Άμεσες Ξένες Επενδύσεις: Ελλάδα- Πολωνία, Συγκριτική Μελέτη

Transcript

1 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις: Ελλάδα- Πολωνία, Συγκριτική Διπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης- Νέες Αρχές στην Διοίκηση των Επιχειρήσεων (MBA) Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ: 2318 Επιβλέπων Καθηγητής: Γεώργιος Οικονομάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πάτρα Φεβρουάριος

2 Περιεχόμενα Περιεχόμενα... 1 Ευχαριστίες... 3 Abstract... 4 Περίληψη... 4 Περιεχόμενα Διαγραμμάτων... 5 Περιεχόμενα Πινάκων... 5 Εισαγωγή... 7 Μέρος 1: Θεωρητικό μέρος: Έννοια ΑΞΕ και θεωρητικές προσεγγίσεις... 7 Κεφάλαιο 1:Θεωρητικό πλαίσιο των ΑΞΕ Τύποι Διεθνούς Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Η έννοια των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) Διαχρονική εξέλιξη άμεσων ξένων επενδύσεων Τρόποι Διεθνοποίησης μέσω ΑΞΕ Κεφάλαιο 2 : Θεωρητικές προσεγγίσεις για τις ΑΞΕ :Κλασική μαρξιστική σχολή : Κατηγορίες άμεσων ξένων επενδύσεων κεφαλαιακή κερδοφορία και εμπορικό ισοζύγιο: μια βασική κωδικοποίηση :ΑΞΕ για την κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής : ΑΞΕ με σκοπό την παραγωγή για μια τρίτη ή την παγκόσμια αγορά ΑΞΕ δημιουργίας δικτύων διανομής : ΑΞΕ σε υπηρεσίες ή μη εμπορεύσιμα για την κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής :ΑΞΕ που απευθύνονται στην χρηματοπιστωτική μεσολάβηση :Περαιτέρω διερεύνηση στα κύρια κίνητρα πραγματοποίησης ΑΞΕ : Δασμοί και συναλλαγματική ισοτιμία : Μέγεθος αγοράς Μισθοί και παραγωγικότητα της εργασίας :Οικονομική Πολυπλοκότητα Μέρος 2: Εμπειρική διερεύνηση των ΑΞΕ σε Πολωνία και Ελλάδα Κεφάλαιο 3: Η περίπτωση της Πολωνίας : ΑΞΕ για την αναζήτηση αγορών, δασμοί, ΑΕΠ, εθνική συναλλαγματική ισοτιμία και γεωγραφική θέση της Πολωνίας : ΑΞΕ για την παραγωγή προϊόντων για μια τρίτη αγορά ή και την παγκόσμια αγορά, σχέση μισθών- παραγωγικότητας της εργασίας και γεωγραφική θέση της Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

3 Πολωνίας : ΑΞΕ και εμπορικό ισοζύγιο της Πολωνίας : ΑΞΕ στον τομέα των βιομηχανιών και εμπόριο Κεφάλαιο4: Η περίπτωση της Ελλάδας :ΑΞΕ για την αναζήτηση αγορών, δασμοί, ΑΕΠ, εθνική συναλλαγματική ισοτιμία και γεωγραφική θέση της Ελλάδας : ΑΞΕ για την παραγωγή προϊόντων για μια τρίτη αγορά ή και την παγκόσμια αγορά, σχέση μισθών- παραγωγικότητας της εργασίας και γεωγραφική θέση της Ελλάδας : ΑΞΕ και εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας : ΑΞΕ στον τομέα των βιομηχανιών και εμπόριο Κεφάλαιο 5: ΑΞΕ και οικονομική πολυπλοκότητα Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Συγγράμματα: Διαδίκτυο: Παράρτημα:...42 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

4 Ευχαριστίες Η ολοκλήρωση της παρούσας διπλωματική εργασίας επιτεύχθηκε χάρη στην πολύτιμη καθοδήγηση και βοήθεια του καθηγητή μου Γεώργιου Οικονομάκη και του υποψήφιου διδάκτορα Δημήτριου Γρουμπού. Η συμβολή τους στην άντληση και την μελέτη των δεδομένων με βοήθησε στην κατανόηση των απαραίτητων εννοιών που σχετίζονται άμεσα με την παρούσα εργασία. Επίσης ευχαριστώ πολύ την οικογένεια μου για την ψυχολογική και οικονομική στήριξη που μου παρείχαν όλα αυτά τα χρόνια μέχρι και την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Τέλος, ευχαριστώ τους φίλους μου που μου συμπαραστάθηκαν κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

5 Abstract We make an application of Marxism theory of FDI so as to evaluate the macroeconomic factors that determine the attraction of FDI in Poland and Greece. The main objective of this thesis is to investigate the effects of two forms of FDI in the trade balance of these countries. Apart from that we will try to determine how the European integration effects FDI and trade. Περίληψη Στην παρούσα διπλωματική γίνεται μια εφαρμογή της μαρξιστικής θεωρίας των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) έτσι ώστε να παρουσιαστούν οι βασικοί μακροοικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν την προσέλκυση ΑΞΕ στην Πολωνία και στην Ελλάδα. Αρχικά διερευνώνται οι διαφορετικές κατηγορίες ΑΞΕ καθώς και τα κίνητρα που συνδέονται με αυτές τις κατηγορίες. Στην συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια καθορισμού των παραγόντων που συνέβαλαν ή μη στην προσέλκυση ΑΞΕ δύο συγκεκριμένων κατηγοριών σε αυτές τις δύο χώρες, και συγκεκριμένα εκείνων που συνδέονται με το εξωτερικό εμπόριο: ΑΞΕ που αποσκοπούν στην εγχώρια παραγωγή αγαθών (και επομένως υποκαθιστούν εισαγωγές εμπορευμάτων) και ΑΞΕ που αποσκοπούν στην παραγωγή εμπορευμάτων για εξαγωγή σε τρίτες αγορές. Ο κύριος στόχος της παρούσας διπλωματικής είναι να καθοριστεί η επίδραση των δύο παραπάνω κατηγοριών ΑΞΕ, που πραγματοποιούνται στο βιομηχανικό τομέα, επί του εμπορικού ισοζυγίου των δύο χωρών. Πέραν τούτου, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε και την επίδραση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης στις ΑΞΕ και στους όρους εμπορίου. Τέλος, είδαμε ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση φαίνεται να επιδεινώνει τη σχετική θέση της Ελλάδας ως παραλήπτη ΑΞΕ, ενώ δεν φαίνεται να επηρεάζει τη σχετική θέση της Πολωνίας. Επίσης, είδαμε ότι η οικονομική πολυπλοκότητα φαίνεται να εξηγεί την προσέλκυση, αλλά και τη μη-προσέλκυση, ΑΞΕ σε συγκεκριμένους κλάδους και για τις δύο χώρες. Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

6 Περιεχόμενα Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1:Ποσοστό συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ της Πολωνίας ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου για τα έτη Διάγραμμα 2:ΑΕΠ σε εκατομμύρια δολάρια και Σ.Ο.Ε ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου, Πολωνία, για τα έτη Διάγραμμα 3:Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας στην Πολωνία, έτος βάσης 2010=100 για τα έτη Διάγραμμα 4:Εξαγωγές/εισαγωγές (Χ/Μ) Πολωνίας και Σ.Ο.Ε ΑΞΕ/ παγκόσμιο συνολικό (%) για τα έτη Διάγραμμα 5: Κλαδική κατανομή Σ.Ο.Ε ΑΞΕ, Πολωνία, για τα έτη Διάγραμμα 6:Εξαγωγές ανά κλάδο, Πολωνία, (% του συνόλου των εισαγωγών) για τα έτη Διάγραμμα 7: Εισαγωγές ανά κλάδο, Πολωνία, (% του συνόλου των εξαγωγών) για τα έτη Διάγραμμα 8: Ποσοστό συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ της Ελλάδας ως ποσοστό του παγκόσμιου συνολου για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 9:ΑΕΠ σε εκατομμύρια δολάρια και Σ.Ο.Ε ΑΞΕ/ παγκόσμιου συνολικού,ελλάδα, για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 10:Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα, έτος βάσης 2010=100 για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 11:Εξαγωγές/εισαγωγές (Χ/Μ) Ελλάδας και Σ.Ο.Ε ΑΞΕ/ παγκόσμιο συνολικό (%) για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 12:Εισαγωγές ανά κλάδο, Ελλάδα, (% του συνόλου των εισαγωγών) για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 13:Εξαγωγές ανά κλάδο, Ελλάδα (% του συνόλου των εξαγωγών) για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 14: Κλαδική κατανομή Σ.Ο.Ε ΑΞΕ, Ελλάδα, για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Διάγραμμα 15:δείκτης ECI για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1: Κατηγορίες ΑΞΕ και οι επιπτώσεις τους στο εμπορικό ισοζύγιο Πίνακας 2:Πολωνία: Ποσοστό συσσωρευμένου όγκου εισροώ ΑΞΕ της Πολωνίας ως ποσοστό του παγκόσμιου συνολικού για τα έτη Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Πίνακας 3:Εξαγωγές ανά κλάδο σε εκατομμύρια ευρώ και σαν ποσοστό των συνολικών για τα έτη Πίνακας 4:Εισαγωγές ανά κλάδο σε εκατομμύρια ευρώ και σαν ποσοστό των συνολικών, Πολωνία, για τα έτη Πίνακας 5: Κλαδική κατανομή Σ.Ο.Ε ΑΞΕ, Πολωνία, για τα έτη Πίνακας 6: Ποσοστό συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ της Ελλάδας ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου για τα έτη Πίνακας 7: Κλαδική κατανομή Σ.Ο.Ε ΑΞΕ, Ελλάδα, για τα έτη Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

