ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ MBA ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ MBA ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις : Ελλάδα Σλοβακία Συγκριτική Μελέτη ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΛΑΜΠΟΥ ΑΝΔΡΙΑΝΑ (Α.Μ. 286) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Kος ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΑΤΡΑ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2016 [1]

2 Ευχαριστίες Η παρούσα διπλωματική εργασία ολοκληρώθηκε με επιτυχία χάρη στη πολύτιμη συμβολή των καθηγητών μου κ. Οικονομάκη Γεώργιου και κ. Ανδρουλάκη Γεώργιου. Το προσωπικό ενδιαφέρον που επέδειξαν καθόλη τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής καθώς και η καθοδήγηση τους στη μελέτη και στην άντληση των δεδομένων με βοήθησαν στη κατανόηση εννοιών άμεσα συνυφασμένων με τη παρούσα εργασία. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για τη στήριξη που μου παρείχε όλα αυτά τα ακαδημαϊκά μου χρόνια και μέχρι την πετυχημένη ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών σπουδών μου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φίλους μου για τη συμπαράσταση τους όλο αυτό το διάστημα της ενασχόλησης μου με τη παρούσα διπλωματική εργασία. [2]

3 Περίληψη Στόχος της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση βασικών μακροοικονομικών παραγόντων που πιθανόν επηρεάζουν τις εισροές ΞΑΕ στη Σλοβακία και την Ελλάδα. Οι χώρες αυτές δεν θεωρούνται οι πλέον ανεπτυγμένες οικονομίες στην ΕΕ, ωστόσο έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την οικονομική διάρθρωση και το ύψος των εισροών άμεσων ξένων επενδύσεων. Αυτές οι διαφορές θέτουν το θεωρητικό ζήτημα της ομοιότητας ή της διαφοροποίησης των παραγόντων που επηρεάζουν τις εισροές ΞΑΕ σε χώρες που δεν ανήκουν στις αναπτυγμένες χώρες της ΕΕ. Συγκεκριμένα, η Σλοβακία είναι μια οικονομία σε μεταβατικό στάδιο, μέλος της ΕΕ και ΟΝΕ που δε φαίνεται να επηρεάζεται σοβαρά από την οικονομική κρίση. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα, η οποία είναι μέλος της ΕΕ από το 1981 και της ΟΝΕ από το 2001, βρίσκεται σε έντονη οικονομική ύφεση από το Με βάση τα στοιχεία που προέρχονται από διεθνείς οργανισμούς, διερευνούμε πώς επηρεάζονται οι άμεσες ξένες επενδύσεις από βασικούς μακροοικονομικούς παράγοντες, όπως η αύξηση του ΑΕΠ, ο πληθωρισμός, η ανεργία, το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και η συναλλαγματική ισοτιμία. Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι οι εισροές ΑΞΕ κάθε χώρας επηρεάστηκαν διαφορετικά από κάθε παράγοντα. Συνοψίζοντας ορισμένα από αυτά τα αποτελέσματα, μπορούμε να πούμε ότι: Ο υψηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Σλοβακίας φαίνεται να έχει επωφεληθεί από τη θέση τους ως παραλήπτες εισροών άμεσων ξένων επενδύσεων, γεγονός που δεν επαληθεύεται στην περίπτωση της Ελλάδας. Η αύξηση των εισροών άμεσων ξένων επενδύσεων στη Σλοβακία μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στη σχέση μεταξύ μισθών και παραγωγικότητας, ενώ στην περίπτωση της Ελλάδας δε φαίνεται να υπάρχει σχέση μεταξύ αυτών των μεταβλητών. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δε φαίνεται να ευνοεί τις άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα και επιδεινώνει περαιτέρω τις εμπορικές τους ισορροπίες, ενώ στην περίπτωση της Σλοβακίας η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν φαίνεται να βελτιώνει το εμπορικό της ισοζύγιο. Λέξεις-κλειδιά: Εισροές ΞΑΕ, Μακροοικονομικοί Παράγοντες, Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση [3]

4 Abstract The aim of this paper is to investigate key macroeconomic factors that may affect FDI inflows in Slovakia and Greece. These countries are not considered to be the most developed economies in the EU, however they have different characteristics in terms of their economic structure and level of FDI inflows. These differences pose the theoretical question of similarity or differentiation of the factors that affect FDI inflows in countries that do not belong to the developed core countries of the EU. More specifically, Slovakia is also an economy in transition, both a member of the EU and EMU which seems not to be severely affected from the economic crisis. Greece on the other hand, which is a country member of the EU from 1981 and of the EMU from 2001, is under a severe economic depression since Based on secondary data derived from international organizations, we analyze how FDI are affected by basic macroeconomic factors, such as GDP growth, inflation, unemployment, unit labour costs and exchange rate policy. Our results indicate that each country s FDI inflows were affected differently by each factor. Summarizing some of these results, we can say that: The high economic growth rate of Slovakia seems to have benefited their position as receivers of FDI inflows, a fact that is not verified in the case of Greece. The increase in FDI inflows in Slovakia can be attributed partly to the relationship between salaries and productivity, while in the Greece case there seems to be no relationship between these variables. European integration does not seem to favor FDI Greece and further more exacerbates their trade balances, while in the case of Slovakia the European integration doesn t seem to improve the trade balance. Keywords: FDI inflows, Macroeconomic Factors, European Integration [4]

5 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 2 Περίληψη... 3 Abstract... 4 Εισαγωγή... 8 Κεφάλαιο 1: Θεωρητικό πλαίσιο: Προσέλκυση ΑΞΕ Η έννοια των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) Διαχρονική εξέλιξη άμεσων ξένων επενδύσεων Μορφές Άμεσων ξένων επενδύσεων Θυγατρική αποκλειστικής ιδιοκτησίας (Wholly Owned Subsidiary) Διεθνής Κοινοπρακτική Επιχείρηση (International Joint Venture) Μερική Εξαγορά (Partial Acquisition) Offshore εταιρία Το θεωρητικό πλαίσιο Βασικές κατηγορίες ΑΞΕ, εμπορικό ισοζύγιο και κεφαλαιακή κερδοφορία ΑΞΕ στις αναπτυγμένες χώρες, μισθοί και παραγωγικότητα της εργασίας Ο ανταγωνισμός για την εγχώρια αγορά και τα μέτρα προστασίας από τον ανταγωνισμό Πρώτες ύλες, χαμηλοί μισθοί και ΑΞΕ Οικονομίες συγκέντρωσης και οικονομικές ενοποιήσεις Άλλες μακροοικονομικές μεταβλητές που πιθανόν συνδέονται με τις ΑΞΕ ΑΕΠ και ΑΞΕ Πληθωρισμός και ΑΞΕ Ανεργία και ΑΞΕ Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, εμπορικό ισοζύγιο και ΑΞΕ 34 Κεφάλαιο 2: Ελλάδα Σλοβακία: Ιστορικό πλαίσιο, μακροοικονομικά μεγέθη & ΑΞΕ Ελλάδα Ιστορικό πλαίσιο - Οικονομική & Πολιτική εξέλιξη της χώρας Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην Ελλάδα κατά τη χρονική περίοδο Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη & ΑΞΕ στην Ελλάδα ΑΕΠ & ΑΞΕ Πληθωρισμός & ΑΞΕ Ανεργία & ΑΞΕ Οικονομίες συγκέντρωσης & ΑΞΕ...61 [5]

6 Μισθοί, Παραγωγικότητα Εργασίας και Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας Συναλλαγματική Ισοτιμία και ΑΞΕ Σλοβακία Ιστορικό πλαίσιο - Οικονομική & Πολιτική εξέλιξη της χώρας Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στη Σλοβακία κατά τη χρονική περίοδο Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη &ΑΞΕ στη Σλοβακία ΑΕΠ & ΑΞΕ Πληθωρισμός & ΑΞΕ Ανεργία & ΑΞΕ Οικονομίες Συηκέντρωσης & ΑΞΕ Μισθοί, Παραγωγικότητα Εργασίας και Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας Συναλλαγματική Ισοτιμία και ΑΞΕ ΑΞΕ σε ΕΛΛΑΔΑ και ΣΛΟΒΑΚΙΑ: Σύγκριση μακροοικονομικών μεγεθών στην εξέλιξη των ΑΞΕ Κεφάλαιο 3: Εθνική Προέλευση ΑΞΕ και Κλαδική Κατανομή ΑΞΕ σε Ελλάδα και Σλοβακία Εθνική Προέλευση ΑΞΕ και Κλαδική Κατανομή ΑΞΕ στην Ελλάδα Κλαδική Κατανομή ΑΞΕ Εθνική Προέλευση των ΑΞΕ ΑΞΕ και Ισοζύγια Εθνική Προέλευση ΑΞΕ και Κλαδική Κατανομή ΑΞΕ στη Σλοβακία Κλαδική Κατανομή ΑΞΕ Εθνική Προέλευση των ΑΞΕ ΑΞΕ και Ισοζύγια Κλαδική κατανομή και Εθνική προέλευση ΑΞΕ σε ΕΛΛΑΔΑ και ΣΛΟΒΑΚΙΑ: Σύγκριση136 Κεφάλαιο 4: Εισαγωγές - Εξαγωγές Εισαγωγές Εξαγωγές Ελλάδας Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών στην Ελλάδα Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών στην Ελλάδα Εμπορικοί Εταίροι Ελλάδας Δομή Εξαγωγών και Εισαγωγών εμπορευμάτων στην Ελλάδα Εισαγωγές και εξαγωγές Σλοβακίας [6]

7 4.2.1 Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών στη Σλοβακία Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών στη Σλοβακία Εμπορικοί Εταίροι Σλοβακίας Δομή Εξαγωγών και Εισαγωγών εμπορευμάτων στη Σλοβακία Κεφάλαιο 5: Συμπεράσματα - Σύγκριση Βιβλιογραφία [7]

8 Εισαγωγή Αξιολογώντας τις προσεγγίσεις που έχουν διατυπωθεί για τις ΑΞΕ θα αξιολογηθούν οι πιθανοί παράγοντες που καθορίζουν την πραγματοποίηση ή μη άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) και την ανάπτυξη δύο χωρών, της Ελλάδας και της Σλοβακίας. Η συγκριτική διερεύνηση γίνεται καθώς και οι δύο χώρες ακολουθούν κατά μία έννοια μία κοινή πορεία με την είσοδό τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη συνέχεια στην Νομισματική Ένωση. Ωστόσο οι δύο χώρες ακολουθούν αντίστροφες δυναμικές ως χώρες αποδέκτες ΑΞΕ επιβεβαιώνοντας την άποψη περί μετατόπισης των ΑΞΕ από το Νότο και τα Βαλκάνια προς την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Παρακάτω αποτυπώνεται η γενική εικόνα των δύο χωρών πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά και καταγράφονται οι μακροοικονομικοί παράγοντες, οι οποίοι και διαμόρφωσαν την πορεία των ΑΞΕ και τη συμπεριφορά του ξένου κεφαλαίου έναντι της ελληνικής και της σλοβάκικης οικονομίας. [8]

9 Κεφάλαιο 1 : Θεωρητικό πλαίσιο: Προσέλκυση ΑΞΕ 1.1 Η έννοια των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) Ο κύριος στόχος των επιχειρήσεων είναι η συνεχής απόκτηση πρόσθετου κέρδους. Η πρόσθετη καπιταλιστική κερδοφορία ωθεί τις επιχειρήσεις να εισέλθουν σε ξένες αγορές, προκειμένου να εμπλακούν και να αναλάβουν οικονομική δραστηριότητα, ξεπερνώντας ακόμα και την εγχώρια αγορά στην οποία αρχικά δραστηριοποιούνται. Κατά κανόνα οι εξαγωγές και οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι οι τρόποι που ακολουθούν οι επιχειρήσεις για την επίτευξη αυτού του στόχου. Σύμφωνα με τον ορισμό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (2003) οι ΑΞΕ είναι μια κατηγορία διεθνών επενδύσεων που αντικατοπτρίζει τους οικονομικούς στόχους του άμεσου επενδυτή σε μια επιχείρηση που λειτουργεί σε μια άλλη οικονομία. Στόχος του επενδυτή είναι να αποκτήσει μια αποτελεσματική φωνή στη διαχείριση της επιχείρησης και να διασφαλίσει την ύπαρξη μιας μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ αυτού και των επιχειρήσεων της άμεσης επένδυσης. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ο.Ο.Σ.Α. (2008) άμεση ξένη επένδυση είναι η επένδυση σε ξένες αγορές / χώρες όχι μόνο κεφαλαίου αλλά και τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού. Μία τέτοιου είδους επένδυση αποτελεί σημαντικό μέσο στην προσπάθεια μιας επιχείρησης που εδρεύει σε μια οικονομία να επενδύσει και να καθιερωθεί σε κάποια άλλη οικονομία παγκοσμίως, είτε αποκτώντας μετοχές μίας ξένης επιχείρησης είτε ιδρύοντας μία νέα επιχείρηση (επιχείρηση άμεσης επένδυσης). Οι ΑΞΕ με αυτόν τον τρόπο δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης άμεσων, σταθερών και μακροχρόνιων σχέσεων μεταξύ οικονομιών, οι οποίες υπό συνθήκες δύνανται να βελτιώσουν την ανταγωνιστική θέση και του επενδυτή και του αποδέκτη στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη. Σύμφωνα μάλιστα με τον Lιpsey (2003) μπορεί κανείς να προσεγγίσει τις ΑΞΕ από δύο σκοπιές, τη μακροοικονομική και τη μικροοικονομική. Η πρώτη προσεγγίζει τις ΑΞΕ ως ροή κεφαλαίου εκτός συνόρων της μητρικής εταιρίας, ενώ η δεύτερη εξετάζει τα κίνητρα αλλά και τις επιπτώσεις μιας τέτοιας επένδυσης και προς τις δύο πλευρές. Το κίνητρο του επενδυτή, ο οποίος μπορεί να είναι η μητρική εταιρία, μία θυγατρική εταιρία, ένας όμιλος εταιριών ή σε ορισμένες περιπτώσεις το κράτος, είναι [9]

10 πέραν της επένδυσης κεφαλαίου με στόχο την απόδοση κερδών, η διασφάλιση σημαντικής επιρροής στη διαχείριση της άμεσης επένδυσης. Για να θεωρηθεί μία επένδυση ως ΑΞΕ θα πρέπει ο άμεσος επενδυτής να κατέχει τουλάχιστον το 10% των ψήφων στη διοίκηση της επιχείρησης άμεσης επένδυσης δίνοντάς του πρόσβαση και συμμετοχή στην οικονομική και διοικητική διαχείρισή της (Ο.Ο.Σ.Α., 2008). Αυτή είναι και η σημαντικότερη διαφορά μιας ΑΞΕ και μιας έμμεσης επένδυσης. Οι στόχοι του επενδυτικού χαρτοφυλακίου (έμμεση επένδυση) είναι διαφορετικοί από εκείνους των άμεσων επενδύσεων. Σε μία τέτοιου είδους επένδυση, οι επενδυτές δεν αναμένουν να επηρεάσουν τη διαχείριση της επιχείρησης συμμετέχοντας είτε στην παραγωγική δραστηριότητα και στην διοίκηση είτε στον έλεγχο και την διαχείριση των πόρων της χώρας υποδοχής. Η έμμεση επένδυση έχει καθαρά κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου οι έμμεσες επενδύσεις λόγω της έλλειψης σταθερότητας και μονιμότητας δε θεωρούνται οι πλέον σημαντικές μορφές επένδυσης. Αντίθετα οι ΑΞΕ παρόλο που εμπεριέχουν ρίσκο στην υλοποίησή τους αποτελούν μία από τις πιο διαδεδομένες στρατηγικές επένδυσης. Είναι προφανές ότι οι ΑΞΕ μπορούν να επηρεάσουν τους ρυθμούς ανάπτυξης και την πρόοδο της οικονομίας και να επιφέρουν σημαντικά οικονομικά οφέλη τόσο στη χώρα υποδοχής όσο και στη χώρα επένδυσης. Είναι όμως τα οφέλη αυτά, συγκρινόμενα με το κόστος και το ρίσκο της επένδυσης, αρκετά προκειμένου και οι δύο πλευρές να επιδιώκουν ένα τέτοιο εγχείρημα; Oι ΑΞΕ ευνοούν την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της καινοτομίας, την εκμετάλλευση φυσικών πόρων και τη διάχυση τεχνογνωσίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Παπαγεωργίου αρκετές μελέτες (Findlay,1978, De Gregorio, 1992, Blomstrom et al., 1992, Blomstrom et al., 1994, Sanchez- Robles, 1998, Baldwin et al., 1999, Zhang, 2001, Bende-Nabende & Ford, 1998, Bang Vu & Noy, 2009 όπως παρατίθεται στην Παπαγεωργιου,2013: 24) υποστηρίζουν ότι οι θετικές αυτές επιρροές των ΑΞΕ δίνουν τη δυνατότητα για αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και για τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Ως εκ τούτου πολλές αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες είτε μέσω των επιχειρήσεων τους είτε μέσω των κυβερνήσεων τους, αναζητούν τρόπους και πρακτικές προκειμένου να προσελκύσουν ΑΞΕ, να εκμεταλλευτούν την εξωτερική αυτή πηγή χρηματοδότησης αλλά και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων αγορών. [10]

11 1.2 Διαχρονική εξέλιξη άμεσων ξένων επενδύσεων Ο ρόλος των επενδύσεων, κυρίως των ΑΞΕ, στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης αποτέλεσε σημείο αμφισβήτησης μεταξύ των οικονομολόγων ιδίως τα πρώτα χρόνια εμφάνισής τους. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι οι ΑΞΕ συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και τη συνεργασία μεταξύ των χωρών σε αντίθεση με μειοψηφία οικονομολόγων που εστίασαν στους πιθανούς κινδύνους εκμετάλλευσης των τοπικών και μη ανεπτυγμένων αγορών χωρίς επαρκές αντιστάθμισμα (ΟDI, 2006). Παραδοσιακά οι κυρίαρχοι παίκτες - επενδυτές των ΑΞΕ είναι οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες αναλαμβάνουν αρχικά τις διασυνοριακές συναλλαγές και δραστηριότητες (Ο.Ο.Σ.Α., 2008). Οι δραστηριότητες αυτές μεταξύ των μητρικών πολυεθνικών και των θυγατρικών τους εμφανίζονται τη δεκαετία του 1830, κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και σε επενδύσεις από την Ευρώπη στις ΗΠΑ σε περιορισμένο ωστόσο εύρος (Γαλάνης, 2013). Την περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου πολέμου ( ) παρατηρήθηκε αύξηση των ΑΞΕ με τα 2/3 των παγκόσμιων ξένων επενδύσεων να επενδύεται σε αναπτυσσόμενες χώρες και οικονομίες (ODI, 2006). Η αύξηση αυτή οφείλεται στην πρόθεση των επενδυτών να υπερπηδήσουν τους δασμούς που εμφανίζονταν σε τοπικές αγορές, εκμεταλλευόμενοι παράλληλα την ανάπτυξη της μεταποίησης, του εμπορίου και των μεταφορών που άνθιζαν εκείνη την περίοδο. Σύμφωνα με το Γαλάνη (2013) οι άμεσες ξένες επενδύσεις προέρχονται πρωτίστως από τις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη και τοποθετούνται κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Την επόμενη περίοδο και μέχρι το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου συνεχίζεται η ανοδική τάση των ΑΞΕ σε μικρότερο ωστόσο βαθμό, καθώς βρίσκουν αντίσταση από τα οργανωμένα καρτέλ γεγονός που περιορίζει την τάση αυτή. Σύμφωνα με τους Κοκκίνου και Ψυχάρη (2004) και αυτή την περίοδο οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι οι πλέον δημοφιλείς χώρες επένδυσης, με αυξημένες επενδύσεις σε Λατινική Αμερική και Ασία. Ταυτόχρονα οι ΑΞΕ στον Ευρωπαϊκό χώρο παραμένουν σε αυξημένα επίπεδα, εξαιρουμένων των επενδύσεων της Γερμανίας λόγω της εμπόλεμης κατάστασης. Συγκεκριμένα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου η Μ. Βρετανία παρέμενε η σημαντικότερη χώρα προέλευσης κατέχοντας ποσοστό 38,9%, η [11]

12 Γαλλία κατείχε ποσοστό της τάξεως του 10%, ενώ το ποσοστό της Γερμανίας κατέρρευσε στο 1,3% λόγω του Α παγκοσμίου πολέμου (Παρατηρητήριο για την Κρίση, 2013). Η λήξη του Β Παγκοσμίου πολέμου ωστόσο, αποτελεί το σημείο εκκίνησης μιας ραγδαίας ανάπτυξης των πολυεθνικών επιχειρήσεων και κατ επέκταση και των άμεσων ξένων επενδύσεων, οι οποίες ξεπερνούν πλέον τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου. Κύρια πηγή επενδύσεων αποτελούν οι ΗΠΑ που έχουν πληγεί λιγότερο από τις καταστροφές του πολέμου και οι οποίες τοποθετούν τα κεφάλαιά τους κυρίως στην ευρωπαϊκή αγορά. Η αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο είναι ότι πλέον οι ΑΞΕ στοχεύουν στις ανεπτυγμένες χώρες (Γαλάνης, 2013). Αξίζει να επισημάνουμε ότι μετά το 1960 οι άμεσες ξένες επενδύσεις εξαπλώνονται παγκόσμια και δεν αποτελούν πλέον αποκλειστική στρατηγική των χωρών του ΟΟΣΑ. Συγκεκριμένα από στοιχεία που προκύπτουν από την Unctad για τις χώρες εντός και εκτός ΟΟΣΑ, διαπιστώνεται αύξουσα τάση των εισροών ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου από το 1960 και έπειτα. Ενδεικτικά οι εισροές ΑΞΕ για το 1970 για χώρες εκτός του ΟΟΣΑ αποτελούν το 4% του παγκόσμιου συνόλου ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2001 είναι 9% και το 2014 είναι 21%. Σύμφωνα μάλιστα με την έκθεση World Investment Report του 1991 οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ γεγονός που αποδεικνύει τη βαρύτητα τους στην παγκόσμια αγορά. Μελετώντας σε ένα ιστορικό πλαίσιο τη διαχρονική πορεία των ΑΞΕ και σύμφωνα με τη μελέτη του ODI (2006) διαπιστώνονται σημαντικές διακυμάνσεις στην πάροδο του χρόνου, με τις πολιτικές και εμπορικές στρατηγικές να επηρεάζουν την εξέλιξη των ΑΞΕ. Συγκεκριμένα η σύνθεση των άμεσων ξένων επενδύσεων μετατοπίζεται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των ΗΠΑ. Την περίοδο του Α Παγκοσμίου Πολέμου το 70% των ΑΞΕ των ΗΠΑ επενδύεται σε αναπτυσσόμενες χώρες στους κλάδους της γεωργίας και της εξόρυξης πετρελαίου, το 26% αυτών στον τομέα των υπηρεσιών και μόλις το 1% στη μεταποίηση. Τα αντίστοιχα ποσοστά στα τέλη της δεκαετίας του 90 είναι 14%, 59% και 27% αντίστοιχα, γεγονός που δείχνει τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την εκμετάλλευση φυσικών πόρων στην παροχή υπηρεσιών και στη μεταποίση αλλά και τη φθίνουσα πορεία του πρωτογενούς τομέα (ΟDI, 2006). Διευρύνοντας το παραπάνω [12]

13 παράδειγμα και μελετώντας την εξέλιξη της παγκόσμιας αγοράς και των ΑΞΕ σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, διαπιστώνουμε ότι τη δεκαετία του 1990 οι ΑΞΕ εστιάζουν στον κλάδο των υπηρεσιών ενώ στις αρχές του 20 ου αιώνα επικεντρώθηκαν σε εφαρμογές έρευνας και ανάπτυξης. Ταυτόχρονα οι πολιτικές (κυβερνητικές ή εμπορικές) που ακολουθεί μία αγορά επηρεάζουν σημαντικά την πορεία και την ανάπτυξη των ΑΞΕ. Στρατηγικές συμμαχίες, διασυνοριακές συγχωνεύσεις και εξαγορές, ιδιωτικοποιήσεις ακόμα και οικονομικές ενοποιήσεις, τα οποία και θα αναλυθούν εκτενώς παρακάτω, επηρεάζουν την απόδοση των ΑΞΕ και κατ επέκταση την ανάπτυξη της οικονομίας. Το πλέον προφανές παράδειγμα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε ως στρατηγική οικονομικής ενοποίησης είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΕΕ ΟΝΕ). Ωστόσο η περίπτωση αυτή δεν αποτελεί μεμονωμένο παράδειγμα. Η σημασία των «οικονομιών συγκέντρωσης» στην πραγματοποίηση ΑΞΕ εντοπίζονται και στην Ασία, όπου αρχικά οι περισσότερες επενδύσεις ασιατικών επιχειρήσεων τοποθετούνταν στην ασιατική αγορά. Οι εμπορικές στρατηγικές από την άλλη πλευρά είναι αυτές που καταφέρνουν να συγκεντρώνουν κατά κύριο λόγο ΑΞΕ του ίδιου κλάδου. Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές ασιατικές χώρες έχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν ΑΞΕ στους τομείς των ηλεκτρονικών και των υφασμάτων, ενώ χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής προσελκύουν ΑΞΕ με στόχο την εκμετάλλευση φυσικών πόρων (ODI, 2006). Αντίστοιχα σε μερικές εκ των αναπτυσσόμενων χωρών, στις οποίες διατίθεται τεχνογνωσία και μάλιστα παρεχόμενη με ανταγωνιστικό κόστος, αναπτύσσονται ΑΞΕ στο χώρο της έρευνας και ανάπτυξης. Μία επιπλέον εμπορική πολιτική είναι η λεγόμενη «κάθετη εξειδίκευση» (ODI, 2006 του Feenstra, 1998). Η πρακτική αυτή ουσιαστικά αναφέρεται στον κατακερματισμό της παραγωγής και των υπηρεσιών και σε παγκοσμιοποίηση της διαδικασίας παραγωγής με στόχο πάντα την εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της κάθε αγοράς. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες ή οι βιομηχανίες ηλεκτρονικών αποτελούν ενδεικτικά παραδείγματα με τις εργασίες/τμήματα παραγωγής να μοιράζονται σε διαφορετικές επιχειρήσεις. Έχει αποδειχτεί ότι η πρακτική αυτή οδηγεί σε αύξηση του εμπορίου και σε ανάπτυξη των συνεργαζόμενων αγορών, γεγονός που ευνοεί και τις φτωχότερες οικονομίες. [13]

14 Όπως είναι προφανές, ο αυξημένος όγκος των ΑΞΕ που παρουσιάζεται τις τελευταίες δεκαετίες επηρεάζει σημαντικά την ανάπτυξη και την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας. Ωστόσο ο όγκος των ΑΞΕ δεν αποτελεί επαρκή ένδειξη για τη θετική ή αρνητική επίδραση αυτών και για τις προοπτικές ανάπτυξης που δημιουργούνται. Ως εκ τούτου θα πρέπει να αξιολογήσουμε τον τύπο και τα κίνητρα των ΑΞΕ, τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες αλλά και τα μακροοικονομικά χαρακτηριστικά της εκάστοτε επιχείρησης ή αγοράς, προκειμένου να αξιολογήσουμε τη συνεισφορά των ΑΞΕ στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη Μορφές Άμεσων ξένων επενδύσεων Θυγατρική αποκλειστικής ιδιοκτησίας (Wholly Owned Subsidiary) Σε αυτή τη μορφή ΑΞΕ η μητρική εταιρία ιδρύει μία θυγατρική σε μία νέα αγορά / χώρα. Η μητρική εταιρία είναι ο μοναδικός μέτοχος της νέας εταιρίας και κατ επέκταση αναλαμβάνει εξολοκλήρου τη διοίκηση και τη διαχείρισή της. Η θυγατρική δύναται να είναι είτε μία νέα επιχείρηση είτε μια υπάρχουσα επιχείρηση, η οποία εξαγοράστηκε εξ ολοκλήρου ή ένα μεγάλο ποσοστό του μετοχικού της κεφαλαίου της, προκειμένου να ελέγχεται πλήρως η διοίκηση και η διαχείρισή της (Χατζηδημητρίου, 2003). Η νέα αυτή εταιρίας ακολουθεί το νομικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής, ενώ ως ιδιοκτήτης δηλώνεται η μητρική εταιρία. Η μορφή αυτή των ΑΞΕ δίνει τη δυνατότητα στη μητρική εταιρία να σχεδιάζει και να υλοποιεί τις στρατηγικές της σε διεθνές και τοπικό επίπεδο, γεγονός που επιτυγχάνεται με τον πλήρη διοικητικό έλεγχο που ασκεί στη θυγατρική. Η μητρική εταιρία καρπώνεται το σύνολο των κερδών της θυγατρικής αλλά ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τις απαιτήσεις της νέας αγοράς, γεγονός που της προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των επιχειρήσεων που προσπαθούν να εισέλθουν στην τοπική αγορά μέσω εισαγωγών. Επίσης η αύξηση της παραγωγής προωθεί και τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας. Πολλοί ωστόσο είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι το οικονομικό κόστος αλλά και ο επιχειρηματικός κίνδυνος του συνόλου της επένδυσης αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για μία επένδυση. Μία εξίσου σημαντική παράμετρος είναι ότι μία θυγατρική πιθανόν απομονωθεί από την τοπική αγορά είτε λόγω διαφορετικής [14]

