Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ.

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Το Νεοκλασικό στην οδό Ξενοφώντος 7 στο Σύνταγµα, ( πρώην γκαλερί «ώρα») χρήζει αλλαγή χρήσης ( ανάλογα µε την περιοχή που βρίσκεται). ιώροφο µε υπόγειο 250m 2 ανά στάθµη.» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΓΕΩΡΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΠΕΤΣΑ ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΝΗ & ΕΡΒΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Πρόλογος Σελ 3 Γενικά περί κλασικισµού Σελ 3 Νεοκλασικισµός στην Ελλάδα Σελ 4 Επί Καποδίστρια Σελ 6 Ανασυγκρότηση της πόλης. Σελ 9 Η εδραίωση της µνηµειότητας Σελ 11 Κοινωνικός και Αρχιτεκτονικός Μετασχηµατισµός Σελ 20 Η Ωρίµανση της Αστικής κοινωνίας Σελ 21 ηµόσια Μέγαρα. Σελ 21 Αθηναϊκή Κατοικία..Σελ 27 Η Συµβολή του ρυθµού σε σχολεία και τράπεζες... Σελ 34 Επίλογος...Σελ 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Κριτήρια επιλογής κτιρίου.. Σελ 38 Επαφή µε το κτίριο & διαδικασίες αλλαγής... Σελ 39 Υπόγειο.. Σελ 43 Ισόγειο. Σελ 44 1 ος όροφος. Σελ 45 Ταράτσα. Σελ 46 Υπαίθριος Χώρος.. Σελ 46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλιογρφία... Σελ 48 Σελ 1 η

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ. Σελ 2 η

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σκοπός κάθε πτυχιακής άσκησης, είναι να φέρει αντιµέτωπο για πρώτη φορά τον σπουδαστή µε ένα εικονικό πρόβληµα, ανάλογο µ αυτό που θα αντιµετωπίσει στη επαγγελµατική του πορεία. Εµείς θα ασχοληθούµε µε την ανάπλαση ενός νεοκλασικού κτιρίου, που βρίσκεται στην οδό Ξενοφώντος 7 στο Σύνταγµα, µε σκοπό την αλλαγή χρήσης του. Πιστεύουµε ότι είµαστε σε θέση να προσθέσουµε κάποια στοιχεία στοχεύοντας σε βάσιµα, κατά τον δυνατόν, συµπεράσµατα. εν είµαστε ωστόσο σε θέση να υποστηρίξουµε ότι πράγµατι πετύχαµε τους υψηλούς στόχους που είχαµε βάλει εξαρχής αυτό θα το κρίνει ο αναγνώστης αυτής της πτυχιακής. Ευχαριστήσουµε θερµά όλους όσους µας βοήθησαν και µας παρείχαν κάθε δυνατή διευκόλυνση και πληροφορία για την αποπεράτωση της προσπάθειας αυτής. Ξεχωριστά ευχαριστούµε τον ήµο Αθηναίων, που µας παρείχε τα αρχικά σχέδια και τα κλειδιά του κτιρίου καθώς και το προσωπικό του Οργανισµού Όµορφη Πόλη, που στεγάζεται στο δεύτερο όροφο, για την ανοχή του κατά την επίσκεψη µας, µε σκοπό την φωτογράφηση του κτιρίου. Ευχαριστούµε ιδιαιτέρα, τον συµφοιτητή µας Κωνσταντίνο Αλέρτα, για την ουσιαστική υποστήριξη που µας παρείχε. Πάνω απ όλους ευχαριστούµε θερµά τον καθηγητή µας κ. Γεωργιάννη Βασίλειο για την προσεκτική επίβλεψη και την πολύτιµες συµβουλές του καθ όλη την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ. Ο όρος νεοκλασικισµός χρησιµοποιείται για την υποδήλωση του κλασικισµού στην αρχιτεκτονική και στις εικαστικές τέχνες του δεύτερου µισού του 18 ου αιώνα ως και του πρώτου τρίτου του 19 ου αιώνα, σε διάκριση από τον κλασικισµό του 17 ου και πρώτου µισού του 18 ου αιώνα. Η εµφάνιση του νεοκλασικισµού,ως συνειδητής στροφής προς την τέχνη του παρελθόντος, καθορίστηκε από την προσπάθεια του ανθρώπου να αντιπαραθέσει στην ανήσυχη και αντιφατική πραγµατικότητα κάποιες «αιώνιες» αισθητικές αξίες, στο δε διανοητικό και µορφολογικό περιεχόµενο των καλλιτεχνικών ρευµάτων, που αναζητούσαν επίµονα την άµεση αντιστοιχία µε την πραγµατικότητα να αντιπαρατάξει τις αυστηρές µεγαλοπρεπείς µορφές και ιδανικές εικόνες έξω από το χρόνο, εξαγνισµένες από καθετί που έχει σχέση µε την ιστορική πραγµατικότητα. Σελ 3 η

5 Στην αρχιτεκτονική διακρίνονται τρεις περίοδοι ευρείας διάδοσης των νεοκλασικών ρευµάτων, τα οποία στο µεγαλύτερο µέρος τους, συνδέονται µε τις παραδόσεις του κλασικισµού. Κατά την πρώτη περίοδο η λογική της οργάνωσης των κλασικών µορφών και η απλότητα τους προωθούνται σαν αντιστάθµισµα στην τυπική αυθαιρεσία και στην υπερβολική διακόσµηση που κυριαρχούσε στην αρχιτεκτονική του εκλεκτισµού και του µοντερνισµού. Σε πολλές χώρες ο νεοκλασικισµός αυτής της εποχής χρησιµοποιούσε εποικοδοµητικούς τρόπους επεξεργασµένους από την «µοντέρνα τέχνη» και περιέχει σαφής ορθολογιστικές τάσεις. Με την ευρεία έννοια του όρου, νεοκλασικισµό ονοµάζουµε την αρχή του ιδανικού ύφους, που βασίζεται στην χρησιµοποίηση των αρχαίων µορφών και µοτίβων, υποθέσεων και συγκρούσεων. Ο νεοκλασικισµός χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή πλαστική τελειότητα και διαύγεια της ποιητικής γλώσσας. Σε διαφορετικές χώρες και διαφορετικές εποχές ο νεοκλασικισµός αποκτούσε ιδιόµορφη ιδεολογικοκαλλλιτεχνική έννοια. ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. Αντίθετα απ ότι πιστεύεται ευρέως, ο νεοκλασικισµός δεν πρώτο εµφανίστηκε στην Ελλάδα µε τους Βαυαρούς. Ήδη από το 1815, οπότε ολοκληρώθηκε η Αγγλική κατοχή στα Επτάνησα µε την κατάληψη της Κέρκυρας, αρχίζουν να κτίζονται τα πρώτα κτίρια σε νεοκλασικό ρυθµό. Τα µεγαλύτερα και σηµαντικότερα έργα εκτελέστηκαν στην ίδια την Κέρκυρα, πρωτεύουσα της Επτανήσου Πολιτείας. Στην Κέρκυρα δηµιουργήθηκε η πρώτη σχολή Καλών Τεχνών το 1811, ικανή να συγκριθεί µε τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Οι φοιτητές, αυτής της σχολής µάλιστα, χρησιµοποιήθηκαν από τον Καποδίστρια στο έργο της ανασυγκρότησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Σηµαντικό έργο που αποτέλεσε πηγή έµπνευσης για τους Έλληνες αρχιτέκτονες πρόσφεραν κυρίως Άγγλοι µηχανικοί, στο νησί της Κέρκυρας. Έργα όπως το Ανάκτορο του Μιχαήλ και Γεωργίου µε το κοµψό δωρικό περιστύλιο, ο ναός του Αγίου Γεωργίου σε δωρικό επίσης ρυθµό, ο µονόπτερος που κτίστηκε προς τιµή του πρώτου Αρµοστή, το δικαστικό µέγαρο και το Μαρκάτο στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι αντίστοιχα, είναι,µερικά µόνο από τα δηµοσιά κτίρια νεοκλασικού ρυθµού που κτίστηκαν την εποχή εκείνη στα Επτάνησα. Σελ 4 η

6 Έτσι το 1828, όταν ο Καποδίστριας έφτασε στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική του κλασικισµού είχε ήδη εξαπλωθεί στα Επτάνησα. Εικ.1: Κέρκυρα. Η θερινή έπαυλη Mon Repos. Κτίστηκε της νεαρής Κερκυραίας συζύγου του αρµοστή Maitland. Τυπική εφαρµογή αγγλικής «κλασικής» παράδοσης του 19ου αιώνα. Εικ.2: Κέρκυρα. Το απέριττο ιωνικό µνηµείο που αναγέρθηκε προς τιµή του Th. Maitlandστην πλατεία της Σπιανάδας. Ο αρχαίος αυτός τύπος,µονόπτερος, υπήρξε αρκετά δηµοφιλή. Προηγήθηκε η εφαρµογή του στο Φανάρι των Αγίων Θεοδώρων στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς. Σελ 5 η

7 Εικ.3: Κέρκυρα. Το ανάκτορο Μιχαήλ και Γεωργίου. Άρχισε να κτίζεται το 1819 ως κατοικία των Άγγλων αρµοστών. ΕΠΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑ. Με τον αγώνα σε συνεχή εξέλιξη, µε µια χώρα πυρπολυµένη, κατεστραµµένη, λεηλατηµένη ο Καποδίστριας καλείται να δηµιουργήσει κράτος. Η περίοδος που διακυβέρνησε, αν και σύντοµη, έχει βαρύνουσα σηµασία για την πορεία της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής και πολεοδοµίας και διέπεται από πνεύµα λιτότητας και αυστηρότητας, διαφορετικό από αυτό που επικράτησε µετά την άφιξη του Όθωνα και των Βαυαρών. Το πρώτο και µεγαλύτερο κτίριο της Καποδιστριακής περιόδου είναι καθαρό δείγµα έντεχνης αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για το ορφανοτροφείο του οποίου η µελέτη και κατασκευή ανατέθηκε στο Θεόδωρο Βαλλιάνο, απόφοιτο της Στρατιωτικής Ακαδηµίας της Πετρούπολης. Η αυστηρή συµµετρία της κάτοψης, η απλότητα και η σαφήνεια στην οργάνωση της, δηλώνει σχεδιασµό από στρατιωτικό µηχανικό. Την ίδια συµµετρία, αυστηρότητα και λιτότητα χαρακτηρίζει και τις όψεις, όπου διακρίνει κανείς, τυπικά στοιχεία του κλασικισµού. Εικ.4:Αίγινα. Άποψη του κεντρικού θυρώµατος του Ορφανοτροφείου µε το υπερκείµενο ελλειπτικό φεγγίτη και την επιγραφή του ανωφλίου. Σελ 6 η

