθυντικό αριθµό. εyς, µία, Zν δύο κλιτά τρε7ς-τρία τέτταρες - τέτταρα πέντε Gκατόν άκλιτα διακόσιοι, -αι, -α κλιτά (τρικατάληκτα επίθετα) είτε την κλίση του απόλυτου αριθµητικού ες-µία-ν Ενικός αριθµός Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. εkς >νός >νί lνα - µία µιmς µιn µίαν - lν >νός >νί lν - 6ντα/θα: τοπικό επίρρηµα (= εκεί),ριστοποιουµένοις: µετοχή ενεστώτα, γένους αρσενικού, δοτική πληθυντικού, µέσης φωνής, του ρήµατος:,ριστοποιέοµαι, ο/µαι (= τρώω, γευµατίζω). Τα τρία γένη της µετοχής ενεστώτα είναι: *,ριστοποιούµενος - ;,ριστοποιουµένη τό,ριστοποιούµενον.

10 12 Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι?ριστοποιο<µαι oριστοποιούµην?ριστοποιήσοµαι oριστοποιησάµην oριστοποίηµαι oριστοποιήµην Το ρήµα είναι παρασύνθετο από το 2ριστον + ποιο/µαι. Ως παρασύνθετο, που το α συνθετικό του είναι άλλη λέξη, εκτός από πρόθεση έχει τη χρονική αύξηση στην αρχή, σαν να ήταν απλό. Παρασύνθετα είναι οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις και είναι συνήθως: α) ρήµατα σε έω και άλλα π.χ. (εὐτυχής) εὐτυχέω, -ῶ β) αφηρηµένα ουσιαστικά που δηλώνουν πρόσωπο π.χ. (εὐγενής) εὐγένεια (αφηρηµένο ουσιαστικό) / (προΐσταµαι) προστάτης (δηλώνει πρόσωπο) γ) επίθετα ρηµατικά σε τός ή τέος ή και άλλα π.χ. (διά τηρῶ) διατηρητέος / (διά βαίνω) διαβατός,γγέλλεται: γ ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, µέσης φωνής, του ρήµατος:,γγέλλοµαι (= πληροφορούµαι). σηµείωση Το ρήµα παίρνει χρονική αύξηση, γιατί αρχίζει από φωνήεν. Έτσι έχουµε έκταση του αρχικού βραχύχρονου φωνήεντος α του θέµατος σε η µακρόχρονο. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι?γγέλλοµαι oγγελλόµην?γγελο<µαι/?γγελθήσοµαι (παθ. α ) oγγειλάµην/oγγέλθην (παθ. α ) pγγελµαι oγγέλµην ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ pγγελ-µαι pγγελ-σαι pγγελ-ται oγγέλ-µεθα pγγελ-θε (αντί pγγελσθε) oγγελµένοι εbσί (ν) ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ oγγέλ-µην pγγελ-σο pγγελ-το oγγέλ-µεθα pγγελ-θε oγγελµένοι Jσαν σύµφωνα αποβάλλεται το σ ανάµεσα σε δύο

11 13 1. Ο µέλλοντας του ρήµατος (,γγελο/µαι) κλίνεται κατά τα συνηρηµένα ρήµατα σε έοµαι, -ο/µαι. 2. Ο µέλλοντας,γγελο/µαι και ο αόριστος ]γγειλάµην έχουν ένα λ. 3. Ο παρακείµενος και ο υπερσυντέλικος της µέσης φωνής του ρήµατος (pγγελµαι & oγγέλµην) σχηµατίζεται σε µαι (- σαι, -ται) και µην (-σο, -το) αντίστοιχα. Ο ρηµατικός χαρακτήρας όµως λ µπροστά από τις καταλήξεις µένει αµετάβλητος. Παράγωγες λέξεις άγγελµα, αυτεπάγγελτος (= αυτός που κάνει κάτι µε δική του απόφαση), απαγγέλλω, αναγγελία, διάγγελµα (= επίσηµο µήνυµα, το οποίο απευθύνεται από την κυβερνητική ηγεσία στο λαό). ε^θύς: επίρρηµα χρονικό (= αµέσως) σηµείωση 1. ε^θύς = χρησιµοποιείται κυρίως ως χρονικός επιρρηµατικός προσδιορισµός. 2. ε^θύ = χρησιµοποιείται κυρίως ως επιρρηµατικός προσδιορισµός. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ του επιθέτου Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός ε@θύς ε7α -ύ ε@θύτερος τέρα -τερον ε@θύτατος τάτη -τατον ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ του επιρρήµατος Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός ε@θύς ε@θύτερον ε@θύτατα ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η αιτιατική ενικού του ουδετέρου του επιθέτου χρησιµεύει κάποτε και ως επίρρηµα: εὐθύ ή εὐθύς αντί εὐθέως,νήχθησαν: γ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παθητικού αορίστου, του ρήµατος:,νάγοµαι (= βγαίνω από το λιµάνι στην ανοιχτή θάλασσα).

12 14 Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι?νάγοµαι?νηγόµην?νάξοµαι/?ναχθήσοµαι (παθ. α )?νηγαγόµην/?νήχθην (παθ. α )?νhγµαι?νήγµην Το ρήµα είναι σύνθετο:,νά + 2γοµαι, γι αυτό παίρνει εσωτερική αύξηση. ηλαδή η αύξηση µπαίνει µετά την πρόθεση. Αύξηση παίρνει µόνο η οριστική έγκλιση. Σε όλες τις άλλες τις εγκλίσεις δεν υπάρχει. είτε την κλίση του ρήµατος στον Παθητικό Αόριστο α ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α Οριστική Υποτακτική Ευκτική?νήχθην?νήχθης?νήχθη?νήχθηµεν?νήχθητε?νήχθησαν Προστακτική?νάχθητι?ναχθήτω?νάχθητε?ναχθῶ?ναχθGς?ναχθG?ναχθῶµεν?ναχθ9τε?ναχθῶσι (ν)?ναχθείην?ναχθείης?ναχθείη?ναχθείηµεν (-θε7µεν)?ναχθείητε (-θε7τε)?ναχθείησαν (-θε7εν)?ναχθέντων?ναχθήτωσαν ή Απαρέµφατο Μετοχή?ναχθ9ναι?ναχθείς,?ναχθε7σα,?ναχθέν ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο παθητικός αόριστος α (όπως και ο παθητικός µέλλοντας α ) σ όλες τις εγκλίσεις και στο απαρέµφατο και τη µετοχή παίρνουν στο θέµα τους τη συλλαβή - θη-, που λέγεται χρονικό πρόσφυµα. Αντίθετα, ο παθητικός αόριστος β (και ο παθητικός µέλλοντας β ) σε µερικά ρήµατα σχηµατίζεται µε το χρονικό πρόσφυµα -η- και -ε- αντί -θη- (ή -θε-), δηλ. χωρίς το σύµφωνο -θ-. Παράδειγµα: γραφήσοµαι / 7-γράφ-η-ν.