7 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

8 Εισαγωγή Η παρούσα διπλωματική αρχικά παρουσιάζει και αξιολογεί ορισμένες από τις βασικές θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για την ανάλυση των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) με σκοπό να γίνει μια προσπάθεια εντοπισμού των προσδιοριστικών παραγόντων προσέλκυσης ή μη ΑΞΕ σε Ελλάδα και Πολωνία. Επιλέξαμε να μελετήσουμε 2 χώρες μέλη της ΕΕ, που ωστόσο έχουν μια διαφορετική πορεία, και διαφορετικά μακροοικονομικά δεδομένα, για να εντοπίσουμε πιθανούς παράγοντες που στη διαφοροποίησή τους επηρεάζουν ή μη την πραγματοποίηση ΑΞΕ. Η Ελλάδα είναι παλαιό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και μέλος της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ), που διέρχεται μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης. Η Πολωνία είναι μια χώρα του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού» και σχετικά πιο πρόσφατο μέλος της ΕΕ, ενώ δεν έχει ακόμη ενταχθεί στην ΟΝΕ. Το παρόν έγγραφο ακολουθεί την εξής διάθρωση. Στο κεφάλαιο 1 γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της έννοιας, της διαχρονικής εξέλιξης και των διαφορετικών τύπων ΑΞΕ. Μετέπειτα στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται οι βασικές κατηγορίες ΑΞΕ και οι θεωρητικές προσεγγίσεις που περιλαμβάνονται σε αυτές, τα κίνητρά για την προσέλκυσή ΑΞΕ και οι μακροοικονομικές μεταβλητές που συνδέονται με αυτές. Στο κεφάλαιο 3 εξετάζονται τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της Πολωνίας για το διάστημα και το αντίκτυπο του στην διάθρωση και στην προέλκυση των ΑΞΕ στην Πολωνίας. Στο κεφάλαιο 4 εξετάζονται τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της Ελλάδας για το διάστημα καθώς και το αντίκτυπο του στην διάθρωση και στην προέλκυση των ΑΞΕ στην Ελλάδα. Στο κεφάλαιο 5 αναλύεται η οικονομική πολυπλοκότητα ως πιθανός παράγοντας προσδιορισμού του τεχνολογικού επιπέδου των ΑΞΕ που δέχονται η Ελλάδα και η Πολωνία. Τέλος, στο κεφάλαιο 6 παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της εμπειρικής διερεύνησης των ΑΞΕ σε Ελλάδα και Πολωνία. Μέρος 1: Θεωρητικό μέρος: Έννοια ΑΞΕ και θεωρητικές προσεγγίσεις Κεφάλαιο 1:Θεωρητικό πλαίσιο των ΑΞΕ 1.1 Τύποι Διεθνούς Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Σε πρώτο στάδιο οι διεθνείς επιχειρηματικές δραστηριότητες συνδέθηκαν μόνο με εξαγωγές και εισαγωγές. Με το πέρασμα των χρόνων μετασχηματίστηκαν και πλέον οι διεθνείς επιχειρηματικές δραστηριότητες παίρνουν πολλές μορφές. Σύμφωνα με τον Κυρκίλη (Κυρκιλής 2002, σελ.16) οι θεωρητικοί έχουν τυποποιήσει τις διεθνείς οικονομικές δραστηριότητες ως εξής: Εισαγωγές και εξαγωγές αγαθών: Αυτή η μορφή αποτελεί την πλέον Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

9 παραδοσιακή μορφή διεθνούς δραστηριότητας. Εισαγωγές και Εξαγωγές υπηρεσιών: Οι εισαγωγές υπηρεσιών αναφέρονται σε πληρωμές εκτός συνόρων της χώρας σε αντάλλαγμα παροχής υπηρεσιών από αλλοδαπές εταιρείες. Οι εξαγωγές υπηρεσιών αναφέρονται σε εισπράξεις από το εξωτερικό για την παροχή των υπηρεσιών σε ξένους. Αυτή η μορφή διεθνών συναλλαγών αποτελείται από πολλούς τύπους υπηρεσιών όπως: Ταξίδια/Τουρισμός/Μεταφορές. Παροχή υπηρεσιών στο εξωτερικό από τις οποίες εισπράττονται αμοιβές (τραπεζικές υπηρεσίες, υπηρεσίες μηχανικού/ turn-key projects, υπηρεσίες μάνατζμεντ, κλπ.). Πώληση δικαιώματος χρήσης πόρων αποκλειστικής ιδιοκτησίας μίας επιχείρησης licensing (άδεια χρήσης ενός εμπορικού σήματος, μίας πατέντας ή μίας άλλης τεχνολογικής εισροής franchising (μία επιχείρηση πωλεί την χρήση του εμπορικού σήματος και ταυτόχρονα παρέχει στον αγοραστή ενδιάμεσες και συμπληρωματικές εισροές αγαθών και υπηρεσιών). Επενδύσεις: Επενδύσεις χαρτοφυλακίου όπως είναι η παροχή δανείων στο εξωτερικό ή η κατοχή μετοχών εισηγμένων επιχειρήσεων σε ξένα χρηματιστήρια ή τραπεζική επένδυση σε αλλοδαπό νόμισμα με στόχο την εκμετάλλευση διαφορετικών αποδόσεων. Οι επενδύσεις αυτές προσβλέπουν αποκλειστικά στην απόδοση των κεφαλαίων που έχουν επενδυθεί και δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την απόκτηση ελέγχου της επιχείρησης (Ball et al 2014, σελ. 39) Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ-FDI): η ίδρυση θυγατρικών στο εξωτερικό, οι οποίες κατέχονται από την εταιρεία μερικώς ή ολικώς. Οι επενδυτές σε αυτό το είδος συμμετέχουν στην διοίκηση της επιχείρησης και ζητούν τον έλεγχο αυτής εκτός από την απόδοση που θα τους αποφέρει η επένδυσή τους (Ball et al 2014, σελ.41). Όπως προαναφέρθηκε και στην εισαγωγή, στην συνέχεια της παρούσας εργασίας θα γίνει εκτεταμένη ανάλυση των ΑΞΕ καθώς και των θεωρητικών προσεγγίσεων που επιδιώκουν να τις ερμηνεύσουν. 1.2 Η έννοια των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) Υπάρχουν δύο τρόποι που δρουν οι επιχειρήσεις στα πλαίσια της στρατηγικής τους για την επέκταση στις αγορές άλλων χωρών. Αυτοί είναι οι εξαγωγές και οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ). Γενικότερα, ΑΞΕ ονομάζεται μια μακροπρόθεσμη επένδυση, από φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εδρεύει στην εγχώρια αγορά, σε επιχείρηση μιας ξένης αγοράς. Κινητήριος μοχλός για την δημιουργία ΑΞΕ είναι η επίτευξη πρόσθετης κεφαλαιακής κερδοφορίας που προκύπτει μέσω της οικονομικής δραστηριότητας σε μια ξένη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, πριν γίνει ανάλυση των ΑΞΕ, κρίνεται απαραίτητη η παρουσίαση Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