15 κουλτούρας είτε λόγω έλλειψης δικτύων (Χατζηδημητρίου, 2003). Ως εκ τούτου συχνά προτείνεται η θυγατρική αποκλειστικής ιδιοκτησίας με τη συμμετοχή (μειοψηφικό ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου) τοπικών συνεργατών Διεθνής Κοινοπρακτική Επιχείρηση (International Joint Venture) Διεθνής Κοινοπρακτική Επιχείρηση προκύπτει ύστερα από τη συνεργασία μιας ή περισσοτέρων ξένων επιχειρήσεων με μία ή περισσότερες τοπικές επιχειρήσεις προκειμένου να δημιουργηθεί στην τοπική αγορά μια νέα ή με στόχο την από κοινού εξαγορά μιας ήδη υπάρχουσας. Η συγκεκριμένη διαδικασία επιβάλει οι εταίροι να εισφέρουν κεφάλαια, στελεχικό δυναμικό, τεχνογνωσία και τεχνολογία. Τα εμπλεκόμενα μέρη συνεισφέρουν τον παραγωγικό εκείνο συντελεστή, στον οποίο και υπερτερούν (Παπαγεωργίου 2013). Ένα σημαντικό κίνητρο για μια τέτοιου είδους επένδυση αποτελεί η μείωση τόσο του επιχειρηματικού ρίσκου όσο και του οικονομικού κόστους. Ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα στην εταιρία να ξεπεράσει τα εμπόδια προσαρμογής και να εγκλιματιστεί στην κοινωνία, στον πολιτισμό και στην κουλτούρα της χώρας υποδοχής. Πρακτικά οι τοπικοί συνεργάτες έχουν όχι μόνο τις διασυνδέσεις και τα δίκτυα αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουν άριστα τα χαρακτηριστικά της χώρας. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς λόγους όπου και οι δύο πλευρές δίνουν κίνητρα για την ίδρυση αυτής της μορφής ΑΞΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι μία τέτοιου είδους ΑΞΕ διευκολύνει την ανάπτυξη κλίματος συνεργασίας ενώ βοηθά στην από κοινού αντιμετώπιση και αποτροπή εισόδου νέου ανταγωνιστή στην αγορά. Ωστόσο τα οικονομικά οφέλη μιας τέτοιας συνεργασίας δεν είναι αμελητέα, καθώς οι οικονομίες κλίμακας που δημιουργούνται, όπως επίσης και η δυνατότητα για χρηματοδότηση και επιμερισμού του κόστους στα εμπλεκόμενα μέρη αποτελεί βασικό πλεονέκτημα αυτής της μορφής ΑΞΕ. Από την άλλη πλευρά αυτή η μορφή ΑΞΕ δε διευκολύνει τη μητρική εταιρία να έχει τον απόλυτο έλεγχο διαχείρισης και διοίκησης. Συχνά οι διαφωνίες και οι διαφορές σε θέματα στρατηγικής προκαλούν εντάσεις που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και σε διάλυση της συνεργασίας. Η διαφορετική κουλτούρα, τα ήθη και τα έθιμα ανάμεσα στους εταίρους πιθανόν να διευκολύνουν τη διακοπή της συνεργασίας (Χατζηδημητρίου, 2003). [15]

16 Μερική Εξαγορά (Partial Acquisition) Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται ευρέως στις παγκόσμιες αγορές καθώς παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα των άλλων μορφών χωρίς ωστόσο να παρουσιάζει και τα μειονεκτήματα αυτών (Κοκκίννου, Ψυχάρης, 2004). Στη μερική εξαγορά η επιχείρηση αποκτά ένα ποσοστό μετοχικού κεφαλαίου μιας τοπικής επιχείρησης. Το ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου (πλειοψηφικό ή μειοψηφικό) είναι και αυτό που κρίνει τη δυνατότητα της μητρικής εταιρίας να ελέγχει τη διαχείριση της θυγατρικής εταιρίας. Πρακτικά ένα πλειοψηφικό ποσοστό μετοχικού κεφαλαίου δίνει το δικαίωμα στη μητρική εταιρία να διορίζει στελέχη σε κομβικής σημασίας θέσεις και να ελέγχει με αυτό τον τρόπο τη λειτουργία της επιχείρησης. Η μερική εξαγορά εμφανίζεται και με τη μορφή ανταλλαγής μετοχών. Η όποια μορφή συνεργασίας σε αυτό το πλαίσιο καθορίζεται από τη συμφωνία των εμπλεκόμενων μερών (Χατζηδημητρίου, 2003). Και οι δύο πλευρές προσπαθούν να αποκομίσουν οφέλη από ανταλλαγή ή μεταφορά τεχνογνωσίας, κοινή ανάπτυξη προϊόντων και χρήση των δικτύων που διαθέτει η κάθε πλευρά Offshore εταιρία Σύμφωνα με τον Μπιτζένη (όπως παρατίθεται στην Παπαγεωργίου, 2013) μία πλέον διαδεδομένη μορφή ΑΞΕ είναι η offshore εταιρία. Μία τέτοιου είδους εταιρία ιδρύεται σε χώρες / αγορές όπου η φορολογία είναι ιδιαιτέρως ευνοϊκή. Οι αποκαλούμενοι και ως φορολογικοί παράδεισοι προσελκύουν πλήθος επιχειρήσεων, με στόχο οι εργασίες και οι δραστηριότητες αυτών να γίνονται με την ελάχιστη δυνατή φορολογία. 1.4 Το θεωρητικό πλαίσιο Βασικές κατηγορίες ΑΞΕ, εμπορικό ισοζύγιο και κεφαλαιακή κερδοφορία Σύμφωνα με το Μπουχάριν (1991) η κύρια ερμηνευτική παράμετρος της επιλογής του κεφαλαίου να επενδύσει σε μια χώρα, με τη μορφή ΑΞΕ, είναι η απόκτηση ενός πρόσθετου κέρδους. Ο στόχος της πρόσθετης καπιταλιστικής κερδοφορίας βρίσκεται στη βάση ιδιαίτερων κινήτρων κίνησης του κεφαλαίου που υπηρετούνται μέσα από διαφορετικές κατηγορίες ΑΞΕ. Όπως αναφέρει και ο Οικονομάκης στο βιβλίο του «ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ» ανάλογα με τον [16]

17 προσανατολισμό, τη στόχευση και τα επιμέρους κίνητρά τους εντοπίζονται βασικές κατηγορίες ΑΞΕ, οι οποίες και παρατίθενται παρακάτω: ΑΞΕ για παραγωγή προϊόντων για την εγχώρια αγορά σε υποκατάσταση της εξαγωγής εμπορευμάτων του επενδυτή ή ισοδύναμα σε υποκατάσταση της εισαγωγής εμπορευμάτων στη χώρα αποδέκτη των ΑΞΕ ( local suppliers / horizontal investment / market-seeking FDI). Η συγκεκριμένη κατηγορία ΑΞΕ επιβεβαιώνει τη θεωρία του Busch (1992) για τις «προσανατολισμένες στην αγορά» ΑΞΕ. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η παραγωγή στο εξωτερικό φέρει σημαντικά πλεονεκτήματα και υποκαθιστά τις εξαγωγές. Τα βασικά κίνητρα για την υλοποίηση αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ είναι πρωτίστως η μείωση στα κόστη προσφοράς του προϊόντος στην εγχώρια αγορά και κατ επέκταση η απόκτηση πρόσθετου κόστους. Συγκεκριμένα τα κόστη αυτά οφείλονται κυρίως σε μέτρα προστατευτικής πολιτικής της χώρας υποδοχής, τα οποία συνήθως παρουσιάζονται με τη μορφή είτε επιβολής δασμών επί των εισαγόμενων προϊόντων, είτε υποτίμησης του εθνικού νομίσματος, είτε αφορούν στα κόστη μεταφοράς των εμπορευμάτων. Επιπλέον παρατηρείται ότι οι ΑΞΕ αυξάνονται όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση μεταξύ της χώρας που εξάγει και της χώρας υποδοχής. Το γεγονός αυτό αναφέρεται και από τον Lim (2001), ο οποίος αναφέρει ότι η τάση αυτή εξηγείται καθώς όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση μεταξύ των δύο χωρών τόσα περισσότερα είναι και τα κόστη μεταφοράς. Ταυτόχρονα το μέγεθος της αγοράς της χώρας υποδοχής παρουσιάζει θετική συσχέτιση με οικονομίες κλίμακας, γεγονός που οδηγεί σε μείωση του κόστους παραγωγής και επιφέρει αύξηση της κερδοφορίας. Ως εκ τούτου το μέγεθος της αγοράς προσελκύει τέτοιου είδους επενδύσεις. Σύμφωνα μάλιστα με μελέτη της ODI (2006) όπου ελέγχθηκαν τα ποσοστά των ΑΞΕ σε διάφορες χώρες, διαπιστώθηκε ότι η Αφρική κατέχει το 6% των ΑΞΕ σε παγκόσμιο επίπεδο από το 1980 με μικρές αυξομειώσεις αυτού του ποσοστού έως και σήμερα-. Αυτό αποδεικνύει ότι οι μεγάλες χώρες / περιφέρειες προσελκύουν πολλές ΑΞΕ, με δεδομένο το μέγεθος των αγορών τους. Ένα εξίσου [17]

18 χαρακτηριστικό παράδειγμα που προκύπτει από μελέτη της UNCTAD (2005) είναι η αξιολόγηση των εισροών ΑΞΕ διάφορων χωρών σε σύγκριση με το ΑΕΠ αυτών. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή οι εισροές ΑΞΕ των χωρών της Αφρικής νότια της Σαχάρας καλύπτει το 34% του ΑΕΠ αυτών. Τα αντίστοιχα ποσοστά για τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις ανεπτυγμένες είναι 28% και 21%, γεγονός που αποδεικνύει τη σημασία του μεγέθους της αγοράς για μία τέτοιου είδους επένδυση. Ένα επιπλέον κίνητρο αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ είναι η καλύτερη ικανοποίηση των απαιτήσεων service και τεχνικής υποστήριξης που συνεπάγεται η εγχώρια παραγωγή αντί της εισαγωγής εμπορευμάτων. Ταυτόχρονα δίνεται στη θυγατρική εταιρία η δυνατότητα να προσαρμόσει την παραγωγή της στις ιδιομορφίες και στις απαιτήσεις της εγχώριας αγοράς, γεγονός που θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο και δαπανηρό σε αντίθετη περίπτωση. Ως εκ τούτου, οι ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας αναμένεται να βελτιώσουν το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας αποδέκτη (Οικονομάκης κ.ά. 2006). ΑΞΕ για παραγωγή προϊόντων για μια τρίτη αγορά ή/και την παγκόσμια αγορά ( bridgehead/export platform investment / vertical investment / production cost-minimizing / raw material-seeking FDI). Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι προσανατολισμένες στα κόστη θεωρίες για τις ΑΞΕ ή οι κατά τον Busch (1992) θεωρίες μετακίνησης/μετατόπισης της παραγωγής για λόγους κόστους. Οι ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας υποστηρίζουν την αποκέντρωση των σταδίων παραγωγής και την μετατόπιση αυτών ή μέρος αυτών σε μέρη χαμηλού κόστους. Τα βασικά κίνητρα για τις ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας αφορούν κυρίως στη μείωση του κόστους των εισροών της διαδικασίας παραγωγής. Συγκεκριμένα οι χαμηλοί μισθοί, η πρόσβαση σε πρώτες ύλες, καθώς και η πρόσβαση σε κάποιες εξωτερικότητες (δέσμες ΑΞΕ σε μια τοποθεσία για παράδειγμα) αποτελούν σημαντικό κίνητρο για τέτοιου είδους ΑΞΕ. Ταυτόχρονα σύμφωνα με τον Οικονομάκη (2005) θα πρέπει να συνυπολογιστεί ο παράγοντας κόστος μεταφοράς [18]

19 και η γειτνίαση με τις χώρες-αγορές. Σε αυτή την κατηγορία ΑΞΕ το μέγεθος της αγοράς της χώρας υποδοχής δε παίζει ουσιαστικό ρόλο (Lim, 2001). Η κατηγορία αυτή των ΑΞΕ σχετίζεται θετικά με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής της επένδυσης εφόσον οι εξαγωγές της χώρας αυξάνονται (Οικονομάκης κ.ά., 2006). ΑΞΕ που διευκολύνουν την εισαγωγή προϊόντων του ξένου επενδυτή ( market- exploring FDI distributors ) ή ΑΞΕ δημιουργίας δικτύων διανομής για την εξαγωγή εγχώριων προϊόντων σε μια τρίτη αγορά ή/και την παγκόσμια αγορά. Η πρώτη εκδοχή αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ αποσκοπεί στην κάλυψη της εσωτερικής ζήτησης. Η λογική ωστόσο δεν ακολουθεί την πρώτη κατηγορία ΑΞΕ, καθώς στόχος αυτής της ΑΞΕ είναι η εισαγωγή προϊόντων και η δημιουργία και εκμετάλλευση τοπικών δικτύων διανομής και όχι η εγχώρια παραγωγή. Το πλεονέκτημα αυτής της ΑΞΕ είναι η καλύτερη ικανοποίηση πελάτη σε θέματα συντήρησης και επισκευών του παρεχόμενου προϊόντος ή υπηρεσίας. Η αύξηση ωστόσο των εισαγωγών της χώρας υποδοχής εξηγούν την αρνητική συσχέτιση αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Η δεύτερη εκδοχή αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ αποσκοπεί στη δημιουργία δικτύων διανομής για τη διακίνηση προϊόντων της τοπικής αγοράς σε τρίτες χώρες με στόχο την αύξηση της κερδοφορίας. Η επίδραση αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ στο εμπορικό ισοζύγιο μιας χώρας δεν κρίνεται άμεσα ως θετική ή αρνητική, καθώς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διακλαδικές διασυνδέσεις της χώρας υποδοχής (Γρουμπός, 2013). Αξίζει να σημειωθεί ότι και η μία και η άλλη εκδοχή αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ επενδύουν στην εμπορική σφαίρα και όχι στην παραγωγή, σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες κατηγορίες ΑΞΕ. [19]

20 ΑΞΕ στους κλάδους (πλην εμπορίου) μη-εμπορεύσιμων αγαθών για εγχώρια παραγωγή. Με τον όρο μη-εμπορεύσιμα αγαθά εννοούμε αγαθά όπως η ενέργεια, οι κατασκευές, οι μεταφορές, η αποθήκευση και οι επικοινωνίες, το χονδρικό και λιανικό εμπόριο και οι λοιπές υπηρεσίες. Οι συγκεκριμένες ΑΞΕ προσανατολίζονται στην παραγωγή εντός της χώρας αποδέκτη ΑΞΕ και κατά μία έννοια αποτελούν το μοναδικό τρόπο ένταξης των μη-εμπορεύσιμων αγαθών στο διεθνή ανταγωνισμό. Όπως αναφέρθηκε οι συγκεκριμένες ΑΞΕ αφορούν σε μη-εμπορεύσιμα αγαθά και δεν προωθούν εισαγωγές ή εξαγωγές προϊόντων σε αντίθεση με την προηγούμενη κατηγορία ΑΞΕ. Έτσι η γεωγραφική απόσταση μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών δεν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα, καθώς δεν υπάρχουν κόστη μεταφοράς εμπορευμάτων. Επίσης η υπερπήδηση μέτρων προστατευτικής πολιτικής όπως είναι η επιβολή δασμών ή η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος δεν αποτελούν κίνητρο επένδυσης. Αντίθετα το μέγεθος της αγοράς μπορεί να επηρεάσει τη συγκεκριμένη ΑΞΕ, στο πλαίσιο μείωσης του κόστους παραγωγής και άρα στην κεφαλαιακή κερδοφορία. Το χαμηλό κόστος εισροών της παραγωγικής διαδικασίας είτε με τη μορφή των χαμηλών μισθών και της διάθεσης φτηνών πρώτων υλών είτε με τη μορφή «εξωτερικοτήτων» της χώρας υποδοχής αποτελεί κίνητρο για αυτή την κατηγορία ΑΞΕ. Επομένως όπως αναφέρει και ο Οικονομάκης (2005) οι ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας δε συνδέονται άμεσα με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας αποδέκτη των ΑΞΕ. ΑΞΕ που κατευθύνονται στη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση - τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρίες - Η συγκεκριμένη κατηγορία ΑΞΕ δε συνδέεται ούτε με την παραγωγή ούτε με το εμπόριο και τις εξαγωγές. Κατά μία έννοια στόχος είναι η αξιοποίηση επενδυτικών ευκαιριών στο εσωτερικό της χώρας αποδέκτη (π.χ. ακίνητη περιουσία, κατασκευές, εμπόριο) ή η ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης, με στόχο και εδώ την κερδοφορία. Από την άποψη των παραπάνω κινήτρων, οι ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας έχουν ασαφή επίπτωση στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. [20]

21 Σύμφωνα με τις κατηγορίες ΑΞΕ που αναλύθηκαν παραπάνω διαπιστώνεται ότι στις τρεις πρώτες κατηγορίες ΑΞΕ υπάρχει εξάρτηση αυτών με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Συγκεκριμένα η πρώτη κατηγορία ΑΞΕ υποκαθιστά τις εισαγωγές στη χώρα υποδοχής, ενώ στη δεύτερη οι ΑΞΕ λειτουργούν συμπληρωματικά προς το εμπόριο (Οικονομάκης κ.ά. 2006, Iammarino - Pitelis, 1999). Όπως προαναφέρθηκε οι δύο πρώτες κατηγορίες ΑΞΕ βελτιώνουν το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Υπάρχει όμως το ενδεχόμενο οι δύο αυτές κατηγορίες ΑΞΕ να προκαλέσουν αύξηση των εισαγωγών (Γιαννίτσης, 1983). Το γεγονός αυτό εξηγείται αν λάβουμε υπόψη το πλήθος των ξένων βιομηχανιών που αναλαμβάνουν να καλύψουν την προμήθεια των ενδιάμεσων εισροών. Μάλιστα το πλήθος αυτών των εταιριών και κατ επέκταση το πλήθος των εισαγωγών αυξάνεται όταν οι εμπλεκόμενοι (προμηθευτές και παραγωγοί) στην επένδυση δεν έχουν ισχυρή παρουσία στην εγχώρια αγορά. Επιπλέον είναι προφανές ότι οι ΑΞΕ της τρίτης κατηγορίας επιβαρύνουν το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής στην περίπτωση όπου προωθούν εισαγωγές προϊόντων του επενδυτή και το βελτιώνουν στην περίπτωση όπου προωθούν εξαγωγές εγχώριων προϊόντων. Τέλος οι ΑΞΕ της τέταρτης κατηγορίας αν και δε διασυνδέονται άμεσα με το εξωτερικό εμπόριο, θα μπορούσαν να επηρεάσουν το εμπορικό ισοζύγιο, ιδίως σε περιπτώσεις εισαγωγών αναγκαίες εισροές για την παραγωγική διαδικασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κατηγοριοποίηση που αναλύθηκε παραπάνω αποτελεί τη βάση της ανάλυσης μας. Συνήθως τα κίνητρα των ΑΞΕ είναι σύνθετα, κι εντάσσονται σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Σε κάθε περίπτωση όμως, στόχος των ΑΞΕ είναι η αύξηση της κερδοφορίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον Οικονομάκη (2006) η ισχυρή αλληλοσυσχέτιση εξαγωγών, εμπορευμάτων και κεφαλαίου στις τρεις από τις παραπάνω κατηγορίες ΑΞΕ αναδεικνύει ότι κοινός στόχος αυτών αποτελεί η αύξηση της κερδοφορίας. [21]

22 1.4.2 ΑΞΕ στις αναπτυγμένες χώρες, μισθοί και παραγωγικότητα της εργασίας Στον παρακάτω πίνακα συγκεντρώνονται στοιχεία σχετικά με τις Εισροές και Εκροές για την περίοδο Είναι ξεκάθαρο ότι οι χώρες υποδοχής αλλά και οι χώρες προέλευσης είναι κατά κύριο λόγο οι ανεπτυγμένες χώρες Πίνακας 1 : Εισροές & Εκροές ΑΞΕ Συγκεκριμένα για την εξεταζόμενη περίοδο και οι εισροές και οι εκροές ΑΞΕ φαίνεται να ελέγχονται και να διακινούνται από και προς τις αναπτυγμένες χώρες. Όπως φαίνεται και από τον παραπάνω πίνακα οι περισσότερες εισροές ΑΞΕ έχουν ως αποδέκτη τις αναπτυγμένες χώρες. Τα ποσοστά φαίνεται να ακολουθούν μια πτωτική πορεία από 86% για το 1980 έως περίπου 47% για το Η πορεία αυτή μετά το 2005 συμπίπτει με την παγκόσμια οικονομική ύφεση. Αντίστοιχα οι εκροές ΑΞΕ προέρχονται κυρίως από τις αναπτυγμένες χώρες, με ποσοστά που κινούνται γύρω στο 90% με εξαίρεση το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου όπου το ποσοστό φτάνει το 68%. [22]

23 Αντίστοιχα εξετάζοντας το συσσωρευμένο όγκο εισροών ΑΞΕ στις αναπτυγμένες χώρες διαπιστώνεται μία αύξουσα πορεία, η οποία κυμαίνεται από 57% στις αρχές της εξεταζόμενης περιόδου και φτάνει στο 75%, ενώ το 2010 παρατηρείται πτώση του συσσωρευμένου όγκου εισροών. Στο συσσωρευμένο όγκο εκροών τα ποσοστά για τις αναπτυγμένες χώρες κινούνται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα με το ποσοστό για το σύνολο της περιόδου να κινείται άνω του 80%. Ο Οικονομάκης (2006) στηριζόμενος στις απόψεις των Krugman και Obstfeld αναφέρει ότι οι μισθοί ακολουθούν την παραγωγικότητα της εργασίας. Στις αναπτυγμένες χώρες για παράδειγμα η παραγωγικότητα είναι ιδιαίτερα υψηλή, γεγονός που εξηγεί τα υψηλά ποσοστά εισροών ΑΞΕ που αναφέρθηκαν παραπάνω. Έτσι η υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας σε συνδυασμό με υψηλούς μισθούς (αναπτυγμένες χώρες) οδηγεί σε μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους. Ως εκ τούτου γίνεται αντιληπτό ότι οι υψηλοί μισθοί δεν αποτελούν απαραίτητα ανασταλτικό παράγοντα για μία επένδυση. Ωστόσο θα πρέπει να διερευνηθεί ποια από τις προαναφερθείσες κατηγορίες ΑΞΕ θεωρεί κίνητρο τους χαμηλούς και υψηλούς μισθούς αντίστοιχα. Σύμφωνα με τον Busch χώρες με υψηλούς μισθούς προσελκύουν κυρίως την πρώτη κατηγορία ΑΞΕ. Οι «προσανατολισμένες στην αγορά άμεσες επενδύσεις» ενδιαφέρονται για αγορές με εξειδικευμένη εργατική δύναμη, πρόσβαση σε κέντρα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, ανεπτυγμένο επικοινωνιακό δίκτυο και ειδικευμένους συμβούλους για την ταχύτερη και ομαλή προσαρμογή στην εγχώρια αγορά. Σε αυτή την περίπτωση οι χαμηλοί μισθοί της χώρας υποδοχής δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία. Επιπλέον ο Busch επισημαίνει ότι η υψηλή παραγωγικότητα επιτυγχάνεται με τη δημιουργία εργαζομένων με εξειδίκευση και με αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της εγχώριας αγοράς (εξωτερικότητες). Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και κίνητρο για μία τέτοιου είδους επένδυση αποτελούν η πρόσβαση σε κέντρα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, η δυνατότητα χρήσης άρτιου επικοινωνιακού δικτύου και η ύπαρξη συμβουλευτικών επιχειρήσεων. Έτσι μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας επιτυγχάνεται και η μείωση του κόστους των εισροών της διαδικασίας παραγωγής. Με βάση τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι οι εξωτερικότητες αποτελούν πλεονέκτημα σε κάθε κατηγορία ΑΞΕ. [23]

24 Είναι πλέον προφανές ότι οι θεωρίες περί μετατόπισης της παραγωγής για λόγους μείωσης του κόστους έχουν δευτερεύουσα σημασία στην περίπτωση όπου η πιθανή χώρα επένδυσης διαθέτει τα πλεονεκτήματα που καταγράφηκαν παραπάνω. Ωστόσο η θεωρία αυτή και οι διαφορές του μισθού μπορούν να επηρεάσουν επενδυτικές επιλογές στην περίπτωση που συγκρίνουμε χώρες και αγορές με παρόμοια επίπεδα παραγωγικότητας της εργασίας. Πρακτικά οι χαμηλοί μισθοί αποτελούν κίνητρο για ΑΞΕ σε μια χώρα, εφόσον η παραγωγικότητα της εργασίας στη χώρα αυτή είναι σε τέτοια επίπεδα που να μην εξανεμίζεται το πλεονέκτημα του σχετικά χαμηλότερου εργατικού κόστους ή με άλλη διατύπωση, όταν η διαφορά των μισθών δεν (υπέρ)αντισταθμίζεται από διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας. Έτσι η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ επιπέδου μισθών και παραγωγικότητας της εργασίας του προσφέρουν ένα πρόσθετο κέρδος, ανεξάρτητα από τον παραγωγικό προσανατολισμό και τη στόχευση των επενδύσεών του. Δηλαδή, για δεδομένους τους μισθούς, η υψηλή κλαδική παραγωγικότητα της εργασίας αποτελεί παράγοντα έλξης των ΑΞΕ. Με τον όρο υψηλή κλαδική παραγωγικότητα της εργασίας ορίζεται η παραγωγικότητα της εργασίας που ξεπερνά στο συγκεκριμένο κλάδο τη μέση παραγωγικότητα της εργασίας της χώρας επένδυσης Ο ανταγωνισμός για την εγχώρια αγορά και τα μέτρα προστασίας από τον ανταγωνισμό Αξιολογώντας την πορεία του κεφαλαίου, τις εθνικές οικονομίες, τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης αλλά και τα μέσα προστατευτικής πολιτικής που λαμβάνει η κάθε χώρα, διαπιστώνουμε ότι η παραγωγικότητα εργασίας διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα αναφερόμενοι ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες-. Η θεωρία του Busch για «την τροποποίηση του νόμου της αξίας στην παγκόσμια αγορά» έρχεται να αναλύσει τις παραπάνω παραμέτρους. Στο διεθνές κλαδικό επίπεδο η εξίσωση της ζήτησης και της προσφοράς διαμορφώνει τη διεθνή αγοραία τιμή. Το πλέον παραγωγικό εθνικό κλαδικό κεφάλαιο πωλώντας στην ενιαία διεθνή αγοραία τιμή είναι σε θέση να πραγματοποιεί ένα πρόσθετο κέρδος. Από την άποψη του συνόλου των εθνικών κεφαλαίων (των κεφαλαίων μιας χώρας), είναι λογικό η περισσότερο αναπτυγμένη χώρα να αποκτά [24]