13 15 6κε7θεν: τοπικό επίρρηµα (= από εκεί). ηλώνει την κίνηση από έναν τόπο. Αυτή δηλώνεται µε τις παραγωγικές καταλήξεις θεν (6κε7θεν), -οθεν (πάντοθεν), -ωθεν (2νωθεν). 6πισιτισάµενοι: µετοχή αορίστου, µέσης φωνής, γένους αρσενικού, ονοµαστική πληθυντικού, του ρήµατος: 6πισιτίζοµαι (= εφοδιάζοµαι µε τρόφιµα). Το ρήµα είναι σύνθετο: 6πί + σιτίζοµαι, γι αυτό παίρνει εσωτερική αύξηση. Τα τρία γένη της µετοχής αορίστου είναι: * 6πισιτισάµενος Gπισιτισαµένη τό 6πισιτισάµενον. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι :πισιτίζοµαι :πεσιτιζόµην :πισιτιο<µαι :πεσιτισάµην :πισεσίτισµαι (:πεσεσιτίσµην) Ο µέλλοντας 6πισιτιο/µαι κλίνεται κατά τα συνηρηµένα ρήµατα σε έοµαι, -ο<µαι (π.χ. ποιέοµαι ποιο<µαι), επειδή το ρήµα σιτίζω & µέση φωνή σιτί-ζοµαι είναι υπερδισύλλαβο µε κατάληξη ίζω (-ίζοµαι). 9πλευσαν: ρήµα, γ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής αορίστου, ενεργητικής φωνής, του ρήµατος: πλέω. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι πλέω Dπλεον πλεύσοµαι/πλευσο<µαι Dπλευσα πέπλευκα :πεπλεύκειν ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ είτε την κλίση του ρήµατος Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέµφατο πλέω πλέω πλέοιµι πλε7ν πλε7ς πλέhς πλέοις πλε7 πλε7 πλέοµεν πλε7τε πλέουσι(ν) πλέh πλέωµεν πλέητε πλέωσι(ν) πλέοι πλέοιµεν πλέοιτε πλέοιεν πλείτω πλε7τε πλεόντων ή πλείτωσαν Μετοχή πλέων πλέουσα πλέον

14 16 ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Οριστική Dπλεον Dπλεις Dπλει :πλέοµεν :πλε7τε Dπλεον Τα ρήµατα σε έω µε θέµα µονοσύλλαβο συναιρούνται µόνο όπου µετά το χαρακτήρα ε ακολουθεί άλλο ε ή ει. Τέτοια ρήµατα είναι: δέω, θέω (= τρέχω), νέω (=κολυµπώ), πλέω, πνέω (= φυσώ), eέω, χέω, (= χύνω). Λαµψάκου: ουσιαστικό, β κλίσης, γένους θηλυκού, γενική ενικού, του κύριου ονόµατος: ; Λάµψακος (γεν. τhς Λαµψάκου). Η κλητική του ενικού είναι: f Λάµψακε. διε7χε: γ ενικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής, του ρήµατος: διέχω (= έχω πλάτος, απέχω). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι διέχω διε7χον διέξω/διασχήσω διέσχον (β ) διέσχηκα διεσχήκειν Το ρήµα είναι σύνθετο: διά + 9χω, γι αυτό παίρνει εσωτερική αύξηση. Το ρήµα διέχω έχει αόριστο β διέσχον, δηλ. κλίνεται διαφορετικά από τον απλό ενεργητικό αόριστο. Συγκεκριµένα, σχηµατίζει τον ενεργητικό και µέσο αόριστο από το θέµα διέσχ- και τις καταλήξεις του αντίστοιχου ενεστώτα στις άλλες εγκλίσεις, καθώς και στο απαρέµφατο και τη µετοχή.

15 17 ΑΟΡΙΣΤΟΣ Β Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική διέσχον διέσχες διέσχε διέσχοµεν διέσχετε διέσχον διάσχω διάσχhς διάσχh διάσχωµεν διάσχητε διάσχωσι (ν) διάσχοιµι διάσχοις διάσχοι διάσχοιµεν διάσχοιτε διάσχοιεν διάσχες διασχέτω διάσχετε διασχόντων ή διασχέτωσαν Απαρέµφατο διασχε7ν Μετοχή διασχών διασχο<σα διασχόν Να θυµάστε τις ακόλουθες φράσεις: ἔχω αἰσχύνην = ντρέποµαι ἔλαττον ἔχω = µειονεκτώ ἔχω + απαρέµφατο = δύναµαι, µπορώ να ἔχω φροντίδα = φροντίζω ἀναγκαίως ἔχει = είναι αναγκαίο κακῶς ἔχω = είµαι σε κακή κατάσταση Παράγωγες λέξεις: σχέση, έξη, σχεδόν, σχήµα, ευεξία, εποχή, ένοχος, κάτοχος, ανακωχή, σχολή, εξής, σχολείο * hλλήσποντος: ουσιαστικό, β κλίσης, γένους αρσενικού, ονοµαστική ενικού, του κύριου ονόµατος: * hλλήσποντος (γεν. το/ hλλησπόντου). Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. Ενικός αριθµός E Fλλήσποντος το< Fλλησπόντου τ` Fλλησπόντh τόν Fλλήσποντον a Fλλήσποντε Πληθυντικός αριθµός Ως κύριο όνοµα, E Fλλήσποντος δεν έχει πληθυντικό αριθµό σταδίους: ουσιαστικό, β κλίσης, γένους αρσενικού, αιτιατική πληθυντικού, του ονόµατος: τό στάδιον (γεν. το/ σταδίου). Το ουσιαστικό στον πληθυντικό αριθµό έχει 2 γένη. Έτσι: τό στάδιον τά στάδια & οj στάδιοι. Το ουσιαστικό ανήκει στα ανώµαλα ουσιαστικά ως προς το γένος.

16 18 Ας δούµε την κλίση του ουσιαστικού Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. τό στάδιον τά στάδια ο5 στάδιοι Γεν. το< σταδίου τῶν σταδίων τῶν σταδίων οτ. τ` σταδίh το7ς σταδίοις το7ς σταδίοις Αιτ. τό στάδιον τά στάδια σταδίους Κλητ. (a) στάδιον (a) στάδια (a) στάδιοι 6δειπνοποιο/ντο: γ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, µέσης φωνής, του συνηρηµένου ρήµατος: δειπνοποιέοµαι, ο/µαι (= δειπνώ). Το ρήµα είναι παρασύνθετο: δε7πνον + ποιο/µαι, οπότε η συλλαβική αύξηση τοποθετείται στην αρχή του α συνθετικού. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι δειπνοποιο<µαι :δειπνοποιούµην :δειπνοποιησάµην ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική δειπνοποιο<µαι δειπνοποιῶµαι δειπνοποιοίµην δειπνοποιg ή ε7 δειπνοποιg δειπνοποιο7ο δειπνοποιο< δειπνοποιε7ται δειπνοποιgται δειπνοποιο7το δειπνοποιείσθω διεπνοποιούµεθα διεπνοποιώµεθα δειπνοποιοίµεθα δειπνοποιε7σθε δειπνοποι9σθε δειπνοποιο7σθε δειπνοποιε7σθε δειπνοποιο<νται δειπνοποιῶνται δειπνοποιο7ντο δειπνοποιείσθων ή δειπνοποιείσθωσαν ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Οριστική :δειπνοποιούµην :δειπνοποιο< :δειπνοποιε7το :δειπνοποιούµεθα :δειπνοποιε7σθε :δειπνοποιο<ντο