10 του ορισμού τους σύμφωνα με διάφορους θεωρητικούς. Ο Μπιτζένης (Μπιζένης 2014, σελ. 348)αναφέρει στο έργο του, τους εξής ορισμούς: Σύμφωνα με τον Dunning: «Η επένδυση που περιλαμβάνει μία μακροπρόθεσμη σχέση και απεικονίζει ένα διαρκές ενδιαφέρον μίας επιχειρησιακής οντότητας εδρεύουσας σε μία οικονομία (home country) (άμεσος επενδυτής) για μία επιχειρησιακή οντότητα εδρεύουσα σε μία άλλη οικονομία (host country) διαφορετική από αυτή του επενδυτή. Ο σκοπός του άμεσου επενδυτή είναι να ασκήσει επιρροή στην διαχείριση της άλλης επιχείρησης». Σύμφωνα με τον Meyer: «ΑΞΕ ορίζεται η επένδυση η οποία έχει ως σκοπό να επηρεάσει τις διοικητικές διαδικασίες στην επιχείρηση στην χώρα υποδοχής». Σύμφωνα με τον Brewer: «Ο ορισμός του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου-ΔΝΤ τονίζει το διαρκές ενδιαφέρον και ένα σημαντικό βαθμό επιρροής του επενδυτή σε μία επιχείρηση έξω από την οικεία χώρα» Επιπλέον, σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι μια κατηγορία διασυνοριακών επενδύσεων που προκύπτουν όταν ενας κάτοικος μιας οικονομίας έχει τον έλεγχο ή έναν σημαντικό βαθμό επιρροής στη διαχείριση μιας επιχείρησης που κατοικεί σε μια άλλη οικονομία 1. Σύμφωνα με τον ορισμό του παγκόσμιου οργανισμου εμπορίου (World Trade Organization) οι ΑΞΕ συμβαίνουν όταν ένας επενδυτής που εδρεύει σε μία χώρα (η χώρα καταγωγής) αποκτά περιουσιακό στοιχείο σε άλλη χώρα (τη χώρα υποδοχής) με πρόθεση να διαχειριστεί το εν λόγω στοιχείο. Η διαχειριστική διάσταση παρουσιάζεται να είναι αυτό που διακρίνει και τις ΑΞΕ από τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου σε ομόλογα και άλλα χρηματοπιστωτικά στοιχεία 2. Σε τέτοιου είδους επενδύσεις οι συμμετέχοντες δεν σκοπεύουν να επηρεάσουν την λειτουργία της επιχείρησης παίρνοντας μέρος στην διοίκηση ή στην διαδικασία παραγωγής είτε στον έλεγχο των πόρων της χώρας υποδοχής. Ως εκ τούτο έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα και περιλαμβάνουν λιγότερο κίνδυνο από τις ΑΞΕ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τόσο ο επενδυτής όσο και το περιουσιακό στοιχείο που διαχειρίζεται στο εξωτερικό είναι νομικά πρόσωπα. Στις περιπτώσεις αυτές, ο επενδυτής συνήθως αναφέρεται ως "μητρική εταιρεία" και το περιουσιακό στοιχείο ως "θυγατρική". Σύμφωνα με τον Ο.Ο.Σ.Α.για να μπορεί ο επενδυτής να ασκεί την διαχείριση πρέπει να κατέχει περίπου το 10% των μετοχών. Το ποσοστό αυτό είναι προσεγγιστικό 1 (WorldBank: τελευταία προσπέλαση: 15/01/) 2 (World Trade Organization: τελευταία προσπέλαση 9/6/) Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

11 καθώς μπορεί να χρειάζεται και λιγότερο. Γενικά το ποσοστό των μετοχών που κατέχει ο επενδυτής είναι το κριτήριο του βαθμού επιρροής του στην επιχείρηση που έχει επενδύσει. Επίσης οι ΑΞΕ γίνονται και με σκοπό την μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μεταξύ των χωρών και έτσι επιτρέπει υποσυνθήκες την βελτίωση της οικονομίας της χώρας υποδοχής. 3. Όπως γίνεται κατανοητό τα κοινά σημεία όλων αυτών τον ορισμών για τις ΑΞΕ είναι η ύπαρξη ελέγχου της επένδυσης, η επιρροή στην διοικητική διαδικασία καθώς και η δυνατότητα διαχείρισης του ξένου περιουσιακού στοιχείου. 1.2 Διαχρονική εξέλιξη άμεσων ξένων επενδύσεων Οι ΑΞΕ κατά κύριο λόγο πραγματοποιούνται από το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα και μπορούν να διαχωριστούν σε δύο ιστορικές περιόδους, από το 1870 μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Σε σχέση με την πρώτη περίοδο, πιο συγγεκριμένα από το , αναφέρεται ότι οι ΑΞΕ έχουν κατεύθυνση από τις ανεπτυγμένες προς τις αναπτυσόμενες χώρες. Ενδεικτικά παρουσιάζεται ότι μέχρι και το 1938 σχεδόν το 90% του συσσωρευμένου παγκόσμιου όγκου εκροών ΑΞΕ προέρχεται από λίγες ανεπτυγμένες χώρες ενώ το 65% του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ είναι σε αναπτυσσσόμενες χώρες.η ιστορική εμφάνιση των ΑΞΕ συνδέεται με την επέκταση της τότε βιομηχανίας. Καθώς επεκτείνεται η βιομηχανία λόγω της τεχνολογικής προόδου και των ανακαλύψεων δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την δημιουργία οικονομιών κλίμακας και εντείνεται η ανάγκη για πρώτες ύλες, αλλά και για τον προστατευτισμό των εγχώριων αγορών ως πολιτική προώθησης της νηπιακής βιομηχανίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των ΑΞΕ (55%) να αφορά στην εκμετάλλευση πρώτων υλών. (Οικονομάκης 2016,σελ.127) Οι επενδύσεις την πρώτη αυτή περίοδο στον βιομηχανικό τομέα γίνονται κυρίως μεταξύ ανεπτυγμένων χωρών και σκοπεύουν στην υποκατάσταση των εισαγωγών στην χώρα αποδέκτη των ΑΞΕ. Επιγραμματικά σύμφωνα με τους Dunning και Lundan (John H. Dunning and Sarianna M. Lundan 2008, σελ ) οι παράγοντες που συνέβαλλαν στην ανάπτυξη αυτού του είδους ΑΞΕ είναι: 1) Η επιβολή δασμών και άλλων εμποδίων στην εισαγωγή αγαθών και υπηρεσιών εκ μέρους των χωρών αποδοχής. 2)Ότι αποτελούσαν ανταγωνιστικές στρατηγικές για επιχειρήσεις που ανηκουν σε ολιγοπωλιακούς κλάδους. 3)Η μείωση των ναύλων και των κοστών παραγωγής 4)Ότι ηθελαν να είναι κοντά στην αγορά που στόχευαν ετσι ώστε να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες και ειδικές ανάγκες των τοπικών πελατών. Το 1929, (στην περίοδο του μεσοπολέμου), ξεσπάει η οικονομική κρίση, η οποία όμως δεν επηρέασε την ανάπτυξη των ΑΞΕ καθώς αυτές συνέχισαν να αναπτύσσονται. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως την αύξηση των δασμών που έκαναν ασύμφορες τις εξαγωγές, τον περιορισμό του ανταγωνισμού λόγω της δημιουργίας καρτέλ σε ολιγοπωλιακές αγορές, και λόγω της συνεχόμενης αύξησης της ζήτησης σε πρώτες ύλες και συγκεκριμένα προϊόντων διατροφής. 3 ( en/04/02/01/index.html?itemid=/content/chapter/factbook en, τελευταία προσπέλαση: 20/01/) Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

12 Στην συγκεκριμένη περίοδο, παρατηρήθηκαν 2 φαινόμενα. Το πρώτο φαινόμενο ανάγεται στο γεγονός της αύξησης των Εξαγορών και Συγχωνεύσεων σε σχέση με τις Greenfield(νέες) ΑΞΕ αλλά και στην κάθετη ανάπτυξη της παραγωγής σχετικά με τις παραγωγικές δραστηριότητες. Το δεύτερο φαινόμενο αφορά την εξειδίκευση της μεταποιητικής βιομηχανίας σε Ευρώπη και Αμερική. Όσο αφορά την μεταποιητική βιομηχανία της Ευρώπης, στράφηκε στην παραγωγή μηχανολογικού εξοπλισμού, ειδών διατροφής, ηλεκτρονικών μηχανών, χημικών, συνθετικών υποκατάστατων πρώτων υλών και τεχνολογιών εντάσεως εξειδικευμένης εργασίας. Όσο αφορά την εξειδίκευση της Αμερικάνικης βιομηχανίας αυτή ήταν έντασης κεφαλαίου και προϊόντων μαζικής παραγωγής. Μέχρι το 1945 όπως προαναφέρθηκε οι ΑΞΕ ο κύριος όγκος εκροών ΑΞΕ προέρχεται από τις αναπτυγμένες χώρες και έχει κατεύθυνση τις αναπτυσσόμενες. Μετά το 1945 παρουσιάζεται μία επιπλέον μεταβολή της κατεύθυνσης των ΑΞΕ. Αυτή η μεταβολή έγκειται στο γεγονός ότι πλέον οι χώρες υποδοχής των ΑΞΕ είναι και οι αναπτυγμένες χώρες. Συγκεκριμένα, το 1960 το 90% του συσσωρευμένου παγκόσμιου όγκου εκροών ΑΞΕ προέρχεται από τις ανεπτυγμένες χώρες και το 65% του συσσωρευμένου παγκόσμιου όγκου εισσροών ΑΞΕ έχει κατεύθυσνη πάλι τις ανεπτυγμένες χώρες. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται σε 2 λόγους πρώτον, οι ΑΞΕ συντελούνται, κυρίως, προς αναζήτηση αγορών και όχι πρώτων υλών. Ο δεύτερος λόγος είναι οι οικονομίες κλίμακας που δημιοuργούνται από την συγκέντρωση ομοειδών εταιρειών σε μία συγκεκριμένη περιοχή (πχ. Silicon Valley). 1.3 Τρόποι Διεθνοποίησης μέσω ΑΞΕ Σύμφωνα με τον Παπαδάκη (2007) και τον Μπιτζένη (2009), οι ΑΞΕ παίρνουν τις ακόλουθες μορφές: 1) Θυγατρικές Αποκλειστικής Ιδιοκτησίας: Αποτελεί την 100% ιδιοκτησία μίας θυγατρικής εταιρίας από μία μόνο επιχείρηση. Αυτές γίνονται είτε μέσω Ίδρυση νέων όπου καθιερώνεται μία νέα οντότητα εξ ολοκλήρου από το μηδέν, είτε μέσω Εξαγορών δηλαδή απόκτηση έτοιμων εταιριών ήδη εδραιωμένων. 2) Κοινοπραξίες: Αυτό το είδος εσωτερίκευσης είναι στην ουσία «μία ανάληψη επιχειρηματικής υποχρέωσης για σημαντική χρονική διάρκεια με ένωση κεφαλαίων, δυνατοτήτων και υπηρεσιών από δύο ή περισσότερες νομικώς χωριστές οντότητες με σκοπό την δημιουργία μίας επιχείρησης με σκοπό την ύπαρξη της επιχείρησης από κοινού, της διανομής κερδών από κοινού της διανομής επιχειρηματικού κινδύνου από κοινού και των απωλειών από κοινού» (Μπιτζένης 2009, σελ.143). Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

