Εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολεία

Transcript

1 EURONET 50/50 max Εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολεία Εκπαιδευτικό υλικό (E-Pack) για τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών 1

2 EURONET 50/50 max Εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολεία Εκπαιδευτικό υλικό (E-Pack) για τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 2

3 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Παρουσίαση... 6 Η μεθοδολογία του προγράμματος 50/50 στα σχολεία Βήματα εφαρμογής Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Προτεινόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα - Εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολεία Πρώτη φάση: Εισαγωγή: γνώσεις και ευαισθητοποίηση Δεύτερη φάση: Η ενέργεια στο σχολείο μας - Ενεργειακή Περιήγηση Τρίτη φάση: Αποτελέσματα και ανάληψη δράσης για εξοικονόμηση ενέργειας Παράρτημα Ι Φύλλα Εργασίας για την 1 η φάση Φύλλο εργασίας 1 «COP 21: Σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή» Φύλλο εργασίας 2 «Τα αέρια του θερμοκηπίου και η προέλευσή τους» Φύλλα Εργασίας για τη 2 η φάση Φύλλο εργασίας 3 «Ενεργειακή περιήγηση κτιρίου» Φύλλο εργασίας 4 «Ενεργειακή περιήγηση: Εξωτερικός φωτισμός» Φύλλο εργασίας 5 «Ενεργειακή περιήγηση: Σύστημα θέρμανσης χώρων» Φύλλο εργασίας 6 «Ενεργειακή περιήγηση: Ψύξη» Φύλλο εργασίας 7 «Ενεργειακή περιήγηση: Ζεστό νερό χρήσης» Φύλλο εργασίας 8 «Ενεργειακή περιήγηση: Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος» Φύλλο εργασίας 9 «Ενεργειακό προφίλ χώρων σχολείου» Φύλλα Εργασίας για την 3 η φάση Φύλλο εργασίας 10 «Αυτοκόλλητες ετικέτες» Κατάλογος με θέματα για ομιλίες Παράρτημα ΙΙ Βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό «Επιπτώσεις από καύση ορυκτών καυσίμων» Βοηθητικό ενημερωτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό για την ενέργεια

5 5

6 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Παρουσίαση του προγράμματος EURONET 50/50 MAX Το έγγραφο που έχετε στα χέρια σας είναι το εκπαιδευτικό υλικό που σας δόθηκε από τους συνεργαζόμενους φορείς και οργανισμούς του προγράμματος EURONET 50/50 max. Το EURONET 50/50 max βασίζεται στο πρόγραμμα EURONET 50/50, το οποίο τέθηκε σε εφαρμογή σε εννέα χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) κατά την περίοδο Το πρόγραμμα EURONET 50/50 κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Βιώσιμης Ενέργειας για το 2013 (Sustainable Energy Europe Award 2013) στην κατηγορία «Εκπαίδευση». Το EURONET 50/50 max, που ξεκίνησε το 2012, θέτει πλέον ως στόχο τη διάδοση της μεθοδολογίας 50/50 σε περισσότερες από 500 σχολικές μονάδες και 48 άλλα δημόσια κτίρια σε 13 χώρες της ΕΕ. Τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας που χρησιμοποιούν τη μεθοδολογία 50/50 αποσκοπούν στην εξοικονόμηση ενέργειας, κυρίως μέσω της αλλαγής συμπεριφοράς και της υιοθέτησης νέων καθημερινών συνηθειών από τους χρήστες του κτιρίου, οι οποίοι στην περίπτωση των σχολείων είναι οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί και τα υπόλοιπα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας. Πέρα από την ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας, η εξοικονόμηση ενέργειας και συνεπώς η επιτυχής έκβαση του προγράμματος 50/50, ενισχύονται από την εφαρμογή μέτρων που απαιτούν μικρή δαπάνη, αλλά βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση του κτιρίου και περιορίζουν τη σπατάλη ενέργειας. Η εξοικονόμηση ενέργειας στις σχολικές μονάδες που θα επιτευχθεί μέσα από την εφαρμογή του προγράμματος EURONET 50/50, θα ωφελήσει από τη μια το περιβάλλον και θα συμβάλει στη μείωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και από την άλλη θα ωφελήσει τα ίδια τα σχολεία, αφού ως επιβράβευση θα λάβουν σε χρηματικό ποσό το 50% των ενεργειακών αποταμιεύσεων που θα εξοικονομηθούν στα πλαίσια της εφαρμογής του προγράμματος EURONET 50/50 max. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (E-PACK) Σκοπός του εκπαιδευτικού ενεργειακού υλικού (Ε-Pack) είναι να διευκολύνει την εκτέλεση του εκπαιδευτικού σκέλους του προγράμματος EURONET 50/50 max στο σχολείο σας. Τα στάδια και βήματα εφαρμογής του προγράμματος και ορισμένα φύλλα εργασίας για τους μαθητές καταρτίστηκαν από το Ανεξάρτητο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Θεμάτων (UfU) στο Βερολίνο (Γερμανία) και βασίζονται στην εμπειρία που έχει αποκομίσει το UfU από την επιτυχή εφαρμογή προγραμμάτων 50/50 σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επί 15 και πλέον έτη. Το εκπαιδευτικό υλικό έχει προσαρμοστεί στις συνθήκες της Κύπρου από το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών, συνεργαζόμενος φορέας και φορέας υλοποίησης της δράσης 50/50 στην Κύπρο. Αρκετά φύλλα εργασίας αναπτύχθηκαν από το Ενεργειακό Γραφείο και βασίζονται στην εξαετή εμπειρία του Γραφείου σε θέματα ενεργειακής εκπαίδευσης. Καλή Επιτυχία! 6

7 Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΊΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ EURONET 50/50 max ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ Το Ανεξάρτητο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Θεμάτων (UfU) στο Βερολίνο έχει επίγνωση του γεγονότος ότι η κατάσταση στα σχολεία και τα αναλυτικά προγράμματα διαφέρουν μεταξύ των χωρών των συνεργαζόμενων φορέων του προγράμματος EURONET 50/50 max. Το UfU κατέβαλε επίπονες προσπάθειες για την κατάρτιση ενός εκπαιδευτικού υλικού με δυνατότητα εφαρμογής σε διαφορετικές περιπτώσεις. Η προσαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού στις συνθήκες της Κύπρου έγινε από το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών. Μπορείτε ασφαλώς να προσαρμόσετε το εκπαιδευτικό υλικό στις συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν στο δικό σας σχολείο και συστήνεται να δώσετε ιδιαίτερη βαρύτητα στις ιδέες και τις δραστηριότητες που θα σκεφτούν και θα προτείνουν οι μαθητές σας. Το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών έχει εμπιστοσύνη στη δημιουργικότητα και το δυναμισμό που επιδεικνύουν τα παιδιά και οι έφηβοι, όταν καλούνται να διαμορφώσουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Η επιτυχής έκβαση της δράσης 50/50 σε ένα σχολείο προϋποθέτει θέληση και δυναμισμό τόσο από την πλευρά του σχολείου όσο και από την πλευρά των Σχολικών Εφορειών που πληρώνουν τις δαπάνες που αφορούν στην κατανάλωση ενέργειας. Ένας ή δύο εκπαιδευτικοί του σχολείου πρέπει να αναλάβουν τον ρόλο της «κινητήριας δύναμης» του προγράμματος. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί είναι σκόπιμο να έχουν τη στήριξη του διευθυντή του σχολείου. Επίσης θα έχουν την αμέριστη υποστήριξη του Ενεργειακού Γραφείου Κυπρίων Πολιτών. ΤΑ ΕΝΝΕΑ ΒΑΣΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΗ ΕΚΒΑΣΗ ΕΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 50/50 Τα δύο πρώτα βήματα (βήμα 1 και βήμα 2) της προτεινόμενης μεθοδολογίας είναι προπαρασκευαστικά. Τα βήματα 3 έως 9 εκτελούνται από την τάξη ή τάξεις που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, έχοντας την υποστήριξη του εκπαιδευτικού, ο οποίος ακολουθεί τις δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στο παρόν εκπαιδευτικό υλικό. 1 Δημιουργία της Ενεργειακής Ομάδας Η Ενεργειακή Ομάδα που θα συγκροτηθεί στο σχολείο σας θα αναλάβει το συντονισμό της δράσης 50/50 και πιο συγκεκριμένα: Θα διασφαλίσει ότι θα ακολουθηθούν τα βήματα εφαρμογής της δράσης 50/50. Θα αναλάβει την εφαρμογή των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που προτείνονται στο παρόν εκπαιδευτικό πακέτο. Θα προτείνει επιπρόσθετες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες για εξοικονόμηση ενέργειας. Θα προωθήσει το πρόγραμμα σε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Θα πάρει αποφάσεις σχετικά με την αξιοποίηση του χρηματικού ποσού που θα δοθεί στο σχολείο ως επιβράβευση για την εξοικονόμηση ενέργειας. Η Ενεργειακή Ομάδα είναι σκόπιμο να αποτελείται από εκπροσώπους όλης της σχολικής κοινότητας, αφού η εξοικονόμηση ενέργειας στο σχολείο θα επιτευχθεί στη βάση της συλλογικής προσπάθειας και εμπλοκής όλων: Ο εκπαιδευτικός ή οι εκπαιδευτικοί που έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για το πρόγραμμα Μία σχολική τάξη ή άλλη ενδιαφερόμενη ομάδα μαθητών Εκπρόσωποι υπόλοιπου προσωπικού του σχολείου (πχ. προσωπικό καθαρισμού κλπ) Εκπρόσωποι Συλλόγου Γονέων Εκπρόσωποι Σχολικής Εφορείας 7

8 2 Αρχική ενεργειακή περιήγηση Η Αρχική Ενεργειακή Περιήγηση πραγματοποιείται από το διευθυντή του σχολείου, τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και έναν εκπρόσωπο της Σχολικής Εφορείας που πληρώνει τις ενεργειακές δαπάνες του σχολείου. Σκοπός της Αρχικής Ενεργειακής Περιήγησης είναι η εκτίμηση της ενεργειακής κατάστασης του σχολικού κτιρίου, η ενημέρωση για τα συστήματα θέρμανσης, ψύξης και φωτισμού, η ενημέρωση για τις δαπάνες που απαιτούνται για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της σχολικής μονάδας και ο προσδιορισμός των πεδίων δράσης για τους μαθητές. Με αυτή τη συνάντηση θα ενισχυθεί επίσης η δέσμευση των πιο πάνω εμπλεκομένων για τη συμμετοχή και την ενεργό δράση τους στο πρόγραμμα. 3 Εμπλουτισμός των γνώσεων των μαθητών που συμμετέχουν στην Ενεργειακή Ομάδα και ευαισθητοποίηση σε θέματα ενέργειας Η εφαρμογή της δράσης 50/50 ξεκινά με προκαταρκτικές δραστηριότητες με τους μαθητές που θα συμμετάσχουν στην Ενεργειακή Ομάδα, κατά τις οποίες θα παρουσιαστεί η δράση 50/50 και θα εξεταστούν ζητήματα γύρω από την έννοια της ενέργειας και τις χρήσεις της, την κλιματική αλλαγή και τις άλλες επιπτώσεις που προκαλεί η καύση ορυκτών καυσίμων και τα οφέλη που προκύπτουν από την εξοικονόμηση ενέργειας. Το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών θα ενισχύσει την εκπαίδευση σε αυτά τα θέματα με παρουσιάσεις που θα πραγματοποιηθούν για όλους τους μαθητές του σχολείου. 4 Ενεργειακή Περιήγηση από την Ενεργειακή Ομάδα Σκοπός της Ενεργειακής Περιήγησης στο σχολείο είναι οι μαθητές της Ενεργειακής Ομάδας να αποκτήσουν μια πρώτη εικόνα για την ενεργειακή κατάσταση του σχολικού κτιρίου, να εξοικειωθούν με τον τρόπο εισαγωγής της ενέργειας προς τη σχολική μονάδα, να μάθουν για τη χρήση και την κατανάλωση ενέργειας στη σχολική μονάδα και να ανιχνεύσουν πιθανά προβλήματα και ζητήματα που θα διερευνήσουν εις βάθος στο επόμενο στάδιο. Έτσι, διευθετείται μια συνάντηση με τον υπεύθυνο του σχολείου ή και εκπρόσωπο της Σχολικής Εφορείας, οι οποίοι θα συζητήσουν με τους μαθητές για την ενεργειακή κατάσταση της σχολικής μονάδας, θα εξηγήσουν πώς λειτουργεί το σύστημα θέρμανσης, ψύξης και φωτισμού του σχολείου και οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν ερωτήσεις και να λύσουν απορίες. 5 Συλλογή δεδομένων, μετρήσεις και υπολογισμός της κατανάλωσης ενέργειας Οι μαθητές διεξάγουν τη δική τους έρευνα για την κατανάλωση ενέργειας, χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό που τους δόθηκε από το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών. Συλλέγουν τις πληροφορίες για το φωτισμό, τη θερμοκρασία και την κατανάλωση διαφόρων συσκευών και καταγράφουν τα αποτελέσματα στα σχετικά φύλλα εργασίας. 6 Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων Προτάσεις λύσεων Οι μαθητές αξιολογούν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την ενεργειακή περιήγηση και προβαίνουν σε υπολογισμούς ή/και περαιτέρω έρευνα. Επεξεργάζονται προτάσεις για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του σχολείου τους, διερευνούν τρόπους πρόληψης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2) και αποφασίζουν σε ποιους πρέπει να απευθυνθούν τα διάφορα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. 7 Εκστρατεία Ενημέρωσης Η εξοικονόμηση ενέργειας στο σχολείο θα επιτευχθεί μόνο μέσα από συλλογική προσπάθεια και εμπλοκή όλων των χρηστών της σχολικής μονάδας. Έτσι, οι μαθητές αναλαμβάνουν δράσεις για 8

9 ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των υπόλοιπων μαθητών και του εκπαιδευτικού και άλλου προσωπικού του σχολείου για την εξοικονόμηση ενέργειας. 8 Καταγραφή των μέτρων που απαιτούν μικρή επένδυση Παρότι το πρόγραμμα 50/50 εστιάζει στην αλλαγή συμπεριφοράς των μελών της σχολικής κοινότητας, συστήνουμε την εφαρμογή μέτρων που απαιτούν μικρή δαπάνη, αλλά δύνανται να εξοικονομήσουν υψηλό ποσοστό ενέργειας και να ενισχύσουν συνεπώς ακόμη περισσότερο την αποτελεσματικότητα του προγράμματος 50/50. Οι δαπάνες που απαιτούνται για την υλοποίηση των μέτρων αυτών καλύπτονται από την Αρχή που πληρώνει τις ενεργειακές δαπάνες του σχολείου ή, εάν αυτό δεν είναι εφικτό, από χορηγούς. 9 Επικοινωνία και αξιοποίηση των χρημάτων που εξοικονομήθηκαν Μετά το τέλος του προγράμματος θα αξιολογηθεί η προσπάθεια του σχολείου για εξοικονόμηση ενέργειας. Ως επιβράβευση της προσπάθειας αυτής, θα δοθεί στο σχολείο το 50% των εξοικονομούμενων χρημάτων. Η αξιολόγηση του προγράμματος κοινοποιείται σε ολόκληρη την σχολική κοινότητα και η ενεργειακή ομάδα αποφασίζει πώς θα αξιοποιηθούν τα χρήματα που θα δοθούν στο σχολείο. 9