17 19 6πιούσ:: µετοχή ενεστώτα, γένους θηλυκού, δοτική ενικού, του ρήµατος: 9πειµι (6πί + ε<µι) (= έρχοµαι κοντά ή εναντίον). Τα τρία γένη της µετοχής ενεστώτα είναι: * 6πιών - ; 6πιο/σα τό 6πιόν. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι Dπειµι :πtειν (:πgα) Dπειµι /:πελεύσοµαι :π9λθον (β ) :πελήλυθα :πεληλύθειν Το ρήµα ε<µι (= πορεύοµαι, πηγαίνω) κλίνεται ανώµαλα. Το ρήµα ε<µι όταν είναι σύνθετο ανεβάζει τον τόνο µόνο στον ενεστώτα της οριστικής και της προστακτικής (στην προστακτική ανεβάζει τον τόνο στο β ενικό & πληθυντικό πρόσωπο). εν ανεβάζει τον τόνο (όταν είναι σύνθετο) στο απαρέµφατο και τη µετοχή. Ας δούµε την κλίση του ρήµατος παρακάτω: ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Οριστική Υποτακτική Ευκτική Οριστική Dπειµι :πίω :πίοιµι :πtειν (:πgα) Dπει :πίhς :πίοις :πtεις (:πtεισθα) Dπεισι(ν) :πίh :πίοι :πtει (:πtειν) Dπιµεν :πίωµεν :πίοιµεν :πgµεν Dπιτε :πίητε :πίοιτε :πgτε :πίασι(ν) :πίωσι (ν) :πίοιεν :πgσαν (:πtεσαν) Προστακτική Απαρέµφατο Μετοχή Dπιθι, :πίτω, Dπιτε, :πιόντων/:πίτωσαν :πιέναι :πιών - :πιο<σα - :πιόν Να θυµάστε τις ακόλουθες φράσεις: ε<µι διά φιλίας = έχω φιλικές σχέσεις ε<µι εbς λόγους = διαπραγµατεύοµαι ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ισθµός, ανεξίτηλος (= αυτός που έχασε το χρώµα του), προσιτός, εισιτήριο, εξιτήριο, διέλευση, ανερχόµενος νυκτί: ουσιαστικό, γ κλίσης, γένους θηλυκού, δοτική ενικού, του ονόµατος: ; νύξ (γεν. τhς νυκτός) (= η νύχτα)

18 20 Τα οδοντικά σύµφωνα τ, δ, θ µπροστά από το σ αποβάλλονται. Έτσι: νύκτς = νύκς = νύξ Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. Κλητ. Ενικός αριθµός g νύξ τ9ς νυκτός τg νυκτί τήν νύκτα (a) νύξ Πληθυντικός αριθµός α5 νύκτες τῶν νυκτῶν τα7ς νυξί τάς νύκτας (a) νύκτες?ρθρος: ουσιαστικό, β κλίσης, γένους αρσενικού, ονοµαστική ενικού, του ονόµατος: *?ρθρος (γεν. το/?ρθρου) (= ξηµέρωµα, χαραυγή). 6σήµανεν: γ ενικό πρόσωπο, οριστικής αορίστου, ενεργητικής φωνής, του ρήµατος: σηµαίνω (=δίνω σήµα, φανερώνω, γνωστοποιώ). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι σηµαίνω :σήµαινον σηµανῶ :σήµανα/:σήµηνα σεσήµαγκα ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ σηµασία, σήµανση, ασήµαντος, άσηµος, σηµαντικός, σήµαντρο Το σηµαίνω είναι ρήµα ενρινόληκτο, δηλ. ο χαρακτήρας του ρηµατικού του θέµατος είναι το ένρινο σύµφωνο ν-. Το ρήµα σχηµατίζεται ως εξής: Σχηµατισµός αορίστου του ρήµατος: Όταν ο χαρακτήρας του ρηµατικού θέµατος είναι ν (ή ρ) και υπάρχει φωνήεν α πριν από αυτόν, τότε το πρόσφυµα j υπερπηδά το χαρακτήρα ν (ή ρ) και αποτελεί µε το φωνήεν α το δίφθογγο αι. Η µετάθεση αυτή του j και η τοποθέτηση του ανάµεσα στο φωνήεν α και στο σύµφωνο ν (ή ρ) λέγεται επένθεση (ή απλώς µετάθεση). Έτσι θέµα σηµαν, σηµάν jω = σηµαίνω. Αρχικά ο αόριστος α (µέσος και ενεργητικός) στα ενρινόληκτα (και υγρόληκτα) ρήµατα σχηµατίστηκε σε σα και σάµην. Αλλά ο χρονικός χαρακτήρας σ αφοµοιώθηκε µε το προηγούµενό του ένρινο ή υγρό. Ακολούθησε απλοποίηση των δύο οµοίων συµφώνων και αναπληρωτική έκταση του προηγούµενου φωνήεντος, δηλ. του α και η. Έτσι ο

19 21 ενεργητικός και µέσος αόριστος ενρινόκλητων και υγρόληκτων ρηµάτων σχηµατίζεται κανονικά σ όλες τις εγκλίσεις (και το απαρέµφατο και τη µετοχή) µε το θέµα µετασχηµατισµένο και µε τις ίδιες καταλήξεις που έχουν τα φωνηεντόληκτα αλλά χωρίς το χρονικό χαρακτήρα σ.,ριστοποιησαµένους: µετοχή αορίστου, µέσης φωνής, γένους αρσενικού, αιτιατική πληθυντικού, του ρήµατος:?ριστοποιέοµαι -,ριστοποιο/µαι (2ριστον + ποιο/µαι) (= τρώω, γευµατίζω). Τα τρία γένη της µετοχής αορίστου είναι: *,ριστοποιησάµενος - ;,ριστοποιησαµένη τό,ριστοποιησάµενον. εbσβαίνειν: απαρέµφατο ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήµατος: εbσβαίνω (εbς + βαίνω) (= επιβιβάζοµαι). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι εbσβαίνω εbσέβαινον εbσβήσοµαι εbσέβην (β ) εbσβέβηκα εbσεβεβήκειν Το ρήµα είναι σύνθετο: εbς + βαίνω, γι αυτό παίρνει εσωτερική αύξηση. σηµείωση Ο αόριστος β (εbσέβην) του ρήµατος σχηµατίζεται κατά τα ρήµατα σε µι. είτε παρακάτω την κλίση του ρήµατος. ΑΟΡΙΣΤΟΣ Β Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική εbσέβην εbσβῶ εbσβαίην εbσέβης εbσβgς εbσβαίης εvσβηθι εbσέβη εbσβg εbσβαίη εbσβήτω εbσέβηµεν εbσβῶµεν εbσβαίηµεν εbσβα7µεν εbσέβητε εbσβ9τε εbσβαίητε εbσβα7τε εbσβ9τε εbσέβησαν εbσβῶσι (ν) εbσβαίησαν εbσβα7εν εbσβάντων/εbσβήτωσαν Απαρέµφατο εbσβ9ναι Μετοχή εbσβάς, εbσβmσα, εbσβάν ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ κατεβαίνω, ανεβαίνω, βάση, επεµβαίνω, υπερβαίνω, βέβαιος, βατός, ορειβάτης, παράβαση, παραβαίνω, βάσιµος, απόβαση.

