ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ E.1. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ 1 Ε.1.1. Η ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Τα σενάρια που ακολουθούν αναπτύσσονται στη βάση των προβληµάτων και των προοπτικών του ευρύτερου χωρικού συνόλου της περιφέρειας, όπως αυτά εντοπίζονται στην ανάλυση και αξιολόγηση του ερευνητικού προγράµµατος, και αποσκοπούν στην πραγµατοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί(βλ. κεφ. ). Η διαδικασία ανάπτυξης των σεναρίων στηρίζεται σε µια σειρά παραγόντων που αποτελούν τα βασικά στοιχεία προσδιορισµού των σεναρίων. Οι παράγοντες αυτοί οµαδοποιούνται σε δύο ενότητες. Στους παράγοντες που συνδέονται άµεσα µε την εξέλιξη της Αθήνας-Αττικής που συνδέονται µε τον σχεδιασµό της πόλης και της άµεσης περιοχής της περιφέρειας και άρα θα πρέπει να λαµβάνονται ιδιαίτερα υπόψη κατά την ανάπτυξη προτάσεων, και στους παράγοντες που ασκούν επίδραση στην ανάπτυξη και τη λειτουργία του συγκεκριµένου χωρικού συνόλου χωρίς να συνδέονται άµεσα είτε µε το συγκεκριµένο χωρικό σύνολο είτε µε την συγκεκριµένη προσπάθεια στρατηγικής προσέγγισης των προβληµάτων του. Πρόκειται δηλαδή είτε για παράγοντες που συνδέονται µε ευρύτερα αντικείµενα, όπως η παγκόσµια συγκυρία, οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η µακροοικονοµική πολιτική, αλλά και τα µεγάλα έργα της χώρας. Είναι προφανές ότι όλοι οι παράγοντες αυτής της συγκεκριµένης κατηγορίας, όπως και κάθε τι, τελικά συνδέεται µε το χώρο, όµως για τις ανάγκες της συγκεκριµένης προσέγγισης θεωρείται ότι οι παράγοντες αυτοί δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από τον σχεδιασµό του χώρου. Όλοι οι παράγοντες αυτοί, αφού αναφερθούν, σχολιάζονται ως προς το πεδίο των αναµενόµενων εξελίξεών τους. Από τους συνδυασµούς που επιλέγονται λογικά κατά προφανή τρόπο σε σχέση µε το αντικείµενο του ερευνητικού προγράµµατος δηλαδή σε σχέση µε την ανάπτυξη της Αθήνας-Αττικής, κι όχι ύστερα από τυπική συνδυαστική των παραµέτρων, προκύπτουν τα σενάρια τα οποία και αναπτύσσονται στη συνέχεια. Τα σενάρια αναπτύσσονται σε δύο βήµατα. Στο πρώτο διερευνάται ο προβληµατισµός ενώ ο χώρος θεωρείται ενιαίος. Η περιφέρεια της Αθήνας-Αττικής θεωρείται ως ένα χωρικό σύνολο, ενώ στα σενάρια αναπτύσσονται στοιχεία µε ρητή χωρική αναφορά στο συγκεκριµένο χωρικό σύνολο ή χωρίς ρητή αναφορά στο χώρο π.χ. τοµεακές εξελίξεις. Στο δεύτερο βήµα ο χώρος εξειδικεύεται και συγκεκριµενοποιείται κατά πρόσφορο για την έρευνα τρόπο, ιδιαίτερα εκεί όπου οι παράµετροι επιδέχονται συγκεκριµένη χωρική εξειδίκευση στο πλαίσιο των ευρύτερων περιορισµών που προκύπτουν από τα όρια του συγκεκριµένου ερευνητικού προγράµµατος ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ Ως παράγοντες που συνδέονται άµεσα µε τον σχεδιασµό θεωρούνται: 1. Η πληθυσµιακή δυναµική 2. Ο ρόλος της Αθήνας σε διεθνή και ευρωπαϊκό επίπεδο 3. Ο ρόλος της Αθήνας στη χώρα 4. Η συνολική αναπτυξιακή δυναµική της πρωτεύουσας Ως παράγοντες που συνδέονται ευρύτερα ή έµµεσα µε τον σχεδιασµό θεωρούνται: 5. Οι επιπτώσεις από τις ασκούµενες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της χώρας 6. Οι διοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές 7. Οι επιπτώσεις των µεγάλων έργων 8. Η δυνατότητα χρηµατοδότησης επενδύσεων στην Αττική στο µέλλον 1. H ενότητα E1 έχει συνταχθεί από τον Ζ. εµαθά σε συνεργασία µε την Κλ. Γεράρδη. 181

2 Η πληθυσµιακή δυναµική Σταθεροποίηση του πληθυσµού, αναδιάρθρωση της πυραµίδας ηλικιών, κοινωνική και οικονοµική ενσωµάτωση των νέων κατοίκων (οικονοµικοί µετανάστες). Σύµφωνα µε τα στοιχεία της περιόδου ο συνολικός πληθυσµός της περιοχής αυξάνεται µε ρυθµούς µεταβολής υψηλότερους των αντίστοιχων του συνόλου της χώρας. Όµως, στην ανά δεκαετία θεώρηση παρουσιάζεται µια σηµαντική σταδιακή τάση περιορισµού του θετικού πάντα ρυθµού µεταβολής του πληθυσµού της «Περιοχής Πρωτευούσης», ενώ αντίθετα ο πληθυσµός του «Υπολοίπου Αττικής» παρουσιάζει αύξηση. Με δεδοµένη την περιορισµένη αύξηση του πληθυσµού και κατά την δεκαετία ένα µεγάλο µέρος του θετικού αποτελέσµατός της θα πρέπει να αποδίδεται στην µετανάστευση προς την Ελλάδα, µια και το ισοζύγιο φυσικής κίνησης γίνεται αρνητικό, φαίνεται να ευσταθεί η παραδοχή σταθεροποίησης του πληθυσµιακού µεγέθους και µιας µικρής βελτίωσης της πυραµίδας ηλικιών. Νέο στοιχείο στον σχετικό µε τον πληθυσµό αποτελεί η από το 1990 περίπου παρατηρούµενη σε σηµαντική έκταση εγκατάσταση οικονοµικών µεταναστών στην Πρωτεύουσα. Μπορεί να θεωρηθεί, χωρίς όµως να είναι δυνατόν µε διαθέσιµα στοιχεία να γίνουν ακριβείς εκτιµήσεις, ότι οι οικονοµικοί µετανάστες θα είναι παρόντες σε όλο το χρονικό ορίζοντα της προσέγγισης (2015). Η παραδοχή αυτή συνεπάγεται την άσκηση πολιτικής προς την κοινωνική και οικονοµική ενσωµάτωσή τους Ο ρόλος της Αθήνας σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο υναµικός και αυξανόµενος ρόλος της Αθήνας στον ευρύτερο διεθνή χώρο Με βασική παραδοχή ότι οι διαδικασίες παγκοσµιοποίησης, κυρίως µε την έννοια της συνεχούς κίνησης των χρηµατικών κεφαλαίων και της αύξησης του ανταγωνισµού που συνεπάγονται οι περιορισµοί προστασίας των αγορών, ή η λεγόµενη απελευθέρωση των αγορών, θα εντείνονται είναι λογικό να αναµένεται µια συγκέντρωση των εν γένει παραγωγικών και επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Η συγκέντρωσή αυτή εκτός από τη οικονοµική και τη διοικητική και διαχειριστική της διάσταση αποκτά και άµεση έκφραση στο χώρο. Η Αθήνα αποτελεί ένα από τα δυναµικά αστικά κέντρα της Ευρώπης των 15, των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου µε δυναµισµό και επιρροή που συνολικά υπερβαίνει τις επιδόσεις της οικονοµίας της χώρας και µόνο. Αναλαµβάνει όλο και περισσότερο, δυναµικές λειτουργίες σε παγκόσµιο επίπεδο (πολιτιστικές, µεταφορές), σε Ευρωπαϊκό (νοτιοανατολική πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης), σε επίπεδο Βαλκανίων (δυναµικό πολιτικό, πολιτιστικό και οικονοµικό κέντρο) και της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα του νοτίου τµήµατός της. Αποτελεί, επίσης, ένα από τα δυναµικά κέντρα της Μεσογείου. Η αναδυόµενη αυτή δυναµική αναζητά τη στήριξή της και στην οργάνωση και λειτουργία της πόλης κατά τρόπο που να καταστεί ελκτική, ως τόπος έλξης επιχειρήσεων προς εγκατάσταση, ιδιαίτερα του τριτογενή τοµέα και του τοµέα των νέων τεχνολογιών. Η διαδικασία αυτή απαιτεί συγκεκριµένες διοικητικές ρυθµίσεις, ειδικά στον τοµέα της οικονοµίας, ώστε οι εγκαθιστάµενες επιχειρήσεις να µην υστερούν σε ανταγωνιστικότητα σε σχέση µε άλλες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ο ρόλος της Αθήνας σε επίπεδο χώρας Εξισορρόπηση της σχέσης κέντρου περιφέρειας. Ο ρόλος της Αθήνας σε επίπεδο χώρας