10 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 50/50 ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Φιλοσοφία του εκπαιδευτικού προγράμματος Η προσέγγιση του Ανεξάρτητου Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Θεμάτων (UfU) στο Βερολίνο στο πλαίσιο των προγραμμάτων 50/50 και συνεπώς το εκπαιδευτικό υλικό που ακολουθεί, εστιάζει στην πρακτική προσέγγιση διαφόρων επιστημονικών ζητημάτων, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των συμμετεχόντων μαθητών και στην ανάληψη δράσης εκ μέρους τους. Δίνεται έμφαση στο βιωματικό και ενεργό τρόπο μάθησης και όχι στη διδασκαλία και την παράδοση διαλέξεων από τους εκπαιδευτικούς. Κατά συνέπεια, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συνοδευτικός και επικουρικός στο πλαίσιο της ενεργειακής αποστολής και της αναζήτησης δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας από τους μαθητές. Ενθαρρύνουμε τους μαθητές να καταβάλουν μόνοι τους κάθε δυνατή προσπάθεια και να παρουσιάσουν το έργο τους ενώπιον της υπόλοιπης σχολικής κοινότητας. Κατά την υλοποίηση του προγράμματος ο εκπαιδευτικός είναι καλό να λάβει υπόψη τις υπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες των μαθητών σε θέματα περιβάλλοντος και ενέργειας, ούτως ώστε οι μαθητές να διευκολυνθούν στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων που προτείνονται. Ο εκπαιδευτικός που συμμετέχει στην υλοποίηση του προγράμματος δύναται να αναπτύξει επιπρόσθετες δραστηριότητες. Ωστόσο, είναι σκόπιμο να λαμβάνεται υπόψη ότι το πρόγραμμα 50/50 αφορά μεταξύ άλλων στην ενεργοποίηση των μαθητών και την ανάληψη πρωτοβουλιών εκ μέρους τους, στην εκτέλεση πειραμάτων και εξαγωγή συμπερασμάτων, στη δημιουργική δράση με σκοπό την ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας και στην υιοθέτηση συμπεριφορών που συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας. Σκοπός του εκπαιδευτικού προγράμματος Ο σκοπός του παρόντος εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών όσον αφορά την κατανάλωση και την εξοικονόμηση ενέργειας και η προώθηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας στο σχολείο εκ μέρους των μαθητών. Ειδικοί στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος Αναλυτικά οι στόχοι του εκπαιδευτικού προγράμματος για τους μαθητές είναι: Σε επίπεδο γνώσεων: Να κατανοήσουν βασικές έννοιες που έχουν σχέση με την ενέργεια, όπως μορφές ενέργειας, κλιματική αλλαγή, ενεργειακή ετικέτα, κιλοβατώρα, ανανεώσιμες και μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Να μάθουν για το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου, για την αλλαγή του κλίματος και τις άλλες επιπτώσεις που προκαλεί η χρήση και η καύση ορυκτών καυσίμων. Να συνδέσουν τη χρήση ενέργειας (ηλεκτρισμός, θέρμανση, μεταφορικά μέσα) με την καύση ορυκτών καυσίμων και τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Να μάθουν για την παροχή ενέργειας στο σχολείο και τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης και ψύξης του σχολείου τους. Να αντιληφθούν πού και πώς καταναλώνεται ενέργεια σε ένα κτίριο. Να μάθουν για τους τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας και τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας ενός κτιρίου. Να μάθουν για τις πολιτικές που προωθούνται σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, της βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας και της απεξάρτησης από τον άνθρακα. 10

11 Σε επίπεδο δεξιοτήτων: Να αναπτύξουν δεξιότητες ομαδικότητας και συνεργασίας, παρατήρησης, συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων και πληροφοριών, επίλυσης προβλήματος και αναζήτησης λύσεων για εξοικονόμηση ενέργειας. Να αποκτήσουν δεξιότητες παρουσίασης των αποτελεσμάτων της ενεργειακής τους έρευνας με εποικοδομητικό και κατανοητό τρόπο. Μέσα από τις επαφές τους με τα άλλα μέλη της σχολικής κοινότητας (π.χ. διευθυντή, εκπρόσωπο Σχολικής Εφορείας κ.λπ) να αναπτύξουν δεξιότητες σεβασμού της άποψης του καθενός και της πλειοψηφίας, δεξιότητες διαλόγου, επιχειρηματολογίας και ξεκάθαρης διατύπωσης των θέσεων τους. Να εξοικειωθούν με τα διάφορα όργανα μέτρησης, όπως φωτόμετρο και μετρητή κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Σε επίπεδο στάσεων: Να αναπτύξουν θετικές στάσεις απέναντι στην προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Να αναπτύξουν θετικές στάσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας, τις οποίες να μεταφέρουν και στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Σε επίπεδο συμμετοχής-δράσης: Να αναπτύξουν δράσεις ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας στην εξοικονόμηση ενέργειας. Να διερευνήσουν, να προτείνουν και να προωθήσουν την εφαρμογή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας στο σχολείο. Να καταστούν φορείς θετικής αλλαγής και δράσης στο σχολείο τους, όσον αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας. Σε επίπεδο ευαισθητοποίησης/συνειδητοποίησης: Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της ενέργειας στην καθημερινή μας ζωή. Να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα κατανάλωσης και εξοικονόμησης ενέργειας και υιοθέτησης εναλλακτικών συμπεριφορών και συνηθειών. Να συνειδητοποιήσουν ότι προϋποθέσεις για εξοικονόμηση ενέργειας αποτελούν τόσο ο τρόπος ζωής και οι καθημερινές μας συνήθειες, όσο και η μείωση των απωλειών ενέργειας μέσω εφαρμογής διαφόρων μέτρων στο κτίριο. Να συνειδητοποιήσουν ότι η καύση ορυκτών καυσίμων για κάλυψη των ενεργειακών μας αναγκών έχει επιπτώσεις τόσο σε κοινωνικό όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Διαθεματικότητα του εκπαιδευτικού προγράμματος Η εκτέλεση προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας 50/50 στα σχολεία παρέχει την εξαιρετική δυνατότητα συνδυασμού διδασκαλίας και εκπαίδευσης σε ορισμένα ειδικά θέματα με την απόκτηση πρακτικής εμπειρίας, καθώς και της υιοθέτησης διαθεματικών προσεγγίσεων. Λόγω του ευρωπαϊκού χαρακτήρα του προγράμματος EURONET 50/50 max και των διαφορετικών σχολικών προγραμμάτων, μπορούμε να παραθέσουμε ένα ενδεικτικό μόνο παράδειγμα της ενσωμάτωσης της μεθοδολογίας 50/50 στα σχολικά προγράμματα. 11

12 Ενσωμάτωση στο σχολικό πρόγραμμα για το μάθημα Φυσικής/Επιστημών Βασικά θέματα Φυσικής/Επιστημών Ενέργεια Μετατροπή ενέργειας Μορφές ενέργειας Παροχή ενέργειας Εναλλακτικές πηγές ενέργειας Γνώσεις Φυσικής/Επιστημών Σχεδιασμός, εκτέλεση, τήρηση πρακτικών και αξιολόγηση πειραμάτων Παροχή ενέργειας από την υποδοχή ρεύματος Θέρμανση και μαγειρική Ενέργεια και ισχύς Θερμότητα Ηλεκτρική ενέργεια Υπολογισμός ηλεκτρικής ενέργειας Διαθεματικές προσεγγίσεις Γεωγραφία Παγκόσμια μελλοντικά σενάρια και τρόποι διασφάλισης της βιωσιμότητας σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο - Κλιματική αλλαγή και η επίδραση του ανθρώπου στο κλίμα - Ανεπάρκεια πόρων -Τοπικά και παγκόσμιας κλίμακας ζητήματα Κοινωνικές επιστήμες Η απασχόληση και η σχέση μεταξύ οικονομίας και οικολογίας Προϋπολογισμός και κατανάλωση - η τεχνολογία στην καθημερινή ζωή και η χρήση της - ενέργεια και ενημέρωση σχετικά με τις ηλεκτρικές συσκευές Χημεία Υδρογονάνθρακες καύσιμα και πηγές: άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, βιομάζα ανεπάρκεια πόρων, ηλιακή ενέργεια, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Αέρια του θερμοκηπίου μεθάνιο, υδρογονάνθρακες και υδρατμός, προέλευση και επιπτώσεις, ο κύκλος του CO 2 Μαθηματικά «Εξαγωγή συμπερασμάτων από δεδομένα»: κριτική ανάλυση στατιστικών γραφημάτων, προετοιμασία της παρουσίασης αριθμητικών στοιχείων Πολιτική Αγωγή Διεθνής πολιτική οι επιπτώσεις των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης Ενεργειακή κρίση Εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθραξα Βιολογία Οικολογία και αειφορία Σεβασμός και προστασία βιοφυσικού περιβάλλοντος Αγώνας για προώθηση της αειφορίας της Γης Προτάσεις για μείωση φαινομένου του θερμοκηπίου 12

13 Ανάπτυξη διαθεματικών δεξιοτήτων Ελληνική γλώσσα Σχεδιασμός, χρήση μέσων και υποβολή εκθέσεων Τεχνικές έρευνες Εξοικείωση με την κατανόηση τεχνικών όρων Σύνταξη επιστημονικών/τεχνικών κειμένων Παρουσίαση και πληροφόρηση Συζήτηση-Επιχειρηματολογία Μαθηματικά Χειρισμός προβλημάτων μαθηματικών κειμένων Μεγέθη και μονάδες Συλλογή, ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων Πληροφορική Διασυνδεόμενες δομές πληροφοριών: το διαδίκτυο Διαχείριση και επεξεργασία δεδομένων: πίνακες Τέχνες Σχεδιασμός εικόνων, γελοιογραφιών Σχεδιασμός επικοινωνίας και μέσων Επινόηση, ανάπτυξη και παρουσίαση Διάρκεια και φάσεις υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος Το Ανεξάρτητο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Θεμάτων (UfU) στο Βερολίνο προτείνει την εργασία με μία ολόκληρη σχολική τάξη, που αναλαμβάνει καθήκοντα Ενεργειακής Ομάδας, διότι η προσέγγιση αυτή διευκολύνει την οργάνωση του προγράμματος κατά τη διάρκεια των μαθημάτων διδασκαλίας. Αυτό δε σημαίνει ότι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δε μπορεί να εφαρμοστεί και με τη συμμετοχή περισσότερων σχολικών τάξεων. Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος που έχετε στα χέρια σας προτείνεται να γίνει κατά τη διάρκεια των πρωινών σχολικών ωρών, διότι με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η πρόσβαση στην πραγματική χρήση ενέργειας στο σχολείο και κατά τη συνήθη λειτουργία του σχολικού κτιρίου. Πέραν τούτου, η υπόλοιπη σχολική κοινότητα στρέφει περισσότερο την προσοχή της στο πρόγραμμα, όταν βλέπει την Ενεργειακή Ομάδα να επιτελεί το έργο της. Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι χωρισμένο σε τρεις φάσεις υλοποίησης: Πρώτη φάση: Οι μαθητές μαθαίνουν και ευαισθητοποιούνται μέσα από διάφορες δραστηριότητες για την κατανάλωση και εξοικονόμηση ενέργειας, για τις πηγές ενέργειας και τις επιπτώσεις από την καύση ορυκτών καυσίμων Δεύτερη φάση: Οι μαθητές ξεκινούν την ενεργειακή περιήγηση και συλλογή δεδομένων στο σχολείο τους με σκοπό να εντοπίσουν πεδία εξοικονόμησης ενέργειας Τρίτη φάση: Οι μαθητές υλοποιούν διάφορες δράσεις για ευαισθητοποίηση και εμπλοκή όλης της σχολικής κοινότητας στην προσπάθεια για εξοικονόμηση ενέργειας και προωθούν απλά μέτρα και αλλαγές στο σχολείο, που ενδέχεται να έχουν μικρό κόστος αλλά εξοικονομούν σημαντικό ποσοστό ενέργειας. Η κάθε φάση του προγράμματος χωρίζεται σε συγκεκριμένα στάδια, τα οποία συνοδεύονται από 13

14 αριθμημένα Φύλλα Εργασίας. Τα Φύλλα Εργασίας παρατίθενται στο Παράρτημα Ι. Επιπρόσθετα, στο Παράρτημα ΙΙ παρατίθεται το βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό με τίτλο «Επιπτώσεις από την καύση ορυκτών καυσίμων» (το οποίο θα χρησιμοποιηθεί στην πρώτη φάση του προγράμματος). Οι τρεις φάσεις του εκπαιδευτικού προγράμματος και οι προτεινόμενες δραστηριότητες δεν πρέπει αναγκαστικά να εφαρμοστούν η μία αμέσως μετά την άλλη, αλλά επαφίεται στον εκπαιδευτικό το πώς θα διαχειριστεί τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος εντός του σχολικού έτους. Για παράδειγμα, μπορεί να μεσολαβήσουν μία ή δύο εβδομάδες μεταξύ των φάσεων του προγράμματος. 14

15 ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΔΙΟ 1ΕΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ 50/50 Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Ηλεκτρονικός υπολογιστής Πρόσβαση στο διαδίκτυο Ενημερωτικά φυλλάδια για το πρόγραμμα EURONET 50/50 max Διάρκεια: λεπτά Ο εκπαιδευτικός αναφέρει στους μαθητές ότι το σχολείο τους συμμετέχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Euronet 50/50 max, τους μοιράζει τα ενημερωτικά φυλλάδια για το πρόγραμμα που δόθηκαν από το Ενεργειακό Γραφείο Κυπρίων Πολιτών και εξηγεί εν συντομία το σκοπό του προγράμματος. Δείχνει στους μαθητές εικόνες από τις δραστηριότητες και τις δράσεις που ανέπτυξαν οι μαθητές από άλλες χώρες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα 50/50, ούτως ώστε να τους κινήσει το ενδιαφέρον. (Σύνδεσμος για το Δίκτυο Σχολείων 50/50: ΣΤΑΔΙΟ 2ΕΑΦΟΡΜΗΣΗ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Φύλλο Εργασίας 1 «COP21: Σύνοδος του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή» Διάρκεια: λεπτά Ο εκπαιδευτικός διαβάζει στους μαθητές την επιστολή που παρατίθεται στο Φύλλο Εργασίας 1 και αναφέρεται σε διάφορες πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η επιστολή αυτή θα αποτελέσει αφόρμηση για συζήτηση γύρω από την αλλαγή του κλίματος, τη χρήση ενέργειας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την καύση ορυκτών καυσίμων. Σε αυτό το στάδιο ο εκπαιδευτικός θα ανιχνεύσει τις προϋπάρχουσες γνώσεις των μαθητών σχετικά με το ενεργειακό ζήτημα. ΣΤΑΔΙΟ 3ΕΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Πίνακας Μπλε, πράσινος και κόκκινος μαρκαδόρος ή κιμωλίες DVD Ενεργειακού Γραφείου Κυπρίων Πολιτών για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και την Εξοικονόμηση Ενέργειας Διάρκεια: λεπτά Συζητώντας με τους μαθητές, ζητήστε τους να αναφέρουν διάφορες πηγές ενέργειας που γνωρίζουν. Σημειώστε τις πηγές ενέργειας στον πίνακα, χρησιμοποιώντας μαρκαδόρους ή κιμωλίες διαφορετικού χρώματος και ταξινομήστε τις σε ορυκτές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Προσθέστε την κατηγορία «Χρήση ενέργειας» και ρωτήστε τους μαθητές για ποιο σκοπό χρησιμοποιούμε τις διάφορες πηγές ενέργειας (π.χ. Πετρέλαιο => Θερμότητα, Υδροηλεκτρική ενέργεια => Ηλεκτρισμός) Ο πίνακας που θα σχηματίσετε στον πίνακα θα μοιάζει κάπως έτσι: 15

16 Πρωτογενής ενέργεια Τελική ενέργεια Ορυκτές πηγές ενέργειας Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ωφέλιμη ενέργεια Φυσικό αέριο Νερό Θερμότητα (θέρμανση) Άνθρακας (και λιγνίτης) Ήλιος Ηλεκτρική ενέργεια (ηλεκτρικές συσκευές ηλεκτρονικές συσκευές, φωτισμός κ.λπ.) Πετρελαιοειδή Άνεμος Μεταφορές (αυτοκίνητο,μαζικά μέσα μεταφοράς κ.λπ.) Πηγές πυρηνικής ενέργειας Ατομική ενέργεια Βιομάζα (ξύλο, φυτά) Στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει στον πίνακα το πιο γράφημα, που απεικονίζει τους τρόπους με τους οποίους καταναλώνεται ενέργεια σε ένα νοικοκυριό. Σχεδιάζει το διάγραμμα χωρίς τα ποσοστά και τους τομείς κατανάλωσης ενέργειας και ρωτά αρχικά τους μαθητές να του πουν με ποιους τρόπους νομίζουν ότι καταναλώνεται η ενέργεια σε ένα σπίτι και σε ποιο ποσοστό. Ακολούθως σημειώνει τα ποσοστά για τον κάθε τομέα κατανάλωσης και ακολουθεί συζήτηση για τα δεδομένα αυτά. Κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά 14% 8% 6% 45% Θέρμανση Ηλεκτρικές συσκευές και φωτισμός Μαγείρεμα Κλιματισμός 27% Ζεστό νερό Ακολούθως, γίνεται προβολή του εκπαιδευτικού DVD του Ενεργειακού Γραφείου για τις ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας, το οποίο περιλαμβάνεται στο υλικό που σας δόθηκε από το Ενεργειακό Γραφείο. ΣΤΑΔΙΟ 4ΕΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Πίνακας Μπλε, πράσινος και κόκκινος μαρκαδόρος ή κιμωλίες 16