8 Εικ.5: Τµήµα της κυρίας όψης του ορφανοτροφείου. Σειρά παραθύρων µε εναλλαγή της αρχιτεκτονικής του πλαισίου και της στέψης. Οι µορφές αν και κλασικού ύφους, ανάγονται µε σαφήνεια στην πρωιµότερη ιταλική παράδοση. Το ορφανοτροφείο χρησίµευε επίσης ως είδος σχολείου για µεγάλο αριθµό εργατών. Πάνω από ανειδίκευτοι εργάτες απασχολήθηκαν για την κατασκευή του, και εκτός από τους ειδικευµένους τεχνίτες, δούλεψαν εκεί µάστορες, κτίστες, µαραγκοί και πολλές άλλες ειδικότητες. Σιγά σιγά λοιπόν προχωράµε στην ανοικοδόµηση των πόλεων, µε πρώτο φυσικά το Ναύπλιο που έχει εγκατασταθεί η κυβέρνηση και ο κυβερνήτης. Νέες οικοδοµές κτίζονται σε απλό νεοκλασικό ρυθµό, ενώ παράλληλα παλαιότερα κτίρια που είχαν κτιστεί κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας επισκευάζονται και κοσµούνται µε ποίκιλα νεοκλασικά στοιχεία, γείσα, αετώµατα κ.α, διατηρώντας όµως τα µαρµάρινα ενετικά θυρώµατα. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα οι οικίες Κολιοπούλου και Καλλέργη, το παλαιό ηµαρχείο στον µεγάλο δρόµο. Το γείσο µε το αναγεννώµενο από τις στάχτες του φοίνικα στις γωνίες, τα κιγκλιδώµατα στους εξώστες, η διαµόρφωση των ανοιγµάτων του ορόφου, είναι όλα στοιχεία ενός πρώιµου νεοκλασικισµού, ενώ αντίθετα, το βαρύ µαρµάρινο πλαίσιο της εισόδου στην πλάγια όψη µαρτυρεί την ενετική προέλευση των κτιρίων. Σελ 7 η

9 Εικ.6: Η ιστορική οικία Κολιοπούλου. Κατά την Καποδιστριακή περίοδο, στο προϋπάρχον κτίριο ενετικής περιόδου, προστέθηκε ο τρίτος όροφος, µε το χαρακτηριστικό «Φοίνικα» στην γωνία του γείσου. Εικ.7: Το οικοδόµηµα της Σχολής των Ευελπίδων. Η αυστηρές γραµµές εντάσσονται στο πνεύµα της οικονοµίας και του ορθολογισµού. Εικ.8: Μεγάλο οικοδόµηµα ενετικής περιόδου. Κατά την Καποδιστρική εποχή εµπλουτίστηκε µε πρώιµα νεοκλασικά στοιχεία. Εικ.9: Το ενετικό θύρωµα του παλιού ηµαρχείου. Λιτή αναγεννησιακή πλαισίωση, µε την προσθήκη του Καποδιστριακού θυρεού στην στέψη. Σελ 8 η

10 ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. Η ανοικοδόµηση της Αθήνας αρχίζει από το καλοκαίρι του Οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Schaubert αναλαµβάνουν την υποχρέωση αυτή, και σ αυτούς θα πρέπει να αποδοθούν τα πρώτα πρώιµα νεοκλασικού ρυθµού κτίρια που κτίστηκαν στην πόλη. Οι δύο νεαροί αρχιτέκτονες σχεδιάζουν τη νέα πρωτεύουσα σαν µια νεοκλασική κηπούπολη, σύµφωνα µε τις πολεοδοµικές αρχές που επικρατούν για τις πόλεις του πρώιµου 19ου αιώνα: ένα ορθογώνιο ισοσκελές τρίγωνο µε το ανάκτορο στην κορυφή της ορθής γωνίας και τρεις βασικούς άξονες λεωφόρους να ξεκινούν ακτινωτά απ αυτήν. Με επιδεξιότητα συνδυάζουν τους βασικούς αυτούς άξονες µε τις παλιές αρχέγονες κατευθύνσεις και διασυνδέσεις, λαµβάνοντας υπόψη τις οπτικές φυγές, τη γαιοµορφολογία, τον υπάρχοντα οικισµό. Σε κατάλογο των οικιών που βρίσκονται στην Αθήνα και µπορούν να τεθούν στην διάθεση της κυβέρνησης και των υπαλλήλων της του 1834 αναφέρονται µόλις 73 κτίρια. Τα περισσότερα διέθεταν δύο ή τρία δωµάτια. Ήταν απλά διώροφα κτίρια µε αυλές, κήπους, πηγάδια, µυρωδικά και µικρά δέντρα, σκεπαστά χαγιάτια, ισόγεια, δωµάτια µε σοφά, που ανέβαινε κανείς µε µικρή σκάλα, έτσι που να δηµιουργεί από κάτω υπόγειο και δάπεδο πατωµένο µε σανίδια. Στον ίδιο κατάλογο αναφέρονται και ελάχιστα µεγαλύτερα σπίτια, των δώδεκα και δεκαέξι δωµατίων. Πρόκειται κυρίως για τα καινούργια µεγάλα σπίτια, τα χτισµένα σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Εικ.10: Σχέδιο της οικίας Βλαχούτζη, επί της οδού Πειραιώς. Εµφανής η σύµµετρη τριµερής διάταξη που επέβαλε ο ορθολογικός σχεδιασµός ήδη από την πρώτη φάση του κλασικισµού. Εκτός από την αρχική κάτοψη, διακρίνεται η προτεινόµενη προσθήκη για τη λειτουργία του οικήµατος ως «Σχολή των Τεχνών». Εικ.11: Οικία Βλαχούτζη σήµερα. Σελ 9 η

11 Έτσι, έως την αρχή της δεκαετίας του 1830, τα οικοδοµήµατα αυτά δεν διέθεταν την πολυτέλεια να εκφρασθούν µέσα από ένα ανώτερο αισθητικό πρότυπο, το οποίο να προβάλλει ένα διακεκριµένο ιδεολογικό περιεχόµενο. Αντίθετα, ήταν οικοδοµήµατα απλά, ώστε η µορφή τους να αποδίδει ένα τόνο «ευταξίας» µέσα από κάποιους πρωταρχικούς κανόνες σύνθεσης. Το ύφος τους, διακριτικό και αξιόπιστο, ήταν απολύτως συµβατό µε τη λειτουργικότητας τους. Στην καλύτερη περίπτωση η αισθητική τους είχε µια χροιά «κλασικίζουσα», όµως στην πραγµατικότητα ο ρυθµός τους απηχούσε την πιο λιτή απόδοση των πρότυπων της ιταλικής και γαλλικής µεταροµαντικής σχολής. Εικ.12: Οικία. Σούτσου στην γωνία των οδών Πανεπιστηµίου και Κοραή. Από τα πρώτα οικοδοµήµατα σύµφωνα µε τις γραµµές του νέου σχεδίου. ιώροφο µε τονισµένη την οριζόντια διάρθρωση των στοιχείων του. Εικ.13: Ανηφορικό δροµάκι της Πλάκας προς το µετόχι του Πανάγιου Τάφου. Ενδεικτική η γραφική ατµόσφαιρα του οικιστικού συνόλου. Εικ.14: Οικία Παπαρηγοπούλο, στην οδό Κυδαθηναίων. Υπεροχή των αδιάσπαστων επιφανειών έναντι του «γραµµικού» διακόσµου. Εικ.15: Ξενοδοχείο Αίολος δίπλα στην Ρωµαϊκή Αγορά. Σελ 10 η