13 Κεφάλαιο 2 : Θεωρητικές προσεγγίσεις για τις ΑΞΕ 2.1:Κλασική μαρξιστική σχολή 4 Οι κλασικές μαρξιστικές προσεγγίσεις σχετικά με τους λόγους πραγματοποίησης ΑΞΕ ακολουθούν την λογική της αδυναμίας αποτελεσματικής επένδυσης κεφαλαίων στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων χωρών. Η αδυναμία αυτή σύμφωνα με τον Hilferding οφείλεται στο γεγονός ότι στις ανεπτυγμένες χώρες η ανάπτυξη των καρτέλ ή των τραστ δημιουργούν μονοπωλιακές συνθήκες παραγωγής σε κάποιους κλάδους. Στους κλάδους που κυριαρχούνται από μονοπώλια ή και ολιγοπώλια η παραγωγή περιορίζεται και το ποσοστό κέρδους τείνει να μειώνεται καθώς αυξάνεται η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Όσο πιο ανεπτυγμένη, λοιπόν, είναι μια χώρα τόσο μεγαλύτερος και ο βαθμός της καπιταλιστικής ανάπτυξής της. Οι επιχειρήσεις, λοιπόν, θέλοντας να επωφεληθούν από το υψηλότερο μέσο ποσοστό κέρδους επενδύουν κεφάλαια με την μορφή ΑΞΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες. Προκύπτει έτσι ένα κίνητρο για ΑΞΕ από τις ανεπτυγμένες χώρες στις λιγότερες αναπτυγμένες που έχουν διαφορετική σύνθεση κεφαλαίου και ως εκ τούτου υψηλότερο μέσο ποσοστό κέρδους. Επιπλέον, ο Hilferding θέτει ως κίνητρο για ΑΞΕ την υπερπήδηση των δασμών για την επέκταση σε νέες αγορές χώρες. Ο Μπουχάριν αν και αποδέχεται την ερμηνεία του Hilferding δεν πιστεύει σε μια απόλυτη αδυναμία αποτελεσματικής τοποθέτησης αυτών των κεφαλαίων στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων χωρών. Αντιθέτως προσπαθεί να ερμηνεύσει την εξαγωγή κεφαλαίου στο εξωτερικό με την αναζήτηση πρόσθετου κέρδους. Ο Λένιν ως προς τους λόγους πραγματοποίησης των ΑΞΕ ακολουθεί και αυτός την λογική της αδυναμίας αποτελεσματικής τοποθέτησης κεφαλαίων στο εσωτερικό μιας χώρας δίνοντας όμως μια πιο υποκαταναλωτική οπτική. Πιο συγκεκριμένα θεωρεί ότι λόγω της χαμηλής αγοραστικής δύναμης του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού η παραγωγή δεν αντιστοιχεί στην κατανάλωση. Τέλος, θέτει ως όρο προσέλκυσης των ΑΞΕ ένα ελάχιστο επίπεδο ανάπτυξης των υποδομών των χωρών. 2.2: Κατηγορίες άμεσων ξένων επενδύσεων κεφαλαιακή κερδοφορία και εμπορικό ισοζύγιο: μια βασική κωδικοποίηση. 5 Όπως προαναφέραμε, σύμφωνα με το Μπουχάριν η κύρια παράμετρος που μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε τους λόγους που λαμβάνουν χώρα επενδύσεις ξένου κεφαλαίου σε μια χώρα, με τη μορφή ΑΞΕ, είναι η απόκτηση εκ μέρους του επενδυτή ενός πρόσθετου κέρδους. Επίσης, συμφώνα με τον Μπιτζένη (Μπιτζένης 2014, σελ.76) για να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση του πλούτου εκ μέρους των επιχειρήσεων υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες κινήτρων που οδηγούν σε άμεσες ξένες επενδύσεις. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε πως αυτές οι διαφορετικές κατηγορίες κινήτρων συνδέονται με διαφορετικές κατηγορίες ΑΞΕ. Οι κατηγορίες ΑΞΕ σύμφωνα με την ανάλυση του Οικονομάκη (2016) είναι πέντε και διακρίνονται ανάλογα με τη στόχευση, τον προσανατολισμό και τα επιμέρους κίνητρά τους. 4 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης Η ανάλυση αυτής της παραγράφου βασίζεται σε Οικονομάκης 2016, η ανάλυση του οποίου βασίζεται κατά κύριο λόγο στη σχετική ανάλυση του Busch Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

14 2.2.1:ΑΞΕ για την κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής 6 Η κατηγορία αυτή σύμφωνα με την βιβλιογραφία περιλαμβάνει ΑΞΕ που η παραγωγή των προϊόντων γίνεται στην χώρα υποδοχής με σκοπό την κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής. Σε αυτή τη κατηγορία περιλαμβάνονται οι προσανατολισμένες στην αγορά θεωρίες ΑΞΕ. Υποστηρίζεται ότι οι ΑΞΕ που γίνονται με σκοπό την αναζήτηση αγορών θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν με εξαγωγές κεφαλαίου τις εισαγωγές προϊόντων της χώρας υποδοχής και επομένως αναμένεται, με όλους τους άλλους παράγοντες σταθερούς, η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας που δέχεται τις ΑΞΕ. Τα κίνητρα σχετίζονται με την μείωση για την χώρα που εξάγει εμπορεύματα του κόστους εξαγωγής εμπορευμάτων στη χώρα αποδέκτη των ΑΞΕ. Ως βασικά κίνητρα για αυτήν την κατηγορία ΑΞΕ επιγραμματικά αναφέρονται η υπερπήδηση μέσων προστασίας της χώρας υποδοχής από το διεθνή ενδοκλαδικό ανταγωνισμό, όπως η επιβολή δασμών και η υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας, καθώς και το μέγεθος της αγοράς, η γεωγραφική απόσταση της χώρας προέλευσης των ΑΞΕ (καθώς όσο μεγαλύτερη είναι αυτή τόσο αυξάνει το κόστος εξαγωγής εμπορευμάτων για την εξαγωγική χώρα) Επιπρόσθετα κίνητρα που συμβάλλουν στην πραγματοποίηση ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας και σχετίζονται με την στρατηγική επέκτασης σε ξένες αγορές-χώρες είναι, η μη-κορεσμένη αγορά της χώρας υποδοχής και η κορεσμένη αγορά της χώρας προέλευσης των ΑΞΕ καθώς και άλλα κίνητρα που σχετίζονται με την καλύτερη ικανοποίηση του πελάτη. Εφόσον η κατηγορία αυτή ΑΞΕ αποσκοπεί στην υποκατάσταση εξαγωγών εμπορευμάτων από εξαγωγές κεφαλαίων, λόγω των μέσων προστασίας που μπορεί να αναπτύξει μια χώρα, για να αντιμετωπίσει το διεθνή ενδοκλαδικό ανταγωνισμό, προϋποτίθεται ότι το ξένο κλαδικό κεφάλαιο επενδυόμενο στο εσωτερικό μιας άλλης χώρας μπορεί να παράγει αυτά τα (και εγχώρια παραγόμενα) προϊόντα με υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας έναντι του εγχώριου κλαδικού κεφαλαίου. Στη βάση της παραπάνω προϋπόθεσης μπορούμε να αντιληφθούμε ότι αυτή η κατηγορία ΑΞΕ σχετίζεται με την «Θεωρία της Άσκησης Ελέγχου» του Hymer, καθώς σύμφωνα με αυτή, η παραγωγή στο εξωτερικό προϋποθέτει κάποια ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα από την πλευρά της πολυεθνικής επιχείρησης, τα οποία τη βοηθούν να αποκομίσει πρόσθετα οφέλη παράγοντας στο εξωτερικό. Από τα πλεονεκτήματα αυτά, η τεχνολογική υπεροχή αποτελεί το πιο σημαντικό καθώς αυτό σημαίνει πως η επιχείρηση μπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη νέων προϊόντων με νέα χαρακτηριστικά εντός και εκτός συνόρων. Επιπροσθέτως, η κατοχή της απαραίτητης πληροφόρησης και τεχνογνωσίας βοηθά στην ανάπτυξη και βελτιστοποίηση, διεθνώς, διαδικασιών παραγωγής και μάρκετινγκ. Αυτά τα πλεονεκτήματα επειδή μπορούν εύκολα να μεταδοθούν από την μία παραγωγική μονάδα στην άλλη, στα πλαίσια της πολυεθνικής επιχείρησης, και επιπλέον επειδή η 6 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