εξετάζεται: - στο πλαίσιο σταθεροποίησης και ανάπτυξης της οικονοµίας της χώρας. Μπορεί να θεωρηθεί ότι σταδιακά το παραγωγικό δυναµικό της πόλης θα προσαρµόζεται όλο και περισσότερο στις απαιτήσεις του οικονοµικού ανταγωνισµού, του εκσυγχρονισµού και της αποτελεσµατικότητας - στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός συστήµατος υποδοµών µεταφορών, επικοινωνιών και ενέργειας που αφενός αυξάνουν την κινητικότητα στη χώρα συνολικά και βελτιώνουν τις προϋποθέσεις επιλογής της Αθήνας ως τόπου εγκατάστασης κάθε είδους επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη όλων των υποδοµών (µεταφορών, επικοινωνιών και ενέργειας) αποτελεί στοιχείο το οποίο λειτουργεί προς δύο κατευθύνσεις. Αυξάνει την εσωτερική επικοινωνία και προσπελασιµότητα της χώρας συνολικά, διαµορφώνοντας προϋποθέσεις επιλογής ως τόπου εγκατάστασης και άλλων δυναµικών αστικών κέντρων και δυναµικών περιοχών της χώρας, καθώς µειώνονται τα κόστη µεταφοράς εµπορευµάτων και ανθρώπων. Παράλληλα, αυξάνεται η λειτουργικότητα της Αθήνας, πόλη και Αττικής. 182

3 - στο πλαίσιο των σχέσεων της Αθήνας (κέντρου) µε τις λοιπές περιοχές της χώρας, αστικές και αγροτικές (περιφέρεια). Η σχέση της Αθήνας µε τις λοιπές περιοχές της χώρας αναµένεται να εξισορροπηθεί περισσότερο και ως προς τις κοινωνικές υποδοµές και ως προς το παραγωγικό πρότυπο, χωρίς, όµως, εντός του συγκεκριµένου χρονικού ορίζοντα να µπορεί να θεωρηθεί δυνατή η συνολική ανατροπή της σχέσης αυτής Η συνολική αναπτυξιακή δυναµική της πρωτεύουσας Πληθυσµιακή σταθεροποίηση, ενδυνάµωση του διεθνή ρόλου της Αθήνας, εξισορρόπηση σχέσης κέντρου περιφέρειας, εκσυγχρονισµός και εξορθολογισµός των παραγωγικών διαδικασιών, των χρήσεων και της διοίκησης του χώρου. Η συνολική αναπτυξιακή δυναµική της Πρωτεύουσας προκύπτει ως σύνθεση όλων των προηγούµενων παραµέτρων και µπορεί να απεικονιστεί µε τις εξελίξεις στους τοµείς: - του πληθυσµού, - της απασχόλησης, - των οικονοµικών δραστηριοτήτων (τοµείς της οικονοµίας στους οποίους συµπεριλαµβάνονται η αναψυχή-πολιτισµός και η κατοικία) - στις επικοινωνίες και συγκοινωνίες (διαθέσιµες υποδοµές και λειτουργία τους) Οι επιπτώσεις στο χώρο από τις ασκούµενες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της χώρας. Εξορθολογισµός των ασκουµένων πολιτικών, αύξηση της συνέργειας και της αποτελεσµατικότητάς τους, συνεκτίµηση της χωρικής αναπτυξιακής διάστασης. Είναι προφανές ότι δεν µπορούν να διερευνηθούν στο σύνολό τους οι εθνικές και οι κοινοτικές πολιτικές που ασκούνται ως προς τις επιπτώσεις τους στην ανάπτυξη του χώρου και ιδιαίτερα της Πρωτεύουσας- Αττικής. Αν και από την Συνθήκη του Μάαστρχτ επιβάλλεται ο συντονισµός των κοινοτικών πολιτικών στο σύνολό τους µε τις διαρθρωτικές πολιτικές και η συνέργειά τους µε τις εθνικές πολιτικές η επιθυµητή αυτή κατάσταση αποτελεί ένα στόχο που µόνο σταδιακά µπορεί να επιτευχθεί καθώς οι αδράνειες των κοινοτικών άλλά και των εθνικών πολιτικών προϋποθέτουν χρόνο και µέτρα για την υπέρβασή τους. Αυτό που µπορεί να γίνει στην συγκεκριµένη προσέγγιση, σε στενή αναφορά µε τους στόχους των ευρύτερων πολιτικών, είναι να οµαδοποιηθούν οι ασκούµενες πολιτικές µε κριτήριο τον τρόπο άσκησης επιδράσεων στο χώρο άµεσα ή έµµεσα και να αναδειχθούν οι καθοριστικές τοµές τους µε τη χωρική ανάπτυξη. Οι πολιτικές αυτές µπορούν να καταταγούν σε δύο κατηγορίες: - σε αυτές που επιδρούν έµµεσα στο χώρο, και - σε αυτές που ασκούν άµεσες επιδράσεις στο χώρο Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσονται όλες οι πολιτικές που επιδρούν στο παραγωγικό πρότυπο και στις οικονοµικές δραστηριότητες, µε αποτέλεσµα τη διαµόρφωση συγκεκριµένων εισοδηµάτων. Τα εισοδήµατα αυτά, είτε κατά τη δηµιουργία τους, είτε κατά τη διάθεσή τους, επιδρούν στην ανάπτυξη και λειτουργία της πόλης έµµεσα (απασχόληση και παραγωγή, συχνότητα και τρόπος µετακινήσεων, πρότυπα ελεύθερου χρόνου, οικιακή δραστηριότητα, πρότυπα κατανάλωσης και συστήµατα διανοµής). Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται οι πολιτικές που συνδέονται άµεσα µε την ανάπτυξη και λειτουργία της πόλης, δηλαδή η ανάπτυξη υποδοµών, τα µεγάλα έργα, συγκεκριµένες και ρητές ρυθµίσεις για την οικιακή-κατασκευαστική δραστηριότητα, κλπ ιοικητές ρυθµίσεις και αλλαγές Επιτυχηµένη και αποτελεσµατική διοικητική µεταρρύθµιση και εξισορρόπηση των αρµοδιοτήτων της διοίκησης κάθε επιπέδου. Στα πλαίσια των θεµελιωδών ρυθµίσεων της χώρας, οι διοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές µπορούν να συµβάλλουν περισσότερο ή λιγότερο έντονα στη βελτίωση της αποτελεσµατικότητας του σχεδιασµού και της υλοποίησής του στην Αθήνα-Αττική. Προς την κατεύθυνση αυτή αναζητούνται πρόσφορα σχήµατα µεταξύ της κεντρικής διοίκησης και περιφέρειας, τοπικής αυτοδιοίκησης των δύο βαθµίδων, αλλά και των οργανώσεων των πολιτών, µέσω των ο- ποίων θεωρείται δυνατή η κινητοποίηση των τελευταίων προς την επιθυµητή κατεύθυνση. Η συνολική σηµασία, ο ρόλος και η δυναµική της Αθήνας-Αττικής στο σύνολο της χώρας θέτει αυτόµατα το ζήτηµα της Μητροπολιτικής ιοίκησης της Πρωτεύουσας. Όµως, ο προβληµατισµός αυτός χρειάζεται εξειδίκευση ως προς τις αρµοδιότητες του σχήµατος, αλλά και ως προς τις σχέσεις του µε τα σχήµατα της 183

4 κεντρικής διοίκησης (δηλαδή, µε τα αρµόδια για την πόλη και τις λειτουργίες της Υπουργεία) και την περιφέρεια, αλλά και µε τα σχήµατα της τοπικής αυτοδιοίκησης (νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση, δήµοι) Οι επιπτώσεις των µεγάλων έργων Ολοκλήρωση της κατασκευής και λειτουργική ολοκλήρωση των µεγάλων έργων Στην παράµετρο αυτή εµπίπτουν όλα τα µεγάλα που ολοκληρώνονται στο πλαίσιο του Β ΚΠΣ, όσα σχεδιάζονται και πρόκειται να κατασκευαστούν κατά τη διαχειριστική περίοδο (Γ ΚΠΣ), τα συνδεόµενα µε την Ολυµπιάδα του 2004 έργα καθώς και κάθε άλλη αναπτυξιακή παρέµβαση ανεξάρτητα από το σχήµα χρηµατοδότησής της. Τα έργα αυτά κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη περιλαµβάνονται όλα τα εθνικής κλίµακας έργα, ανεξάρτητα από τη συγκεκριµένη θέση τους στο χώρο, στο βαθµό που συµβάλουν στην αύξηση της προσπελασιµότητας και της κινητικότητας στη χώρα, οι σχετικές µε την εκπαίδευση όλων των βαθµίδων, και µε την επαγγελµατική κατάρτιση συνδεδεµένες δράσεις, καθώς και οι σχετικές µε την προστασία του περιβάλλοντος παρεµβάσεις. Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται τα εντός Αττικής συγκεκριµένα µεγάλα έργα που συνδέονται µε τη βελτίωση των υποδοµών και της λειτουργικότητας του συγκεκριµένου χωρικού συνόλου Η δυνατότητα χρηµατοδότησης επενδύσεων στην Αττική στο µέλλον ιασφάλιση µέσα από την δυναµική της ανάπτυξης των αναγκαίων χρηµατοδοτικών πόρων Οι επενδύσεις στην Αττική είναι δηµόσιες και ιδιωτικές. Στο κυρίαρχο µέχρι τώρα πρότυπο για τα έργα υποδοµών κινητοποιούνται δηµόσιοι πόροι, ενώ για τις επενδύσεις του παραγωγικού τοµέα ιδιωτικοί πόροι. Το πρότυπο αυτό βρίσκεται σε µια µεταβατική φάση στο βαθµό που οι δραστηριότητες του δηµοσίου στον τοµέα διάθεσης πόρων υποχωρούν και συνδυάζονται µε άλλα επενδυτικά σχήµατα µε τον ιδιωτικό τοµέα στην κατεύθυνση της συγχρηµατοδότησης και λειτουργίας ή ακόµα και της αυτοχρηµατοδότησης. Τα επιτελούµενα και σχεδιαζόµενα έργα (ολοκλήρωση Β ΚΠΣ και εφαρµογή Γ ΚΠΣ) έχουν διασφαλίσει πόρους από τις γνωστές πηγές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, εθνικοί πόροι συνδεδεµένοι µε τα Κοινοτικά Προγράµµατα, πρόσθετοι εθνικοί πόροι). Οι δεσµεύσεις αυτές καλύπτουν το µέχρι 2006 χρονικό διάστηµα και ίσως παραταθούν κατά ένα ή δύο χρόνια σε συνάρτηση µε την εξέλιξη των προγραµµάτων. Καθώς, όµως, ο χρονικός ορίζοντας της συγκεκριµένης προσέγγισης εκτείνεται µέχρι το 2015 διαµορφώνεται µια χρονική περίοδος οκτώ ετών, , για την οποία θα πρέπει να αναπτυχθεί προβληµατισµός ως προς τις πηγές χρηµατοδότησης. Βασικά οι πηγές χρηµατοδότησης παραµένουν οι ίδιες. Αυτό που µπορεί να αλλάξει είναι τα διαθέσιµα ποσά και οι συγκεκριµένες διαδικασίες. Οι σχέσεις χρηµατοδότησης ανάµεσα στον ιδιωτικό και το δηµόσιο τοµέα είναι πιθανόν να εξελιχθούν προς όφελος των ιδιωτικών. Οι χρηµατοδοτήσεις από την ελληνική πλευρά, όσες δεν συνδέονται µε τις ασκούµενες κοινοτικές πολιτικές στο συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, καθώς θα έχουν σε σηµαντικό βαθµό ολοκληρωθεί τα έργα που προβλέπονται στο Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, αλλά και στο πρόγραµµα υποδοµών των Ολυµπιακών αγώνων, είναι αναµενόµενο να περιοριστούν. Ε.1.2. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Τα σενάρια που ακολουθούν αναπτύσσονται µε τη βοήθεια µιας ανάλογης λογικής που παραπέµπει σε συνδυασµούς µεταβολής των παραµέτρων. Συγκεκριµένα διατυπώνονται τέσσερα σενάρια που αντιστοιχούν σε διαφορετικές δυναµικές των παραµέτρων όχι τόσο συνολικά, αλλά ως προς το τελικό αποτέλεσµά τους. - Το πλέον ευνοϊκό σενάριο, το ριζοσπαστικό σενάριο, αντιστοιχεί στη θετική ανατροπή των τάσεων. Ο σχεδιασµός του δηµοσίου, αλλά και οι αντιδράσεις των ιδιωτών, κινούνται συνολικά και προσθετικά προς τη βελτίωση του αστικού, του κοινωνικού, του οικονοµικού και του φυσικού περιβάλλοντος στην πόλη µεγιστοποιώντας την αποτελεσµατικότητα των επαρκών πόρων. Το τελικό αποτέλεσµα οδηγεί σε θετική ανατροπή των τάσεων εντός του συγκεκριµένου χρονικού ορίζοντα. - Το δεύτερο σενάριο το ρεαλιστικό παραµένει ευνοϊκό και αντιστοιχεί σε ρεαλιστικές αναµενόµενες εξελίξεις των παραµέτρων που επιδρούν, τελικά, θετικά επί των τάσεων. Οι τάσεις δεν ανατρέπονται ολοκλη- 184

5 ρωτικά προς τη θετική κατεύθυνση, όµως βελτιώνονται σηµαντικά, ιδιαίτερα στις κρίσιµες για τις λειτουργία της πόλης παραµέτρους. Σχεδιασµός, παρέµβαση του δηµοσίου και των ιδιωτών δεν ολοκληρώνονται στο βαθµό του προηγούµενου σεναρίου οδηγούν, όµως, σε θετικά ως προς τη λειτουργία της πόλης συµπεράσµατα. Οι διαθέσιµοι πόροι επαρκούν, τουλάχιστον, για την αντιµετώπιση των σηµαντικών προβληµάτων των κρίσιµων για την αστική ανάπτυξη και τις άλλες λειτουργίες (κοινωνία, οικονοµία, περιβάλλον) παραµέτρους. - Το τρίτο σενάριο τάσεων αποτελεί και τη βάση πάνω στην οποία αναπτύσσονται τα υπόλοιπα τρία σενάρια. Πρόκειται για το σενάριο των τάσεων. Όµως, θα πρέπει να γίνεται κατανοητό ως ένα δυναµικό κατά δύο έννοιες σενάριο. Πρώτον, στις εξελίξεις που λαµβάνουν χώρα σύµφωνα µε το σενάριο αυτό είναι ενσωµατωµένες οι ήδη πραγµατοποιούµενες παρεµβάσεις (σχεδιασµοί στο χώρο, µεγάλα έργα, ση- µαντικές οικονοµικές αλλαγές, κλπ.). - εύτερον, οι ολοκληρωµένες παρεµβάσεις οδηγούν σε σωρευτικά αποτελέσµατα στην αρχή αποσπασµατικά κατά τοµέα ή σε συγκεκριµένα χωρικά σύνολα και στη συνέχεια ολοκληρώνονται. Εποµένως οι τάσεις δεν αποτελούν απλή γραµµική προβολή του σήµερα στον µέλλον, αλλά µία δυναµικά βελτιωµένη διαδικασία. - Το τέταρτο σενάριο- αρνητικών εξελίξεων τέλος, αποτελείται από τη συγκέντρωση της µεταβολής των παραµέτρων σε µία διαδικασία εξέλιξης όπου κυριαρχεί η αρνητική µεταβολή έστω και µε διαφορετική ένταση. - Στο σενάριο αυτό, στο οποίο αντανακλάται η ένταση των προβληµάτων τόσο στο χώρο όσο και στους άλλους τοµείς, το τελικό αποτέλεσµα προκύπτει, στη βάση πάντα των τάσεων, από σταδιακή υποχώρηση ή αυξανόµενη αναποτελεσµατικότητα του σχεδιασµού, από περιορισµό των δραστηριοτήτων του κράτους είτε στον τοµέα των αµέσων παρεµβάσεων του είτε στις περιοπτώσεις που δρα συντονιστικά, από µεγάλη έλλειψη πόρων µετά την περίοδο ολοκλήρωσης του Γ ΚΠΣ, και από συσσώρευση αρνητικών εξελίξεων στις περισσότερες από τις παραµέτρους. - Το αποτέλεσµα οδηγεί σε µια αρνητική ανατροπή των τάσεων και διάχυση των προβληµάτων στο χώρο, στην κοινωνία, την οικονοµία και το περιβάλλον. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται συνοπτικά τα τέσσερα σενάρια ως προς τις παραµέτρους που τα συγκροτούν. ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι: ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Πληθυσµιακή εξέλιξη ιεθνής ρόλος Αθήνας Ρόλος Αθήνας: Επίπεδο χώρας Συνολική αναπτυξιακή δυναµική Πρωτεύουσας Χωρικές συνέπειες ασκού- µενων πολιτικών ιοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές Μείωση σε απόλυτα µεγέθη και ως ποσοστό χώρας, αλλά βελτίωση στην ηλικιακή σύνθεση. Συγκράτηση αριθµού οικονοµικών µεταναστών και περιορισµός φαινοµένων κοινωνικού αποκλεισµού και διαχωρισµού. Επανένταξη περιθωριακών και περιθωριοποιηµένων δραστηριοτήτων και περιοχών στον αστικό ιστό. Ενίσχυση διεθνούς ρόλου χώρας και σταθεροποίηση συνθηκών στα Βαλκάνια, Ανατ. Ευρώπη, Ανατ. Μεσόγειο και Εγγύς Ανατολή. Νέοι ρόλοι αναδύονται για περιφερειακές ζώνες και η Αθήνα καθιερώνεται ως περιφερειακή µητρόπολη και ως πύλη της Ε.Ε., µε ενίσχυση διεθνών δραστηριοτήτων. Ευνοϊκή θέση της Αθήνας, χάρις στην επικράτηση στην Ευρώπη του προτύπου ισόρροπης και πολυκεντικής ανάπτυξης. Θετικές συνέπειες από έργα 3ου ΚΠΣ για την Αθήνα: Βελτίωση ποιότητας ζωής, λειτουργικότητας και ελκτικότητας για επιχειρήσεις. Ευνοϊκή µεταβολή παραγωγικού προτύπου χώρας, µείωση δυϊσµού οικονοµίας, άνοδος ανταγωνιστικότητας, αύξηση επενδύσεων και θέσεων εργασίας. Βελτίωση σχετικής θέσης εκτός κέντρου περιοχών. Καλύτερη ιεράρχηση και δικτύωση συστήµατος αστικών κέντρων. Σχέση κέντρου - περιφέρειας µεταβάλλεται προς όφελος περιφέρειας. Νέες παραγωγικές δραστηριότητες και αναδιάρθρωση τόσο αυτών όσο και λειτουργιών κατοικίας, κυκλοφορίας και αναψυχής.νέες δραστηριότητες υπηρεσιών ενδυναµώνουν διεθνή ρόλο Αθήνας. Νέες υποδοµές επιτρέπουν ορθολογικότερη οργάνωση χώρου. Θετικές κοινωνικές και οικονοµικές εξελίξεις, υποχώρηση διαρθρωτικών προβληµάτων, καλύτερη σχέση δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα, επίτευξη πραγµατικής σύγκλισης µε µέσο όρο Ε.Ε., σηµαντικός ρόλος νέων τεχνολογιών, βελτίωση περιβάλλοντος. Καλύτερη υποδοχή και οργάνωση δραστηριοτήτων στον χώρο, µε εξασφάλιση συµπληρωµατικοτήτων, µέσα από συνέργεια αυθορµήτων δράσεων αγοράς και διαδικασιών παρέµβασης του σχεδιασµού του χώρου. Οριστικοποιείται νέο διοικητικό σχήµα για την Πρωτεύουσα, µε σαφείς ρόλους κεντρικής διοίκησης, περιφέρειας, τοπικής αυτοδιοίκησης α' κα β' βαθµού και ΕΚΟ, µε σαφείς αρµοδιότητες. Η µητροπολιτική διοίκηση έχει αρµοδιότητες τόσο σχεδιασµού, όσο και εφαρµογής - διαχείρισης στο αντίστοιχο επίπεδο. Αντιµετωπίζονται τα ζητήµατα πολιτικής νοµιµοποίησης και ελέγχου της, ενώ ενισχύονται τα κινήµατα πολιτών. Η αυξηµένη αποτελεσµατικότητα της διοίκησης ευνοεί την συνεργασία δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα. 185