25 στην παγκόσμια αγορά ένα πρόσθετο κέρδος. Με αυτό τον τρόπο η τιμή ενός προϊόντος συμπιέζεται σε διεθνές επίπεδο, με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα της περισσότερο αναπτυγμένης χώρας. Ταυτόχρονα, όπως αναφέρει ο Οικονομάκης (2006) η ύπαρξη των εθνικών νομισμάτων εξηγεί τις διαφορές στα επίπεδα της παραγωγικότητας της εργασίας. Για δεδομένη τη συναλλαγματική ισοτιμία, η αυξημένη ζήτηση για τα προϊόντα μιας πιο αναπτυγμένης χώρας οδηγεί σε (αυξανόμενο) πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιό της και σε αυξημένη ζήτηση για το συνάλλαγμά της. Επιπλέον η (σχετικά) λιγότερο αναπτυγμένη χώρα αντιμετωπίζει (διευρυνόμενο) έλλειμμα στο εμπορικό της ισοζύγιο και αυξημένη προσφορά συναλλάγματος. Σε ένα σύστημα ελεύθερα κυμαινόμενων τιμών συναλλάγματος, σύντομα το αποτέλεσμα θα είναι η υποτίμηση του νομίσματος της λιγότερο αναπτυγμένης χώρας και η αντίστοιχη ανατίμηση του νομίσματος της περισσότερο αναπτυγμένης. Η μεταβολή αυτή των συναλλαγματικών ισοτιμιών καθιστώντας σχετικά ακριβότερα τα εισαγόμενα προϊόντα της περισσότερο αναπτυγμένης χώρας (και αντιστοίχως σχετικά φθηνότερα της λιγότερο αναπτυγμένης) συρρικνώνει ή εξαλείφει το πλεονέκτημα παραγωγικότητας του πιο αναπτυγμένου κλαδικού εθνικού κεφαλαίου, περιορίζοντας ή/και εξαφανίζοντας τα πρόσθετα κέρδη που πραγματοποιούσε έναντι των λιγότερο αναπτυγμένων διεθνών ανταγωνιστών που παράγουν με χαμηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας, επιτρέποντας, κατά συνέπεια, την αναπαραγωγή του λιγότερο παραγωγικού εθνικού κεφαλαίου. Το γεγονός ότι το πιο παραγωγικό εθνικό κλαδικό κεφάλαιο χάνει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί πρόσθετα κέρδη μέσω της εξαγωγής εμπορευμάτων στην παγκόσμια αγορά το οδηγεί να επενδύσει άμεσα στο εξωτερικό, με σκοπό ακριβώς τη διατήρηση των πρόσθετων κερδών. Τις ίδιες αρχές ακολουθεί και η εμπορική προστατευτική πολιτική. Τα μέτρα, τα οποία λαμβάνονται αποσκοπούν στη αύξηση των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων. Ο στόχος των μέτρων αυτών είναι να προστατεύσει τα εγχώρια προϊόντα και κατ επέκταση τα λιγότερο παραγωγικά εγχώρια κεφάλαια έναντι των αντίστοιχων διεθνών. Έτσι προκειμένου το ξένο κεφάλαιο να διατηρήσει το πρόσθετο κέρδος του και να υπερπηδήσει τα δασμολογικά εμπόδια, προχωρά στην άμεση επένδυση στην τοπική αγορά. Ένα εξίσου σημαντικό κίνητρο για την επένδυση ΑΞΕ αποτελεί το υψηλό επίπεδο παραγωγικότητας της εργασίας (στα ίδια επίπεδα ή και υψηλότερα του [25]

26 εθνικού μέσου όρου) για τα συγκεκριμένα προϊόντα. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διαδικασία υποκατάστασης των εισαγωγών στη χώρα επένδυσης δε γίνεται μόνο για το κίνητρο της υπερπήδησης δασμολογικών εμποδίων αλλά και αξιολογώντας τη δημιουργία εξωτερικοτήτων. Ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα παραπάνω έχουν βάση μόνο εφόσον η χώρα επένδυσης παράγει η ίδια εκείνα τα προϊόντα των οποίων η εισαγωγή υποκαθίσταται από τις ΑΞΕ. Είναι προφανές ότι σε αντίθετη περίπτωση το πλέον παραγωγικό ξένο κλαδικό κεφάλαιο δεν έχει κίνητρο για μια τέτοια επένδυση, καθώς δεν υφίστανται προστατευτικά μέτρα προστατευτικής πολιτικής, τα οποία αποσκοπεί να υπερπηδήσει. Ως εκ τούτου βασιζόμενοι στη θεωρία της τροποποίησης του νόμου της αξίας στην παγκόσμια αγορά, διαπιστώνουμε ότι οι ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας πραγματοποιούνται κυρίως μεταξύ χωρών που έχουν παρεμφερή παραγωγική δραστηριότητα. Στην περίπτωση ωστόσο, όπου το ξένο κλαδικό κεφάλαιο επενδυθεί σε μία άλλη αγορά θα πρέπει να μπορεί να παράγει αυτά τα προϊόντα με υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας έναντι του εγχώριου κλαδικού κεφαλαίου. Η προσέγγιση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον Busch, ο οποίος αναφέρει ότι «τα λιγότερο αναπτυγμένα κράτη μπορούν μεν να συναγωνιστούν στο εξωτερικό εμπόριο» τα πιο αναπτυγμένα, «αλλά δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν άμεσα επενδύσεις, δεδομένου ότι η παραγωγή στο εξωτερικό δεν θα ήταν ανταγωνιστική». Σύμφωνα μάλιστα με τον Busch, το μεγαλύτερο πλήθος ΑΞΕ αποσκοπεί στην παραγωγή προϊόντων για την εγχώρια αγορά σε στόχο τη μείωση της εξαγωγής εμπορευμάτων -προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες για τις ΑΞΕ-. Περιπτώσεις όπως οι μειούμενες επενδύσεις στις χώρες του τρίτου κόσμου τη δεκαετία του 60 ή της αύξησης των ΑΞΕ στις ΗΠΑ όπου οι μισθοί είναι υψηλοί ή τέλος οι ΑΞΕ βιομηχανικών χωρών σε υποανάπτυκτες χώρες δεν μπορούν να ερμηνευτούν από τις προσανατολισμένες στα κόστη θεωρίες των άμεσων επενδύσεων. Στα πλαίσια αυτής της θεωρητικής κατεύθυνσης, και ειδικότερα της ερμηνείας του «ποιοι ανταγωνιστές της παγκόσμιας αγοράς έχουν την ικανότητα να πραγματοποιούν άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό και για ποιους είναι ιδιαίτερα επικερδής αυτή η στρατηγική», εντάσσονται και οι ερμηνείες του «κύκλου προϊόντος» του Vernon και της «εκλεκτικής θεωρίας του Dunning. Βασικός πυρήνας της θεωρίας [26]

27 του Vernon είναι ότι οι ΑΞΕ αντικαθιστώντας τις εξαγωγές προϊόντων με εξαγωγές κεφαλαίων «εξασφαλίζουν στο στάδιο ωρίμανσης του προϊόντος τις εξαγωγικές αγορές, τις οποίες είχε κατακτήσει η τεχνολογικά προηγμένη χώρα (ΗΠΑ) κατά το πρωτοποριακό στάδιο του προϊόντος», από την παραγωγή των ντόπιων παραγωγών. Όπως υποστηρίζει ο Busch, η θεωρία του Vernon, «ανταποκρίνεται στις συνθήκες της δεκαετίας του 60 όταν οι ΗΠΑ ήταν η βασική κεφαλαιοεξαγωγική χώρα», αλλά έκτοτε χάνει τη σημασία της. Η θεωρία του Dunning αναλύει τα πλεονεκτήματα που πρέπει να εξασφαλίζουν οι εξαγωγικές επιχειρήσεις, προκειμένου να εμπλακούν σε μια ξένη παραγωγική διαδικασία, έναντι της διαζευκτικής επιλογής της εξαγωγής των προϊόντων τους, σε τρεις παράγοντες: Ownership, location and internalization specific advantages. Ο πρώτος παράγοντας αναφέρεται στα ανταγωνιστικά - ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα (παραγωγικότητας) που μπορεί να διαθέτει μια επιχείρηση λόγω τεχνολογικών καινοτομιών, μάνατζμεντ, μάρκετινγκ κ.λπ. στη βάση των οποίων και επιλέγει την άμεση επένδυση στο εξωτερικό. Ο δεύτερος αναφέρεται στα μειωμένα κόστη (εργασίας, πρώτων υλών κ.λπ.) που θα διασφαλίσει η επιχείρηση στη χώρα που θα πραγματοποιήσει την άμεση επένδυση, έναντι των κοστών στη χώρα προέλευσης της επιχείρησης, και τα οποία την οδηγούν στο να επιλέξει την άμεση επένδυση αντί της εξαγωγής εμπορευμάτων. Υπό την έννοια αυτή εδώ δεν πρόκειται για την περίπτωση μετακίνησης της παραγωγής σε χώρες χαμηλού κόστους (δεύτερη κατηγορία ΑΞΕ). Πέραν αυτού, όπως επισημάνθηκε, σε πολλές περιπτώσεις τα κίνητρα των ΑΞΕ είναι σύνθετα, αναγόμενα ταυτόχρονα σε περισσότερες της μιας κατηγορίες. Τέλος, ο τρίτος παράγοντας αναφέρεται σε πλεονεκτήματα εσωτερίκευσης που καθιστούν συμφέρουσα την άμεση επένδυση έναντι της εκχώρησης για παράδειγμα μιας πατέντας σε ξένο ανταγωνιστή. Ο Busch υποστηρίζει ότι με τη θεωρία αυτή «μπορεί να ερμηνευτεί τόσο το προβάδισμα των ΗΠΑ στις εξαγωγές κεφαλαίων κατά τις δεκαετίες του 50 και 60 όσο και η τάση για σταυροειδείς επενδύσεις στις δεκαετίες του 70 και 80». Η κριτική του Busch αφορά πρώτον, στο ότι «δεν λαμβάνονται υπόψη οι νομισματικές δομές» και δεύτερον, ότι «παραγνωρίζεται το γενικό πλεονέκτημα της παραγωγής στο εξωτερικό έναντι της εξαγωγής προϊόντων σε ό,τι αφορά την εξασφάλιση και διεύρυνση αγορών του εξωτερικού» (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά ). [27]

28 Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι οι προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες για τις ΑΞΕ (και ειδικότερα η θεωρία του Busch), δεν μπορούν να δώσουν κάποια απάντηση για την τέταρτη κατηγορία ΑΞΕ, που επίσης αφορά εγχώρια παραγωγή για την εγχώρια αγορά, καθώς, όπως επισημάναμε, στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει υποκατάσταση των εξαγωγών εμπορευμάτων με εξαγωγές κεφαλαίου Πρώτες ύλες, χαμηλοί μισθοί και ΑΞΕ Βασικό κίνητρο για τις ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας είναι η μείωση του κόστους των εισροών της διαδικασίας παραγωγής: μισθοί, πρώτες ύλες. Επενδύσεις που στοχεύουν στην παραγωγή προϊόντων για μια τρίτη αγορά ή/και την παγκόσμια αγορά συνήθως αποσκοπούν στη αξιοποίηση και εκμετάλλευση πρώτων υλών (αγροτικά προϊόντα, πρώτες ύλες, πετρέλαιο, πηγές ενέργειας) κατά βάση περιφερειακών χωρών -συνήθως του Τρίτου Κόσμου-. Πολλοί ωστόσο είναι αυτοί που αντικρούουν τη θεωρία του Busch που αναλύσαμε παραπάνω, όπου οι ΑΞΕ έχουν το χαρακτήρα επενδύσεων για παραγωγή προϊόντων για την εγχώρια αγορά υποκαθιστώντας εισαγωγές στη χώρα αποδέκτη. Αρκετοί μάλιστα αναφέρονται στις προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες για τις ΑΞΕ με τον Αμίν να βλέπει μια «διχοτόμηση» στην κίνηση του ξένου κεφαλαίου για άμεση επένδυση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση οι μεν ΑΞΕ στις αναπτυγμένες χώρες πράγματι κατευθύνονται στην εσωτερική αγορά, αλλά, αντιθέτως, οι ΑΞΕ προς τις περιφερειακές (αναπτυσσόμενες) χώρες αφορούν κυρίως την παραγωγή για την εξωτερική αγορά, και μόνο συμπληρωματικά την εσωτερική αγορά (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά. 2014). Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσέγγισης αυτή είναι το παράδειγμα του Αμίν, ο οποίος υποστηρίζει «ότι οι περισσότερες αμερικανικές βιομηχανίες στην Ευρώπη παράγουν για την ευρωπαϊκή αγορά ( ) ενώ στην περιφέρεια οι περισσότερες ξένες βιομηχανίες προορίζονται για την εξωτερική αγορά (κατεργασία μεταλλευμάτων πριν την εξαγωγή)» και επομένως «ο κύριος όγκος των κεφαλαίων του κέντρου, που έχουν επενδυθεί στην περιφέρεια, αφορά στις εξαγωγικές δραστηριότητες (ορυχεία, πετρέλαιο, πρώτη κατεργασία μεταλλευμάτων), κατά δεύτερο λόγο στις τριτογενείς δραστηριότητες που συνδέονται με τις εξαγωγές, [28]

29 και, συμπληρωματικά, στη βιομηχανία που προορίζεται για την ντόπια αγορά» (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά. 2014). Επομένως, σε αντίθεση προς την άποψη Busch, σύμφωνα με την οποία ο κύριος όγκος των ΑΞΕ, και στις αναπτυγμένες και στις αναπτυσσόμενες χώρες, έχει το χαρακτήρα επενδύσεων για παραγωγή προϊόντων για την εγχώρια αγορά που υποκαθιστούν εισαγωγές στη χώρα αποδέκτη και αντίστοιχα ερμηνεύεται από τις προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες για τις ΑΞΕ, ο Αμίν βλέπει μια «διχοτόμηση» στην κίνηση του ξένου κεφαλαίου για άμεση επένδυση. Οι μεν ΑΞΕ στις αναπτυγμένες χώρες πράγματι κατευθύνονται στην εσωτερική αγορά, αλλά, αντιθέτως, οι ΑΞΕ προς τις περιφερειακές (αναπτυσσόμενες) χώρες αφορούν κυρίως την παραγωγή για την εξωτερική αγορά, και μόνο συμπληρωματικά την εσωτερική αγορά (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά. 2014). Ως προς τη σημασία του παράγοντα χαμηλοί μισθοί στη «μετατόπιση» επιχειρήσεων ο Μηλιός σημειώνει ότι «περιπτώσεις μετατόπισης επιχειρήσεων έντασης εργασίας σε περιοχές χαμηλών μισθών αφορούν περιορισμένους βιομηχανικούς κλάδους και μερικές νεο-εκβιομηχανιζόμενες χώρες». Και εδώ προϋποτίθεται ότι η παραγωγικότητα της εργασίας δεν είναι τόσο χαμηλή που να εξανεμίζει το όφελος των χαμηλών μισθών (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.α. υ.δ.) Οικονομίες συγκέντρωσης και οικονομικές ενοποιήσεις Όπως αναφέραμε εκτενώς στα προηγούμενα κεφάλαια, βασικό κίνητρο της πρώτης κατηγορίας ΑΞΕ είναι η υπερπήδηση των δασμών και η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Ωστόσο σε περιπτώσεις όπου υπάρχει νομισματική ή τελωνειακή ένωση ποιό είναι το κίνητρο προσέλκυσης ΑΞΕ; Τέτοιου είδους ενώσεις δημιουργούν μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών ελευθερία κινήσεων εμπορευμάτων, κεφαλαίων και εργατικού δυναμικού. Στην περίπτωση αυτή οι προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες για τις ΑΞΕ (και ειδικότερα η θεωρία του Busch), δεν μπορούν να δώσουν κάποια απάντηση, όπως και στην περίπτωση των ΑΞΕ σε κλάδους μηεμπορεύσιμων αγαθών. Αντιθέτως η σχέση μισθών - παραγωγικότητας της εργασίας, αποτελεί κίνητρο για την προσέλκυση ΑΞΕ. Συγκεκριμένα για δεδομένη την [29]

30 παραγωγικότητα της εργασίας, όσο πιο χαμηλοί είναι οι μισθοί τόσο περισσότερο θα προσελκύονται ΑΞΕ. Μία τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΕΕ - ΟΝΕ). Η σημασία των «οικονομιών συγκέντρωσης» στην πραγματοποίηση ΑΞΕ είναι εν δυνάμει ιδιαίτερα σημαντική. Θα πρέπει ωστόσο να αξιολογηθεί η συνεισφορά τους στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της κάθε εμπλεκόμενης οικονομίας ξεχωριστά. Σύμφωνα με τους Krugman και Obstfeld, σε συνθήκες τελωνειακής και νομισματικής ένωσης, όπως αυτής που εξελίσσεται στην Ευρώπη «αυτό που τώρα εμφανίζεται ως διεθνείς οικονομικές σχέσεις» δεν θα είναι παρά «περιφερειακές οικονομικές σχέσεις». Αν η χώρα λειτουργεί πλέον ως περιφέρεια (εντός μιας ευρύτερης ένωσης), αναμένεται να προκληθούν σημαντικότατες διαφοροποιήσεις στη δομή της εξειδίκευσης δεδομένου ότι «οι εθνικές αγορές είναι πολύ πιο ολοκληρωμένες από τις διεθνείς αγορές», ενώ «οι περιφέρειες στο εσωτερικό μιας χώρας εμφανίζουν την τάση μιας μεγαλύτερης εξειδίκευσης» (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά. 2014). Αν η χώρα-περιφέρεια τείνει να εξειδικευτεί τι θα καθορίσει την εξειδίκευσή της; Η εξειδίκευση θα καθοριστεί πρωτίστως από τις λεγόμενες «οικονομίες συγκέντρωσης». Η ουσία αυτών των οικονομιών συνίσταται στο ότι: «Η περιοχή με τις περισσότερες επιχειρήσεις και, επομένως, με τη μεγαλύτερη αγορά θα προσελκύσει επιχειρήσεις ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το πλεονέκτημα του μεγέθους της αγοράς της, και ούτω καθεξής». Πρόκειται για μια «κυκλική διαδικασία της σωρευτικής αιτιότητας» η οποία μπορεί να οδηγήσει σε «πόλους» συγκέντρωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι Κrugman και Obstfeld διευκρινίζουν: «Υπάρχει μια ομοιότητα ανάμεσα στην περίπτωση της σωρευτικής αιτιότητας και των εξωτερικών οικονομιών ως πηγής εξειδίκευσης Πράγματι, τα αποτελέσματα του μεγέθους της αγοράς είναι στην πραγματικότητα ένα είδος εξωτερικών οικονομιών που ενισχύονται από άλλες εξωτερικές οικονομίες, όπως πλεονεκτήματα από τη διάχυση των γνώσεων, από τη μεγάλη αγορά εργασίας, και ούτω καθεξής. Οι εξωτερικές οικονομίες που συνδέονται με τη συγκέντρωση των πόρων ή της βιομηχανίας σ ένα συγκεκριμένο τόπο, διαδραματίζουν έναν κρίσιμο ρόλο στην περιφερειακή και αστική οικονομική, και [30]

31 έχουν μια ειδική ονομασία: οικονομίες συγκέντρωσης» (όπως παρατίθεται στο Οικονομάκης κ.ά. 2014). Πρέπει ωστόσο εδώ να σημειωθεί και ότι: οι «ενδο-περιφερειακές άμεσες ξένες επενδύσεις» (ενδο-περιφερειακές στα πλαίσια οικονομικών ολοκληρώσεων, όπως της ΕΕ) πιθανόν να μειωθούν ως προς κάποιους προορισμούς (ιδίως αυτούς που δεν εμφανίζουν οικονομίες συγκέντρωσης) καθόσον «μια μείωση στους ενδοπεριφερειακούς φραγμούς ( ) μπορεί να μειώσει τις άμεσες ξένες επενδύσεις εκείνες που κινητοποιούνται εκ της δασμολογικής προστασίας και μπορεί ακόμα και να επισπεύσει τον επαναπατρισμό των υφιστάμενων άμεσων ξένων επενδυτικών περιουσιακών στοιχειών στις μητρικές χώρες των πολυεθνικών επιχειρήσεων». Η διαπίστωση αυτή έρχεται να ενισχύσει την ιδιαίτερη βαρύτητα των οικονομιών συγκέντρωσης στις κεφαλαιακές κινήσεις μεταξύ των κρατών-μελών μιας ενιαίας αγοράς. Σύμφωνα με τα παραπάνω οι οικονομίες συγκέντρωσης αποτελούν κίνητρο για ΑΞΕ προς πολλές κατευθύνσεις (κεφάλαιο εντός των οικονομιών συγκέντρωσης και ξένο κεφάλαιο). Οι οικονομίες συγκέντρωσης σχετίζονται θετικά με το μέγεθος της αγοράς μιας χώρας Άλλες μακροοικονομικές μεταβλητές που πιθανόν συνδέονται με τις ΑΞΕ ΑΕΠ και ΑΞΕ Το ΑΕΠ αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους δείκτες αξιολόγησης της ανάπτυξης μίας εθνικής οικονομίας. Συγκεκριμένα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ εκφρασμένο σε «ισοτιμία αγοραστικής δύναμης» (Purchasing Power Parity PPP) δείχνει την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας στην πορεία των ετών. Η ισοτιμία αγοραστικής δύναμης είναι αυτή που συνδέει τον πληθωρισμό των διαφόρων χωρών με τη συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων τους. Πρακτικά η PPP δείχνει ότι η μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας των νομισμάτων δύο χωρών ισούται με τη διαφορά στο επίπεδο πληθωρισμού τους. [31]

32 Η λογιστική για τον υπολογισμό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος μιας οικονομίας γίνεται με τη βοήθεια των εθνικών λογαριασμών και βρίσκεται με βάση την ακόλουθη σχέση: ΑΕΠ = C + I + G + (E-M) όπου: C = δαπάνες για κατανάλωση I = δαπάνες για επένδυση G = δαπάνες του δημοσίου για αγορά αγαθών και υπηρεσιών ή για επένδυση Ε = εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Μ = εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Όπως προκύπτει από τον παραπάνω τύπο, οι παράγοντες που προσδιορίζουν το ΑΕΠ είναι η κατανάλωση και η επένδυση, είτε αυτή προέρχεται από τον ιδιωτικό είτε από το δημόσιο τομέα, καθώς και οι εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. Από τους παραπάνω παράγοντες η παραγωγή κρίνεται καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση του ΑΕΠ, καθώς σύμφωνα με τον Samuelson συμβάλει στην αύξηση της απασχόλησης, τόσο λόγω της αύξησης της κατανάλωσης που συνοδεύει τις διάφορες επενδυτικές κινήσεις, όσο και λόγω της αύξησης του συσσωρευμένου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού (όπως παρατίθεται σε Γρουμπός, 2013). Επιπλέον από την παραπάνω σχέση διαπιστώνουμε ότι ενώ οι εξαγωγές επιδρούν θετικά στο ΑΕΠ, οι εισαγωγές αποτελούν διαρροή εισοδήματος σε ξένες αγορές επηρεάζοντας αρνητικά τη ζήτηση για τα εγχώρια προϊόντα, την απασχόληση και ουσιαστικά το ΑΕΠ της χώρας. Πρακτικά αν οι εξαγωγές μιας χώρας είναι περισσότερες από τις εισαγωγές, η εγχώρια κατανάλωση ήταν μικρότερη από την παραγωγή και το πλεόνασμα επενδύθηκε αποκτώντας περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό. Το αντίθετο συμβαίνει αν η αξία των εισαγωγών είναι μεγαλύτερη από την αξία των εξαγωγών (Κώττη Α. & Κώττη Γ. 2001: ). Στον παράγοντα τμήμα των δαπανών για επένδυση εντάσσονται και οι ΑΞΕ. Ωστόσο στην παραπάνω σχέση ο παράγοντας «δαπάνες για επένδυση» έχει πάντα θετική επίδραση στο ΑΕΠ; Σύμφωνα με τη Νομικού (2012) η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας υποδοχής και οι εισροές ΑΞΕ έχουν σχέση αιτίου-αποτελέσματος, με το ρυθμό ανάπτυξης να σχετίζεται θετικά με την πραγματοποίηση ΑΞΕ σε μια χώρα. Η λογική αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι οι ραγδαία αναπτυσσόμενες οικονομίες παρέχουν [32]

33 σχετικά καλύτερες ευκαιρίες αναφορικά με την πραγματοποίηση κερδών σε σύγκριση με αυτές που αναπτύσσονται με πιο αργούς ρυθμούς. Ωστόσο σύμφωνα με τα παραπάνω ο εξαγωγικός ή ο εισαγωγικός προσανατολισμός της οικονομίας μίας χώρας μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά αντίστοιχα το ΑΕΠ της. Έτσι οι ΑΞΕ μπορούν να επιδράσουν και αρνητικά στο ΑΕΠ σε περίπτωση που προκαλούν σημαντικές εισαγωγές στη χώρα υποδοχής. Ως εκ τούτου η σχέση του ΑΕΠ και των ΑΞΕ δεν είναι προφανής και θα πρέπει να εξετάζεται ανάλογα με τα μακροοικονομικά δεδομένα κάθε περίπτωσης Πληθωρισμός και ΑΞΕ Η σχέση του πληθωρισμού με την πραγματοποίηση ΑΞΕ έχει γίνει αντικείμενο έρευνας και μελέτης. Μία από αυτές που καταγράφεται από τους Κώττη Α. & Κώττη Γ. (2001) και αναφέρει ότι ο πληθωρισμός έχει μια αρνητική σχέση με το ποσοστό ανεργίας. Πρακτικά μία πιθανή μείωση του πληθωρισμού συσχετίζεται με αντίστοιχη αύξηση της ανεργίας. Όπως είναι προφανές αυτό οδηγεί και σε πτώση του ΑΕΠ. Κατ επέκταση όπως εξηγήθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο η πτώση του ΑΕΠ θα οδηγήσει και σε μείωση των ΑΞΕ. Ωστόσο σύμφωνα με τη μελέτη αυτή εάν ληφθούν κατάλληλα μέτρα θα ήταν δυνατή η αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης και ως αποτέλεσμα την αύξηση των ΑΞΕ, ακόμα και αν αυξηθεί ο πληθωρισμός. Αντίθετες απόψεις όπως αυτή του Wong (2005: 91, όπως αυτή παρατίθεται από τον Γρουμπό 2013) επισημαίνουν ότι η αύξηση του ρυθμού του πληθωρισμού οδηγεί σε μείωση των εισροών ΑΞΕ, στη βάση του ότι ο αυξημένος πληθωρισμός συνδέεται με αυξημένα κόστη παραγωγής, παραθέτοντας και αντίστοιχα εμπειρικά δεδομένα. Σύμφωνα μάλιστα με μελέτες που εξετάζουν τις ΑΞΕ σημειώνεται ότι πέραν των οικονομικών συνθηκών σε διεθνές επίπεδο, σημαντικό ρόλο στην πραγματοποίηση μιας επένδυσης παίζουν και οι μακροοικονομικοί παράγοντες της χώρας υποδοχής. Ωστόσο ο πληθωρισμός αποτελεί βασικό κριτήριο διαμόρφωσης των λοιπών μακροοικονομικών παραγόντων, γεγονός το οποίο επηρεάζει τις επενδύσεις. Για παράδειγμα μία χώρα με σταθερό και ελεγχόμενο πληθωρισμό αποτελεί μία πιθανή λύση επένδυσης, καθώς η σταθερότητα των μακροοικονομικών παραγόντων [33]