20 22 πάντα: Εδώ χρησιµοποιείται ως: αόριστη επιµεριστική αντωνυµία, γένους ουδετέρου, αιτιατική πληθυντικού, της αντωνυµίας: πlς πlσα πlν. Σύµφωνα που δεν είναι τελικά σύµφωνα αρχαίων ελληνικών λέξεων (τελικά σύµφωνα στην αρχαία ελληνική είναι τα ν, ρ, ς, ξ, ψ) όταν βρεθούν στο τέλος µιας λέξης, χωρίς άλλη κατάληξη αποβάλλονται. Έτσι (το< παντ-ός) τό παντ = το τ αποβάλλεται = τό πlν. Ενικός αριθµός Ονοµ. πmς πmσα πmν Γεν. παντός πάσης παντός οτ. παντί πάσh παντί Αιτ. πάντα πmσαν πmν Κλητ. πmς πmσα πmν Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. πάντες πmσαι πάντα Γεν. πάντων πασῶν πάντων οτ. πmσι(ν) πάσαις πmσι(ν) Αιτ. πάντας πάσας πάντα Κλητ. πάντες πmσαι πάντα παρασκευασάµενος µετοχή αορίστου, µέσης φωνής, γένους αρσενικού, ονοµαστική ενικού, του ρήµατος: παρασκευάζοµαι (παρά + σκευάζοµαι) (= ετοιµάζω). Τα τρία γένη της µετοχής ενεστώτα είναι: * παρασκευαζόµενος - ; παρασκευαζοµένη τό παρασκευαζόµενον. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι παρασκευάζοµαι παρεσκευαζόµην παρασκευάσοµαι/παρασκευασθήσοµαι (παθ. α ) παρεσκευασάµην/ παρεσκευάσθην (παθ. α ) παρεσκευάσµαι παρεσκευάσµην Το ρήµα είναι σύνθετο: παρά + σκευάζοµαι, γι αυτό παίρνει εσωτερική αύξηση.

21 23 ναυµαχίαν: ουσιαστικό α κλίσης, γένους θηλυκού, αιτιατική ενικού, του ονόµατος: ; ναυµαχία (γεν. τhς ναυµαχίας). σηµείωση Επειδή πριν από την κατάληξη α υπάρχει φωνήεν ι, το α αυτό λέγεται καθαρό, είναι µακρόχρονο και φυλάγεται σε όλες τις πτώσεις του ενικού. Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. g ναυµαχία α5 ναυµαχίαι Γεν. τ9ς ναυµαχίας τῶν ναυµαχιῶν οτ. τg ναυµαχίw τα7ς ναυµαχίαις Αιτ. τήν ναυµαχίαν τάς ναυµαχίας Κλητ. a ναυµαχία a ναυµαχίαι παραβλήµατα: ουσιαστικό, γ κλίσης, γένους ουδετέρου, αιτιατική πληθυντικού, του ονόµατος: τό παράβληµα (γεν. το/ παραβλήµατος) (= το παραπέτασµα) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε µα (γεν. µατος) είναι όλα ακατάληκτα. Καταληκτικά είναι µόνο τα ουδέτερα φuς (γεν. φωτός) και το ανώµαλο οmς (γεν. xτός). παραβάλλων: µετοχή ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, γένους αρσενικού, ονοµαστική ενικού, του ρήµατος: παραβάλλω (παρά + βάλλω). Τα τρία γένη της µετοχής αορίστου είναι: * παραβάλλων - ; παραβάλλουσα τό παραβlλλον. σηµείωση Το ρήµα παίρνει εσωτερική αύξηση, δηλαδή η αύξηση µπαίνει µετά την πρόθεση, επειδή είναι σύνθετο. Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι παραβάλλω παρέβαλλον παραβαλῶ παρέβαλον (β ) παραβέβληκα παρεβεβλήκειν Στους αρχικούς χρόνους αυτού του ρήµατος πρέπει να προσέξουµε δύο σηµεία: α) το µέλλοντα: βαλu, που κλίνεται κατά τα συνηρηµένα ρήµατα σε έω, π.χ. ποιέω, -:, β) τον αόριστο β, που γράφεται µε ένα λ για να ξεχωρίζει από τον παρατατικό.

22 24 ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ βέλος, διαβλητός, βολίδα, εισβάλλω, εκβάλλω, περιβάλλω, υποβάλλω, αµφίβολος, µεταβάλλω, αναβάλλω, εµβάλλω, εµβόλιµος. προε7πεν: γ ενικό πρόσωπο, οριστικής αορίστου β, ενεργητικής φωνής, του ρήµατος: προαγορεύω (= διακηρύσσω). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι προαγορεύω προηγόρευον προερῶ/προαγορεύσω προε7πον (β ) /προηγόρευσα προείρηκα προειρήκειν/προηγορεύκειν Το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ρήµατος, τονίζεται στη λήγουσα εbπέ, όταν το ρήµα δεν είναι σύνθετο. Όταν όµως το ρήµα είναι σύνθετο, όπως εδώ, γίνεται: πρόειπε. ΑΟΡΙΣΤΟΣ Β Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική προε7πον προείπω προείποιµι προε7πες προείπhς προείποις πρόειπε προε7πε προείπh προείποι προειπέτω προείποµεν προείπωµεν προείποιµεν προείπετε προείπητε προείποιτε προείπετε προε7πον προείπωσι (ν) προείποιεν προειπόντων κ προειπέτωσαν Απαρέµφατο προειπε7ν Μετοχή προειπών, προειπο<σα, προειπόν Το απαρέµφατο και η µετοχή ενεργητικής φωνής αορίστου β τονίζεται πάντα στη λήγουσα. µηδείς: αόριστη επιµεριστική αντωνυµία, γένους αρσενικού, ονοµαστική ενικού, της αντωνυµίας: µηδείς µηδεµία µηδέν (= κανείς).

23 25 Ενικός αριθµός αρσενικό θηλυκό ουδέτερο Ονοµ. µηδείς µηδεµία µηδέν Γεν. µηδενός µηδεµιmς µηδενός οτ. µηδενί µηδεµιn µηδενί Αιτ. µηδένα µηδεµίαν µηδέν Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. Γεν. οτ. Αιτ. µηδένες µηδένων µηδέσι(ν) µηδένας Μόνο στο αρσενικό γένος η αντωνυµία έχει πληθυντικό αριθµό. κινήσοιτο: γ ενικό πρόσωπο, ευκτικής µέλλοντα, µέσης φωνής, του συνηρηµένου ρήµατος: κινέοµαι, ο/µαι (= αποµακρύνοµαι, φεύγω). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι κινο<µαι :κινούµην κινήσοµαι/κινηθήσοµαι (παθ. α ) :κινήθην (παθ. α ) κεκίνηµαι :κεκινήµην Το ρήµα είναι συνηρηµένο: κινέω, κινu (ενεργ. φωνή) & κινέοµαι, κινο/µαι (µέση φωνή). Ως συνηρηµένο ρήµα το κινο/µαι σχηµατίζει τους άλλους χρόνους (εκτός από ενεστώτα και παρατατικό), αφού προστεθούν στο ρηµατικό θέµα οι σχετικές καταλήξεις, αλλά στους χρόνους αυτούς ο βραχύχρονος χαρακτήρας του θέµατος, κανονικά εκτείνεται µπροστά από το σύµφωνο των καταλήξεων. Έτσι το ε εκτείνεται σε η. θέµα: κινε κινήσοµαι :κινήθην κεκίνηµαι ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ κίνηση, µετακίνηση, κίνητρο, υποκινώ, διακινώ, ανακινώ, συγκινώ, ευκίνητος, ακίνητος, παρακινώ τhς τάξεως: ουσιαστικό, γ κλίσης, γένους θηλυκού, γενική ενικού, του ονόµατος: ; τάξις (γεν. τhς τάξεως) (= παράταξη). σηµείωση Το ουσιαστικό ανήκει στα φωνηεντόληκτα καταληκτικά διπλόθεµα σε ις, (γεν. -εως).