12 Η Ε ΡΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΕΙΟΤΗΤΑΣ. Το γεγονός ότι ακριβώς την περίοδο που το ιδεώδες του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού κυριαρχεί στους λαούς της Ευρώπης και της Αµερικής, ξεκινά και η Ελληνική Επανάσταση, κάτι βέβαια όχι άσχετο µε το τότε γενικότερο ιδεολογικό κλίµα, σκορπίζει στην παγκόσµια κοινή γνώµη ενθουσιασµό και συγκίνηση. Το όραµα της αναβίωσης των αρχαίων κλασσικών προτύπων τείνει να πραγµατοποιηθεί. Μετά την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας, η πόλη µετατρέπεται σε τόπο προσκυνήµατος αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών που επιζητούν, δίπλα στα αθάνατα ερείπια των κλασικών χρόνων, να αφήσουν το δικό του στίγµα. Έτσι ένα ρεύµα αρχιτεκτονικό, που γεννήθηκε στην δύση υπό την επίδραση της λιτότητας, του µέτρου και της αρµονίας της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, επιστρέφει ξανά στην χώρα που το κυοφόρησε. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς, πως αυτό ενσωµατώνεται και αφοµοιώνεται από την ελληνική κοινωνία και ζωή. Το πρώτο ιδιαίτερα σηµαντικό έργο που ανατίθεται σε ξένο αρχιτέκτονα είναι φυσικά τα Ανάκτορα του Όθωνα. Πρώτος ο Klenze, ακολουθώντας το γενικότερο πνεύµα µετατροπής του σχεδίου πόλεως των Κλεάνθη και Schaubrt, µετατόπισε την θέση των Ανακτόρων από τον συµµετρικό άξονα Βορρά Νότου, στην έκκεντρη προς δυσµάς θέση, δηλαδή προς τον Κεραµεικό. Μάλιστα προσχεδίασε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συγκρότηµα αρχαιοπρεπών κτιρίων µέσα σε κήπους και σε ακανόνιστους σχηµατισµούς, αποδεικνύοντας την ροµαντική του διάθεση, αλλά και σωστή γνώση για την συνθετική νοοτροπία των αρχαίων Ελλήνων. Συγχρόνως, προτάθηκε και µια τολµηρή µελέτη του µεγάλου Schinkel για ένα ανάκτορο πάνω στην Ακρόπολη, ενταγµένο στα κλασικά µνηµεία. Το σχέδιο, αν και προφανώς µη εφαρµόσιµο, ήταν απαράµιλλο σε συνθετική δεξιοτεχνία, υπόδειγµα καλλιτεχνικής ευαισθησίας και οµορφιάς (Εικ.16). Όµως ο Λουδοβίκος, που επισκέφθηκε την Αθήνα τον επόµενο χρόνο, αποφάσισε, σύµφωνα µε την γνώµη των συµβούλων του και ιδιαίτερα του αρχιτέκτονα Friedrich von Gaertner που τον συνόδευε, να αναθέσει τελικά τη µελέτη και εκτέλεση των Ανακτόρων σε αυτόν τον τελευταίο. Έτσι, συµφωνά µε την πρόταση του Gaertner το κτίριο τοποθετήθηκε στο ανατολικό άκρο της Ερµού, πρόκειται για το σηµερινό µέγαρο της Βουλής των Ελλήνων, ενώ δηµιουργήθηκε µπροστά του η πλατεία Συντάγµατος καθώς και ο άξονας της λεωφόρου Αµαλίας απέναντι από την οδό Σταδίου, σε σχέδιο του στρατιωτικού µηχανικού Hoch (Εικ.17). Σελ 11 η

13 Εικ.16: Σχέδιο για το Ανάκτορο στην Ακρόπολη. Εικ.17: Τα Ανάκτορα του Όθωνα στο διαµορφούµενο τότε τοπίο. Στο πρώτο πλάνο, οι περίπου σύγχρονοι των ανακτόρων, βασιλικοί στύλοι. Τα ανάκτορα υπήρξαν το πρώτο έργο µνηµειακής κλίµακας στην νέα πρωτεύουσα και εισήγαγαν το ύφος του επίσηµου κλασικισµού στην αρχιτεκτονική της. Εξίσου σηµαντικό είναι ότι κατά την κατασκευή τους αποτέλεσαν πραγµατικό σχολείο εκµάθησης των δόκιµων οικοδοµικών τεχνών για τους Έλληνες µαστόρους. Ειδικά οι µαρµαρογλύπτες για πρώτη φορά, ύστερα από πολλούς αιώνες, λάξευσαν ξανά τα αρχαία κοµµάτια στην αυθεντική µορφή τους, καθώς φυσικά και τους ολόσωµους κίονες και τους ρυθµολογηµένους θριγκούς στα αρχαιοπρεπή προστώα του οικοδοµήµατος. Το ολοκληρωµένο µνηµείο δέσποζε µε το στιβαρό ορθογωνικό όγκο του στο παρθένο τοπίο, ανάµεσα στην παλιά πόλη και τον Λυκαβηττό. Ο Gaertner, ακολουθώντας προφανώς και τις οδηγίες του Λουδοβίκου, του προσέδωσε την επιβλητική ηρεµία και την µορφολογική αυτάρκεια µιας µεγάλης κλασικιστικής σύνθεσης. Στα επίπεδα αναπτύγµατα των τοίχων µε τα απλά παράθυρα τονίζεται µε σαφήνεια η έννοια της οριζοντιότητας. Το Σελ 12 η

14 µεσαίο σώµα της δυτικής όψης, προεξέχει ελαφρά και τονίζεται στο ισόγειο µε ολοµάρµαρο δωρικό προστώο, ενώ φέρει στη στέψη του επιβλητικό κλασικό αέτωµα. Τα γείσα κοσµήθηκαν µε πυκνή σειρά ακροκεράµων, λαξευµένων επίσης στο πεντελικό µάρµαρο. Εξάλλου για το σκοπό επαναλειτούργησαν τα ιστορικά λατοµεία της Πεντέλης. Εικ.18: Τα ανάκτορα του Όθωνα στο ήδη συγκροτηµένο αστικό περιβάλλον, προς το τέλος της Οθωµανικής περιόδου. Εικ.19: Τα Ανάκτορα του Όθωνα, η σηµερινή Βουλή των Ελλήνων, κτισµένα το Ένα µνηµειώδες έργο αναφοράς για την µεταγενέστερη εξέλιξη του αθηναϊκού κλασικισµού, ενταγµένο στο µέτρο της αισθητικής και κατασκευαστικής αντίληψης της εποχής του για τα σηµαντικά δηµόσια οικοδοµήµατα. Σελ 13 η

15 Σε αντίθεση προς την λιτή εµφάνιση του εξωτερικού, ο εσωτερικός χώρος του αρχιτεκτονήµατος λαµπρύνονταν µε σπουδαίες πολύχρωµες τοιχογραφίες και οροφογραφίες, κλασικής, ποµπηϊανής και αναγεννησιακής έµπνευσης. υστυχώς, το µέγιστο µέρος που χάθηκε κατά τη µεγάλη πυρκαγιά του 1909, ενώ µετά από είκοσι περίπου χρόνια επακολούθησε δραστική αναµόρφωση όλου του πυρήνα του οικοδοµήµατος για την νέα του χρήση ως κοινοβούλιο. Η λιτότητα σ αυτή την φάση του αστικού κλασικισµού δεν ήταν φυσικά απότοκος κάποιας συνθετικής «ατολµίας» ή «εσωστρέφεια», αλλά αποτέλεσµα των αυτούσιων γενεσιουργών αρχών του, και της ιδεολογίας του. Όµως η προσωπικότητα του αρχιτέκτονα έπαιζε και αυτή κυρίαρχο ρόλο, ως προς τον τρόπο αποδοχής και αφοµοίωσης αυτών των αρχών. Έτσι, στο λίγο µεταγενέστερο αρχοντικό του Αµβρ. Ράλλη, που κτίζεται από τον Κλεάνθη, πρόβαλλε µια πιο πλούσια απόδοση του ρυθµού: η όψη αρθρωνόταν σε πλάγιες πτέρυγες και κεντρικό προεξέχον στοιχείο που τονιζόταν µε κλασικό αέτωµα. Το µεγάλο µπαλκόνι του ορόφου µε το έξοχο µεταλλικό του κιγκλίδωµα, οι παραστάδες µε τα κορινθιάζοντα επίκρανά τους, τα λαξευτά περιθώρια των ανοιγµάτων και ο εµπλουτισµός της ζώνης της στέψης µε ιδιότυπο κεραµοπλαστικό διάκοσµο, όλα αυτά πρόσφεραν µιαν απαράµιλλη εκφραστικότητα και ίσως µια διάθεση περισσότερο ροµαντική, που έτεινε να υπερβεί την καθιερωµένη πειθάρχηση στο κλασικό κανόνα. Πράγµατι ο Κλεάνθης ανήκε σε εκείνος τους αρχιτέκτονες της Οθωνικής περιόδου που έδειχναν να προσανατολίζονται προς ένα είδος συνθετικής ελευθερίας και ωριµότητας, ικανό να τους αποδεσµεύσει από τα δεδοµένα όρια της κλασικιστικής «σχολής» του Μοναχού. Όµως, οι συνθήκες της ελεγχόµενης από τους Γερµανούς διοίκηση δεν του επέτρεψαν να αναλάβει σηµαντικά δηµόσια οικοδοµήµατα. Έτσι αν και υπέβαλε σχετική πρόταση, έχασε την σπουδαία ευκαιρία να κτίσει το Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, ενώ παρόµοια τύχη είχε και η µελέτη του για το µέγαρο του σηµερινού Πανεπιστηµίου, το οποίο τελικά πραγµατοποίησε µε σχέδια του ο Chr. Hasen. Το Πανεπιστήµιο άρχισε να κτίζεται το 1839 και ολοκληρώθηκε το 1864, αφού ξεπεράστηκαν µύριες δυσκολίες, κυρίως οικονοµικές. Πολλοί ήταν οι ευεργέτες που χρηµατοδότησαν το έργο, µεταξύ τους ο ίδιος ο Όθων, που το στήριξε µε το προσωπικό του ταµείο. Σελ 14 η

16 Εικ.20: Σχέδιο εγκάρσιας τοµής στο κτίριο του Πανεπιστηµίου. Είναι εµφανής η διάταξη των πλάγιων αυλών και της περιµετρικής στοάς που στηρίζεται σε απλούς πεσσούς. Εικ.21: Το Πανεπιστήµιο. Κτίριο υποδειγµατικό, όχι µόνο για τον εµπνευσµένο χειρισµό του ρυθµού, αλλά και για την λειτουργική οργάνωση των χώρων. Εικ.22: Το κεντρικό ιωνικό πρόστυλο του Πανεπιστηµίου,µε την έγχρωµη ζωφόρο στον τοίχο του βάθους, πάνω από την κύρια είσοδο. Σελ 15 η