6 Επίδραση µεγάλων έργων υνατότητα χρηµατοδοτήσεων Εγκαιρη ολοκλήρωση έργων 2ου και 3ου ΚΠΣ και λειτουργική ένταξη Ολυµπιακών έργων. Το έλλειµµα υποδοµών καλύπτεται και η ανάπτυξη τους µετά το 2006 συµβαδίζει µε την εξέλιξη της πόλης. Επιτυχής ολοκλήρωση του 3ου ΚΠΣ. Η Αττική και πολλές άλλες ελληνικές περιφέρειες δεν ικανοποιούν πλέον τα κριτήρια επιλεξιµότητας, αλλά η συνέχιση της πολιτικής οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής της επιτρέπει την ενίσχυση των περιφερειών και µετά το ιασφάλιση πρόσθετων δηµόσιων πόρων. Ευνοϊκή συγκυρία για ιδιωτικές επενδύσεις. ΣΕΝΑΡΙO ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ II: ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ( ΙΟΡΘΩΤΙΚΟ ΤΑΣΕΩΝ) Πληθυσµιακή εξέλιξη ιεθνής ρόλος Αθήνας Ρόλος Αθήνας: Επίπεδο χώρας Συνολική αναπτυξιακή δυναµική Πρωτεύουσας Χωρικές συνέπειες ασκού- µενων πολιτικών ιοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές Επίδραση µεγάλων έργων υνατότητα χρηµατοδοτήσεων Σχετική σταθεροποίηση πληθυσµού και αριθµού οικονοµικών µεταναστών και µείωση σχετικού βάρους µεγάλων ηλικιών. Ελλειψη ουσιαστικής αλλαγής στο σχετικό βάρος της Αττικής στο σύνολο της χώρας. Μικρή βελτίωση στα φαινόµενα κοινωνικού αποκλεισµού και διαχωρισµού, χωρικών διακρίσεων και επανένταξης στον αστικό ιστό περιθωριακών και περιθωριοποιηµένων λειτουργιών και χρήσεων. Ευνοϊκός αντίκτυπος συγκριτικά υψηλών ρυθµών ανάπτυξης της χώρας µέσα στην Ε.Ε. και δηµιουργία "περιφερειακών ζωνών ανάπτυξης", παρά την ενίσχυση παραδοσιακών κέντρων. Αυξηµένος ρόλος Αθήνας ως περιφερειακής µητρόπολης (στα Βαλκάνια - Ανατ. Μεσόγειο), αν και η αναπτυξιακή δυναµική εµφανίζεται µάλλον σε υπηρεσίες διανοµής και όχι σε παραγωγικές επιχειρήσεις. Θετικές συνέπειες των εκτελούµενων έργων και βελτίωση λειτουργικότητας και ελκτικότητας της πόλης, αλλά παραµένουν οι αδυναµίες που προέρχονται από το παραγωγικό πρότυπο της χώρας, ιδίως διαρθρωτικού χαρακτήρα. Οι θεσµικές αναπτυξιακές ρυθµίσεις έχουν θετικό αντίκτυπο, αλλά παραµένουν οι περιφερειακές ανισότητες, µε σχετική εξαίρεση των µεγάλων κέντρων, και η περιορισµένη ολοκλήρωση των τοπικών κέντρων στο αστικό σύστηµα. Αυξάνεται η αναπτυξιακή δυναµική και ο διεθνής ρόλος, αλλά οι δραστηριότητες που στηρίζουν τον ρόλο της πόλης διατηρούν τάσεις συγκέντρωσης, άρα και δηµιουργίας ανισοτήτων, που, πάντως αναδεικνύουν νέα υποσύνολα στον χώρο της Πρωτεύουσας. Οι ακολουθούµενες εθνικές και Κοινοτικές πολιτικές φέρνουν θετικά αποτελέσµατα στον τοµέα της σύγκλισης και ανταγωνιστικότητας, στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και στην µείωση των διαρθρωτικών προβληµάτων. Οι δηµιουργούµενες υποδοµές περιορίζουν τις πιέσεις στο περιβάλλον, που όµως συνεχίζονται από την ιδιωτική δραστηριότητα µε άνισο και αντιφατικό τρόπο. Η σηµειακά συγκεντρωµένη ένταση τους δεν προλαµβάνεται από τον δηµόσιο σχεδιασµό και αντιµετωπίζεται µόνο µε κατασταλτικά µέτρα. Αν και γίνεται διοικητική µεταρρύθµιση, η έλλειψη καθολικότητας διατηρεί τις ασάφειες σε επίπεδο µητροπολιτικής διοίκησης και τις συγκρούσεις αρµοδιοτήτων. Εντείνονται οι κινητοποιήσεις πολιτών και βελτιώνεται µερικά η συνεργασία δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Τα έργα των ΚΠΣ ολοκληρώνονται, µε σχετική καθυστέρηση ως προς το 3ο ΚΠΣ. Επιτυχής ένταξη υποδο- µών Ολυµπιακών Αγώνων και κάλυψη αναγκών σε υποδοµές µέχρι χρονικού ορίζοντα 2006 ή ακόµη και 2009, µε καθυστερήσεις που µειώνουν λειτουργικότητα. Ολοκληρώνεται το 3ο ΚΠΣ, µε καθυστερήσεις, αλλά υπάρχουν προβλήµατα κινητοποίησης πόρων για την επόµενη περίοδο µε συνέπειες στην διατήρηση της δυναµικής των αστικών κέντρων. Πάντως, προς το τέλος της περιόδου του 3ου ΚΠΣ υπάρχουν θετικές εξελίξεις ως προς την κινητοποίηση πόρων, την εµφάνιση κοινών χρηµατοδοτικών σχηµάτων δηµοσίου - ιδιωτικού τοµέα και την αύξηση ιδιωτικών επενδύσεων. Παραµένει ο κίνδυνος στρεβλώσεων λόγω σύγκρουσης κοινωνικών κριτηρίων και προτεραιοτήτων αγοράς. ΣΕΝΑΡΙO ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΙΙI: ΣΕΝΑΡΙΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΤΑΣΕΩΝ Πληθυσµιακή εξέλιξη ιεθνής ρόλος Αθήνας Ρόλος Αθήνας: Επίπεδο χώρας Πληθυσµός: Σταθεροποίηση έως µικρή αύξηση. Οικονοµικοί µετα-νάστες: Το αυτό (µάλλον προσωρινή εγκατάσταση). ιατήρηση κοι- νωνικού αποκλεισµού και διαχωρισµού, παρά τα λαµβανόµενα µέτρα. Χωρική συγκέντρωση περιθωριακών ή περιθωριοποιηµένων λειτουρ-γιών. ιεθνής κατάσταση οδηγεί σε ανάδειξη "περιφερειακών ζωνών" ανά-πτυξης. Αθήνα: Κέντρο περιφερειακής ζώνης Βαλκανίων - Ανατολικής Μεσογείου. Αξιοποίηση µέρους µόνο δυναµικού Αθήνας στηριζόµενου σε ορισµένους µόνο τοµείς. Πολυκεντρικό πρότυπο Ευρωπαϊκού χώρου µένει ασαφές µε συνεχιζόµενη κυριαρχία παραδοσιακών τοπικών κέντρων, που δεν περιλαµβάνουν τα "αναδυόµενα" (π.χ. Αθήνα). Παρά την ανάπτυξη υποδοµών, η σχέση κέντρου - περιφέρειας αλλάζει µόνο στην ποιότητα ζωής και όχι στην παραγωγή. Οικονοµική συγκέντρωση ενισχύει την Αττική. Περιφερειακές ανισότητες παραµένουν και περιφερειακά κέντρα διατηρούν θέση τους στο αστικό σύστηµα. 186