24 26 Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµ. g τάξις α5 τάξεις Γεν. τ9ς τάξεως τῶν τάξεων οτ. τg τάξει τα7ς τάξεσι(ν) Αιτ. τήν τάξιν τάς τάξεις Κλητ. a τάξι a τάξεις,νάξοιτο: γ ενικό πρόσωπο, ευκτικής µέλλοντα, µέσης φωνής, του ρήµατος:,νάγοµαι (= εξέρχοµαι στο πέλαγος). Εν. Παρ. Μέλ. Αόρ. Παρακ. Υπερ. Αρχικοί χρόνοι?νάγοµαι?νηγόµην?νάξοµαι/?ναχθήσοµαι (παθ. α )?νηγαγόµην (β ) /?νήχθην (παθ. α )?ν9γµαι?νήγµην 1. Στον παθητικό µέλλοντα α και τον παθητικό αόριστο α ο ρηµατικός χαρακτήρας -γ- του αφωνόκλητου ρήµατος, µπροστά από το θ του χρονικού προσφύµατος θη (ή θε) παθαίνει την ακόλουθη µεταβολή: Επειδή ο χαρακτήρας -γ- είναι ουρανικός, τρέπεται στο αντίστοιχο του δασύπνοο χ yγω (θ. yγ-)?χθήσοµαι (?ναχθήσοµαι) pχθην (?νήχθην) 2. Στον παρακείµενο και τον υπερσυντέλικο το ρήµα 2γοµαι (?νάγοµαι) σχηµατίζεται όπως και τα φωνηεντόληκτα αλλά κατά το σχηµατισµό των τύπων στους χρόνους αυτούς συµβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα µπροστα από τις καταλήξεις. σηµείωση Το ρήµα παίρνει εσωτερική αύξηση, δηλαδή η αύξηση µπαίνει µετά την πρόθεση, επειδή είναι σύνθετο (?νά + yγοµαι). ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ Οριστική Προστακτική Απαρέµφατο Jγµαι (γ + µ = γµ) Jξαι (γ + σ = ξ) Jκται (γ + τ = κτ) pγµεθα (γ + µ = γµ) Jχθε (γ + σθ = γ + θ = χθ) αποβάλλεται µεταξύ δύο συµφώνων oγµένοι εbσί (γ + µ = γµ) Jξο Jχθω Jχθε pχθων Jχθαι Μετοχή oγµένος oγµένη oγµένον

25 27 ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ pγµην Jξο Jκτο pγµεθα Jχθε oγµένοι Jσαν Στον ενεργητικό και µέσο µέλλοντα (και ενεργητικό και µέσο αόριστο α ), ο ρηµατικός χαρακτήρας των αφωνόληκτων ρηµάτων, όταν βρεθεί µπροστά από το χρονικό χαρακτήρα σ παθαίνει µεταβολές. ;τσι: ο ουρανικός χαρακτήρας: κ, γ, χ ενώνεται µε το χρονικό χαρακτήρα σ σε ξ π.χ. νάγοµαι νάξοµαι ο χειλικός χαρακτήρας: π, β, φ, ενώνεται µε το σ και ψ π.χ. γράφω γράψω ο οδοντικός χαρακτήρας: τ, δ, θ ενώνεται µε το σ σε σ, (αποβάλλεται το ουρανικό σύµφωνο) π.χ. πείθω πείσω ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΛΕΞΕΙΣ αγωγή, αγωγός, άγηµα, αγώνας, διαγωγή, παιδαγωγός, άµαξα, αγέλη, στρατηγός, αρχηγός, παρείσακτος, σύναξη, παρθεναγωγείο, καταγώγιο, λοχαγός, καταγωγή

26 28 Ενεστώτας πλέοντες Eρµίζονται,ριστοποιουµένοις Παρατατικός 8ρµίζοντο Μέλλοντας πλευσόµενοι & Eρµιο<νται?ριστοποιησοµένοις πλευσούµενοι Αόριστος πλεύσαντες Aρµίσαντο & 8ρµίσθησαν?ριστοποιησαµένοις Παρακείµενος πεπλευκότες (παθ.) oριστοποιηµένοις Υπερσυντέλικος 8ρµισµένοι ε5σί (ν) Ενεστώτας,γγέλλεται?νάγονται :πισιτιζόµενοι πλέουσι(ν) Παρατατικός oγγέλλετο?νήγοντο Dπλεον Μέλλοντας?γγελε7ται &?νάξονται & :πισιτιούµενοι πλεύσονται &?γγελθήσεται (παθ.)?ναχθήσονται πλευσο<νται Αόριστος oγγείλατο &?νηγάγοντο (β ) & 6πισιτισάµενοι 9πλευσαν oγγέλθη (παθ.),νήχθησαν (παθ.) Παρακείµενος pγγελται?νηγµένοι εbσί (ν) :πισεσιτισµένοι πεπλεύκασι (ν) Υπερσυντέλικος pγγελτο?νηγµένοι Jσαν :πεπλεύκεσαν Ενεστώτας διέχει δειπνοποιο<νται 6πιούσ: :στί(ν) :περχοµένh Παρατατικός διε7χε 6δειπνοποιο/ντο Jν Μέλλοντας διέξει & :πιούσh & Dσται διασχήσει :πελευσοµένh Αόριστος (β ) διέσχε(ν) :δειπνοποιήσαντο :πελθούσh :γένετο Παρακείµενος διέσχηκε :πεληλυθυίw γέγονε Υπερσυντέλικος διεσχήκει :γεγόνει Ενεστώτας σηµαίνει?ριστοποιουµένους εbσβαίνειν παρασκευαζόµενος Παρατατικός :σήµαινε Μέλλοντας σηµανε7?ριστοποιησοµένους εbσβήσεσθαι παρασκευασόµενος & παρασκευασθησόµενος (παθ.) Αόριστος 6σήµανε,ριστοποιησαµένους εbσβ9ναι (β ) παρασκευασάµενος & παρασκευασθείς (παθ.) Παρακείµενος σεσήµαγκε(ν) oριστοποιηµένους εbσβεβηκέναι & παρεσκευασµένος εbσβεβάναι Υπερσυντέλικος

27 29 Ενεστώτας παραβάλλων προαγορεύει κινο7το?νάγοιτο Παρατατικός προηγόρευε(ν) Μέλλοντας παραβαλῶν προαγορεύσει & κινήσοιτο &,νάξοιτο & προερε7 κινηθήσοιτο (παθ.)?ναχθήσοιτο (παθ.) Αόριστος παραβαλών (β ) προηγόρευσε(ν) & κινηθείη (παθ.)?ναγάγοιτο (β ) & προε7πε(ν) (β )?ναχθείη (παθ.) Παρακείµενος παραβεβληκώς προηγόρευκε & κεκινηµένος εvη?νηγµένος εvη προείρηκε(ν) προηγορεύκει & Υπερσυντέλικος προειρήκει Οριστική Aρµίσαντο,γγέλλεται,νήχθησαν Υποτακτική Eρµίσωνται?γγέλληται?ναχθῶσι Ευκτική Eρµίσαιντο?γγέλλοιτο?ναχθείησαν &?ναχθε7εν Προστακτική Eρµισάσθων?γγελλέσθω?ναχθέντων &?ναχθήτωσαν Απαρέµφατο Eρµίσασθαι?γγέλλεσθαι?ναχθ9ναι Μετοχή Eρµισάµενος -η -ον?γγελλόµενος -η -ον?ναχθείς -ε7σα -έν Οριστική 9πλευσαν 6σήµανεν προε7πεν Υποτακτική πλεύσωσι(ν) σηµάνh προείπh Ευκτική πλεύσειαν & σηµάναι προείποι πλεύσαιεν σηµάνειε(ν) Προστακτική πλευσάντων & σηµανάτω προειπέτω πλευσάτωσαν Απαρέµφατο πλε<σαι σηµmναι προειπε7ν Μετοχή πλεύσας -ασα -αν σηµάνας -ασα -αν προειπών -ο<σα -όν Οριστική κινήσεται?νάξεται Υποτακτική Ευκτική κινήσοιτο,νάξοιτο Προστακτική Απαρέµφατο κινήσεσθαι?νάξεσθαι Μετοχή κινησόµενος -η -ον?ναξόµενος -η -ον