17 Διάρκεια: 30 λεπτά Ο εκπαιδευτικός ξεκινά συζήτηση με τους μαθητές για τις επιπτώσεις από τη χρήση και την καύση των ορυκτών καυσίμων. Οι μαθητές αναφέρουν διάφορες απόψεις, δίνεται όμως έμφαση στο παρόν στάδιο στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ο εκπαιδευτικός βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, σχεδιάζοντας στον πίνακα σχετικό σχεδιάγραμμα, όπως το ακόλουθο: Είναι σημαντικό οι μαθητές να καταλάβουν ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό φαινόμενο και ότι το πρόβλημα δημιουργείται από τη στιγμή που οι διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες εκπέμπουν συνεχώς στην ατμόσφαιρα αέρια του θερμοκηπίου. Ενδεικτικός τρόπος με τον οποίο μπορείτε να εξηγήσετε το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Διπλανή εικόνα: Η Γη χωρίς ατμόσφαιρα. Εκτιμάται ότι η μέση θερμοκρασία θα ήταν ίση με - 18 C. Επομένως, δε θα ήταν δυνατή η ζωή επάνω στη Γη. Η ηλιακή ακτινοβολία προσπίπτει στην επιφάνεια της Γης και μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια. Η θερμική ενέργεια ανακλάται στο απώτερο διάστημα. (Ποσοστό από τη προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία ανακλάται αμέσως στο διάστημα υπό τη μορφή φωτός, αλλά για λόγους απλούστευσης του σχεδιασμού, δεν απεικονίζεται Διπλανή εικόνα: Σχεδιάστε την ατμόσφαιρα γύρω από το δεύτερο πλανήτη Γη. Σημειώστε τον όρο «ατμόσφαιρα». Σχεδιάστε μερικές κουκκίδες στην ατμόσφαιρα για να συμβολίσετε τα μόρια των αερίων. Κατονομάστε ορισμένα αέρια και σχεδιάστε τα με διαφορετικό χρώμα (π.χ. οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο). Αναφέρετε ότι υπάρχουν και άλλα αέρια. Αφού διαπεράσει την ατμόσφαιρα, η ηλιακή ακτινοβολία προσπίπτει στην επιφάνεια της Γης και μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια. Ένα ποσοστό της θερμικής ενέργειας ανακλάται στο απώτερο διάστημα, ενώ ένα άλλο ποσοστό 17

18 κατακρατείται στην ατμόσφαιρα από τα αέρια του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2). Λόγω της σύνθεσης της ατμόσφαιρας (συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου), η μέση θερμοκρασία της Γης διατηρείται περίπου στους 15 C Διπλανή εικόνα: Σχεδιάστε πολύ μεγαλύτερο αριθμό κουκκίδων στην ατμόσφαιρα του τρίτου πλανήτη Γη. Οι κουκκίδες αυτές συμβολίζουν τις αυξημένες εκπομπές CO 2 λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Με την καύση των ορυκτών καυσίμων, τα οποία περιέχουν άνθρακα, εκλύεται CO 2 στην ατμόσφαιρα. Ως αποτέλεσμα, η ατμόσφαιρα καθίσταται λιγότερο διαπερατή για τη θερμική ενέργεια και επομένως αποθηκεύει περισσότερη θερμική ενέργεια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αυξάνεται η μέση θερμοκρασία της Γης. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται υπερθέρμανση του πλανήτη και προκαλεί την αλλαγή του κλίματος. Καθοδηγητικές ερωτήσεις για τη συζήτηση σχετικά με τα αέρια του θερμοκηπίου και το φαινόμενο του θερμοκηπίου: Πού οφείλεται η αυξημένη συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα; Για πόσο χρονικό διάστημα παραμένουν στην ατμόσφαιρα τα αέρια του θερμοκηπίου; Με ποιον τρόπο μειώνονται; Ποια είναι η σχέση μεταξύ του φαινομένου του θερμοκηπίου και της χρήσης ενέργειας; Πού οφείλεται η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας παγκοσμίως; Πόση ενέργεια χρειαζόμαστε; Ποιες είναι οι πηγές ενέργειες που υπάρχουν στον πλανήτη; Πώς χρησιμοποιούνται; Ποια είναι η γεωγραφική κατανομή των πηγών ενέργειας; Ποιες είναι οι επιπτώσεις που προκύπτουν από την αυξημένη συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα; ΣΤΑΔΙΟ 5ΕΤΑ ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Φύλλο εργασίας 2 «Τα αέρια του θερμοκηπίου και η προέλευσή τους» Ψαλίδι Γομολάστιχα Διάρκεια: λεπτά Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και ο εκπαιδευτικός δίνει σε κάθε ομάδα το φύλλο εργασίας 2 «Τα αέρια του θερμοκηπίου και η προέλευσή τους». Σκοπός του φύλλου εργασίας είναι να μάθουν οι μαθητές τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες εκλύουν αέρια του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. ΣΤΑΔΙΟ 6. ΑΛΛΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΚΑΥΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ 18

19 Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Ηλεκτρονικός υπολογιστής Πρόσβαση στο διαδίκτυο Βοηθητικό Εκπαιδευτικό Υλικό «Επιπτώσεις από καύση ορυκτών καυσίμων» (βλ. Παράρτημα ΙΙ) Διάρκεια: 30 λεπτά Οι επιπτώσεις από την καύση ορυκτών καυσίμων δεν περιορίζονται στην κλιματική αλλαγή και στην υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά μπορούν να πάρουν και άλλες περιβαλλοντικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Οι εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει τα μέσα και τις πηγές που προτείνονται στο Βοηθητικό Εκπαιδευτικό Υλικό «Επιπτώσεις από καύση ορυκτών καυσίμων» (θα το βρείτε στο Παράρτημα ΙΙ) για να συζητήσει με τους μαθητές αυτό το ζήτημα. ΣΤΑΔΙΟ 7 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΟΥ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Λογαριασμοί της ΑΗΚ Τιμολόγια/στοιχεία για κόστος πετρελαίου θέρμανσης Διάρκεια: 30 λεπτά Ο εκπαιδευτικός δίνει στους μαθητές στοιχεία για τις ενεργειακές δαπάνες του σχολείου για ηλεκτρισμό και θέρμανση, όπως λογαριασμούς της ΑΗΚ και τιμολόγια για το πετρέλαιο θέρμανσης. Οι μαθητές σχολιάζουν το ύψος των ενεργειακών δαπανών του σχολείου. Γίνεται συζήτηση κατά πόσο μπορεί να γίνουν δράσεις για εξοικονόμηση ενέργειας και συνεπώς εξοικονόμηση χρημάτων. Οι μαθητές σίγουρα θα ενδιαφερθούν ακόμη περισσότερο για το πρόγραμμα εάν συζητήσουν με ποιο τρόπο θα αξιοποιηθούν τα χρήματα που θα δοθούν στο σχολείο, εάν καταφέρουν να εξοικονομήσουν ενέργεια μέσα στα πλαίσια του προγράμματος (πχ αγορά καινούριου Η/Υ). Είναι σημαντικό οι μαθητές να καταλάβουν ότι η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να επιτευχθεί από τη μια με αλλαγές που μπορούν να κάνουν στο κτίριο του σχολείου (πχ θερμομόνωση) και με έξυπνες αγορές (πχ οικονομικοί λαμπτήρες, ηλεκτρικές συσκευές ενεργειακής κατηγορίας Α) και από την άλλη με αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες και συμπεριφορές (πχ σβήνω το φως όταν φεύγω από την τάξη). 19

20 ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ: Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΑΔΙΟ 1. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Φύλλα Εργασίας 3 «Ενεργειακή περιήγηση κτιρίου» Φύλλο Εργασίας 4 «Ενεργειακή περιήγηση: Εξωτερικός φωτισμός» Φύλλο Εργασίας 5 «Ενεργειακή περιήγηση: Σύστημα θέρμανσης χώρων» Φύλλο Εργασίας 6 «Ενεργειακή περιήγηση: Ψύξη» Φύλλο Εργασίας 7 «Ενεργειακή περιήγηση: Ζεστό νερό χρήσης» Φύλλο Εργασίας 8 «Ενεργειακή περιήγηση: Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος» Φύλλο Εργασίας 9 «Ενεργειακό προφίλ χώρων σχολείου» Για το Φύλλο Εργασίας 3 «Ενεργειακή περιήγηση κτιρίου» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Αντίγραφο αρχιτεκτονικού σχεδίου (κάτοψη) σχολικού κτιρίου ή Α3 χαρτόνι Κόκκινο, πορτοκαλί, πράσινο και μπλε στυλό Για το Φύλλο Εργασίας 4 «Ενεργειακή περιήγηση: Εξωτερικός φωτισμός» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Για το Φύλλο Εργασίας 5 «Ενεργειακή περιήγηση: Σύστημα θέρμανσης χώρων» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Αντίγραφο αρχιτεκτονικού σχεδίου (κάτοψη) σχολικού κτιρίου ή Α3 χαρτόνι Κόκκινο και μπλε στυλό Υπόδειγμα θερμοκρασιών (αυτοκόλλητο) Για το Φύλλο Εργασίας 6 «Ενεργειακή περιήγηση: Ψύξη» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Υπόδειγμα θερμοκρασιών (αυτοκόλλητο) Για το Φύλλο Εργασίας 7 «Ενεργειακή περιήγηση: Ζεστό νερό χρήσης» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Για το Φύλλο Εργασίας 8 «Ενεργειακή περιήγηση: Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος» Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Λογαριασμοί ΑΗΚ για τη σχολική χρονιά Για το Φύλλο Εργασίας 9 «Ενεργειακό προφίλ χώρων σχολείου» Φωτόμετρο Θερμόμετρο εσωτερικών χώρων Μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Κλειδιά (για τις αίθουσες που είναι κλειδωμένες) 20

21 Κερί Σπίρτα ή αναπτήρας Διάρκεια: 30 λεπτά Αφού γίνει μια σύντομη συζήτηση για τα ζητήματα που εξέτασαν κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του προγράμματος, ο εκπαιδευτικός ανακοινώνει στους μαθητές ότι θα αναλάβουν το ρόλο του ενεργειακού ελεγκτή στο σχολείο τους και τους ρωτά ποια πιστεύουν ότι θα είναι τα καθήκοντά τους και τι πρέπει να παρατηρήσουν και να καταγράψουν. Οι μαθητές θα εργαστούν σε ομάδες και με οδηγό τα φύλλα εργασίας 3-9 θα κάνουν ενεργειακή περιήγηση στο σχολείο και στις αίθουσες, θα κάνουν παρατηρήσεις για το σύστημα θέρμανσης, ψύξης, ζεστού νερού και φωτισμού, θα καταγράψουν το ενεργειακό προφίλ των αιθουσών του σχολείου και θα εντοπίσουν πεδία δράσης για εξοικονόμηση ενέργειας, ούτως ώστε στο επόμενο στάδιο να καταστρώσουν σχέδιο δράσης. Οι μαθητές πραγματοποιούν την περιήγηση στο κτίριο του σχολείου τους με τη συνοδεία του καθηγητή. Επισκέπτονται το λεβητοστάσιο, το γραφείο των καθηγητών, ορισμένες σχολικές αίθουσες, το προαύλιο του σχολείου, το γυμναστήριο και το κυλικείο. Οι μαθητές μπορούν να έχουν μαζί τους φωτογραφικές μηχανές για τη λήψη φωτογραφιών με σκοπό την τεκμηρίωση των δραστηριοτήτων σε μεταγενέστερο στάδιο. Η κάθε ομάδα μπορεί να αναλάβει να συμπληρώσει περισσότερα από ένα φύλλα εργασίας. ΣΤΑΔΙΟ 2 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΕΛΕΓΚΤΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ! Μέσα/υλικά που θα χρειαστείτε: Φύλλα εργασίας και μέσα/υλικά που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο στάδιο Διάρκεια: τρεις-τέσσερεις εκπαιδευτικές περίοδοι Οι ομάδες, κρατώντας τα φύλλα εργασίας και τα άλλα μέσα που θα χρειαστούν, ξεκινούν την ενεργειακή περιήγηση στο σχολείο. Για τους σκοπούς της ενεργειακής περιήγησης, οι μαθητές θα πρέπει να εξασφαλίσουν πρόσβαση στο ενεργειακό σύστημα του σχολείου, συμπεριλαμβανομένου του λεβητοστασίου και των συναφών χώρων του σχολείο 21

22 ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΨΗ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑΔΙΟ 1 ΣΥΝΟΨΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Διάρκεια: δύο εκπαιδευτικοί περίοδοι Αφού ολοκληρώσουν όλες οι ομάδες την ενεργειακή τους περιήγηση, η κάθε ομάδα αναλαμβάνει να παρουσιάσει τα σημαντικότερα αποτελέσματα και συμπεράσματα στην ολομέλεια της τάξης. Αφού παρουσιάσουν όλες οι ομάδες, ο εκπαιδευτικός προτρέπει τους μαθητές να σχολιάσουν τα ευρήματα των άλλων ομάδων και ρωτά αν έχουν να προτείνουν κάτι επιπρόσθετο. ΣΤΑΔΙΟ 2 ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΡΑΣΗ Διάρκεια: δύο εκπαιδευτικοί περίοδοι Ο εκπαιδευτικός γράφει ξανά στον πίνακα τα κυριότερα προβλήματα που εντόπισαν οι ομάδες κατά την ενεργειακή τους περιήγηση και ρωτά τους μαθητές ποιες δράσεις μπορούν να αναλάβουν για να εξοικονομήσουν ενέργεια στο σχολείο. Οι δράσεις που θα αναλάβουν μπορούν να συνοψιστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Δράσεις ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας για την εξοικονόμηση ενέργειας Αλλαγές και μέτρα που απαιτούν μια μικρή επένδυση Ο εκπαιδευτικός συζητά με τους μαθητές το διαχωρισμό των πιο πάνω δράσεων και συνοψίζει τις ιδέες για δράση που πρότειναν οι ίδιοι οι μαθητές. Οι μαθητές επιλέγουν, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, τις δράσεις που θα αναλάβουν να εφαρμόσουν. Ο εκπαιδευτικός γράφει στον πίνακα τα μέτρα που θα εφαρμόσουν. ΣΤΑΔΙΟ 3 ΑΝΑΛΗΨΗ ΔΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Διάρκεια: Το στάδιο αυτό μπορεί να εκτείνεται καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς Οι μαθητές μπορούν να χωριστούν σε μικρές ομάδες και η κάθε ομάδα θα αναλάβει να υλοποιήσει από μία ή δύο δράσεις. Η κάθε ομάδα γράφει σε ένα χαρτί τις δράσεις που επιλέγει να εφαρμόσει. Ιδέες για δράσεις ευαισθητοποίησης της σχολικής κοινότητας: Δημιουργία αφίσας «Ο δεκάλογος της εξοικονόμησης ενέργειας στο σχολείο», η οποία μπορεί να αναρτηθεί σε πινακίδα του σχολείου. Δημιουργία ενημερωτικού τρίπτυχου με συμβουλές για αποφυγή σπατάλης ενέργειας. Δημιουργία αυτοκόλλητων ετικετών με συμβουλές για εξοικονόμηση ενέργειας, οι οποίες θα κολληθούν σε τοίχους δίπλα από διακόπτες φωτισμού ή σώματα καλοριφέρ, θα κρεμαστούν σε χερούλια πορτών ή θα κολληθούν δίπλα από ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (βλ. Φύλλα Εργασίας 10 «Αυτοκόλλητες Ετικέτες») Διοργάνωση διάλεξης για την εξοικονόμηση ενέργειας. Πιθανά θέματα για ομιλίες μπορείτε να βρείτε στον Κατάλογο με θέματα για ομιλίες, στο Παράρτημα Ι. Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού εξοικονόμησης ενέργειας για τις υπόλοιπες τάξεις του σχολείου. 22