7 Συνολική αναπτυξιακή δυναµική Πρωτεύουσας Χωρικές συνέπειες ασκού- µενων πολιτικών ιοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές Επίδραση µεγάλων έργων υνατότητα χρηµατοδοτήσεων Αναβάθµιση διεθνούς ρόλου σε Βαλκάνια - Ανατ. Μεσόγειο, µε συµβολή κυρίως τοµέων υπηρεσιών (τουρισµός / πολιτισµός, εµπόριο και µεταφορές). Μερική µόνο αποτελεσµατικότητα εθνικών και Κοινοτικών πολιτικών, λόγω αντιφάσεων κατά τοµέα και συνολικής ολοκλήρωσης. Επιµονή διαρθρωτικών προβληµάτων και αναζήτηση καλύτερων σχέσεων ιδιωτικού - δηµόσιου τοµέα. Ενδυνάµωση κοινωνικής / οικονοµικής συνοχής, µε διατήρηση ανισορροπιών και ανεπαρκή αντιµετώπιση διαδικασιών αγοράς. Σταδιακή αντιµετώπιση προβληµάτων περιβάλλοντος µε σχεδιασµό και νέες υποδοµές, µε σοβαρές διαφοροποιήσεις στην αποτελεσµατικότητα. Σχετικές βελτιώσεις λειτουργικότητας και ποιότητας ζωής στην πόλης, χωρίς εξάλειψη ασταθών καταστάσεων και αιτιών προβληµάτων. Ελλειψη ουσιαστικών αλλαγών στο σύστηµα διοίκησης, µε κάποια βελτίωση αποτελεσµατικότητας, αλλά συνέχιση προβληµάτων συντονισµού και συνεργασιών κατά περίπτωση. Μητροπολιτικός συντονισµός περιορίζεται σε σχήµατα εκπροσώπησης. Στασιµότητα διοικητικής οργάνωσης δεν ευνοεί χρηµατοδοτικά σχή- µατα συνεργασίας δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα. Ολοκλήρωση, αλλά µε καθυστέρηση, έργων ΚΠΣ και µερική αξιοποίηση Ολυµπιακών έργων, µε αποτέλεσµα διατήρηση ανισορροπιών. Προβλήµατα εκδηλώνονται κυρίως στην προστασία περιβάλλοντος και σε δίκτυα µεταφορών. Το 3ο ΚΠΣ ολοκληρώνεται, αλλά εµφανίζονται προβλήµατα διασφάλισης πόρων λόγω εξελίξεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.), µε αποτέλεσµα να κατευθύνονται σε ορισµένους τοµείς ή χωρικά σύνολα. Η οικονο- µική συγκυρία δεν ευνοεί διασφάλιση πρόσθετων πόρων, την προτίµηση µεσοχρόνιων και υψηλών αποδόσεων και την αποφυγή µαχροχρόνιων εγχειρηµάτων, µε συνέπεια την συνέχιση ανισοτήτων. ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ IV: ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ Πληθυσµιακή εξέλιξη ιεθνής ρόλος Αθήνας Ρόλος Αθήνας: Επίπεδο χώρας Συνολική αναπτυξιακή δυναµική Πρωτεύουσας Χωρικές συνέπειες ασκού- µενων πολιτικών ιοικητικές ρυθµίσεις και αλλαγές Επίδραση µεγάλων έργων υνατότητα χρηµατοδοτήσεων Μικρή πληθυσµιακή αύξηση, χωρίς µεταβολή στην πυραµίδα ηλικιών, και αύξηση οικονοµικών µεταναστών µε δυσκολίες ενσωµάτωσης. Ενταση των φαινοµένων κοινωνικού αποκλεισµού και διαχωρισµού, µε εµφανή αντίκτυπο στον χώρο. ιεθνείς τάσεις συγκέντρωσης στα παραδοσιακά κέντρα και ενίσχυσης δεσµών των περιφερειών µε αυτά, περιλαµβανοµένων των Βαλκανίων και της Ανατ. Μεσογείου. Ο διεθνής ρόλος της Αθήνας αποδυναµώνεται, καθώς δεν αξιοποιούνται τα πλεονεκτήµατα της. Λόγω απελευθέρωσης αγορών περιορίζονται δυνατότητες αντιµετώπισης των διαρθρωτικών προβληµάτων της χώρας, µε συνέπεια της διατήρηση περιφερειακών ανισοτήτων. Συνέχιση συγκέντρωσης στην Αθήνα και σε λίγα περιφερειακά κέντρα. Μείωση δυνατοτήτων άσκησης οικονοµικής πολιτικής µε συνέπεια την αδυνα- µία ελέγχου των χωρικών εξελίξεων. Αµετάβλητο αστικό δίκτυο µε τάσεις διάχυσης κατά µήκος οδικών αξόνων και συνέχιση εξάρτησης υπαίθρου από αστικά κέντρα. Ανεξέλεγκτη αναπτυξιακή δυναµική οδηγεί σε τοµεακές και χωρικές ανισότητες, ενισχυόµενες εν µέρει από νέες υποδοµές. Ανισοµερής ανάπτυξη οικονοµίας και χώρου. Αν και η Αθήνα παραµένει σηµαντικό κέντρο στην Ανατ. Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, η οικονοµία της προσανατολίζεται σε δραστηριότητες συλλογικές ή του δηµοσίου, χωρίς ιδιαίτερη ανάπτυξη του ιδιωτικού τοµέα. Οι αυθορµητισµοί της αγοράς περιορίζουν την αποτελεσµατικότητα των δηµόσιων πολιτικών, οι διαρθρωτικές αλλαγές δεν πραγµατοποιούνται, η ανισοµέρεια της ανάπτυξης δηµιουργεί ασταθείς καταστάσεις και ο ανταγωνισµός οδηγεί σε συγκέντρωση. Παραµένουν οι αντιφάσεις στις σχέσεις δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα και κυριαρχούν λογικές βραχυ- πρόθεσµου κέρδους, µε ένταση των ανισοτήτων και πιέσεις στο περιβάλλον. Οι νέες υποδοµές δεν αρκούν για την βελτίωση των ανισοτήτων και της ποιότητας ζωής. Ο σχεδιασµός παραµένει περιθωριακός. Το σύστηµα διοίκησης Αθήνας και Αττικής δεν µεταβάλλεται και οι δυσλειτουργίες αναπαράγονται. Στο επίπεδο των δήµων παρατηρούνται µόνο ευκαιριακές συνεργασίες και κατακερµατισµός δράσης, µε δείγµατα καθολικού σχεδιασµού µόνο στην κεντρική διοίκηση. Οι συνεργασίες δηµόσιου - ιδιωτικού τοµέα περιορίζονται και παρατηρείται ένταση των ανισοτήτων. Ανεπαρκής κινητοποίηση των πολιτών και αδυναµία να ξεπερασθεί το τοπικό επίπεδο. Καθυστέρηση στην εκτέλεση έργων των ΚΠΣ και των Ολυµπιακών Αγώνων, µε συνέπεια την αδυναµία κάλυψης των ελλειµµάτων υποδοµής και την στασιµότητα ή επιδείνωση της λειτουργικότητας της πόλης και την περαιτέρω διαφοροποίηση του χώρου. εν υπάρχουν διαθέσιµοι πόροι µετά το 3ο ΚΠΣ, λόγω και της δυσµενούς οικονοµικής συγκυρίας. Περιορίζεται ο κοινωνικός χαρακτήρας των παρεµβάσεων των ιδιωτών και αυξάνονται οι ανισότητες και οι δυσλειτουργίες στον χώρο. 187

8 Ε.2. ΙΑΤΥΠΩΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΙΕΘΝΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 1 Ε.2.1. ΓΕΝΙΚΑ Η θέση της Αθήνας-Αττικής στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο σε µεσο-µακροπρόθεσµο ορίζοντα θα προσδιοριστεί από δύο οµάδες παραγόντων: παράγοντες που, κατά βάση, είναι εξωγενείς, δηλαδή αποτελούν ανεξάρτητες µεταβλητές ως προς το στρατηγικό σχεδιασµό (δυναµική, διαστάσεις της παγκοσµιοποίησης της οικονοµίας, εξέλιξη του διεθνούς ανταγωνισµού, δυναµική της ρυθµιστικής παρέµβασης σε παγκόσµια κλίµακα, πολιτική σταθερότητα) και παράγοντες που θα επηρεαστούν από τις επιλογές και την αποτελεσµατικότητα του σχεδιασµού. Είναι προφανές ότι η διάκριση αυτή είναι ως ένα σηµείο σχηµατική, αλλά µεθοδολογικά µπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη προσέγγιση του ζητήµατος. Στο πλαίσιο αυτό, το παρόν κείµενο εξετάζει, αρχικά εναλλακτικά πιθανά σενάρια για την εξέλιξη του ευρύτερου περιβάλλοντος µέσα στο οποίο θα λειτουργήσει η Αθήνα-Αττική στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο ενώ στη συνέχεια διατυπώνονται εναλλακτικά σενάρια για τη θέση και τη δυναµική κέντρου-περιφέρειας. Τα σενάρια αυτά προβάλλουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την εξέλιξη της θέσης της Αθήνας Αττικής στο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο, δηλαδή την αισιόδοξη τάση που όλοι οι παράµετροι (ενδογενείς και εξωγενείς) µεταβάλλονται ευνοϊκά έως και ριζοσπαστικά, την διατήρηση των υφιστάµενων τάσεων µε µικρο-διακυµάνσεις, και την απαισιόδοξη τάση όπου ανατρέπεται ένα µεγάλο µέρος από τις υφιστάµενες ευνοϊκές προοπτικές ενώ παράλληλα δηµιουργούνται νέες αρνητικές συνθήκες στο διεθνή / ευρωπαϊκό χώρο αλλά και στο εθνικό πλαίσιο που επηρεάζουν την δυναµική της Αθήνας-Αττικής. Ε.2.2. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ-ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΣΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΕΘΝΗ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 1ο εναλλακτικό σενάριο / ριζοσπαστικό : Ενίσχυση της δυναµικής των περιφερειακών ζωνών ανάπτυξης σε παγκόσµια κλίµακα και ανάδειξη της Ελλάδας / Αθήνας Αττικής σε «περιφερειακή µητρόπολη» της ΝΑ Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Το αισιόδοξο αυτό σενάριο προβλέπει διάχυση των θετικών τάσεων και ανάσχεση των αρνητικών παραγόντων της παγκοσµιοποίησης µέσω της ενίσχυσης της δράσης και της αποτελεσµατικότητας των παγκοσµίων και περιφερειακών ρυθµιστικών οργανισµών µε συνέπεια την µείωση των ανισοτήτων σε παγκόσµια κλίµακα. Το συγκεκριµένο σενάριο προκρίνει ότι παράλληλα µε την ύπαρξη τριών κυρίαρχων ζωνών χωρικής ανάπτυξης (Βόρεια Αµερική, Ευρώπη και ΝΑ-Ασία) και τη χωροθέτηση σε αυτές ενός συγκεκριµένου αριθµού παγκόσµιων µητροπόλεων (Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Τόκυο), δηµιουργούνται στον διεθνοποιηµένο οικονοµικό σύστηµα «περιφερειακές ζώνες παγκόσµιας εµβέλειας» (Ανατολική Ευρώπη και στην Λατινική Αµερική-Αραβικός κόσµος) αναδεικνύοντας νέα αστικά κέντρα µε διεθνή εµβέλεια. Τα νέα αυτά κέντρα και οι νέες χωρικές ζώνες οικονοµικής ανάπτυξης αναπτύσσουν µια δυναµική και αντίστοιχη επιρροή στο παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα που ξεπερνάει αυτήν των παραδοσιακών. Σύµφωνα µε αυτό το ριζοσπαστικό σενάριο η Αθήνα Αττική εδραιώνεται ως κυρίαρχο αστικό συγκρότηµα στη περιφερειακή ζώνη παγκόσµιας εµβέλειας της ΝΑ Μεσογείου. 2ο εναλλακτικό σενάριο / ρεαλιστικό : Ενίσχυση των «κεντρικών παγκόσµιων ζωνών ανάπτυξης» και σχετική ανάδειξη των «περιφερειακών ζωνών ανάπτυξης» σε παγκόσµια χωρική κλίµακα σχετικές δυνατότητες διεθνή ρόλου στην ΝΑ Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο. Στο δεύτερο αυτό σενάριο, το οποίο εµφανίζεται ως πιο ρεαλιστικό για την µεσοπρόθεσµη χρονική περίοδο 2006, η διαδικασία ενίσχυσης των περιφερειακών ζωνών παγκόσµιας εµβέλειας διαδραµατίζεται µε αργό ρυθµό και έντονες αντιφάσεις ενώ από την άλλη µεριά η αποδυνάµωση των κεντρικών παγκόσµιων ζωνών περιορίζεται. Σε ένα τέτοιο σενάριο σχετικής, σταδιακής ανάδειξης των περιφερειακών ζωνών της παγκόσµιας οικονοµίας, η Αθήνα Αττική χωροθετείται σε ένα κεντρικό σηµείο µεταξύ της Ανατολικής Ευρώπης και του Αραβικού κόσµου και δύναται να διεκδικήσει 1 Το παρόν κεφάλαιο έχει συνταχθεί από τον καθηγητή Παντείου.Πανεπ. κ.π.γετίµη και τον καθηγητή Πανεπ. Θεσσαλίας κ..οικονόµου για τον εθνικό ρόλο. Συνεργάτης η κα. Ν. Μαραβά, υποψ. διδ. 188

9 έναν ρόλο διεθνούς εµβέλειας. Ο ρόλος αυτός µεσοπρόθεσµα (2006) είναι σχετικά περιορισµένος και συνδέεται άµεσα µε την διεξαγωγή των Ολυµπιακών Αγώνων και της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας αναδεικνύοντας την Αθήνα-Αττική σε πολιτιστικό και αθλητικό κέντρο παγκόσµιας ακτινοβολίας. ιαχρονικά (2015) ο διεθνής αυτός ρόλος της Αθήνας Αττικής διευρύνεται και τοµεακά και γεωγραφικά (µε εµβέλεια τον ευρωπαϊκό χώρο, την Ανατολική Μεσόγειο, Ανατολική Ευρώπη) λόγω της σταδιακής ολοκλήρωσης της ανάδειξης της συγκεκριµένης περιφερειακής ζώνης στην παγκόσµια οικονοµία. 3ο εναλλακτικό σενάριο (συνέχιση υφιστάµενων προοπτικών): Το σενάριο αυτό αναφέρεται στις υφιστάµενες τάσεις και αποτελεί τη βάση για τη διαµόρφωση των εναλλακτικών σεναρίων για τη θέση της περιφέρειας Αττικής στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο. Σύµφωνα µε τη υπόθεση συνέχισης των υφιστάµενων τάσεων, η εξέλιξη της διεθνούς καταστάσεως (οικονοµία, πολιτική) σήµερα προκρίνει την περιορισµένη, αργή και σταδιακή ανάδειξη κάποιων «περιφερειακών ζωνών» ανάπτυξης στη παγκοσµιοποιηµένη οικονοµία χωρίς όµως σηµαντική αποδυνάµωση των κεντρικών χωρικών ζωνών ανάπτυξης. Η Αθήνα ενδέχεται να αναλάβει, σε αντιστοιχία µε την αναπτυξιακή δυναµική της χώρας, αλλά και των γειτονικών της οικονοµιών, ένα ρόλο παγκόσµιας εµβέλειας σε συνεργασία όµως µε άλλες ισχυρές πόλεις της συγκεκριµένης περιφερειακής ζώνης ανάπτυξης στην οποία περιλαµβάνονται τα Βαλκάνια και η Ανατολική Μεσόγειος (πχ Ινσταµπούλ). Η διεθνής εµβέλεια της πόλης στηρίζεται σε αξιοποίηση µέρους µόνο του δυναµικού τους και των συγκριτικών της πλεονεκτηµάτων (πχ.ορισµένοι τοµείς - µεταφορές, αθλητισµός, πολιτισµός, υπηρεσίες διανοµής- εντάσσονται στην αναπτυξιακή δυναµική ενώ άλλοι τοµείς - υπηρεσίες προς επιχειρήσεις- παρουσιάζουν καθυστέρηση). 4ο εναλλακτικό σενάριο αρνητικό (ανατροπή ευνοϊκών προοπτικών): Ενίσχυση των «κεντρικών παγκόσµιων ζωνών ανάπτυξης» και αποδυνάµωση των «περιφερειακών ζωνών ανάπτυξης. Περιορισµένες δυνατότητες διεθνή ρόλου σε ΝΑ Ευρώπη και Αν. Μεσόγειο. Στο απαισιόδοξο σενάριο για την εξέλιξη της παγκόσµιας κοινότητας οικονοµίας επικρατούν συνθήκες αθεµίτου ανταγωνισµού, δηµιουργία καρτέλ, συµφωνιών και ενίσχυσης των πολυεθνικών εγκατεστηµένων στις λίγες µητροπολιτικές περιοχές του αναπτυγµένου κόσµου µε άµεση συνέπεια την αποµύζηση των µη κεντρικών περιοχών. Στα πλαίσια αυτού του σεναρίου, η ανάπτυξη των περιφερειακών ζωνών παγκόσµιας εµβέλειας περιορίζεται σηµαντικά και αντίστοιχα εµφανίζεται περιορισµένος ο διεθνής ρόλος της Αθήνας- Αττικής. Ακόµα και σε τοµείς όπου η Αθήνα Αττική εµφανίζει διεθνή εµβέλεια όπως ο τουρισµός και η ναυτιλία παρουσιάζεται κρίση και απαιτείται άµεση ενεργοποίηση δέσµης ανταγωνιστικών µέτρων. ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ιαγραµµατική απεικόνιση των εναλλακτικών σεναρίων για τον διεθνή ρόλο της Αθήνας Αττικής το Παράµετροι ιεθνή ανταγωνιστικότητα & παγκοσµιοποίηση υναµική των διεθνών ρυθµιστικών οργανισµών Σενάρια Ριζοσπαστικό Ρεαλιστικό Αρνητικό Τάσεων / ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΆ ΣΕΝΆΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΈΣΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΉΣ ΑΘΉΝΑΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΌ ΧΏΡΟ 1ο εναλλακτικό σενάριο/ ριζοσπαστικό: Η πολυκεντρική ισόρροπη ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Χώρου και η εκδήλωση πολλαπλών νέων εστιών ευρωπαϊκής ακτινοβολίας. Το πρώτο αυτό αισιόδοξο σενάριο, υιοθετεί την άποψη της άµεσης υλοποίησης των βασικών σκοπών των ΣΑΚΧ και SPESP στα πλαίσια της διακήρυξης της ευρωπαϊκής χωροταξικής πολιτικής και την δηµιουργία ενός πολυκεντρικού πρότυπου ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου. Η θετική εξέλιξη µάλιστα όλων των παραγόντων (βλ. πίνακα 2 και ανάλυση σεναρίου τάσεων) συµβάλει σηµαντικά στη επίτευξη της πολυκεντρικής ανάπτυξης. Σε µια τέτοια αισιόδοξη προοπτική, η Αθήνα Αττική µακροχρόνια (2015) και λιγότερο έντονα µεσοπρόθεσµα παρουσιάζει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα για έναν κυρίαρχο ευρωπαϊκό ρόλο στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο σε συσχέτιση µε α) µε την διεύρυνση του ευρωπαϊκού χώρου προς τα ανατολικά, β) µε την έντονη συσσώρευση και τον εκφυλισµό του αστικού περιβάλλοντος των µεγάλων ευρωπαϊκών αστικών κέντρων (Λονδίνο, Παρίσι κτλ) και γ) µε την ευνοική εξέλιξη των ενδογενών παραγόντων (αποτελεσµατική λειτουργία 189