28 30 1. Οj δ nθηνα7οι κατά πόδας πλέοντες Aρµίσαντο τhς Χερρονήσου 6ν Kλαιο/ντι ναυσίν Fγδοήκοντα καί Gκατόν: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (8ρµίσαντο), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. Aρµίσαντο οj nθηνα7οι ναυσί πλέοντες 6ν Kλαιο/ντι τhς Χερρονήσου Fγδοήκοντα καί Gκατόν κατά πόδας Aρµίσαντο: ρήµα, οj nθηνα7οι: υποκείµενο του ρήµατος, κατά πόδας: εµπρόθετος προσδιορισµός του τρόπου, πλέοντες: επιθετική ή τροπική µετοχή, συνηµµένη στο υποκείµενο του ρήµατος (ο5 6θηνα7οι), ΣΗΜΕΙΩΣΗ Συνηµµένη λέγεται η µετοχή της οποίας το υποκείµενο είναι και άλλος όρος της πρότασης, έχει δηλαδή και άλλη συντακτική θέση µέσα στην πρόταση που ανήκει η µετοχή. Απόλυτη λέγεται η µετοχή της οποίας το υποκείµενο δεν έχει άλλη συντακτική θέση µέσα στην πρόταση. Έχει µόνο τη θέση του υποκειµένου. τhς Χερρονήσου: γενική διαιρετική στο :ν ;λαιο<ντι, Η γενική ονόµατος χώρας ή περιοχής που εξαρτάται από το όνοµα πόλης ή χωριού που ανήκει στη χώρα αυτή ονοµάζεται γενική διαιρετική. 6ν Kλαιο/ντι: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει στάση σε τόπο, Η στάση σε τόπο εκφέρεται µε την πρόθεση 6ν + δοτική καθώς και µε επιρρήµατα που λήγουν σε θι, -ησι, -άσι, -σι.

29 31 6ν + δοτική δηλώνει δηλώνει δηλώνει δηλώνει δηλώνει δηλώνει στάση σε τόπο (π.χ. < στρατός =ν 7ν >θήναις) χρόνο (π.χ.)ν σπονδα?ς 7πειρ:ντο καταλαβε?ν τήν πόλιν = σε περίοδο ειρήνης) όργανο (π.χ. )ν πυρί 7νέπρησαν τήν πόλιν= µε τη φωτιά) µέσο (π.χ. >πέκτειναν 7ν τ@ προφάσει ταύτa = µ αυτή τη δικαιολογία) κατάσταση (π.χ. >θηνα?οι 7ν αcτίd εeχον Περίκλεια = υπό κατηγορία) συµφωνία (π.χ. Τήν δίκην 7ν τf GλυµπιακF νόµh κατεδικάσαντο = σύµφωνα µε το νόµο) ναυσί: δοτική της συνοδείας στο ρήµα, Εκφράζει το πρόσωπο ή το πράγµα που συνοδεύει το υποκείµενο στην πράξη του. Χρησιµοποιείται µε ρήµατα που σηµαίνουν κίνηση, καθώς και σε περιπτώσεις στρατιωτικών όρων. Π.χ. >φίκοντο ναυσίν εiκοσιν. Fγδοήκοντα καί Gκατόν: επιθετικός προσδιορισµός στο ναυσί. 2. Kντα/θα δή,ριστοποιουµένοις α^το7ς,γγέλλεται τά περί Λάµψακον: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (?γγέλλεται), γιατί δηλώνει το πραγµατικό.,γγέλλεται τά περί Λάµψακον 6ντα/θα α^το7ς,ριστοποιουµένοις,γγέλλεται: ρήµα (ιστορικός ενεστώτας = oγγέλθη), Ο Ενεστώτας µπορεί και να χρησιµοποιηθεί ως ιστορικός χρόνος, µε την έννοια του Ιστορικού Ενεστώτα, οπόταν χρησιµοποιούµε τους τύπους του Ενεστώτα για να δηλώσουµε κάτι που έγινε στο παρελθόν, ως µέρος αφήγησης ή στο λόγιο γραπτό λόγο, προσπαθώντας να δώσουµε αµεσότητα και ζωντάνια στα λόγια µας, π.χ. Μηχανᾶται δέ πρός αύτούς τοιόνδε τι ὁ Ἀλκιβιάδης (µηχανᾶται = επινόησε).

30 32 Ο ιστορικός ενεστώτας διακρίνεται: α) στο δραµατικό ενεστώτα και β) στον ενεστώτα των απλών ιστορικών αναγραφών. τά περί Λάµψακον: υποκείµενο του ρήµατος (αττική σύνταξη), Κανονικά το ρήµα και το υποκείµενο πρέπει να βρίσκονται στον ίδιο αριθµό, όταν ΣΗΜΕΙΩΣΗ όµως το υποκείµενο είναι αριθµού πληθυντικού και ουδετέρου γένους, το ρήµα µπαίνει στο γ ενικό πρόσωπο. Το φαινόµενο αυτό λέγεται Αττική σύνταξη. Η αττική σύνταξη δεν τηρείται: 1. όταν τα πράγµατα παριστάνονται χωρισµένα 2. όταν µε το υποκείµενο δηλώνονται πρόσωπα 3. όταν το υποκείµενο προσδιορίζεται µε αριθµητικό επίθετο. α^το7ς: αντικείµενο του ρήµατος και υποκείµενο της µετοχής?ριστοποιουµένοις,,ριστοποιουµένοις: χρονική µετοχή, συνηµµένη στο αντικείµενο του ρήµατος, δηλώνει το σύγχρονο σε σχέση µε αυτό που εκφράζει το ρήµα, Α. Η χρονική µετοχή µπορεί να εκφράζει: 1. το ταυτόχρονο / σύγχρονο, η πράξη δηλαδή που εκφράζει το ρήµα της πρότασης γίνεται στον ίδιο χρόνο µε την πράξη που εκφράζει η χρονική µετοχή. 2. το υστερόχρονο, η πράξη δηλαδή που εκφράζει η χρονική µετοχή γίνεται µετά από την πράξη που εκφράζει το ρήµα της πρότασης. 3. το προτερόχρονο, η πράξη δηλαδή που εκφράζει η χρονική µετοχή της πρότασης γίνεται πριν από την πράξη που εκφράζει το ρήµα της πρότασης. Β. α) Η χρονική µετοχή µπορεί να βρίσκεται σε όλους τους χρόνους εκτός από µέλλοντα. β) Ισοδυναµεί και µεταφράζεται σε χρονική πρόταση. γ) Η σηµασία της πολλές φορές γίνεται πιο σαφής όταν τη συνοδεύουν τα επιρρήµατα: oµα, α^τίκα, Zτι, 6ξαίφνης, ε<τα, Zπειτα, µεταξύ, τότε, οpτω. 6ντα/θα: επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει στάση σε τόπο, περί Λάµψακον: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει αναφορά (περί + αιτιατική δηλώνει αναφορά) 3. καί ε^θύς,νήχθησαν εbς Σηστόν: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (?νήχθησαν), γιατί δηλώνει το πραγµατικό.,νήχθησαν (οj nθηνα7οι) εbς Σηστόν ε^θύς,νήχθησαν: ρήµα, (οj nθηνα7οι): υποκείµενο του ρήµατος (εννοείται),