15 αγορά είναι ατελής, οι επιχειρήσεις αποκτούν υψηλά κέρδη από τις επενδύσεις τους στο εξωτερικό. Άρα όπως γίνεται κατανοητό αυτά τα πλεονεκτήματα δίνουν μια «παραγωγική» υπεροχή έναντι των τοπικών παραγωγών. (Nayak and Choudhury 2014, σελ 4-5) Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ, συνδέεται επίσης, το μοντέλο του «Κύκλου Ζωής Προϊόντος» του Vernon σύμφωνα με το οποίο στη φάση της ωρίμανσης του προϊόντος η ζήτηση στην εγχώρια αγορά σταματά να αυξάνεται και ο βαθμός της μονοπωλιακής δύναμης της εταιρείας διεθνώς ξεκινά να μειώνεται λόγω της εμφάνισης τοπικών ανταγωνιστών στις ξένες αγορές που παράγουν παρόμοια προϊόντα. Σε αυτό το στάδιο υπάρχει μετατόπιση της βαρύτητας από τα χαρακτηριστικά του προϊόντος στο κόστος παραγωγής και διάθεσης του προϊόντος στις ξένες αγορές καθώς η ζήτηση του προϊόντος, διεθνώς, γίνεται πιο ελαστική. Η εταιρεία σε αυτή την φάση αν ανακαλύψει μία ξένη οικονομία, που προηγουμένως τροφοδοτούσε μέσω εξαγωγών, η οποία είναι μεγάλου μεγέθους, και άρα εξασφαλίζει χαμηλό μοναδιαίο κόστος λόγω οικονομιών κλίμακας, και όπου ταυτόχρονα εφαρμόζονται μέτρα εμπορικής και συναλλαγματική πολιτικής προστασίας από τον ξένο ενδοκλαδικό ανταγωνισμό, το πιθανότερο είναι πως θα οδηγηθεί σε ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Η απόφασή της αυτή παίρνεται στο πλαίσιο προσπάθειας της επιχείρησης να παραμείνει ανταγωνιστική αλλά και να προστατέψει το μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά του συγκεκριμένου προϊόντος. (Denisia 1998,σελ.56 Κυρκιλής 2002, σελ.98 Χατζηδημητρίου 2003,σελ.71 Ball et al.2014,σελ ). Πέραν των ανωτέρω, αυτή η κατηγορία ΑΞΕ συνδέεται με τα κατά Dunning πλεονεκτήματα ιδιοκτησίας (firm specific) (O) και εν μέρει με τα πλεονεκτήματα τοποθεσίας (country specific) (L). Σύμφωνα με τον ίδιο τα πλεονεκτήματα Ιδιοκτησίας παρέχουν στην επιχείρηση κάποιο βαθμό ανωτερότητας σε σχέση με τον ανταγωνισμό της και της επιτρέπουν να έχει σχετικά χαμηλότερο κόστος παραγωγής ώστε να είναι ανταγωνιστική σε σχέση με τις άλλες εταιρείες στην χώρα υποδοχής. Ενώ τα πλεονεκτήματα τοποθεσίας αφορούν παράγοντες που συνδέονται με την χώρα υποδοχής, κάποιοι από τους παράγοντες που συνδέονται με την χώρα υποδοχής και αποτελούν κίνητρο για την πρώτη κατηγορίας ΑΞΕ (Horizontal FDI) είναι σύμφωνα και με τον Dunning οι εμπορικοί περιορισμοί, διάφορες πολιτικές των κρατών, το μέγεθος και η ανάπτυξη της αγοράς των κρατών (Nayak and Choudhury 2014, σελ. 14) Τέλος, όσον αφορά ειδικότερα ΑΞΕ σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας, οι ΑΞΕ της κατηγορίας αυτής συνδέονται με την οικονομική πολυπλοκότητα της χώρας αποδέκτη (βλ. σχετικά στη συνέχεια) : ΑΞΕ με σκοπό την παραγωγή για μια τρίτη ή την παγκόσμια αγορά 7 Η κατηγορία αυτή σύμφωνα με την βιβλιογραφία περιλαμβάνει ΑΞΕ που η παραγωγή των προϊόντων γίνεται στην χώρα υποδοχής με σκοπό την κάλυψη της ζήτησης μιας τρίτης χώρας ή και της παγκόσμιας αγοράς. Οι ΑΞΕ που περιλαμβάνονται σε αυτή την κατηγορία είναι εξαγωγικού προσανατολισμού και 7 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης 2016 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

16 σχετίζονται με την μείωση των κοστών παραγωγής. Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ όπως και η πρώτη κατηγορία ΑΞΕ σχετίζεται θετικά με την βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της χώρα υποδοχής, με όλους τους άλλους παράγοντες σταθερούς, καθώς τονώνειεντείνει τις εξαγωγές της. Επιγραμματικά τα κίνητρα εκ μέρους των επιχειρήσεων που σχετίζονται με αυτή την κατηγορία ΑΞΕ είναι η μείωση του κόστους των ενδιάμεσων εισροών στην διαδικασία παραγωγής και η οικονομική πολυπλοκότητα της χώρας υποδοχής που θα αναλυθούν διεξοδικά σε επόμενες ενότητές της παρούσας διπλωματικής. Ένας άλλος παράγοντας προσέλκυσης αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ είναι η γεωγραφική γειτνίαση της χώρας υποδοχής από τις χώρες-αγορές στόχους, δηλαδή από τις αγορές που θα γίνει η εξαγωγή των προϊόντων του ξένου επενδυτή. Τα κίνητρα αυτής της δεύτερης κατηγορίας ΑΞΕ (Vertical FDI) αναφέρονται εν μέρει και στα κατά Dunning πλεονεκτήματα τοποθεσίας στο μέτρο που αφορούν κατά πόσο στην κάθε χώρα υπάρχει διαθεσιμότητα εργατικού δυναμικού και φυσικών πόρων αλλά και το χαμηλό κόστος αυτών (J. Peter Neary.χ.ημ.έ., σελ.3). Σύμφωνα και με τον Vernon στην φάση της τυποποίησης του προϊόντος δεν υπάρχει πλέον κανένα ολιγοπωλιακό πλεονέκτημα στην αγορά λόγω της πλήρους τυποποίησης της τεχνολογίας παραγωγής του προϊόντος. Σε αυτό το στάδιο οι επιχειρήσεις είτε ωθούνται σε διαφοροποίηση του προϊόντος τους, είτε σε αύξηση της διαφήμισης, είτε σε αναζήτηση ενός νέου τόπου με χαμηλό κόστος εργασίας. Έτσι όλες οι επιχειρήσεις (μέχρι και οι καινοτόμες επιχειρήσεις) παράγουν πλέον σε χώρες χαμηλού μέσου κόστους παραγωγής. (Denisia 1998, σελ. 56 Κυρκιλής 2002, σελ. 97 Χατζηδημητρίου 2003, σελ. 71 Ball et al.2014, σελ ) Σύμφωνα και με τον Μπιτζένη (2014) μια κατηγορία κινήτρων που συντελεί σε πραγματοποίηση ΑΞΕ εκ μέρους των επιχειρήσεων είναι αυτά που σχετίζονται με την εύρεση συντελεστών παραγωγής και την αύξηση της αποδοτικότητας. Επιγραμματικά αναφέρεται η διαθεσιμότητα φυσικών πόρων, η πρόσβαση σε υψηλή τεχνολογία η εύρεση φτηνού εργατικού δυναμικού και πρώτων υλών, οι οικονομίες κλίμακας κ.ά. Ωστόσο, είναι πιθανό η αύξηση των ΑΞΕ των δύο πρώτων κατηγοριών να προκαλέσει αύξηση των εισαγωγών για τη χώρα υποδοχής. Πιο συγκεκριμένα θα μπορούσαν να αυξήσουν την ζήτηση για εισαγωγές κυρίως για την προμήθεια των ενδιάμεσων εισροών για τη διαδικασία παραγωγής, προκαλώντας αυξημένες εισαγωγές. (Γιαννίτσης 1983, σελ.353).τέλος, είναι πιθανόν οι ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας να αποτελούν ενδιάμεσες εισροές στην παραγωγική διαδικασία των ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας. Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής θα μας απασχολήσουν μόνο οι δύο πρώτες κατηγορίες ΑΞΕ καθώς όπως θα δούμε και στην συνέχεια οι άλλες τρεις κατηγορίες ΑΞΕ δεν έχουν κάποιο σαφές αντίκτυπο στο εμπορικό ισοζύγιο των χωρών υποδοχής ΑΞΕ δημιουργίας δικτύων διανομής 8 8 Η ανάλυση αυτή της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης 2016 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