10 διεθνών υποδοµών, σηµαντικό επίπεδο αστικού περιβάλλοντος και κοινωνικής της συνοχής, πολιτιστικές δραστηριότητες..κτλ). 2ο εναλλακτικό σενάριο/ ρεαλιστικό: Η οικονοµική ολοκλήρωση και η ισχυροποίηση της οικονοµίας (των κεντρικών περιοχών κυρίως ) των χωρών της ΕΕ και η σταδιακή διάχυση των θετικών επιπτώσεων της ανάπτυξης στην περιφέρεια- ενίσχυση του Ευρωπαϊκού ρόλου της Αθήνας-Αττικής. Το σενάριο αυτό είναι αρκετά πιο ρεαλιστικό από τον οραµατισµό µιας πολυκεντρικής ΕΕ. Οι κεντρικές περιοχές της ΕΕ παρά την συσσώρευση αρνητικών οικονοµιών κλίµακας επιτυγχάνουν την ισχυροποίηση της οικονοµίας τους τόσο στον διεθνή όσο και στο ευρωπαϊκό χώρο. Οι εξωγενείς παράγοντες (οικονοµική ολοκλήρωση, ανταγωνιστικότητα, διεύρυνση, εξέλιξη των ευρωπαϊκών πολιτικών) µεταβάλλονται θετικά αλλά όχι µε την ίδια δυναµική που προκρίνει το αισιόδοξο σενάριο. Παράλληλα όµως µε την παραδοχή της σταδιακής διεύρυνσης της Ε.Ε προς τα Ανατολικά η γεωγραφική περιφερειακότητα της Αττικής- Ελλάδα στον ευρωπαϊκό χώρο µειώνεται και το αθηναϊκό συγκρότηµα ενσωµατώνεται στα ιευρωπαϊκά ίκτυα Μεταφορών λόγω των συνεχιζόµενων έργων υποδοµής. Η προνοµιακή γεωγραφική θέση της Αθήνας Αττικής στον νέο ευρωπαϊκό χώρο και η υλοποίηση του σεναρίου αυτού εξαρτάται άµεσα από α)την ανάδειξη του ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος της Αθήνας Αττικής µέσω της αποτελεσµατικότητας της στρατηγικής διεθνοποίησης της πόλης, β) την δηµιουργία των κατάλληλων δικτύων συνεργασίας, γ) την ενίσχυση του χωρικού σχεδιασµού και δ) την ενδυνάµωση των αστικών πολιτικών και διοικητικών σχηµατισµών. 3ο εναλλακτικό σενάριο / τάσεων: Ο κεντρικός άξονας της Ευρώπης συνεχίζει να αναπτύσσεται µε παράλληλες σταδιακές ενέργειες για την ανάδειξη του πολυκεντρικού πρότυπου ανάπτυξης. Αργή εξελικτική ενίσχυση των περιφερειακών αστικών κέντρων. Το τρίτο αυτό σενάριο αποτελεί το σενάριο των τάσεων όπου καταγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν σήµερα την θέση της Αθήνας-Αττικής στον Ευρωπαϊκό χώρο. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν : την πορεία της Ευρωπαϊκής Οικονοµίας και την ανταγωνιστικότητα της στο παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα, την ευνοϊκή ή µη εξέλιξη των πολιτικών µε χωρικές επιπτώσεις, την πορεία της ιεύρυνσης της Ε.Ε και των επιπτώσεων της και τέλος τον βαθµό επίτευξης της οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής. Σήµερα, δεν διαφαίνεται ριζική αλλαγή των προαναφεροµένων παραγόντων στο µεσοπρόθεσµο χρονικό διάστηµα. Η ανταγωνιστικότητα της Ε.Ε δεν είναι δεδοµένη, η αποτελεσµατικότητα των χωρικών πολιτικών διαφοροποιείται από κράτος-µέλος σε κράτος-µέλος ενώ η διεύρυνση επιφέρει νέα προβλήµατα στην οικονοµική και κοινωνική συνοχή του ευρωπαϊκού χώρου. Σχετικά µε την θέση της Αθήνας-Αττικής στην Ε.Ε, η διεύρυνση της Ε.Ε µειώνει την περιφερειακότητα της Ελλάδας αλλά παράλληλα δηµιουργεί καινούρια διλήµµατα και προκλήσεις (αποδυνάµωση ευρωπαϊκών πόρων, ανάγκη για ενσωµάτωση σε δίκτυα συνεργασίας των αστικών κέντρων, δυνατότητα διαµόρφωσης ανταγωνιστικών πολιτικών) όπου η Αθήνα Αττική δεν διαφαίνεται να µπορεί να επικρατήσει των ευνοηµένων κεντρικών περιοχών του χρυσού τόξου της Ε.Ε. Η ευρωπαϊκή εµβέλεια της Αθήνας Αττικής δεν διαφοροποιείται σηµαντικά και µάλλον περιορίζεται στον βαλκανικό χώρο µεσοπρόθεσµα όπου δύναται να διαδραµατίσει κυρίαρχο ρόλο ενώ µακροπρόθεσµα και σε εξειδικευµένους µόνο τοµείς (πολιτισµός, αθλητισµός κτλ) στο ευρύτερο χώρο της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης. 4ο εναλλακτικό σενάριο / αρνητικό (ανατροπή ευνοϊκών προοπτικών): Η ενίσχυση των έντονων αναπτυξιακών ρυθµών στην περιοχή του κέντρου της Ε.Ε και περαιτέρω γεωγραφική περιθωριοποίηση της Αθήνας Αττικής Σε ένα αρκετά πιο απαισιόδοξο σενάριο εξέλιξης των ευρωπαϊκών παραµέτρων η περαιτέρω διεύρυνση των ανισοτήτων λειτουργεί αρνητικά για την Ελλάδα- Αθήνα/ Αττική και έχει ως αποτέλεσµα ο σχετικός ρόλος της Αθήνας Αττικής να περιορίζεται διαχρονικά καθώς ενισχύονται τα αστικά συγκροτήµατα των κεντρικών περιοχών της Ε.Ε. Η δυσµενής εξέλιξη των παραγόντων που επιδρούν στην ανταγωνιστικότητα της περιφερειακής οικονοµίας µεσοπρόθεσµα δύναται να περιορίσει τις θετικές επιπτώσεις και την διάχυση της ανάπτυξης σύµφωνα µε το πρώτο σενάριο. Ο περιορισµός π.χ και η σηµασία των πολιτικών για την περιφερειακή ανάπτυξη, την ενίσχυση των υποδοµών και την κοινωνική πολιτική θα αποβεί µοιραίος για αυτές τις γεωγραφικές περιοχές. Η δυσµενή αυτή προοπτική όσον αφορά την περιθωριοποίηση της Αττικής θα πρέπει να σχετικοποιηθεί εφόσον γίνει δεκτή η παραδοχή της διεύρυνσης της ΕΕ προς την ΝΑ Ευρώπη, η οποία καθιστά προνοµιακή την γεωγραφική θέση της χώρας Αττικής στον νέο Ευρωπαϊκό χώρο. Ιδιαίτερη σηµασία σε µια τέτοια προοπτική στα χρόνια θα έχει η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας γενικότερα αλλά και η ανταγωνιστικότητα της µητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας ειδικότερα. 190

11 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ιαγραµµατική απεικόνιση των εναλλακτικών σεναρίων για τον ευρωπαϊκό ρόλο της Αθήνας Αττικής το Σενάρια Αισιόδοξο Ρεαλιστικό Απαισιόδοξο Τάσεων Παράµετροι Ενίσχυση της διεθνής ανταγωνιστικότητας της ΕΕ Ισόρροπη ανάπτυξη των περιφερειών ιεύρυνση της ΕΕ (15-28) & - + Εξέλιξη πολιτικών ΕΕ (περιφερειακή πολιτική, περιβάλλοντος, έρευνας και καινοτοµίας) Ε.2.3. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Σενάριο I. Ριζοσπαστικό (Εξισορρόπηση της σχέσης κέντρου περιφέρειας-ποιοτική βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος της Αθήνας - Αττικής). Το πρώτο ριζοσπαστικό σενάριο αναφέρεται στην θετική /αισιόδοξη εξέλιξη των ευνοϊκών υφιστάµενων τάσεων όπου η χωρική ισορροπία στον ελλαδικό χώρο συµβαδίζει µε την ανάδειξη του περιβάλλοντος της Αθήνας Αττικής και µε την ενίσχυση της διεθνοποίησης των δραστηριοτήτων της. Συγκεκριµένα, η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ και η υιοθέτηση αποτελεσµατικών ρυθµίσεων στο θεσµικό πεδίο (πολιτική ανάπτυξης, δηµοσιονοµική πολιτική, εργασιακές σχέσεις και πολιτική αγοράς εργασίας) επιφέρει σηµαντική αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας. Το συνολικό παραγωγικό πρότυπο της χώρας µεταβάλλεται (περιορισµός διαρθρωτικών προβληµάτων, βελτίωση του δυϊσµού της ελληνικής οικονοµίας ως προς τη µορφή των επιχειρήσεων κατά κλάδο, ορθολογικότερη οργάνωση των επιχειρήσεων) οδηγώντας σε σηµαντική αύξηση των επενδύσεων που, τελικά, δηµιουργεί και νέες θέσεις απασχόλησης µε αποτέλεσµα τον περιορισµό της ανεργίας και αύξηση της απασχόλησης και των εισοδηµάτων στον περιφερειακό χώρο. Από την άλλη µεριά στο ριζοσπαστικό αυτό σενάριο, η Αθήνα αποτελεί µακροπρόθεσµα κύρια περιφερειακή µητρόπολη του Μεσογειακού χώρου όπου συγκεντρώνονται δραστηριότητες αιχµής της παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας. Από την πλευρά αυτή υφίσταται ενίσχυση της επιρροής της µητροπολιτικής περιοχής της Αττικής στον εθνικό χώρο. Η κυριαρχία όµως σε καµία περίπτωση δεν αναιρεί την εξισορρόπηση των σχέσεων στο ελληνικό χώρο αφού η εν λόγω συγκέντρωση δεν οδηγεί σε φαινόµενα αποµύζησης της περιφέρειας. Αντίθετα συµβάλλει στην δηµιουργία εξισορρόπησης των χωρικών αντιθέσεων καθώς ενισχύονται τα φαινόµενα διάχυσης της ανάπτυξης από το διεθνοποιηµένο κέντρο στην περιφέρεια. Η ανάπτυξη των υποδοµών, η βελτίωση της προσπελασιµότητας και η συµπληρωµατικότητα στα πρότυπα απασχόλησης οδηγούν στον µετασχηµατισµό του ιεραρχηµένου συστήµατος αστικών κέντρων της χώρας σε ένα σύστηµα όπου οι ιεραρχίες συµπληρώνονται και µε δικτυώσεις, ενώ οι περιοχές της υπαίθρου οργανώνονται γύρω από τα µικρότερα αστικά κέντρα τους. Τα αστικά κέντρα της χώρας υιοθετούν συµπληρωµατικούς αναπτυξιακούς ρόλους π.