23 Οι μαθητές μπορούν να τοποθετήσουν το τρίπτυχο, τις αυτοκόλλητες ετικέτες και την αφίσα που θα φτιάξουν σε ένα φάκελο και να τα μοιράσουν σε κάθε τάξη, ενημερώνοντας ταυτόχρονα για το πρόγραμμα και ζητώντας τη βοήθεια όλων για να συμβάλουν στην επιτυχία του. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υπόδειγμα οι ετικέτες που δόθηκαν από το Ενεργειακό Γραφείο. Δημιουργία περιπτέρου σε κεντρικό σημείο του σχολείου, όπου οι μαθητές θα ενημερώνουν τις υπόλοιπες τάξεις για τον σκοπό του προγράμματος και θα δίνουν το ενημερωτικό/εκπαιδευτικό υλικό που ετοίμασαν. Για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των υπολοίπων μαθητών μπορούν να ξεκινήσουν κάνοντας στην αυλή του σχολείου ένα flash mob με τραγούδι που θα επιλέξουν οι ίδιοι. Ο δάσκαλος χορού μπορεί να τους βοηθήσει στη χορογραφία. Μπορούν να φτιάξουν επίσης ένα πανό, το οποίο θα χρησιμοποιήσουν όταν τελειώσει η χορογραφία. Οργάνωση απογευματινής εκδήλωσης στο σχολείο για εξοικονόμηση ενέργειας. Οι μαθητές μπορούν να παρουσιάσουν στην υπόλοιπη σχολική κοινότητα, σε γονείς, σε εκπροσώπους της Σχολικής Εφορείας ή και τοπικών αρχών τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της έρευνάς τους. Μπορούν επίσης, να καλέσουν ειδικούς σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας για να μιλήσουν στους προσκεκλημένους για τη σπατάλη ενέργειας και τρόπους αποφυγής της. Ιδέες για αλλαγές και μέτρα που ίσως απαιτούν μικρές δαπάνες εκ μέρους του σχολείου ή της Σχολικής Εφορείας: Αγορά θερμοστατών για αίθουσες διδασκαλίας Αντικατάσταση λαμπτήρων πυράκτωσης με λαμπτήρες συμπαγούς φθορισμού Σωστή ρύθμιση θερμοστάτη (19 ο C-20 o C το χειμώνα) και του κλιματιστικού (25 ο C-26 o C το καλοκαίρι) Μόνωση εκτεθειμένων σωλήνων καλοριφέρ ή θερμοσίφωνα Επανεξέταση ωρών λειτουργίας θέρμανσης κατά τις διακοπές Περιορισμός απώλειας θερμότητας από παράθυρα, πόρτες ή άλλα κουφώματα (πχ. με «φιδάκια» πόρτας ή ειδική ταινία) Φύτευση φυλλοβόλων δέντρων: το καλοκαίρι εξασφαλίζουν σκίαση, ενώ το χειμώνα αφήνουν το φως του ήλιου να εισέλθει στους χώρους. Αυτό ίσως διοργανωθεί κατά την εκδήλωση της ημέρας του δέντρου. 23

24 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I 24

25 Φύλλο Εργασίας 1 «COP21: Σύνοδος του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή» Προς: ΚΕΔΕ [Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος] ΕΝ.Π.Ε. [Ένωση Περιφερειών Ελλάδος] Κοινοποίηση: Υπουργείο Εξωτερικών [Ε Δ/νση Περιβάλλοντος] ΥΠΕΚΑ ΘΕΜΑ: Η Σύνοδος του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, COP21 στο Παρίσι και «το Σύμφωνο των Δημάρχων». «Οι Δήμαρχοι προσαρμόζονται» (Mayors Adapt - Twinning) Αγαπητοί εκπρόσωποι της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, Από 30/11 12/12/2015 θα πραγματοποιηθεί στο Παρίσι η Ετήσια Σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, COP21, η οποία θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική μιας και θα αντικαταστήσει το Πρωτόκολλο του Κιότο (11/12/1997). Οι Φίλοι της Φύσης/ Naturefriends Greece συμμετέχουν και φέτος στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση αλλά και στη δράση των πολιτών με τη θέση/ σύνθημα «Aν η αλλαγή του κλίματος είναι παγκόσμιο πρόβλημα, οι λύσεις είναι τοπικού χαρακτήρα». Αυτή η θέση εναρμονίζεται πλήρως με τη «δέσμευση στην τοπική βιώσιμη Ενέργεια» του «Συμφώνου των Δημάρχων», το οποίο έχουν υπογράψει εκατόν έντεκα (111) Δήμοι της Ελλάδος αλλά και με την Πρωτοβουλία «Οι Δήμαρχοι προσαρμόζονται». Η υπογραφή του «Συμφώνου των Δημάρχων 1» ήταν το εύκολο στάδιο, το ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ για τη μείωση των εκπομπών του Διοξειδίου του Άνθρακα CO 2 κατά 20% μέχρι το 2020 στους Δήμους. Το επόμενο ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΗΜΑ, «Η Εφαρμογή και η παρακολούθηση της προόδου του Σχεδίου δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια» και το μεθεπόμενο ΤΡΙΤΟ ΒΗΜΑ «Τακτική υποβολή εκθέσεων εφαρμογής» ελάχιστοι Δήμοι στη χώρα μας το ακολουθούν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε την πρωτοβουλία «Οι Δήμαρχοι προσαρμόζονται» (Mayors Adapt 2 - Twinning) με σκοπό να παροτρύνει τις Τοπικές Αυτοδιοικήσεις να αναλάβουν δράσεις για την μείωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Από την Ελλάδα υπέγραψαν αυτή τη φορά έντεκα (11) Δήμοι της χώρας μας και δύο εξ αυτών επιλέχθηκαν να αδελφοποιηθούν, τα Χανιά με τη Βαρκελώνη και το Ίλιον με την πόλη Cascais της Πορτογαλίας. Αγαπητοί εκπρόσωποι της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, σας καλούμε: α) Να συμμετέχετε με υπεύθυνο, συστηματικό τρόπο που να ελέγχονται τα αποτελέσματα των μέτρων για 25

26 τη μείωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής στους Δήμους και στις Περιφέρειες. β) Να συμμετέχετε και να ενισχύσετε Πρωτοβουλίες, φορέων, πολιτών και κοινωνικών δικτύων για την ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και τη λήψη μέτρων για την προστασία του κλίματος σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. γ) Να συνδράμετε με τη συμμετοχή σας στην προσπάθεια που καταβάλλεται, έτσι ώστε «να υιοθετηθεί στο Παρίσι, με την COP21, μία νέα διεθνής συνθήκη για την προστασία του κλίματος που θα αντικαταστήσει το όχι και πολύ αποτελεσματικό Πρωτόκολλο του Κυότο. Μιας συμφωνίας που θα περιλαμβάνει ξεκάθαρους στόχους για όλες τις χώρες και θα προβλέπει αλληλέγγυες μορφές χρηματοδότησης και μεταφοράς τεχνολογίας. Μιας συμφωνίας που θα δρομολογεί αλλά και θα δεσμεύει τις χώρες ότι μέχρι το 2050 οι πλανητικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να έχουν μηδενιστεί!» ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: 1. Σύμφωνο Δημάρχων 2. Mayors Adapt Το Σωματείο ΦτΦ/NFGR είναι μέλος της Διεθνούς Περιβαλλοντικής Οργάνωσης Naturefriends InternationalI (1895). Στους NFI συμμετέχουν 51 οργανώσεις απ όλο τον κόσμο με περισσότερα από μέλη. 26

27 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 «ΤΑ ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥΣ» Οδηγίες: 1 Κόψτε τις εικόνες, τα πλαίσια κειμένου και τα βέλη. 2 Κολλήστε πάνω στην υδρόγειο σφαίρα τις εικόνες με τα αντίστοιχα πλαίσια κειμένου. 3 Τοποθετήστε τα βέλη στη σωστή θέση, προσέχοντας τη φορά των βελών (προς τα επάνω: εκπομπή... προς τα κάτω: απορρόφηση...). 4 Επαληθεύστε τα αποτελέσματα, χρησιμοποιώντας το φύλλο με τις λύσεις. Κατόπιν κολλήστε τα βέλη στο διάγραμμα. Δάσος Αυξημένη εξάτμιση των υδάτων Υδάτινοι όγκοι Κινητικότητα και μεταφορές Κτηνοτροφία Σταθμοί ηλεκτροπαραγω γής και βιομηχανία Χημική βιομηχανία Παραγωγή ορυκτών καυσίμων Αποψίλωση και καύση δασών Απορρίμματα Υδατική καλλιέργεια ρυζιού σε ορυζώνες 27

28 28

29 ΛΥΣΕΙΣ ΦΥΛΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 ΤΑ ΑΕΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥΣ 29

30 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Αντίγραφο αρχιτεκτονικού σχεδίου (κάτοψη) σχολικού κτιρίου ή Α3 χαρτόνι Κόκκινο, πορτοκαλί, πράσινο και μπλε στυλό Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός αυτού του μέρους της ενεργειακής περιήγησης είναι να συλλέξετε πληροφορίες για το σχολικό κτίριο και την ενεργειακή κατάσταση του κελύφους του σχολείου, με απώτερο στόχο τον εντοπισμό πιθανών τρόπων και μέτρων για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου. Προετοιμασία: Ζητήστε από το διευθυντή του σχολείου ή τη Σχολική Εφορεία αντίγραφο του αρχιτεκτονικού σχεδίου (κάτοψη) των κτιριακών εγκαταστάσεων του σχολείου σας. Αν δεν μπορείτε να το εξασφαλίσετε, σχεδιάστε σε Α3 χαρτόνι την κάτοψη του σχολείου σας. Για να συλλέξετε τις απαραίτητες πληροφορίες για την ενεργειακή κατάσταση του κτιρίου, θα χρειαστεί να μιλήσετε με τον υπεύθυνο για τις κτιριακές εγκαταστάσεις του σχολείου. Γι αυτό το λόγο πρέπει να διευθετήσετε μια συνάντηση μαζί του. Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Γενικές πληροφορίες σχετικά με το κτίριο Ποιο είναι το έτος κατασκευής του σχολείου; Εμβαδόν (m²): Αριθμός αιθουσών διδασκαλίας: Άλλες αίθουσες και χώροι που διαθέτει το σχολείο: Συνολικός αριθμός αιθουσών που διαθέτει το σχολείο: Θερμομόνωση κτιρίου Σημειώστε με ό,τι ισχύει για το σχολείο σας. Το σχολείο διαθέτει θερμομόνωση: στην οροφή ΝΑΙ ΟΧΙ στην εξωτερική τοιχοποιία ΝΑΙ ΟΧΙ (αν ισχύει) στην οροφή του υπογείου ΝΑΙ ΟΧΙ 30

31 Στην κάτοψη των κτιριακών εγκαταστάσεων του σχολείου, σχεδιάστε με κόκκινο χρώμα το περίγραμμα των χώρων που είναι θερμομονωμένοι και με μπλε χρώμα το περίγραμμα των χώρων που δε διαθέτουν θερμομόνωση. Τι είναι η θερμομόνωση και ποια τα πλεονεκτήματά της; Ποιοι χώροι του σχολείου, κατά την άποψή σας, θα ήταν χρήσιμο να θερμομονωθούν; Παρατηρήσεις: 31

32 ΘΕΡΜΟΜΟΝΩΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ. Μάθετε περισσότερα. Συμβουλευτείτε μια εταιρεία εφαρμογής θερμομόνωσης σε κτίρια σχετικά με την περίπτωση θερμομόνωσης του σχολικού κτιρίου. Τι ερωτήσεις μπορείτε να κάνετε και τις είδους πληροφορίες θέλετε να συλλέξετε; Ενδεικτικές ερωτήσεις: Πόσο θα κοστίσει περίπου η θερμομόνωση του σχολείου; Πώς επηρεάζει την κατανάλωση ενέργειας ένα σύστημα θερμομόνωσης; Μπορεί να γίνει θερμομόνωση συγκεκριμένων τμημάτων του σχολείου; Σε πόσα χρόνια θα γίνει απόσβεση της δαπάνης αυτής; 32

33 Προσανατολισμός κτιρίου και ηλιακά παθητικά συστήματα Σχεδιάστε στην κάτοψη του σχολικού κτιρίου τα σημεία του ορίζοντα και με πράσινο χρώμα σημειώστε τα σημεία που υπάρχουν αειθαλή δέντρα/ψηλοί θάμνοι και με πορτοκαλί χρώμα τα σημεία που υπάρχουν φυλλοβόλα δέντρα. Ποιοι χώροι του σχολείου είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στην ηλιακή ακτινοβολία; Ποιο προσανατολισμό έχουν; Με την παρούσα βλάστηση αξιοποιείται σωστά η ηλιακή ακτινοβολία κατά τη χειμερινή και θερινή περίοδο; Τι αλλαγές θα μπορούσατε να κάνετε; Κάντε μια σύντομη έρευνα για τους όρους «βιοκλιματικός σχεδιασμός» και «παθητικά ηλιακά συστήματα». Πώς θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε την ηλιακή ακτινοβολία για θέρμανση των χώρων το καλοκαίρι και δροσισμό το καλοκαίρι κατά τις ώρες λειτουργίας του σχολείου; Αν είχατε τη δυνατότητα, ποιες αλλαγές θα κάνατε στη διάταξη των αιθουσών και στην τοποθέτηση των παραθύρων; 33

34 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός αυτού του μέρους της ενεργειακής περιήγησης είναι να συλλέξετε πληροφορίες για το φωτισμό στους εξωτερικούς χώρους του σχολείου (πχ διαδρόμους, προαύλιο, χώρο στάθμευσης, είσοδο κλπ), με απώτερο στόχο τον εντοπισμό πιθανών τρόπων και μέτρων για εξοικονόμηση ενέργειας. Προετοιμασία: Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Στους εξωτερικούς χώρους του σχολείου υπάρχουν λαμπτήρες από αυτούς είναι αναμμένοι Πόσοι από τους λαμπτήρες είναι πυρακτώσεως; Πόσοι από τους λαμπτήρες είναι συμπαγούς φθορισμού; Πόσοι από τους λαμπτήρες είναι φθορισμού; Πόσοι από τους λαμπτήρες είναι LED; Ενεργοποιούνται οι λαμπτήρες το βράδυ και σε ποιους χώρους; Με ποιο τρόπο ενεργοποιούνται οι λαμπτήρες το βράδυ; Υπάρχουν χρονοδιακόπτες και ανιχνευτές διέλευσης; Υπάρχουν λαμπτήρες (πχ στους διαδρόμους) που είναι περιττοί; 34

35 ΦΩΤΙΣΜΟΣ. Μάθετε περισσότερα. Γράψε κάτω από κάθε εικόνα τα στοιχεία που ζητούνται για τους λαμπτήρες. Ακολούθως αριθμήστε από το 1 μέχρι το 4 τους λαμπτήρες με βάση την ενεργειακή τους απόδοση, ξεκινώντας από τον περισσότερο αποδοτικό λαμπτήρα (όπου το 1 αντιστοιχεί στον πιο αποδοτικό λαμπτήρα και το 4 στο λιγότερο αποδοτικό λαμπτήρα): Λαμπτήρας: Λαμπτήρας: Λαμπτήρας: Λαμπτήρας: Ισχύς: Ισχύς: Ισχύς: Ισχύς: Τυπική διάρκεια ζωής: Τυπική διάρκεια ζωής: Τυπική διάρκεια ζωής: Τυπική διάρκεια ζωής: Τιμή: Τιμή: Τιμή: Τιμή: Ενεργειακή απόδοση: Ενεργειακή απόδοση: Ενεργειακή απόδοση: Ενεργειακή απόδοση: Ποια είναι η πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους λαμπτήρες πυράκτωσης; Μπορείτε να αναζητήσετε πληροφορίες στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, στη συσκευασία κάθε λαμπτήρα πρέπει να υπάρχει τυπωμένη η διπλανή ενεργειακή ετικέτα, η οποία πληροφορεί για βασικά στοιχεία και χαρακτηριστικά του λαμπτήρα. Συμπληρώστε πιο κάτω τις πληροφορίες που δίνει η ενεργειακή ετικέτα

