- as ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ. '7Tfi?ÿ. SÉmÉ ΠΡΑΚΤΙΚΑ 3 ΟΥ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ ARCH_RNT ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΣ Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α S3 H3 EN

Transcript

1 ψ '7Tfi?ÿ I ΠΡΑΚΤΙΚΑ 3 ΟΥ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ ARCH_RNT ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΕΞ». - as sa S3 i F S3 H3 EN,nf-A«>y fï SÉmÉ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΣΕΙΡΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Κ Α Λ Α Μ Α Τ Α 0 4

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ Το διάστημα 3-5 Οκτωβρίου 0, 65 εγγεγραμμένοι σύνεδροι παρουσίασαν 50 πρωτότυπες εργασίες στη διάρκεια του 3 ου Συμποσίου ARCH_RNT - Αρχαιολογική Έρευνα και Νέες Τεχνολογίες που διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας και φιλοξενήθηκε στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών της Καλαμάτας. Οι 7 εργασίες που περιέχονται στον παρόντα τόμο υποβλήθηκαν για κρίση και δημοσίευση στα Πρακτικά του Συμποσίου τα οποία εκδίδονται στη σειρά Ανθρωπιστικές Επιστήμες των Εκδόσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Οι εργασίες αναφέρονται στην πλειονότητά τους σε εργασίες γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων οι οποίες αποτέλεσαν την ειδική συνεδρία του συμποσίου, αλλά και σε μελέτες αναλύσεων, προέλευσης, συντήρησης και χρονολόγησης αρχαιολογικού και ιστορικού υλικού. Από τη θέση αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής για την συμβολή τους στην κρίση των εργασιών αλλά, και σημαντικά, την επιστημονικό συνεργάτη του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας κ. Β. Βαλάντου για την άοκνη συμβολή της στη διαχείριση και τελική μορφοποίηση του παρόντος τόμου. Ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής και επιμελητής των πρακτικών Αναπληρωτής Καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς Καλαμάτα, 04

3

4 Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α GIS FOR ARCHAEOLOGY & CULTURAL RESOURCES MANAGEMENT IN GREECE. QUO VADIS? A. SARRIS & S. DÉDERIΧ...7 FUNERARY LANDSCAPES AND GIS APPLICATIONS: A REVIEW S. DÉDERIΧ... ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΝΩ ΣE EΝΑ ΧΑΡΤΗ ΤΟ ΕΝΕΤΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΒΟΣΤΙΤΣΑΣ K. AΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, Σ. ΠΕΤΜΕΖΑΣ & Α. ΣΑΡΡΗΣ...3 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ Δ. ΑΓΝΟΥΣΙΩΤΗΣ & Κ. ΒΟΥΖΑΞΑΚΗΣ...39 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΑΛΜΥΡΟΥ (Ε.Πι.Πεδ.Α.) ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Κ. ΒΟΥΖΑΞΑΚΗΣ...47 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Β. ΠΑΝΟΥ...57 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥθΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΓΕΩΣΕΙΣΜΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑθΗΝΩΝ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Δ. ΕΓΓΛΕΖΟΣ, Ι. ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ, Μ. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, Δ. ΜΟΥΛΛΟΥ...7 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΒΙΟΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΓΑΥΔΟΥ M. ANDONOVA, Κ. ΚΟΠΑΚΑ, Α. ΣΑΡΠΑΚΗ...83 CHARACTERIzATION OF ORGANIC REMAINS FOUND IN COPPER ALLOY VESSELS OF THE BENAkI MUSEUM COLLECTION WITH FOURIER TRANSFORM MID-INFRARED SPECTROSCOPY S. C. BOYATZIS, D. KOTZAMANI, A. PHOCA, G. KARYDI, M. ZACHARIA, V. KANTARELOU...95 FIRST ANALYTICAL RESULTS USING OPTICAL AND SEMEDX MICROSCOPY OF PIGMENTS AND SUBSTRATES FROM FIVE TANAGRAE FIGURINES K. DAVRI, V. ARAVANTINOS, A. HARAMI, G. MASTROTHEODOROS, N. ZACHARIAS...03 ΜΕθΟΔΟΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΕ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ ΟΨΙΑΝΟΥ Ι. ΛΥΡΙΤΖΗΣ...5 PRELIMINARY CHARACTERIzATION OF PREHISTORIC POTTERY SHERDS FROM VITHkUQ AND MALIGRAD, ALBANIA, BY MEANS OF EDXRF SPECTROSCOPY AND OSL CHRONOLOGY Α. OIKONOMOU, K. STAMOULIS, P. LERA, S. OIKONOMIDIS, A. PAPAYIANNIS, A.TSONOS, C. PAPACHRISTODOULOU, K. IOANNIDES...3 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΝΩΑ ΑΜΟΡΓΟΥ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ (SEMEDX, XRF) Α. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Β. ΠΑΠΠΑ, Γ. ΓΑΒΑΛΑΣ...37

5 COLORING VITREOUS MATERIALS: PIGMENTS, COLLOIDS, AND IONS IN GLASSES AND GLAzES FROM THE MYCENAEAN TO MEDIEVAL PERIODS - PROBED BY SPECTROSCOPIC TECHNIQUES D. MöNCKE, D. PALLES, E. PALAMARA, M. PAPAGEORGIOU, E.I. KAMITSOS, N. ZACHARIAS...53 A HYPOGEIC BALANEION IN THE DISTRICT OF THE SERANGHEION IN PIRAEUS. GEOLOGICAL - HYDROGEOLOGICAL CONDITIONS OF THE zea - SPILIA PARASkEVA REGION C. DI NICUOLO, D. VANDARAKIS...65 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΓΥΨΙΝΩΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΩΝ ΤΟΥ 0 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΤΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΑΕΤΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ Μ. ΡΟΓΚΕΝΜΠΟΥΚΕ, Α. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΜΕΡΤΖΑΝΗ...79 ΑΝΑΛΥΤΙΚH ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΔΥΟ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΟΥΚΛΩΝ ΜΕ ΣΥΝθΕΤΙΚΑ ΥΦΑΣΜΑΤΑ Μ. ΚΟΥΤΣΟΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, Α. ΚΑΡΑΤΖΑΝΗ, ΣΤ. ΜΠΟΓΙΑΤΖΗΣ...93

6 ί'ήταον' êkm ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Έκδοση Πρακτικών 3ου ARCH_RNT Αρχαιολογική Έρευνα και Νέες Τεχνολογίες ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΒΙΟΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΣΤΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΓΑΥΔΟΥ M. ANDONOVA, Κ. ΚΟΠΑΚΑ, Α. ΣΑΡΠΑΚΗ Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης STATISTICAL DATA FOR QUANTITATIVE AND DISTRIBUTIONAL PATTERNS OF BIOARCHAEOLOGICAL REMAINS FROM THE BRONzE AGE BUILDING AT kataly- MATA, GAVDOS This work is based on the preliminary analysis of 54 soil samples collected for environmental study during the excavation of the University of Crete at the Bronze Age building at Katalymata on the island of Gavdos (005-8 seasons). Bioarchaeological remains from water sieving and sorting of the residue (mesh of mm, sorted macroscopically), and the coarse and fine flots (mesh of mm and 50 microns, both sorted under the microscope) were entered in a database (Access MS) created for statistical processing of their quantitative and spatial distribution. Some preliminary results and representative examples are briefly discussed here. They show that the presence or absence and other quantitative and qualitative analogies and discrepancies of environmental data are not random nor self-evident from the very beginning to the researcher. They lead, instead, to a sequence of meaningful observations regarding the building, its furnishings, contexts and use of space, thus revealing aspects of daily activities there, and even of its destruction and post-depositionaltaphonomic processes. Such holistic insights are more difficult at a later stage of research, when archaeobotanical and zooarchaeological finds are studied separately by environmental specialists. Εισαγωγή: Η μελέτη αυτή μας μεταφέρει στη νήσο Γαύδο, στα ανοικτά της ΝΔ Κρήτης, ναυτικά μίλια από τα Σφακιά: την πιο μεγάλη (περ. 34 τχλμ²), την πιο μακρινή, και τη μόνη κατοικημένη σήμερα από τις νησίδες που περιβάλλουν τη μεγαλόνησο. Ως νησιωτικός τόπος, η Γαύδος έχει κομβική θέση σε διαχρονικούς ναυτικούς δρόμους. Εκτός από τους πόρους που τής παρέχει η θάλασσα, διαθέτει και μια πλούσια ενδοχώρα, η οποία καλλιεργήθηκε εντατικά στο παρελθόν, σύμφωνα με γραπτές πηγές, όσο και αρχαιολογικά ευρήματα από την εκεί επιφανειακή έρευνα του

7 Πανμίου Κρήτης και της ΚΕ ΕΠΚΑ τη δεκαετία του 990. Πυκνές πεζούλες, αλώνια και εργαλεία άλεσης, λίθινα βάρη ελαιοπιεστηρίων και δεκάδες λαξευτά πατητήριαοινοπιεστήρια παραπέμπουν στη μεσογειακή πολυκαλλιέργεια: στα δημητριακά (ιδίως το σιτάρι και το κριθάρι), το αμπέλι, την ελιά αλλά και τα όσπρια και κηπευτικά. 3 Ιδιαίτερο στοιχείο της τοπικής βλάστησης είναι ο κέδρος (Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa), που σχηματίζει σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα δάση στη Μεσόγειο, και ήταν πολύτιμος ήδη στην αρχαιότητα για το ξύλο, τη ρητίνη και τους καρπούς του. Το νησί είναι σταθμός αποδημητικών πουλιών και φιλοξενεί πληθυσμούς από πέρδικες και λαγούς. Οι ντόπιοι διατηρούν σήμερα κοπάδια αιγών και λίγότερο προβάτων, ενώ παλιότερα εξέτρεφαν και βοοειδή. Το κτήριο: Στην τοποθεσία Καταλύματα, η εκπαιδευτική ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης φέρνει στο φως, από το 005, ένα πολύχωρο κτηριακό συγκρότημα της Εποχής του Χαλκού, με έκταση μεγαλύτερη από 500 τμ. 4 Στα βαθύτερα στρώματά του σώζονται εύθραυστες υποθεμελιώσεις της ΠΕΧ, και τοιχοδομίες της ΜΕΧ. Το κύριο σώμα του εγγράφεται ωστόσο στην ΥEΧ Ι, στο τέλος της οποίας καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, που προκάλεσε πυρκαγιά σε μερικούς χώρους με εύφλεκτα, μάλλον, υλικά. Περιορισμένη χρήση του διαπιστώνεται και στην ΥΕΧ ΙΙ-ΙΙΙ. Τα ευρήματα στο εσωτερικό του δείχνουν ότι είχε φιλοξενήσει μικτές δραστηριότητες ζωής: αποθήκευσης, άλεσης, τροφοπαρασκευής και τροφοκατανάλωσης, πιθανότατα και βιοτεχνικής παραγωγής κατεργασίας μετάλλων (;), αρωματοποιίας (;) κ.ά. Σε αναλογία με τη γειτονική Κρήτη, που διένυε τότε την ανακτορική της ακμή, το κτήριο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «έπαυλη» ή «αγρέπαυλη». 5 Η σύγκριση αυτή εξετάζεται αρχαιολογικά, μέσα από τις εμφανώς στενές πολιτισμικές σχέσεις της Γαύδου με τη μεγαλόνησο της εποχής όσο και εθνοαρχαιολογικά, με βάση το παραδοσιακό γαυδιώτικο οικιστικό πρότυπο μόνιμης διαβίωσης σε διάσπαρτα οικογενειακά * Ευχαριστούμε θερμά τιςτους προπτυχιακέςούς φοιτήτριεςτές του Πανμίου Κρήτης που συμμετείχαν στην επίπλευση του περιβαλλοντικού υλικού και τη διαλογή του κατακαθιού, και ιδιαίτερα την Αλεξάνδρα Κρήτη για την οργάνωση και επίβλεψη της διαδικασίας, τη Δανάη Μουρμουρά, και τον Μιχάλη Τριβιζά για τη σταθερή τους συμβολή. Ευχαριστούμε, επίσης, τους αρχαιολόγους Κωνσταντίνα Αρετάκη για τη διαλογή στο μικροσκόπιο των καταλοίπων του 005 και εν μέρει του 006, και Ευθύμη Θέου για τη βοήθεια στη δημιουργία της βάσης δεδομένων. Την αρχιτεκτονική κάτοψη του κτηρίου εκπόνησε η Πηνελόπη Στεφανάκη, μόνιμη συνεργάτις της έρευνας στη Γαύδο. Κόπακα κ.ά , Κόπακα 00, και υπό δημοσίευση. Για τις διαχρονικές τοπικές καλλιέργειες, βλ. Κόπακα 00. Χριστοδουλάκος κ.ά Στη νεότερη εποχή υπερίσχυε η καλλιέργεια των σιτηρών (90% της αγροτικής γης) κυρίως κριθαριού, σιταριού και βρώμης. Παράγονταν, επίσης, όσπρια (κουκιά, φακή, αρακάς και διάφορα λαθούρια), σταφύλια, σύκα, χαρούπια, αμύγδαλα και λίγες ελιές (Bergmeier 999: 9). Για τα όσπρια ως βασικό στοιχείο της μεσογειακής πολυκαλλιέργειας, βλ. Sarpaki Κόπακα 009, και υπό δημοσίευση. 5 Πρβ. τις country villas standing alone in the countryside (Betancourt & Marinatos 997: 9-98) ή ίσως και τις manorial villas, που βρίσκονται σε συνάφεια με μικρούς οικισμούς ή πόλεις.

8 M. ANDONOVA,.,. ƒ 85 αγροκτήματα ή μετόχια τα περισσότερα, δυστυχώς, ερειπωμένα σήμερα. Το αρχαιοπεριβαλλοντικό υλικό: Στην ανασκαφή γίνεται συστηματική δειγματοληψία χωμάτων για επίπλευση, κυρίως από αδιατάρακτα στρώματα, ζώνες με ίχνη φωτιάς, δάπεδα, το εσωτερικό και εξωτερικό αγγείων, αποθηκευτικών και άλλων. Η επίπλευση πραγματοποιείται με το σύστημα Siraf που έχει αποδειχθεί, πειραματικά, το πιο αποτελεσματικό για την περισυλλογή του βιοαρχαιολογικού υλικού. 6 Συλλέγονται έτσι: το κατακάθι ή βαρύ υπόλοιπο 7 (με σήτα χλσ), που εξετάζεται μακροσκοπικά και τα κατάλοιπα στη χοντρή ( χλσ) και στη λεπτή σήτα (50 μικρά), που εξετάζονται μικροσκοπικά στο Εργαστήριο Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (μεγεθύνσεις 7-50x σε στερεομικροσκόπιο LEICA MZ0 με λαμπτήρα TPS 00). Μέχρι τώρα έχει γίνει διαλογή και ανάλυση δεδομένων από 54 ανισομεγέθη δείγματα χώματος των περιόδων 005-8, (βλ. Εικ. -3). Αυτά περιείχαν άνθρακες, σπόρους, οστά ζώων (μικρών και μεγάλων), έντομα, μαλάκια (χερσαία και θαλάσσια) και ωτόλιθους, 8 τα οποία έχουν αναλάβει και μελετούν οι ειδικοί συνεργάτες της έρευνας. 9 Εδώ, περιοριζόμαστε σε παρατηρήσεις που προκύπτουν από τη διαλογή και ομαδοποίηση των συνολικών καταλοίπων, και συνεκτιμούμε επομένως πληροφορίες από όλες τις κατηγορίες τους. Σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν ποσοτικά και ποιοτικά γνωρίσματά τους που δεν είναι εύκολα αναγνώσιμα στο επόμενο στάδιο, της συστηματικής περιβαλλοντικής μελέτης, όταν τα ζωοαρχαιολογικά και τα αρχαιοβοτανικά δεδομένα αξιολογούνται χωριστά. Μια σημαντική γενική παρατήρηση αφορά τον, κατά τόπους τουλάχιστον, αλκαλικό χαρακτήρα του χώματος στα Καταλύματα, που ευνοεί τη διατήρηση των ζωικών αλλά όχι των φυτικών καταλοίπων. 6 De Moulins Στη βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται και οι δύο όροι. Εδώ προτιμούμε τον πρώτο ( κατακάθι, πρβ. το αγγλικό residue ) που αποδίδει πιστεύουμε καλύτερα την κατάσταση του υλικού αυτού. 8 Οι συνολικές ποσότητεςκομμάτια κάθε κατηγορίας είναι: άνθρακες <>=75 σπόροι <>=35 οστά <>=95 (μικροπανίδα 50, μεγαλοπανίδα 50) έντομα <>=60 μαλάκια <>=560 (490 χερσαία, 070 θαλάσσια) ωτόλιθοι <>=4. 9 Τα αρχαιοβοτανικά ευρήματα της Γαύδου μελετά η Ανάγια Σαρπάκη, και τα ζωοαρχαιολογικά η Δήμητρα Μυλωνά. Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν θα διευρυνθούν και επανελεγθούν κατά την προσεχή μελέτη των χωμάτων μετά το 008, όσο και κατά τη μελέτη των επιμέρους κατηγοριών καταλοίπων από τους ειδικούς. Δύο δείγματα χώματος που συλλέχθηκαν το 0 από διαφορετικά σημεία του κτηρίου έχουν ph 8,8 και 8,37 με ουδέτερα 6-7 σε κλίμακα 0 έως 4. Για την ευγενική ανάλυσή τους, στο Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης, ευχαριστούμε θερμά τη Δρ. Δέσποινα Πεντάρη. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες (Braadbaart et al. 009), οι φυτικοί άνθρακες επηρεάζονται δραστικά από την αλκαλικότητα του εδάφους, που μπορεί να τους διαβρώσει και θρυμματίσει τόσο ώστε να ανιχνεύονται μόνο ως σκούρομαύρο χώμα στην επίπλευση. Αναλόγως, τα οστά φθείρονται έως και εξαφανίζονται στα όξινα χώματα.

9 Η στατιστική ανάλυση: Για τις ανάγκες της μελέτης, δημιουργήθηκε ειδική βάση δεδομένων στο πρόγραμμα Access MS, όπου οργανώθηκαν και καταχωρήθηκαν τα αποτελέσματα της μακρο- και μικροσκοπικής διαλογής των περιβαλλοντικών υλικών. Η στατιστική ανάλυση ακολούθησε μεθοδολογικά τις συνεχείς -και όχι τις διακριτές- μεταβλητές της ποσότητας και της χωρικής κατανομής των βιοκαταλοίπων από κάθε δείγμα. Για την ταχύτερη εγγραφή των δεδομένων, οι δύο αυτές μεταβλητές μετρώνται με τους μέσους όρους τους (μεταξύ μιας ελάχιστης και μιας μέγιστης «δυνατής» τιμής), σε αριθμητική κλίμακα :5. Οι ενδείξεις που προκύπτουν στηρίζονται στις αριθμητικές ή διαστηματικές, και στις αναλογικές μετρητικές κλίμακες. Σύμφωνα με τους κανόνες της αναλογικής μέτρησης, οι αναλύσεις μας δεν βασίστηκαν μόνο στην παρουσία αλλά και στην απουσία βιοκαταλοίπων (ubiquity), που είναι θεμελιώδης για την ανίχνευση της ποικιλομορφίας (diversity), των αναλογιών (ratios) και της συσχέτισης (correlation) δεδομένων της χωρικής ανάλυσης (spatial analysis). Εφαρμογή της μεθόδου Ενδεικτικά αποτελέσματα: Από το συνδυασμό των ποσοτήτων και της προέλευσης των επιμέρους και κατόπιν των συνολικών βιοαρχαιολογικών υλικών προέκυψαν πυκνότερες και αραιότερες συγκεντρώσεις όσο και κενά στις διασπορές τους στον χώρο. Οι παράμετροι που εξετάστηκαν στο στάδιο των μετρήσεων είναι: τα είδη βιοκαταλοίπων στο κατακάθι, την επίπλευση με χοντρή, και την επίπλευση με λεπτή σήτα η παρουσία ή απουσία τους και 3 η ποσότητά τους στα δείγματα χώματος, 4 η επιμέρους χωρική κατανομή και οι τρόποι διασποράς τους - π.χ. σε συνάρτηση με στρώματα καταστροφής, με αγγεία κατά χώραν κ.λπ. Παραθέτουμε μερικά ενδεικτικά αποτελέσματα από εσωτερικούς κυρίως χώρους του κτηρίου, (βλ. Εικ. -3, Διαγρ. - και για τις επιπλέον χωρικές ενότητες). α. Άνθρακες, (βλ. Εικ., Διαγρ. ). Σημαντικές συγκεντρώσεις ανθράκων υπάρχουν στο βορειοανατολικό και ανατολικό τμήμα του κτηρίου, συνήθως με στρωματογρα- Λεπτομερείς μετρήσεις θα γίνουν στη συνέχεια από τους ειδικούς, αφού αυτές διαφέρουν ανάλογα με τις επιμέρους κατηγορίες, ακόμη και τις υποκατηγορίες των βιοαρχαιολογικών υλικών. Με βάση τις εκάστοτε μεταβλητές, στη Στατιστική διακρίνονται τέσσερις τύποι κλιμάκων μέτρησης, οι ονομαστικές (nominal scales), οι τακτικές (ordinal scales), οι αριθμητικές ή διαστηματικές (interval scales) και οι αναλογικές (ratio scales). Οι αριθμητικές κλίμακες χρησιμοποιούν σταθερή μονάδα μέτρησης η διαφορά στη μετρητική διαβάθμιση αντιστοιχεί στη διαφορά ως προς το μετρούμενο χαρακτηριστικό. Σημαντικό στοιχείο (που μπορεί να μετατρέψει την αριθμητική κλίμακα σε αναλογική) είναι ότι, εδώ, το σημείο μηδέν δεν σημαίνει απουσία δεν χρησιμοποιείται, δηλαδή, το απόλυτο αλλά το μαθηματικό μηδέν (π.χ. -, -, 0 C κ.ά.). Το απόλυτο μηδέν χρησιμοποιούν, αντίθετα, οι αναλογικές κλίμακες, στις οποίες συμβολίζει κάτι που δεν υπάρχει, και είναι επομένως, συγχρόνως, το σημείο έναρξης των μετρήσεων. Αυτή η πραγματική αναφορά στην αφετηρία μέτρησης επιτρέπει τη χρήση μαθηματικών αναλογιών όπως διπλάσιο, τριπλάσιο κ.τ.λ. και εγγράφει τις αναλογικές κλίμακες στις «τελειότερες» μετρητικές κλίμακες (Δαφέρμος 005: -44). VanDerwarker 00:

10 M. ANDONOVA,.,. ƒ 87 φικά αλληλένδετα ίχνη καύσης. Μεγαλύτερες τιμές ανιχνεύονται στο Δωμάτιο 5, μικρότερες στα γειτονικά του Δωμάτια, 7, 9, περιορισμένες στον Χώρο με το θρανίο, και ελάχιστες στο Δωμάτιο 4. Οι ποσότητες και οι διασπορές ανθράκων από το κατακάθι, τη χοντρή και την ψιλή σήτα συμφωνούν κατά κανόνα μεταξύ τους, εμφανίζουν ανάλογες κορυφώσεις και χαμηλά που παραπέμπουν σε ομοιόμορφες χωρικές συγκεντρώσεις και κενά. Δυσαναλογία παρατηρείται στο Δωμάτιο, όπου: στο χώμα από τον πυθμένα του πίθου ΧΕ 6, οι τιμές των ανθράκων είναι και στις τρεις διαλογές ικανοποιητικές (<>=55) ενώ, σε χώμα από τη Στρώση 4, οι άνθρακες εκπροσωπούνται μεν καλά στην ψιλή σήτα (<>=5), είναι όμως ελάχιστοι στη χοντρή σήτα και στο κατακάθι (<>=0 καθένα). Πού οφείλονται οι παραπάνω ανακολουθίες αυτές; Είναι το δείγμα από τον πίθο μεμονωμένη περίπτωση ή όχι; Μήπως, π.χ., το αγγείο σχετιζόταν με επιπλέον οργανικά υλικά που αύξησαν τις τιμές του άνθρακα περιείχε [και] κλαδιάξύλα, έφερε ξύλινο καπάκι...; Το αλκαλικό χώμα κονιορτοποίησε, πιθανόν, τα μεγάλα κάρβουνα στο δείγμα της Στρώσης 4, σε βαθμό που να ανιχνεύονται πλέον τόσο περιορισμένα και μόνο στην ψιλή σήτα; Μελλοντικές δειγματοληψίες και η ανθρακολογική μελέτη καλό είναι να συνυπολογίσουν τις παρατηρήσεις αυτές εάν εντοπιστούν άνθρακες και σε βαθύτερα στρώματα, όσο και σε ανάλογες περιπτώσεις σε άλλους χώρους VSA-Λ 50 r îoc -r - K :5 50 O r T Δ5 Δ9 ΧΘΡ Xf)P Δ6 ΕΞ KT N Δ7 * X :5 Φ 5 Διάγραμμα : Τρισδιάστατη κατανομή ανθράκων από το κατακάθι (Κ), τη χοντρή (Χ) και την ψιλή (Ψ) σήτα στα Δωμάτια (Δ), στο εξωτερικό του κτηρίου (ΕΞ ΚΤ), και στον Μάρτυρα (Μ) μεταξύ των Δ και Δ7. Τιμές ανθράκων στους υπό μελέτη χώρους (σύνολο <>=740): Δωμ. <>=365 (πυθμένας πίθου <>=0 και Στρώση 4 <>= 45) Δωμ. 6 <>=0, Δωμ. 5 <>=685, Δωμ. 7 <>=85 Δωμ. 9 <>=50 Χώρος με θρανίο <>=80 Χώρος εξωτ. του κτηρίου στα νότια <>=5 Χώρος εξωτ. του κτηρίου στα δυτικά <>=5 Μάρτυρας μεταξύ των Δωμ. και Δωμ. 7 <>=5. Συγκρίσιμη δυσαναλογία παρατηρείται στις ποσότητες και τα μεγέθη των ανθράκων και των σπόρων στο Δωμάτιο 9: χώμα από το εσωτερικό πίθου in situ (ΧΕ 88) απέδωσε ελάχιστους άνθρακες (<>=0) όμως στη χοντρή σήτα, και καθόλου σπόρους ενώ, αυτό από τη Στρώση 8 παρουσίασε σχετικά υψηλό ποσοστό ανθράκων στην ψιλή σήτα (<>=5), χαμηλότερες τιμές στη χοντρή σήτα (<>=75) και στο κατακάθι (<>=30), και μέσες τιμές σπόρων (<>=5). Δύο ακόμη δείγματα το ένα γύρω από λίθινο αγγείο, το άλλο από τη ζώνη εύρεσης κεραμεικής και χάλκινης περόνης είχαν: ελάχιστους άνθρακες στην ψιλή σήτα το πρώτο, και πολύ λίγα, όμως μεγάλα έως και ακέραια υπολείμματα σπόρων στο κατακάθι το δεύτερο. Βλ. και παρακάτω, για τους άνθρακες και σπόρους σε συνάφεια με τον πίθο ΧΕ στο Δωμάτιο 5. ΔΧΕ 6 Μ ΔΣ 4 ΔΔ7 ΕΞΚΤΔ

11 β. Σπόροι, (βλ. Εικ., Διαγρ. ). Τα κατάλοιπα σπόρων διατηρούνται απανθρακωμένα στα Καταλύματα, και διαχωρίζονται συνήθως στο μικροσκόπιο από τους άνθρακες. Mέσα από τα υπό μελέτη δείγματα, η εικόνα της χωρικής κατανομής τους στα Δωμάτια 5,, 7 και 9 συμφωνεί εν πολλοίς με αυτήν των ανθράκων.οι μεγαλύτερες τιμές ανιχνεύονται και πάλι στο Δωμάτιο 5, ως πολύ μικρά θραύσματα κυρίως στην ψιλή σήτα και λίγα μόνο στη χοντρή. Στο Δωμάτιο τα ευρήματα είναι πιο περιορισμένα: προέρχονται κυρίως, ξανά, από τον πυθμένα του πίθου ΧΕ 6, και πολύ λίγα από όλη τη Στρώση 4. Ενδιαφέρον είναι ότι το σύνολο του πίθου περιείχε μεγάλα κομμάτια και ακέραιους σπόρους, που ανιχνεύθηκαν ήδη στο κατακάθι. Προστατευμένοι από το αγγείο, αυτοί διατηρήθηκαν καλύτερα στο αλκαλικό έδαφος; Ή, μήπως, εκεί το χώμα ήταν λιγότερο αλκαλικό σε μικροκλίμακα; i - I Kjl m ΓΠ [Π r=ij Διάγραμμα : Τρισδιάστατη κατανομή σπόρων από το κατακάθι (Κ), τη χοντρή (Χ) και την ψιλή (Ψ) σήτα, και τελικές τιμές (Τ) των δεδομένων στα Δωμάτια (Δ), στο εξωτερικό του κτηρίου (ΕΞ ΚΤ), και στον Μάρτυρα (Μ) μεταξύ των Δ και Δ7. γ. Έντομα, (βλ. Εικ. ). Υπολείμματα εντόμων ανιχνεύονται σε πολύ λίγα δείγματα, κυρίως από το Δωμάτιο 6 και σε μικρότατες ποσότητες από τα Δωμάτια, 5, 7, 9 και τον Χώρο με το θρανίο. δ. Οστά, (βλ. Εικ. 3). Οστά μικρών ζώων βρέθηκαν στο κατακάθι, με πυκνότερες κατανομές αυτές στα Δωμάτια 9,, 5 και 7, και πιο αραιές εκείνες στο Χώρο με το θρανίο και έξω από το κτήριο. Ενώ, οστά μεγάλων ζώων απέδωσαν τα Δωμάτια 5 και 9. ε. Μαλάκια, (βλ. Εικ. 3). Μεγάλες ποσότητες θαλάσσιων μαλακίων) υπήρχαν στα Δωμάτια, 7, 5, στον Μάρτυρα μεταξύ των και 7 και στον Χώρο με το θρανίο. Στα άφθονα χερσαία μαλάκια από τα Δωμάτια, 5, 7 και 9 περιλαμβάνονται, ωστόσο, και πολλά θραύσματα από νεότερα σαλιγκάρια. Τιμές σπόρων στους υπό μελέτη χώρους (σύνολο <>=35): Δωμ. <>=80 (πυθμένας πίθου) και <>=5 (Στρώση 4) Δωμ. 5 <>=80 Δωμ. 7 <>=5 Δωμ. 9 <>=5. Τιμές εντόμων στους υπό μελέτη χώρους (σύνολο <>=60): Δωμ. 6 <>=5 Δωμ. 5 και 9 <>=0 καθένα, Δωμ και 7, Χώρος με το θρανίο <>=5 καθένα. Τιμές οστών στους υπό μελέτη χώρους (σύνολο <>=00), α) μικροπανίδας (σύνολο <>=50): Δωμ. 9 <>=40 Δωμ. <>=30 (πυθμένας πίθου) και <>=0 (Στρώση 4) Δωμ. 5 <>=5 Δωμ. 7 <>=5 Χώρος με το θρανίο και Χώρος εξωτερικάνότια <>=0 καθένας, β) μεγαλοπανίδας (σύνολο <>=50): Δωμ. 5 <>=5 Δωμ. 9 <>=5.

12 M. ANDONOVA,.,. ƒ 89 στ. Ωτόλιθοι, (βλ. Εικ. 3). Δύο () ωτόλιθοι βρέθηκαν στο Χώρο με το θρανίο και από ένας () στα Δωμάτια 7 και 9. Ποσοτικά - Ποιοτικά δεδομένα στον χώρο: Οι προκαταρκτικές παρατηρήσεις από τα περιβαλλοντικά δείγματα χώματος των περιόδων συνθέτουν μια καταρχήν εικόνα για τις χωρικές ενότητες εύρεσής τους, και προτείνουν έμμεσα κάποιες ενδεχόμενες χρήσεις τους. Το ΔΩΜΑΤΙΟ περιείχε αρκετούς άνθρακες, τα 3 από τον πυθμένα του πίθου ΧΕ 6, από όπου προήλθε και το 85% των σπόρων του δωματίου που σώζονται εκεί και σε μεγάλα κομμάτια ή ακέραιοι προστατευμένοι από το αγγείο; Οι υπόλοιποι άνθρακες και σπόροι (Στρώση 4) βρέθηκαν, αντίθετα, στην ψιλή σήτα διαβρώθηκαν στο αλκαλικό χώμα; Ο χώρος απέδωσε, επίσης, από τα υψηλότερα ποσοστά οστρέων, και ποσότητα χερσαίων μαλακίων, οστών μικρών ζώων και εντόμων. Από το ΔΩΜΑΤΙΟ 6 προέρχεται το υψηλότερο ποσοστό εντόμων (από ζώνη εφεύρεσης δύων τριβείων και τριπτήρα). Δείγματα από μία στρώση χαμηλότερα (Στρώση 3) και την περιοχή εντόπισης θραυσμάτων χύτρας απέδωσαν ελάχιστους άνθρακες και αρκετά χερσαία μαλάκια. Το ΔΩΜΑΤΙΟ 7, που επικοινωνεί με το προηγούμενο, απέδωσε πολύ λίγους έως ελάχιστους άνθρακες και σπόρους (από ζώνη, μάλιστα, με τέσσερα τριβεία και τριπτήρα!), όμως αρκετά οστά μικρών ζώων και έντομα, πολλά όστρεα και έναν ωτόλιθο. Στο ΔΩΜΑΤΙΟ 9, που επικοινωνεί με το Δωμάτιο, ανιχνεύτηκαν λίγοι άνθρακες και λιγότεροι σπόροι, ιδίως σε σχέση με αγγεία κατά χώραν (π.χ. τον πίθο ΧΕ 88). Βρέθηκαν, επίσης, πολλά οστά μικρών και κυρίως μεγάλων ζώων, ικανό ποσοστό εντόμων, περιορισμένα θαλάσσια και χερσαία μαλάκια και ένας ωτολίθος. Το ΔΩΜΑΤΙΟ 5 είναι πιο σύνθετη περίπτωση. Εξαιτίας της καταστροφής του από φωτιά, εμφανίζει τους πιο υψηλούς δείκτες απανθρακωμένων καταλοίπων στο κτήριο, σε 6 δείγματα χώματος από οκτώ στρώσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι δύο ανώτερες στρώσεις απέδωσαν άφθονους άν- Τιμές μαλακίων στους υπό μελέτη χώρους (σύνολο <>=560), α) θαλάσσια: Δωμ., 7, 5, 9, Μάρτυρας, Χώρος με το θρανίο, Χώρος εξωτερικά στα δυτικά <>=070 β) χερσαία: Δωμ., 5, 6, 7, 9, Χώρος με θρανίο, Χώρος εξωτερικά στα νότια <>=490. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες 3% (ΧΕ 6) και 8% (Στρώση 4), σπόροι 5% (ΧΕ 6) και 5% (Στρώση 4), μικροπανίδα 7%, έντομα 8%, όστρεα 7%, χερσαία μαλάκια %. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες %, χερσαία μαλάκια 8% και έντομα 4%. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες %, σπόροι 8%, μικροπανίδα 7%, έντομα 8%, όστρεα 4%, ωτόλιθοι 5%. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες 4%, σπόροι 5%, μικροπανίδα 7%, μεγαλοπανίδα 50%, έντομα 7%, όστρεα 8%, χερσαία μαλάκια 5%, ωτολίθοι 5%. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες 39%, σπόροι 57%, μικροπανίδα 7%, μεγαλοπανίδα 50%, έντομα 7%, όστρεα 6%, χερσαία μαλάκια 50%.

13 θρακες και αρκετούς σπόρους στο κατακάθι, την ψιλή και τη χοντρή σήτα καθώς και πολλά χερσαία μαλάκια μάλλον, όμως, και από διατάραξη. Ελάχιστοι ήταν, αντίθετα, οι άνθρακες στη βαθύτερη Στρώση 8, όπου μάλιστα υπόλειμμα λεπιδοχώματος παραπέμπει σε φθαρμένο δάπεδο. Εξάλλου, το χώμα από το κάτω σώμα του πίθου (ΧΕ ) που βρέθηκε στην κτιστή θήκη του στη ΝΔ γωνία, περιείχε πολλούς άνθρακες (χοντρή σήτα), μερικούς σπόρους (χοντρή και ψιλή σήτα), λίγα οστά μικρών ζώων και αρκετά χερσαία σαλιγκάρια (κατακάθι). Τέλος, στο δείγμα μέσα από «καμένο αγγείο» μικρούμέσου μεγέθους βρέθηκαν περιορισμένοι άνθρακες (χοντρή σήτα) και ελάχιστοι σπόροι (στις δύο σήτες). Παραδόξως, πιο πολλά υλικά περιείχε το χώμα αμέσως εξωτερικά του αγγείου: άνθρακες (χοντρή σήτα), σπόρους (ψιλή σήτα), και άφθονα όστρεα, ελάχιστα οστά μικρών και μεγάλων ζώων, και υπόλειμμα εντόμου (ψιλή σήτα). Στο ΧΩΡΟ ΜΕ ΤΟ θρανιο δεν ανιχνεύτηκαν σπόροι. Υπήρχαν, όμως, λίγοι άνθρακες στην ψιλή σήτα, ιδίως από τις βαθύτερες Στρώσεις 8 και 9, μαζί με οστά μικρών ζώων, μερικά κατάλοιπα εντόμων και δύο ωτόλιθους. Τα υπολείμματα πανίδας στον Χώρο με το θρανίο, ο οποίος λογικά θα συνδεόταν καταρχήν με την ανάπαυση, την υποδοχή κ.λπ., προτείνει ενδεχόμενες συμπληρωματικές δράσεις σχετικές με τη διατροφή σε κάποια φάση της λειτουργίας του. Ανάλογες δράσεις είναι πιθανές, μαζί με την αποθήκευση καρπών για παράδειγμα, και σε άλλους χώρους που απέδωσαν οστά ζώων και μαλάκια. Εξάλλου, απολεπίσματα πυριτόλιθου και οψιανού σε αρκετά δείγματα (Δωμάτια 7,, 9, 5 και Χώρος με το θρανίο) δείχνουν ίσως, μαζί με τα οστά και τα μαλάκια, συνδυασμούς δραστηριοτήτων που άπτονται μάλλον, επίσης, της παρασκευής και κατανάλωσης τροφής ή της κατασκευής εργαλείων (;). Επίλογος: Από την προκαταρκτική εφαρμογή της προτεινόμενης αναλυτικής μεθόδου προκύπτουν κάποιες σημαίνουσες σχέσεις (παρουσίες, απουσίες, πυκνότητες, αναλογίες, δυσαναλογίες, συνδυασμοί κ.ά.) ανάμεσα στις ποσότητες και τις διασπορές των περιβαλλοντικών ευρημάτων στο κτήριο στα Καταλύματα Γαύδου. Όπως παρουσιάστηκαν ενδεικτικά εδώ, και μέσα από τα αντίστοιχα γραφήματα, τέτοιες σχέσεις δεν φαίνονται κατά κανόνα τυχαίες. Οδηγούν δε σε μια σειρά υποθέσεων για χωρικές και άλλες συνάφειες, που δεν είναι πάντοτε καταρχήν αυτονόητες. Συμβάλλουν δε σε μια ποιοτική κατανόηση του χώρου, κάποιων χρήσεών του επομένως, και δραστηριοτήτων στο πλαίσιό του, ακόμη, ως ένα βαθμό, και της καταστροφής και της ταφονομίας των υλικών του. Η συγκεκριμένη προσέγγιση θα είναι χρήσιμη, ελπίζομε, στους ανασκαφείς κατά τη συλλογή των δειγμάτων τους στο πεδίο, και στους περιβαλλοντικούς αρχαιολόγους κατά τη μελέτη των βιοκαταλοίπων στα δείγματα αυτά. Επί των συνολικών τιμών στους υπό μελέτη χώρους: άνθρακες 5%, μικροπανίδα 7%, έντομα 8%, ωτόλιθοι 50%. Ακόμη και εάν προκύψει ότι μέρος των οστών ανήκει σε τρωκτικά, αυτό θα υποδηλώνει και πάλι την παρουσία οργανικών υλών πιθανότατα από διατροφικά είδη.

14 M. ANDONOVA,.,. ƒ 9 Αναφορές Bergmeier, E. (999) Gavdos Europe s southernmost island, between stability and change, Geo-öko-dynamik 0(), Bergmeier, E., Jahn, R., Jagel, A. (997) Flora and vegetation of Gavdos (Greece), the southernmost European island, I. Vascular flora and chronological relations, Candollea, 5, Betancourt, P., Marinatos, N. (997) The Minoan villa, In Hägg, R. (ed.), The Function of the Minoan Villa, Proceedings of the 8th Symposium at the Swedish institute at Athens, 6-8 June 99, Skrifter Utgivna AV Svenska Institutet I Athen. 4o, Stockholm, Bottema, S., Kopaka, K., Alexopoulos, A. (003) The Late-Holocene vegetation history of Gavdos (Crete) in relation to long-distance pollen dispersal: the Trypiti pollen diagram, In S. Tonkov (ed.), Aspects of Palynology and Palaeoecology, Festschrifft in honour of Elissaveta Bozilova, Sofia-Moscow, 99-. Braadbaart, F., Poole, I., Van Brussel, A.A. (009) Preservation potential of charcoal in alkaline environments: an experimental approach and implications for the archaeological record, Journal of Archaeological Science 36, Δαφέρμος, Β. (005) Κοινωνική στατιστική με το SPSS. Βασικές στατιστικές έννοιες, Θεσσαλονίκη, -44. De Moulins, D. (996) Sieving experiment: the controlled recovery of charred remains from modern and archaeological samples, Vegetation History & Archaeobotany 5, Κόπακα, Κ. (00) Eπιφανειακή έρευνα στη Γαύδο. Προσεγγίσεις ενός οριακού νησιωτικού μικρόκοσμου, Πεπραγμένα του 8ου Διεθνούς Kρητολογικού Συνεδρίου Α (Ηράκλειο 996), Ηράκλειο, Κόπακα, Κ. (00) Aπό τη ζωή μιας προϊστορικής (;) λέξης: ka-u-da και τα προϊόντα της γης της Γαύδου, ΣΗΜΑ, Tιμητικός Τόμος για τον Mενέλαο Παρλαμά, Hράκλειο, -43. Kopaka, Κ., (007) Gavdos, Siopata, Archaeological Reports for ,. Kopaka, Κ. (009) Gavdos, Siopata, Archaeological Reports for , Κόπακα, Κ. (υπό δημοσίευση), Μικροί τόποι, σημαντικά ζητήματα πολιτισμού. Το αρχαιολογικό παράδειγμα της Γαύδου, Πεπραγμένα του ου Διεθνούς Kρητολογικού Συνεδρίου, Ρέθυμνο 0. Κόπακα, Κ., Δροσινού, Π., Χριστοδουλάκος, Γ. (99496) Επιφανειακή έρευνα στη Γαύδο, Κρητική Εστία 5, Sarpaki, Α. (99) The Paleoethnobotanical approach. The Mediterranean triad or is it a quartet? In B. Wells (ed.), Agriculture in Ancient Greece, Smith, Α. and N. F. Miller (009) Integrating plant and animal data: Delving deeper into subsistence, Current Anthropology 50(6): VanDerwarker, Α.Μ. (00) Simple measures for integrating plant and animal remains, in A.M. VanDerwarker, T.M. Peres (eds), Integrating Zooarchaeology and Paleoethnobotany. A Consideration of Issues, Methods and Causes, New York,

15 Xριστοδουλάκος, Γ., Mοσχόβη, Γ., Kόπακα, K., Δροσινού, Π. (00) Λαξευτά πατητήρια στη Γαύδο, Πεπραγμένα του 8ου Διεθνούς Kρητολογικού Συνεδρίου A (Hράκλειο 996), Ηράκλειο, ) ΤΟΜΕΑΣ Y Β4Λ3 Λ3ΛΑ3 ΛΒ W is ΒΛ X Α4ΛΛ4 Κ Β4Λ5. ΔΓ Α 0 Ç) Α5 Β4Α4 Ο I ( ΕΞ ο Λ ΒΙ3 Γ3Β4 ΫΑ 6 ΒΙΑ c3"...' $ * V», ο *-Ά ' νο :î *. ;* ΓΒ ' %. Α3Γ3 3 ώ $ F 3 γ, (ΑΥΛΟΙ ΙΟΜ π A irmw «r «ΠΛνΤΠΠΠΉΜΙΟ ΚΠ KATFHVA KOflAfc 0 SO I Εικόνα : Καταλύματα (009). Προέλευση των δειγμάτων χώματος (005-8). i ΤΟΜΕΑΣ V B4 A3 A3AA3 AB. A TL éz Δ3 TÂ.; c " 4 Ά 5 Δ Δ & % X> H: I 3 il λ ΕΞΪΟΔ g O ν ΕΞ ΚΤχίί Α3Γ3 AJT3 t Μ ΐΤ ΧΘΡ γτ 4 ΣΠΟΡΟΙ, ΒΙΑ *Λ v I., Δ9 6 7;* ΐ vb4a5 3 B4 Æ. ΓΒ A4 ΛΛ4 C? ΑΝΘΡΑΚΕΣ, g ΑΝΘΡΑΚΕΣ, * ΣΠΟΡΟΙ, 0-30 I ΑΝΘΡΑΚΕΣ, -50 ΕΝΤΟΜΑ, 0-5 ΕΝΤΟΜΑ, -5 V AY Mil ηΐιίιονιπ PAM nilvhmmi KfMIMI ka TF fl VA MNlAfcA t SO Εικόνα : Καταλύματα (009). Χωρική και ποσοτική κατανομή ανθράκων, σπόρων και εντόμων.

16 M. ANDONOVA,.,. ƒ 93 A- ΤΟΜΕΑΣ V B4A3 A3AA3 f 9 C, ΛΒ % AJ Α4ΑΛ4 4. " 7 KM vb4a5 N. 7*. r H BA 3A λ Ai i Β4Λ4 k S» r *' A ΘΑΛ.ΜΑΛΑΚΙΑ, 50-00! * P*7 7Χ nr Δ ' ΧΕΡΣΑΙΑ ΜΑΛΑΚΙΑ, 700 ΒΓ3 Γ3Β4 Α% ΧΕΡΣ. ΜΑΛΑΚΙΑ, yc 7ί m 9 0 ΟΣΤA ΜΙΚΡΟΠΑΙΜ ΚΤΔ td '<Ρ ΒΙΑ Υλ heg v:h. & ϊ! i φ ΟΣΤΑΜΙΚΡΟΠΑΝ., 0-5 * γ %. ν.**ί * 0 φ ΟΣΤΑΜΕΓΑΛΟΠΑΝ., 0-5 ΓΒ. ν ΩΤΟΛΙΟΟΣ () 4= 3ji.~ ϊ y É ÇJ f, % <$Ξ * > ΓΑΥΛΟΙ Μ9 ΓΙ Ä ΙΓΙΛΥΜίΤί Il» ΙΙΙΤΗΜΙΟ ΚΓΗΙΗΙ KATFPNA ΚΟΠΛΚΛ Δ3Γ3 Γ* c I Λ I 3 Εικόνα 3: Καταλύματα (009). Χωρική και ποσοτική κατανομή οστών, μαλακίων κα ωτολίθων.