17 Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ, ανάλογα με το είδος του δικτύου, έχει διαφορετικό αντίκτυπο στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Στην πρώτη περίπτωση αυτής της κατηγορίας, οι ΑΞΕ στοχεύουν στην κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής με την εισαγωγή του έτοιμου προϊόντος του ξένου επενδυτή, μέσω της δημιουργίας τοπικών δικτύων διανομής. Επομένως οι ΑΞΕ προωθούν την αύξηση των εισαγωγών στην χώρα υποδοχής από τη χώρα προέλευσης των ΑΞΕ άρα με όλους του άλλους παράγοντες σταθερούς αυτή η πρώτη περίπτωση αυτής της κατηγορία ΑΞΕ σχετίζεται αρνητικά με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας αποδέκτη. Αντιθέτως στην δεύτερη περίπτωση αυτής της κατηγορίας ΑΞΕ ο στόχος είναι η δημιουργία δικτύων διανομής για εξαγωγή προϊόντων που παράγονται στην χώρας υποδοχής σε τρίτες χώρες με στόχο την αύξηση της κεφαλαιακής κερδοφορίας. Συνεπώς με όλους τους παράγοντες σταθερούς θα υπάρχει αύξηση των εξαγωγών στην χώρα υποδοχής, άρα στην δεύτερη περίπτωση αυτή η κατηγορία ΑΞΕ συνδέεται θετικά με το εμπορικό ισοζύγιο της χώρα αποδέκτη : ΑΞΕ σε υπηρεσίες ή μη εμπορεύσιμα για την κάλυψη της ζήτησης της χώρας υποδοχής 9 Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ προσανατολίζεται στην παραγωγή μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών εντός της χώρας υποδοχής, τα οποία θα πουληθούν στην εγχώρια αγορά της χώρας υποδοχής (όπως η πρώτη κατηγορία ΑΞΕ). Το μέγεθος της αγοράς, για όλα τα άλλα σταθερά, μπορεί να επενεργεί και στην κατηγορία αυτή, στο μέτρο της συμβολής του στη μείωση του μοναδιαίου κόστους παραγωγής, άρα στην κεφαλαιακή κερδοφορία. Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ όπως είναι προφανές δεν αντικαθιστά τις εισαγωγές της χώρας υποδοχής καθώς οι επενδύσεις του ξένου κεφαλαίου αφορούν προϊόντα, τα οποία δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο εμπορίου. Επομένως, οι ΑΞΕ αυτής της κατηγορίας δεν έχουν άμεση σχέση με το εξωτερικό εμπόριο :ΑΞΕ που απευθύνονται στην χρηματοπιστωτική μεσολάβηση 10 Αυτή η κατηγορία ΑΞΕ δεν συνδέεται άμεσα με την παραγωγή ή την εμπορική σφαίρα και περιλαμβάνει τις ξένες επενδύσεις που είναι συμπληρωματικές στις ΑΞΕ που σχετίζονται με την παραγωγή και την εμπορική σφαίρα (Τσαντίλας 2009, σελ.19). Βασικά κίνητρα για αυτή την κατηγορία ΑΞΕ είναι η εκμετάλλευση επενδυτικών ευκαιριών εντός της χώρας υποδοχής (π.χ. ακίνητα, κατασκευές, εμπόριο) ή/και η ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις αυτής της κατηγορίας έχουν διφορούμενο αντίκτυπο στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Τέλος, γενικά, πρέπει να σημειωθεί, όσον αφορά τις ιδιαίτερες εξωτερικές «οικονομίες», ότι, αν και συνιστούν βασικό κίνητρο για τις άμεσες ξένες επενδύσεις της δεύτερης κατηγορίας που αποσκοπούν στη μείωση του κόστους παραγωγής, δεν σχετίζονται αποκλειστικά με τις ξένες άμεσες επενδύσεις της δεύτερης κατηγορίας. Αποτελούν, ταυτόχρονα, κίνητρο για ΑΞΕ με προσανατολισμό στην αγορά (πρώτη 9 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης 2016 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

18 και τέταρτη κατηγορία), καθώς το βασικό κίνητρο για ξένες επενδύσεις κεφαλαίου είναι η αύξηση της κερδοφορίας. (Kasapi et all,σελ. 4-5). Στον παρακάτω πίνακα 1 παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες κατηγορίες ΑΞΕ, τα κίνητρα που συνδέονται με την κάθε κατηγορία καθώς και οι επιπτώσεις τους στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Πίνακας 1:: Κατηγορίες ΑΞΕ και οι επιπτώσεις τους στο εμπορικό ισοζύγιο Κατηγορία ΑΞΕ ΑΞΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΑΞΕ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΡΙΤΗ ΑΓΟΡΑ ΑΞΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΔΙΚΤΥΟΝ ΑΞΕ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Η ΜΗ ΕΜΠΟΡΕΥΣΙΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ ΑΞΕ ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΜΕΣΟΛΑΒΗΣ Κίνητρα ΑΞΕ Δασμοί, συναλλαγματική ισοτιμία, μέγεθος αγοράς, οικονομική πολυπλοκότητα της χώρας υποδοχής, γεωγραφική απόσταση Μείωση κοστών παραγωγής, η οικονομική πολυπλοκότητα της χώρας υποδοχής Μέγεθος αγοράς Εμπορικό Ισοζύγιο Βελτίωση εμπορικού ισοζυγίου Βελτίωση εμπορικού ισοζυγίου Διαφορετική επίδραση ανάλογα με το είδος του δικτύου Δεν επηρεάζουν άμεσα το εμπορικό ισοζύγιο Δεν έχουν κάποια σαφή επίδραση στο εμπορικό ισοζύγιο Πηγή: Οικονομάκης (2016) Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