17 Αν τα ανάκτορα απέδωσαν, µε την στιβαρή εµφάνισή τους, την έκφραση της επισηµότητας, της επιβλητικής ηρεµίας και της αξιοπιστίας, δηλαδή ουσιώδη γνωρίσµατα της «στέγης του ηγεµόνα», το Πανεπιστήµιο, µε την ανθρώπινη κλίµακα του, την κοµψή κλασική γραµµή του, την ανάλαφρη πλαστική και χρωµατική επεξεργασία του, πρόβαλε την κυριαρχία της άφθαρτης πνευµατικότητας και της καλλιεργηµένης, µέσα από την ελεύθερη αστική συνείδηση, αισθητικής. Ο Chr. Hansen τόνισε την είσοδο προς την δυτική όψη του κτιρίου µε ιωνικό δικιόνιο πρότυπο, διαπλασµένο στις απαράµιλλες αναλογίες του ρυθµού των προπυλαίων της Ακρόπολης. Εφάρµοσε στις πλάγιες πτέρυγες της πρόσοψης στοές, των οποίων οι τοίχοι του βάθους κοσµήθηκαν από το ζωγράφο Karl Rahl µε φαρδιά πολύχρωµη ζωφόρο, που παριστάνει την αναγέννηση των Επιστηµών. Η ήρεµη οριζοντιότητα της δυτικής όψης εισόδου αποκρύπτει σχεδόν το γεγονός ότι το οικοδόµηµα είναι στην πραγµατικότητα διώροφο. Έτσι ο προθάλαµος εισόδου εσωτερικά περιλαµβάνει µαρµάρινο κλιµακοστάσιο που οδηγεί στην υπερυψωµένη κεντρική αίθουσα τελετών, κοσµηµένη µε έξοχη οροφογραφία, ενώ στους υπόλοιπους χώρους διατάσσονται οι αίθουσες διδασκαλίας και τα γραφεία του ιδρύµατος. Όταν ο Chr. Hansen αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα, µετά τη συνταγµατική µεταρρύθµιση του 1843, την αποπεράτωση του έργου ανέλαβε ο Λύσ. Καυταντζόγλου, Αλ. Γεωργαντάς, Αν. Θεοφιλάς, και άλλοι µηχανικοί, ενώ η χρηµατοδότηση ανανεώθηκε µε την υποστήριξη του οµογενούς ηµ. Μπερναρδάκη. Το ολοκληρωµένο µνηµειακό έργο ήταν, και παραµένει, το κατεξοχήν «αθηναϊκό» αρχιτεκτόνηµα. Η εικόνα του, ενταγµένη µε αισθητική αυτάρκεια στο αστικό τοπίο, ενσάρκωσε, όχι την επιβάλλουσα, αλλά τη συναισθηµατική χροιά της µνηµειακότητας. Με αυτή του την ιδιότητα το ενστερνίστηκαν οι Αθηναίοι και σίγουρα αποτέλεσε το πρότυπο που σφράγισε το αστικό κλασικισµό της νεοσύστατης πρωτεύουσας καθ όλη την επόµενη περίοδο, έως τα τέλη του 19ου αιώνα. Για τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου ( ), αριστούχο απόφοιτο της Ακαδηµίας San Luca της Ρώµης, οφείλει κανείς να παραδεχτεί ότι εκπροσωπούσε, ανάµεσα στους Έλληνες αρχιτέκτονες των µέσων του 19ου αιώνα, µια κατεξοχήν «ακαδηµαική» δηµιουργική προσωπικότητα. Φυσικά, το έργο του επικεντρώνεται στην οικοδοµούµενη Αθήνα. Ως διευθυντής του νεοσύστατου Πολυτεχνείου, από το 1843 έως το 1862, δεν µπορεί παρά να µετέδωσε τις πλατιές αρχιτεκτονικές του γνώσεις σε πολλούς µαθητές του, ορισµένοι από τους οποίους είναι φυσικό να εργάστηκαν και σε άλλα αστικά κέντρα της «Παλιάς Ελλάδας». Πάντως, παρά την πλούσια εξωτερίκευσή του, µέσα από Σελ 16 η

18 άφθονα θεωρητικά κείµενα και σχεδιαστικές προτάσεις, για αρχιτεκτονικά, πολεοδοµικά και γενικότερα αισθητικά ζητήµατα, µόνο από τα κτίρια του µπορεί κανείς να συναγάγει κάποια συµπεράσµατα για τις βασικές ρυθµολογικές πεποιθήσεις του. Ανάµεσα σε αυτά συγκαταλέγεται το µέγαρο του «Αρσάκειου» στην οδό Πανεπιστηµίου, σταθµός στη σταδιοδροµία του ως αρχιτέκτονα, διότι τον έφερε σε σκληρότατο ανταγωνισµό µε τον Κλεάνθη, του οποίου το σχέδιο απορρίφθηκε. Τα γνωστά, άφθονα προσχέδια του Καυταντζόγλου για το Αρσάκειο, προδίδουν ίσως συνθετική αµηχανία και ενίοτε περιέχουν κάποια µορφολογικά παράδοξα. Το τελικό αποτέλεσµα όµως εντυπωσιάζει µε την σαφήνεια της διάπλασής του και τη ρυθµολογική πληρότητα των λεπτοµερειών του. Ο απογυµνωµένος από περριτά στολίδια «κλασικός» χαρακτήρας του οικοδοµήµατος αποδίδει µιαν ιδιάζουσα αυστηρότητα, η οποία όµως µετριάζεται στην όψη της κυρίας εισόδου, καθώς αυτή υποχωρεί έντονα ανάµεσα στις προέχουσες πλάγιες πτέρυγες. Η ζώνη του ορόφου διασπάτε ευχάριστα µε σειρά από κοµψούς ιωνικούς ηµικίονες. Στο βάθος της εσωτερικής αυλής του συγκροτήµατος υπήρχε και ο ιδιόρρυθµης κάτοψης ναός του ιδρύµατος, που δυστυχώς εξαφανίστηκε κατά τις δραστικές επεµβάσεις του επόµενου αιώνα, ενώ στο εσωτερικό όλες οι επιφάνειες ήταν καλυµµένες από εξαιρετικής καλλιτεχνικής στάθµης «κοσµηµατογραφίες». Για την Αθήνα του 19ου αιώνα, το Αρσάκειο σηµάδεψε µε αναντίρρητη επιτυχία τη σχέση ισορροπίας ανάµεσα στο κλασικό ύφος και το επίσηµο χαρακτήρα ενός δηµόσιου αστικού κτιρίου (Εικ. 23). Είναι αλήθεια ότι η δηµιουργία µιας µεγάλης αρχιτεκτονικής σύνθεσης που να αναδεικνύει, διαµέσου της πιστής αναφοράς της στα αρχαία πρότυπα, ένα κατεξοχήν «µνηµειακό ολοκλήρωµα» µε ιδεολογική ακτινοβολία, αποτέλεσε όραµα για τους αρχιτέκτονες του νεοελληνικού κλασικισµού. Μια τέτοια σύνθεση θα αναλάµβανε ένα είδος µεταφυσικού ρόλου στην επικοινωνία µε το άµεσο πολιτισµικό περιβάλλον και όφειλε επιτέλους να πραγµατωθεί στην αντικειµενικής της παρουσία. Το πρώτο ουσιαστικό βήµα προς αυτή την κατεύθυνση είχε γίνει ήδη µε το αρχιτεκτόνηµα του Πανεπιστηµίου, όµως δύο δηµιουργήµατα επισφράγισαν µε την κορυφαία αισθητική οντότητα τους αυτό το όραµα: το κτιριακό σύνολο που στέγασε το Μετσόβιο Πολυτεχνείο και η αρχιτεκτονική σύνθεση της Ακαδηµίας. Έργο του Καυταντζόγλου το και του Τh. Hansen το δεύτερο, παρά το διαφοροποιηµένο µορφολογικό τους χαρακτήρα, ξεπέρασαν µε την ποιοτική τους παρουσία τον ερµητικό κόσµο της Σελ 17 η

19 αναγεννώµενης Αθήνας, για να πολιτογραφηθούν, σε ισότιµη στάθµη, ανάµεσα στα σπουδαιότερα επιτεύγµατα του ευρωπαϊκού κλασικισµού. Εικ.23: Το κεντρικό τµήµα του Αρσάκειου. Σε αντιπαράθεση µε την ιωνική διάπλαση του ορόφου, τονίζεται εύστοχα η µνηµειακή είσοδος µε το ζεύγος των δωρικών κιόνων που την πλαισιώνει. Στη στέψη του αετώµατος, µικρή µαρµάρινη κεφαλή της Αθηνάς, έργο γλύπτη Λεωνίδα ρόση. Αν και τα δύο µνηµειακά κτίρια ολοκληρώθηκαν την επόµενη περίοδο, δηλαδή επί της βασιλείας Γεωργίου Α, θα πρέπει να παρατηρήσουµε ότι το µεν Πολυτεχνείο είναι ένα σύνθετο συγκρότηµα κτιρίων που εκφράζει τις πρωϊµότερες και στοιχειακές συνιστώσες του αρχιτεκτονικού ακαδηµαϊσµού, ενώ η Ακαδηµία ανήκει σε ένα επόµενο στάδιο, της περισσότερο «µορφοκρατικής» αντίληψης, που διακρίνει τον όψιµο ιστορισµό. Με το συγκρότηµα του Πολυτεχνείου ο Καυταντζόγλου πρόσφερε στο αθηναϊκό κλασικισµό την πρώτη µεγάλης κλίµακας αρχιτεκτονική σύνθεση µέσα σε ένα ευρύχωρο περιβάλλον, οργανωµένη αυστηρά στον άξονα συµµετρίας. Οι πτέρυγες των δύο όµοιων ισόγειων οικοδοµηµάτων, προς την κύρια εισόδου της Οδού Πατησίων, υποδέχονται τον Σελ 18 η