34 αυτής παίζει σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση άμεσων ξένων επενδύσεων. Αντίθετα η έρευνα των Brito και Bystedt (2010, όπως παρατίθεται στον Γρουμπό 2013), αναδεικνύει την περίπτωση όπου η μείωση του πληθωρισμού οδήγησε σε πτώση του ρυθμού ανάπτυξης, αναστέλλοντας την πραγματοποίηση ΑΞΕ σε μια οικονομία Ανεργία και ΑΞΕ Όσον αφορά στη σχέση ανεργίας και ΑΞΕ δε διαπιστώνεται κάποια συγκεριμένη αλληλεξάρτηση. Το ποσοστό ανεργίας δεν αποτελεί απαραιτήτως κίνητρο προσέλκυσης ΑΞΕ. Αφενός το ποσοστό ανεργίας υποδηλώνει το αυξημένο διαθέσιμο εργατικό δυναμικό της χώρας υποδοχής, αφετέρου υποδηλώνει την οικονομική και κοινωνική αστάθεια της χώρας. Ως εκ τούτου δεν μπορεί να αξιολογηθεί η θετική συνεισφορά στην προσέλκυση ΑΞΕ. Ωστόσο αντικείμενο έρευνας αποτελεί η επίδραση των ΑΞΕ στα ποσοστά ανεργίας. Υπάρχει η θεώρηση ότι οι ΑΞΕ συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Η σχέση τους όμως με το ποσοστό ανεργίας δεν είναι ξεκάθαρη. Τα αποτελέσματα μπορεί να διαφοροποιούνται ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας υποδοχής και τη μορφή με την οποία πραγματοποιούνται οι ΑΞΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ΑΞΕ που προκύπτουν με την ίδρυση νέων επιχειρήσεων δημιουργούν θέσεις εργασίας. Αντίθετα συγχωνεύσεις ή εξαγορές αναμένεται να έχουν μηδενική ή ακόμα και αρνητική επίδραση στην απασχόληση Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, εμπορικό ισοζύγιο και ΑΞΕ Στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών περιλαμβάνονται οι εξαγωγές και εισαγωγές εμπορευμάτων, οι υπηρεσίες που διατίθενται στο εξωτερικό ή αγοράζονται από το εξωτερικό και οι μονομερείς εισοδηματικές μεταβιβάσεις, ενώ στο εμπορικό ισοζύγιο περιλαμβάνονται οι εξαγωγές και οι εισαγωγές μόνον εμπορευμάτων (Κώττη Α. & Κώττη Γ. 2001: 648).. Αν η αξία των εισαγωγών εμπορευμάτων σε μια χώρα είναι μεγαλύτερη από την αξία των εξαγωγών της, το εμπορικό ισοζύγιό της θα παρουσιάζει έλλειμμα, το οποίο έλλειμμα είναι δυνατόν να καλύπτεται από πλεόνασμα στα άλλα ισοζύγια. [34]

35 Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία για μια χώρα είναι το υπόλοιπο του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και όχι του εμπορικού ισοζυγίου ή άλλων επιμέρους ισοζυγίων (Κώττη Α. & Κώττη Γ. 2001: 648). Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αποτελεί το ένα από τα δύο βασικά ισοζύγια του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. Το άλλο βασικό ισοζύγιο είναι το ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών, στο οποίο καταγράφονται οι εισροές και οι εκροές κεφαλαίων για μακροχρόνια ή βραχυχρόνια τοποθέτηση, επένδυση σε πάγια στοιχεία κλπ. Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις συγκεκριμένα, καταγράφονται στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών (Κώττη Α. & Κώττη Γ. 2001: ). Το υπόλοιπο του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αντιπροσωπεύει την καθαρή επένδυση μιας χώρας στο εξωτερικό, η οποία μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Το απόλυτο μέγεθος του υπολοίπου αυτού πρέπει να ισούται με το απόλυτο μέγεθος του υπολοίπου του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών, δηλαδή του αθροίσματος του υπολοίπου του ισοζυγίου κίνησης κεφαλαίων και της μεταβολής της ποσότητας των συναλλαγματικών διαθεσίμων. Όταν υπάρχει έλλειμμα ή πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αυτό αντιστοιχίζεται από ισόποσο θετικό ή αρνητικό υπόλοιπο στο ισοζύγιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών (Κώττη Α. & Κώττη Γ. 2001: 648). Ένα επιδεινούμενο εμπορικό ισοζύγιο που με τη σειρά του επηρεάζει αρνητικά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μιας χώρας, μπορεί να οδηγήσει την κυβέρνηση στο να λάβει μέτρα προς την κατεύθυνση προσέλκυσης ΑΞΕ, με στόχο πέρα από τη χρηματοδότηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, τη μακροπρόθεσμη βελτίωσή του. Για να συμβεί το τελευταίο όμως, θα πρέπει οι ΑΞΕ να κατευθυνθούν και σε κλάδους εμπορεύσιμων αγαθών. Διάφορες εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι σε πολλές χώρες οι επιδεινούμενοι όροι εμπορίου ακολουθούνται από περιόδους αύξησης των εισροών ΑΞΕ (Tsai P.L. 1994: 152) [35]

36 Κεφάλαιο 2: Ελλάδα Σλοβακία: Ιστορικό πλαίσιο, μακροοικονομικά μεγέθη & ΑΞΕ 2.1 ΕΛΛΑΔΑ Ιστορικό πλαίσιο Οικονομική & Πολιτική εξέλιξη της χώρας Η Ελλάδα είναι μία δημοκρατική χώρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, στο νοτιότερο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου με πληθυσμό περίπου κατοίκους. Συνορεύει στα βορειοδυτικά με την Αλβανία, στα βόρεια με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Βουλγαρία και στα βορειοανατολικά με την Τουρκία. Η Ελλάδα με μακρά πορεία, πολιτιστική και πολιτική, πέρασε από πολλά στάδια έως την εγκαθίδρυση της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας το Πριν την αναγνώριση της ως ανεξάρτητο κράτος προηγήθηκαν σημαντικά γεγονότα που στιγμάτισαν τη χώρα στη μετέπειτα πορεία της. Η βασιλεία, σειρά πολέμων στα Βαλκάνια και στη Μικρασία, η στρατιωτική κατοχή κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο και η οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση της χώρας, ο εξωτερικός δανεισμός, ο εμφύλιος και η δικτατορία αποτελούν κομβικά σημεία στην πορεία της χώρας, επηρεάζοντας την πολιτική και οικονομική της πορεία. Ξεπερνώντας πολλές αναταραχές και την αστάθεια που προκλήθηκε διαχρονικά, η χώρα προσπάθησε να ομαλοποιήσει την πορεία της και να ενταχθεί ως ενεργό μέλος στην παγκόσμια οικονομία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μετατόπιση της διάρθρωσης της οικονομίας από τον πρωτογενή τομέα, στο δευτερογενή και τελικά στον τριτογενή τομέα. Μάλιστα όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Κορρές και Χιόνης στο βιβλίο τους «Ελληνική Οικονομία: Οικονομική Πολιτική και Ανάλυση Βασικών Μακροοικονομικών Μεγεθών» (2003) ο πρωτογενής τομέας παρουσιάζει μία συστηματική πτώση με την πάροδο του χρόνου, με τη γεωργία να αντιμετωπίζει το σημαντικότερο πρόβλημα λόγω διαρθρωτικών αδυναμιών και έλλειψης οργάνωσης και εξειδίκευσης. Αντίθετα ο δευτερογενής τομέας παρουσιάζει αρχικά μία ανοδική πορεία έως και το 1980 και συνεισφέρει στο ΑΕΠ της χώρας. Η ανάπτυξη της οικονομίας διεκολύνθηκε σημαντικά με τη δημιουργία έργων υποδομής, την ανάπτυξη δημοσίων επενδύσεων αλλά και της ελληνικής βιομηχανίας. Οι βιομηχανίες χάλυβα, [36]

37 μεταλλευμάτων και ναυπηγείων συμβάλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και προσελκύουν όλο και περισσότερο εργατικό δυναμικό, το οποίο εγκαταλείπει την ενασχόλησή του με τον αγροτικό τομέα (Ιωακείμογλου, 2008). Ωστόσο η ελληνική βιομηχανία είχε να αντιμετωπίσει πλήθος προβλημάτων που οδήγησαν στη σταδιακή αποδυνάμωσή της. Σημαντικό πρόβλημα αποτέλεσε η τελωνειακή ένωση της χώρας με την Ευρώπη τo 1993, η οποία και αποδυνάμωσε τα μέτρα προστατευτισμού της εγχώριας αγοράς. Έτσι η ελληνική βιομηχανία, αποτελούμενη από πλήθος μικρών επιχειρήσεων, είχε να αντιμετωπίσει τον άκρατο φιλελευθερισμό του εμπορίου αλλά και τον έντονο ανταγωνισμό των μεγάλων και τεχνολογικά προηγμένων ξένων επιχειρήσεων. Οι δυσκολίες αυτές σε συνδυασμό με το ελλιπές τεχνολογικό υπόβαθρο και τη σχεδόν μηδενική διασύνδεση της πανεπιστημιακής έρευνας με την ελληνική βιομηχανία οδήγησαν τελικά στην παρακμή της βιομηχανίας (Κορρές, Κοκκίνου, Κουρλιούρος και Τσομπάνογλου, 2014). Τα προβλήματα αυτά προσπάθησαν να επιλύσουν διαχρονικά οι ελληνικές κυβερνήσεις, προχωρώντας είτε σε ιδιωτικοποιήσεις προβληματικών επιχειρήσεων δίνοντας προσωρινές και όχι ουσιαστικές λύσεις σε καίρια προβλήματα, είτε επενδύοντας στην έρευνα, στην εκπαίδευση και την εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Τη σταδιακή παρακμή της ελληνικής βιομηχανίας, ακολουθεί η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα με τις μεταφορές, τις τηλεπικοινωνίες αλλά και τον τομέα των τραπεζών και των ασφαλειών να συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ της χώρας. Ωστόσο η σημαντικότερη συνεισφορά στην ελληνική οικονομία προκύπτει από τη ναυτιλία αλλά και τον τουρισμό (Κορρές, Κοκκίνου, Κουρλιούρος και Τσομπάνογλου, 2014). Τα οικονομικά στοιχεία και τα μακροοικονομικά μεγέθη που θα παρουσιαστούν παρακάτω αφορούν στη νεότερη ιστορία της χώρας από το 1980 και μετά. Έτσι παρακάτω καταγράφεται συνοπτικά η πορεία της οικονομίας μελετώντας την πλέον πρόσφατη πορεία της χώρας από το 1950 και έπειτα, προκειμένου να διαπιστώσουμε τι οδήγησε τη χώρα στην μετατόπιση της οικονομίας που αναφέρθηκε παραπάνω αλλά και στη σταδιακή οικονομική της παρακμή. Τη δεκαετία του 1950 η Ελλάδα βρίσκεται σε μία περίοδο ανάκαμψης. Η γεωργία είναι ο βασικός πυλώνας της οικονομίας με την ανάπτυξη της τεχνολογίας να συμβάλει στη συνεχή ανάπτυξη του κλάδου. Ταυτόχρονα παρατηρείται ανάπτυξη στον [37]

38 βιομηχανικό τομέα με την κλωστοϋφαντουργια, τις βιομηχανίες ξύλου, δέρματος, χάρτου και ιματισμού να κατέχουν την πρώτη θέση. Στις επόμενες δύο δεκαετίες η Ελλάδα έχει πλέον σταθεί στα πόδια της με το ΑΕΠ σχεδόν να πενταπλασιάζεται όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται από τους Κορρέ, Κοκκίνου, Κουρλιούρος και Τσομπάνογλου (2014). Η βιομηχανία συνεχίζει να αποτελεί κινητήρια δύναμη της οικονομίας αν και διαπιστώνονται αλλαγές στον ίδιο το βιομηχανικό τομέα λόγω των συνεχών απαιτήσεων και του εκσυγχρονισμού της αγοράς. Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας διαδραματίζουν ο ελληνικός εμπορικός στόλος, ο οποίος διευκολύνει σημαντικά την ένταξη της χώρας στην παγκόσμια οικονομία αυξάνοντας κατακόρυφα τις εισαγωγές και τις εξαγωγές της χώρας μέσα σε σχεδόν δύο δεκαετίες αλλά και η συνεχής ανάπτυξη του τουρισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την άνθιση του εμπορίου μέσω της ναυτιλίας και του τουρισμού το έλλειμα του εμπορικού ισοζυγίου συνεχώς διευρύνεται. Η περίοδος από το αποτελεί μία μεταβατική περίοδο για τη χώρα μετά την πτώση της δικτατορίας και χαρακτηρίζεται από πλήθος κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων και αντιπαραθέσεων. Το σύνολο των μεταρρυθμίσεων και η λήψη αποφάσεων λαμβάνονται με στόχο να περιοριστούν οι αντιθέσεις που προκλήθηκαν διαχρονικά στο σύνολο της κοινωνίας και να ευνοηθούν οι λιγότερο εύπορες ομάδες της χώρας (Ιωακείμογλου, 2008). Την περίοδο αυτή πραγματοποιείται και η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το Με την είσοδο της στην ΕΕ η Ελλάδα προσπάθησε να ενταχθεί στην παγκόσμια αγορά και να ακολουθήσει τους ρυθμούς ανάπτυξης της ΕΕ. Ωστόσο τελικά οδηγήθηκε στη διαμόρφωση μίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής εις βάρος των εργαζομένων (εργασιακά και μισθολογικά δικαιώματα εργαζομένων) και των συνδικαλιστών με στόχο την κερδοφορία (Ιωακείμογλου, 2008). Πολύ σύντομα η Ελλάδα αλλάζει σελίδα με τις εκλογές του 1993 ξεπερνώντας τον ακραίο αν και σύντομο νεοφιλελευθερισμό. Την ίδια χρονιά καταργούνται πλήρως οι όποιες δυνατότητες εμπορικής προστατευτικής πολιτικής ανάμεσα στις χώρες μέλη της Ένωσης, καθώς καταργήθηκαν όλοι οι τελωνειακοί έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ. Τα επόμενα χρόνια έως και το 2007 η χώρα εισέρχεται σε τροχιά ανάπτυξης χωρίς να καταφέρει όμως να καθιερωθεί στην παγκόσμια αγορά. Επιπλέον η χώρα αντιμετώπισε το διεθνή ανταγωνισμό, με το διεθνές εμπόριο να αυξάνεται, τους [38]

39 δασμολογικούς φραγμούς να μειώνονται και το εθνικό νόμισμα να ανατιμάται σε πραγματικούς όρους. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με αντιπληθωριστικές πολιτικές, με την απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά και την αναδιάρθρωση του παραγωγικού συστήματος της χώρας προκάλεσαν αστάθεια στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας (Ιωακείμογλου, 2008). Παρά τις εμφανώς αρνητικές επιπτώσεις της πολιτικής που ακολούθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις, οι μεταρρυθμίσεις αυτές προχώρησαν, προκειμένου να καλυφθούν οι απαιτήσεις που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ένταξης της χώρας στην ΕΕ αλλά και της εισόδου της χώρας στην ΟΝΕ το Η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ καθώς επίσης η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 θεωρήθηκαν ως μία ευκαιρία για διαρθρωτικές αλλάγες, που είχε ωστόσο ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα με τη διαφθορά, την κακοδιαχείριση και την οικονομική αφαίμαξη της χώρας να εντείνονται ακόμα περισσότερο. Από το 2008 η χώρα μπαίνει σε μία ακόμη περίοδο αστάθειας υπό το πρίσμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Παρότι οι αρχικές συνέπειες της κρίσης δεν ήταν εμφανείς με το ΑΕΠ να παρουσιάζει ελαφρά αύξηση, από το 2009 και έπειτα η κατάσταση επιδυνώνεται συνεχώς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Κότιος (2011) η κατάσταση αυτή ανέδειξε τις αδυναμίες του πολιτικού και οικονομικού συστήματος της χώρας. Τα αίτια και τα χαρακτηριστικά της κρίσης συνδέονται όχι μόνο με τη συσσώρευση κεφαλαίου που διαχρονικά παρατηρείται στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό της χώρας αλλά και με τα διαρθωτικά προβλήματα και τις εσφαλμένες πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Επιπλέον τα χαμηλά επιτόκια, η μείωση της εθνικής αποταμείευσης, ο υψηλός πληθωρισμός, καθώς και τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα οδήγησαν στη μείωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας και στην οικονομικής της αστάθεια (Παπαγεωργίου, 2013). Η επιβάρυνση της ελληνικής οικονομίας και η συνεχής αύξηση του δημόσιου χρέους ήρθε στο προσκήνιο το 2009, με το δημόσιο χρέος να φτάνει το 115.1% του ΑΕΠ της χώρας. Έτσι λόγω των αυξημένων επενδυτικών αναγκών που προέκυψαν λόγω των Ολυμπιακών αγώνων και της ελλιπούς ρευστότητας για την αγορά ομολόγων από τις ελληνικές κυβερνήσεις η Ελλάδα βρέθηκε με αυξημένες ανάγκες δανεισμού, γεγονός που οδήγησε σε διόγκωση του εξωτερικού της χρέους (Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων, 2011). Με τις πιέσεις των [39]

40 αγορών να αναδεικνύουν τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, την αλλαγή στην πολιτική σκηνή τον Οκτώβριο του 2009 και το έλλειμμα και το δημόσιο χρέος της χώρας να φτάνουν το 15,4% και το 126.8% του ΑΕΠ αντίστοιχα, η χώρα υποβαθμίζεται από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Έτσι στις αρχές του 2010 η κυβέρνηση ανακοινώνει την ένταξη της σε Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο και επιτηρείται πλέον από την επονομαζόμενη Τρόικα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο). Μετά από 6 χρόνια «στήριξης» της ελληνικής οικονομίας, η ελληνική κοινωνία απαριθμεί 3 προσπάθειες χρηματοδότησης της με αντάλλαγμα βαρύτατα μέτρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω από το 80% της ενίσχυσης που έλαβε η Ελλάδα δόθηκαν σε κάλυψη τόκων, χρεολυσίων και ενίσχυσης των τραπεζών. Ωστόσο την πορεία της οικονομίας και της χώρας γενικότερα έχουν επηρεάσει σημαντικά και παράγοντες που δεν εντάσσονται στην μακροοικονομική σκοπιά. Η διαφθορά, η γραφειοκρατία και οι συνεχείς αλλαγές των θεσμικών πλαισίων αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην εξέλιξη της οικονομίας. Η γραφειοκρατία, οι σημαντικές καθυστερήσεις λόγω ανεπάρκειας του δημόσιου τομέα αλλά και η χρονοβόρα εμπλοκή των δικαστικών αρχών δυσχεραίνει την προσέλκυση επενδύσεων και κατ επέκταση την εξέλιξη της οικονομίας. Ταυτόχρονα τα επίπεδα διαφθοράς της χώρας κυρίως στο δημόσιο τομέα αναστέλουν μεταρρυθμίσεις, συμβάσεις και διαρθωτικές αλλάγες κρίσιμες για την οικονομική εξέλιξη της χώρας. Σύμφωνα μάλιστα με την οργάνωση «Διεθνής Διαφάνεια» στο δείκτη διαφάνειας CPI με κλίμακα από 0 (υψηλή διαφάνεια) εως 100 (καθόλου διαφάνεια) η Ελλάδα συγκέντρωσε 43 βαθμούς, καταλαμβάνοντας μία από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, οι συνεχείς μεταβολές των νόμων και των διοικητικών διαδικασιών αποτελεί θέμα που χρήζει άμεσης επίλυσης (Κοτταρίδης, 2013). Έτσι παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να ακολουθεί το κοινοτικό δίκαιο λόγω της ένταξής της στην ΕΕ και κατ επέκταση να διατηρεί μία σταθερότητα στο νομικό καθεστώς της, οι εκάστοτε αποφάσεις λαμβάνοντας με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα εξυπηρετώντας τις πολιτικές σκοπιμότητες της εκάστοτε κυβέρνησης. Πέρα όμως από την έλλειψη μηχανισμών επίλυσης διαφορών, το γενικότερο νομικό και δικαστικό πλαίσιο είναι τέτοιο που δεν βοηθά στην επίλυσή τους. Σύμφωνα μάλιστα [40]

41 με το World Economic Forum, η Ελλάδα είναι μία από τις πλέον αναποτελεσματικές χώρες της Ευρώπης όσον αφορά στην επίλυση νομικών και δικαστικών διαφορών. Το πρόβλημα της πολυπλοκότητας της νομοθεσίας εντοπίζεται και στο πλαίσιο της φορολογικής νομοθεσίας. Όπως αναφέρουν και οι Καπλάνογλου και Ραπάνος (2013) «Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι με βάση στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από τις αρχές του 2010 μέχρι τα μέσα του 2013 ψηφίστηκαν 20 νόμοι για αλλαγές στη φορολογία. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και ο αριθμός των εγκυκλίων που εξέδωσε το Υπουργείο Οικονομικών την ίδια περίοδο.». Η πολυπλοκότητα και οι συνεχείς αλλάγες αποτελούν τελικά σημαντικότερο εμπόδιο από το ύψος της φορολογίας, γεγονός που δυσχεραίνει σημαντικά την επιχειρηματικότητα και σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο επενδύσεων. Μάλιστα σύμφωνα με τους Καπλάνογλου και Ραπάνος (2013) και σύμφωνα με την έκθεση του World Economic Forum (2013) ανάμεσα στους κυριότερους παράγοντες που δρουν ανασταλτικά στην επιχειρηματικότητα της χώρας κατατάσσονται το φορολογικό πλαίσιο της χώρας αλλά και το ύψος των φορολογικών συντελεστών. Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η συνεχής μεταβολή του φορολογικού συντελεστή. Στην περίπτωση της Ελλάδας, και ιδιαίτερα στην περίοδο της κρίσης, τα έσοδα από τη φορολόγηση αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων, παρότι τα επίπεδα φοροδιαφυγής της χώρας είναι από τα υψηλότερα σε όλη την Ευρώπη. Διάγραμμα 1 : Φορολογικός Συντελεστής ΠΗΓΗ: [41]

42 Η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω έρχεται να επιβεβαιώσει το διάγραμμα που ακολουθεί όσον αφορά στην εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς του κράτους, καθιστώντας λογική την πεποίθηση των πολιτών για αδιαφάνεια στο φορολογικό σύστημα και απουσία ελέγχου της φοροδιαφυγής. Διάγραμμα 2: Εμπιστοσύνη στους θεσμούς ΠΗΓΗ: OECD (2011) How s life? Measuring well-being Παρακάτω θα εξετάσουμε πώς η πορεία της χώρας, μακροοικονομική και πολιτική, επηρέασε την προσέλκυση ή μη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων αλλά και τη διαχείριση των υπαρχόντων επενδύσεων Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην Ελλάδα κατά τη χρονική περίοδο Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία είναι η περιορισμένη προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Η Ελλάδα παρά τις [42]

43 προσπάθειες της δεν κατάφερε διαχρονικά να αποτελέσει πόλο έλξης σημαντικών επενδύσεων, γεγονός που την κατέταξε σε μία από τις τελευταίες θέσεις μεταξύ των μελών της ΕΕ. Μάλιστα η οικονομική κρίση που βιώνει τα τελευταία χρόνια έχει επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τις ροές ΑΞΕ στη χώρα μας, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι τα οικονομικά της προβλήματα οφείλονται κατά κύριο λόγο στην αδυναμία της να προσελκύσει ΑΞΕ (Παπαγεωργίου, 2013). Από το 1950 έως και σήμερα οι κυβερνήσεις της Ελλάδας προσπαθούν ανεπιτυχώς να λάβουν μέτρα στους τομείς της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας προκειμένου να προσελκύσουν ΑΞΕ. Πλήθος αναπτυξιακών και επενδυτικών νόμων θεσμοθετούνται, προκειμένου να δοθούν κίνητρα επενδύσεων, τα οποία θα οδηγήσουν στην οικονομική ανάπτυξη. Συγκεριμένα η πρώτη προσπάθεια γίνεται το 1950 με το ΝΔ 2687/53 περί προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού, το οποίο και αποτελεί το βασικό θεσμικό πλαίσιο επενδύσεων έως και τη δεκαετία του Σύμφωνα με το παραπάνω νομοθέτημα παρέχονται σημαντικές φοροαπαλλαγές ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζεται ο επαναπατρισμός των κερδών ( Την προσπάθεια αυτή έρχονται να υποστηρίξουν νέα νομοθετήματα περί βιομηχανικών παροχών (νόμος 4458/65, 89/1967 και 378/1968), περιφερειακής ανάπτυξης (νόμος 1312/1972) αλλά και τουριστικής ανάπτυξης (ΝΔ 1377/73 και ΝΔ 1378/73). Παρόλα αυτά σύμφωνα με την Παπαγεωργίου (2013) τα κίνητρα που δόθηκαν δεν απέδωσαν με τη μέση εισροή ΑΞΕ μέχρι και το 1962 να είναι μόλις 5.4 εκατ. Δολάρια. Τη δεκαετία του 1980 πραγματοποιήθηκαν σημαντικές αναθεωρήσεις του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου επενδύσεων. Οι αναθεωρήσεις αυτές εστίασαν πρωτίστως στην απελευθέρωση της διακίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο νόμος 1262/82 που αρχικά θεσμοθετήθηκε, αντικαταστάθηκε από σειρά νόμων και τελικά αντικαταστάθηκε από τον 3299/04, ο οποίος και συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος. Η στήριξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι φοροαπαλλαγές και οι επιδοτήσεις, όπως αυτές περιγράφονται στο τελευταίο νομοθέτημα, αποτελούν σημαντικά κίνητρα επενδύσεων. Παρά τις προσπάθειες αυτές και οι επενδύσεις αυτής της περιόδου παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα. Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι γιατί παρά τις προσπάθειες που κάνουν οι ελληνικές κυβερνήσεις για περισσότερα από πενήντα χρόνια δεν κατάφεραν τελικά να απορροφήσουν σημαντικό μερίδιο των παγκόσμιων εισροών ΑΞΕ. [43]

44 Λαμβάνοντας υπόψιν την πορεία της ελληνικής οικονομίας που αναλύσαμε παραπάνω η φορολογία, η γραφειοκρατία αλλά και οι πολύπλοκές και σχεδόν εχθρικές διαδικασίες υποδοχής ξένου κεφαλαίου δεν καθιστούν την Ελλάδα πόλο έλξης επενδύσεων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το ινστιτούτο ΙΜD η δυσκολία έναρξης επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Ελλάδα εξαιτίας του πλήθους των εμπλεκόμενων φορέων, η γραφειοκρατία αλλά και το πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο αποτελούν πιο σημαντικά προβλήματα από την ιδιαίτερα αυξημένη φορολογία. Οι ελληνικές αρχές εντοπίζοντας τα μειονεκτήματα αυτά προσπάθησαν να αντιστρέψουν την αντίληψη που έχει δημιουργηθεί στους ξένους επενδυτές θεσμοθετώντας τον ευρέως γνωστό στην ελληνική κοινωνία «Fast Track» νόμο Ν.3894/2010. Ο νόμος αυτός είναι μία προσπάθεια να παρακαμφθεί η γραφειοκρατία και η πολυπλοκότητα του νομικού πλαισίου. Το 2013 ακολουθεί και άλλη προσπάθεια των ελληνικών αρχών με τον επενδυτικό νόμο Ν.4146/2013 με σκόπο τη μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, την υποστήριξη νέων και υπαρχόντων επιχειρήσεων αλλά και την παροχή φορολογικών κινήτρων. Ωστόσο όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα η προσπάθεια δεν απέδωσε καρπούς με τις εισροές ΑΞΕ να παραμένουν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. H πορεία των άμεσων ξένων επενδύσεων στην ελληνική οικονομία παρουσιάζει αυξομειώσεις στο χρονικό διάστημα από το 1981 μέχρι και το Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ σε εκαττομύρια $, ως ποσοστό επί του παγκόσμιου συνόλου και ως ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας, καθώς και οι αντίστοιχες εισροές ΑΞΕ κατά τη χρονική περίοδο : [44]

45 ΕΤΟΣ Εισροές ΑΞΕ Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ Πίνακας 2 : Όγκος ΑΞΕ ( ) σε εκατ. $ ΠΗΓΗ : UNCTAD Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ [45]