19 2.3:Περαιτέρω διερεύνηση στα κύρια κίνητρα πραγματοποίησης ΑΞΕ 2.3.1: Δασμοί και συναλλαγματική ισοτιμία 11 Οι δασμοί στα εισαγόμενα προϊόντα οι οποίοι αποτελούν κρατικές παρεμβάσεις που συνήθως σκοπεύουν να προωθήσουν κρίσιμους για την οικονομία κλάδους ταυτόχρονα δημιουργούν μια διαφορά μεταξύ των τιμών των αγαθών, που γίνονται αντικείμενο διεθνούς εμπορίου, στην παγκόσμια αγορά και των τιμών τους στο εσωτερικό της χώρας που ακολουθεί δασμολογική πολιτική. Πιο συγκεκριμένα αποτέλεσμα της επιβολής δασμών (φόρων στις εισαγωγές) είναι να γίνονται τα εισαγόμενα προϊόντα ακριβότερα στο εσωτερικό της χώρας από ότι είναι στο εξωτερικό. ( Krugman and Obstfeld 1995, σελ.139) Οι δασμοί όπως φαίνεται από τα παραπάνω δημιουργούν εμπόδια στην ελεύθερη διακίνηση των προϊόντων και εξαλείφουν ή περιορίζουν αυτό το πρόσθετο κέρδος που μπορεί να πραγματοποιήσει το πιο παραγωγικό εθνικό κεφάλαιο. Συνεπώς, και η υπερπήδηση αυτών αποτελεί κίνητρο για τις ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Στο διεθνές κλαδικό εμπόριο η διεθνής αγοραία τιμή διαμορφώνεται, τελικά, κάτω από την επίδραση της παγκόσμιας προσφοράς και της ζήτησης. Με άλλα λόγια η διεθνής αγοραία τιμή διαμορφώνεται από την εξίσωση της προσφοράς και της ζήτησης. Το παραγωγικότερο εθνικό κλαδικό κεφάλαιο (λόγω χαμηλότερου κόστους παραγωγής) είναι σε θέση να πραγματοποιήσει ένα πρόσθετο κέρδος πωλώντας στην ενιαία διεθνή αγοραία τιμή. Από την άποψη του συνόλου των εθνικών κεφαλαίων (των κεφαλαίων μιας χώρας), είναι λογικό επομένως οι επιχειρήσεις της περισσότερο αναπτυγμένης χώρας να αποκτούν στην παγκόσμια αγορά ένα πρόσθετο κέρδος. Με αυτό τον τρόπο οι επιχειρήσεις της περισσότερο αναπτυγμένης χώρας μπορούν να μειώσουν την τιμή του προϊόντος τους, με αποτέλεσμα, για όλα τα άλλα σταθερά, την αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα της περισσότερο αναπτυγμένης χώρας. Όταν όμως υπάρχουν διαφορετικά εθνικά νομίσματα, μία υποθετική αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα μιας πιο αναπτυγμένης χώρας έχει ως αποτέλεσμα πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιό της και αύξηση της ζήτησης για το συνάλλαγμά της. Από την άλλη πλευρά, η λιγότερο αναπτυγμένη χώρα θα αντιμετωπίσει έλλειμμα στο εμπορικό της ισοζύγιο και μειωμένη ζήτηση συναλλάγματος. Σε ένα σύστημα που οι τιμές συναλλάγματος διαμορφώνονται ελεύθερα, το αποτέλεσμα της προαναφερθείσας διαδικασίας θα είναι η ανατίμηση του νομίσματος της πιο αναπτυγμένης χώρας και η υποτίμηση του νομίσματος της λιγότερο αναπτυγμένης, το οποίο με τη σειρά του καθιστά τα προϊόντα της πιο αναπτυγμένης χώρας ακριβότερα από αυτά της λιγότερο αναπτυγμένης. Αυτό έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης για τα προϊόντα της αναπτυγμένης χώρας και άρα την εξάλειψη του παραγωγικού πλεονεκτήματος των πιο ανεπτυγμένων χωρών καθώς περιορίζεται το πρόσθετο κέρδος που πραγματοποιούν έναντι των αναπτυσσόμενων χωρών που παράγουν με χαμηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας. Συνεπώς, μια πιθανή υποτίμηση ενός εθνικού νομίσματος αποτελεί παράγοντα προσέλκυσης ΑΞΕ της 11 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης 2016 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

20 πρώτης κατηγορίας και μια πιθανή ανατίμηση ίσως αποτελεί αντικίνητρο για την προσέλκυση ΑΞΕ πρώτης κατηγορίας : Μέγεθος αγοράς Για να μελετήσουμε την επίδραση του μεγέθους της αγοράς ως προς την προσέλκυση η μη ΑΞΕ πρώτης κατηγορίας στην Πολωνία και στην Ελλάδα χρησιμοποιήσαμε το ΑΕΠ καθώς είναι ένα αποδεκτό μέτρο του οικονομικού μεγέθους και της οικονομικής μεγέθυνσης μιας χώρας. Θεωρώντας ότι η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας αποτελεί κίνητρο για την δημιουργία ΑΞΕ στην χώρα αυτή, μεγάλο μέρος των μελετητών συμφωνεί πως ο ρυθμός ανάπτυξης σχετίζεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό θετικά με την πραγματοποίηση ΑΞΕ σε μια χώρα. Αυτό υποστηρίζεται με βάση την υπόθεση κυρίως ότι οι ραγδαία αναπτυσσόμενες οικονομίες παρέχουν σχετικά καλύτερες ευκαιρίες αναφορικά με την πραγματοποίηση κερδών σε σύγκριση με αυτές που αναπτύσσονται με πιο αργούς ρυθμούς. (Νομικού 2012, σελ. 40) Μισθοί και παραγωγικότητα της εργασίας 12 Σύμφωνα με την κλασική Μαρξιστική συζήτηση δέκτες ΑΞΕ αποτελούν κυρίως οι αναπτυσσόμενες χώρες και οι αναπτυγμένες χώρες αποτελούν τις χώρες προέλευσης των ΑΞΕ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στις ανεπτυγμένες χώρες, στις χώρες δηλαδή που ο καπιταλισμός είναι πιο ανεπτυγμένος, η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου είναι υψηλότερη με αποτέλεσμα το μέσο κέρδος να φθίνει. Όπως έχει ήδη αναφερθεί το κυριότερο κίνητρο για τις ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας είναι να μειωθεί το κόστος των εισροών της παραγωγικής διαδικασίας. Τέτοια κόστη αποτελούν κυρίως οι αμοιβές του προσωπικού. Ωστόσο οι διαφορές στο επίπεδο των μισθών επηρεάζουν την προσέλκυση ΑΞΕ μόνο σε χώρες που έχουν παρόμοιο επίπεδο παραγωγικότητας εργασίας. Δηλαδή, οι χαμηλοί μισθοί αποτελούν κίνητρο για ΑΞΕ δεύτερης κατηγορίας μόνο όταν η παραγωγικότητα της εργασίας διαμορφώνεται σε ένα επίπεδο τέτοιο ώστε να μην εξανεμίζεται το πλεονέκτημα του σχετικά χαμηλού εργατικού κόστους. ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας, δηλαδή, πάνε σε χώρες, που η σχετικά χαμηλή (σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες του «ώριμου» καπιταλισμού) οργανική σύνθεση του κεφαλαίου δεν είναι τόσο χαμηλή που να προκαλεί μια τέτοια πτώση της παραγωγικότητας της εργασίας η οποία να οδηγεί σε χαμηλότερο αντί για υψηλότερο μέσο ποσοστό κέρδους σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες :Οικονομική Πολυπλοκότητα Η οικονομική πολυπλοκότητα, η οποία απεικονίζει το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, μπορεί να επηρεάσει τις ΑΞΕ ιδιαίτερα εκείνες που κατευθύνονται σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας. Η οικονομική πολυπλοκότητα είναι ένα μέτρο της γνώσης σε μια κοινωνία όπως εκφράζεται στα προϊόντα που παράγει. Η οικονομική πολυπλοκότητα μιας χώρας υπολογίζεται με βάση την ποικιλομορφία των προϊόντων που παράγει μια χώρα και τον αριθμό των χωρών που είναι σε θέση να τα παράγουν. 12 Η ανάλυση αυτής της ενότητας βασίζεται σε Οικονομάκης 2016 Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

21 Οι χώρες που είναι σε θέση να διατηρήσουν ένα ευρύ φάσμα παραγωγικής τεχνογνωσίας, συμπεριλαμβανομένης της εξελιγμένης και μοναδικής τεχνογνωσίας, διαπιστώθηκε ότι είναι σε θέση να παράγουν μια μεγάλη ποικιλία αγαθών, συμπεριλαμβανομένων πολύπλοκων προϊόντων που λίγες άλλες χώρες μπορούν να παράγουν. Η οικονομική πολυπλοκότητα μετράται από τον δείκτη οικονομικής πολυπλοκότητας (ECI) (Άτλαντας οικονομικής πολυπλοκότητας. Το παρατηρητήριο οικονομικής πολυπλοκότητας [OECD]). "Οι σύνθετες οικονομίες είναι εκείνες που μπορούν να πλέξουν σε τεράστιες ποσότητες σχετικών γνώσεων μαζί, σε μεγάλα δίκτυα ανθρώπων, για να δημιουργήσουν ένα διαφορετικό συνδυασμό προϊόντων υψηλής έντασης γνώσης".(groumpos and Economakis 2017,σελ. 18 Kasapi et all, σελ. 4). Η οικονομική πολυπλοκότητα, επομένως, είναι ένας δείκτης των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας (κίνητρο τόσο για την πρώτη, όσο και για τη δεύτερη κατηγορία ΑΞΕ) και επομένως της αναπτυξιακής δυναμικής μιας οικονομίας (κίνητρο πρώτης κατηγορίας ΑΞΕ). Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

22 Μέρος 2: Εμπειρική διερεύνηση των ΑΞΕ σε Πολωνία και Ελλάδα Ο σκοπός της παρούσας διπλωματικής είναι η αξιολόγηση των βασικών μακροοικονομικών παραγόντων που ενδέχεται να επηρεάσουν τις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων στην Πολωνία και την Ελλάδα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τα κίνητρα δύο κατηγοριών ΑΞΕ θα αξιολογηθούν λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή θετική τους επίδραση στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας υποδοχής. Ακριβέστερα, τα κίνητρα που σχετίζονται με τη μείωση των εξόδων εφοδιασμού της εγχώριας αγοράς (είτε αυτές οι δαπάνες προέρχονται από την επιβολή δασμών στα εισαγόμενα αγαθά είτε από την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος), με τη γεωγραφική θέση της χώρας υποδοχής και την αύξηση του ΑΕΠ ως δείκτης του μεγέθους της αγοράς και θα αξιολογηθούν ανάλογα με το αποτέλεσμά τους για τις ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Ενώ, τα κίνητρα που σχετίζονται με την μείωση του κόστους παραγωγής, δηλαδή, το πραγματικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και η εγγύτητα των αγορών στόχων από την χώρα υποδοχής θα αξιολογηθούν ανάλογα με την επίδρασή τους στις ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας. Τέλος, για τις δύο κατηγορίες ΑΞΕ, η οικονομική πολυπλοκότητα εξετάζεται αν αποτελεί σημαντικό κίνητρο για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων. Τα δεδομένα προέρχονται από τις βάσεις δεδομένων της UNCTAD, AMECO και ΟΟΣΑ. Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