20 εισερχόµενο στον προαύλιο χώρο µε τις ήρεµες δωρικές στοές των όψεων τους. Η λευκότητα των ραδινών κιόνων µε το άψογα ρυθµολογηµένο θριγκό τους, προβάλλει πάνω στο σκουρόχρωµο ερυθρωπό φόντο των τοίχων των στοών. Εικ.24: Το κεντρικό κτίριο «Αβέρωφ» του Ενθικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, κορυφαίο έργο του Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Η ηµικυκλική διαµόρφωση της πίσω πλευράς του κεντρικού κτιρίου, προβάλλει τολµηρά την αµιγή στερεοµετρική αντίληψη των ογκοπλαστικών συνθέσεων στην εποχή του κλασικισµού. Εικ.25:Η µεσηµβρινή κόγχη του ναού της Αγίας Ειρήνης. Όπως και στο κεντρικό κτίριο «Αβέρωφ» του Ενθικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ο αρχιτέκτονας διέπλασε µε καθαρούς αλληλοτεµνόµενους όγκους, την τρίκογχη τρουλαία εκκλησία της Οδού Αιόλου. Σελ 19 η

21 Στο βάθος, ορθώνεται επιβλητικό το διώροφο κεντρικό κτίριο, το µαρµάρινο κλιµακοστάσιο του οποίου οδηγεί στο υπερυψωµένο τετρακιόνιο ιωνικό πρόπυλο, διαµορφωµένο κατά το πρότυπο του Ερεχθείου. Το εσωτερικό του, που περιλαµβάνει τις µεγάλες αίθουσες διδασκαλίας, αναπτύσσεται γύρω από ένα φιλόξενο, τετράγωνο αίθριο, µε περιµετρική στοά. Έτσι η σύνθεση αποδίδει συνολικά µια «κλασική» µεγαλοπρέπεια, προσδιορίζοντας τον ιδεολογικό της προορισµό, ενώ συγχρόνως εντάσσεται µε επιτυχία στη λειτουργική της αποστολή, µέσα στις συνθήκες του αθηναϊκού ιστορικού τοπίου και τις ιδιαιτερότητες του αττικού κλίµατος. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ. Ο Πειραιάς, το πρώτο λιµάνι της χώρας, ήταν το 1834 σχεδόν έρηµος. Το 1830 δεν υπάρχουν εκεί παρά δύο µικροί οικισµοί, ο ένας µε τέσσερα σπίτια και τέσσερα αλώνια και ο δεύτερος µε τέσσερα σπίτια και δύο αλώνια. Η ανάπτυξη της πρωτεύουσας απαιτεί την ταυτόχρονη ανάπτυξη του Πειραιά. Έτσι αποφασίζετε να κατοικηθεί η περιοχή που έχει εγκαταλειφθεί επί αιώνες. Οι Κλεάνθης και Schaubert αναλαµβάνουν τη µελέτη του πολεοδοµικού σχεδίου σε έναν εντελώς ελεύθερο χώρο. Όπως στην Αθήνα, διακρίνεται και εδώ µε σαφήνεια η χάραξη ενός τριγώνου, οξυκόρυφου αυτή τη φορά, µε διχοτόµο την οδό από την Αθήνα, που καταλήγει στο λιµένα του Κανθάρου. Οµοιόθετα µε τις δύο ίσες πλευρές αναπτύσσεται ένα ορθογώνιο σύστηµα αξόνων µε παράλληλους και κάθετους δρόµους. Ενώ αρχικά η αρχιτεκτονική και η πολεοδοµία του Πειραιά σχετίζονται µε εκείνες τις Αθήνας, σταδιακά αρχίζει να διαφαίνεται κάποια απόκλιση, όσον αφορά τον αστικό χαρακτήρα των δύο γειτονικών πόλεων, απόκλιση που θα γίνει περισσότερο ευδιάκριτη από τα µέσα του αιώνα και µετά. Ως προς αυτό το φαινόµενο, δεν πρέπει κανείς να παραβλέπει δύο ουσιαστικούς συστατικούς παράγοντες. Πρώτο, την ίδια την κοινωνία των εποικιστών του Πειραιά, οι οποίοι κατάγονταν ως επί τον πλείστον από τις προοδευτικές οµάδες του νησιωτικού πληθυσµού της Ελλάδας και οι οποίοι, στο νέο τόπο εγκατάστασης τους, προώθησαν τον δικό τους δυναµισµό και καλλιέργησαν τα δικά τους ήθη και τις δικές τους αισθητικές ιδιαιτερότητες. εύτερο, την ανεξαρτησία που γρήγορα απέκτησε η τοπική αυτοδιοίκηση της πόλης, ουδέποτε η Αθήνα µπόρεσε να αξιοποιήσει. Έτσι, µπόρεσε να παραχθεί ουσιαστικό έργο ως προς την διαµόρφωση του χώρου και την ανοικοδόµηση. Άλλωστε, ο δήµος του Πειραιά είχε καλύτερες ευκαιρίες πρόσβασης σε Σελ 20 η

22 κοινόχρηστη γη και ένα αξιόλογο οικονοµικό υπόβαθρο, που το συντηρούσαν οι δυναµικές παραγωγικές του δοµές καθώς και µια αξιόλογη οµάδα τοπικών ευεργετών. Ακόµα διέθετε σπουδαία τεχνική οργάνωση, µε ικανούς µηχανικούς και αρχιτέκτονες στις υπηρεσίες του. Η ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. Στην Αθήνα ο κλασικισµός είχε φτάσει στην ακµή του περί το 1870, τότε ήταν η εποχή της ανοικοδόµησης ή αποπεράτωσης των πιο σηµαντικών δηµόσιων κτιρίων. Εκείνο πάντως που πρέπει να υπογραµµίσουµε είναι ότι η έννοια της «ακµής», όσον αφορά τον αθηναϊκό κλασικισµό, δεν συµπίπτει µε την αµιγή απόδοση του ρυθµικού συστήµατος στο πνεύµα της µορφολογικής πειθάρχησης του στα αρχαία πρότυπα. Αντίθετα, η αυστηρότητα των µορφών µεταλλάσσεται σταδιακά, και µέσα από τις τοπικές παραµέτρους, σε ένα πιο προσαρµοστικό και γόνιµο καλλιτεχνικό σύνολο. Ήδη, κατά τη δεκαετία , η υπόσταση του «κλασικού ύφους» φαίνεται να µετριάζεται, τουλάχιστον ως προς το δογµατικό στοιχείο της, για να µετουσιώσει προς ένα περισσότερο εύπλαστο και εκφραστικό περιεχόµενο. ΗΜΟΣΙΑ ΜΕΓΑΡΑ. Ανάµεσα στα µνηµειακά οικοδοµήµατα της Αθήνας που είχαν προηγηθεί, δηλαδή τα Ανάκτορα, το Πανεπιστήµιο, το Αστεροσκοπείο, το Αρσάκειο, καθώς και το Πολυτεχνείο, η Ακαδηµία ήταν εκείνη που πρόβαλλε µε την µεγαλύτερη έµφαση τόσο την απόλυτη ελευθερία στην αισθητική ογκοπλαστική σύλληψη όσο και την ολοκληρωτική ταύτιση µε την κλασική ρυθµολογία, σε ένα ενιαίο και αυθύπαρκτο αποτέλεσµα. Το λαµπρό ολοµάρµαρο µέγαρο αποτέλεσε το επιστέγασµα των προσδοκιών ανθρώπων του πνεύµατος που είχαν συλλάβει την ιδέα να ιδρυθεί ένα «Πρυτανείο» των Γραµµάτων ήδη από τα µέσα της δεκαετίας του Ο Σίµων Σίνας, µε την χορηγία του Έλληνα πρεσβευτή στην Βιέννης, Κ.Σχινά, προχώρησε στην ανέγερση του κτιρίου και την συµπλήρωσή του µε τον απαραίτητο πλαστικό διάκοσµο. Το τελευταίο ανέλαβε ο καθηγητής της γλυπτικής της σχολής καλών τεχνών, Λεωνίδας ρόσης, ενώ την εργολαβία καταρχάς ο Β.Treiber και στην συνέχεια, όσο αφορά τις µαρµάρινες εργασίες ο Ν. Κουµέλης (Εικ:26,27,28,29,30). Σελ 21 η

23 Ο Ηansen συνέθεσε τη συµµετρική τριµερή διάταξη των πτερύγων του κτιρίου σε µιαν αρµονική, συγχρόνως όµως και δυναµική, ενότητα των όγκων. Για να κερδίσει αισθητικό ύφος στις χαµηλές πλάγιες πτέρυγες, τις έδρασε σε στιβαρό βάθρο που περιβάλλει όλο το συγκρότηµα. Έτσι ο µεσόδοµος κέρδισε την κλίµακα και την ανάταση του στη µορφή ενός αµφιπρόστυλου ιωνικού ναού. Ο ανός αρχιτέκτονας απέδωσε στο πεντελικό µάρµαρο, µε καταπληκτική ακρίβεια, τις µειώσεις, τις εντάσεις των κορµών και τον κιόνων και τις υπόλοιπες ρυθµολογικές λεπτοµέρειες των κιονοκράνων και του θριγκού στη εξάστυλη πρόσοψη της κεντρικής πτέρυγας, έχοντας υπόδειγµα του την ανατολική στοά του Ερεχθείου. Ο νεωτερισµός είναι εδώ ότι ο Hansen δεν προσέγγισε µόνον πλαστικά, αλλά αποµιµήθηκε και χρωµατικά το πρότυπό του. Παρά το γεγονός ότι η περίφηµη «πολυχρωµία» των αρχαίων είχε ανακαλυφθεί σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν, ελάχιστοι αρχιτέκτονες είχαν έως τότε αποφασίσει να την εντάξουν στις κλασικιστικές τους συνθέσεις. Τα χρώµατα του διακόσµου ζωντάνεψαν τις ταινίες της ζωφόρου, τα µέτωπα των γείσων, τις σίµες και τα κύµατα της στέψης. Με συνθετική τόλµη ύψωσε δύο υπερµεγέθεις ελεύθερους ιωνικούς κίονες στα εκατέρωθεν του µεσαίου προπύλου προαύλια, πάνω στους οποίους ο ρόσης τοποθέτησε τα αγάλµατα των δύο τέκτων του ία: της Αθηνάς, θεάς της σοφίας, και του Απόλλωνα, θεού του φωτός και της αρµονίας. Ο µεγάλος καλλιτέχνης του ελληνικού κλασικισµού φιλοτέχνησε επίσης το µεσαίο εναέτιο σύµπλεγµα της «Γέννησης της Αθηνάς», µιας από τις οµορφότερες πλαστικές συνθέσεις σε µνηµειακό κτίριο του 19ου αιώνα. Τα γλυπτά των µικρότερων αετωµάτων των πτερύγων της Ακαδηµίας εφαρµόστηκαν στο υλικό της λευκής ψηµένης αργίλου. Ο ρόσης φιλοτέχνησε επίσης τον ανδριάντα του ευεργέτη Σίνα, καθώς και τα προπλάσµατα των καθιστών αγαλµάτων του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, στο κεντρικό προαύλιο του µεγάρου. Εικ.26: Το άγαλµα της Αθηνάς και του Απόλλωνα κατά την τοποθέτηση τους στα προπύλαια της Ακαδηµίας το Σελ 22 η