46 Συσσωρευμένος Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε εκατομμύρια Δολλάρια Διάγραμμα 3: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ Ελλάδας ΠΗΓΗ: UNCTAD Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε εκατομμύρια Δολάρια Διάγραμμα 4: Εισροές ΑΞΕ Ελλάδας ΠΗΓΗ: UNCTAD [46]

47 1.00% Σ.Ο. ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου (%) 0.90% 0.80% 0.70% 0.60% 0.50% 0.40% 0.30% 0.20% 0.10% 0.00% Διάγραμμα 5: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ Ελλάδας ως % του παγκόσμιου συνόλου ΠΗΓΗ: UNCTAD 1.00 Εισροές ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου (%) Διάγραμμα 6: Εισροές ΑΞΕ Ελλάδας ως % του παγκόσμιου συνόλου ΠΗΓΗ: UNCTAD [47]

48 Αξιολογώντας τις Εισροές ΑΞΕ διαπιστώνουμε ότι η ένταξη της χώρας στην ΕΕ οδηγεί σε αύξηση του Συσσωρευμένου Όγκου εισροών ΑΞΕ. Μάλιστα η συνεχής αύξηση του Συσσωρευμένου Όγκου Εισορών ΑΞΕ οδηγεί στο συμπέρασμα ότι γίνονται όλο και περισσότερες νέες επενδύσεις στα πρώτα χρόνια ένταξης της χώρας στην ΕΕ. Ωστόσο η πορεία αυτή ανακόπτεται το 1989, όπου και παρατηρείται σημαντική πτώση των εισροών ΑΞΕ. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει ότι η διαδικασία ολοκλήρωσης της Ενιαίας Εσωτερικής Αγοράς δε φαίνεται να ευνοεί την Ελλάδα. Η κατάσταση μάλιστα επιβαρύνθηκε και από την πολιτική αστάθεια που επικράτούσε στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο. Ενδεικτικά η πορεία του Συσσωρευμένου Όγκου Εισροών ΑΞΕ ως ποσοστό επί του παγκόσμιου συνόλου μειώνεται από 0,72% το 1981 σε 0.26% το Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρονική αυτή περίοδος αποτελεί μία εποχή που οι διεθνείς ροές κεφαλαίου αυξάνονταν λόγω της εντατικοποίησης της παγκοσμιοποίησης και της εμφάνισης νέων αγορών στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ) και της Ασίας, οι οποίες προσπαθούσαν να κερδίσουν τη θέση τους στην παγκόσμια κατανομή της παραγωγής (Κοτταρίδη & Γιακούλας, 2013). Τα χρόνια που ακολουθούν από το 1990 έως και το 1998 καταγράφεται ανοδική πορεία του Συσσωρευμένου Όγκου Εισροών ΑΞΕ. Ταυτόχρονα η πορεία νέων επενδύσεων την περίοδο αυτή, όπως καταγράφεται στο διάγραμμα Εισροών ΑΞΕ, παρουσιάζει αυξομειώσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1993 ξεκινάει η διαδικασία ένταξης της Ελλάδας στην ΟΝΕ. Την ίδια χρονιά καταργούνται οι τελωνειακοί έλεγχοι εντός της ΕΕ, γεγονός που οδήγησε στην ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων και στη χρήση κοινού δασμολογίου. Πρακτικά από εκείνη τη στιγμή καταργείται η δυνατότητα εμπορικής προστατευτικής πολιτικής μεταξύ των μελών της ΕΕ. Η Ελλάδα χάνει την ελκυστικότητα της για ΑΞΕ εντός της ευρωπαϊκής ένωσης, η οποία και αποτελεί το βασικό εμπορικό της εταίρο. Η παράκαμψη των δασμών ή/και η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος μέσω ΑΞΕ, δεν ερμηνεύουν το μεγαλύτερο μέρος των ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία. Άρα, η θεωρία της τροποποίησης του νόμου της αξίας στην παγκόσμια αγορά (θεωρία Busch) δεν μπορεί να ερμηνεύσει ειδικά και συγκεκριμένα τις ΑΞΕ στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 90 και μετά (Οικονομάκης κ.α., 2014). Μάλιστα οι εισροές ΑΞΕ στην Ελλάδα παρουσίασαν μέση ετήσια μείωση 1,6% σε αντιδιαστολή με τις παγκόσμιες εισροές, οι οποίες παρουσίασαν μέσο ετήσιο ρυθμό [48]

49 αύξησης 17,6% και τις αντίστοιχες των χωρών που αποτελούν σήμερα την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίες παρουσίασαν μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 26,5% (UNCTADstat). Με την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ το 2001 αλλά και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει, ενώ φαίνεται να βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα, το επιχειρηματικό κλίμα αλλά και η απόδοση της ελληνικής οικονομίας. Μάλιστα αμέσως μετά την ένταξη στην ΟΝΕ οι εισροές ΑΞΕ ακολουθούν ανοδική πορεία μέχρι και το Αντίστοιχες μεταβολές κατά την περίοδο αυτή παρατηρούμε, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την ίδια χρονική περίοδο υπάρχει μεγάλη αύξηση στην κίνηση κεφαλαίου μέσα στην Ε.Ε., η οποία μπορεί να ερμηνευθεί και από την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος (Κοτταρίδη & Γιακούλας, 2013). Παρά τη μικρή ανάκαμψη λόγω των μέτρων που πήρε η Ελλάδα για να ενταχθεί στην ΟΝΕ, αλλά και το πλήθος των επενδύσεων που έγιναν λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων δεν κατάφερε να βελτιώσει σημαντικά τη θέση της σε παγκόσμιο επίπεδο με τις εισροές ΑΞΕ να μην υπερβαίνουν το 0.3% του παγκόσμιου συνόλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με στοιχεία του OECD οι ΑΞΕ εκείνης της περιόδου εντοπίζονται κυρίως στον τριτογενή τομέα με τον εμπόριο, τις οικονομικές υπηρεσίες και τις επικοινωνίες να αποτελούν βασικό πόλο έλξης επενδύσεων. Η περίοδος που ακολουθεί, στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, επηρεάζει σημαντικά και την Ελλάδα. Οι εισροές ΑΞΕ μειώνονται αισθητά με το 2010 να αγγίζουν τα 329 εκατομμύρια δολάρια. Όπως φαίνεται και στα παραπάνω διαγράμματα και ο Συσσωρευμένος Όγκος ΑΞΕ παρουσιάζει φθίνουσα πορεία με τους επενδυτές να περιορίζουν την παρουσία τους στην ελληνική οικονομία. Η κλαδική ανάλυση των επενδύσεων της χώρας, η οποία και θα παρουσιαστεί στο επόμενο κεφάλαιο, αναδεικνύει ότι το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων αυτής της περιόδου έγινε στον κλάδο των υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό ερμηνεύει τη φθίνουσα πορεία του όγκου των ΑΞΕ που φαίνεται να εξελίσσεται την περίοδο αυτή, καθώς το κόστος αποεπένδυσης στον κλάδο των υπηρεσιών δεν κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό. Αν ληφθεί υπόψη το ότι η ελληνική οικονομία δεν συνιστά μεγάλη αγορά τότε ούτε το μέγεθος της αγοράς δεν αποτελεί κίνητρο για ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας στην ελληνική οικονομία. Στο μέτρο, μάλιστα, της σχέσης μεγέθους αγοράς και οικονομιών συγκέντρωσης, οι τελευταίες φαίνεται πως επίσης απουσιάζουν στην έκταση εκείνη [49]

50 που θα μπορούσαν να αποτελούν αυτοτελές κίνητρο έλξης ΑΞΕ. Το ίδιο δεν φαίνεται να επενεργούν ισχυρά και το κόστος μεταφοράς ως κίνητρο της πρώτης κατηγορίας ΑΞΕ αλλά και τα άλλα επιμέρους κίνητρα αυτής της κατηγορίας (Οικονομάκης κ.α., 2014). Με βάση τις παραπάνω αναφορές διαπιστώνεται ότι εντοπίζονται τρία χρονικά διαστήματα, στα οποία αξίζει να διερευνηθούν οι μακροοικονομικοί παράγοντες και το κατά πόσο συνέβαλαν στην προσέλκυση ΑΞΕ: Α Περίοδος : Στην περίοδο αυτή λαμβάνουν χώρα η είσοδος της χώρας στην ΕΕ (1981) και η ανοδική πορεία των ΑΞΕ Β Περίοδος : Η περίοδος αυτή είναι περίοδος μεταρυθμίσεων και προετοιμασίας της χώρας για την είσοδό της στην ΟΝΕ Γ Περίοδος : Παγκόσμια οικονομική ύφεση και επιπτώσεις αυτής στην οικονομική πορεία της χώρας Βασικά Μακροοικονομικά μεγέθη & ΑΞΕ στην Ελλάδα ΑΕΠ & ΑΞΕ Όπως έχει ήδη αναφερθεί ένα από τα συνηθέστερα μέτρα ένδειξης της οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας είναι το ΑΕΠ. Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί καταγράφεται το συνολικό και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τα οποία μετρώνται σε σταθερές τιμές (έτος βάσης = 2005) και ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ (έτος βάσης = 2005) ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα για τη χρονική περίοδο ΕΤΟΣ ΑΕΠ (εκατομμύρια $) Ρυθμός ΑΕΠ (%) κ.κ. ΑΕΠ ($) Ρυθμός κ.κ. ΑΕΠ (%) [50]

51 Πίνακας 3 : ΑΕΠ & Κατακεφαλήν ΑΕΠ Ελλάδας ΠΗΓΗ: UNCTAD Ο παραπάνω πίνακας απεικονίζεται και διαγραμματικά. [51]

52 ΑΕΠ (Εκατομμύρια Δολάρια) Διάγραμμα 7: ΑΕΠ Ελλάδας σε εκατομμύρια Δολάρια ΠΗΓΗ : Unctad κ.κ. ΑΕΠ (Δολάρια) Διάγραμμα 8: κ.κ. ΑΕΠ Ελλάδας σε Δολάρια ΠΗΓΗ : Unctad Μελετώντας τα παραπάνω διαγράμματα διαπιστώνουμε ότι κατά την είσοδο της χώρας στην ευρωπαϊκή ένωση το ΑΕΠ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζουν [52]

53 μία σταθερή πορεία έως και το Στη συνέχεια η πορεία του ΑΕΠ είναι ανοδική μέχρι και το Όπως φαίνεται και από το ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ (%), τα χρόνια που ακολουθούν και μέχρι την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ, το ΑΕΠ παρουσιάζει αύξουσα πορεία με μικρότερους ωστόσο ρυθμούς. Οι μεταρρυθμίσεις και τα δημοσιονομικά μέτρα που λήφθηκαν από τις ελληνικές κυβερνήσεις με στόχο την ένταξη της χώρας στην Ενιαία Νομισματική Ένωση εξηγούν την αστάθεια του ΑΕΠ. Ωστόσο μετά την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ αλλά και τις επενδύσεις που έγιναν στη χώρα λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων η πορεία του ΑΕΠ και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζει συνεχώς αύξουσα τάση. Από το 2001 μέχρι και το 2008, το ΑΕΠ της Ελλάδας καταγράφει την πιο απότομη αύξηση του, όπου από ,05 εκατ.$ το 2001 ανέρχεται σε ,63 εκατ.$ το 2008, σημειώνοντας αύξηση 160% (UNCTAD). Αυτή είναι η χρονική περίοδος που παρουσιάζεται και η μεγαλύτερη αύξηση εισροών ΑΞΕ για την ελληνική οικονομία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ στην Ελλάδα κατά τα έτη , ήταν υψηλότερος συγκριτικά με τους αντίστοιχους ρυθμούς στις περισσότερες οικονομικά προηγμένες χώρες της Ευρώπης (Ιωακεόμογλου, 2008). Το έτος 2008 αντιπροσωπεύει το έτος κατά το οποίο το ελληνικό ΑΕΠ έφτασε στη μέγιστη τιμή του και το οποίο συμπίπτει με τη μέγιστη αύξηση εισροής άμεσων ξένων επενδύσεων (UNCTAD). Η πορεία αυτή παραμένει ανοδική και αναστέλλεται το 2009, όταν η χώρα έρχεται αντιμέτωπη με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Όπως φαίνεται και από το διάγραμμα που ακολουθεί ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ από το 2009 έως και σήμερα παραμένει αρνητικός. [53]

54 Ρυθμός ΑΕΠ (%) Διάγραμμα 9: Ρυθμός Ανάπτυξης ΑΕΠ Ελλάδας ΠΗΓΗ : Επεξεργασμένα Δεδομένα από Unctad Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα αλλά και με τα διαγράμματα που προηγήθηκαν το ΑΕΠ ανεξαρτήτως των αυξομειώσεων που παρατηρούνται διαχρονικά παραμένει σε υψηλά επίπεδα μέχρι και την περίοδο της κρίσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συσχέτιση των ΑΞΕ και του ΑΕΠ της χώρας Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ Διάγραμμα 10: Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ ΠΗΓΗ : Unctad [54]

55 Όπως επιβεβαιώνει και το παραπάνω διάγραμμα οι ετήσιες εισροές ΑΞΕ για το εξεταζόμενο χρονικό διάστημα δεν αποτελούν σημαντικό μέρος του ΑΕΠ της χώρας. Συγκεκριμένα παραμένουν σταθερά κάτω από το 2% του ΑΕΠ για όλη την εξεταζόμεη περίοδο και συχνά πέφτουν και κάτω από το 1% του ΑΕΠ. Αξίζει να σημειωθεί ότι την περίοδο τα ποσοστά παρουσιάζουν μία σχετική σταθερότητα παρότι διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα (~1% του ΑΕΠ). Την περίοδο που ακολουθεί , όπου είναι και η περίοδος προετοιμασίας για την είσοδο στην ΟΝΕ, παρατηρείται μία φθίνουσα πορεία των εισροών ΑΞΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας. Από το 1998 και μέχρι το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου εντοπίζονται σημαντικές αυξομειώσεις, κάτι που είναι αναμενόμενο λόγω της αρχικής ενσωμάτωσης της οικονομίας της χώρας στην ΟΝΕ αλλά και της μετέπειτα οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα. Είναι προφανές ότι οι εισροές ΑΞΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ κινούνται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, ενώ η είσοδος της χώρας στην ΕΕ και μετέπειτα στην ΟΝΕ δε φαίνεται να συμβάλλουν στη βελτίωσή τους Συσσωρευμένος Όγκος ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ Διάγραμμα 11: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ ΠΗΓΗ : Unctad Αντίθετα ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ παρουσιάζει αυξανόμενη τάση κατά την περίοδο με ποσοστά που φτάνουν το 18% του ΑΕΠ. Την επόμενη χρονιά ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ υποδιπλασιάζεται και φτάνει μέσα σε [55]

56 ένα έτος στο 6%. Η πτώση αυτή συμπίπτει με την πολιτική αστάθεια στην οποία βρίσκεται η χώρα εκείνη την περίοδο. Στη συνέχεια όμως ο συσσωρευμένος όγκος ΑΞΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ φαίνεται να ανακάμπτει με σταθερό ρυθμό μέχρι και το Η περίοδος που ακολουθεί με τη φθίνουσα πορεία του συσσωρευμένου όγκου ΑΞΕ αποδεικνύει ότι η χώρα δεν μπόρεσε να αντιδράσει στις δυσμενείς επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Από τη διερεύνηση της στατιστικής συσχέτισης του ΑΕΠ και του κατα κεφαλήν ΑΕΠ με το συσσωρευμένο όγκο εισροών ΑΞΕ και με το μερίδιο αυτών επί του παγκόσμιου συνόλου, προκύπτουν τα παρακάτω: Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με τις Εισροές ΑΞΕ από το 1981 έως το 1989: - 0,89 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με τις Εισροές ΑΞΕ από το 1992 έως το 1998: -0,76 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με τις Εισροές ΑΞΕ από το 1999 έως το 2014: 0,27 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με τις Εισροές ΑΞΕ για το σύνολο της περιόδου : Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1981 έως το 1989: -0,69 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1992 έως το 1998: -0,76 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1999 έως το 2014: 0,16 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ για το σύνολο της περιόδου : - 0,70 Για το σύνολο της περιόδου αλλά και για τις δύο πρώτες υποπεριόδους φαίνεται να εμφανίζεται σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ ΑΕΠ και Εισροών ΑΞΕ αλλά και ΑΕΠ και Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ. Η διαφοροποίηση εντοπίζεται στην τρίτη περίοδο, όπου υπάρχει ασθενής θετική συσχέτιση, καθώς η πορεία ΑΞΕ και ΑΕΠ φαίνεται να συμβαδίζουν όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα. Η αρνητική [56]

57 συσχέτιση δηλώνει ότι η πορεία του ΑΕΠ δεν αποτελεί βασικό παράγοντα που καθορίζει την πορεία των ΑΞΕ ΑΕΠ & ΑΞΕ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΕΠ ΣΟ ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Πληθωρισμός & ΑΞΕ Διάγραμμα 12 : ΑΕΠ & Σ.Ο. ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου ΠΗΓΗ: UNCTAD Στον Πίνακα 3 καταγράφεται ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ και οι εισροές ΑΞΕ ως μερίδιου του παγκόσμιου συνόλου, καθώς και ο πληθωρισμός στην Ελλάδα. Ελλάδα Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου [57] Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Πληθωρισμός

58 Πίνακας 4 : ΑΞΕ & Πληθωρισμός ΠΗΓΗ: EUROSTAT Η εξεταζόμενη περίοδος με βάση τα δεδομένα που εντοπίστηκαν στη βάση δεδομένων της Eurostat είναι η περίοδος Παρακάτω αποτυπώνεται και η γραφική απεικόνιση των δεδομένων του Πίνακα ΣΟ ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Πληθωρισμός Διάγραμμα 13: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου & πληθωρισμός ΠΗΓΗ : Unctad & Eurostat Η μελέτη της πορείας του πληθωρισμού είχε σημασία για την ελληνική οικονομία διότι με την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ ο χαμηλός πληθωρισμός γίνεται το επίκεντρο της οικονομικής πολιτικής στην Ευρώπη και την Ελλάδα (Νικηφόρου κ.α., 2013). [58]

59 Στην περίπτωση της Ελλάδας ο ρυθμός μεταβολής του πληθωρισμού με το μερίδιο του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1997 έως το 2013 παρουσιάζουν μέτρια θετική συσχέτιση 0,53. Το γενονός αυτό επιβεβαιώνεται και από το παραπάνω διάγραμμα όπου αποτυπώνεται η φθίνουσα πορεία του πληθωρισμού και του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ κάτι που έρχεται σε αντίθεση με το θεωρητικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο τα χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού φαίνεται να ευνοούν την προσέλκυση ΑΞΕ Ανεργία & ΑΞΕ Η ανεργία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, το οποίο έχει επιδεινωθεί σημαντικά κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Στον πίνακα που ακολουθεί καταγράφονται ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ, οι εισροές ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου και το ετήσιο ποσοστό ανεργίας για την Ελλάδα. Η εξεταζόμενη περίοδος σύμφωνα με τα στοιχεία της βάσης δεδομένων της Ameco είναι η περίοδος Η Ameco λαμβάνοντας υπόψιν τα μακροοικονομικά στοιχεία της χώρας, καθώς και την ανάπτυξη αυτής προχώρησε σε πρόβλεψη των ποσοστών ανεργίας της χώρας για την επόμενη τριετία ( ). Τα δεδομένα των εισροών ΑΞΕ για το 2015 δεν έχουν αναρτηθεί ακόμα επίσημα. Ελλάδα Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου ΑΝΕΡΓΙΑ [59]

60 ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΡΙΕΤΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ AMECO Πίνακας 5 : ΑΞΕ & Ανεργία ΠΗΓΗ: Αmeco Παρατηρώντας τα παραπάνω στοιχεία διαπιστώνουμε ότι η ανεργία στην Ελλάδα από το 2000 μέχρι και το 2008 παρουσίασε μείωση ενώ από το 2008 και μετά το ποσοστό της ανεργίας αυξήθηκε σημαντικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2013 το ποσοστό της ελληνικής ανεργίας έφτασε το 27.5% σε σχέση με το 7.8% που είχε το 2008 (Ameco). Η απότομη αύξηση της ανεργίας μετά το 2008, οφείλεται στην επίδραση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλά και στα γενικότερα εσωτερικά οικονομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας στην Ελλάδα εμφανίζονται την ίδια χρονική περίοδο που το ΑΕΠ της χώρας μειώνεται σημαντικά και ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ καταγράφει αρνητικά νούμερα, με χαρακτηριστικότερο το 2012, όπου το ΑΕΠ κατέγραψε αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης -13,6% (UNCTAD). Παρατηρούμε ότι το ποσοστό ανεργίας μειώνεται καθώς οι εισροές ΑΞΕ αυξάνονται (περίοδος ) κάτι που πιθανόν να υποδηλώνει ότι ένα μέρος των ΑΞΕ στη Ελλάδα δε γίνονται μέσα από τη μορφή συγχωνεύσεων και εξαγορών. Εξετάζοντας τη συσχέτιση του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου και του ετήσιου ποσοστού ανεργίας προκύπτει ότι υπάρχει ισχυρά αρνητική συσχέτιση (-0,88) των παραπάνω μεγεθών και για την τρίτη εξεταζόμενη περιόδο ( ). Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί η αρνητική συσχέτιση δείχνει ότι η πορεία των ΑΞΕ δεν επηρεάζει τα ποσοστά ανεργίας εκείνης της περιόδου. Πρακτικά τα ποσοστά ανεργίας που διατηρούνται [60]

61 σταθερά την περίοδο δε συνδέονται με την ανοδική πορεία των ΑΞΕ, ενώ τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που καταγράφηκαν μετά το 2008, συμπίπτουν με την πτωτική τάση των εισροών ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία Ανεργία (%) Σ.Ο. ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Διάγραμμα 14: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου & Ανεργία ΠΗΓΗ : Unctad & Ameco Οικονομίες Συγκέντρωσης & ΑΞΕ Αν ληφθεί υπόψη ότι η ελληνική οικονομία δε συνιστά μεγάλη αγορά, τότε το μέγεθος της αγοράς δεν αποτελεί κίνητρο για ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Όμως στο μέτρο της σχέσης μεγέθους αγοράς και οικονομιών συγκέντρωσης, οι τελευταίες φαίνεται να αποτελούν αυτοτελές κίνητρο έλξης ΑΞΕ. Στην ίδια λογική φαίνεται να επενεργούν ισχυρά και το κόστος μεταφοράς και η γεωγραφική θέση της χώρας ως κίνητρο της δεύτερης κατηγορίας ΑΞΕ. Όπως αναπτύχθηκε εκτενώς και στο πρώτο κεφάλαιο, οι οικονομίες συγκέντρωσης δεν ευνοούν την ανάπτυξη ΑΞΕ που αποσκοπούν στην υπερπήδηση εθνικών φραγμών και είναι προσανατολισμένες στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Ωστόσο οι οικονόμιες συγκέντρωσης συμβάλλουν στην τάση για μεγαλύτερη [61]

62 εξειδίκευση των επιμέρους οικονομιών. Ταυτόχρονα μια οικονομία που συγκεντρώνει πλήθος επιχειρήσεων αποτελεί πόλο έλξης για επενδύσεις όχι μόνο των μελών των οικονομιών συγκέντρωσης αλλά και εξωτερικών οικονομιών που αποσκοπούν στην κεφαλαιακή κερδοφορία, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα αυτής της συγκέντρωσης (τεχνογνωσία, υψηλή παραγωγικότητα, ανάπτυξη R&D, πλήθος υπεργολάβων και τεχνολογικώς προηγμένων ενδιάμεσων προϊόντων και διαφοροποίηση προϊόντων). Η Ελλάδα εστίασε την προσοχή της στη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Οικονομική Νομισματική Ένωση, οι οποίες και αποτελούν οικονομίες συγκέντρωσης. Έτσι η αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της χώρας είτε στον πρωτογενή τομέα είτε στον κλάδο της έρευνας και ανάπτυξης έγινε κατά το δυνατόν στο πλαίσιο αυτών των οικονομιών συγκέντρωσης. Η συνεισφορά αυτών στην προσέλκυση ή μη ΑΞΕ θα αξιολογηθούν εκτενώς παρακάτω Μισθοί, Παραγωγικότητα Εργασίας και Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας Όπως αναπτύχθηκε και στο θεωρητικό πλαίσιο που προηγήθηκε, υπάρχει η θεωρία σύμφωνα με την οποία οι επενδυτές επιλέγουν τη χώρα επένδυσης εκτιμώντας ταυτόχρονα τη σχέση μισθών και παραγωγικότητας της εργασίας, ανεξάρτητα από τον παραγωγικό προσανατολισμό και τη στόχευση των επενδύσεών τους. Ταυτόχρονα σύμφωνα με τον Οικονομάκη (2006) σε συνθήκες εμπορικής και οικονομικής ολοκλήρωσης όπως είναι μια τελωνειακή ένωση, εκτός από τις οικονομίες συγκέντρωσης, η σχέση μισθών-παραγωγικότητας της εργασίας δίνει μια απάντηση για τις επενδυτικές επιλογές του ξένου κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση ο στόχος της αξιολόγησης αυτής αποσκοπεί στη δημιουργία και εκμετάλλευση ενός πρόσθετου κέρδους. Ως εκ τούτου παρακάτω θα παραθέσουμε την παραγωγικότητα και τους μέσους μισθούς, προκειμένου να αξιολογήσουμε τη συνεισφορά τους στην προσέλκυση ή μη ΑΞΕ και να διαπιστώσουμε πώς αυτά διαμορφώνουν το μοναδιαίο κόστος εργασίας. [62]

63 Χώρα / Χρόνος Ελλάδα EU (28 countries) Πίνακας 6 : Παραγωγικότητα εργασίας ΠΗΓΗ: EUROSTAT 104 Παραγωγικότητα Εργασίας Ελλάδα Ευρώπη Διάγραμμα 15 : Παραγωγικότητα Εργασίας Πηγή: Eurostat Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα αλλά και το διάγραμμα διαπιστώνουμε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα κινείται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα με βάση τα δεδομένα της Ευρώπης. Όπως φαίνεται η παραγωγικότητα της εργασίας μειώνεται διαχρονικά, ενώ κατά το τέλος της περιόδου παρατηρείται μία ελαφρά ανάκαμψη. Παρά τη μείωση που διαπιστώνεται η παραγωγικότητα παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Στη συνέχεια ακολουθεί σε κοινό διάγραμμα η απεικόνιση των ΑΞΕ (millions $) και η παραγωγικότητα εργασίας. Όπως φαίνεται η παραγωγικότητα εργασίας από το [63]

64 2004 και έπειτα ακολουθεί φθίνουσα πορεία όπως και οι ΑΞΕ (με διαφορετικούς προφανώς ρυθμούς) έχοντας ωστόσο την ίδια τάση κατά την εξεταζόμενη περίοδο Παραγωγικότητα Εργασίας ΑΞΕ (millions dollars) Διάγραμμα 16 : Παραγωγικότητα εργασίας & ΑΞΕ Πηγή : Eurostat & Unctad Στη συνέχεια παρατίθεται διάγραμμα με το μέσο ετήσιο μισθό με δεδομένα που προέκυψαν από τον OECD (έτος βάσης 2014). [64]

65 Μισθοί σε Δολάρια (Έτος βάσης το 2014) Ελλάδα Διάγραμμα 17 : Ετήσιος Μέσος Μισθός ΠΗΓΗ: OECD Σύμφωνα με τη θεωρία η υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας σε συνδυασμό με υψηλούς μισθούς οδηγεί σε μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους. Άρα οι υψηλοί μισθοί δεν αποτελούν απαραίτητα ανασταλτικό παράγοντα για μία επένδυση. Από τα παραπάνω δεδομένα και για την παραγωγικότητα της εργασίας και για τους μισθούς, διαπιστώνουμε ότι οι μισθοί ακολουθούν μία αύξουσα πορεία ενώ η παραγωγικότητα εργασίας φαίνεται να φθίνει διαχρονικά παρότι παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Έχοντας αναπτύξει τους παράγοντες της παραγωγικότητας της εργασίας και των μισθών, ακολουθεί η διερεύνηση του πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας. Το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας συνθέτει την αμοιβή της εργασίας με την παραγωγικότητά της. O υπολογισμός του πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας (Real Unit Labour Cost- ULCR) προκύπτει από την παρακάτω σχέση: Όπου: L η συνολική απασχόληση της οικονομίας [65]