36 Κάντε τους δικούς σας υπολογισμούς για το σχολείο Υπολογίστε το κόστος φωτισμού σε ένα ή περισσότερους διαδρόμους του σχολείου, με λαμπτήρες LED, πυρακτώσεως, φθορισμού και συμπαγούς φθορισμού, αφού δώσετε απάντηση στα εξής: Απαιτούμενοι λαμπτήρες στον/στους διάδρομο/διαδρόμους: Ώρες λειτουργίας κατά τη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς: Τιμή κιλοβατώρας: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες LED Τεχνικά χαρακτηριστικά Κόστος αγοράς/τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής (ώρες): Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες πυρακτώσεως: Τεχνικά χαρακτηριστικά Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες φθορισμού: Τεχνικά χαρακτηριστικά Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: Λαμπτήρες που θα χρειαστούν: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: 36

37 Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες συμπαγούς φθορισμού: Τεχνικά χαρακτηριστικά Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας: 37

38 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: ΣΥΣΤΗΜΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΧΩΡΩΝ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Αντίγραφο αρχιτεκτονικού σχεδίου (κάτοψη) σχολικού κτιρίου ή Α3 χαρτόνι Κόκκινο και μπλε στυλό Υπόδειγμα θερμοκρασιών Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός αυτού του μέρους της ενεργειακής περιήγησης είναι να μάθετε για τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης των χώρων του σχολείου και να εντοπίσετε πιθανούς τρόπους βελτίωσης της ενεργειακής του απόδοσης. Προετοιμασία: Ζητήστε από το διευθυντή του σχολείου ή τη Σχολική Εφορεία το αρχιτεκτονικό σχέδιο (κάτοψη) των κτιριακών εγκαταστάσεων του σχολείου σας. Αν δεν μπορείτε να το εξασφαλίσετε, σχεδιάστε σε Α3 χαρτόνι την κάτοψη του σχολείου σας. Για να συλλέξετε τις απαραίτητες πληροφορίες για το σύστημα θέρμανσης του σχολείου, θα χρειαστεί να επισκεφθείτε το λεβητοστάσιο. Γι αυτό το λόγο πρέπει να διευθετήσετε μια συνάντηση μαζί με τον υπεύθυνο για να σας ξεναγήσει και να σας δώσει τις πληροφορίες που χρειάζεστε. Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Πριν ξεκινήσετε την περιήγησή σας... Μελετήστε το διπλανό υπόδειγμα θερμοκρασιών. Γιατί η ιδανική θερμοκρασία για τις τάξεις θεωρείται ότι είναι στους 20 ο C -21 o C το χειμώνα και όχι στους 26 o C; 38

39 Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Ετήσια κατανάλωση θέρμανσης (για τη σχολική χρονιά ) Κόστος κατανάλωσης θέρμανσης (για τη σχολική χρονιά ) ευρώ Πώς θερμαίνονται οι χώροι του σχολείου; Κεντρική θέρμανση με πετρέλαιο Κεντρική θέρμανση με υγραέριο Μονάδα συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού Φυσικό αέριο Ηλιακή ενέργεια Ηλεκτρισμό Συσσωματώματα ξύλου (pellets) Άλλο:... Εντοπίστε τα πιο κάτω μέρη του συστήματος θέρμανσης του σχολείου σας και περιγράψτε με συντομία τη λειτουργίας τους Λέβητας: Καυστήρας: Θερμοστάτης: Σωληνώσεις: Θερμαντικά σώματα: 39

40 Περιγράψτε τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης χώρων του σχολείου Οι σωλήνες του νερού είναι θερμομονωμένοι; ΝΑΙ ΟΧΙ Εξαερώνονται τα θερμαντικά σώματα; ΝΑΙ ΟΧΙ Πόσες φορές το χρόνο συντηρείται το σύστημα θέρμανσης; Υπάρχουν χώροι στους οποίους υπάρχει κλιματιστικό, το οποίο ενδεχομένως να χρησιμοποιείται για σκοπούς θέρμανσης; ΝΑΙ ΟΧΙ Αν ναι, ποιοι είναι αυτοί οι χώροι; Ποιοι χώροι του σχολείου θερμαίνονται; Χρωματίστε στην κάτοψη του σχολικού κτιρίου με κόκκινο χρώμα τους χώρους που θερμαίνονται και με μπλε χρώμα τους χώρους που δε θερμαίνονται. Υπάρχουν χώροι στο σχολείο σας, οι οποίοι δε χρειάζεται να θερμαίνονται; Σε ποια θερμοκρασία είναι ρυθμισμένος ο κεντρικός θερμοστάτης; Η ρυθμισμένη θερμοκρασία στον κεντρικό θερμοστάτη συνάδει με τις ιδανικές θερμοκρασίες για τις τάξεις που αναφέρονται στο υπόδειγμα θερμοκρασιών που μελετήσατε; Υπάρχει η δυνατότητα για μεμονωμένη ρύθμιση της θερμοκρασίας στους χώρους/αίθουσες του σχολείου; ΝΑΙ ΟΧΙ 40

41 Αν ναι, πώς επιτυγχάνεται αυτό και ποια είναι η ρυθμισμένη θερμοκρασία για τις τάξεις και για τις άλλους χώρους του σχολείου; Αν όχι, διερευνήστε πιθανούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να ρυθμιστεί ξεχωριστά η θερμοκρασία σε κάθε χώρο του σχολείου, ανάλογα με τη χρήση του. Ώρες και μέρες λειτουργίας του συστήματος θέρμανσης χώρων του σχολείου Το σύστημα θέρμανσης λειτουργεί: Τις συνήθειες σχολικές μέρες από: έως: Τα σαββατοκύριακα από: έως: Τις σχολικές αργίες από: έως: Τις καλοκαιρινές διακοπές από: έως: Υπάρχουν επιλογές για εξοικονόμηση ενέργειας ή μη λειτουργία του συστήματος θέρμανσης κατά τις σχολικές αργίες και τα σαββατοκύριακα; 41

42 ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΧΩΡΩΝ. Μάθε περισσότερα. Πραγματικό παράδειγμα εξοικονόμησης ενέργειας σε διαμέρισμα στη Λευκωσία: Μείωση της θερμοκρασίας θέρμανσης από 24 o C σε 21 o C και αύξηση της θερμοκρασίας κλιματισμού από 23 o C σε 26 o C. *Εξοικονόμηση ενέργειας: 273 λίτρα πετρέλαιο/έτος για τη θέρμανση και 429 kwh/έτος για κλιματισμό *Μείωση ενεργειακών δαπανών: 425 ευρώ/έτος Ερώτηση: Πώς η σωστή ρύθμιση της θερμοκρασίας για θέρμανση και δροσισμό των χώρων μπορεί να εξοικονομήσει καύσιμα και συνεπώς λεφτά στον καταναλωτή; Μάθετε περισσότερες πληροφορίες για τη συντήρηση ενός συστήματος θέρμανσης. Αναζητήστε πληροφορίες σε ενημερωτικά φυλλάδια, στο διαδίκτυο ή ακόμη μπορείτε να μιλήσετε με μια εταιρεία ή πρόσωπο που προσφέρει υπηρεσίες συντήρησης συστημάτων θέρμανσης. Πόσες φορές το χρόνο πρέπει να συντηρείται το σύστημα θέρμανσης, ποια μέρη του συστήματος χρειάζονται συντήρηση και ποιοι έλεγχοι πρέπει να διεξάγονται; 42

43 Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας: 43

44 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: ΨΥΞΗ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Υπόδειγμα θερμοκρασιών (αυτοκόλλητο) Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός αυτού του μέρους της ενεργειακής περιήγησης είναι να μάθετε με ποιο τρόπο δροσίζονται οι χώροι του σχολείου κατά τη θερινή περίοδο και να εντοπίσετε πιθανή σπατάλη ενέργειας και τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας. Προετοιμασία: Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Πριν ξεκινήσετε την περιήγησή σας... Μελετήστε το διπλανό υπόδειγμα θερμοκρασιών. Γιατί η ιδανική θερμοκρασία για τις τάξεις θεωρείται ότι είναι στους 25 ο C -26 o C το καλοκαίρι και όχι στους 20 o C; 44

45 Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Με ποιο/ους τρόπο/ους δροσίζονται οι χώροι του σχολείου; Κλιματιστικό Ανεμιστήρα οροφής Φορητό ανεμιστήρα Άλλο:... Δε δροσίζονται Ποιοι χώροι του σχολείου διαθέτουν κλιματιστικό; Πόσες φορές το χρόνο συντηρούνται τα κλιματιστικά; Πόσες φορές το χρόνο πρέπει να συντηρούνται τα κλιματιστικά; Συνέντευξη με τα άτομα που χρησιμοποιούν τα κλιματιστικά στο σχολείο Μιλήστε με τα άτομα που χρησιμοποιούν τους χώρους που δροσίζονται με κλιματιστικό. Ποιες ερωτήσεις μπορείτε να τους υποβάλετε για να διαπιστώσετε αν χρησιμοποιούν συνετά το κλιματιστικό; Ερώτηση 1: Ερώτηση 2 Ερώτηση 3: Απαντήσεις: 45

46 Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας: 46

47 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: ΖΕΣΤΟ ΝΕΡΟ ΧΡΗΣΗΣ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός αυτού του μέρους της ενεργειακής περιήγησης είναι να μάθετε με ποιο τρόπο εξασφαλίζεται ζεστό νερό στο σχολείο και να εντοπίσετε πιθανή σπατάλη ενέργειας και τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας. Προετοιμασία: Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Με ποιο/ους τρόπο/ους εξασφαλίζεται ζεστό νερό χρήσης στο σχολείο; κεντρικά, μέσω του συστήματος θέρμανσης του σχολείου στους χώρους που γίνεται χρήση νερού, μέσω ηλεκτρικών λεβήτων με σύστημα ηλιακού θερμοσίφωνα Σε ποιους χώρους του σχολείου υπάρχει ζεστό νερό; Για ποιο σκοπό χρησιμοποιείται; Υπάρχουν νιπτήρες στους οποίους δεν είναι απαραίτητη η παροχή ζεστού νερού; Υπάρχουν βρύσες εξοικονόμησης νερού; Το θερμοδοχείο του νερού είναι κατάλληλα θερμομονωμένο και μη εκτεθειμένο στις εξωτερικές συνθήκες; ΝΑΙ ΟΧΙ 47

48 Οι σωληνώσεις του ζεστού νερού είναι θερμομονωμένες; ΝΑΙ ΟΧΙ Εάν το σχολείο διαθέτει ηλιακό θερμοσίφωνα, οι ηλιακοί συλλέκτες καθαρίζονται από ακαθαρσίες ή σκόνη τουλάχιστο μία φορά το μήνα; ΝΑΙ ΟΧΙ Εάν η παραγωγή ζεστού νερού γίνεται μέσω κεντρικού συστήματος θέρμανσης, υπάρχει ξεχωριστός θερμοστάτης για το δοχείο του ζεστού νερού; ΝΑΙ ΟΧΙ Εάν ναι, σε ποια θερμοκρασία είναι ρυθμισμένος; Εάν η παραγωγή ζεστού νερού γίνεται με ηλεκτρικό στοιχείο/ταχυθερμαντήρα, ο υπεύθυνος γνωρίζει τον τρόπο λειτουργίας του; ΝΑΙ ΟΧΙ Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας: 48

49 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 8: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ: ΠΑΡΟΧΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ Υλικά/Μέσα: Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Λογαριασμοί ΑΗΚ για τη σχολική χρονιά Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να μάθετε βασικές πληροφορίες για την παροχή και κατανάλωση ηλεκτρισμού στο σχολείο. Προετοιμασία: Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Με ποιο/ους τρόπο/ους παρέχεται ηλεκτρισμός στο σχολείο; Φωτοβολταϊκό σύστημα Μονάδα συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού με τη χρήση... (καυσόξυλων, φυτικών ελαίων, βιοαερίου, φυσικού αερίου, πετρελαίου κλπ) Δημόσιο δίκτυο Πράσινη ηλεκτρική ενέργεια, από πάροχο που χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Τρέχουσα ένδειξη μετρητή της ΑΗΚ: Ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (σχολική χρονιά ) kwh Ετήσιο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (σχολική χρονιά ) ευρώ Μελετήστε τους λογαριασμούς ηλεκτρικού για την προηγούμενη σχολική χρονιά. Υπήρχαν συγκεκριμένες περίοδοι, κατά τις οποίες η κατανάλωση ηλεκτρισμού ήταν ιδιαίτερα αυξημένη; Πού μπορεί να οφείλεται αυτό; 49

50 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΧΩΡΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Υλικά/Μέσα: Φωτόμετρο Θερμόμετρο εσωτερικών χώρων Μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας Φωτογραφική μηχανή (προαιρετικό) Κλειδιά (για τις αίθουσες που είναι κλειδωμένες) Κερί Σπίρτα ή αναπτήρας Σκοπός της εργασίας αυτής: Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να κάνετε ενεργειακή περιήγηση στις αίθουσες του σχολείου, να διερευνήσετε την ενεργειακή κατάσταση των χώρων αυτών, να εντοπίσετε πιθανά σημεία σπατάλης ενέργειας και να προτείνετε τρόπους και μέτρα για εξοικονόμηση ενέργειας. Η ενεργειακή περιήγηση πρέπει να καλύπτει τις ακόλουθες πτυχές, οι οποίες σχετίζονται με την κατανάλωση ενέργειας: φωτισμός, ηλεκτρικές συσκευές, θερμοκρασία, θέρμανση και δροσισμός, κατανάλωση ζεστού νερού, τακτική αερισμού και κουφώματα. Θα δημιουργήσετε με αυτό τον τρόπο το ενεργειακό προφίλ των χώρων του σχολείου. Προετοιμασία: Ενημερώστε το διευθυντή για την περιήγησή σας στις αίθουσες του σχολείου και ζητήστε από τον υπεύθυνο των εγκαταστάσεων του σχολείου κλειδί για τις αίθουσες που είναι κλειδωμένες. Τυπώστε τα φύλλα εργασίας που ακολουθούν, ώστε να έχετε ένα σετ για κάθε αίθουσα του σχολείου (ή τουλάχιστο για αυτές που θα μελετήσετε). Για τις μετρήσεις σας θα χρειαστείτε ένα φωτόμετρο (για τη μέτρηση της έντασης του φωτισμού), ένα θερμόμετρο εσωτερικών χώρων και έναν μετρητή ηλεκτρικού ρεύματος, τον οποίο μπορείτε να συνδέσετε ανάμεσα στην ηλεκτρική συσκευή και την υποδοχή ρεύματος. Μπορείτε να έχετε μαζί σας φωτογραφική μηχανή, για να φωτογραφήσετε ό,τι νομίζετε ότι θα σας βοηθήσει στη διεξαγωγή της έρευνάς σας. Πριν ξεκινήσετε την περιήγησή σας... Το όργανο στη φωτογραφία είναι ένα φωτόμετρο. Με το φωτόμετρο μετράμε την ένταση του φωτισμού σε Lux. Δε χρειαζόμαστε την ίδια ποσότητα φωτισμού σε όλους τους χώρους. Κάντε μια έρευνα και σημειώστε στον πιο κάτω πίνακα την ιδανική ένταση φωτισμού (σε lux) για τους εξής χώρους: Διάδρομοι Αίθουσα γυμναστικής Αίθουσα εκδηλώσεων Αίθουσα διδασκαλίας Αίθουσα τεχνολογίας/εργαστήριο 50

51 Αναλυτική πορεία ενεργειακής περιήγησης: Ονομασία/αριθμός αίθουσας: Ημερομηνία και ώρα: Εξωτερική θερμοκρασία: Προσανατολισμός αίθουσας: Πόσο συχνά χρησιμοποιείται ο χώρος; Μέσος αριθμός ατόμων που χρησιμοποιούν το χώρο κάθε φορά: Διαθέτουν θερμομόνωση οι εξωτερικοί τοίχοι του χώρου; Κουφώματα (πόρτες και παράθυρα) Υπάρχουν διπλά τζάμια στην αίθουσα; Οι πόρτες κλείνουν αυτόματα ή χειροκίνητα; Υπάρχουν χαραμάδες στις πόρτες ή τα παράθυρα; Υπάρχουν πόρτες ή παράθυρα που είναι ελαττωματικά και δεν κλείνουν σωστά; Σύμφωνα με τον προσανατολισμό της αίθουσας, είναι σωστά τοποθετημένα τα παράθυρα; Πείραμα για ανίχνευση ψυχρών ρευμάτων αέρα Υλικά: κερί, αναπτήρας ή σπίρτα Για να διαπιστώσετε αν υπάρχει κάποιο ψυχρό ρεύμα αέρα στην αίθουσα, εφαρμόστε το πείραμα με το αναμμένο κερί. Ενώ λειτουργεί η θέρμανση, πλησιάστε ένα αναμμένο κερί κοντά σε ένα κλειστό παράθυρο ή πόρτα και παρατηρήστε την πορεία της φλόγας. Αν κάποιο ψυχρό ρεύμα αέρα εισέρχεται στην αίθουσα από κάποια χαραμάδα, θα παρασύρει και τη φλόγα του κεριού. Υποθέσεις: Παρατηρήσεις: 51