χ µητροπολιτικές περιοχές διεθνούς εµβέλειας, περιφερειακά αστικά κέντρα κτλ... Στο παρόν σενάριο, δηλαδή, η σχέση κέντρου και περιφέρειας, καθώς αναπτύσσεται δυναµικά και στα δύο της σκέλη, βελτιώνεται προς όφελος της περιφέρειας καθώς διαµορφώνεται µια κατάσταση ισορροπίας. Η αποκεντρωτική και περιφερειακή πολιτική ολοκληρώνονται επιτυχώς σε µεγάλο βαθµό. Οι περιφερειακές αρχές ενισχύονται µε εξειδικευµένο ανθρώπινο δυναµικό και ίδιους πόρους, υιοθετούν νέες επιχειρηµατικές µορφές συνεργασίας διαφορετικών φορέων µε αποτέλεσµα την ενίσχυση των συµµετοχικών διαδικασιών και την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή αναπτυξιακών στρατηγικών. Παράλληλα στο ίδιο αυτό σενάριο κυριαρχούν οι τάσεις που σχετίζονται µε την σηµαντική ποιοτική αναβάθµιση του αστικού περιβάλλοντος, σταθεροποίησης της πληθυσµιακής συγκέντρωσης, ευνοϊκότερη δηµογραφική σύνθεση του πληθυσµού, επίτευξη κοινωνικής συνοχής της Αθήνας- Αττικής γεγονός που συντείνει στην ισχυρή ελκτικότητά του ως τόπου εγκατάστασης επιχειρήσεων και υπηρεσιών σε βαθµό που δεν εγείρει όµως κινδύνους για το αστικό περιβάλλον. Σενάριο ΙΙ: Ρεαλιστικό (διόρθωση τάσεων) 191

12 Το δεύτερο εναλλακτικό σενάριο για την θέση της Αθήνας Αττικής στο εθνικό χώρο αποτελεί ρεαλιστικότερη προσέγγιση κυρίως στο µεσοπρόθεσµο χρονικό διάστηµα. Οι τάσεις που ενισχύουν την πληθυσµιακή, οικονοµική, πολιτιστική κυριαρχία της Αττικής-Αθήνας στο ελλαδικό χώρο περιορίζονται /µέσω διορθωτικών παρεµβάσεων / µεν αλλά σε µικρότερο βαθµό σε σχέση µε το πρώτο σενάριο. Σύµφωνα µε τη λογική του σεναρίου αυτού η κυριαρχία της Αθήνας Αττικής στον εθνικό χώρο περιορίζεται σταδιακά χωρίς όµως αυτό να συµβαδίζει µε την επίτευξη ισόρροπης χωρικής ανάπτυξης του ελλαδικού χώρου. Ο διεθνής ρόλος της Αθήνας εµφανίζει διττή επιρροή. Από τη µια µεριά ενισχύει σηµαντικά την κυριαρχία της Αθήνας Αττικής στο Ελλαδικό χώρο καθώς αυξάνεται η συγκέντρωση δραστηριοτήτων και υψηλά εξειδικευµένου ενεργού πληθυσµού. Από την άλλη µεριά όµως ενεργοποιεί την διαδικασία ανάδειξης συµπληρωµατικών ρόλων διεθνής εµβέλειας και για άλλα αστικά κέντρα της χώρας π.χ Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο ως πύλες-εισόδου στην Χώρα, Σύµφωνα µε αυτό το σενάριο, οι θετικές επιπτώσεις των σχεδιαζόµενων και πραγµατοποιούµενων έργων στην Αθήνα και την περιφέρεια είναι σηµαντικές, όµως εξακολουθούν να είναι περιορισµένες σε σχέση µε το προηγούµενο σενάριο. Ανάλογη είναι και η αποτελεσµατικότητα της αποκεντρωτικής, χωροταξικής και περιφερειακής πολιτικής. Η συµβολή των θεσµικών ρυθµίσεων (δηµοσιονοµική πολιτική, εργασιακές σχέσεις και πολιτική στην αγορά εργασίας) για την διάχυση της ανάπτυξης εµφανίζεται παροδικά ασυνεπής ως προς τους επιδιωκόµενους στόχους. Οι υποδοµές αναπτύσσονται και βελτιώνεται η προσπελασιµότητα και η ποιότητα ζωής στον περιφερειακό χώρο. Τα θετικά αποτελέσµατα όµως συγκεντρώνονται σε µεγαλύτερο βαθµό στη Θεσσαλονίκη, στα δευτερεύοντα αστικά κέντρα της χώρας και ορισµένες άλλες περιοχές που διαθέτουν κατά τοµέα συγκριτικά πλεονεκτήµατα. Η πολιτιστική και η κοινωνική υποδοµή είναι σαφώς ενισχυµένη στο περιφερειακό χώρο αλλά και πάλι η Αθήνα εµφανίζει υπεροχή. Το αστικό σύστηµα της χώρας µεταβάλλεται χωρίς να οργανωθεί σε ένα πλήρες δίκτυο διαµορφώνοντας µερικά τµήµατα δικτύου σε άµεση σχέση µε τη Θεσσαλονίκη και τα άλλα δευτερεύοντα αστικά κέντρα της χώρας. Οι περιοχές της υπαίθρου και τα τοπικά αστικά κέντρα των περιοχών αυτών δεν ολοκληρώνονται στο αστικό σύστηµα της χώρας, αλλά εξαρτώνται από αυτό. Αν και βελτιώνονται οι όροι κατοίκησης και ανάπτυξης επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια η σχέση κέντρου και περιφέρειας βελτιώνεται αλλά µε αργούς ρυθµούς χωρίς να εµφανίζονται οι θεαµατικές µεταβολές που προβάλλει το πρώτο σενάριο. Σενάριο ΙΙΙ. Τάσεων (συνέχεια της υφιστάµενης κατάστασης ) Η ανάπτυξη των υποδοµών εξελίσσεται όπως προβλέπεται στο Γ ΚΠΣ ενώ η δυναµική αυτή συνεχίζεται στο σύνολο του χρονικού ορίζοντα της συγκεκριµένης θεώρησης. Παρόλα αυτά η δυναµική της σχέσης κέντρου και περιφέρειας αν και βελτιώνεται στα ζητήµατα ποιότητας ζωής δεν αλλάζει στα θέµατα παραγωγής. Τα πλεονεκτήµατα της οικονοµικής συγκέντρωσης ενισχύουν την οικονοµία της Αττικής σε σχέση µε την οικονοµία της χώρας. Εξαίρεση ίσως περιορισµένης κλίµακας αποτελεί η Θεσσαλονίκη. Όλοι οι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την σχέση περιφέρειας και κέντρου δεν διαφοροποιούνται σηµαντικά (πχ διάρθρωση παραγωγής, περιβάλλον, πολιτισµός, θεσµικές ρυθµίσεις κτλ) µε αποτέλεσµα οι περιφερειακές ανισότητες είτε δεν περιορίζονται είτε αυξάνονται σχετικά. Τα λοιπά αστικά κέντρα διατηρούν την ιεραρχηµένη σχέση τους στο συνολικό αστικό σύστηµα της χώρας, ενώ δικτυώσεις δηµιουργούνται στους τοµείς που κατευθύνει αποτελεσµατικά το κράτος. Σενάριο ΙV: Αρνητικό / Περιορισµένης ανάπτυξης (περαιτέρω ανάπτυξη των αρνητικών τάσεων) Στο παρόν σενάριο οι παράγοντες επιδρούν αρνητικά στην επίτευξη της χωρικής ισορροπίας στον εθνικό χώρο αλλά και στην ποιοτική αναβάθµιση του αστικού χώρου της Αθήνας-Αττικής. Η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ δεν συνοδεύεται από την αναµενόµενη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονοµίας ενώ συνεχίζουν να υφίσταται τα διαρθρωτικά προβλήµατα της οικονοµίας της χώρας. Η επιλογή της χωροθέτηση των δραστηριοτήτων εξακολουθεί να ευνοεί το κέντρο έναντι της περιφέρειας (οι παραγωγικές δραστηριότητες στην περιφέρεια συνδέονται µόνο µε ορισµένα συγκριτικά πλεονεκτήµατα ουσιαστικά των περιαστικών περιοχών λίγων δυναµικών µεγάλων αστικών κέντρων). Η φιλελευθεροποίηση των αγορών και ο περιορισµός των δραστηριοτήτων του δηµοσίου περιορίζουν σηµαντικά τις δυνατότητες άσκησης οικονοµικής πολιτικής µε συνέπεια την όλο και µεγαλύτερη αδυναµία ελέγχου και εξελίξεων στο χώρο. Η άσκηση των κρατικών πολιτικών δεν είναι 192