66 W oι εργασιακές αποζημιώσεις για το σύνολο των απασχολούμενων GDP το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν We οι εργασιακές αποζημιώσεις για τους μισθωτούς Le ο αριθμός των μισθωτών Lse ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων Ωστόσο το μοναδιαίο κόστος εργασίας δίνεται από την Ameco ξεπερνώντας τους παραπάνω υπολογισμούς. Στον παρακάτω πίνακα δίνεται το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας για τη χρονική περίοδο Όλα τα μεγέθη υπολογίζονται σε σταθερές τιμές του έτους ΕΤΟΣ ULCR ΕΛΛΑΔΑΣ ULCR ΕΥΡΩΠΗΣ Πίνακας 7 : Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας ΠΗΓΗ: AMECO [66]

67 ULCR Ελλάδας ULCR Ευρώπης Διάγραμμα 18 : ULC R Ελλάδας ΠΗΓΗ : Ameco Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει ULCR χαμηλότερο εκείνου της ΕΕ-28 για την περίοδο Η περίοδος αυτή περιγράφεται από υψηλή παραγωγικότητα εργασίας και από ετήσιους μέσους μισθούς στα χαμηλότερα επίπεδα της εξεταζόμενης περιόδου. Το γεγονός αυτό εξηγεί τις εισροές ΑΞΕ, όπου παρότι δεν κρίνονται αξιόλογες αξιολογούνται ως οι υψηλότερες για την εξεταζόμενη περίοδο ( ). Η πτώση των ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία μετά το 1989 δεν αφήνουν κάποιο περιθώριο για ερμηνεία ότι η σχέση μισθών-παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία αποτελούν κίνητρο για πραγματοποίηση ΑΞΕ. Ακόμα και αν υποτεθεί ότι η σχέση μισθών-παραγωγικότητας της εργασίας είναι ένας παράγοντας έλξης του ξένου επενδυτικού κεφαλαίου στην ελληνική οικονομία, ο παράγοντας αυτός δεν είναι τόσο ισχυρός ώστε να αντιστρέψει την μείωση των ΑΞΕ, ως αποτέλεσμα της ακύρωσης κινήτρων για ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας στο πλαίσιο ΕΕ-ΟΝΕ υπό συνθήκες μικρής αγοράς και απουσίας σοβαρών οικονομιών συγκέντρωσης. Άλλωστε η ελληνική [67]

68 οικονομία στο επίπεδο αυτό έχει να ανταγωνιστεί χώρες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού» οι οποίες πλεονεκτούν έναντι της Ελλάδας (Οικονομάκης κ.ά.,2011). Συμπερασματικά για το σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου, τόσο το μειωμένο κόστος εργασίας, όσο και η αυξανόμενη παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα, δεν κατάφεραν να αντιστρέψουν την αρνητική δυναμική των εισροών ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία Συναλλαγματική Ισοτιμία και ΑΞΕ Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχε ήδη αρχίσει να ολοκληρώνεται η φιλελευθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας και με την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992 η Ελλάδα προχώρησε πιο πολύ σε διαθρωτική προσαρμογή με τη σταδιακή δημιουργία της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). Με τη δημιουργία της ΟΝΕ αποφασίζεται ένα καινούριο θεσμικό περιβάλλον για την άσκηση οικονομικής πολιτικής στην Ευρώπη, τέτοιο ώστε μετά το 1992 τα κράτη μέλη, και η Ελλάδα μέσα σε αυτά, να μην έχουν ελευθερία κινήσεων στην άσκηση της οικονομικής-νομισματικής πολιτικής τους. Όσον αφορά την Ελλάδα η μακροοικονομική πολιτική που μπορούσε να ασκηθεί μετά το 1992 καθίσταται αυστηρά περιοριστική, ως προς το νομισματικό σκέλος, με τη επικράτηση υψηλών πραγματικών επιτοκίων και την ανατίμηση της δραχμής σε πραγματικούς όρους (Σιούτα, 2010). Η απώλεια εθνικών εργαλείων (πχ. υποτίμηση του εθνικού νομίσματος), ιδιαίτερα μετά από την εφαρμογή του ενιαίου νομίσματος κάνει τις χώρες και ιδιαίτερα τις μικρές, όπως είναι η Ελλάδα, να επιδίδονται σε ένα ολοένα και περισσότερο άτυπο φορολογικό ανταγωνισμό ή ανταγωνισμό κινήτρων για την προσέλκυση ξένου κεφαλαίου (Σιούτα, 2010). Πιο συγκεκριμένα σε όλη τη δεκαετία του 1990, η «σκληρή» δραχμή, που είχε σαν αποτέλεσμα ακριβές τις εξαγωγές και φθηνές τις εισαγωγές σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες εισροές κεφαλαιουχικών αγαθών επιδείνωναν συνεχώς το ελληνικό εμπορικό ισοζύγιο. Στη μελέτη της συναλλαγματικής ισοτιμίας και πως αυτή επηρεάζει τις υπόλοιπες οικονομικές μεταβλητές αυτό που έχει σημασία είναι η ονομαστική σταθμισμένη ισοτιμία, δηλαδή αυτή που είναι προσαρμοσμένη με βάση το δείκτη των σχετικών τιμών της εγχώριας οικονομίας (Οικονομάκης κ.α.,1999). Έτσι λοιπόν θα χρησιμοποιήσουμε το δείκτη REER (real effective exchange rate). Μια αύξηση του δείκτη αυτού υποδηλώνει ότι οι εξαγωγές γίνονται πιο ακριβές και οι εισαγωγές της εξεταζόμενης χώρας καθίστανται φθηνότερες και ως εκ τούτου, η αύξηση αυτή υποδεικνύει μια απώλεια ανταγωνιστικότητας του εμπορίου για τη [68]

69 χώρα. Ο δείκτης αυτός έχει αξία για την Ελλάδα μέχρι και το 2001, καθώς από τότε και μετά η χώρα εισέρχεται στη ζώνη του ευρώ και άρα έχει το ίδιο νόμισμα με τους βασικούς εμπορικούς εταίρους της. Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία του ελληνικού νομίσματος (δείκτης REER) για τη χρονική περίοδο Συναλλαγματική Ισοτιμία σε πραγματικούς όρους ελληνικού νομίσματος (REER rate) μεταξύ Δείκτης : 2010 =100 Πηγή: IMF Διάγραμμα 19 : Συναλλαγματική Ισοτιμία Ελλάδας ΠΗΓΗ : IMF Όπως μπορούμε να διακρίνουμε από το παραπάνω διάγραμμα το ελληνικό νόμισμα κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου , παρουσιάζει μια τάση ανατίμησης σε πραγματικούς όρους σε κάποιες συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Η πρώτη σημαντική περίοδος ανατίμησης σε πραγματικούς όρους της ελληνικής δραχμής πραγματοποιήθηκε κατά τη χρονική περίοδο , γεγονός που μπορεί να ερμηνεύσει τη μη προσέλκυση ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία, σύμφωνα με τη θεωρία της τροποποίησης του νόμου της αξίας στη παγκόσμια αγορά. Συμπληρωματικά κατά τη χρονική περίοδο , δηλαδή μία χρονιά πριν η Ελλάδα χάσει το εθνικό της νόμισμα, παρατηρούνται σημαντικές τάσεις ανατίμησης της δραχμής σε πραγματικούς όρους (Οικονομάκης κ.α., 2006). Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι την ίδια χρονική περίοδο τόσο η πορεία των εισροών ΑΞΕ όσο και ο συσσωρευμένος όγκος ΑΞΕ στην ελληνική οικονομία δε παρουσιάζει καμία τάση ανοδικής πορείας, γεγονός που σύμφωνα με το θεωρητικό πλαίσιο θα μπορούσε να [69]

70 ερμηνευθεί ως μη πραγματοποίηση ΑΞΕ με σκοπό την παράκαμψη της συναλλαγματικής προστασίας. Αν και η μη προσέλκυση ΑΞΕ προς την Ελλάδα σχεδόν καθόλη την εξεταζόμενη περίοδο μπορεί να αποδοθεί μέχρι ένα σημείο στις περιόδους ανατίμησης της δραχμής σε πραγματικούς όρους και την αδυναμία χρήσης συναλλαγματικής πολιτικής ως μέσο αντιμετώπισης του διεθνούς ανταγωνισμού, η Ελλάδα αντιμετωπίζει μακροχρόνια διαθρωτικά προβλήματα που την καθιστούν μη ελκυστική στη προσέλκυση ξένου κεφαλαίου. Πιο συγκεκριμένα, τη χρονική περίοδο 1995 με 2000 η δραχμή συνέχισε να ανατιμάται σε πραγματικούς όρους έναντι των άλλων νομισμάτων. Την ίδια χρονική περίοδο οι εισροές ΑΞΕ στη Ελλάδα μειώθηκαν από 1058 εκατ.$ το 1995 σε 562 εκατ.$ το 1999 (UNCTAD). Επιπλέον, παρατηρείται, για την ίδια χρονική περίοδο επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας ως ποσοστό του ΑΕΠ (αναλύεται στο κεφάλαιο 5). Οι δύο τελευταίες διαπιστώσεις θα μπορούσαν να υπονοούν ότι ένα μεγάλο μέρος των ΑΞΕ της Ελλάδας πραγματοποιούνται σε κλάδους των μη εμπορεύσιμων, κάτι το οποίο επαληθεύεται από την κλαδική κατανομή του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ. Θα μπορούσαμε επίσης να υποθέσουμε ότι ένα μέρος των πραγματοποιουμένων ΑΞΕ γίνεται στη δεύτερη κατηγορία ΑΞΕ (παραγωγή για μια τρίτη αγορά ή/και την παγκόσμια αγορά), οπού όμως οι παραγωγικοί-εξαγωγικοί τομείς της οικονομίας παρουσιάζουν ασθενείς εγχώριες διακλαδικές διασυνδέσεις, κάτι το οποίο επαληθεύεται έμμεσα από τη δομή εξαγωγών - εισαγωγών. Η καθοδική πορεία των εισροών ΑΞΕ για ένα μεγάλο μέρος της εξεταζόμενης περιόδου σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο κύριος όγκος των ΑΞΕ στην Ελλάδα προέρχεται από χώρες της Ε.Ε., καθώς και ότι το εθνικό νόμισμα παρουσιάζει τάσεις ανατίμησης σε πραγματικούς όρους, μπορεί να ερμηνεύσει εν μέρει, βάση του θεωρητικού μας πλαισίου, τη μη προσέλκυση ΑΞΕ στην Ελλάδα. Μετά το 2001 δεν υφίσταται εθνικό νόμισμα βάσει του οποίου να μπορούν να ερμηνευθούν οι ΑΞΕ και δε τίθεται για την ελληνική οικονομία ζήτημα εθνικής συναλλαγματικής πολιτικής ως μέσω αντιμετώπισης του διεθνούς ανταγωνισμού. [70]

71 2.2. ΣΛΟΒΑΚΙΑ Ιστορικό πλαίσιο Οικονομική & Πολιτική εξέλιξη της χώρας Η Σλοβακία είναι μία δημοκρατική χώρα στην καρδιά της Ευρώπης με πληθυσμό κατοίκους περίπου. Η χώρα έχει σύνορα με τη Τσεχία και την Αυστρία στα δυτικά, την Πολωνία βόρεια, την Ουκρανία στα ανατολικά και την Ουγγαρία στα νότια. Το 1918 η Σλοβακία και οι περιοχές της Βοημίας και της Μοραβίας ενώθηκαν για να σχηματίσουν την Τσεχοσλοβακία. Ωστόσο την ειρηνική «βελούδινη επανάσταση» και την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1989 ακολούθησε η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας και η ανάδειξη δύο διαδόχων ανεξάρτητων κρατών, της Τσεχίας και της Σλοβακίας, το Η μετάβαση από ένα κομμουνιστικό καθεστώς σε κοινοβουλευτική δημοκρατία και οι σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές τις δύο τελευταίες δεκαετίες επηρέασαν σημαντικά την οικονομία της χώρας και επηρέασαν την πολιτική της πορεία (Torrisi, 2015). Ο διαχωρισμός ήταν ομαλός και σχετικά ανώδυνος από πολιτική και οικονομική σκοπιά. Η κοινή ιστορία και οι ισχυροί πολιτιστικοί και οικονομικοί δεσμοί κατέστησαν τη νέα κατάσταση βιώσιμη και επέτρεψαν στις εγχώριες και ξένες εταιρείες να προσαρμοστούν γρήγορα στο νέο περιβάλλον πολιτικής και θεσμικής υποδομής (Torrisi, 2015). Όπως αναφέρει και η Bartscht (2012) παρά τις συνεχείς εξελίξεις και την παγκόσμια οικονομική κρίση στις αρχές του 1990, η Σλοβακία κατάφερε να αναδειχθεί σε μια ταχέως αναπτυσσόμενη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης. Στην προσπάθειά της αυτή έλαβε σειρά μέτρων με στόχο την αύξηση του ΑΕΠ και της παραγωγικότητας της χώρας αλλά και του περιορισμού της ανεργίας, με την ανάκαμψη να διαπιστώνεται μόλις από το 1995 (WTO, 1995). Έτσι η Σλοβακία κατάφερε να ανοίξει διάπλατα τις πόρτες της χώρας στον τουρισμό, στην εισροή νέων ιδεών αλλά και στην προσέλκυση πολλών επενδύσεων. Το 2004, η Σλοβακία συνέχισε την πορεία της στην καπιταλιστική οικονομία με την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρώτη προσπάθεια της χώρας για ένταξη στην ΕΕ γίνεται στα μέσα του 1995, όπου κρίνεται ότι απαιτούνται σειρά μέτρων για την ομαλή ένταξη της (European Commission, 1995). Στο πλαίσιο αυτό, τις ήδη σημαντικές ιδιωτικοποιήσεις που έχουν προηγηθεί έως το 1995, ακολουθεί το μεγαλύτερο κύμα ιδιωτικοποιήσεων που πραγματοποιείται στις τηλεπικοινωνίες [71]

72 (1999), στις τράπεζες (έως το 2001), στις ασφαλιστικές αγορές (2000), στον κλάδο των μεταφορών ( ) αλλά και στην ενέργεια (2000), όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση του 2002 του OECD για τη Σλοβακική οικονομία. Ταυτόχρονα κομβικής σημασίας για την ένταξη της χώρας στην ΕΕ αποτέλεσε η κατάργηση των δασμών. Η τελωνειακή ένωση με την Τσεχία, οι εμπορικές συμφωνίες με περιορισμένο πλήθος χωρών (π.χ. Ρουμανία και Σλοβενία) αλλά και οι υψηλές δασμολογικές επιβαρύνσεις δυσχεραίνουν την προσαρμογή της στα δεδομένα της ΕΕ. Έτσι από το 1996 παρατηρείται μία σταδιακή μείωση των δασμών, ενώ εως το 2001 έχουν σχεδόν καταργηθεί σε πλήθος κλάδων (τηλεπικοινωνίες και φαρμακοβιομηχανία) (WTO, 2001). Προχωρώντας στις παραπάνω μεταρρυθμίσεις αλλά και λαμβάνοντας μέτρα σταθεροποίησης του πληθωρισμού και του ΑΕΠ της χώρας ( ) αλλά και πλήθος διοικητικών μεταρρυθμίσεων (συνταξιοδοτικό και φορολογικό σύστημα) κατάφεραν να ενταχθούν τελικά στην ΕΕ το Κατά τα έτη 2005 έως και 2009, όταν η χώρα προετοιμαζόταν για την υιοθέτηση του ευρώ, η δημοσιονομική βιωσιμότητα έγινε βασική κυβερνητική προτεραιότητα, ενώ θεσμικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν στη γρήγορη προσαρμογή της στη ζώνη του Ευρώ, η οποία και πραγματοποιήθηκε τόσο για πολιτικούς όσο και για οικονομικούς λόγους τον Ιανουάριο του 2009 (Euro Challenge, 2014). Η ένταξη της στο κοινό νόμισμα προέκυψε μία ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή, με την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση να προκαλεί σημαντικά προβλήματα σε όλη την ΕΕ. Ως εκ τούτου η γενικότερη παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση προκάλεσε αναταράξεις και στη Σλοβακία. Ωστόσο σύμφωνα με τον Torrrisi (2015) αλλά και τα στοιχεία της Unctad που παρατίθενται αναλυτικά παρακάτω, η Σλοβακία σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης παρουσίασε δείγματα ανάκαμψης μόλις από το Το οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον της Σλοβακίας συνέβαλαν σημαντικά στην ταχεία ανάπτυξη της. Το ΑΕΠ και το κατακεφαλήν εισόδημα της χώρας σύμφωνα με την Unctad αυξάνονται συνεχώς, με μόνη επιβράδυνση το 2010 λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Η οικονομία της Σλοβακίας έχει πλήρως εξαγωγικό προσανατολισμό, αποτελώντας μία παγκόσμια εξαγωγική δύναμη με βασικούς εμπορικούς εταίρους τη Γερμανία και την Τσεχία. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από την έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Forum (όπως αυτό παρατίθεται στο [72]

73 Euro Challenge, 2014) με θέμα την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα, στο οποίο η Σλοβακία σε περίοδο παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης & κατατάσσεται 78 η σε σύνολο 148 χωρών που εξετάστηκαν ως προς την ανταγωνιστικότητά τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο η Σλοβακία μετά την ανεξαρτησία της κινήθηκε γρήγορα για να ελευθερώσει και να αναπροσαρμόσει τους κανονισμούς της οικονομίας και των επιχειρήσεων της. Πλήθος διαρθρωτικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων οδήγησαν στην επιτάχυνση της ανάπτυξης σε σύγκριση με τις άλλες ευρωπαϊκές περιφερειακές οικονομίες της Κεντρικής Ευρώπης (Torrisi, 2015). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο εταιρικός φορολογικός συντελεστής. Ορισμένες χώρες διαφοροποιούν τη φορολογική πολιτική και μέσω της χαμηλής φορολογίας ή της φοροαπαλλαγής προσπαθούν να προσελκύσουν ξένους επενδυτές και να δώσουν κίνητρα για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Σύμφωνα μάλιστα με την Μπούρα (2015) ο φορολογικός συντελεστής της Σλοβακίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην προσέλκυση ΑΞΕ, κυρίως την περίοδο προ της ένταξης της στη Νομισματική Ένωση το Το γεγονός αυτό εξηγεί τη μείωση του φορολογικού συντελεστή από 45% το 1993 σε 19% το 2004 από τις εκάστοτε κυβερνήσεις της Σλοβακίας, προκειμένου να προσελκύσουν και να διευκολύνουν την επιχειρηματικότητα της χώρας. Ωστόσο τα τελευταία 3 χρόνια θεσπίστηκαν φορολογικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες προκάλεσαν την αρνητική στάση των επενδυτών (Economist, 2015). Όπως φαίνεται και στο «Διάγραμμα 1» που ακολουθεί και το οποίο προέκυψε από έκθεση της KPMG (2013) διαπιστώνεται φορολογική επιβάρυνση από το Συγκεκριμένα σύμφωνα με το άρθρο του Economist (2015) η κεντροαριστερή κυβέρνηση της χώρας που εκλέχθηκε το Μάρτιο του 2012, προχώρησε σε αλλαγές των φορολογικών συντελεστών. Μερικές από τις αλλαγές της τελευταίας τριετίας περιλαμβάνουν υψηλότερες εισφορές για ατομικές επιχειρήσεις, κατάργηση του επίπεδου φορολογικού συστήματος που αποτελούσε το σημαντικότερο πλεονέκτημα του φορολογικού συστήματος της χώρας, υψηλότερους φόρους ιδιοκτησίας και φορολόγηση των μερισμάτων. Έτσι η Σλοβακία έχει ποσοστό της φορολογίας των επιχειρήσεων της [73]

74 τάξεως του 23%, ποσοστό το οποίο είναι το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Κεντρικής & Ανατολικής Ευρώπης. Διάγραμμα 20 : Εταιρικός Φορολογικός Συντελεστής Σλοβακίας ( ) ΠΗΓΗ : KPMG, 2013 Παρόλα αυτά η φορολογία δεν αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα για την προσέλκυση ΑΞΕ, καθώς παρά τα υψηλά επίπεδα του φορολογικού συντελεστή οι εισροές ΑΞΕ παραμένουν σε υψηλά επίπεδα (Unctad, 2015). Σε αυτό συνέβαλε και η στάση των κυβερνήσεων της Σλοβακίας. Οι κυβερνήσεις θέλοντας να προσελκύσουν νέες επενδύσεις και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας θέσπισαν μία σειρά από κίνητρα, κυρίως για τις ξένες επενδύσεις στους τομείς της βιομηχανίας, της παροχής υπηρεσιών και στον τουριστικό τομέα (KPMG, 2013). Συγκεκριμένα δίνονται ενισχύσεις για την απόκτηση ακινήτων, επιδοτήσεις για συγκεκριμένους τομείς δραστηριοποίησης αλλά και φορολογική ελάφρυνση σε περιπτώσεις σημαντικών επενδύσεων. Ωστόσο σύμφωνα με την έκθεση της KPMG (2013) όλα αυτά γίνονται με βάση την πληρέστατη νομοθεσία και φυσικά με βάση τα ποσά της επένδυσης, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τις δαπάνες της εκάστοτε επιχείρησης. Ως εκ τούτου γίνεται αντιληπτό γιατί ακόμα και με αύξηση του φορολογικού συντελεστή η Σλοβακία αποτελεί πόλο έλξης επένδυσης, αποσπώντας σημαντικό μερίδιο των ΑΞΕ από τις ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ. [74]

75 Διάγραμμα 21: Φορολογικός Συντελεστής Κεντρικών-Ανατολικών Χωρών Ευρώπης ΠΗΓΗ: ECONOMIST Μια σημαντική προϋπόθεση για την απόκτηση κεφαλαίων και την οικονομική ευημερία είναι η ύπαρξη οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας (Κυρκιλής και Παντελίδη, 2006). Με τη βελτίωση της διαφάνειας των νόμων, των τραπεζών της και των κεφαλαιαγορών, η Σλοβακία μπόρεσε να επιταχύνει την πρόοδό της προς την ελεύθερη αγορά και τις δημοκρατικές κοινωνίες σύμφωνα με τον Jankovic (2011). Συγκεκριμένα όπως αναφέρει απελευθερώθηκαν οι κανονισμοί και το νομοθετικό πλαίσιο για τις επενδύσεις, η εργατική νομοθεσία χαλάρωσε, ενώ οι περιορισμοί σχετικά με την έναρξη νέων επιχειρήσεων και εξαγορών ως επί το πλείστον έχουν εξαλειφθεί. Μάλιστα η Παγκόσμια Τράπεζα χαρακτηρίζει τη Σλοβακία στο δημοσίευμά της "Doing Business 2005" ως μία εκ των κορυφαίων μεταρρυθμιστών, αν όχι η κορυφαία στον κόσμο, με στόχο την απελευθέρωση του επενδυτικού κλίματος. Ωστόσο οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η πολιτική και τραπεζική σταθερότητα, όπως αυτή αναφέρεται στις παραπάνω πηγές, δεν αποτυπώνεται εξίσου στα ποσοστά ανεργίας, τα οποία παρουσιάζουν διαχρονικά αύξουσα τάση αλλά και στα επίπεδα των μισθών. Επιπλέον εκτός από την πολιτική σταθερότητα, η Moody s περιγράφει τη Σλοβακία ως μια χώρα με χαμηλούς μισθούς, υψηλό μορφωτικό επίπεδο και κοντά στο πυρήνα της Ευρώπης καθιστώντας τη μια ελκυστική επιλογή για τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η υιοθέτηση του ευρώ το 2009 [75]

76 έδωσαν σημαντική ώθηση για την οικονομία και τις επενδύσεις. Ωστόσο το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο σε έκθεσή του στη Σλοβακική Δημοκρατία το 2013 (Torrisi, 2015) αναφέρει μια αρνητική τάση στο γενικό επιχειρηματικό περιβάλλον, λόγω της αύξησης των γραφειοκρατικών διαδικασιών, του αναποτελεσματικού νομικού συστήματος και της έλλειψης διαφάνειας, τονίζοντας ότι υπάρχει ακόμα πεδίο μεταρρυθμίσεων που πρέπει να υλοποιηθούν. Τα μακροοικονομικά στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω και διαμορφώνουν την πορεία της οικονομίας ΑΕΠ, κατακεφαλήν ΑΠΕ, πληθωρισμός, ανεργία κλπ- καθώς και η συνεισφορά τους στην προσέλκυση ΑΞΕ θα εξεταστούν στο επόμενο κεφάλαιο Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στη Σλοβακία κατά τη χρονική περίοδο Για μια μικρή αλλά αναπτυσσόμενη οικονομία, όπως αυτή της Σλοβακίας, οι ΑΞΕ αποτελούν βασικό μέσο για την εξέλιξη και την εκμετάλλευση νέων τεχνολογιών, για το άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας και την πρόσβαση σε διεθνείς αγορές, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης της χώρας. Μάλιστα ο εξαγωγικός προσανατολισμός της μεταποιητικής βιομηχανίας της χώρας, η οποία αναπτύχθηκε μέσω των ΑΞΕ λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη της οικονομίας. Παρακάτω δίνονται οι λόγοι για τους οποίους προτείνεται από διεθνείς οργανισμούς και από τον πλέον αναγνωρισμένο επενδυτικό οργανισμό της Σλοβακίας (SARIO) η επένδυση ΑΞΕ στη χώρα: εξαιρετική γεωγραφική θέση στο κέντρο της Ευρώπης πολιτική και οικονομική σταθερότητα η υψηλότερη οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή φορολογική μεταρρύθμιση προσόντα και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό χαμηλό εργατικό κόστος και υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα ευρώ - από το 2009 μεγάλη ποικιλία βιομηχανίας [76]

77 επενδυτικά κίνητρα ενώ η χώρα είναι εναρμονισμένη με τη νομοθεσία της ΕΕ υποδομές υψηλό δυναμικό καινοτομίας R&D Πολλοί από τους παραπάνω παράγοντες, όπως η γεωγραφική θέση, η πολιτική σταθερότητα, οι υποδομές, η ποικιλία βιομηχανίας και τα επενδυτικά κίνητρα, είναι προφανή πλεονεκτήματα μίας χώρας που αποσκοπεί στην προσέλκυση ΑΞΕ. Οι υπόλοιποι παράγοντες καθώς και άλλοι μακροοικονομικοί παράγοντες θα εξεταστούν ξεχωριστά για τη συνεισφορά τους ή μη στην προσέλκυση και πραγματοποίηση ΑΞΕ. Σύμφωνα με κάποιες έρευνες (Sochulakova και Igazova, 2013 και Torrisi, 2015) οι ΑΞΕ από το 1993 μέχρι το 2014 παρουσιάζουν αυξανόμενη τάση, με εξαίρεση την παγκόσμια ύφεση του 2009, η οποία επέφερε αρνητικές επιπτώσεις στις ΑΞΕ της Σλοβακίας το Ταυτόχρονα ο Torrisi (2015) υποστηρίζει ότι η στροφή της οικονομίας προς τη Δυτική Ευρώπη και η ανάπτυξη επιταχύνθηκε μέσω της αύξησης των εισροών ΑΞΕ κυρίως μετά την προσχώρηση της χώρας στην ΕΕ το Ωστόσο αξιολογώντας τις Εισροές ΑΞΕ αλλά και το Συσσωρευμένο Όγκο Εισροών ΑΞΕ σε τρέχουσες τιμές, ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου αλλά και ως ποσοστό του ΑΕΠ για την περίοδο με δεδομένα που προέκυψαν από τη βάση δεδομένων της Unctad και τα οποία αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα και στα διαγράμματα, διαπιστώνεται μία διαφορετική εικόνα. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων της Unctad, οι Εισροές ΑΞΕ χαρακτηρίζουν μία νέα επένδυση εντός μίας χρονικής περιόδου λαμβάνοντας υπόψιν το μετοχικό κεφάλαιο, τα επανεπενδυθέντα κέρδη αλλά και τα χρέη, τα δάνεια και τους φόρους. Από την άλλη πλευρά ο Συσσωρευμένος Όγκος ΑΞΕ υποδηλώνει την αξία των ΑΞΕ και εντάσσεται στα περιουσιακά στοιχεία της οικονομίας της χώρας. [77]