52 Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας (αλλαγές στη συμπεριφορά των χρηστών, μέτρα που ίσως απαιτούν μικρή δαπάνη) Θερμοκρασία χώρου Εξωτερική θερμοκρασία: Θερμοκρασία χώρου: Θερμοκρασία-στόχος για το χώρο: Θερμοκρασία που πρέπει να έχει ο χώρος σύμφωνα με τη ρύθμιση του θερμοστάτη: Υποκειμενική εκτίμηση θερμοκρασίας (υψηλή, ικανοποιητική, χαμηλή) Θερμαντικά σώματα (καλοριφέρ) Υπάρχει ξεχωριστός θερμοστάτης ή θερμοστατική βαλβίδα στην αίθουσα; Αν ναι, σε ποια θερμοκρασία/ένδειξη είναι ρυθμισμένος ο θερμοστάτης; Υπάρχουν έπιπλα ή άλλα αντικείμενα πάνω ή μπροστά από τα θερμαντικά σώματα; Λειτουργούν τα καλοριφέρ, ενώ δε χρησιμοποιεί κανείς το χώρο; Είναι ανοικτά τα παράθυρα ή η πόρτα, ενώ είναι σε λειτουργία τα καλοριφέρ; 52

53 Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας (αλλαγές στη συμπεριφορά των χρηστών, μέτρα που ίσως απαιτούν μικρή δαπάνη) Κλιματιστικό Διαθέτει κλιματιστικό η αίθουσα; Ναι Όχι Το κλιματιστικό χρησιμοποιείται για σκοπούς: θέρμανσης δροσισμού Σε ποια θερμοκρασία ρυθμίζεται το κλιματιστικό για: θέρμανση o C δροσισμό o C Οι χρήστες της αίθουσας απενεργοποιούν το κλιματιστικό, όταν αποχωρούν; Ναι Όχι Παρατηρήσεις: 53

54 Τακτική αερισμού Με ποια τακτική Αφήνοντας μισάνοικτη την αερίζετε την πόρτα ή τα παράθυρα για αίθουσα; αρκετή ώρα; Ανοίγοντας διάπλατα την πόρτα ή τα παράθυρα για λίγα λεπτά; Άλλο: Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας (αλλαγές στη συμπεριφορά των χρηστών, μέτρα που ίσως απαιτούν μικρή δαπάνη) Φωτισμός Συνολικός αριθμός λαμπτήρων στην αίθουσα: Αριθμός λαμπτήρων Αριθμός λαμπτήρων συμπαγούς πυρακτώσεως: φθορισμού: Αριθμός λαμπτήρων φθορισμού: Αριθμός λαμπτήρων LED: Υπάρχουν λαμπτήρες αναμμένοι, ενώ δεν υπάρχει κανείς στο χώρο; Ναι Όχι Ένταση φωτισμού (σε lux) Με τη βοήθεια του φωτόμετρου, μετρήστε την ένταση του φωτισμού στο χώρο, με κλειστά και ανοικτά φώτα και σε διάφορα σημεία της αίθουσας. Καταγράψτε τα αποτελέσματα στον πιο κάτω πίνακα. 54

55 Ώρα μέτρησης: Κοντά στο παράθυρο Με κλειστά φώτα Με ανοικτά φώτα Προσωπική εκτίμηση: χαμηλός/υψηλός φωτισμός/ιδανικός φωτισμός Μακριά από το παράθυρο Στο κέντρο της αίθουσας Υπάρχουν πολλαπλά κυκλώματα φωτισμού (με ανεξάρτητους διακόπτες; Υπάρχουν έπιπλα, ράφια ή άλλα αντικείμενα τοποθετημένα μπροστά από παράθυρα, εμποδίζοντας με αυτό το τον τρόπο τη διείσδυση του φυσικού φωτός στην αίθουσα; Είναι λερωμένα τα παράθυρα; (σημ.: λερωμένα παράθυρα μειώνουν τη διείσδυση του φυσικού φωτός στο χώρο σε ποσοστό 10% ή και περισσότερο) Υπάρχουν λαμπτήρες που είναι περιττοί; Συγκρίνετε το κόστος λειτουργίας για το φωτισμό της αίθουσας για τις πιο κάτω περιπτώσεις: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες πυρακτώσεως Τεχνικά χαρακτηριστικά: Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες συμπαγούς φθορισμού: Τεχνικά χαρακτηριστικά: Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: 55

56 Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Κόστος λειτουργίας με λαμπτήρες LED: Τεχνικά χαρακτηριστικά: Κόστος αγοράς/ανά τεμάχιο: Ισχύς (W): Διάρκεια ζωής: Λαμπτήρες που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς: Υπολογισμός κόστους αγοράς λαμπτήρων: Υπολογισμός κόστους λειτουργίας (για μια σχολική χρονιά): Συνολικό κόστος φωτισμού: Παρατηρήσεις: 56

57 Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας (αλλαγές στη συμπεριφορά των χρηστών, μέτρα που ίσως απαιτούν μικρή δαπάνη) Ηλεκτρικές συσκευές Καταγράψτε τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές που υπάρχουν στην αίθουσα και συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα. Για να υπολογίσετε το κόστος λειτουργίας της συσκευής = κιλοβατώρες(kwh)*τιμή κιλοβατώρας ( 0,28) Κατάσταση λειτουργίας: Κόστος Ώρες Ηλεκτρική Ποσότητα/ Ισχύς πλήρης λειτουργία (Λ), λειτουργίας λειτουργίας συσκευή αριθμός (w) κατάσταση αναμονής ανά ημέρα ανά μέρα (Α), εκτός λειτουργίας (Ε) Επιλέξτε ενδεικτικά ορισμένες ηλεκτρικές συσκευές και υπολογίστε το κόστος λειτουργίας τους για τις πιο κάτω χρονικές περιόδους: Ηλεκτρική συσκευή Λειτουργία για ένα χρόνο Λειτουργία κατά το σαββατοκύριακο Λειτουργία κατά τις διακοπές των Χριστουγέννων Από ποιους παράγοντες εξαρτάται το κόστος λειτουργίας μιας ηλεκτρικής ή ηλεκτρονικής συσκευής; 57

58 Κόστος λειτουργίας συσκευών που βρίσκονται σε αναμονή Συνδέστε το μετρητή κατανάλωσης ενέργειας σε συσκευές, οι οποίες βρίσκονται σε αναμονή (πχ. υπολογιστής, βιντεοπροβολέας) και αφήστε τον για 2-3 μέρες. Ακολούθως, συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί: Ηλεκτρική συσκευή Ισχύς Κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος (kwh) Κόστος λειτουργίας Παρατηρήσεις: Προτάσεις για εξοικονόμηση ενέργειας (αλλαγές στη συμπεριφορά των χρηστών, μέτρα που ίσως απαιτούν μικρή δαπάνη) 58

59 Παροχή ζεστού νερού Η παροχή ζεστού νερού στο χώρο εξασφαλίζεται με Ηλιακό θερμοσίφωνα λέβητα ταχυθερμαντήρα κεντρική παροχή ζεστού νερού δεν υπάρχει ζεστό νερό. Πώς χρησιμοποιείται το ζεστό νερό στον συγκεκριμένο χώρο (πλύσιμο χεριών, καθαριότητα, πειράματα κ.λπ.); Σε περίπτωση κεντρικής παροχής ζεστού νερού, η εγκατάσταση περιλαμβάνει ή όχι την κυκλοφορία ζεστού νερού; Είναι πραγματικά απαραίτητο το ζεστό νερό στον συγκεκριμένο χώρο; Προτάσεις εξοικονόμησης ενέργειας 59

60 ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 10 ΑΥΤΟΚΟΛΛΗΤΕΣ ΕΤΙΚΕΤΕΣ (Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν οι ετικέτες που σας δόθηκαν από το Ενεργειακό Γραφείο) 60

61 61

62 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΟΜΙΛΙΕΣ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΟΜΙΛΙΕΣ Θέμα Ενέργεια από ορυκτές πηγές Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ενσωματωμένη ενέργεια Οικολογικό αποτύπωμα Διανομή ωφελειών (ευθύνη έναντι των επόμενων γενεών, άλλων χωρών, άλλων ομάδων της κοινωνίας) Βιώσιμη ανάπτυξη Βιώσιμη κατανάλωση Συμπαραγωγή θερμότητας Πιθανό περιεχόμενο και πηγές περαιτέρω πληροφοριών Άνθρακας, φυσικό αέριο, πετρελαιοειδή Παροχή Ενέργειας στη χώρα σας Πηγές ενέργειας στη χώρα σας Πηγές ενέργειας παγκόσμιας κλίμακας Μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Ηλιακή ενέργεια Αιολική ενέργεια Βιομάζα Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Ενέργεια κατά την παραγωγή πρώτων υλών Ενέργεια κατά την παραγωγή Ενέργεια κατά τη μεταφορά Ωφέλιμη ενέργεια Ενέργεια κατά τη διαχείριση των αποβλήτων και την ανακύκλωση Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Διανομή ωφελειών στους τομείς του κλίματος και των πόρων Διανομή ωφελειών στο πλαίσιο της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών Διανομή ωφελειών στο πλαίσιο της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Βιώσιμη ανάπτυξη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών του 1992 στο Ρίο ντε Τζανέιρο Η έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Brundtland) Βιώσιμη δασοκομία Το τριπλό κριτήριο αναφοράς της βιωσιμότητας Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Δίκαιο εμπόριο Το τριπλό κριτήριο αναφοράς της βιωσιμότητας Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Ενεργειακή απόδοση 62

63 και ηλεκτρισμού Κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας Έννοιες της ενεργειακής απόδοσης Σύγκριση μεταξύ της συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού και της συμβατικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Πλεονεκτήματα της συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Πρακτικά παραδείγματα στη χώρα σας Κατά κεφαλήν κατανάλωση στη χώρα σας σε σύγκριση με άλλες χώρες Κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας Κατά κεφαλήν εκπομπές CO 2 Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Εξοικονόμηση ενέργειας Κατανάλωση ενέργειας από τα νοικοκυριά στο σπίτι Δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας από τα νοικοκυριά Κατανάλωση ενέργειας θέρμανσης Κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολεία ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑΤΩΝ 4-1 Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Διεθνείς στόχοι για την προστασία του κλίματος Εθνικοί στόχοι για την προστασία του κλίματος Σχολείο με μηδενικές εκπομπές ρύπων Μειώστε την κατανάλωση ενέργειας! Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές Το πρωτόκολλο του Κιότο Λέσχη της Ρώμης Η Πράσινη Βίβλος της ΕΕ με τίτλο «Πλαίσιο για τις πολιτικές που αφορούν το κλίμα και την ενέργεια με χρονικό ορίζοντα το έτος 2030» Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη, Ρίο ντε Τζανέιρο Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Οι στόχοι της χώρας σας για την προστασία του κλίματος Οι στόχοι της χώρας σας για τη μείωση των εκπομπών CO 2 Οι στόχοι του σχολείου μας για την προστασία του κλίματος Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας Κινητικότητα των διδασκόντων και των μαθητών Η κατανάλωση ενέργειας στο σχολείο μας Η εξοικονόμηση ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση στο σχολείο μας Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο σχολείο μας Η διαχείριση των αποβλήτων στο σχολείο μας Κατάρτιση σεναρίου μηδενικών εκπομπών ρύπων για το σχολείο μας Διαθέσιμο έντυπο υλικό στη χώρα σας Δικτυακοί τόποι/άλλα στοιχεία επαφής στη χώρα σας 63

64 Χώρος για την καταγραφή ειδικών θεμάτων που θα εισηγηθείτε εσείς! Χώρος για την καταγραφή ειδικών θεμάτων που θα εισηγηθείτε εσείς! 64

65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Βοηθητικό υλικό ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ 65

66 ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΚΑΥΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ Πηγή 1: Προβολή αποσπάσματος από «Το αίμα του Κουάν Κουάν», ντοκιμαντέρ της σειράς Εξάντας του Γιώργου Αυγερόπουλου. Το ντοκιμαντέρ αυτό αναφέρεται στις επιπτώσεις που είχε η εκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου στον Αμαζόνιο τόσο στο περιβάλλον όσο και στους γηγενείς πληθυσμούς. (Διαθέσιμο στο σύνδεσμο: Πηγή 2: Προβολή αποσπάσματος από το «Όταν βυθίζεται ο κόσμος», ντοκιμαντέρ της σειράς Εξάντας του Γιώργου Αυγερόπουλου, το οποίο αναφέρεται στις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στο Μπαγκλαντές και στους «περιβαλλοντικούς πρόσφυγες» (Διαθέσιμο στο σύνδεσμο: Πηγή 3: GREENPEACE (2010). Καταστροφή από την εξέδρα πετρελαίου της BP στον κόλπο του Μεξικού. (Διαθέσιμο στο: Απόσπασμα: Στις 20 Απριλίου [σημ. 2010] μετά από ανεξήγητη ακόμα έκρηξη στην εξέδρα Deepwater Horizon, έχασαν τη ζωή τους 11 άνθρωποι και η εξέδρα βυθίστηκε δύο μέρες μετά. Όμως το κακό δε σταμάτησε εκεί. Το πετρέλαιο συνεχίζει να αναβλύζει από το βυθό της θάλασσας, σε βάθος περίπου 1,5 χιλιομέτρου κάτω από την επιφάνια του νερού. Η εξέδρα την οποία μίσθωνε η BP από την εταιρεία Transocean βρισκόταν περίπου 80 χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές. Οι τελευταίες εκτιμήσεις για την ποσότητα πετρελαίου που διαρρέει κάθε μέρα είναι πια έως και 5 φορές μεγαλύτερες από τις αρχικές, και ίσως φτάνουν τα λίτρα κάθε μέρα. Και τα πράγματα γίνονται όλο και χειρότερα γιατί δε φαίνεται να διακόπτεται σύντομα η διαρροή.[ ] Το Δέλτα του ποταμού Μισισιπή, όπου έχει φτάσει η πετρελαιοκηλίδα, είναι πολύ σημαντικός και πλούσιος βιότοπος. Εκεί βρίσκονται αυτή τη στιγμή χιλιάδες πτηνά και ζώα τα οποία απειλούνται άμεσα από την εξάπλωση του πετρελαίου στις ακτές. Μαζί τους κινδυνεύει και η τοπική οικονομία, η τοπική αλιεία κλπ. [ ] Παρά τις προσπάθειες περιορισμού της πετρελαιοκηλίδας, όλα τα προηγούμενα περιστατικά αποδεικνύουν πως δεν υπάρχει δυνατότητα καθαρισμού του πετρελαίου. Ακόμα και στις καλύτερες περιπτώσεις, μιλάμε συνήθως για ανάκτηση του 15-20% από την ποσότητα που χύθηκε. Πηγή 4: Σποτάκι που ετοιμάστηκε στα πλαίσια του προγράμματος LIFE Climabiz για τις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή. ( Διαθέσιμο στο «Η κλιματική αλλαγή & οι συνέπειες της-climabiz») Πηγή 5: ΣΚΑΪ (2013). Σήμα κινδύνου από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος για την ατμοσφαιρική ρύπανση. (Διαθέσιμο στο: Απόσπασμα: Η νέα έρευνα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος καταδεικνύει ότι η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ευρώπη παραμένει άκρως ανησυχητική. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το 90 % των κατοίκων των ευρωπαϊκών πόλεων είναι εκτεθειμένο σε ποσότητα ρύπων που o Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτηρίζει επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία. Όπως εξηγεί ο Γενς Χίλγκενμπεργκ, «πρόκειται για αέρια όπως το διοξείδιο του άνθρακα, του αζώτου και τα αιωρούμενα σωματίδια». [ ] Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετά για να καθαρίσει ο αέρας, όπως επισημαίνεται στην έκθεση. Έτσι οι εκπομπές συγκεκριμένων αιωρούμενων σωματιδίων έχουν μειωθεί σε όλη την Ευρώπη κατά 15 %. «Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ρύπανση παραμένει, απλά δεν τη βλέπουμε», λέει ο ειδικός. Μπορεί εν τω μεταξύ τα νέα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα να είναι εφοδιασμένα με φίλτρα σωματιδίων και το μεγαλύτερο μέρος τους να μην εκπέμπεται πλέον στην ατμόσφαιρα, ωστόσο ορισμένα μικροσκοπικά σωματίδια εξακολουθούν να μολύνουν την ατμόσφαιρα. «Τα 66

67 σωματίδια αυτά διεισδύουν μέσω του αίματος στον εγκέφαλο και μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες», προειδοποιεί ο Χάικο Μπαλσμάγερ, από την οικολογική Λέσχη Αυτοκινήτου της Γερμανίας. Πηγή 6: Φωτογραφίες από την ιστοσελίδα της Guardian που δείχνουν το μέγεθος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Κίνα που προκαλείται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και τους ρύπους των εργοστασίων. (Διαθέσιμες στο: Φωτογραφία από: Ng Han Guan/AP Φωτογραφία από: Peter Parks/AFP/Getty Images 67

68 ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ; ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. Τι είναι ενέργεια; Στο άκουσμα της λέξης «ενέργεια» έρχονται διάφορες σκέψεις στο μυαλό μας. Πολλές φορές σκεφτόμαστε τι κάνει η ενέργεια, τις χρήσεις της ενέργεια, τις μορφές ενέργειας και προσπαθούμε με αυτόν τον τρόπο να αντιληφθούμε την έννοια της. Η ενέργεια είναι σε τέτοιο βαθμό συνυφασμένη με την καθημερινή μας ζωή που μόνο η έλλειψή της καθιστά πρόδηλη την αναγκαιότητά της. Το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων δεσμεύει, παράγει, καταναλώνει, μετατρέπει, αποθηκεύει και υποβαθμίζει τεράστια ποσά ενέργειας. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η λέξη «ενέργεια» είναι σύνθετη λέξη. Τα συνθετικά της είναι οι λέξεις ἐν- + ἔργον δηλαδή είναι η δημιουργία έργου. Η μονάδα μέτρησης της ενέργειας είναι το J (Joule), δηλαδή 1 J είναι το έργο που δημιουργεί μια δύναμη 1N (1 Newton) όταν μετακινεί ένα αντικείμενο κατά 1m (1 μέτρο). Ο κύκλος της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας ξεκινά από τις αρχικές μορφές ενέργειας όπως ο άνθρακας, το αργό πετρέλαιο, ο άνεμος, το ηλιακό φως ή το φυσικό αέριο. Αυτές οι μορφές χαρακτηρίζονται ως πρωτογενής ενέργεια και βεβαίως ελάχιστα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους καταναλωτές. Το επόμενο βήμα είναι η μετατροπή των πρωτογενών μορφών σε τελική ενέργεια όπως για παράδειγμα ηλεκτρισμός ή βενζίνη. Τέλος, κατάλληλος εξοπλισμός ή συσκευές όπως το αυτοκίνητο ή η τηλεόραση, μετατρέπουν την τελική ενέργεια σε χρήσιμη ενέργεια παρέχοντας ενεργειακές υπηρεσίες. Από την πρωτογενή έως την χρήσιμη ενέργεια, μεσολαβούν πολλά ενδιάμεσα στάδια ανάλογα με τη μορφή της ενέργειας. Εξόρυξη άνθρακα ή πετρελαίου, μεταφορά με αγωγούς, χρήση δεξαμενόπλοιων, καύση σε μεγάλους θερμικούς σταθμούς, δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πολλά άλλα. Όλη αυτή η πολυσύνθετη αλυσίδα είναι γνωστή ως ενεργειακό σύστημα. Η ενέργεια δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το μηδέν, ούτε μπορεί να εξαφανιστεί, να χαθεί, να μην υπάρχει. Είναι δυνατό όμως να μετατραπεί από μια μορφή ενέργειας σε άλλη μορφή ενέργειας και να μεταφέρεται από ένα σώμα σε άλλο. Κατανοώντας τα ενεργειακά μεγέθη Για να μπορούμε να γνωρίζουμε το ακριβές ποσό της ενέργειας που μετασχηματίζεται από μια μορφή σε κάποια άλλη ή του έργου που παράγεται, χρειαζόμαστε μονάδες μέτρησης της ενέργειας. Στο διεθνές σύστημα μετρικών μονάδων (S.I.), μονάδα μέτρησης της ενέργειας είναι το 1 Joule (Τζάουλ) και είναι το έργο που παράγεται όταν δύναμη 1 Newton κινεί ένα αντικείμενο σε απόσταση 1 μέτρου. Για να εκτιμήσουμε το ρυθμό μεταβολής της ενέργειας ή το ρυθμό παραγωγής έργου μιας μηχανής, δηλαδή πόσο γρήγορα μια μηχανή κάνει ένα συγκεκριμένο έργο, χρησιμοποιούμε την ισχύ (P). Ισχύ ονομάζουμε το μέγεθος που μας δηλώνει πόσο γρήγορα μετασχηματίζεται (ή χρησιμοποιείται) η ενέργεια. Μεγάλη ισχύς σημαίνει ότι μια ορισμένη ποσότητα ενέργειας μετασχηματίζεται (χρησιμοποιείται) σε μικρό χρόνο, ενώ μικρή ισχύς σημαίνει ότι χρειαζόμαστε πολύ χρόνο για να μετατρέψουμε (χρησιμοποιήσουμε) την ίδια ποσότητα ενέργειας. Αν μια μηχανή ισχύος 1 KW λειτουργεί για μια ώρα καταναλώνει ενέργεια ίση με 1 κιλοβατώρα (1 KWh) ή Joule, που είναι πλέον μονάδα έργου. Περισσότερα στο σύνδεσμο: 68

69 Μορφές Ενέργειας Υπάρχουν διάφορες μορφές ενέργειας και περιγράφονται σε συντομία πιο κάτω: Κινητική ενέργεια είναι η ενέργεια που έχει ένα σώμα όταν κινείται και αναφέρεται στην ικανότητά του να παράγει έργο. Μαθηματικά, η κινητική ενέργεια ενός σώματος, ορίζεται-υπολογίζεται ως το ήμισυ του γινομένου της μάζας (m) του επί το τετράγωνο της ταχύτητάς (v) του: Ε κιν = ½ m v 2 Δυναμική ενέργεια είναι η ενέργεια που έχει ένα σώμα λόγο της κατάστασης που βρίσκεται (π.χ. τεντωμένο λάστιχο, πιεσμένο ελατήριο) ή της θέσης που βρίσκεται (π.χ. βαρύτητα, καταρράκτης, ποταμός). Μαθηματικά, η δυναμική ενέργεια ορίζεται ως το γινόμενο της δύναμης (F) που ασκείται επάνω του επί την απόστασή (h) του από το σημείο του πεδίου, όπου θεωρούμε ότι η δυναμική ενέργεια έχει μηδενική τιμή: Ε δυν= F h Μηχανική ενέργεια είναι η ενέργεια που δημιουργείται σε ένα σώμα από την κινητική και τη δυναμική ενέργεια του (π.χ. όταν ρίχνουμε ένα μπαλάκι πάνω και το παίρνουμε για να το ξαναρίξουμε τότε έχουμε μηχανική ενέργεια - όταν το μπαλάκι χτυπήσει στο χέρι τότε η μηχανική ενέργεια μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια). Ηλεκτρική ενέργεια είναι η κινητική ενέργεια των ηλεκτρονίων (ηλεκτρικό ρεύμα), λόγω της ύπαρξης διαφοράς δυναμικού στα άκρα ενός αγωγού. Θερμική ενέργεια είναι το σύνολο της κινητικής ενέργειας των σωματιδίων που συγκροτούν ένα σώμα, όταν αυτά κινούνται στο εσωτερικό του. Θερμότητα είναι η ενέργεια που μεταφέρεται από ένα θερμότερο σώμα σε ένα άλλο ψυχρότερο, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η κινητική ενέργεια των σωματιδίων του. Χημική ενέργεια είναι η ενέργεια που απαιτήθηκε για τη συγκρότηση χημικών δεσμών από διάφορα άτομα, κάτω από την αλληλεπίδραση ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων. Πυρηνική ενέργεια είναι η δυναμική ενέργεια που υπάρχει στους πυρήνες των ατόμων λόγω της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων που τα συνιστούν και απελευθερώνεται κατά τη σχάση (διαδικασία κατά την οποία ένας ασταθής ατομικός πυρήνας χωρίζεται) ή τη σύντηξη (διαδικασία συνένωσης πυρήνων). Ηλιακή ενέργεια είναι διάπυρη σφαίρα αερίων όπου δισεκατομμύρια άτομα συγκρούονται μεταξύ τους απελευθερώνοντας ενέργεια, φτάνοντας στον άνθρωπο ως φώς ή θερμότητα. Περισσότερα για το Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ενέργεια και Περιβάλλον» στο σύνδεσμο: Χρήσεις της Ενέργειας Ενέργεια χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις καθημερινές μας ανάγκες. Οι χρήσεις ενέργειας είναι για τη μετακίνηση (αυτοκίνητα, αεροπλάνα, πλοία), για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος (οικιακού και βιομηχανικού), για οικιακή θέρμανση και για βιομηχανικές εφαρμογές που χρειάζονται θερμότητα (πχ το τσιμέντο ή ο χάλυβας). Η ενέργεια για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος είναι υποσύνολο της συνολικής ενέργειας. Ορισμένες από τις χρήσεις της ενέργειας είναι: Ηλεκτροδότηση των ηλεκτρικών συσκευών Φωτισμός Θέρμανση χώρων Κλιματισμός χώρων Παραγωγή ζεστού νερού Άντληση Λειτουργία μηχανολογικών συστημάτων Παραγωγή ατμού στη βιομηχανία Παραγωγή θερμότητας βιομηχανία Μετακίνηση/ανύψωση αντικειμένων Τηλεπικοινωνίες και πληροφορική Μετακινήσεις 69

70 Οι πιο πάνω χρήσεις της ενέργειας, χωρίζονται σε κατηγορίες δραστηριοτήτων (τομείς), που είναι ο βιομηχανικός τομέας, ο τομέας των μεταφορών, ο οικιακός τομέας και ο εμπορικός (τριτογενής τομέας). Αν ρίξουμε μία ματιά σε ποιους τομείς καταναλώνεται περισσότερη ενέργεια σε παγκόσμιο επίπεδο, τότε θα διαπιστώσουμε ότι στην πρώτη θέση βρίσκεται ο βιομηχανικός τομέας και ακολουθούν με φθίνουσα σειρά ο τομέας των μεταφορών, ο οικιακός και τέλος ο εμπορικός. Πηγή: Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΧΥΟΣ Κατά κανόνα, ως ενέργεια (E) περιγράφεται η ιδιότητα ενός υλικού σώματος να παράγει έργο. Όταν το έργο αυτό «παράγεται», η ενέργεια μεταφέρεται από το ένα σώμα στο άλλο ή η μία μορφή ενέργειας μετατρέπεται σε άλλη μορφή ενέργειας. Τύπος: Ενέργεια E = Ισχύς P x Χρόνος t, π.χ. E = 2 kw x 3 h = 6 kwh Μονάδες: τζάουλ (j), κιλοτζάουλ (kj), βατ ανά δευτερόλεπτο (Ws), βατ-ώρα (Wh), Κιλοβατ-ώρα (kwh) Μετατροπές: 1J = 1 Ws, 1 kwh = 3600 kj Τύπος: Ισχύς P = Ενέργεια E / Χρόνος t (για σταθερά ενέργειας E), π.χ. P = 6 k Wh/3 h = 2 kw Μονάδες: τζάουλ ανά δευτερόλεπτο (J/s), βατ (W) 1 W = 1 J/s Ως ισχύς (P) νοείται το έργο που παράγεται σε ορισμένο χρόνο και περιγράφει την προσπάθεια που απαιτείται για την επίτευξη συγκεκριμένου αποτελέσματος. Σε κλειστό σύστημα, το ποσό της ενέργειας παραμένει σταθερό. Αυτό σημαίνει ότι η ενέργεια δεν χάνεται, αλλά μετατρέπεται από μία μορφή ενέργειας σε κάποια άλλη. Ο εν λόγω νόμος διατήρησης της ενέργειας αποτελεί ταυτόχρονα και τον πρώτο νόμο της θερμοδυναμικής. Σύμφωνα, ωστόσο, με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, η αξία της ενέργειας μπορεί να υποβαθμιστεί για τον χρήστη, δεδομένου ότι οι διάφορες μετατροπές ενέργειας δεν είναι ίσης αξίας. Η κινητική ενέργεια μπορεί να μετατραπεί πλήρως σε θερμότητα. Πλην όμως, η θερμική ενέργεια δεν μπορεί να μετατραπεί πλήρως σε κινητική ενέργεια. Με τον όρο, συνεπώς, «απώλεια ενέργειας» περιγράφεται η ενέργεια που δεν χρησιμοποιείται κατά τη μετατροπή ενέργειας, π.χ. η απορριπτόμενη θερμότητα ενός κινητήρα. Όσο αποτελεσματικότερη είναι η μετάβαση ενέργειας (όσο λιγότερη ενέργεια χρησιμοποιείται για την επίτευξη ορισμένου αποτελέσματος) τόσο υψηλότερη είναι και η απόδοση της μετατροπής ενέργειας και, αντιστοίχως, τόσο χαμηλότερη είναι η απώλεια ενέργειας. 70

71 2. ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή ενέργειας ή ενεργειακή πηγή ονομάζουμε κάθε φυσικό πόρο που μας δίνει ενέργεια. Είναι τα σημεία δηλαδή που υπάρχει άφθονη μια πηγή ενέργειας (π.χ. κοιτάσματα πετρελαίου ή φυσικού αερίου). Μια πηγή ενέργειας για να είναι σημαντική προς αξιοποίηση πρέπει να: υπάρχει άφθονη ενέργεια στην πηγή έχει εύκολη πρόσβαση μετατρέπεται εύκολα σε μορφή που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις σύγχρονες τεχνολογίες μπορεί να μεταφέρεται εύκολα και μπορεί να αποθηκεύεται σε χώρους με ευκολότερη πρόσβαση από ότι η αρχική της θέση. Οι πηγές ενέργειας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία είναι τα ορυκτά ή συμβατικά καύσιμα ή μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η δεύτερη κατηγορία είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ή ήπιες μορφές ενέργειας. Περισσότερα στο σύνδεσμό Ορυκτά Καύσιμα Ή Συμβατικά Καύσιμα Ή Μη Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Ορυκτά Καύσιμα, ή Συμβατικά Καύσιμα ή Μη Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θεωρούνται το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο γαιάνθρακας. Ονομάζονται ορυκτά καύσιμα γιατί βρίσκονται και τα παίρνουμε μέσα από τη γη, με τις διαδικασίες της εξόρυξης. Ονομάζονται επίσης μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γιατί ο ρυθμός σχηματισμού τους είναι πάρα πολύ αργός. Η δημιουργία των ορυκτών καυσίμων ξεκίνησε πριν εκατομμύρια χρόνια και σύμφωνα με τα σημερινά κοιτάσματα και με τη σημερινή τους χρήση από τον άνθρωπο, υπολογίζεται ότι θα υπάρχει πετρέλαιο για αξιοποίησή του μέχρι το 2065, φυσικό αέριο μέχρι το 2075 και γαιάνθρακας μέχρι το ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Τα ορυκτά καύσιμα συμμετέχουν στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του πλανήτη κατά 93%, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές καλύπτουν μόνο το 7%, με βασικότερη τη βιομάζα. Περισσότερα στο σύνδεσμο Outlook/BP_Energy_Outlook_Booklet_2013.pdf Τα παγκόσμια αποθέματα ορυκτών καυσίμων συγκεντρώνονται στις χώρες της Μέσης Ανατολής και ακολουθούν με λιγότερα αποθέματα η Ευρώπη, η Αφρική, η Κεντρική και Νότια Αμερική, οι ΗΠΑ και η Ασία. Πηγή: Το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα (δηλαδή ποιες πηγές ενέργειας χρησιμοποιούνται σε παγκόσμια κλίμακα) αποτελείται κυρίως από πετρέλαιο, άνθρακα, φυσικό αέριο και ακολουθούν η υδροηλεκτρική ενέργεια, η 71