31 33 ε^θύς: επιρρηµατικός προσδιορισµός του χρόνου στο ρήµα, εbς Σηστόν: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει κίνηση σε τόπο. 4. 6κε7θεν δ ε^θύς 6πισιτισάµενοι 9πλευσαν εbς ΑBγός ποταµούς,ντίον τhς Λαµψάκου: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (Dπλευσαν), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. 9πλευσαν (οj nθηνα7οι) 6κε7θεν,ντίον 6πισιτισάµενοι τhς Λαµψάκου εbς (ΑBγός) ποταµούς ε^θύς ΑBγός 9πλευσαν: ρήµα, (οj nθηνα7οι): υποκείµενο του ρήµατος (εννοείται), 6κε7θεν: επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει κίνηση σε τόπο, 6πισιτισάµενοι: χρονική µετοχή, δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση µε το χρόνο που έγινε η πράξη του ρήµατος, συνηµµένη στο υποκείµενο του ρήµατος (οj nθηνα7οι), ε^θύς: επιρρηµατικός προσδιορισµός στη µετοχή, δηλώνει χρόνο, εbς ΑBγός ποταµούς: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει κίνηση σε τόπο, ΑBγός: γενική κτητική στο ποταµούς,,ντίον: επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει στάση σε τόπο, τhς Λαµψάκου: γενική που εξαρτάται από το?ντίον (προθετικό επίρρηµα). Η γενική αυτή που εξαρτάται από προθετικά επιρρήµατα ονοµάζεται γενική της αφετηρίας ή της αναφοράς. 5. διε7χε δέ * hλλήσποντος ταύτ: σταδίους Aς πεντακαίδεκα: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (διε7χε), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. διε7χε * hλλήσποντος Aς πεντακαίδεκα σταδίους ταύτ: (πεντακαίδεκα) διε7χε: ρήµα, * hλλήσποντος: υποκείµενο του ρήµατος, ταύτ:: επιρρηµατικός προσδιορισµός του τόπου (δηλώνει στάση σε τόπο), ΣΗΜΕΙΩΣΗ Μερικά επιρρήµατα που χρησιµοποιούνται ως δοτικοφανή είναι τα εξής: σιγῇ, βίᾳ, ἰδίᾳ, δηµοσίᾳ, σπουδῇ, κοινῆ, τῇδε, ταῦτῃ, τῷδε, ἄλλῃ, σιωπῇ, κραυγῇ, λόγῳ, ἔργῳ, κοµιδῇ, φύσει, εἰκῇ, σχολῇ, προῖκα (= δωρεάν)

32 34 σταδίους: αιτιατική που δηλώνει τοπική απόσταση, Aς πεντακαίδεκα: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει ποσό κατά προσέγγιση, πεντακαίδεκα: επιθετικός προσδιορισµός στο σταδίους. 6. 6ντα/θα δή 6δειπνοποιο/ντο: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (:δειπνοποιο<ντο), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. 6δειπνοποιο/ντο (οj nθηνα7οι) 6ντα/θα 6δειπνοποιο/ντο: ρήµα, (οj nθηνα7οι): υποκείµενο του ρήµατος (εννοείται), 6ντα/θα: επιρρηµατικός προσδιορισµός που δηλώνει στάση σε τόπο. 7. Λύσανδρος δέ τq 6πιούσ: νυκτί 6σήµανεν εbς τάς να/ς,ριστοποιησαµένους εbσβαίνειν: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (:σήµανεν), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. 6σήµανεν Λύσανδρος εbσβαίνειν (το7ς στρατιώταις) (τh νυκτί) τq 6πιούσ: (τούς στρατιώτας) εbς τάς να/ς,ριστοποιησαµένους 6σήµανεν: ρήµα, Λύσανδρος: υποκείµενο του ρήµατος, εbσβαίνειν: άµεσο αντικείµενο του ρήµατος, τελικό απαρέµφατο, (το7ς στρατιώταις): εννοούµενο έµµεσο αντικείµενο του ρήµατος, (το7ς στρατιώταις): εννοούµενο υποκείµενο του απαρεµφάτου. Έχουµε ετεροπροσωπία καθώς το υποκείµενο του ρήµατος (Λύσανδρος) δεν είναι και υποκείµενο του απαρεµφάτου (τούς στρατιώτας), Ταυτοπροσωπία έχουµε όταν το υποκείµενο του απαρεµφάτου είναι το ίδιο µε το υποκείµενο του ρήµατος, ενώ ετεροπροσωπία έχουµε όταν το υποκείµενο ΣΗΜΕΙΩΣΗ του απαρεµφάτου είναι διαφορετικό από το υποκείµενο του ρήµατος και τίθεται σε αιτιατική.

33 35 νυκτί: δοτική του χρόνου στο ρήµα, Η δοτική του χρόνου εκφράζει χρόνο ορισµένο κατά τον οποίο γίνεται ό,τι δηλώνει το προσδιοριζόµενο ρήµα. Ως δοτική χρονική κανονικά χρησιµοποιείται η δοτική ονοµάτων που σηµαίνουν χρόνο, καθώς και ονοµάτων εορτών, όπως: τq ;µέρr, τq νυκτί, µηνί, 9τει κ.ά. Π.χ. Lφικνο*νται πέµπτa 0µέρD. τq 6πιούσ:: επιθετικός προσδιορισµός στο νυκτί και επιθετική µετοχή µε υποκείµενο το τg, εbς τάς να/ς: εµπρόθετος προσδιορισµός στο απαρέµφατο που δηλώνει κίνηση σε τόπο,,ριστοποιησαµένους: χρονική µετοχή, δηλώνει το προτερόχρονο ως προς το εbσβαίνειν, συνηµµένη στο υποκείµενο του απαρεµφάτου (το υποκείµενο του απαρεµφάτου είναι και υποκείµενο της µετοχής -τούς στρατιώτας-). 8. 6πεί?ρθρος tν: δευτερεύουσα επιρρηµατική χρονική πρόταση. Εισάγεται µε το χρονικό σύνδεσµο 6πεί (= όταν) και εκφέρεται µε οριστική (tν), γιατί εκφράζει πραγµατικό γεγονός. Εκφράζει το προτερόχρονο. tν?ρθρος Οι χρονικές προτάσεις εισάγονται: 1) µε τους χρονικούς συνδέσµους: ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἕως, ἔστε (=έως), ἄχρι (=µέχρι), ἡνίκα, ὁπηνίκα, πρίν, 2) µε εµπρόθετες αναφορικές εκφράσεις που επέχουν θέση χρονικών συνδέσµων ἀφ οὗ, ἀφ ὅτου, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἄχρι οὗ, µέχρι οὗ, ἐν ᾧ, ἐν ὅσῳ, καθ ὅσον, ἕως οὗ. 3) µε τα κυρίως χρονικά επιρρήµατα ὁσάκις, ὁποσάκις (=κάθε φορά που) 4) µε χρονικές εκφράσεις: ἐπεί πρῶτον, ἐπειδή πρῶτον, ἐπεί τάχιστα, ὡς τάχιστα, οὐ πρότερον. πρίν, οὐ πρόσθεν πρίν. Εκφέρονται µε: 1) οριστική: σ αυτή την περίπτωση εκφράζουν πραγµατικό γεγονός 2) υποτακτική: σ αυτή την περίπτωση οι χρονικοί σύνδεσµοι συνοδεύονται µε το αοριστολογικό ἄν και εκφράζουν: α) το προσδοκώµενο (στην περίπτωση αυτή στην κύρια πρόταση βρίσκεται οριστική µέλλοντα ή προστακτική) β) την αόριστη επανάληψη στο παρόν ή το µέλλον (τότε στην κύρια βρίσκεται οριστική ενεστώτα): χρονικοϋποθετικές προτάσεις. Ο αοριστολογικός ἄν ή ενώνεται σε µια λέξη µε τους χρονικούς συνδέσµους ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή [οπότε έχουµε ὅταν, ὁπόταν, ἐπάν (ή ἐπήν), ἐπειδάν] ή ακολουθεί αµέσως µετά από τους άλλους χρονικούς συνδέσµους: ἕως ἄν, ἔστ ἄν, µέχρι ἄν, πρίν ἄν, ἡνίκα ἄν 3) ευκτική επαναληπτική εκφράζουν τότε την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν 4) ευκτική πλαγίου λόγου, λόγω εξάρτησης από ρήµα ιστορικού χρόνου. tν: ρήµα,?ρθρος: υποκείµενο του ρήµατος