23 Κεφάλαιο 3: Η περίπτωση της Πολωνίας 3.1: ΑΞΕ για την αναζήτηση αγορών, δασμοί, ΑΕΠ, εθνική συναλλαγματική ισοτιμία και γεωγραφική θέση της Πολωνίας. Στο διάγραμμα 1 παρουσιάζεται η εξέλιξη του συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ στην Πολωνία ως ποσοστό του παγκόσμιου συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ. Όπως φαίνεται το ποσοστό του παγκόσμιου συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ ανεβαίνει με διακυμάνσεις από το 1991 μέχρι το 2008 που φτάνει το 0,96% περίπου ενώ στην συνέχεια μειώνεται μέχρι το 2016 που διαμορφώνεται στο 0,67%. Από εδώ και στο εξής όποτε αναφέρεται ο όρος ΑΞΕ θα εννοείται ο συσσωρευμένος όγκος ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου. Οι ΑΞΕ στην Πολωνία συνολικά αυξάνονται μέχρι το 2016, αν και παρουσιάζονται διακυμάνσεις. Το 2004 η Πολωνία εντάσσεται στην EE. Η σταδιακή εξάλειψη των δασμών δεν φαίνεται να επηρεάζει την προσέλκυση ΑΞΕ για την περίοδο , καθώς οι ΑΞΕ την περίοδο αυτή συνολικά αυξάνονται. Μολονότι, οι οικονομικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Πολωνία είχαν αρχίσει το 1989 με την υπογραφή μιας εμπορικής συμφωνίας (Trade and Cooperation Agreement), η έναρξη των διαπραγματεύσεων σχετικά με την ενδεχόμενη πλήρη ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ αρχίζει το 1991 με την υπογραφή του Ευρωπαϊκού συμφωνητικού (Europe Agreements) 13. Το 1992 τίθεται σε ισχύ το εν λόγω συμφωνητικό που μεταξύ άλλων θέτει την σταδιακή μείωση και κατάργηση των δασμών μέχρι το 2004 που επιτυγχάνεται η πλήρης ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ. Επομένως από εδώ προκύπτει πως από το 2004 και μετά ένα βασικό κίνητρο προσέλκυσης της πρώτης κατηγορίας ΑΞΕ (οι δασμοί επί των εισαγόμενων αγαθών) παύει εντελώς να υπάρχει για την περίπτωση της Πολωνίας. Ένας άλλος παράγοντας προσέλκυσης ΑΞΕ πρώτης κατηγορίας είναι η συναλλαγματική ισοτιμία. Για τα έτη η συναλλαγματική ισοτιμία σε πραγματικούς όρους φαίνεται να μην επηρεάζει το ποσοστό ΑΞΕ που εισρέουν στην Πολωνία καθώς το νόμισμα (zloty) ανατιμάται σε πραγματικούς όρους και οι ΑΞΕ αυξάνονται. Συνολικά για το διάστημα που εξετάζουμε, η συναλλαγματική ισοτιμία του Πολωνικού νομίσματος δεν φαίνεται να ερμηνεύει επαρκώς την παρουσία ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας. Άλλωστε η Πολωνία πλέον είναι σε περίοδο μετάβασης στο Ευρώ τελευταία προσπέλαση 20/04/ Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

24 Διάγραμμα 1:Ποσοστό συσσωρευμένου όγκου εισροών ΑΞΕ της Πολωνίας ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου και συναλλαγματική ισοτιμία σε πραγματικούς όρους για τα έτη Πηγή: UNCTAD, FRED Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

25 Διάγραμμα 2:ΑΕΠ σε εκατομμύρια δολάρια και Σ.Ο.Ε ΑΞΕ ως ποσοστό του παγκόσμιου συνόλου, Πολωνία, για τα έτη Πηγή: UNCTAD Ένας άλλος παράγοντας προσέλκυσης ΑΞΕ πρώτης κατηγορίας, όπως έχει αναφερθεί στο κεφάλαιο 2 της παρούσας διπλωματικής, είναι το μέγεθος της αγοράς. Το μέγεθος της αγοράς εκφράζεται από το ΑΕΠ. Στο διάγραμμα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη του ΑΕΠ για τα έτη Για τα έτη οι ΑΞΕ και το ΑΕΠ ακολουθούν την ίδια ανοδική πορεία. Για τα έτη τα δύο μεγέθη φαίνεται να μην συνδέονται καθώς το ΑΕΠ εξακολουθεί να αυξάνεται ενώ το ποσοστό των ΑΞΕ μειώνεται ελαφρώς. Το ΑΕΠ σε μεγάλο βαθμό φαίνεται να δρα σαν κίνητρο προσέλκυσης ΑΞΕ για τα έτη όπως φαίνεται από την ισχυρή θετική στατιστική συσχέτιση ρ=0.88. Η γεωγραφική θέση δεν φαίνεται να παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στην προσέλκυση ΑΞΕ της πρώτης κατηγορίας καθώς οι κύριοι επενδυτές και εμπορικοί εταίροι της Πολωνίας είναι οι χώρες της ΕΕ κατά 66% για τα έτη (OECD). Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ:

26 3.2: ΑΞΕ για την παραγωγή προϊόντων για μια τρίτη αγορά ή και την παγκόσμια αγορά, σχέση μισθών- παραγωγικότητας της εργασίας και γεωγραφική θέση της Πολωνίας. Ένας παράγοντας προσέλκυσης ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας είναι το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας που δείχνει την σχέση μεταξύ μισθών και παραγωγικότητας της εργασίας. Σύμφωνα με το διάγραμμα 3 το πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας της Πολωνίας μειώνεται με πολύ αργό ρυθμό από το έτος 1995 μέχρι και το Όταν έγινε προσπάθεια συσχέτισης των ΑΞΕ και του ανά μονάδα κόστους εργασίας τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ανταγωνιστικότητα κόστους της Πολωνίας έχει μια αρκετά σημαντική σχέση με την προσέλκυση ΑΞΕ (ρ=-0,88). Ένα άλλο πλεονέκτημα της Πολωνίας, σαν χώρα υποδοχής ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας, είναι η τοποθεσία της. Ο κλάδος των μηχανοκίνητων αποτελείται κυρίως από ξένες επιχειρήσεις στην πλειοψηφία τους Ευρωπαϊκές, κυρίως Γερμανικές αλλά και Ιαπωνικές. Συγκεκριμένα, η Πολωνία είναι κατά κύριο λόγο παραγωγός επιβατικών αυτοκίνητων. Ένας άλλος σημαντικός υποτομέας είναι η παραγωγή κινητήρων και εξαρτημάτων αυτοκινήτων, που χρησιμοποιούνται κυρίως στη διαδικασία παραγωγής οχημάτων σε άλλα εργοστάσια σε όλο τον κόσμο. Η βιομηχανία ελαστικών είναι επίσης καλά ανεπτυγμένη, κατά βάση η παραγωγή των ελαστικών πραγματοποιείται σε πολωνικά εργοστάσια που αποκτήθηκαν από διεθνείς εταιρείες. Τα επιβατικά αυτοκίνητα, τα ελαστικά οι κινητήρες και τα εξαρτήματα αυτοκινήτων που παράγονται στην Πολωνία χρησιμοποιούνται για την κάλυψη της παγκόσμιας ζήτησης και ιδιαίτερα για την κάλυψη των αναγκών χωρών της Ευρώπης. (Bulinski 2010, σελ. 3.4). Άρα η γεωγραφική θέση της Πολωνίας φαίνεται πως συνέβαλε κυρίως στην δημιουργία ΑΞΕ της δεύτερης κατηγορίας και την ανάπτυξη τους στον κλάδο των μηχανοκίνητων οχημάτων της Πολωνίας. Διάγραμμα 3:Πραγματικό μοναδιαίο κόστος εργασίας, Πολωνία, έτος βάσης 2010=100 για τα έτη ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΜΟΝΑΔΙΑΊΟ ΚΌΣΤΟΣ ΑΞΕ Πηγή: AMECO Συντάκτης: Μαρία Σπύρου ΑΜ: