ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ: ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Transcript

1 Β 2 ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΑΛΑΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ: ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ e

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...2 ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ...3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : Βιοηθική...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Κλώνος Μορφές Κλωνοποίησης Φορείς...10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : Ιστορική Αναδρομή...13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : DOLLY Γέννηση Ζωή Θάνατος...17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : Κλωνοποίηση Μαμούθ...18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : Δημιουργία Ανθρωπίνων Εμβρύων Με Κλωνοποίηση...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : Κλωνοποίηση Ποντικιού Από Μια Σταγόνα Αίμα Στην Ιαπωνία...22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο : Τα Υπέρ Και Τα Κατά Της Κλωνοποίησης Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα...24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο : Ηθικά Διλλήματα Προτάσεις Για Την Αποφυγή Των Κινδύνων Της Κλωνοποίησης...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο : Νομοθεσία Νομοθεσία Σε Παγκόσμιο Επίπεδο Η Στάση Των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Ευρωπαϊκή Νομοθεσία Νομικό Πλαίσιο Στην Ελλάδα...31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο : Θεολογική Άποψη Άρνηση Σωτηρίας Παντοδυναμία Θεού Ανθρώπινα Πειραματόζωα...35 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ...37 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασικό κριτήριο για την επιλογή του θέματος αποτέλεσε το δεδομένο ότι οι ''βιοεπιστήμες'' έχουν σημειώσει τέτοια αλματώδη εξέλιξη που κυριολεκτικά μοιάζουν σαν να γράφουν μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, γεγονός που εξάπτει το ενδιαφέρον των εφήβων. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιτεύγματα αποτελεί και η Κλωνοποίηση που επιτρέπει στους γενετιστές να αναπαράγουν όμοιους οργανισμούς στο ζωϊκό βασίλειο και δεν αποκλείεται στο κοντινό μέλλον, η μέθοδος αυτή να επεκταθεί και στον άνθρωπο. Έτσι θα δημιουργηθούν ''άνθρωποι καρμπόν' 'με προεπιλεγμένο γενετικό υλικό, μέσα από το οποίο θα καθορίζεται το φύλο, τα σωματικά χαρακτηριστικά ίσως και η συμπεριφορά. Αν τελικά πραγματοποιηθεί αυτό, θα αλλάξει πλήρως το σκηνικό της ζωής στον πλανήτη μας. Πρόβατα, καλαμπόκια, στάρια, άνθρωποι θα φύγουν από τον παγκόσμιο νόμο της φυσικής επιλογής και θα είναι στο έλεος των εργαστηρίων γενετικής. Οι εφαρμογές της Κλωνοποίησης είναι βέβαιο πως προξενούν εντύπωση στους εφήβους καθώς επηρεαζόμενοι από τα διάφορα ερεθίσματα που λαμβάνουν από το διαδίκτυο ή και την τηλεόραση θα διαπιστώσουν ότι η κλωνοποίηση είναι αιτία βαθιάς ανησυχίας. Έτσι θα θέσουν στον εαυτό τους το δίλλημα αν θα πρέπει να απορριφθεί ολοκληρωτικά η ιδέα της κλωνοποίησης του ανθρώπου ή να χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς σκοπούς. Μέσα από την έρευνα θα αποκτήσουν την ηθική τους βαρύτητα πολλά αυτονόητα ερωτήματα μεταξύ των οποίων τα εξής: πόσο αξίζει η παραγωγή ενός κλωνοποιημένου υποκειμένου; Ποιοι επενδύουν στην πολυδάπανη έρευνα και στις εφαρμογές της; Πως εκτιμάται η ανθρώπινη ζωή από τους συντελεστές του εγχειρήματος; Και τι τελικά κερδίζουμε ως ανθρώπινο γένος από την Κλωνοποίηση; 2

4 ΣΤΟΧΟΘΕΣΙΑ Να αναρτηθούν τα αποτελέσματα της ερευνητικής εργασίας στο διαδίκτυο,στην πλατφόρμα του πανελλήνιου σχολικού δικτύου. Σκοπός αυτού η ενημέρωση της ευρύτερης μαθητικής κοινότητας και η λειτουργία της εργασίας ως μέσο ανατροφοδότησης. Να γίνει παρουσίαση της εργασίας στην ολομέλεια των μαθητών, υπό την παρουσία του διευθυντή και του συλλόγου των καθηγητών Να δημιουργηθεί πνεύμα συμμετοχής και αυτοβουλίας των μαθητών, να καλλιεργηθεί η κριτική τους σκέψη και να ενισχυθούν σε πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού. Να συνειδητοποιήσουν τις συνέπειες που προκύπτουν από την εφαρμογή της κλωνοποίησης. Να κατανοήσουν τους κινδύνους από την παράχρηση ή την κατάχρηση των νέων επιτευγμάτων της βιοτεχνολογίας αλλά και ότι τα βιοιατρικά κατορθώματα οφείλουν να τα μελετήσουν και να τα αντιμετωπίσουν με βάση τη χριστιανική πίστη και παράδοση. 3

5 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η εργασία δομείται σε 4 ενότητες και θα καταλήξει σε μία παρουσίαση η οποία έχει στόχο να διαχύσει το θέμα της ερευνητικής εργασίας στη σχολική κοινότητα. Αρχικά οι μαθητές θα χωριστούν σε 4 ομάδες κατόπιν κλήρωσης προκειμένου να διαφυλαχθεί η τυχαιότητα στον σχηματισμό των ομάδων. Έτσι θα δοθεί η δυνατότητα να συνεργαστούν και μαθητές /μαθήτριες που δεν είχαν την ευκαιρία να το κάνουν στο παρελθόν. Στην αρχή θα γίνει ενημέρωση των μαθητών/μαθητριών μέσα από άρθρα ηλεκτρονικού και γραπτού τύπου. Θα ακολουθήσει μελέτη σχετικών πηγών και πληροφοριών από σχετικά βιβλία για την καλύτερη κατανόηση του εντυπωσιακού επιτεύγματος της Κλωνοποίησης και για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την κατάχρηση της Στη συνέχεια θα αναλάβουν δραστηριότητες συλλογής ερευνητικών δεδομένων (ερωτηματολόγιο) και επεξεργασία τους προς απάντηση των υπό-ερωτημάτων. Ακολούθως θα προβούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων και θα αναδείξουν προτάσεις αντιμετώπισης των κινδύνων που ανακύπτουν από την εφαρμογή της Κλωνοποίησης. Ολοκληρώνοντας, αφού συγκεντρώσουν πολλά στοιχεία σχετικά με τα επιμέρους θέματα της εργασίας, θα μοιραστούν όλες αυτές τις γνώσεις με το υπόλοιπο σχολείο. 4

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο δεύτερο τετράμηνο η ομάδα της Β 2 τάξης Γενικού Λυκείου Γαλατά ασχολήθηκε με τους Σύγχρονους Τρόπους Πρόκλησης Βιοηθικής, και πιο συγκεκριμένα με την Κλωνοποίηση. Αρχικά δόθηκαν οι ορισμοί των όρων «Βιοηθική» και «Κλωνοποίηση», καθώς επίσης αναλύθηκαν οι μορφές με τις οποίες εμφανίζεται η τελευταία ( αναπαραγωγική/ θεραπευτική), όπως και οι φορείς της. Έπειτα έγινε η ιστορική αναδρομή της κλωνοποίησης και διερευνήθηκε η σύντομη ιστορία της. Περισσότερη σημασία δόθηκε στο πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστικό, ένα πρόβατο, το επονομαζόμενο Ντόλυ. Αναλύθηκαν στοιχεία για την γέννηση, τη ζωή και τον θάνατο του κλωνοποιημένου αυτού θηλαστικού. Επιπρόσθετα αναφέρθηκαν στοιχεία για τη διαδικασία της κλωνοποίησης μαμούθ, τη δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων με κλωνοποίηση και την κλωνοποίηση ποντικιού από μια σταγόνα αίμα. Στη συνέχεια επισημάνθηκαν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κλωνοποίησης, και παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα ενός σχετικού με αυτήν ερωτηματολογίου, που αποτυπώνει τις απόψεις διάφορων ηλικιακών ομάδων απέναντι σε αυτό το φαινόμενο. Επιπλέον παρατέθηκαν αναλυτικά τα ηθικά διλλήματα που αφορούν την κλωνοποίηση και έγιναν κάποιες προτάσεις για την αποφυγή των κινδύνων που παρουσιάζονται μέσω της μεθόδου αυτής. Τέλος, έγινε έρευνα στη νομοθεσία του φαινομένου της κλωνοποίησης καθώς και στη θρησκευτική σκοπιά του ζητήματος. Πιο συγκεκριμένα: σε πρώτη φάση γίνεται λόγος για το νομικό πλαίσιο της κλωνοποίησης, όπου και παρατίθενται με αναλυτικό τρόπο διάφοροι νόμοι αλλά και συμβάσεις που αφορούν όχι μόνο το παγκόσμιο επίπεδο, μα και νομοθεσίες σε Η.Π.Α καθώς και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ιδιαίτερος λόγος γίνεται βέβαια για τη νομοθεσία της κλωνοποίησης στην Ελλάδα. Σε δεύτερη φάση, τονίζεται η θέση που έχει η Εκκλησία σε σχέση με το συγκεκριμένο φαινόμενο, επισημαίνοντας αναλυτικά τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για την στήριξη αυτής της θέσης. 5

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Βιοηθική: Η ραγδαία ανάπτυξη των Βιολογικών επιστημών και η δυνατότητα παρέμβασης του ανθρώπου σε διάφορες βιολογικές διαδικασίες έκαναν απαραίτητη την ανάπτυξη ενός νέου γνωστικού αντικειμένου, αυτού της Βιοηθικής. Βιοηθική είναι ο κλάδος εκείνος της επιστήμης που ασχολείται με τα ηθικά προβλήματα που προέκυψαν από τις νέες ανακαλύψεις της Βιολογίας και τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής και συνίσταται στην προσπάθεια αποφυγής μη αντιστρεπτών καταστάσεων που σχετίζονται με τον χειρισμό του γενετικού υλικού. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "bioethics", είναι ο Potter Rensselaer στο έργο του «Bioethics. Bridge to the future», Νέα Υόρκη, Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα από τους αγγλόφωνους επιστήμονες και καθιερώθηκε στην διεθνή βιβλιογραφία αντικαθιστώντας σταδιακά τον όρο "ιατρική ηθική". Από τη φύση της η Βιοηθική είναι το σημείο τομής διαφορετικών επιστημονικών πεδίων της Βιολογίας που περιλαμβάνουν τη Γενετική, τη Βιοτεχνολογία, τη Βιοϊατρική, ενώ εμπλέκονται και τελείως διαφορετικοί γνωστικοί τομείς όπως η Νομική και η Θεολογία. Η γενετική αποτελεί τον κλάδο της βιολογίας που επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα γύρω από τους μηχανισμούς της κληρονομικότητας και της βιοποικιλότητας. Ο όρος γενετική χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Άγγλο επιστήμονα Γουίλλιαμ Μπέιτσον (William Bateson), σε ένα γράμμα του προς τον Άνταμ Σέντζγουϊκ, με ημερομηνία 18 Απριλίου1905. Ως βιοτεχνολογία χαρακτηρίζεται η τεχνολογία των βιολογικών διεργασιών με χρήση οργανισμών, των μερών ή των επεξεργασιών τους, για την κατασκευή ή παραγωγή χρήσιμων ή εμπορικά αξιοποιήσιμων ουσιών, καθώς και για την παροχή υπηρεσιών προς όφελος του ανθρώπου. Ο όρος υποδηλώνει ένα ευρύ φάσμα διαδικασιών, από τη χρήση γαιοσκωλήκων για παραγωγή πρωτεΐνης μέχρι την παραγωγή ανθρώπινων γονιδίων, όπως η ορμόνη ανάπτυξης. Στα βιοτεχνολογικά προϊόντα περιλαμβάνονται φαρμακευτικές πρωτεΐνες, τροφές, απορρυπαντικά κ.α., ενώ στις υπηρεσίες περιλαμβάνεται ένα πλήθος εφαρμογών, από την επεξεργασία λυμάτων και αποβλήτων ως την ιατρική διάγνωση, ή τα επιτεύγματα της γονιδιακής θεραπείας. Αν και ως όρος η βιοτεχνολογία είναι πρόσφατος, ως δραστηριότητα είναι τόσο παλιά όσο και η παραγωγή μπύρας από τη ζύμωση κριθαριού και η παραγωγή ψωμιού πριν χρόνια στη Βαβυλώνα. Η σημερινή βιοτεχνολογία αξιοποιεί τα σύγχρονα επιτεύγματα της μοριακής βιολογίας και χρησιμοποιεί ένα πλήθος τεχνικών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η γενετική μηχανική (ανασυνδεμένο DNA), μέθοδοι ιστομηχανικής και καλλιεργειών κυττάρων σε μεγάλη κλίμακα, η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμερίασης κλπ. 6

8 Βιοϊατρική είναι η επιστήμη η οποία εφαρμόζει το σκεπτικό και τις μεθόδους της επιστήμης της βιολογίας (και δευτερευόντως της φυσικής, των μαθηματικών, της χημείας και της πληροφορικής) σε συνδυασμό με τις μεθοδολογίες ανάλυσης και σύνθεσης της επιστήμης του μηχανικού για να λύσει προβλήματα που σχετίζονται με βιολογικά συστήματα. Το αντικείμενο της νέας επιστήμης ανέκυψε έπειτα από την αλματώδη πρόοδο που συντελέστηκε στην Ιατρική πρώτα και έπειτα στη Βιολογία, κυρίως από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Πράγματι η διεθνής επιστημονική κοινότητα, έλαβε γνώση ότι υπήρχε έντονη η ανάγκη της καταδίκης των εγκληματικών (συνάμα αποτρόπαιων) πειραμάτων που πραγματοποίησαν οι ναζί γιατροί και βιολόγοι στα Ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ποτέ μέχρι τότε ο άνθρωπος δεν είχε τη δυνατότητα πειραματισμού, τουλάχιστον σε τόσο μεγάλη κλίμακα, πάνω σε συνανθρώπους του και ποτέ ξανά δεν θα έπρεπε να επαναληφθεί η φρικώδης περιπέτεια των ανθρώπινων πειραματόζωων. Οι «βιοεπιστήμες» έχουν σημειώσει τέτοια αλματώδη εξέλιξη που κυριολεκτικά μοιάζουν σαν να γράφουν μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Τα επιτεύγματα τους κρίνονται από τους υποστηρικτές τους θετικά και είναι πάμπολλα, όπως είναι η τεχνητή γονιμοποίηση, η στείρωση, η αντισύλληψη, μεταμόσχευση οργάνων, η κλωνοποίηση κ.α. Στην παρούσα εργασία όμως θα ασχοληθούμε με την παραγωγή επιθυμητών κλώνων, δηλαδή τον «κλονισμό», καθώς και τα ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν από την εφαρμογή της. 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο Κλωνοποίηση Η παραγωγή κυττάρων, ιστών, οργάνων ή οργανισμών με αγενή πολλαπλασιασμό από ένα σωματικό κύτταρο κάποιου οργανισμού. Η τεχνική, που εφαρμόζεται σήμερα, συνίσταται στη μεταφύτευση του πυρήνα ενός σωματικού κυττάρου σε ένα αγονιμοποίητο ωάριο, του οποίου ο πυρήνας έχει αφαιρεθεί, υπό τον όρο ότι ο κυτταρικός κύκλος των δύο κυττάρων είναι συγχρονισμένος, πράγμα που επιτυγχάνεται με κατάλληλη καλλιέργεια του σωματικού κυττάρου. Το προϊόν της συγχώνευσης υποβάλλεται στην επίδραση ηλεκτρικού ρεύματος (απομίμηση της γονιμοποίησης για παροχή ενέργειας) και εμφυτεύεται στη μήτρα ενός τρίτου οργανισμού, όπου κυοφορείται, δίνοντας έναν νέο οργανισμό, γενετικώς πανομοιότυπο με τον οργανισμό από τον οποίο προέρχεται το αρχικό σωματικό κύτταρο. Η κλωνοποίηση είναι βασικό φαινόμενο της ζωής σε βακτήρια, φυτά και ζώα, αναπαραγόμενο και υπό εργαστηριακές συνθήκες (κυτταροκαλλιέργεια, ιστοκαλλιέργεια). Στις σημερινές εφαρμογές του σε γενετικώς τροποποιημένα ζώα αναμένεται να βοηθήσει στην παραγωγή από τέτοια ζώα προϊόντων για θεραπευτικούς σκοπούς. Η κλωνοποίηση, πάντως, ανθρώπων δεν ανταποκρίνεται στα όσα περιγράφονται στα έργα επιστημονικής φαντασίας. 2.1 Κλώνος: Είναι πληθυσμός γενετικώς πανομοιότυπων κυττάρων ή οργανισμών που έχουν παραχθεί από ένα και μόνο αρχικό κύτταρο ή οργανισμό με αφυλετική (αγενή, βλαστική) αναπαραγωγή. Με τη στενότερη έννοια, κλώνος είναι ένας ιδιαίτερος οργανισμός που αναπτύχθηκε από ένα και μόνο, σωματικό κύτταρο του γονέα του με τον oποίο είναι γενετικώς πανομοιότυπος. Τα φυτά που μπορούν να πολλαπλασιαστούν με αφυλετικά μέσα (με αποκοπή φύλλων, βλαστών, ριζών και μεταφύτευση τους) παράγουν πανομοιότυπα φυτά που είναι κλώνοι. Ένας μεγάλος αριθμός οπωροφόρων και δέντρων που παράγουν ξηρούς καρπούς, καθώς και αναρίθμητα καλλωπιστικά φυτά, παράγονται με κλωνοποίηση. Σημαντικά δυσκολότερη είναι η κλωνοποίηση νέου ζώου από κύτταρα όχι εμβρύου, αλλά ώριμου οργανισμού τα οποία, με τη διαφοροποίηση τους στους ιστούς και στα διάφορα όργανα του αναπτυσσόμενου ζώου, έχουν χάσει την ολοδυναμία τους (την ικανότητα παραγωγής ολόκληρου οργανισμού). Οι πρακτικές εφαρμογές της κλωνοποίησης στα ζώα υπόσχονται οικονομικώς πολλά: αναπαραγωγή ζωοκομικού κεφαλαίου υψηλής απόδοσης, αναπαραγωγή ζώων που χάρη στις μεθόδους της γενετικής μηχανικής μπορούν να παράγουν φάρμακα ή ανθρώπινες πρωτεΐνες για την καταπολέμηση νόσων και άλλα πολλά. Η μεταφορά τους, όμως, στον άνθρωπο είναι θέμα δεοντολογικά και ηθικά αμφιλεγόμενο. Καθώς η κλωνοποίηση θα έχει ως στόχο την απεριόριστη αναπαραγωγή ειδικών γενετικών χαρακτήρων, τίθεται το ζήτημα ποιοι θα κρίνουν και θα αποφασίζουν για τους 8

10 επιθυμητούς χαρακτήρες, των οποίων θα έπρεπε να επιχειρείται η διαιώνιση. Μήπως τα άτομα αυτά θα γίνονταν οι κύριοι της μελλοντικής μοίρας της ανθρωπότητας. 2.2 Μορφές κλωνοποίησης Α) ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση αποσκοπεί στην αντικατάσταση του ανθρώπινου DNA, ώστε να δημιουργηθούν νέοι άνθρωποι. Απώτερος σκοπός της δημιουργίας αυτής μπορεί να αποτελέσει η απόκτηση παιδιού ή η εξασφάλιση οργάνων για μεταμόσχευση, τα οποία σε κάθε περίπτωση θα είναι συμβατά με τον οργανισμό του ασθενή, εφόσον το DNA προέρχεται από αυτόν. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση, ανθρώπινη κλωνοποίηση μπορεί να γίνει για τη δημιουργία εμβρύου με τη χρησιμοποίηση ανθρώπινου ωαρίου του οποίου αφαιρείται ο πυρήνας και της μεταφοράς σε αυτό του πυρήνα σωματικού κυττάρου με σκοπό όχι την αναπαραγωγή ανθρώπινου όντος αλλά για να χρησιμοποιηθεί σαν επιστημονικό εργαλείο. Σήμερα αναπαραγωγική κλωνοποίηση ανθρώπων δεν είναι στόχος κανενός «επίσημου» επιστήμονα. Β) ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ: Η μη αναπαραγωγική κλωνοποίηση λέγεται ερευνητική κλωνοποίηση ή θεραπευτική κλωνοποίηση (που είναι αδόκιμος όρος γιατί μέχρι σήμερα δεν υπάρχει τέτοια θεραπευτική χρήση).στην ερευνητική κλωνοποίηση δημιουργείται έμβρυο κοινοποιημένο που φτάνει στο στάδιο της βλαστοκύστεως (περίπου 5 μέρες μετά τη γονιμοποίηση) από το οποίο εξάγονται βλαστοκύτταρα για επιστημονική έρευνα. Όσον αφορά την «ερευνητική κλωνοποίηση» ή αλλιώς την θεραπευτική κλωνοποίηση υπάρχει μεγάλη πλειοψηφία χωρών που υποστηρίζουν την απαγόρευση της για το λόγο ότι από τη μια είναι αδύνατο να ελέγχεται η τήρηση της απαγόρευσης της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης αν η κλωνοποίηση ανθρωπίνων εμβρύων επιτρέπεται για άλλους σκοπούς και δεύτερον η πράξη δημιουργίας ενός κοινοποιημένου ανθρώπινου εμβρύου με σκοπό την καταστροφή του είναι πράξη που υποβαθμίζει την αξία της ανθρώπινης ζωής. Τούτο διότι αφορά αφενός την μεταχείριση ενός ανθρώπινου εμβρύου σαν απλού αντικειμένου και αφετέρου αποτελεί σκόπιμη αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής. Eπιτυχημένο είναι το πρόσφατο παράδειγμα της κοπέλας από την Ισπανία με το κατεστραμμένο τμήμα του πνεύμονα. Οι ειδικοί δημιούργησαν βρόγχο από τμήμα τραχείας και επιπλέον προχώρησαν σε κλωνοποίηση οργάνου, δηλαδή αντικατέστησαν τα κύτταρα του δότη με βλαστοκύτταρα του δέκτη, πριν από τη μεταμόσχευση. Έτσι, δεν τέθηκε ζήτημα απόρριψης του μοσχεύματος. 9

11 2.3 Φορείς: Υπάρχουν πέντε βασικοί τύποι φορέων κλωνοποίησης που δέχονται διαφορετικά μεγέθη DNA: 1. Πλασμίδιο 2. Βακτηριοφάγος 3. Κοσμίδιο 4. Τεχνητό χρωματόσωμα ζύμης 5. Τεχνητό χρωματόσωμα βακτηρίου 1. Πλασμίδιο Τα πλασμίδια είναι κυκλικά δίκλωνα μόρια DNA που ποικίλουν σε μέγεθος (από 1kb έως 200kb). Τα πλασμίδια μπορούν να αντιγράφονται ανεξάρτητα από τα βακτηριακά χρωματοσώματα αν και χρησιμοποιούν ένζυμα και πρωτεΐνες από τον ξενιστή τους. Τα πλασμίδια δεν πρέπει να ενσωματώνονται στο χρωματοσωμικό DNA του ξενιστή. Για να είναι ένα πλασμίδιο χρήσιμο στην γενετική μηχανική πρέπει να έχει τις ακόλουθες ιδιότητες: α. Να μπορεί να πολλαπλασιάζεται αυτόνομα και ανεξάρτητα από το χρωματοσωμικό γωνίωμα του βακτηρίου ξενιστή. Για τον λόγο αυτό τα πλασμίδια περιέχουν ένα σημείο έναρξης αντιγραφής (origin of replicationori). Ο αριθμός των αντιγράφων του πλασμιδίου σε ένα βακτηριακό κύτταρο ελέγχεται γενετικώς από το ίδιο το πλασμίδιο. Ανάλογα με τον αριθμό πλασμιδιακών αντιγράφων υπάρχει αυστηρός (λίγα αντίγραφα) ή χαλαρός (πολλά αντίγραφα) έλεγχος αντιγραφής. β. Να υπάρχει ένα μοναδικό σημείο δράσης ενός ή περισσοτέρων περιοριστικών ενζύμων στο πλασμίδιο, κατά προτίμηση μέσα στην αλληλουχία του δείκτη επιλογής. Με αυτό τον τρόπο όταν γίνεται ενσωμάτωση μίας αλληλουχίας DNA στο σημείο δράσης του περιοριστικού ενζύμου, o γόνος του δείκτη επιλογής απενεργοποιείται λόγω του ανασυνδυασμού. Υπάρχουν πλασμίδια που περιέχουν ένα πολυσυνδετήρα (polylinker), δηλαδή μία DNA περιοχή που περιλαμβάνει θέσεις αναγνώρισης για περισσότερα από ένα ένζυμο περιορισμού. γ. Να περιέχει δείκτες επιλογής. Συνήθως δείκτες επιλογής είναι γόνοι ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά (πχ αμπικιλλίνη-apr ή amp, τετρακυκλίνη-tcr ή tet, χλωραμφενικόλη-cmr, καναμυκίνη-knr) ή γόνοι που ευθύνονται για την παραγωγή χρώσης όταν τα βακτήρια βρεθούν σε κατάλληλο υπόστρωμα (β-γαλακτοσιδάση σε υπόστρωμα X-gal και IPTG). Το πλασμίδιο puc18/19 έχει δύο δείκτες επιλογής: α. ένας γόνος ανθεκτικότητας σε αμπικιλλίνη και β. ένας γόνος lacz που παράγει την β- 10

12 γαλακτοσιδάση. Ο πολυσυνδετήρας βρίσκεται μέσα στο γόνο lacz (εικόνα 2α). Σε ένα μετασχηματισμό, βακτήρια που δεν έχουν μετασχηματισθεί με το πλασμίδιο δεν έχουν ανθεκτικότητα στην αμπικιλλίνη, που έχει προστεθεί στο θρεπτικό υπόστρωμα, και δεν επιβιώνουν. Βακτήρια που έχουν μετασχηματισθεί αλλά το πλασμίδιο δεν είναι ανασυνδυασμένο (δεν περιέχει ένθεση DNA σε μία από τις θέσεις περιορισμού του πολυσυνδετήρα), έχουν χρώμα μπλε γιατί παράγουν την β-γαλακτοσιδάση και υδρολύουν την X-gal (υποσημείωση 1). Τέλος, βακτηριακές αποικίες που περιλαμβάνουν DNA ένθεση, η οποία βρίσκεται ενσωματωμένη σε κάποια θέση δράσης περιοριστικού ενζύμου μέσα στον πολυσυνδετήρα, παραμένουν άσπρες γιατί έχει απενεργοποιηθεί ο γόνος lacz και δεν είναι εφικτή η παραγωγή της β- γαλακτοσιδάσης. δ. Το πλασμίδιο να μην μπορεί να μεταβιβάζεται ούτε να κινείται, για λόγους ασφάλειας. ε. Το μοριακό βάρος του πλασμιδίου πρέπει να είναι μικρό, γιατί η αποδοτικότητα μετασχηματισμού και ο αριθμός αντιγράφων μειώνεται όσο μεγαλώνει το μοριακό βάρος του πλασμιδίου. στ. Να είναι δυνατή η εύκολη απομόνωση του πλασμιδίου από το βακτηριακό γωνίωμα χωρίς να καταστρέφεται η δομή του πλασμιδίου. 2. Βακτηριοφάγος Οι βακτηριοφάγοι ή φάγοι είναι ιοί οι οποίοι προσβάλλουν βακτήρια. Τροποποιημένες μορφές των βακτηριοφάγων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φορείς. Ο καλύτερα μελετημένος και ευρέως χρησιμοποιούμενος φάγος είναι ο λ- φάγος που προσβάλλει το βακτήριο E. coli. Ένας πλήρως αναπτυγμένος λ-φάγος αποτελείται από την κεφαλή, που περιέχει συσκευασμένο το γραμμικό δίκλωνο μόριο DNA μεγέθους 48,5kb, την ουρά, μέσω της οποίας διοχετεύεται το DNA της κεφαλής στο βακτήριο ξενιστή και τα έξι ινίδια της ουράς. Ο βακτηριοφάγος μπορεί να ακολουθήσει δύο διαφορετικές πορείες πολλαπλασιασμού σε ένα βακτήριο ξενιστή: α. τη λυτική πορεία, όπου το DNA του ιού και οι πρωτεΐνες εκφράζονται γρήγορα, συσκευάζονται σε σωμάτια και καταστρέφουν το βακτήριο με ταυτόχρονη απελευθέρωση 100 έως 1000 περίπου ιοσωματίων (virions), και β. τη λυσιγονική πορεία, όπου το DNA του ιού ενσωματώνεται στο βακτηριακό γονίωμα και πολλαπλασιάζεται μαζί του παραμένοντας ανενεργό, μέχρις ότου αλλαγές στο περιβάλλον το ενεργοποιήσουν και ακολουθήσει τη λυτική πορεία. Η ποσότητα DNA που μπορεί να συσκευασθεί στην κεφαλή του βακτηριοφάγου δεν μπορεί να υπερβεί τις 52kb ή να είναι λιγότερη από 38kb, γιατί η κεφαλή έχει καθορισμένο σχήμα και χωρητικότητα. Για να μπορέσει, λοιπόν, να είναι χρήσιμος ένας φάγος σαν φορέας πρέπει να τροποποιηθεί με έναν από τους παρακάτω τρόπους: να αφαιρεθούν αλληλουχίες από το γονίωμα του φάγου, οι οποίες δεν είναι απαραίτητες για τον κύκλο ζωής του, ώστε να μπορεί να δεχθεί το ξένο DNA (φορείς παρεμβολής) (εικόνα 4α), ή

13 2. να δημιουργηθούν δύο θέσεις δράσης περιοριστικού ενζύμου στα άκρα της αλληλουχίας του φάγου που θα απομακρυνθεί και θα αντικατασταθεί από το ξένο DNA (φορείς αντικατάστασης). Ο γενετικός χάρτης του λ-φάγου είναι γνωστός και αποτελείται από περίπου 40 γονίδια τα οποία είναι οργανωμένα σε συστάδες. Τα γονίδια που κωδικοποιούν πρωτεΐνες για την κατασκευή της κεφαλής και της ουράς (γονίδια A-J) βρίσκονται στο αριστερό μέρος του συμβατικού γενετικού χάρτη. Στη κεντρική περιοχή υπάρχουν γονίδια υπεύθυνα για την λυσιγονική πορεία του φάγου, ενώ αμέσως μετά υπάρχουν αλληλουχίες που είναι απαραίτητες για την αντιγραφή του DNA (γονίδια O και P) και την λύση των κυτταρικών μεμβρανών (γονίδια S και R). Η περιοχή της αρχής αντιγραφής (ori) βρίσκεται μέσα στο γονίδιο O. Στα άκρα του μορίου υπάρχουν δύο συνεκτικές συμπληρωματικές μονόκλωνες αλληλουχίες 12 νουκλεοτιδίων στο 5 άκρο. Τα άκρα αυτά ονομάζονται cos και επιτρέπουν στο μόριο DNA, μετά την μόλυνση του βακτηρίου, να πάρει κυκλικό σχήμα. Οι αλληλουχίες που μπορούν να αφαιρεθούν για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν φορέας ο φάγος, αντιστοιχούν σε περίπου 14,5kb και βρίσκονται στην κεντρική περιοχή που εδράζονται τα γονίδια της λυσιγονικής πορείας του φάγου. 3. Κοσμίδιο Πλασμίδια τα οποία περιέχουν τα cos άκρα από φάγους ονομάζονται κοσμίδια [cos+(plas)mids=cosmids]. Η συσκευασία των κοσμιδίων γίνεται σε κεφαλές φάγων, αφού οποιαδήποτε αλληλουχία μεγέθους 37-52kb που φέρει τα cos άκρα μπορεί in vitro να συσκευασθεί σε αυτές. Τα κοσμίδια που εισέρχονται στα βακτηριακά κύτταρα γίνονται κυκλικά λόγω των cos άκρων και λειτουργούν και διαιωνίζονται σαν πλασμίδια. Η επιλογή των μετασχηματισμένων αποικιών είναι όμοια με εκείνη των πλασμιδίων. 4. Τεχνητά χρωματοσώματα ζύμης Τα τεχνητά χρωματοσώματα ζύμης είναι φορείς που αποτελούνται από τα δομικά μέρη των χρωματοσωμάτων ζύμης και έχουν την δυνατότητα να δέχονται μεγάλα κομμάτια DNA (400kb). Τα δομικά αυτά μέρη είναι: α. το κεντρομερές, που είναι απαραίτητο για την κατανομή των χρωματίδων στα κύτταρα κατά την διάρκεια της μίτωσης, β. τα δύο τελομερή στα άκρα του χρωματοσώματος τα οποία προστατεύουν το DNA από την δράση εξωνουκλεασών, γ. τις περιοχές έναρξης αντιγραφής DNA, για την δυνατότητα αντιγραφής του χρωματοσώματος, και δ. δύο γονίδια επιλογής, ένα σε κάθε άκρο του χρωματοσώματος. 5. Τεχνητά χρωματοσώματα βακτηρίων 12 Τα τεχνητά χρωματοσώματα βακτηρίων είναι φορείς που αποτελούνται από δομικά μέρη βακτηριακών χρωματοσωμάτων.

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 1938: Ο Γερμανός εμβρυολόγος Χανς Σπίμαν διεξάγει τα πρώτα πειράματα εξαγωγής του πυρήνα του κυττάρου βατράχων από το περίβλημά τους και μεταφύτευσής τους σε ωοθήκες από τις οποίες έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας τους. 1952: Στις ΗΠΑ, οι Ρόμπερτ Μπριγκς και Τόμας Κινγκ πραγματοποιούν την πρώτη κλωνοποίηση βατράχων με κύτταρα νεογέννητων βατράχων. 1962: Ο Άγγλος Τζον Γκάρντον δημιουργεί κλώνους βατράχων με κύτταρα ενηλίκων βατράχων. 1975: Γέννηση των πρώτων κλωνοποιημένων κουνελιών από εμβρυικά κύτταρα. 1980: Κλωνοποίηση ποντικών με μεταφορά του πυρήνα εμβρυικών κυττάρων. 1986: Κλωνοποίηση ενός μοσχαριού με την ίδια τεχνική. 1986: Κλωνοποίηση ενός ποντικιού, ονομαζόμενο «Μάσα», το οποίο κλωνοποιήθηκε από Σοβιετικούς επιστήμονες 1990: Στη Γαλλία, το INRA κλωνοποιεί έξι κουνέλια. Ιούλιος 1996: Γέννηση, μετά από 277 αποτυχημένες προσπάθειες, της προβατίνας Ντόλι, του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού που προήλθε από το κύτταρο του μαστού μιας προβατίνας έξι ετών. Ιούλιος 1997: Το ίδιο Ινστιτούτο ανακοινώνει τη γέννηση της Πόλι, ενός κλωνοποιημένου και διαγονιδιακού αρνιού: είναι προικισμένο με ένα γονίδιο μιας ανθρώπινης πρωτείνης. Ιανουάριος 1998: Η αμερικανική εταιρεία Advanced Cell Technology παρουσιάζει δύο κλωνοποιημένα και διαγονιδιακά μοσχάρια: είναι φορείς ενός γονιδίου που αντιστέκεται στα αντιβιοτικά. Φεβρουάριος 1998: Γέννηση του πρώτου κλωνοποιημένου μοσχαριού στη Γαλλία. Πεθαίνει δύο μήνες αργότερα. 13

15 Ιούλιος 1998: Ο Ρίτζο Γιανατζιμάτσι, από τη Χαβάη, παράγει πενήντα κλωνοποιημένα ποντίκια με κύτταρα πολλών ενηλίκων ποντικών. Σεπτέμβριος 1998: Ο Αμερικανός φυσικός, Ρίτσαρντ Σιντ, 69 ετών, δηλώνει ότι θα είναι σε θέση να αναπαράξει τον εαυτό του σε τρία χρόνια και ότι το αντίγραφό του θα το κυοφορήσει η γυναίκα του. Δεκέμβριος 1998: Ερευνητές του πανεπιστημίου της Νάρα δημιουργούν οκτώ κλωνοποιημένα μοσχάρια από το κύτταρο ενός ενηλίκου ζώου. Δεκέμβριος 1998: Μια νοτιοκορεατική ομάδα στο νοσοκομείο Κουνγκτί δηλώνει ότι κλωνοποίησε έναν άνθρωπο και κατόπιν διέκοψε το πείραμα. Το έμβρυο δεν επέζησε πέρα από το στάδιο των τεσσάρων κυττάρων. 2000: Kλωνοποίηση πέντε γουρουνιών με σκοπό την παραγωγή οργάνων και κυττάρων που θα μπορούσαν να μεταμοσχευτούν σε ανθρώπους. 2000: Η Ομπρέτα (είδος άγριο προβάτου) αποτέλεσε την πρώτη περίπτωση κλωνοποίησης ζώου που ανήκε σε είδος υπό εξαφάνιση. 2001: Γεννήθηκε η CC (CopyCat ή CarbonCopy), μία οικόσιτη γάτα. 2003: Η Προμήθεια ήταν το πρώτο κλωνοποιημένο άλογο. 2005: Ο Σνούπι, ένα Afghan Hound, που αποτέλεσε τον πρώτο κλωνοποιημένο σκύλο. 14

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο DOLLY Είδος: Κατοικίδια προβατοειδή Φύλο: Θηλυκό Γεννημένη: 5 του Ιούλη του 1996 Πέθανε: 14 Φεβρουαρίου 2003 (6 χρονών) Κατοικία: Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας (παραμένει ως έκθεμα) Έθνος: Σκωτία Χρόνια ενεργός: Αξιοσημείωτο ρόλο: Πρώτο κλωνοποιημένο πρόβατο Γνωστή ως: Το πρώτο θηλαστικό που κλωνοποιήθηκε από ενήλικα σωματικά κύτταρα Απόγονοι: Έξι αρνιά (Bonnie, δίδυμα - Σάλι και Rosie, τρίδυμα - Λούσι, Darcy, Cotton) Το όνομά του: Εμπνευσμένο από την Dolly Parton Dolly (5 Ιουλίου Φεβρουαρίου 2003) ήταν ένα θηλυκό εγχώριο πρόβατο, και το πρώτο θηλαστικό που κλωνοποιήθηκε από ενήλικα σωματικά κύτταρα, χρησιμοποιώντας τη διαδικασία της πυρηνικής μεταφοράς. Κλωνοποιήθηκε από τους Ian Wilmut, Keith Κάμπελ και οι συνεργάτες του στο Ινστιτούτο Ρόσλιν και της βιοτεχνολογίας εταιρεία PPL Therapeutics κοντά του Εδιμβούργου στη Σκωτία. Γεννήθηκε στις 5 Ιουλίου 1996 και έζησε μέχρι την ηλικία των έξι ετών, πέθανε από μια προοδευτική ασθένεια των πνευμόνων. Έχει κληθεί ως «το πιο διάσημο πρόβατο του κόσμου" από πηγές όπως το BBC News και το Scientific American. Το κύτταρο που χρησιμοποιήθηκε ως δότης για την κλωνοποίηση της Ντόλι λήφθηκε από μαστικό αδένα, και η παραγωγή ενός υγιούς κλώνου επομένως αποδεικνύεται ότι ένα κύτταρο που λαμβάνεται από ένα συγκεκριμένο μέρος του σώματος θα μπορούσε να αναδημιουργήσει έναν ολόκληρο άτομο. Με το όνομα της Dolly, Wilmut δήλωσε: «Dolly προέρχεται από ένα κύτταρο του μαστικού αδένα και δεν μπορούσα να σκεφτώ μια πιο εντυπωσιακό ζευγάρι των αδένων από Dolly Parton s». 15

17 4.1 Γέννηση 16 Η Dolly γεννήθηκε στις 5 Ιουλίου 1996 με τρεις μητέρες (η μία παρείχε το ωάριο, η άλλη το DNA και η τρίτη το κλωνοποιημένο έμβρυο.) Είχε δημιουργηθεί με την τεχνική της πυρηνικής μεταφοράς σωματικών κυττάρων, όπου ο πυρήνας των κυττάρων από ενός ενήλικου κυττάρου μεταφέρεται σε μη γονιμοποιημένου ωαρίου (ανάπτυξη ωαρίων) που είχε αφαιρεμένο τον πυρήνα του. Το υβριδικό κύτταρο διεγείρεται ώστε να διαιρέσει από ηλεκτροπληξία, και όταν αναπτύσσεται σε μια βλαστοκύστη έχει εμφυτευτεί σε μια παρένθετη μητέρα. Η Ντόλυ ήταν ο πρώτος κλώνος που παράχθηκε από ένα κύτταρο που λήφθηκε από ενήλικο θηλαστικό. Η παραγωγή της Dolly έδειξε ότι τα γονίδια στον πυρήνα του, όπως ένα ώριμα διαφοροποιημένο σωματικών κυττάρων σώμα είναι ακόμα σε θέση να επανέλθει σε

18 εμβρυακή παντοδύναμα κατάσταση, δημιουργώντας ένα κύτταρο το οποίο μπορεί στη συνέχεια να αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε μέρος του ζώου. Η Dolly ανακοινώθηκε στο κοινό στις 22 Φεβρουαρίου Ζωή Η Dolly έζησε όλη της τη ζωή στο Ινστιτούτο Ρόσλιν του Εδιμβούργου. Εκεί εκτρεφόταν με ένα κριάρι Ουαλίας και παρήγαγε έξι αρνιά συνολικά. Το πρώτη αρνί της, ονομάστηκε Bonnie, γεννήθηκε τον Απρίλιο του Το επόμενο έτος η Ντόλυ γέννησε δίδυμα την Sally και την Rosie, και γέννησε τρίδυμα την Λούσι, τον Darcy και τον Cotton κατά το έτος μετά από αυτό. Το φθινόπωρο του 2001, στην ηλικία των τεσσάρων, η Dolly ανέπτυξε αρθρίτιδα και άρχισε να περπατάει με δυσκολία, αλλά αυτό λύθηκε επιτυχώς χορηγώντας την με αντιφλεγμονώδη φάρμακα. 4.3 Θάνατος Στις 14 Φεβρουαρίου 2003, η Dolly υποβλήθηκε σε ευθανασία, επειδή είχε μια προοδευτική ασθένεια των πνευμόνων και σοβαρή αρθρίτιδα. Ένας Φιλανδός Dorset, όπως η Ντόλι έχει διάρκεια ζωής περίπου 11 έως 12 ετών, αλλά η Dolly έζησε μόλις έξι χρόνια. Η μεταθανάτια εξέταση έδειξε ότι είχε μια μορφή καρκίνου του πνεύμονα που ονομάζεται Jaagsiekte, η οποία είναι μια αρκετά συχνή νόσος των προβάτων και προκαλείται από τον JSRV. Οι επιστήμονες δήλωσαν ότι δεν πιστεύουν ότι υπάρχει καμία σύνδεση με το ότι είναι κλώνος, και ότι άλλα πρόβατα στο ίδιο κοπάδι είχαν πεθάνει από την ίδια ασθένεια. Τέτοιες ασθένειες των πνευμόνων είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τους εσωτερικούς χώρους που διατηρούνται τα πρόβατα, και η Dolly έπρεπε να κοιμηθεί μέσα για λόγους ασφαλείας. Κάποιοι εικάζουν ότι ένας παράγοντας που συμβάλλει στο θάνατο της Dolly ήταν ότι θα μπορούσε να είχε γεννηθεί με μια γενετική ηλικία των έξι ετών, η ίδια ηλικία με τα πρόβατα από το οποίο είχε κλωνοποιηθεί.το Ινστιτούτο Ρόσλιν έχει δηλώσει ότι η εντατική εξέταση της υγείας, δεν αποκάλυψε ανωμαλίες στην Ντόλυ που θα μπορούσαν να έχουν προέλθει από προχωρημένη ηλικία. 17

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ ΜΑΜΟΥΘ Η ανακάλυψη ενός μηριαίου ιστού, μέσα στο οποίο έχει διατηρηθεί το μεδούλι, αναπτερώνει τις ελπίδες Ιαπώνων και Ρώσων γενετιστών να επαναφέρουν στη ζωή τα τριχωτά μαμούθ, περίπου χρόνια μετά την εξαφάνισή τους. Τα κύτταρα του κατεψυγμένου ζώου σίγουρα περιέχουν γενετικό υλικό, ωστόσο κανείς δεν μπορεί ακόμα να γνωρίζει αν το DNA παραμένει άθικτο ή έχει κατακερματιστεί. Εφόσον καταφέρουν να βρουν ένα κύτταρο με άθικτο τον πυρήνα, όπου βρίσκεται το γενετικό υλικό οι ερευνητές θα μεταφέρουν τον πυρήνα αυτό μέσα σε ένα απύρηνο ωάριο ελέφαντα. Δεδομένου ότι το μαμούθ και ο ελέφαντας είναι συγγενικά είδη, το ωάριο αυτό μπορεί τελικά να μεταφερθεί στη μήτρα ενός θηλυκού ελέφαντα που έχει υποβληθεί σε ορμονική θεραπεία, όπως συμβαίνει και με την εξωσωματική γονιμοποίηση στον άνθρωπο. 18

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΕΜΒΡΥΩΝ ΜΕ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ Για πρώτη φορά επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν τρία ανθρώπινα έμβρυα από δερματικά κύτταρα και ωοκύτταρα. Για να το επιτύχουν χρησιμοποίησαν τη μέθοδο κλωνοποίησης που έφεραν στη ζωή πριν από 17 χρόνια το πρώτο κλωνοποιημένο πρόβατο, την Ντόλι. Οι επιστήμονες θεωρούν την ανακάλυψη ορόσημο, ενώ σημαντικό ρόλο στην επιτυχή έκβαση διαδραμάτισαν η... καφεΐνη και το ηλεκτρικό ρεύμα! Τα έμβρυα που δημιουργήθηκαν στο εργαστήριο με πατέρα δερματικά κύτταρα και μητέρα ωοκύτταρα ήταν λειτουργικά και κατάφεραν να παραγάγουν βλαστοκύτταρα. Τα βλαστοκύτταρα αυτά οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα εύκολα να τα μετατρέψουν σε διάφορους τύπους κυττάρων που μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν για μεταμόσχευση στον ίδιο τον ασθενή, καθώς και για τη θεραπεία της νόσου Πάρκινσον, του διαβήτη, καρδιακών ασθενειών κ.λπ. Όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν οι ειδικοί, «με αυτή τη μέθοδο κάθε ασθενής θα μπορεί να έχει τα δικά του βλαστοκύτταρα, τα οποία θα χρησιμοποιούνται χωρίς τον φόβο της απόρριψης μοσχευμάτων. Τα βλαστοκύτταρα με τη μέθοδο της κλωνοποίησης θα γίνουν το... ιερό δισκοπότηρο της κλινικής ιατρικής». 19

21 Τα έμβρυα μετά την παραγωγή της επιθυμητής ποσότητας βλαστοκυττάρων καταστράφηκαν. Η «μεγάλη», όπως τη χαρακτηρίζει η επιστημονική κοινότητα, ανακάλυψη έγινε από ειδικούς του Πανεπιστημίου του Όρεγκον στο Πόρτλαντ και δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Journal Cell. Η διαδικασία. Τα αρχικά κύτταρα ελήφθησαν από το δέρμα ενός ενηλίκου και οι γενετικές τους πληροφορίες (DNA) τοποθετήθηκαν σε ωοκύτταρα (κύτταρα από ωάρια) που προήλθαν επίσης από δότρια. Στο πλαίσιο του πειράματος οι ειδικοί χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της μεταφοράς πυρήνα σωματικών κυττάρων, μια γνωστή μέθοδο από τη δημιουργία του πρώτου θηλαστικού κλώνου, της Ντόλι. Οι επιστήμονες πήραν δερματικά κύτταρα από έναν ενήλικο και από τον πυρήνα τους αφαίρεσαν το τμήμα που περιέχει τη γενετική πληροφορία (πυρήνα), δηλαδή τα χαρακτηριστικά του δότη. Ακολούθως, τα τοποθέτησαν στο ωοκύτταρο μιας δότριας, από το οποίο είχε αφαιρεθεί η γενετική πληροφορία τους (ο πυρήνας με το DNA). Όταν ολοκληρώθηκε η διαδικασία μεταφοράς πυρήνα, οι επιστήμονες με κατάλληλη ηλεκτρική διέγερση, αλλά και με την προσθήκη καφεΐνης ώθησαν τα ωοκύτταρα να αναπτυχθούν σε έμβρυα. Έκαναν δηλαδή κάτι σαν γονιμοποίηση, αλλά αντί να βάλουν ωοκύτταρα και σπερματοζωάριο, οπότε θα είχαμε γενετικές πληροφορίες από δύο ανθρώπους, έβαλαν τον πυρήνα του δερματικού κυττάρου μέσα στο ωοκύτταρο, αφού όμως προηγουμένως του αφαίρεσαν τον πυρήνα. Για πολλά χρόνια επιστήμονες από όλον τον κόσμο προσπαθούσαν να δημιουργήσουν με αυτή τη μέθοδο ανθρώπινα έμβρυα, αλλά το ωοκύτταρο πολλαπλασιαζόταν και έφθανε έως το στάδιο των 12 κυττάρων. 20 Αυτή τη φορά, όμως, όχι απλώς αναπτύχθηκαν και δημιουργήθηκαν περίπου 150 κύτταρα (στάδιο βλαστοκύστη που επιστημονικά θεωρείται έμβρυο), αλλά το έμβρυο που σχηματίστηκε από αυτά τα κύτταρα παρήγαγε και τα δικά του βλαστοκύτταρα.

22 «Η εξονυχιστική παρατήρηση των βλαστικών κυττάρων που προέρχονται από αυτή την τεχνική κατέδειξε την ικανότητά τους να εξελίσσονται σαν φυσιολογικά βλαστικά κύτταρα. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα βήματα στην ανάπτυξη κυττάρων που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στην αναγεννητική ιατρική», δήλωσε ο υπεύθυνος της μελέτης καθηγητής Σουκχράτ Μιτάλιποφ. Πάντως, κάποιοι εκφράζουν συγκρατημένη αισιοδοξία, καθώς το 2004 ασιάτες ερευνητές, με υπεύθυνο τον Γου Σουκ Γουάν από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σεούλ, είχαν ανακοινώσει ότι κατάφεραν να παραγάγουν βλαστικά κύτταρα από ανθρώπινα έμβρυα, αλλά τελικά αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για απάτη. 21

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΝΤΙΚΙΟΥ ΑΠΟ ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΑ ΑΙΜΑ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ Αξιοποιώντας τα κύτταρα που υπάρχουν σε μία σταγόνα αίμα, Ιάπωνες επιστήμονες κλωνοποίησαν ένα ποντίκι το οποίο, έζησε μια φυσιολογική ζωή χωρίς επιπλοκές και άφησε μάλιστα πίσω του αρκετούς απογόνους. Η σταγόνα αίματος από την οποία έγινε η κλωνοποίηση, προήλθε από την ουρά άλλου ποντικιού. Μέχρι σήμερα η κλωνοποίηση ποντικιών γινόταν με κύτταρα λευκών αιμοσφαιρίων από λεμφαδένες, από το μυελό των οστών και το συκώτι. Επικεφαλής της έρευνας που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Biology of Reproduction, ήταν ο δρ. Ατσούο Ογκούρα ο οποίος μαζί με τους συνεργάτες του απομόνωσε τα λευκά αιμοσφαίρια από την «δανεική» σταγόνα αίματος και κλωνοποίησε τον πυρήνα τους. 22

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΤΑ ΥΠΕΡ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 8.1ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ I. Οι βελτιωμένες ράτσες ζώων και ειδών φυτών. Η κλωνοποίηση μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη δημιουργία ζώων και φυτών που θα είναι ανθεκτικά στις ασθένειες II. III. IV. Τα βελτιωμένα προϊόντα. Με την κλωνοποίηση μας δίνεται η δυνατότητα να παράγουμε τρόφιμα με βελτιωμένη θρεπτική αξία. Η δημιουργία ιστών-όπως αγγείων ή δέρματος-και κατ' επέκταση οργάνων καρδιάς νεφρών-που θα δώσουν άλλη διάσταση στις μεταμοσχεύσεις. Επιπλέον είναι πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό να δημιουργήσουμε ζώα που θα παράγουν τις συγκεκριμένες πρωτεΐνες που θέλουμε για τη θεραπεία κάποιων ασθενειών. Το απεριόριστο πεδίο μελετών και εμπεριστατωμένων ερευνών. Με την κλωνοποίηση μπορούμε να δημιουργήσουμε μια σειρά από γενετικά πανομοιότυπα ζώα, πάνω στα οποία μπορούμε να μελετήσουμε την επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων στα γονίδια και τους μηχανισμούς γήρανσης μέχρι τις μεταλλάξεις των γονιδίων της καρκινογένεσης. V. Κλωνοποιημένα μέρη του σώματος μπορεί να γίνουν σωτήρας για την ζωή κάποιον ανθρώπων. Τα ζωτικά όργανα του ανθρώπινου σώματος μπορούν να κλωνοποιηθούν και να χρησιμοποιηθούν ως εφεδρικό σε περίπτωση βλάβης του οργάνου. Όταν ένα σημαντικό όργανο του σώματος, όπως στα νεφρά ή η καρδιά αδυνατεί να εκτελέσει τις κανονικές λειτουργίες της, μπορεί να αντικατασταθεί με ένα κλωνοποιημένο υποκατάστατο όργανο. VI. VII. Η κλωνοποίηση μπορεί επίσης να παρέχει μια βιώσιμη λύση για την υπογονιμότητα στον άνθρωπο. Μπορεί να βοηθήσει τα υπογόνιμα άτομα στην παραγωγή των παιδιών. Τα κλωνοποιημένα έμβρυα μπορούν να φυτευτούν σε σώματα γυναικών έτσι ώστε να παράγουν μωρά. Επίσης, η κλωνοποίηση μπορεί να καταστήσει δυνατή την αναπαραγωγή για ένα συγκεκριμένο επιθυμητό χαρακτηριστικό στον άνθρωπο μέσω του κλωνοποιημένου εμβρύου. 23 VIII. Τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στην κλωνοποίηση μπορεί να αποτελέσουν ένα χρήσιμο σκοπό για τους ερευνητές στον τομέα της

25 γενετικής. Η κλωνοποίηση των τεχνολογιών μπορεί να βοηθήσει να καταλάβουμε τη σύνθεση των γονιδίων και την επίδρασή τους στην ανθρώπινη συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά με ένα ολοκληρωμένο και περίτεχνο τρόπο. Η κλωνοποίηση μπορεί επίσης να επιτρέψει την τροποποίηση στα γενετικά συστατικά του κλωνοποιημένου ανθρώπου, ώστε να απλουστευθεί η ανάλυση των γονιδίων τους. Ένα ευρύ φάσμα των γενετικών νόσων μπορεί να προληφθεί μέσω της κλωνοποίησης. 8.2 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ I. Τα πολύ χαμηλά-τουλάχιστον προς το παρόν-ποσοστά επιτυχίας της κλωνοποίησης με κυτταρική καλλιέργεια που κυρίως ενδιαφέρει τους επιστήμονες καθώς η μέθοδος αυτή δίνει τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής κλώνων. II. III. IV. Εξάλειψη της ποικιλομορφίας. Ένας από τους λόγους που τα θηλαστικά και γενικότερα τα ανώτερα ζώα έχουν επιβιώσει και κυριαρχήσει στη γη, είναι η ποικιλομορφία τους. Αν προχωρήσουμε στην απόλυτη κλωνοποίηση των ειδών είναι σαν να προδιαγράφουμε τα τέλος μας. Είναι κάτι που επανειλημμένως έχει τονίσει και ο επιστημονικός "πατέρας" της Ντόλυ, ο οποίος μάλιστα συνιστά ότι σε ένα κοπάδι κλωνοποιημένων ζώων, ο αριθμός των γενετικά πανομοιότυπων οργανισμών δεν πρέπει να ξεπερνά το 5% του συνολικού αριθμού των ζώων. Κακή χρήση της κλωνοποίησης. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει, να αποτρέψει ή να δημιουργήσει τις ασφαλιστικές εκείνες δικλίδες για την περιορισμένη ή συγκεκριμένη χρήση της κλωνοποίησης. Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν καταγραφεί κατά καιρούς δεκάδες ονόματα τρελών επιστημόνων, εκκεντρικών εκατομμυριούχων και παρανοϊκών ηγεμόνων που ήταν έτοιμη να κάνουν τα πάντα για να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους ή την υστεροφημία τους. Δεδομένου ότι η κλωνοποίηση δημιουργεί τα ίδια γονίδια και είναι μια διαδικασία αντιγραφής μιας πλήρης γενετικής σύστασης, μπορεί να παρεμποδίσει σημαντικά την τόσο αναγκαία ποικιλομορφία DNA σε ανθρώπινα όντα. Η αποδυνάμωση των γονιδίων σε ποικιλομορφία θα αποδυνάμωνε την ικανότητα προσαρμογής μας. Ομοίως, η κλωνοποίηση θα επηρεάσει σοβαρά τη ποικιλία σε φυτά και ζώα. V. Ένα κλωνοποιημένο είδος δεν μπορεί να ξέρει πώς να αντιδράσει σε ιούς και άλλους καταστροφικούς παράγοντες, καθώς οι επιστήμονες δεν μπορούν να προβλέψουν τέτοιες πιθανές εξελίξεις. 24 VI. Με την παροχή δυνατότητας στον άνθρωπο να παρεμβαίνει στη γενετική των ανθρώπων, η κλωνοποίηση δημιουργεί σχετικά μεγάλη πιθανότητα σκόπιμης αναπαραγωγής ανεπιθύμητων χαρακτηριστικών στον άνθρωπο, εφόσον το επιθυμούν.

26 VII. VIII. IX. Η κλωνοποίηση των οργάνων του σώματος ανοίγει τη δυνατότητα αθέμιτων πρακτικών στην ιατρική αδελφότητα. Τεχνικά και οικονομικά εμπόδια χρειάζονται προσοχή στην κλωνοποίηση ανθρώπινων οργάνων για μεταμόσχευση. Τα κλωνοποιημένα όργανα μπορεί να μην είναι οικονομικά, αποδοτικά για ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας. Τα οφέλη των τεχνικών κλωνοποίησης ώστε να φθάσει στον κοινό άνθρωπο παραμένουν ένα μεγάλο ερώτημα. Τελικά, καταστρατηγείται η αξία του ανθρώπινου προσώπου και η σχέση του με το Δημιουργό. Το θαύμα της «κατ' εικόνα Θεού» δημιουργίας μετασχηματίζεται σε, μηχανιστική αναπαραγωγή αντιγράφων ενός «θεοποιημένου» προτύπου. Οι κλασικοί μας θα μιλούσαν για «νέαν ύβριν». Δεν αποκλείεται να μπαίνουμε στην ευθεία μιας «δεύτερης πτώσης» σαν την πρώτη αδαμική, με νέες άγνωστες τώρα συνέπειες για το ανθρώπινο είδος και το πεπρωμένο του στον πλανήτη μας. X. Ακόμα μπροστά στην ηθική και δεοντολογία, η κλωνοποίηση εγείρει πολλά σοβαρά ερωτήματα. Υποτιμά το ανθρώπινο είδος, καθώς μια νέα γέννηση είναι μια φυσική διαδικασία, και υπονομεύει σοβαρά την αξία της ανθρώπινης ζωής. 25

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο ΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ Με τα δεδομένα αυτά ήταν λογικό να διατυπωθούν επιφυλάξεις που αναφέρονται μάλλον στο ενδεχόμενο κακής χρήσης των νέων δυνατοτήτων, όταν η κλωνοποίηση, πέρα από τις «λογικές» προσπάθειες για την παραγωγή βελτιωμένων ειδών, στραφεί στην εξασφάλιση επιλεγμένων ανθρώπων ή βιολογικών οργάνων- ανταλακτικών, με κριτήρια μη ελεγχόμενα. Εδώ αποκτούν την ηθική τους βαρύτητα μια σειρά αυτονόητων ερωτημάτων, όπως λ.χ. γιατί τόση μυστικότητα στα πειράματα; Ή πόσο κοστίζει η παραγωγή ενός κλωνοποιημένου υποκειμένου; Ή ποιοι επενδύουν στην πολυδάπανη ερευνά και τις εφαρμογές της; Η ακόμη πως εκτιμάται η ανθρώπινη ζωή από τους συντελεστές του εγχειρήματος; Ή τι τελικά κερδίζουμε ως ανθρωπότητα από την κλωνοποίηση; Τα ερωτήματα αυτά δεν απαντήθηκαν ποτέ. Κάποιοι αναφέρθηκαν στα ενδεχόμενα ευεργετικά αποτελέσματα για την ανάκαμψη της εξαφάνισης ειδών που απειλούνται με αφανισμό, για τη δημιουργία τραπεζών με όργανα προς μεταμόσχευση και επίσης για την έρευνα που συνδέεται με την προσέγγιση των μυστικών της θεραπείας κάποιων ασθενειών ή την καταπολέμηση των αιτίων της γήρανσης. Οι τοποθετήσεις αυτές δε φαίνεται να είναι ιδιαίτερα πειστικές και ήδη η κοινή γνώμη αισθάνεται αμήχανη. 9.1 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμβολή της κλωνοποίησης στην πρόοδο της ανθρωπότητας αποτελεί η υπεύθυνη και συνειδητοποιημένη τοποθέτησή μας με γνώμονα τις ανθρωπιστικές αξίες. Η ευθύνη του επιστήμονα Υπευθυνότητα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, διαφύλαξη της ανεξαρτησίας του από οικονομικά και εθνικά συμφέροντα, συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, φρόνηση και αποφυγή της αλαζονικής στάσης 26 Η προστασία της πολιτείας Θέσπιση νόμων και αρχών για την ορθολογική χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων και παράλληλη κοινοποίησή τους στον πολίτη, έλεγχος των

28 επιστημονικών ερευνών που διεξάγονται και παρουσίαση των πορισμάτων στην παγκόσμια κοινότητα. Η ευθύνη των Μ.Μ.Ε. Γνωστοποίηση των ωφελειών, αλλά και των κινδύνων που απορρέουν από τη διαδικασία της κλωνοποίησης, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Η ευθύνη της οικογένειας και του σχολείου Ανθρωπιστική παιδεία ως μέσο αγωγής του ατόμου 27

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Ο ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Το θέμα της νομιμοποίησης της κλωνοποίησης τόσο των ανθρώπων και των ζώων όσο και των φυτών έχει τεθεί πολλές φορές επί τάπητος στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, καθώς η εφαρμογή ή η οριστική απαγόρευση της χρήσης αυτής της πρακτικής, είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, το οποίο θα απασχολήσει, από ότι φαίνεται για πολλά χρόνια ακόμα την παγκόσμια επιστημονική και πολιτική κοινότητα ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Οι νόμοι που ισχύουν παγκοσμίως γύρω από το θέμα της κλωνοποίησης από τη δεκαετία του 90 και μετά χαρακτηρίζονται ως άκρως αντίθετες σχετικά με το ζήτημα αυτό. 28

30 Συγκεκριμένα: η Σύμβαση για τη Βιοϊατρική και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Συμβουλίου της Ευρώπης (Oviedo, 1997), συμπεριλαμβανομένων και των Πρόσθετων Πρωτοκόλλων της (για την απαγόρευση της κλωνοποίησης 1998, για τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων 2002, για τη βιοϊατρική έρευνα 2005), καθώς και οι Παγκόσμιες Διακηρύξεις για την κλωνοποίηση του ΟΗΕ (2005) και της Ουνέσκο για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (1997) και για τα Γενετικά Δεδομένα (2003), είναι κάποιες από παγκόσμιες διατάξεις που απορρίπτουν κατηγορηματικά το ενδεχόμενο της ανθρώπινης κλωνοποίησης, υποστηρίζοντας ότι αυτό το ενδεχόμενο αποτελεί προσβολή της αξίας του ανθρώπου και της ανθρωπότητας γενικότερα, αλλά και ότι καθιστά τη κλωνοποίηση επικίνδυνη για το μέλλον της ανθρωπότητας και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης πολλά από τα κράτη του κόσμου ψηφίζουν απαγορευτικές διατάξεις ως προς την ανθρώπινη αναπαραγωγή με κλωνοποίηση ή τη δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων, που σε ορισμένες περιπτώσεις χωρών φτάνει στο σημείο να περιλαμβάνει και τις έρευνες κλωνοποίησης με θεραπευτικό σκοπό Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Σχετικά με τη νομοθεσία που αφορά την κλωνοποίηση στις ΗΠΑ υπάρχει μια διφορούμενη στάση καθώς το νομικό πλαίσιο διαφέρει από πολιτεία σε πολιτεία. Όμως γενικά από ότι φαίνεται η πλειοψηφία των πολιτειών τάσσεται ενάντια στη κλωνοποίηση καθώς ενδεικτικά στις 14 από τις 50 πολιτείες, μόνο μία επιτρέπει την κλωνοποίηση ενώ 13 την απαγορεύουν. 29

31 10.3 ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά πλειοψηφία υιοθετήσει τον νόμο που προκύπτει από τη σύμβαση Oviedo, η οποία απαγορεύει τη δημιουργία εμβρύων για θεραπευτικούς σκοπούς και υπογράφθηκε στις Σύμφωνα με τη σύμβαση αυτή, όλα τα κράτη μέλη απορρίπτουν την κλωνοποίηση, παρόλα αυτά ανά χώρα υπάρχουν κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις. Ενδεικτικά: Ηνωμένο Βασίλειο: Σύμφωνα με το Human Fertilization and Embryology Act (1990) απαγορεύεται η αντικατάσταση του πυρήνα του κυττάρου ενός εμβρύου με τον πυρήνα ενός άλλου κυττάρου ανθρώπου ή εμβρύου καθώς και η μετέπειτα ανάπτυξη ενός τέτοιου εμβρύου. Επιπρόσθετα, με βάση τις πρόνοιες του Human Reproductive Cloning Act (2001) η μεταφορά στην μήτρα εμβρύου το οποίο δημιουργήθηκε με τρόπο άλλο από γονιμοποίηση, αποτελεί αδίκημα. Το αδίκημα αυτό επισύρει ποινή φυλάκισης μέχρι 10 χρόνια, πρόστιμο, ή και τις δύο ποινές. Δανία: Σύμφωνα με την νομοθεσία (Law 503 / 1992 sect 15) απαγορεύονται τα ερευνητικά πειράματα με σκοπό την δημιουργία γενετικά όμοιων ανθρώπινων όντων καθώς και η δημιουργία υβριδίων και χίμαιρων. Γαλλία: Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής της Γαλλίας έχει εκδώσει γνώμη στην οποία ρητά απαγορεύει την κλωνοποίηση ανθρώπινου όντος. Ο ποινικός κώδικας απαγορεύει την δημιουργία ανθρώπινων εμβρύων για έρευνα και πειράματα. Παράβαση της απαγόρευσης αυτής επισύρει ποινή φυλάκισης επτά ετών και πρόστιμο γαλλικών φράγκων. Ο Νόμος Βιοηθικής του 2004 ρητά απαγορεύει την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Γερμανία: Οποιοδήποτε άτομο αναπτύσσει με τεχνητά μέσα έμβρυο το οποίο έχει το ίδιο γονιδίωμα με ένα άλλο έμβρυο, ή ανθρώπινο ον ζωντανό ή νεκρό τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι πέντε χρόνια ή με πρόστιμο. Οι ποινές αυτές ισχύουν και στις περιπτώσεις όπου γίνεται προσπάθεια ένα τέτοιο έμβρυο να εμφυτευθεί. Ιταλία: Σύμφωνα με την νέα νομοθεσία (Αρ.40/2004) για την ανθρώπινη αναπαραγωγή οποιαδήποτε προσπάθεια για κλωνοποίηση απαγορεύεται. Οι γιατροί οι οποίοι προσπαθούν να κλωνοποιήσουν ανθρώπινο όν υπόκεινται σε ποινές μέχρι και 1.21 εκατομμύρια δολάρια. Ισπανία: Ο αστικός κώδικας απαγορεύει την δημιουργία όμοιων ανθρώπινων όντων με την χρήση κλωνοποίησης. Η Κροατία, η Κύπρος, η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Εσθονία, η Γεωργία, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Μολδαβία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία, η Ισπανία απαγορεύουν την κλωνοποίηση με βάση το πρόσθετο 30

32 πρωτόκολλο στην Σύμβαση για την προστασία των δικαιωμάτων του ατόμου και την ανθρώπινης αξιοπρέπειας ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ Στο Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο δεν εκφράζεται μια γενική άποψη υπέρ της κλωνοποίησης, υποστηρίζοντας την ανεξέλεγκτη επιστημονική και ερευνητική ελευθερία, ούτε μια γενική άποψη κατά της κλωνοποίησης, θεωρώντας ότι αυτή θα οδηγήσει στην καταστροφή της ανθρωπότητας. Σημείο κλειδί στον ελληνικό νόμο περί κλωνοποίησης αποτελεί η διάκριση μεταξύ αναπαραγωγικής και θεραπευτικής κλωνοποίησης. Η διάκριση, αυτή συνιστά την αφετηρία για την αποσαφήνιση των θετικών επιτευγμάτων και δυνατοτήτων της κλωνοποίησης, από τη μία πλευρά, και των κινδύνων που αυτή συνεπάγεται, από την άλλη. Έχοντας ως γνώμονα την παραπάνω διάκριση, η κυρίαρχη νομική άποψη σχετικά με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση αναφέρεται στο ότι προσβάλλει την αξία του ανθρώπου. Η θέση αυτή είναι απόλυτα εναρμονισμένη με αρκετές εκπεφρασμένες θέσεις σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. 31 Στο πλαίσιο του ελληνικού δικαίου, ο πρόσφατος Ν. 3305/2005 καθώς και ο Ν.3089/2002 για την «ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» απαγορεύουν ρητά την αναπαραγωγική κλωνοποίηση (άρθρα 2 και 1455, αντίστοιχα.). Στο σημείο

33 αυτό πρέπει να τονιστεί ότι όλες οι παραπάνω διατάξεις δεν περιέχουν αντίστοιχες κυρώσεις, σε περίπτωση που αυτές παραβιαστούν. Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο στην ελληνική επικράτεια (άρθρο 5, παρ.1). Η συνταγματική αυτή προστασία υπόκειται σε κάποιους περιορισμούς από το ίδιο το Σύνταγμα, όπως π.χ. «να μην προσβάλλονται τα δικαιώματα των άλλων, να μην παραβιάζεται το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη» (άρθρο 5). Η ρητή απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης που προβλέπουν οι Νόμοι 3305/2005 και 3089/2002 στηρίζεται στο γεγονός ότι αυτή εννοείται πως η αναπαραγωγική κλωνοποίηση συνιστά ετεροκαθορισμό και θίγει ταυτόχρονα την αξία της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας του ατόμου, που αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αυτονομία του. Διαφορετική, ωστόσο, είναι η νομική άποψη για τη θεραπευτική κλωνοποίηση, τόσο στο διεθνές δίκαιο όσο και στο ελληνικό. Συγκεκριμένα, το άρθρο 1459 του Ν. 3089/2002 και το άρθρο 7 του Ν. 3305/2005 ορίζουν ότι «οι γαμέτες και τα γονιμοποιημένα ωάρια μπορούν να χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς». Η διατύπωση αυτή οδηγεί σαφέστατα στο συμπέρασμα ότι η κλωνοποίηση για θεραπευτικούς λόγους είναι επιτρεπτή. Οι λόγοι που συνηγορούν για το επιτρεπτό της θεραπευτικής κλωνοποίησης, είναι ότι αυτή κατοχυρώνεται από τις συνταγματικές διατάξεις. Κατ αρχήν, η δημιουργία βλαστοκυττάρων αποτελεί επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα που προστατεύεται από το άρθρο 16, παρ. 1 του Συντάγματος. Η επιστημονική ελευθερία εδώ δεν είναι απεριόριστη, αλλά πρέπει να γίνονται σεβαστά τα κυρίαρχα συνταγματικά δικαιώματα. Η χρήση της θεραπευτικής κλωνοποίησης αφενός θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο στον τομέα των μεταμοσχεύσεων, επιλύοντας το πρόβλημα της ασυμβατότητας αφετέρου θα προωθήσει μια σημαντική λύση για το απαράδεκτο ζήτημα της εμπορίας ανθρωπίνων οργάνων. Η κατασκευή όμως ιστών και οργάνων μέσω της θεραπευτικής κλωνοποίησης συνδέεται με την υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, λαμβάνοντας ειδικά μέτρα (άρθρο 21, παρ.3σ), ενώ, παράλληλα, μέσω της καταπολέμησης της 32