24 Εικ.27: Το κεντρικό ιωνικό πρόπυλο της Ακαδηµίας. Κορυφαία αρχιτεκτονική σύνθεση του Th. Hansen, κατά το υπόδειγµα της ανατολικής προστάσεως του Ερεχθείου. Εικ.28: Το άγαλµα της Αθηνάς. Άψογη εκτέλεση στο µάρµαρο της µορφής της θεάς. Εικ.29: Φατνωµατική οροφή στην Ακαδηµία. Πλήρης εφαρµογή της αρχαίας πολυχρωµίας σε νεοτερικό µνηµείο. Σελ 23 η

25 Εικ.30: Κίονες του κεντρικού προπύλου της Ακαδηµίας. Εντυπωσιακή η πιστή απόδοση της κλασικής ρυθµολογίας στο πεντελικό µάρµαρο. Στο εσωτερικό της Ακαδηµίας εφαρµόστηκε για τους τοίχους του µεγάλου προθαλάµου η τέχνη του στιλβωµένου κονιάµατος, που απέδωσε την υφή του µαρµάρου σε ροδαλή απόχρωση. Τέλος, για την τοιχογράφηση της αίθουσας των συνεδριάσεων τοποθετήθηκαν στις τέσσερις πλευρές της οκτώ υπερµεγέθεις ζωγραφικοί πίνακες που αναπαρίσταναν, µε ακαδηµαϊκή νοοτροπία, τον µυθολογικό κύκλο του Προµηθέα. Με την ολοκλήρωση του, το µέγαρο της Ακαδηµίας προξένησε το γενικό θαυµασµό και επέσυρε ενθουσιώδεις κριτικές Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Ο ίδιος ο Hansen την θεώρησε ως το καλύτερο έργο του. Πραγµατικά, αν και υστερούσε ως προς την επιβλητικότητα του µεγέθους του από αντίστοιχα µέγαρα της Ευρώπης, το αρχιτεκτόνηµα της Ακαδηµίας αποτέλεσε εντούτοις κορυφαίο δείγµα της µορφολογίας του κλασικισµού στον τρόπο της εφαρµογής του. Ο δηµιουργός του κατάφερε να εισδύσει µε εξαιρετική δεξιότητα στο πνεύµα και τη λεπτότητα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Το µέγαρο της Ακαδηµίας καθώς και τα δύο άλλα κτίρια της «τριλογίας» δεν συγκρίνονται σε διαστάσεις µε τα αντίστοιχα δηµόσια κτίρια των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, όπως το Κοινοβούλιο της Βιέννης. Η σύγκριση αυτή όµως όχι µόνο δεν τα µειώνει, αλλά αντίθετα τα τοποθετεί σε µια κλίµακα πολύ πιο κοντινή στον άνθρωπο, στο Σελ 24 η

26 µέγεθος της ελληνικής πρωτεύουσας, αλλά κυρίως στα κλασικά πρότυπα. Και σίγουρα η γειτνίαση µε τα αρχαία µνηµεία δρούσε καταλυτικά στο έργο των αρχιτεκτόνων. Τα αρχιτεκτονικά µέλη αποτυπώνονται µε κάθε λεπτοµέρεια και στην συνέχεια η συγκεκριµένη πλέον µορφή τους µεταφέρεται µε πιστότητα στα νεότερα κτίρια. Το αποτέλεσµα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο επιτυχηµένο, παραµένει ωστόσο σε µια κλίµακα µικρότερη και, κυρίως, πιο «εύµετρη» από τα αντίστοιχα παραδείγµατα του ευρωπαϊκού νεοκλασικισµού, που αντλούν τα πρότυπα τους κυρίως από την ρωµαϊκή και την αναγεννησιακή περίοδο και είναι κατά συνέπεια περισσότερο ποµπώδη και βαριά. Μη την Ακαδηµία πραγµατοποιηµένη πλέον στην µεσηµβρινή πλευρά του Πανεπιστήµιο, η πολεοδοµική ενότητα της «τριλογίας» άρχισε να συµπληρώνεται όπως ακριβώς είχε φανταστεί ο εµπνευστής της. Το τρίτο γήπεδο στα βόρεια του Πανεπιστηµίου προορίζονταν, ήδη από το 1853, για την ανέγερση του καταστήµατος του Αρχαιολογικού Μουσείου. Η θέση είχε θεωρηθεί η καταλληλότερη, αρκετά κοντά στην Πνύκα, την Ακρόπολη, το Θησείο και τον Άρειο Πάγο, έτσι ώστε οι περιηγητές, αφού επισκεφθούν τα αρχαία µνηµεία, στη συνέχεια να επισκέπτονται το µουσείο. Τελικά το Αρχαιολογικό Μουσείο θεµελιώθηκε το 1866 στο γήπεδο της οδού Πατησίων, ενώ ο χώρος δίπλα στο Πανεπιστήµιο παραχωρήθηκε οριστικά για την ανέγερση της βιβλιοθήκης. Αυτή η ελευθερία της ένταξης της αρχιτεκτονικής στο πολεοδοµικό περιβάλλον ήταν τυπική για τον κλασικισµό του 19ου αιώνα, ο οποίος, σε αντίθεση µε προγενέστερες περιόδους, δεν δεσµευόταν σε µια προσχεδιασµένη αλληλεξάρτηση κτιρίων και χώρων, στο πνεύµα µιας ενιαίας µορφολογικής σύνθεσης. Η αντίληψη αυτή κυριαρχεί στην συγκεκριµένη κτιριακή ενότητα της οδού Πανεπιστηµίου, και είναι γεγονός ότι δεν επαναλήφθηκε, τουλάχιστον µε την ίδια καθαρότητα σχεδιασµού, σε άλλα σηµεία του πολεοδοµικού ιστού της Αθήνας. Ανάλογο ενδιαφέρον παρουσιάζει εντούτοις και το κλασικιστικό σύνολο της οδού Πατησίων, που είχε αρχίσει να διαµορφώνεται περί το 1870 µε τη σταδιακή ανέγερση των δύο γειτονικών συγκροτηµάτων, του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του Αρχαιολογικού Μουσείου. Αυτά τα πολιτιστικά ιδρύµατα, µαζί µε τα αντίστοιχα της «τριλογίας», πλαισίωσαν µια σηµαντική συνοικία της Αθήνας, έτσι ώστε αυτή να κατοικείται κατεξοχήν από καθηγητές, φοιτητές και διανοούµενους, από εκείνη την εποχή έως και της µέρες µας. Την περίοδο του Γεωργίου Α εντάθηκαν οι προσπάθειες της δηµοτικής αρχής να αναπτυχθεί η φύτευση, παρά τις δυσκολίες στην ύδρευση της πόλης. Η ανακάλυψη και η ανοικοδόµηση της αρχαίας δεξαµενής στους πρόποδες του Λυκαβηττού στις αρχές της Σελ 25 η

27 δεκαετίας του 1870 µπορεί να µην έλυσε αλλά βελτίωσε σηµαντικά την ύδρευση της πρωτεύουσας και συνέβαλε στην δηµιουργία νέων χώρων πρασίνου. Το τεχνικό πράσινο ανέδειξε επιπλέον για τους Αθηναίους µια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικόνα του µνηµειακού κλασικισµού που εντάσσεται στο αστικό τοπίο. Ακόµη περισσότερο, η έντεχνη φύτευση γύρω από τα δηµόσια κτίρια έγινε θεσµός, και µάλιστα χαρακτηριστικός των πόλεων της επαρχίας, όπου µάλιστα οι κοινόχρηστες εκτάσεις δεν ήταν τόσο δυσεύρετες όσο στην Αθήνα. Πάντως, η πρωτεύουσα απέκτησε αναµφίβολα την υποδειγµατική ένταξη της µνηµειακής της αρχιτεκτονικής µέσα σε ένα πραγµατικά ειδυλλιακό περιβάλλον όταν, το 1886, ξεκίνησε η δενδροφύτευση εκτάσεων γύρω από το Ζάππειο. Απαλλοτριωµένες ήδη από το 1869, µεταµορφώθηκαν, µετά από λίγα χρόνια σε σπουδαίο τεχνικό τοπίο µε παραδειγµατική συγκρότηση, ρυθµική και διακοσµητική. Και σήµερα αντιλαµβάνεται κανείς τη θεαµατική διαρρύθµιση του κήπου αυτού, εκτός του ότι αναδεικνύει τι κτίριο του Ζαππείου, ανοίγει διαµέσου της Ακρόπολης και του Αρδηττού προς τον ορίζοντα του Σαρωνικού. Εικ.31: Ο κήπος µπροστά από το Ζάππειο πρόσφερε στους Αθηναίους ένα συνδυασµό ήρεµου τεχνητού τοπίου και ευχάριστων διαδροµών προς το Ιλισσό, ενώ επέτρεπε την ελεύθερη θέα προς το Ολύµπειο και το Στάδιο. Σελ 26 η