34 36 9. πάντα δέ παρασκευασάµενος Aς εbς ναυµαχίαν καί τά παραβλήµατα παραβάλλων προε7πεν: κύρια πρόταση κρίσεως. Εκφέρεται µε οριστική (προε7πεν), γιατί δηλώνει το πραγµατικό. προε7πεν (Λύσανδρος) παρασκευασάµενος παραβάλλων πάντα Aς εbς ναυµαχίαν παραβλήµατα προε7πεν: ρήµα, (Λύσανδρος): υποκείµενο του ρήµατος (εννοείται), παρασκευασάµενος, παραβάλλων: χρονικές µετοχές, συνηµµένες στο υποκείµενο του ρήµατος, (δηλαδή το υποκείµενο των µετοχών είναι ίδιο µε το υποκείµενο του ρήµατος = Λύσανδρος) πάντα: αντικείµενο στη µετοχή παρασκευασάµενος, τά παραβλήµατα: σύστοιχο αντικείµενο στη µετοχή παραβάλλων, Σύστοιχο αντικείµενο είναι αυτό που προέρχεται ετυµολογικά απο την ίδια ρίζα συνώνυµου ρήµατος. Με σύστοιχο αντικείµενο µπορεί να συντάσσεται κάθε σχεδόν ρήµα οποιασδήποτε διάθεσης. Η αιτιατική του σύστοιχου αντικειµένου συνοδεύεται συνήθως απο επιθετικό προσδιορισµό. Το σύστοιχο αντικείµενο µπορεί να παραλείπεται και να παραµένει µόνο ο επιθετικός προσδιορισµός που συνήθως µπαίνει σε ουδέτερο γένος και πληθυντικό αριθµό. (Aς) εbς ναυµαχίαν: εµπρόθετος προσδιορισµός του σκοπού στο παρασκευασάµενος. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόθεση εἰς είναι µονόπτωτη, συνοδεύεται δηλαδή από µία µόνο πτώση, και συγκεκριµένα την αιτιατική. ηλώνει: α) τόπο β) χρόνο γ) σκοπό δ) αναφορά

35 Aς µηδείς κινήσοιτο 6κ τhς τάξεως µηδέ,νάξοιτο Aς µηδείς κινήσοιτο 6κ τhς τάξεως µηδέ,νάξοιτο ευτερεύουσα ουσιαστική ειδική πρόταση. Είναι πρόταση κρίσεως, αποφατική. Εισάγεται µε τον ειδικό σύνδεσµο Aς. Εκφέρεται µε ευκτική του πλαγίου λόγου (κινήσοιτο), γιατί το ρήµα από το οποίο εξαρτάται η πρόταση είναι χρόνου ιστορικού (προε7πεν) και µεταφέρει το γεγονός στο παρελθόν. Η πρόταση αποτελεί αντικείµενο στο προε7πεν κινήσοιτο: ρήµα µηδείς: υποκείµενο του ρήµατος 6κ τhς τάξεως: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει κίνηση από τόπο. ευτερεύουσα ουσιαστική ειδική πρόταση κρίσεως, αποφατική. Εισάγεται µε τον ειδικό σύνδεσµο Aς. Εκφέρεται µε ευκτική του πλαγίου λόγου (?νάξοιτο), γιατί εξαρτάται από ρήµα ιστορικού χρόνου (προε7πεν) και µεταφέρει το γεγονός στο παρελθόν. Η πρόταση αποτελεί αντικείµενο στο προε7πεν.,νάξοιτο: ρήµα (µηδείς): υποκείµενο του ρήµατος (εννοείται). (προε7πεν) (Λύσανδρος) Aς µηδείς κινήσοιτο 6κ τhς τάξεως κινήσοιτο Aς µηδέ,νάξοιτο,νάξοιτο µηδείς 6κ τhς τάξεως (µηδείς) Οι ειδικvς προτwσεις εισ{γονται µε τους συνδ σµους: 1. xτι στην περ}πτωση αυτή δηλνεται κ{τι το πραγµατικ και το β βαιο. 2. Aς στην περ}πτωση αυτή δηλνεται κ{τι το πιθαν και το υποκειµενικ. Οι ειδικές προτάσεις χρησιµεύουν για να ειδικεύσουν το γενικό και αόριστο νόηµα ενός ρήµατος (ή µιας δεικτικής αντωνυµίας). Εκφέρονται µε τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως (επειδή είναι προτάσεις κρίσεως). δηλαδή µε : 1) Απλή οριστική. 2) υνητική οριστική. 3) υνητική ευκτική. 4) Ευκτική πλαγίου λόγου (όταν εξαρτώνται από ρήµα ιστορικού χρόνου). Μια ειδική πρόταση µπορεί να αποτελεί: Α. αντικείµενο σε ρήµατα: α) λεκτικά [λέγω,?γγέλλω (?παγγέλλω),?ποκρίνοµαι, διδάσκω, διηγο<µαι] και σε ρήµατα που εκφράζουν γνώση, σκέψη, συλλογισµό.

36 38 Β. υποκείµενο σε απρόσωπα ρήµατα και απρόσωπες εκφράσεις Γ. επεξήγηση σε αντωνυµία ουδετέρου γένους β) γνωστικά (γιγνώσκω, οδα, :πίσταµαι, λογίζοµαι, :νθυµο<µαι, µανθάνω) γ) αισθητικά (αbσθάνοµαι, Eρῶ,?κούω) δ) δεικτικά (δείκνυµι) Η ευκτική του πλαγίου λόγου βρίσκεται πάντα στον εξαρτηµένο λόγο και στις προτάσεις κρίσεως και στις προτάσεις επιθυµίας. Η ευκτική του πλαγίου λόγου είναι η έγκλιση που χρησιµοποιείται στις αφηγήσεις γεγονότων που έγιναν στο παρελθόν και κανονικά βρίσκεται στις ειδικές προτάσεις, στις πλάγιες ερωτηµατικές, στις τελικές, στις ενδοιαστικές, στις αναφορικές, στις υποθετικές, στις χρονικές και σπανίως στις αιτιολογικές. Η ευκτική του πλαγίου λόγου εξαρτάται πάντα από ένα ρηµατικό τύπο ιστορικού χρόνου (παρατατικού, αορίστου, υπερσυντελίκου). Μεταφράζεται στα Νέα ελληνικά µε οριστική ή υποτακτική.