78 ΕΤΟΣ Εισροές ΑΞΕ Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ Πίνακας 8 : Όγκος ΑΞΕ σε εκατ. $ ( ) ΠΗΓΗ : UNCTAD Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ ,14 0,08 1,30 641,91 0,02 4, ,17 0,10 1,60 897,08 0,03 5, ,15 0,76 12, ,10 0,04 6, ,74 0,10 1, ,56 0,05 9, ,60 0,05 1, ,83 0,04 9, ,76 0,13 4, ,94 0,07 18, ,80 0,06 3, ,10 0,06 21, ,38 0,20 13, ,92 0,10 33, ,84 0,33 10, ,99 0,12 38, ,88 0,99 23, ,87 0,18 50, ,67 0,54 8, ,72 0,25 64, ,99 0,59 9, ,44 0,28 65, ,64 0,34 6, ,71 0,27 60, ,09 0,42 10, ,10 0,28 67, ,25 0,21 5, ,27 0,28 62, ,02 0,33 5, ,32 0,34 52, ,08 0,00-0, ,26 0,30 59, ,76 0,13 1, ,10 0,26 56, ,29 0,22 3, ,44 0,25 53, ,69 0,21 3, ,30 0,25 59, ,01 0,04 0, ,32 0,24 59, ,75 0,04 0, ,15 0,22 53, Συσσωρευμένος Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε εκατομμύρια Δολάρια Σλοβακία Διάγραμμα 22 : Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ Σλοβακίας ΠΗΓΗ: UNCTAD [78]

79 Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε εκατομμύρια Δολάρια Σλοβακία Διάγραμμα 23: Εισροές ΑΞΕ Σλοβακίας ΠΗΓΗ: UNCTAD 0.40% Σ.Ο. ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου (%) 0.35% 0.30% 0.25% 0.20% 0.15% 0.10% 0.05% 0.00% Διάγραμμα 24: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου ΠΗΓΗ: UNCTAD [79]

80 % Εισροές ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου (%) 1.00% 0.80% 0.60% Μερίδιο Σλοβακίας στο Παγκόσμιο Σύνολο 0.40% 0.20% 0.00% -0.20% Διάγραμμα 25 : Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου ΠΗΓΗ: UNCTAD Αξιολογώντας τις Εισροές ΑΞΕ παρατηρείται μία σημαντική απότομη αύξηση το 1995, με τις ΑΞΕ του επόμενου έτους να επανέρχονται στα επίπεδα του Σύμφωνα με την WTO (2005) το 1994 παρουσιάστηκε σημαντικό πρόβλημα στα αποθεματικά του κράτους. Έτσι ο κρατικός μηχανισμός προκειμένου να αντιμετωπίσει το φαινόμενο αυτό, έλαβε μέτρα για την αντιμετώπιση του επιβάλλοντας 10% φόρο στο σύνολο των καταναλωτικών προϊόντων, θέλοντας ταυτόχρονα να προστατεύσει την εγχώρια βιομηχανία. Ο έμμεσος αποκλεισμός των εισαγωγών άνοιξε το δρόμο για πλήθος ΑΞΕ, γεγονός που δικαιολογεί την απότομη αλλά και προσωρινή αύξηση των εισροών ΑΞΕ, καθώς το μέτρο περιορίστηκε σταδιακά μέχρι την τελική κατάργησή του το Μέσα σε λίγα χρόνια η Σλοβακία κατάφερε να αυξήσει σημαντικά τις εισροές ΑΞΕ. Το έτος 2000 είναι ένα σημείο καμπής στη ροή των εισροών ΑΞΕ, καθώς οι επενδύσεις των επόμενων χρόνων αρχίζουν να ξεπερνούν το σύνολο των επενδύσεων ΑΞΕ στη Σλοβακία κατά τα προηγούμενα επτά χρόνια ( ). Μάλιστα σύμφωνα με τις Sochulakova και Igazova (2013) κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου οι [80]

81 άμεσες πωλήσεις σε ξένους επενδυτές προτιμώνται σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη μορφή επένδυσης. Ωστόσο η σημαντική αύξηση των ΑΞΕ παρατηρείται κυριώς τη διετία Την περίοδο αυτή δίνεται πλήθος φοροαπαλλαγών και λοιπών κινήτρων από τη σλοβακική κυβέρνηση, προκειμένου να προσελκύσουν ΑΞΕ. Ταυτόχρονα τα μέτρα σταθεροποίησης της οικονομίας που είχαν ληφθεί αλλά και η απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών το 2000 (WTO, 2005), προέβαλε στους επενδυτές την εικόνα μίας σταθερής οικονομίας, γεγονός που συνέβαλε στην προσέλκυση ΑΞΕ. Μελετώντας τις Εισροές ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου, το οποίο και αποτυπώνει τη δυναμική της χώρας σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρείται σημαντική μείωση από το 2003 έως το Σύμφωνα με τα παραπάνω η είσοδος της χώρας στην ΕΕ τελικά δε διευκόλυνε την προσέλκυση ΑΞΕ. Τέλος η ανάκαμψη που διαπιστώνεται το είναι αμελητέα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ερώτημα αν ο περιορισμός των ΑΞΕ εκείνης της περιόδου οφείλεται στην είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ ή στην οικονομική κρίση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν επιβεβαιώνονται άμεσα από τα δεδομένα και τα αντίστοιχα διαγράμματα του Σ.Ο. ΑΞΕ. Τα δεδομένα αυτά είτε σε τρέχουσες τιμές είτε ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου παρουσιάζουν αρχικά αύξουσα πορεία εως το 2007 και μία πτωτική τάση εν συνεχεία. Είναι προφανές ότι την αρχική αύξηση των εισροών ΑΞΕ ακολούθησε σημαντική μείωση αυτών, χωρίς όμως να παρατηρηθούν σημαντικά δείγματα αποεπένδυσης, γεγονός που δικαιολογεί ότι ο Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Με βάση τις παραπάνω αναφορές διαπιστώνεται ότι εντοπίζονται δύο χρονικά διαστήματα στα οποία αξίζει να διερευνηθούν οι μακροοικονομικοί παράγοντες και το κατά πόσο συνέβαλαν στην προσέλκυση ΑΞΕ: Α Περίοδος : Δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, ευρωπαϊκός προσανατολισμός αυτής, ανάπτυξη των ΑΞΕ & διαρθρωτικές μεταρυθμίσεις. Στην περίοδο αυτή λαμβάνουν χώρα η ταχεία ανάπτυξη των ΑΞΕ, η είσοδος της χώρας στην ΕΕ (2004) και η προετοιμασία για την είσοδο στην ΟΝΕ ( ). Β Περίοδος : Παγκόσμια οικονομική ύφεση και επιπτώσεις αυτής στην οικονομική πορεία της χώρας. [81]

82 2.2.3 Βασικά Μακροοικονομικά μεγέθη & ΑΞΕ στη Σλοβακία ΑΕΠ & ΑΞΕ Στον ΠΙΝΑΚΑ 2 που ακολουθεί καταγράφεται το συνολικό και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τα οποία μετρώνται σε σταθερές τιμές (έτος βάσης = 2005) και ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ (έτος βάσης = 2005) ως ποσοστό του ΑΕΠ στη Σλοβακία για τη χρονική περίοδο ΕΤΟΣ ΑΕΠ Ρυθμός ΑΕΠ (%) κ.κ. ΑΕΠ Ρυθμός κ.κ. ΑΕΠ (%) , , ,44 15, ,80 15, ,15 25, ,67 25, ,57 8, ,67 7, ,24 1, ,45 1, ,41 4, ,87 4, ,07-8, ,37-8, ,89-0, ,57-0, ,05 3, ,64 3, ,87 16, ,77 16, ,75 36, ,84 36, ,87 26, ,00 26, ,48 13, ,84 13, ,64 16, ,47 16, ,36 34, ,86 34, ,96 25, ,26 25, ,87-7, ,99-7, ,62 0, ,27 0, ,50 9, ,75 9, ,39-4, ,13-5, ,68 5, ,20 5, ,56 2, ,45 2,00 Πίνακας 9 : ΑΕΠ & Κατακεφαλήν ΑΕΠ Σλοβακίας ΠΗΓΗ: UNCTAD Ο παραπάνω πίνακας απεικονίζεται και διαγραμματικά. [82]

83 ΑΕΠ Σλοβακία Διάγραμμα 26: ΑΕΠ Σλοβακίας σε εκατομμύρια Δολάρια ΠΗΓΗ : Unctad κ.κ. ΑΕΠ Σλοβακια Διάγραμμα 27 : κ.κ. ΑΕΠ Σλοβακίας σε εκατομμύρια Δολάρια ΠΗΓΗ : Unctad Παρατηρώντας τα παραπάνω διαγράμματα διαπιστώνουμε μία αρχικά σταθερή πορεία του ΑΕΠ και αντίστοιχα του κατά κεφαλήν ΑΕΠ την περίοδο , όταν δηλαδή η Σλοβακία πρωτοεμφανίζεται στην ΕΕ ως ανεξάρτητο κράτος. Το 2000 αποτελεί ένα κομβικό σημείο της οικονομικής πορείας της χώρας, καθώς είναι το σημείο εκκίνησης της ανάπτυξης. Το ΑΕΠ και το κατακεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζουν [83]

84 αύξουσα τάση έως και το Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2004, ημερομηνία ένταξης στην ΕΕ, η ανοδική πορεία του ΑΕΠ συνεχίζεται. Ωστόσο στα χρόνια που ακολουθούν η αύξουσα πορεία του ΑΕΠ αναστέλλεται. Οι συνεχείς μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούσαν στη δημοσιονομική προσαρμογή εν όψει ένταξης στην ΟΝΕ αλλά και η παγκόσμια οικονομική κρίση οδηγούν σε μία στασιμότητα την οικονομία, γεγονός που διαπιστώνεται και στο ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ (%), όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα Ρυθμός ΑΕΠ (%) Σλοβακία Διάγραμμα 28: Ρυθμός Ανάπτυξης ΑΕΠ Σλοβακίας ΠΗΓΗ : Επεξεργασμένα Δεδομένα από Unctad Τα τελευταία χρόνια της εξεταζόμενης περιόδου η Σλοβακία φαίνεται να αντιδρά στους εξωγενείς παράγοντες ύφεσης ανακόπτοντας τη φθίνουσα πορεία που αρχικά διαφαίνεται. Ωστόσο η πορεία του ΑΕΠ χαρακτηρίζεται από στασιμότητα σε χαμηλά επίπεδα με σχεδόν αμελητέες αυξομειώσεις. Παρακάτω αποτυπώνεται γραφικά η σύνθεση του ΑΕΠ με βάση τον ορισμό που παρατέθηκε στην ενότητα 2.7 με δεδομένα τα οποία προέκυψαν από την έκθεση της Τράπεζας της Σλοβακίας NBS (2015): ΑΕΠ = C + I + G + (E-M) όπου: C = δαπάνες για κατανάλωση I = δαπάνες για επένδυση G = δαπάνες του δημοσίου για αγορά αγαθών και υπηρεσιών ή για επένδυση [84]

85 Ε = εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Μ = εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Συγκεκριμένα παρατίθεται η σύνθεση του ΑΕΠ, αξιολογώντας τους παραπάνω συντελεστές για την τελευταία 3ετία ( ). Από τη σύνθεση του ΑΕΠ για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο προκύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ αποτελείται από την ιδιωτική επένδυση και την ιδιωτική κατανάλωση. Μάλιστα το 2013, η ιδιωτική επένδυση είναι θετική αρχικά, ενώ εν συνεχεία παρουσιάζει αυξανόμενη τάση. Επιπλέον επιβεβαιώνεται ο εξαγωγικός χαρακτήρας της οικονομίας με τις εξαγωγές να παραμένουν, με μικρές εξαιρέσεις, ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες του ΑΕΠ. Σε γενικές γραμμές ωστόσο η διαφορά των εισαγωγών από τις εξαγωγές έχουν κατά μέσο όρο θετική συνεισφορά στο ΑΕΠ της χώρας. Διάγραμμα 29: Σύνθεση ΑΕΠ Σλοβακίας ανά τετράμηνο ΠΗΓΗ: NBS Report on the Slovak Economy (2015) Ωστόσο όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η Σλοβακία είναι μία χώρα πλήρως προσανατολισμένη στις εξαγωγές και στην προσέλκυση ΑΞΕ. Ως εκ τούτου θα πρέπει να διερευνηθεί πως συσχετίζονται οι ΑΞΕ και το ΑΕΠ της χώρας. [85]

86 25 Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ Σλοβακία Διάγραμμα 30: Εισροές ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ ΠΗΓΗ : Unctad Όπως επιβεβαιώνει και το παραπάνω διάγραμμα οι ετήσιες εισροές ΑΞΕ για το εξεταζόμενο χρονικό διάστημα δεν αποτελούν σημαντικό μέρος του ΑΕΠ της χώρας με μικρές εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα παραμένουν σταθερά κάτω από το 10% του ΑΕΠ της χώρας και συχνά πέφτουν και κάτω από το 5% του ΑΕΠ. Τα μικρότερα ποσοστά (<5% του ΑΕΠ) εντοπίζονται κυρίως τις περιόδους με εξαίρεση το και , κάτι που είναι αναμενόμενο λόγω της αρχικής ενσωμάτωσης της οικονομίας της χώρας στις αγορές μετά την ανεξαρτητοποίησή της και της οικονομικής ύφεσης αντίστοιχα. Οι εξαιρέσεις που εντοπίζονται αφορούν κυρίως στη διετία , όπου τα ποσοστά εισροών ΑΞΕ ξεπερνούν το 10% του ΑΕΠ και φτάνουν έως και το 24% το Αξίζει να σημειωθεί ότι όπως προαναφέρθηκε, κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο πλήθος κινήτρων δίνονται σε νεοεισερχόμενες επενδύσεις. Ως εκ τούτου η αύξηση των ΑΞΕ δε συνδέεται άμεσα με την αναμενόμενη είσοδο της χώρας στην ΕΕ, γεγονός που επιβεβαιώνεται καθώς τα υψηλά ποσοστά ΑΞΕ που εντοπίζονται ακριβώς πριν την ένταξη της χώρας στην ΕΕ φθίνουν μετά την ένταξη της -παραμένοντας ωστόσο σε υψηλά ποσοστά συγκρινόμενα με τα προηγούμενα έτη-. Αντίθετα ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ παρουσιάζει αυξανόμενη τάση κατά την περίοδο με ποσοστά που φτάνουν το 60% του ΑΕΠ. Τα επόμενα χρόνια ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ παρουσιάζει ελαφρά πτώση και κινείται [86]

87 κατά μέσο όρο στο 55% του ΑΕΠ. Η μικρή αυτή πτώση επιβεβαιώνει την προηγούμενη παρατήρηση, αναδεικνύοντας ότι η είσοδος στην ΕΕ αλλά και τη Νομισματική Ένωση σε συνδυασμό με την παγκόσμια οικονομική ύφεση δε συνέβαλαν στην προσέλκυση ΑΞΕ Συσσωρευμένος Όγκος ΑΞΕ επί του ΑΕΠ (%) Σλοβακία Διάγραμμα 31: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του ΑΕΠ ΠΗΓΗ : Unctad Από τη διερεύνηση της στατιστικής συσχέτισης του ΑΕΠ με το συσσωρευμένο όγκο εισροών ΑΞΕ ως ποσοστό επί του παγκόσμιου συνόλου, προκύπτουν τα παρακάτω: Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1993 έως το 2007: 0.86 Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 2008 έως το 2014: Συσχέτιση του συνολικού ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές με το μερίδιο του συσσωρευνένου όγκου εισροών ΑΞΕ για το σύνολο της περιόδου : 0.82 Για το σύνολο της περιόδου αλλά και για την πρώτη υποπερίοδο φαίνεται να εμφανίζεται σημαντική στατιστική συσχέτιση μεταξύ ΑΕΠ και Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ. Οι παραπάνω συσχετίσεις επιβεβαιώνουν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες, των οποίων το ΑΕΠ αυξάνεται, έχουν περισσότερες ευκαιρίες για κέρδος και επενδύσεις. Ωστόσο [87]

88 κατα τη δεύτερη υποπερίοδο παρουσιάζεται ασθενής αρνητική συσχέτιση. Ως εκ τούτου η σχέση του ΑΕΠ με τις ΑΞΕ δεν είναι προφανής και δεν αποτελεί βασικό παράγοντα που καθιρίζει την πορεία των ΑΞΕ Πληθωρισμός & ΑΞΕ Στον Πίνακα 3 καταγράφεται ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ και οι εισροές ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου, καθώς και ο πληθωρισμός στη Σλοβακία. Σλοβακία Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Πληθωρισμός ,04 0,05 6, ,07 0,13 6, ,06 0,06 10, ,10 0,20 12, ,12 0,33 7, ,18 0,99 3, ,25 0,54 8, ,28 0,59 7, ,27 0,34 2, ,28 0,42 4, ,28 0,21 1, ,34 0,33 3, ,30 0,00 0, ,26 0,13 0, ,25 0,22 4, ,25 0,21 3, ,24 0,04 1, ,22 0,04-0,1 Πίνακας 10 : ΑΞΕ & Πληθωρισμός ΠΗΓΗ: EUROSTAT Η εξεταζόμενη περίοδος με βάση τα δεδομένα που εντοπίστηκαν στη βάση δεδομένων της Eurostat είναι η περίοδος Παρακάτω αποτυπώνεται και η γραφική απεικόνιση των δεδομένων του Πίνακα 3. [88]

89 Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Πληθωρισμός Linear (Πληθωρισμός) Διάγραμμα 32: Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου & πληθωρισμός ΠΗΓΗ : Unctad & Eurostat Θα εξεταστεί η συσχέτιση του πληθωρισμού και του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ για τη συγκεκριμένη περίοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πληθωρισμός όπως αναπτύχθηκε και στο θεωρητικό πλαίσιο μπορεί να επηρεάσει την πορεία των ΑΞΕ θετικά ή αρνητικά. Στην περίπτωση της Σλοβακίας η συσχέτιση του ρυθμού μεταβολής του πληθωρισμού με το μερίδιο του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ από το 1993 έως το 2013 είναι , ενώ για τις υποπεριόδους η συσχέτιση των μεγεθών παραμένει αρνητική ή μη σημαντική (1 η και 2 η περίοδος αντίστοιχα). Για το συνολικό χρονικό διάστημα επομένως, φαίνεται ότι στην περίπτωση της Σλοβακίας ο πληθωρισμός σχετίζεται αρνητικά με το μερίδιο του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ και δεν αποτελεί βασικό παράγοντα που καθορίζει την πορεία των ΑΞΕ, γεγονός που αποτυπώνεται και στο παραπάνω Διάγραμμα. [89]

90 Ανεργία & ΑΞΕ Αντίστοιχα στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται ο συσσωρευμένος όγκος εισροών ΑΞΕ, οι εισροές ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου και το ετήσιο ποσοστό ανεργίας για τη Σλοβακία. Η εξεταζόμενη περίοδος σύμφωνα με τα στοιχεία της βάσης δεδομένων της Ameco είναι η περίοδος Η Ameco λαμβάνοντας υπόψιν τα μακροοικονομικά στοιχεία της χώρας, καθώς και την ανάπτυξη αυτής προχώρησε σε πρόβλεψη των ποσοστών ανεργίας της χώρας για την επόμενη τριετία ( ). Τα δεδομένα του 2015 δεν έχουν αναρτηθεί ακόμα επίσημα. Σλοβακία Συσσωρευμένες Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου Εισροές ΑΞΕ ως % του παγκόσμιου συνόλου [90] ΑΝΕΡΓΙΑ ,04 0,76 13, ,05 0,10 11, ,04 0,05 12, ,07 0,13 12, ,06 0,06 16, ,10 0,20 18, ,12 0,33 19, ,18 0,99 18, ,25 0,54 17, ,28 0,59 18, ,27 0,34 16, ,28 0,42 13, ,28 0,21 11, ,34 0,33 9, ,30 0,00 12, ,26 0,13 14, ,25 0,22 13, ,25 0,21 14, ,24 0,04 14, ,22 0,04 13, ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΡΙΕΤΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 11, AMECO 10, ,6 Πίνακας 11 : ΑΞΕ & Ανεργία

91 ΠΗΓΗ: AMECO Εξετάζοντας τη συσχέτιση του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ επί του παγκόσμιου συνόλου και του ετήσιου ποσοστού ανεργίας προκύπτει ότι δεν υπάρχει σημαντική συσχέτιση των παραπάνω μεγεθών και για το σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη δεύτερη περίοδο ( ) παρουσιάζεται σημαντική αρνητική συσχέτιση (-0.96), γεγονός που αποδεικνύει ότι τα ποσοστά ανεργίας που διατηρούνται σταθερά δε συνδέονται με τη φθίνουσα πορεία των ΑΞΕ εκείνης της περιόδου Οικονομίες συγκέντρωσης & ΑΞΕ Αν ληφθεί υπόψη ότι η σλοβακική οικονομία δε συνιστά μεγάλη αγορά, τότε το μέγεθος της αγοράς δεν αποτελεί κίνητρο για ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Όμως στο μέτρο της σχέσης μεγέθους αγοράς και οικονομιών συγκέντρωσης, οι τελευταίες φαίνεται να αποτελούν αυτοτελές κίνητρο έλξης ΑΞΕ. Στην ίδια λογική φαίνεται να επενεργούν ισχυρά και το κόστος μεταφοράς και η γεωγραφική θέση της χώρας ως κίνητρο της δεύτερης κατηγορίας ΑΞΕ. Όπως αναπτύχθηκε εκτενώς και στο Κεφάλαιο 1, οι οικονομίες συγκέντρωσης δεν ευνοούν την ανάπτυξη ΑΞΕ που αποσκοπούν στην υπερπήδηση εθνικών φραγμών και είναι προσανατολισμένες στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Ωστόσο οι Οικονόμιες Συγκέντρωσης συμβάλλουν στην τάση για μεγαλύτερη εξειδίκευση των επιμέρους οικονομιών. Ταυτόχρονα μια οικονομία που συγκεντρώνει πλήθος επιχειρήσεων αποτελεί πόλο έλξης για επενδύσεις όχι μόνο των μελών των οικονομιών συγκέντρωσης αλλά και εξωτερικών οικονομιών που αποσκοπούν στην κεφαλαιακή κερδοφορία, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα αυτής της συγκέντρωσης (τεχνογνωσία, υψηλή παραγωγικότητα, ανάπτυξη R&D, πλήθος υπεργολάβων και τεχνολογικώς προηγμένων ενδιάμεσων προϊόντων και διαφοροποίηση προϊόντων). Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Οικονομική Νομισματική Ένωση αποτελούν οικονομίες συγκέντρωσης, οι οποίες θα διερευνηθούν ξεχωριστά ως προς τη συνεισφορά τους στην προσέλκυση ή μη ΑΞΕ. [91]

92 Πέραν όμως των δύο παραπάνω οικονομιών συγκέντρωσης, η Σλοβακία συμμετέχει και στους «V4». Οι χώρες του Βίσεγκραντ αποτέλεσαν μια από τις πρώτες καπιταλιστικές διακρατικές ενώσεις που εμφανίστηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το Αρχικά η ένωση του Βίσεγκραντ δημιουργήθηκε από την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία και την Ουγγαρία, αλλά μετά τη διάσπαση της Τσεχοσλοβακίας το 1993 οι χώρες του Βίσεγκραντ έγιναν τέσσερις, συμπεριλαμβάνοντας την Τσεχία και τη Σλοβακία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Σλοβακίας εντός των V4 είναι η ταχύτερη μεταξύ των χωρών του Βίσεγκραντ. Διαχρονικά η ένωση αυτή εκφράζει και διεκδικεί τα συμφέροντα της αστικής τάξης των χωρών από τις οποίες αποτελείται, σε κάθε διαφορετική ιστορική και οικονομική φάση. Οπως οι ίδιοι ( ισχυρίζονται, «η ένταξη των χωρών του Βίσεγκραντ στις ευρωατλαντικές δομές αποτέλεσε μια εκ των βασικών προτεραιοτήτων της ομάδας στα πρώτα βήματά της. Ωστόσο, από τη στιγμή που αυτό επιτεύχθηκε, οι εξωτερικές πολιτικές της ομάδας έχουν επεκταθεί αρκετά και περιλαμβάνουν άλλους τομείς ενδιαφερόντων». Πλέον οι «V4» εστιάζουν τις δραστηριότητες τους σε τομείς όπως ο πολιτισμός, ο τουρισμός και οι επενδύσεις. Οι δραστηριότητες της ομάδας έχουν πλέον ως στόχο την επέκταση και τη μετάδοση των «αξιών της καπιταλιστικής δημοκρατίας» και εκτός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα μάλιστα με εκπροσώπους των V4 στόχος τους είναι η εδραίωση των χωρών της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παγκόσμια αγορά αλλά και η δημιουργία πνεύματος συνεργασίας με τα λοιπά μέλη της ΕΕ. Η λογική της ομάδας στηρίζεται στις αρχές του ιμπεριαλισμού και του άκρατου καπιταλισμού, γεγονός που διαφαίνεται σε κάθε δραστηριότητα των V4. Η προώθηση των συμφερόντων των αστικών τάξεων της ομάδας, η υποστήριξη των μονοπωλίων της ΕΕ αλλά και η πολιτική και κοινωνική σταθερότητα που επιδιώκουν ακόμα και με ακραία μέτρα, με πρόσφατο παράδειγμα την αντίδρασή τους στο προσφυγικό θέμα, δείχνουν ξεκάθαρα τη στάση και την ιδεολογία της ομάδας αυτής. Ωστόσο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η λογική των περιφερειών και της συνεργασίας αυτών αποφέρει και οφέλη όσον αφορά στην προσέλκυση ΑΞΕ και στις εξαγωγές των εμπλεκόμενων χωρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που θα αναλυθεί [92]

93 εκτενώς παρακάτω αποτελεί η προσέλκυση επενδύσεων στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας στις περισσότερες εκ των χωρών της ομάδας V4. Πέραν των οικονομικών συμμαχιών και των πλεονεκτημάτων των οικονομιών συγκέντρωσης που αναπτύχθηκαν παραπάνω, οι στόχοι των V4 επιτυγχάνονται με έναν ακόμη τρόπο, δίνοντας κίνητρα και παροχές που θα συμβάλλουν στην εδραίωσή τους. Οι V4 παρέχουν βοήθεια σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις μέσω διαφόρων σχεδίων επιχορήγησης στους τομείς του πολιτισμού, της επιστήμης και της εκπαίδευσης, των ανταλλαγών μεταξύ των νέων, της διασυνοριακής συνεργασίας και της προώθησης του τουρισμού. Επίσης, το Ταμείο της ένωσης παρέχει διάφορα είδη υποτροφιών. Μάλιστα ο ετήσιος προϋπολογισμός του Ταμείου είναι 5 εκατομμύρια ευρώ, ο οποίος και συγκεντρώνεται ισόποσα από τις τέσσερις αντίστοιχες κυβερνήσεις. Η επένδυση στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας στη Σλοβακία προέκυψε ως αποτέλεσμα των V4 αλλά και της κυβερνητικής επιδίωξης για επενδύσεις. Συγκεκριμένα στη Σλοβακία δραστηριοποιούνται τρεις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες, η Volkswagen Σλοβακίας a.s., η Kia Motors Σλοβακίας, και η PSA Peugeot Citroën. Σύμφωνα με τη Bartscht (2012) η αυτοκινητοβιομηχανία αντιπροσωπεύει πάνω από το 20% των εξαγωγών της χώρας, όπως φαίνεται από τον πίνακα που ακολουθεί. Το ποσοστό αυτό επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία της Unctad. Μάλιστα η παραγωγή αυτοκινήτων της Σλοβακίας εκτιμάται (Bartscht, 2012) σε μέχρι το τέλος του 2011, ενώ το 2012 η παραγωγή ξεπερνά τις αυτοκίνητα. Ποσοστό Εξαγωγών ΕΤΟΣ Αυτοκινητοβιομηχανία 3,77% 7,05% 10,05% 18,13% 18,37% 20,19% 18,00% 19,56% 27,35% 22,52% ΕΤΟΣ Αυτοκινητοβιομηχανία 17,85% 19,56% 23,04% 21,53% 19,50% 20,12% 21,17% 23,38% 24,32% 24,74% Πίνακας 12: Ποσοστά αυτοκινητοβιομηχανίας ΠΗΓΗ: UNCTAD [93]

94 Σύμφωνα με Radosevic και Rozeik (2005) (όπως αυτό αναφέρεται στην Bratscht, 2012) τόσο η Τσεχική Δημοκρατία όσο και η Σλοβακία προσέλκυσαν μεγάλα ποσά των άμεσων ξένων επενδύσεων όχι μόνο λόγω χαμηλού κόστους παραγωγής, υψηλής παραγωγικότητας, ένταξης στην ΕΕ και γεωγραφικής θέσης αλλά και εξαιτίας της σημαντικής κυβερνητικής υποστήριξης. Σύμφωνα μάλιστα με τους συγγραφείς, στη Σλοβακία το πρόγραμμα για την ανάπτυξη της αυτοκινητοβιομηχανίας ήταν αποτέλεσμα της εφαρμογής του ψηφίσματος της κυβέρνησης το Η κυβέρνηση εκμεταλλευόμενη το πλεονέκτημα υψηλής παραγωγικότητας της Σλοβακίας σε σύγκριση με αντίστοιχες χώρες χωρίς την ύπαρξη ΑΞΕ (Βουλγαρία, Λετονία και Λιθουανία), καθώς επίσης την ταχεία εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με το κοινοτικό κεκτημένο αλλά και τη μείωση του κόστους συναλλαγής λόγω κοινού νομίσματος, κατάφερε να προσελκύσει ΑΞΕ στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Το 1991 αποτελεί το σημείο καμπής για την έναρξη δραστηριοτήτων στον τομέα αυτό. Η Volkswagen, ως πρώτος σημαντικός επενδυτής, αποκτά ένα σημαντικό μέρος (30%) της Automobile Plant BAZ, βασικού προμηθευτή της Skoda κατά την κομμουνιστική περίοδο. Η απόκτηση της BAZ αποτέλεσε την έναρξη των επενδύσεων στη χώρα με τις προμήθειες και τις κατασκευές να παρουσιάζουν σημαντική αύξηση (Bratscht, 2012). Σύμφωνα με στοιχεία της Volkswagen όπως αυτά καταγράφονται από τη Bratscht, το 1991 η Volkswagen παρήγαγε 2,5 εκατομμύρια οχήματα, 5 εκατομμύρια κιβώτια ταχυτήτων και πάνω από 200 εκατομμύρια εξαρτήματα αυτοκινήτων για τις VW, Audi, Skoda και SEAT. Ταυτόχρονα η ίδια η εταιρία με ανακοίνωσή της το 2010 δήλωσε ότι από την αρχή της δραστηριότητας της στη χώρα δημιούργησε πάνω από θέσεις εργασίας, οι οποίες ξεπερνούνστο σύνολο τους με την απασχόληση των KIA και Peugeot σε συνδυασμό (μετέπειτα επενδύσεις). Το 2003 πραγματοποιείται η δεύτερη ΑΞΕ στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η PSA Peugeot Citroën αποφάσισε τη λειτουργίας της στη Σλοβακία επενδύοντας 700 εκατομμύρια ευρώ (Peugeot, 2005). Σύμφωνα με την Peugeot (Bratscht, ) η Σλοβακία επιλέχθηκε κυρίως λόγω της γεωγραφικής θέσης της, της υποδομής και της εγγύτητας της σε κράτη μέλη της ΕΕ. Αξίζει να επισημάνουμε ότι η συγκεκριμένη ΑΞΕ πραγματοποιείται πριν την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι αγορές αλλά και η Peugeot συγκεκριμένα εκτιμούν ότι η [94]

95 είσοδος της Σλοβακίας στην ΕΕ θα έχει θετικό αντίκτυπο στην οικονομία και στην ανάπτυξη της χώρας. Ωστόσο το ίδιο συμπέρασμα δεν μπορεί να προκύψει από την υιοθέτηση του κοινού νομίσματος, καθώς δεν μπορεί να προσδιοριστεί αν οι περίοδοι κρίσης που αντιμετώπισε η Peugeot μεταξύ 2006 και 2010, όπως αυτές καταγράφονται σύμφωνα με τις ετήσιες δηλώσεις της εταιρίας (Bratscht, ), οφείλονται στην ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ ή στην παγκόσμια οικονομική ύφεση. Η τρίτη επένδυση στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας πραγματοποιήθηκε το Η KIA Motors Σλοβακίας και η σλοβακική κυβέρνηση προχωρούν σε συμφωνία για την κατασκευή μονάδας παραγωγής της Kia στη Σλοβακία (Ετήσια Έκθεση KIA, 2006). Στόχος της ΚΙΑ είναι να δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές προκειμένου να δημιουργηθεί μία μονάδα παραγωγής της τάξεως των αυτοκινήτων σε ετήσια βάση. Εκτός από την κατασκευή αυτοκινήτων, η KIA παράγει επίσης κινητήρες για τη συνεργαζόμενη εταιρεία Hyundai Motor στην Τσεχική Δημοκρατία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επισημάνσεις της Bratscht ( ) σύμφωνα με τις οποίες η Σλοβακία είχε ως βασικό ανταγωνιστή της την Πολωνία στη διεκδίκηση της επένδυσης της Kia. Ωστόσο τα κίνητρα αξίας (Bratscht, ) που προσέφερε η σλοβακική κυβέρνηση στην KIA αλλά και η θέση της Σλοβακίας, η ένταξή της στην ΕΕ και η σταθερή ανάπτυξη αυτής, οδήγησαν την ΚΙΑ να επιλέξει τη Σλοβακία ως χώρα αποδέκτη της σημαντικής αυτής επένδυσης. Με βάση τις ετήσιες δηλώσεις της εταιρίας που δημοσιεύτηκαν μεταξύ 2005 και 2010, η KIA επεκτείνει συνεχώς την παραγωγή του αυτοκινήτου, με εξαίρεση το 2009, όταν η εταιρεία επηρεάστηκε από την οικονομική κρίση. Δεδομένου ότι η οικονομική κρίση και η υιοθέτηση του ευρώ ταυτίζονται χρονικά όπως αναφέρθηκε, είναι δύσκολο να αποσαφηνιστεί εάν υπάρχει θετική συσχέτιση της ένταξης στην ΟΝΕ και της οικονομικής απόδοσης της επένδυσης της Kia Μισθοί, Παραγωγικότητα Εργασίας και Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας Όπως αναπτύχθηκε και στο θεωρητικό πλαίσιο που προηγήθηκε, υπάρχει η θεωρία σύμφωνα με την οποία οι επενδυτές επιλέγουν τη χώρα επένδυσης [95]

96 εκτιμώντας ταυτόχρονα τη σχέση μισθών και παραγωγικότητας της εργασίας, ανεξάρτητα από τον παραγωγικό προσανατολισμό και τη στόχευση των επενδύσεών τους. Ταυτόχρονα σύμφωνα με τον Οικονομάκη (2006) σε συνθήκες εμπορικής και οικονομικής ολοκλήρωσης όπως είναι μια τελωνειακή ένωση, εκτός από τις οικονομίες συγκέντρωσης, η σχέση μισθών-παραγωγικότητας της εργασίας δίνει μια απάντηση για τις επενδυτικές επιλογές του ξένου κεφαλαίου (Οικονομάκης κ.ά. υ.δ). Σε κάθε περίπτωση ο στόχος της αξιολόγησης αυτής αποσκοπεί στη δημιουργία και εκμετάλλευση ενός πρόσθετου κέρδους. Ως εκ τούτου παρακάτω θα παραθέσουμε την παραγωγικότητα και τους μέσους μισθούς, προκειμένου να αξιολογήσουμε τη συνεισφορά τους στην προσέλκυση ή μη ΑΞΕ και να διαπιστώσουμε πώς αυτά διαμορφώνουν το μοναδιαίο κόστος εργασίας. geo\time Slovakia 62,8 63,6 65,7 68,7 71,6 76,3 79,6 79,9 82,2 81, ,6 Czech Republic 67,6 71,1 72, ,9 76,2 73,9 75,8 74,2 74,5 73,8 71,9 Hungary 64,7 65, ,6 67,7 66,5 70,5 72,3 71,6 72,5 71,2 70,6 Poland 58,9 60,3 61,8 61,7 61,1 62,1 62,3 65, ,9 73,6 74,3 EU (28 countries) 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,8 99,9 99,9 Πίνακας 13 : Παραγωγικότητα Εργασίας ΠΗΓΗ: EUROSTAT [96]

97 100 Παραγωγικότητα Εργασίας Σλοβακία Τσεχία Ουγγαρία Πολωνία Ευρώπη Διάγραμμα 33: Παραγωγικότητα Εργασίας Χωρών V4 ΠΗΓΗ : Eurostat Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα αλλά και το διάγραμμα διαπιστώνουμε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στη Σλοβακία κινείται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Όπως φαίνεται η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται, ενώ κατά το τέλος της περιόδου παραμένει σχετικά σταθερή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η Σλοβακία παρουσιάζει υψηλότερη παραγωγικότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του Βίσεγκραντ, οι οποίες και αποτελούν ανταγωνιστές της στην προσέλκυση ΑΞΕ. Ο «ανταγωνισμός» των χωρών αυτών προκύπτει από το πλήθος κοινών χαρακτηριστικών μέγεθος χώρας, γεωγραφική θέση, οικονομίες συγκέντρωσης, υψηλή παραγωγικότητα κλπ- αλλά και των στενών εμπορικών σχέσεων των τεσσάρων αυτών χωρών. Στη συνέχεια ακολουθεί σε κοινό διάγραμμα η απεικόνιση των ΑΞΕ (billion $) και η παραγωγικότητα εργασίας. Όπως φαίνεται η παραγωγικότητα εργασίας ακολουθεί ανοδική πορεία όπως και οι ΑΞΕ (με διαφορετικούς προφανώς ρυθμούς με των ΑΞΕ) έχοντας ωστόσο την ίδια τάση κατά την εξεταζόμενη περίοδο. [97]

98 ΑΞΕ σε billion dollars 20 Παραγωγικότητα Εργασίας Διάγραμμα 34: Τρέχουσες τιμές Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ & Παραγωγικότητα Εργασίας ΠΗΓΗ : Unctad & Eurostat Στη συνέχεια παρατίθεται πίνακας και το αντίστοιχο διάγραμμα με το μέσο ετήσιο μισθό. Τα δεδομένα διατίθενται και για τις χώρες του Βίσεγκραντ. Για να είναι εφικτή η σύγκριση μεταξύ των χωρών τα στοιχεία δίνονται σε Δολάρια ($) με έτος βάσης το Μελετώντας τα παρακάτω στοιχεία διαπιστώνουμε ότι η Σλοβακία έχει τους μικρότερους μισθούς σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες του Βίσεγκραντ. ΧΩΡΑ / ΕΤΟΣ Σλοβακια Τσεχία Ουγγαρία Πολωνία Πίνακας 14 - Ετήσιος Μέσος Μισθός ΠΗΓΗ: OECD [98]

99 Μισθοί σε Δολάρια (Έτος βάσης το 2014) Ουγγαρία Τσεχία Πολωνία Σλοβακία Διάγραμμα 35 : Μέσος Ετήσιος Μισθός των χωρών V4 ΠΗΓΗ : OECD Από τα παραπάνω δεδομένα και για την παραγωγικότητα της εργασίας και για τους μισθούς, διαπιστώνουμε ότι επιβεβαιώνεται το θεωρητικό πλαίσιο που τέθηκε αρχικά. Σύμφωνα με τον Οικονομάκη οι μισθοί ακολουθούν την παραγωγικότητα της εργασίας, γεγονός που επιβεβαιώνεται όχι μόνο για τη Σλοβακία αλλά και για τις τέσσερις χώρες της ομάδας «V4». Επιπλέον δεδομένης της υψηλότερης παραγωγικότητας της εργασίας στις αναπτυγμένες χώρες (όπως στην περίπτωση της Σλοβακίας), φαίνεται ότι το κεφάλαιο δεν έλκεται πρωτίστως από τους χαμηλούς μισθούς. Έτσι παρά τους υψηλότερους μισθούς στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας οδηγεί σε υψηλότερο ποσοστό κέρδους έλκοντας τις διεθνείς ροές κεφαλαίου. Επιπλέον όπως αναφέρει ο Οικονομάκης (2006) και σύμφωνα με τη θεωρία περί μετατόπισης της παραγωγής, τα επίπεδα των μισθών έχουν σημασία μόνο για χώρες με συγκρίσιμα επίπεδα παραγωγικότητας της εργασίας. Έτσι μελετώντας τα διαγράμματα της παραγωγικότητας εργασίας και των μισθών για τις γείτονες χώρες, διαπιστώνουμε ότι και οι τέσσερις χώρες έχουν υψηλά ποσοστά παραγωγικότητας εργασίας με τη Σλοβακία να έχει ωστόσο τους μικρότερους μισθούς [99]

100 σε ετήσια βάση. Ως εκ τούτου η Σλοβακία αποτελεί με βάση τα παραπάνω πόλο έλξης για πιθανές ΑΞΕ, εφόσον η διαφορά των μισθών δεν (υπέρ) αντισταθμίζεται από διαφορές στην παραγωγικότητα της εργασίας. Πρακτικά θα είχε ενδιαφέρον να διαπιστώσουμε αν η σχέση υψηλής παραγωγικότητας εργασίας και χαμηλού μέσου μισθού στη Σλοβακία αποτυπώνεται και στην προσέλκυση περισσότερων ΑΞΕ σε σύγκριση με τις λοιπές χώρες του Βίσεγκραντ. Για να προκύψουν αξιόπιστα συμπεράσματα από τη σύγκριση του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ σε τρέχουσες τιμές για τις τέσσερις χώρες, θα πρέπει να αξιολογηθεί μία σειρά παραγόντων που συμβάλουν στη διαμόρφωση των ΑΞΕ αυτών, καθώς κάθε χώρα παρουσιάζει διαφορετική πορεία και εξέλιξη σύμφωνα με τους αντίστοιχους μακροοικονομικούς της παράγοντες. Η παραπάνω διερεύνηση δεν μπορεί να γίνει στα πλαίσια της τρέχουσας διπλωματικής εργασίας, ωστόσο μία σύγκριση των ρυθμών ανάπτυξης του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ είναι ένας χρήσιμος δείκτης για τη δική μας διερεύνηση. Σύμφωνα με τα δεδομένα της Unctad που παρουσιάζονται παρακάτω είναι προφανές ότι κατά μέσο όρο ο ρυθμός ανάπτυξης του συσσωρευμένου όγκου εισροών για τη Σλοβακία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος για την περίοδο και ο πρώτος από το 2000 και έπειτα λαμβάνοντας υπόψη ότι το 2000 αποτελεί έτος καμπής για την ανάπτυξη της οικονομίας της Σλοβακίας. Οι παραπάνω παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν και πρακτικά το θεωρητικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε παραπάνω, αποδεικνύοντας ότι σε περιπτώσεις με παραγωγικότητα εργασίας που κινείται στο ίδιο επίπεδο, τα επίπεδα μισθών (χαμηλοί μισθοί) αποτελούν μέσο προσέλκυσης ΑΞΕ. Τσεχία Ουγγαρία Πολωνία Σλοβακία ,247 0,213 0,391 0, ,381 0,373 0,517 0, ,143 0,149 0,316 0, ,072 0,261 0,214 0, ,358 0,133 0,351 0, ,181 0,109 0,139 0, ,189-0,017 0,221 0, ,201 0,166 0,171 0, ,299 0,243 0,146 0, ,146 0,251 0,157 0, ,209 0,215 0,336 0,228 [100]

101 2005 0,056-0,007 0,042 0, ,240 0,238 0,275 0, ,290 0,160 0,293 0, ,007-0,084-0,095 0, ,101 0,109 0,112 0, ,021-0,088 0,095-0, ,066-0,065-0,119 0, ,117 0,180 0,141 0, ,018 0,039 0,252 0, ,103-0,100-0,108-0,092 Μέσος ρυθμός ανάπτυξης Συσσωρευμένου Όγκου ΑΞΕ Μέσος ρυθμός ανάπτυξης Συσσωρευμένου Όγκου ΑΞΕ ,113 0,083 0,128 0,138 0,146 0,118 0,183 0,173 Πίνακας 15 - Ρυθμός Ανάπτυξης Σ.Ο. Εισροών ΑΞΕ ΠΗΓΗ : ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ UNCTAD ΔΕΔΟΜΕΝΑ Έχοντας αναπτύξει τους παράγοντες της παραγωγικότητας της εργασίας και των μισθών, ακολουθεί η διερεύνηση του πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας. Το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας συνθέτει την αμοιβή της εργασίας με την παραγωγικότητά της. O υπολογισμός του πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας (Real Unit Labour Cost- ULCR) προκύπτει από την παρακάτω σχέση: Όπου: L η συνολική απασχόληση της οικονομίας W oι εργασιακές αποζημιώσεις για το σύνολο των απασχολούμενων GDP το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν We οι εργασιακές αποζημιώσεις για τους μισθωτούς Le ο αριθμός των μισθωτών Lse ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων [101]

102 Ωστόσο το μοναδιαίο κόστος εργασίας δίνεται από την Ameco ξεπερνώντας τους παραπάνω υπολογισμούς. Στον παρακάτω πίνακα δίνεται το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας για τη χρονική περίοδο Όλα τα μεγέθη υπολογίζονται σε σταθερές τιμές του έτους ΕΤΟΣ ULCR ΣΛΟΒΑΚΙΑΣ ULCR ΕΥΡΩΠΗΣ ,036 94, ,228 93, ,247 92, ,173 91, ,475 92, ,493 92, ,051 93, ,165 94, ,829 95, ,244 96, ,081 96, ,971 96, ,739 97, ,422 99, , , , , , , , , , ,032 Πίνακας 16 : Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας ΠΗΓΗ: AMECO [102]

103 ULC R ULC-R ΣΛΟΒΑΚΙΑΣ ULC-R ΕΥΡΩΠΗΣ Διάγραμμα 36: ULCR ΣΛΟΒΑΚΙΑΣ - ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΗΓΗ : Ameco Η σλοβακική οικονομία εμφανίζει ULCR υψηλότερο εκείνου της ΕΕ-28 την περίοδο , ενώ στη συνέχεια το ULCR της Σλοβακίας είναι χαμηλότερο από της ΕΕ-28. Ωστόσο για την περίοδο το ULCR της Σλοβακίας κινείται στα ίδια επίπεδα με αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα με τιμές που δεν υπολείπονται σημαντικά. Στη συνέχεια διαπιστώνεται μία απότομη αύξηση του ULCR της Σλοβακίας, το οποίο φτάνει εκ νέου στα επίπεδα της Ευρώπης. Από τον παραπάνω πίνακα αλλά και το αντίστοιχο διάγραμμα μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι η πτωτική τάση του ULCR στη σλοβακική οικονομία κατά την περίοδο οφείλονται κυρίως στην αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας και λιγότερο στις σταθερά πολύ χαμηλές εργασιακές αμοιβές. Οι τιμές του δείκτη ULCR μας υποδεικνύουν ότι με βάση τη σχέση μισθών - παραγωγικότητας της εργασίας την οποία εμφανίζει η χώρα, θα μπορούσε πράγματι να γίνει αποδέκτης ΑΞΕ, γεγονός που επιβεβαιώνει η συνεχής αύξηση των ΑΞΕ στη χώρα εκείνη τη χρονική περίοδο. Η απότομη αύξηση του ULCR δεν ταυτίζεται χρονικά με πτώση της παραγωγικότητας εργασίας ή αύξηση των μισθών, αντιθέτως και οι δύο δείκτες σημειώνουν ελαφρά άνοδο και πτώση αντίστοιχα. Ωστόσο η σημαντική αυτή αύξηση ULCR ταυτίζεται χρονικά με την παγκόσμια οικονομική ύφεση, γεγονός που δικαιολογεί την [103]

104 αυξομείωση των λοιπών παραγόντων (όπως αυτοί αποτυπώνονται στον παραπάνω τύπο) και συμβάλλουν στη διαμόρφωση του ULCR. Επιπλέον ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αξιολόγηση του ULCR για τις χώρες του Βίσεγκραντ, καθώς αποτελούν στο σύνολό τους πόλο έλξης ΑΞΕ. Γνωρίζοντας ότι πρακτικά το ULCR είναι ο λόγος της αμοιβής της εργασίας προς την παραγωγικότητα της εργασίας και αξιολογώντας τους δείκτες αυτούς όπως αυτοί παρουσιάστηκαν παραπάνω για το σύνολο των V4, αντιλαμβανόμαστε ότι η Σλοβακία έχει το μικρότερο ULCR μεταξύ των V4. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει, καθώς οι V4 έχουν παρόμοια επίπεδα παραγωγικότητας εργασίας με τη Σλοβακία να έχει σημαντικά μικρότερους μισθούς Συναλλαγματική Ισοτιμία και ΑΞΕ Αν ληφθεί υπόψη ότι ο κύριος όγκος των ΑΞΕ στη Σλοβακία προέρχεται, όπως θα δούμε παρακάτω, στο μεγαλύτερο μέρος από χώρες της Ε.Ε., δηλαδή από χώρες με τις οποίες η σλοβακική οικονομία δεν έχει εμπορικούς φραγμούς, τότε προκύπτει ότι η δυνατότητα εμπορικής προστατευτικής πολιτικής δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις ΑΞΕ που πραγματοποιούνται στην οικονομία της χώρας. Όσον αφορά στη δυνατότητα συναλλαγματικής προστατευτικής πολιτικής, η Σλοβακία φαίνεται να ακολουθεί αυτή την πολιτική στις αρχές της ανεξαρτησίας της. Ωστόσο επειδή το ύψος των ΑΞΕ την πρώτη δεκαετία κινείται σε χαμηλά επίπεδα, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, δε φαίνεται η συναλλαγματική προστατευτική πολιτική να μπορεί να ερμηνεύσει ως αυτοτελές κίνητρο τις πραγματοποιούμενες ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. [104]

105 Συσσωρευμένος Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε εκατομμύρια Ευρώ Σλοβακία Διάγραμμα 37: Σ.Ο. ΕΙΣΟΡΩΝ ΑΞΕ ΠΗΓΗ : Unctad Ωστόσο λόγω της ταχείας αύξησης των ΑΞΕ από το 2000 και έπειτα, αξίζει να διερευνηθεί η σχέση της συναλλαγματικής πολιτικής της χώρας έως και το 2009 όπου και εντάσσεται στην ΟΝΕ. Το Νοέμβριο του 2005, ύστερα από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, ακολουθεί η ένταξή της στην ERM II. Ο μηχανισμός αυτός, σύμφωνα με την Commission ( δημιουργήθηκε για να εξασφαλιστεί ότι οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ του ευρώ και άλλων νομισμάτων της ΕΕ δεν διαταράσσουν την οικονομική σταθερότητα εντός της ενιαίας αγοράς, και για να βοηθήσει τις εκτός ζώνης ευρώ χώρες να προετοιμαστούν για τη συμμετοχή στην ΟΝΕ. Επί της ουσίας η χώρα κατά τη διάρκεια προετοιμασίας της για την είσοδό της στην ΟΝΕ ξεπερνά τα όποια μέτρα συναλλαγματικής πολιτικής που ακολουθεί προηγουμένως. Συγκεκριμένα με την ένταξη της χώρας στο ERM II καθορίστηκε η κεντρική ισοτιμία σε SKK 38,4550 ανά ευρώ. Η διακύμανση από αυτή την ισοτιμία τέθηκε στο +/- 15% αυτής. Μάλιστα η περίοδος αυτή που ξεκινά με την εισαγωγή της χώρας στο ERM II απέφερε σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στη Σλοβακία. Σύμφωνα μάλιστα με τον Lalinský (2008) ύστερα από υγιείς μακροοικονομικές πολιτικές και από τη μαζική εισροή άμεσων ξένων επενδύσεων υπήρξε μια σταδιακή επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Τα δεδομένα αυτά προέκυψαν με βάση την αύξηση της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού έναντι του ευρώ, η οποία οδήγησε σε σημαντική ανατίμηση [105]

106 της προκαθορισμένης από τον ERM II συναλλαγματικής ισοτιμίας. Η νέα ισοτιμία το Μάιο του 2008 αναπροσαρμόστηκε σε 30,1260 SKK ανά ευρώ. Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη της συναλλαγματικής ισοτιμίας της χώρας ως προς το ευρώ από το 2003 έως και την είσοδο της χώρας στην ΟΝΕ. Το διάγραμμα προέρχεται από έκθεση της τράπεζας NBS της Σλοβακίας. Στο χρονικό διάστημα αυτό παρατηρείται μία συνεχής βελτίωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας της χώρας, η οποία συμβαδίζει με τη συνεχή αύξηση του συσσωρευμένου όγκου ΑΞΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας παρότι είναι αρνητικό για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, εμφανίζει σημαντικές τάσεις βελτίωσης. Από το 2009 και έπειτα το εμπορικό ισοζύγιο γίνεται πλέον θετικό. Ταυτόχρονα αν οι ΑΞΕ που γίνονται στη Σλοβακία είναι κυρίως της πρώτης κατηγορίας ΑΞΕ για την παραγωγή προϊόντων για την εγχώρια αγορά και σε κλάδους μάλιστα που παράγει η ίδια εκείνα τα προϊόντα των οποίων η εισαγωγή υποκαθίσταται από τις ΑΞΕ, θα ήταν αναμενόμενο λόγω της βελτίωσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας, το μερίδιο του συσσωρευμένου όγκου ΑΞΕ να παρουσιάσει κάποια μείωση, κάτι το οποίο όμως όπως φαίνεται δε συμβαίνει. Η διαπίστωση αυτή υποδηλώνει ότι μεγάλο μέρος των ΑΞΕ που πραγματοποιούνται στη χώρα πραγματοποιούνται στους κλάδους των μη εμπορεύσιμων προϊόντων ή έστω σε κλάδους εμπορεύσιμων προϊόντων που παράγονται για μία τρίτη αγορά. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται και στην κλαδική ανάλυση της χώρας που ακολουθεί στο επόμενο κεφάλαιο. [106]

107 Διάγραμμα 38: Συναλλαγματική Ισοτιμία ΠΗΓΗ: National Bank of Slovakia 2.3 ΑΞΕ σε ΕΛΛΑΔΑ και ΣΛΟΒΑΚΙΑ: Σύγκριση μακροοικονομικών μεγεθών στην εξέλιξη των ΑΞΕ Στον Πίνακα 17 καταγράφονται ο Συσσωρευμένος Όγκος Εισροών ΑΞΕ σε τιμές εκατομμυρίων δολαρίων για την Ελλάδα, τη Σλοβακία αλλά και το παγκόσμιο σύνολο. Επίσης οι τιμές αυτές για την Ελλάδα και τη Σλοβακία παρουσιάζονται ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου. Συσσωρευμένος Όγκος Εισροών ΑΞΕ ΕΛΛΑΔΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΚΟΣΜΟΣ ΕΛΛΑΔΑ / ΚΟΣΜΟΣ ΣΛΟΒΑΚΙΑ / ΚΟΣΜΟΣ , ,38 0,72% , ,35 0,78% , ,89 0,82% , ,47 0,88% , ,01 0,84% , ,28 0,80% [107]