28 ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ. Ακµαίο δηµιούργηµα των προοδευτικών και ανερχόµενων κοινωνικών τάξεων της πρωτεύουσας είναι, πάνω απ όλα, το χαρακτηριστικό αθηναϊκό σπίτι του κλασικισµού. Γύρω στα , έχει πλέον διαµορφωθεί σε µια αρχιτεκτονική οντότητα πλήρως προσαρµοσµένης στις συνθήκες της αστικής ζωής κατά την πρώτη περίοδο του Γεωργίου Α και αποκτά πιο λειτουργική και όχι απόλυτα δεσµευόµενη από τη συµµετρία κάτοψη. ιώροφα ή και τριώροφα σπίτια περιλαµβάνουν πλέον οροφοδιαµερίσµατα µε ανεξάρτητα κλιµακοστάσια. Οι αυλές και οι οργανικοί ηµιυπαίθριοι χώροι συρρικνώνονται, και από την αστική εικόνα αρχίζουν να εξαφανίζονται οι πρασιές και οι ιδιωτικοί κήποι, ειδικά σε πυκνοκατοικηµένες συνοικίες, όπως το Μεταξουργείο και η Νεάπολη. Στο Μεταξουργείο σώζεται ακόµη ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σπίτια αυτής της ακµαίας περιόδου της αστικής αρχιτεκτονικής. Είναι η «πολυκατοικία» Ι. Κουτσουγιάννη, κτισµένη λίγο πριν το 1870, από τον Π. Κάλκο στην γωνία των οδών Αγησιλάου και εληγιώργη (Εικ.32). Στην κύρια τριώροφη πρόσοψης της προς τη εληγιώργη, προβάλλει ένα κεντρικό στοιχείο ρυθµολογηµένο µε παραστάτες στον άνω όροφο, που επιστέφεται µε κλασικό αέτωµα. Το µεγάλο µεσαίο µπαλκόνι του ορόφου, και τα δύο µικρότερα στο κατώτερο επίπεδο, τοποθετηµένα στους πλαϊνούς άξονες, µε τις µαρµάρινες πλάκες και τα γλυπτά φουρούσια τους, προσδίδουν πλαστικότητα στην συµµετρική σύνθεση του συνόλου. Οι κορωνίδες µεταξύ των ορόφων, τα ρυθµολογηµένα γείσα στη στέψη, τα κορινθιακά επίκρανα των παραστάδων και τα ακροκέραµα της στέγης, υπογραµµίζουν µε ευαισθησία τον πειθαρχηµένο στις κλασικές µορφές σχεδιασµό, εκφράζοντας τη µνηµειακότητα και την αξιοπιστία της αρχιτεκτονικής, εντούτοις χωρίς υπερβολές και επιτήδευση. Το µορφολογικό σύστηµα εδώ έχει αποκτήσει τους αυτοτελείς του κανόνες: απλή, οριζόντια επισήµανση των ορόφων, έτσι ώστε οι µεν κατώτερες ζώνες να είναι πιο απλές, ενώ στην ανώτερη να διαπλάθεται, συνήθως µε επίπεδες παραστάδες και υπερκείµενο θρίγκο, ο ρυθµός. Επιπλέον, οι ταινίες, τα γείσα, τα κυµάτια στα πλαίσια των ανοιγµάτων, όλος γενικά ο διάκοσµος, διαµορφώνεται µε πιστή εφαρµογή των πρότυπων κλασικών κατατοµών, και µάλιστα, όχι λαξευτός, αλλά µε τη χρήση ειδικού εργαλείου πάνω στα εξωτερικά κονιάµατα. Το µάρµαρο θα το συναντήσει κανείς κατά κανόνα στα µπαλκόνια µε τα αριστουργηµατικά φουρούσια, ενίοτε στα περιθώρια των εξώθυρων, και ασφαλώς στη βάση του κτιρίου, που κατά κανόνα συµπίπτει µε την εξέχουσα από την στάθµη του πεζοδροµίου, ζώνη του ηµιυπόγειου. Θα πρέπει δε κανείς να σηµειώσει εδώ Σελ 27 η

29 ότι η κατεργασία του µαρµάρου βρίσκονταν την εποχή αυτή σε πολύ υψηλό επίπεδο. Μια σειρά εργαστήρια µε εξαιρετικούς τεχνίτες αλλά και γλύπτες αναλαµβάνουν να φέρουν σε πέρας τις «µαρµάρινες εργολαβίες» (Εικ.33-37). Εικ.32: Η «πολυκατοικία» Ι. Κουτσογιάννη στην γωνία των οδών εληγιώργη και Αγησιλάου, έργο του Π. Κάλκου. Από τα σηµαντικότερα δείγµατα του ακµαίου αθηναϊκού κλασικισµού, στην αρµονική σύνθεση του συνόλου και την απόδοση των ρυθµολογικών λεπτοµερειών. Εικ.33: Ο τύπος του µαρµάρινου φουρουσίου που είχε την µεγαλύτερη διάδοση στον αστικό κλασικισµό. Σελ 28 η

30 Εικ.34: Όψιµες µορφές µαρµάρινου φουρουσιού και µεταλλικού κιγκλιδώµατος. Εικ.35: Τύπος φουρουσιού µε την µεγαλύτερη διάδοση. Εικ.36: Μικρός Εξώστης µε ρυθµολογηµένη πλαισίωση του ανοίγµατος και κοµψό κιγκλίδωµα από ελατό σίδηρο. Εικ.37: Σύνθετη αρχιτεκτονική πλαισίωση εξώθυρας. Το άνοιγµα της καθώς και ο υπερκείµενος φεγγίτης, εντάσσονται ως ρυθµολογηµένη ενότητα στην συνολική σύνθεση της όψης. Σελ 29 η

31 Είναι αλήθεια ότι η καλλιτεχνική παραγωγή που συνόδευε την οικοδόµηση, ακόµη και των πιο απλών αστικών σπιτιών, ήταν εκείνη την εποχή µια αυτόνοµη κατάσταση, ένα είδος υποχρέωσης που υπαγορεύονταν από την αυτοσυνειδησία των χρηστών αυτών των κατοικιών, και όχι από κάποια επιβεβληµένη πρακτική αναγκαιότητα. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπήρχε ένα είδος «ιεράρχησης» των καλλιτεχνικών ποιοτήτων. Φυσικά, οι αρχοντικές κατοικίες ξεχώριζαν για το πλούσιο διάκοσµο τους, για τα ακριβά υλικά εφαρµογής, και επιπλέον για τις ανέσεις του εσωτερικού τους. Όµως και τα απλούστερα σπίτια ήταν σε όλες τους τις λειτουργίες άψογα µορφολογηµένα, τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική τους συγκρότηση: εξώθυρες µε ξυλόγλυπτα φύλλα οδηγούσαν σε κοµψά ξύλινα κλιµακοστάσια, ξεχωριστά για κάθε οροφοδιαµέρισµα. Η λειτουργική αυτή αυτοτέλεια ήταν µια ιδιαιτερότητα της αθηναϊκής ιδιωτικής αρχιτεκτονικής που αξίζει να υπογραµµιστεί. Οι προθάλαµοι έβγαζαν προς τα δωµάτια κάθε διαµερίσµατος. Εκείνα που έβλεπαν προς τον δρόµο χρησίµευαν για την υποδοχή των ξένων και επικοινωνούσαν µεταξύ τους µε µεγάλες πολύφυλλες πόρτες. Και το κυριότερο: οι επιφάνειες τον τοίχων και των ταβανιών δεν ήταν απλώς υδροχρωµατισµένες, αλλά καλύπτονταν µε έγχρωµες διακοσµήσεις. Σχεδόν σε κάθε αστικό σπίτι υπήρχαν σπουδαίες για την ποιότητα της εφαρµογής τους οροφογραφίες. Τα θέµατα τους ήταν κλασικά, ποµπηϊανά, αναγεννησιακά και µανιεριστικά, δουλεµένα από εξειδικευµένους καλλιτέχνες, αρκετοί από τους οποίους ήταν ιταλικής καταγωγής. Στην περιοχή τής Οµόνοιας, αλλά προς τα λεγόµενα «Χαυτεία», στην οδό Σταδίου, σώζεται ακόµη το Μέγαρο Ευγενίδη, του οποίου η όψη στο µεγάλο ανάπτυγµά της προδίδει κάποιες εκλεκτικιστικές τάσεις, αποδιδόµενες στο Γάλλο αρχιτέκτονα Ε. Troump, που είχε κτίσει το κτήριο της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής, καθώς και το Στρατοδικείο, στην γωνία Ακαδηµίας και Κριεζώτου. Σ αυτόν αποδίδεται η σύνθεση του Μεγάρου Μιλτιάδη Νεργεπόντη, στην γωνία Αµαλίας και Όθωνος, που λειτούργησε ως ανάκτορο για το διάδοχο Κωνσταντίνο, καθώς και η µνηµειακή πρόσοψη της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, στην πλατεία του ηµαρχείου. Στην απέναντι πλευρά της οδού Σταδίου, λίγο πριν από την πλατεία Κλαυθµώνος βρίσκονταν το αρχοντικό Κ. Καραπάνου, κτισµένου από τον διάσηµο αρχιτέκτονα της Όπερας του Παρισιού στο ύψος του γαλλικού νεοµπαρόκ. Σελ 30 η

32 Εικ.38: Το κτίριο του Στρατοδικείου. Είναι χαρακτηριστικές οι µορφολογικές αποκλίσεις της όψης από τον κατεστηµένο κλασικισµό. Εικ.39: Μέγαρο Νεγρεπόντη στην οδό Αµαλίας. Το άνοιγµα µεταξύ των πτερύγων του συγκροτήµατος έκλεινε µε κοµψή τοξοστοιχία τοσκανικού ρυθµού. Σελ 31 η

33 Εικ.40: Το κεντρικό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας µε το ανάπτυγµα του προς την πλατεία ηµαρχείου. Ήρεµη και επιβλητική σύνθεση στο πνεύµα του κλασικισµού, η οποία όµως στο σύνολο της αποδίδει µιαν ιδιάζουσα αισθητική ψυχρότητα. Εικ.41: Η µνηµειακή αρχιτεκτονική πλαισίωση της κυρίας εισόδου της Εθνικής Τράπεζας. Στο ύψος της οδού Πανεπιστηµίου, διαγωνίως απέναντι από το κτίριο του Οφθαλµιατρείου, διασώζεται το µέγαρο του Ιταλού επιχειρηµατία G.B.Serpieri. Κτισµένο περί το 1875 από τον Α. Θεοφιλά, είναι ρυθµολογηµένο στην κλασική παράδοση, όµως µε παρεµβολή στοιχείων του ιταλικού µανιερισµού, ιδίως στο εσωτερικό του διάκοσµο. Αν και αυτού του είδους οι στυλιστικές µεταπτώσεις σπανίζουν, θα πρέπει ωστόσο να αναφερθεί µια από τις διακεκριµένες αντιπαραθέσεις ως προς το «κλασικό» πνεύµα, αυτή την αρχιτεκτονική νεογοτθικών όψεων της οικίας Ι. Ν. Σαριπόλου, στην γωνία των οδών Πατησίων και Χαλκοκονδύλη. Σελ 32 η

34 Εικ.42: Το Μέγαρο Σερπιέρη στην οδό Πανεπιστηµίου, απέναντι από το Ορφανοτροφείο. Παρατηρούµε τον ανορθόδοξο συνδυασµό της κυρίαρχης νεοκλασικής ρυθµολογίας της όψης µε το ύφος του ιταλικού µανιερισµού σε ένα δευτερεύον τµήµα της. Εικ.43: Το Μέγαρο Σαριπόλου στην οδό Πατησίων συνιστούσε µε τη νεογοτθική του όψη την πιο γνωστή εκτροπή της αθηναϊκής αστικής αρχιτεκτονικής από το κυρίαρχο πνεύµα του «κλασικου» κανόνα. Εικ.44: Άποψη του εξώστη του κεντρικού προθαλάµου του αρχοντικού Βεργώτη, µε ξύλινο διάκοσµο στο ύφος του όψιµου γοτθικού ρυθµού. Σε αντίθεση, το κτίριο εξωτερικά ακολουθούσε την τυπική διαµόρφωση του αθηναϊκού κλασικισµού. Σελ 33 η

35 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΕ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ. Παρότι το 1912 ο Εµ.Κριεζής, σε άρθρο του στο περιοδικό Αρχιµήδης, θεωρεί ότι παρόµοια κτίρια στέκουν ξένα προς την τοποθεσία και θα παραµείνουν ξένα όχι µόνο προς το περιβάλλον, αλλά προς το παιδί, που έχει την τάση να συγκρίνει µε τις απλές ντόπιες µορφές και σχήµατα, τα σχολεία αυτά όχι µόνο αγαπήθηκαν, αλλά και θεωρήθηκαν πρότυπα προς µίµηση σε πολλές υπόδουλες περιοχές της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Λέσβου κ.α. Ταυτόχρονα, όπως ήταν φυσικό, επηρέασαν την τοπική αρχιτεκτονική εισάγοντας κλασικά στοιχεία. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι όπου υπάρχει παρόµοιο εκπαιδευτικό κτίριο, εξακολουθεί ακόµη και σήµερα να χρησιµοποιείται είτε ως σχολείο είτε ως πνευµατικό κέντρο ή εκθεσιακός χώρος της περιοχής. Εικ.45: Σχέδιο για το ιδακτήριο Σκαλοχωρίου Λέσβου. Εικ.46: Γυµνάσιο Αλεξανδρούπολης. Παρόµοια επίδραση είχαν τα κτίρια των τοπικών αρχών, διοικητήρια, δηµαρχεία, δικαστικά µέγαρα κ.τ.λ, καθώς και τα υποκαταστήµατα των τραπεζών που ιδρύονταν σε κάθε πόλη της βόρειας Ελλάδας αλλά και στις πρωτεύουσες των µεγάλων νησιών αµέσως µετά την απελευθέρωση τους. Άλλωστε οι τράπεζες ήταν εκείνες που συµβόλιζαν, µε τον πειστικότερο τρόπο, την τοπική οικονοµική ευρωστία. Ειδικότερα η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, κατά τη δεκαετία του 1930, ιδρύουν σειρά υποκαταστήµατα, σχεδιασµένα στην πλειονότητά τους από την Τεχνική Υπηρεσία της Αθήνας. Κτίρια σύγχρονα, πολλές φορές από οπλισµένο σκυρόδεµα, αποτελούν αντιπροσωπευτικές εκφράσεις του ακαδηµαϊσµού της εποχής. Σε αυτά εύκολα διακρίνει κανείς όλα τα γνωρίσµατα ενός νεότερου κλασικισµού, έτσι όπως εµφανίζεται την ίδια περίοδο στον ευρωπαϊκό αλλά και τον σοβιετικό χώρο. Πρόκειται για µια παραλλαγή του κλασικισµού, που πραγµατοποιείται Σελ 34 η

36 κατά κύριο λόγο από τους φορείς των ολοκληρωτικών καθεστώτων: επιστροφή στις δωρικές κολώνες, τα αετώµατα, τη συµµετρία, τις στιβαρές και άκαµπτες µορφές. Ευτυχώς για την Ελλάδα, η κλίµακα των κτιρίων της είναι τέτοια που δεν φθάνουν ποτέ στο προκλητικό ύφος των «φασιστικών» προτύπων τους, παρότι κάποιες φορές το πλησιάζουν επικίνδυνα. Εικ.47: Το µέγαρο της Εθνικής Τράπεζας σε µια µάλλον ανορθόδοξη σύνθεση ρυθµολογικών συστηµάτων της κλασικής παράδοσης. Για άλλη µια φορά, η αρχαία Ελλάδα επιστρατεύεται για να τονίσει την ελληνικότητα, ιδιαίτερα στις νεοαπελευθερωµένες επαρχίες. Κοντά στα δηµόσια κτίρια κτίζεται και ένας αριθµός, όψιµων νεοκλασικών ιδιωτικών κτιρίων, όπου συχνά τα παραδοσιακά δοµικά υλικά αντικαθίστανται από τα νεότερα, ιδιαίτερα στον φέροντα οργανισµό, που είναι τώρα από µπετόν. Οι νέες πόλεις αποκτούν µε την σειρά τους ένα κάποιο αρχαΐζον, µάλλον επιφανειακό, ύφος. Είναι όµως πλέον αρκετά αργά. Τα κτίρια αυτά παραµένουν στην ουσία µεµονωµένα παραδείγµατα που σηµατοδοτούν την εποχή τους, χωρίς να έχουν την δύναµη να επεκτείνουν την επίδρασή τους στο ευρύτερο περιβάλλον, σε µια καθολικότερη αισθητική αντίληψη για τις τοπικές κοινωνίες. Σελ 35 η

37 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κλείνοντας, θα υποστηρίζαµε ότι στον µετεπαναστατικό ελληνισµό, και µέσα στο πολιτισµικό δυναµισµό ανασυγκροτούµενης κοινωνίας του, ο κλασικισµός πρόσφερε, αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο, έναν αισθητικό ειρµό ή έστω το πιο αξιόπιστο µέσο για την επίτευξη του. Περιείχε, ως µέσο αισθητικής ολοκλήρωσης, τη λογική µετεξέλιξη ενός ιστορικού συγκεράσµατος ιδεολογίας και µορφής. Για το λόγο αυτό, η εφαρµογή του ουδέποτε πρόσφερε πρόσκαιρη ικανοποίηση, µέσα από έναν επίπλαστο διακοσµητικό ρόλο. Ο κλασικισµός στην ελληνική απόδοση του, αν και έφθασε σε ακµή και στην συνέχεια σε οψιµότητα, ποτέ δεν παρουσίασε µια κατεξοχήν «φθίνουσα» εικόνα: µέσα του διατηρούσε πάντα ζωντανό το συστατικό της µνήµης, και ίσως γι αυτό θα το αποκαλούσαµε, στην δεδοµένη έστω τοπικότητα του, τον τελευταίο «ιστορικό ρυθµό» της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Σελ 36 η

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΑΛΛΑΓΗ ΧΡΗΣΗΣ Σελ 37 η

39 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΤΙΡΙΟΥ. Η επιλογή του κτιρίου έγινε αρχικά βάση της τοποθεσίας του. Όπως είχαµε αναφέρει και στον πρόλογο το νεοκλασικό µε το οποίο έχουµε ασχοληθεί βρίσκεται στην περιοχή του Συντάγµατος. Ο χάρτης που παρατίθεται παρακάτω θα µας δώσει µια πλήρη άποψη της περιοχής και την ακριβή τοποθεσία του κτιρίου. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι η τοποθεσία του οικοπέδου καθώς και η µεγάλη έκταση του κτιρίου ευνοούν στην αλλαγή χρήσης. Το µέρος είναι κατάλληλο για χώρους ψυχαγωγίας γιατί αφενός η περιοχή υστερεί σ αυτόν τον τοµέα, και αφετέρου είναι πρόσβασιµη από το µετρώ και κατ επέκταση το τρένο, το τραµ και πολλές αστικές συγκοινωνίες. ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ & ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΑΛΛΑΓΗΣ. Το κτίριο µας είναι ιδιαίτερα ιδιόµορφο για τα σηµερινά δεδοµένα, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα αυθεντικό κτίριο της νεοκλασικής εποχής. Πέρα από την εξωτερική και εσωτερική του διακόσµηση, µε τα µαρµάρινα φουρούσια και τα µεταλλικά κιγκλιδώµατα (Εικ.48), τους κίονες στα άκρα τον µπαλκονιών (Εικ.49), τα περίτεχνα ακροκέραµα(εικ.50), τις επιβλητικές πόρτες και την εντυπωσιακή οροφογραφία στο εσωτερικό διάδροµο πάνω από την µαρµάρινη σκάλα(εικ.51-52), µε µια προσεκτική Σελ 38 η