72 πυρηνική και οι ΑΠΕ. Πηγή: Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σήμερα στην Κύπρο Η Κύπρος σήμερα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εισάγει μαζούτ και ακάθαρτο πετρέλαιο. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου με την αξιοποίηση των ορυκτών καυσίμων γίνεται μέσω τριών θερμικών ηλεκτροπαραγωγών σταθμών με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 1480MWe. Ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός της Δεκέλειας στην Επαρχεία Λάρνακας, διαθέτει 6 ατμοστρόβιλους με ισχύ 60MWe ο καθένας και 2 μηχανές εσωτερικής καύσης με ισχύ 50MWe η κάθε μια. Ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός του Βασιλικού, στην επαρχεία Λεμεσού, διαθέτει 3 ατμοστρόβιλους με ισχύ 130MWe ο καθένας, 2 μονάδες συνδυασμένου κύκλου με ισχύ 220MWe η κάθε μια και 1 αεροστρόβιλο με ισχύ 38MWe. Ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός της Μονής χρησιμοποιείται αυτή την στιγμή ως εφεδρικός και διαθέτει 4 αεροστρόβιλους με ισχύ 37.5MWe ο καθένας. Πηγή: ΑΗΚ Πετρέλαιο Το πετρέλαιο, το οποίο συχνά ονομάζουμε μαύρο χρυσό, είναι σύνθετη λέξη με συνθετικά τις λέξεις πέτρα και έλαιο. Το πετρέλαιο είναι παχύρρευστο υγρό και έχει χρώμα μαύρο ή βαθύ καφέ ή πρασινωπό. Η δημιουργία του πετρελαίου ξεκίνησε πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια περίπου, όταν κοντά στις θαλάσσιες ακτές και στις λίμνες, υδρόβιοι μονοκύτταροι και πολυκύτταροι οργανισμοί καταπλακώθηκαν από χώμα, λάσπη και πέτρες. Οι μεγάλες πιέσεις και οι θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν στις συγκεκριμένες περιοχές άλλαξαν βαθμιαία τη νεκρή οργανική ύλη, δημιουργώντας έτσι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, μετά το σχηματισμό τους, μετακινήθηκαν μέσα από το πορώδες των βράχων και εγκλωβίστηκαν μεταξύ σχιστολιθικών και ασβεστολιθικών πετρωμάτων κι έτσι δημιουργούνται τα υπόγεια κοιτάσματα. Στη 72

73 συνέχεια από εκεί γίνεται η εξόρυξή τους με διάφορα μηχανικά μέσα. Το πετρέλαιο είναι μείγμα υδρογονανθράκων και άλλων οργανικών ενώσεων φυσικής προέλευσης. Στην αρχική του μορφή (ακάθαρτο πετρέλαιο) δύσκολα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και έτσι ξεκινά μια διαδικασία επεξεργασίας του για να φτάσει σε αξιοποιήσιμη κατάσταση. Αρχικά στα διυλιστήρια αφαιρείται η πίσσα και διάφορα άλλα συστατικά. Στη συνέχεια μετά από διαδοχικές αποστάξεις προκύπτει το καθαρό πετρέλαιο, η βενζίνη κι άλλα χρήσιμα προϊόντα και πρώτες ύλες για την παρασκευή φαρμάκων, συνδετικού ελαστικού, πλαστικών κ.ά. Στην Κύπρος σήμερα γίνονται εισαγωγές μεγάλων ποσοτήτων προϊόντων πετρελαίου, με σημαντικές συνέπειες στην οικονομία του νησιού. Οι πολυδάπανες εισαγωγές πετρελαίου, σε συνδυασμό με την ρύπανση της ατμόσφαιρας από την καύση πετρελαίου καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας και στροφή στη χρήση τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θέματα που θα εξεταστούν αναλυτικά στις επόμενες παραγράφους. Φυσικό Αέριο Το φυσικό αέριο συνοδεύει συνήθως το πάνω μέρος των κοιτασμάτων πετρελαίου. Κοιτάσματα φυσικού αερίου υπάρχουν επίσης, ανεξάρτητα από τα κοιτάσματα πετρελαίου, αφού η μετανάστευση του φυσικού αερίου μέσα από τα πετρώματα είναι ευκολότερη, λόγω του βάρους του. Η δημιουργία του φυσικού αέριου προέκυψε με τις ίδιες διαδικασίες δημιουργίας του πετρελαίου και στα ίδια χρονικά διαστήματα. Το φυσικό αέριο είναι μείγμα υδρογονανθράκων σε αέρια κατάσταση και αποτελείται κυρίως από μεθάνιο (σε ποσοστό άνω του 85%), που είναι ο ελαφρύτερος υδρογονάνθρακας. Το φυσικό αέριο είναι πολύ καθαρό, χωρίς προσμίξεις και θειούχα συστατικά. Όπως το πετρέλαιο. έτσι και το φυσικό αέριο όταν καίγεται αποδίδει μεγάλη ποσότητα ενέργειας η οποία αξιοποιείται για θέρμανση χώρων, στο μαγείρεμα, ως καύσιμο στη βιομηχανία και για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το φυσικό αέριο μεταφέρεται σε υγροποιημένη μορφή μέσω αγωγών ή με δεξαμενόπλοια. Το φυσικό αέριο είναι αποδοτικότερο από το πετρέλαιο και αποτελεί το φιλικότερο συμβατικό καύσιμο στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Το φυσικό αέριο κατά την καύση του απελευθερώνει αέριους ρύπους, όμως οι ποσότητες αυτές είναι λιγότερες σε σχέση με την καύση άλλων ορυκτών καυσίμων. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Το φυσικό αέριο σε σχέση με τα άλλα ορυκτά καύσιμα, προκαλεί λιγότερη ρύπανση, έχει καλή απόδοση και ευκολία στη χρήση του. Γαιάνθρακας Ο γαιάνθρακας είναι σύνθετη λέξη με συνθετικά τις λέξεις γαία (γη) και άνθρακας. Ο γαιάνθρακας βρίσκεται στο υπέδαφος και ξεκίνησε να σχηματίζεται πριν από περίπου 300 εκατομμύρια χρόνια, όταν καταπλακώθηκαν φυτικές ουσίες από δέντρα, φυτά, θάμνους, φύκια κ.ά. σε ελώδεις εκτάσεις. Αυτές οι φυτικές ουσίες στη συνέχεια αποσυντέθηκαν και μετατράπηκαν σε τύρφη με τη βοήθεια βακτηριδίων. Στη συνέχεια η τύρφη βυθίστηκε στο υπέδαφος λόγω σεισμών και ηφαιστειακών δραστηριοτήτων. Οι υψηλές θερμοκρασίες του φλοιού της Γης και οι μεγάλες πιέσεις από τα υποκείμενα στρώματα τύρφης δημιούργησαν τα πρώτα κοιτάσματα λιγνίτη και άνθρακα. Ο γαιάνθρακας όταν καίγεται εκλύει μεγάλη ποσότητα ενέργειας με τη μορφή θερμότητας. Αυτή η θερμότητα χρησιμοποιείται για θέρμανση, στο μαγείρεμα, στη λειτουργία εργοστασίων, για την κίνηση πλοίων, τρένων κ.ά. Ο γαιάνθρακας κατά την καύση του απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες αέριων ρύπων και θεωρείται από τα πιο ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα. 73

74 Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι ανεξάντλητες πηγές ενέργειας. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ονομάζονται ο ήλιος, ο αέρας, το νερό, η βιομάζα και η γεωθερμία. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καλύψουν τις ανάγκες του ανθρώπου σε θέρμανση και δροσισμό. Μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν με διάφορες τεχνολογίες για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ως καύσιμα για τις μετακινήσεις μας Κατά την αξιοποίηση τους δεν δημιουργούνται, άρα δεν απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα καυσαέρια, γι αυτό και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θεωρούνται φιλικές μορφές ενέργειας προς το περιβάλλον. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ονομάζονται και φιλικές μορφές ενέργειας προς το περιβάλλον γιατί κατά την αξιοποίηση τους δεν δημιουργούν και δεν απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα καυσαέρια, όπως είναι το CO 2 (διοξείδιο του άνθρακα) κ.α. Ο ήλιος είναι η κύρια πηγή που προσφέρει ενέργεια στη Γη μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας. Όλες οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οφείλονται στην ηλιακή ακτινοβολία. Στον πυρήνα του ήλιου γίνονται πυρηνικές αντιδράσεις. Η ενέργεια που δημιουργείται από αυτή τη διαδικασία ακτινοβολείται προς όλες τις κατευθύνσεις στο διάστημα και φτάνει στους διάφορους πλανήτες, επομένως και στη Γη. Κατά την περιστροφή της Γης φωτίζονται και θερμαίνονται διαδοχικά όλες οι περιοχές της Γης μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας. Έτσι μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα ή έμμεσα (με μηχανικά ή άλλα μέσα) από τον άνθρωπο, για παραγωγή ενέργειας, θερμότητας και δροσισμού. Ακόμη, η ηλιακή ακτινοβολία θερμαίνει τον αέρα. Όταν θερμαίνεται ο αέρας διαστέλλεται, γίνεται πιο ελαφρύς και ανεβαίνει προς τα πάνω, δημιουργώντας υποπίεση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ψυχρότερος αέρας από τις γύρω περιοχές και με μεγαλύτερη ατμοσφαιρική πίεση να καταβάλλει τη θέση εκείνη, δημιουργώντας έτσι τους ανέμους και τα κύματα στις θάλασσες. Επίσης, με την αύξηση της θερμοκρασίας εξατμίζονται ποσότητες νερού από τα επιφανειακά ύδατα, δημιουργώντας έτσι τα σύννεφα και στη συνέχεια τη βροχή. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ο κύκλος του νερού. Το νερό κάνοντας τον κύκλο του στη φύση έχει δυναμική ενέργεια όταν βρίσκεται σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, η οποία στη συνέχεια μετατρέπεται σε κινητική όταν το νερό ρέει προς χαμηλότερες περιοχές. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αξιοποιηθεί για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπρόσθετα, η ηλιακή ακτινοβολία εμφανίζεται με τη μορφή χημικής ενέργειας αποθηκευμένη στο ξύλο, στις τροφές, στα φυτά (βιομάζα) κ.ά. Τα πράσινα φύλλα έχουν χλωροφύλλη και δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια με τις διαδικασίες της φωτοσύνθεσης, δημιουργώντας έτσι την τροφή για να αναπτυχθούν τα φυτά. Με την ηλιακή ενέργεια, θερμαίνεται το έδαφος, διατηρώντας έτσι τη θερμοκρασία του σταθερή. Γεωθερμική ενέργεια ονομάζεται η θερμική ενέργεια που προέρχεται από το εσωτερικό της γης και εμφανίζεται με τη μορφή θερμού νερού ή ατμού. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Η ενέργεια που στέλνει ο Ήλιος στη Γη σε μια μόνο ημέρα ισοδυναμεί με την ενέργεια που καταναλώνει όλος ο πληθυσμός της Γης σε έναν ολόκληρο χρόνο! Ηλιακή Ενέργεια Ηλιακή ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που προέρχεται από τον ήλιο. Η ύπαρξη και η διατήρηση της ζωής στον πλανήτη Γη οφείλεται εξολοκλήρου στον ήλιο. Χωρίς την ενέργεια του ήλιου η Γη θα ήταν ένας παγωμένος πλανήτης. Ο ήλιος μέσω της ακτινοβολίας του, προσφέρει φως και θερμότητα στον πλανήτη Γη. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Η ενέργεια που καταναλώνεται από τον πληθυσμό της γης σε ένα χρόνο, ισοδυναμεί με την ενέργεια που στέλνει ο ήλιος στον πλανήτη Γη σε μια μόνο ημέρα! Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας γίνεται με διάφορους τρόπους, έτσι ώστε να επιτευχθεί φωτισμός, θέρμανση, δροσισμός και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο κάτω περιγράφονται οι τρεις κατηγορίες για την αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας. 74

75 Πρώτη: Σε ένα κτίριο, σπίτι, σχολείο, νοσοκομείο κ.ά. σημαντικό ρόλο έχει η αξιοποίηση της θερμότητας και του φυσικού φωτισμού της ηλιακής ακτινοβολίας. Για την μέγιστη αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας για θέρμανση και φωτισμό με την απουσία μηχανικών μέσων (παθητικά ηλιακά συστήματα) απαιτούνται: σωστός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του κτιρίου (νότιος προσανατολισμός και αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού), επιλογή σωστών θερμομονωτικών υλικών και σωστή βλάστηση περιμετρικά του κτιρίου (ακολουθώντας τους κανόνες του βιοκλιματικού σχεδιασμού). Δεύτερη: Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας για παραγωγή ζεστού νερού, με τη χρήση μηχανικών μέσων (ενεργητικά ηλιακά συστήματα). Μέσω ηλιακών συλλεκτών, η ηλιακή ακτινοβολία αξιοποιείται για τη θέρμανση του νερού που χρησιμοποιούμε στις κατοικίες μας, αλλά και για τις ανάγκες θέρμανσης και ψύξης ενός κτιρίου. Ο ηλιακός συλλέκτης είναι η απλούστερη και η γνωστότερη τεχνολογία για την αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας. Σήμερα η τεχνολογία των ηλιακών συλλεκτών έχει εξελιχθεί και μπορούν να αξιοποιηθούν για τη θέρμανση ή και το δροσισμό κτιρίων. Τρίτη: Το φωτοβολταϊκό σύστημα είναι η τεχνολογία που αξιοποιεί το φως του ήλιου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φωτοβολταϊκά συστήματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τα διασυνδεδεμένα με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και τα αυτόνομα συστήματα. Στα διασυνδεδεμένα συστήματα, το φωτοβολταϊκό σύστημα ενώνεται με το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας και η παραγόμενη ενέργεια διοχετεύεται άμεσα στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Στα αυτόνομα φωτοβολταϊκά συστήματα, το σύστημα διαστασιολογείται ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του κτιρίου και τις ημέρες αυτοδυναμίας. Έτσι, η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται αποθηκεύεται σε μπαταρίες και στη συνέχεια οι ανάγκες σε ηλεκτρική ενέργεια του κτιρίου καλύπτονται από τις φορτισμένες μπαταρίες. Κύπρος και αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας (2015) Η Κύπρος διαθέτει πολύ υψηλό ηλιακό δυναμικό. Το νησί μας δέχεται μέση ημερήσια ηλιοφάνεια 9,8 με 14,5 ώρες, για περισσότερες από 300 μέρες το χρόνο ηλιοφάνειας. Στην Κύπρο σήμερα υπάρχουν εγκατεστημένα 59,8 MW φωτοβολταϊκών συστημάτων (τόσο για οικιακούς όσο και εμπορικούς σκοπούς) και παράγονται περίπου 45 GWh ηλεκτρικής ενέργειας. Η παραγόμενη αυτή ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί το 1% της συνολικής παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου. Επίσης, έχουν εγκατασταθεί 31 αυτόνομα φωτοβολταϊκά συστήματα για την άντληση νερού, νοικοκυριά ή 92% περίπου των νοικοκυριών χρησιμοποιεί ηλιακό συλλέκτη για παραγωγή ζεστού νερού (1m 2 ηλιακού συλλέκτη ανά κάτοικο) και το 53% των ξενοδοχειακών μονάδων χρησιμοποιεί επίσης ηλιακό συλλέκτη για παραγωγή ζεστού νερού. Στη Γερμανία θα γίνει το μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό πάρκο της Ευρώπης, καθώς ο Γερμανικός όμιλος φωτοβολταϊκών συστημάτων «Q-Cells» πήρε την απόφαση να κατασκευάσει ηλιακό πάρκο ισχύος 91 MW, που θα αναπτυχθεί σε έκταση 200 εκταρίων, κοντά στο Βρανδεμβούργο, όπου θα εγκατασταθούν 383 χιλιάδες ηλιακά πάνελ της εταιρείας. Το γιγάντιο φωτοβολταϊκό πάρκο, υπολογίζεται ότι θα τροφοδοτήσει με ενέργεια νοικοκυριά και θα βραβευτεί ως η μεγαλύτερη οικολογική επένδυση της Ευρώπης. 75

76 Πηγή: Αιολική Ενέργεια Η αιολική ενέργεια πήρε το όνομά της από τον Αίολο, ο οποίος στην ελληνική μυθολογία, ήταν θεός των ανέμων. Η αιολική ενέργεια οφείλεται στη μετακίνηση του ανέμου. Οι άνεμοι δημιουργούνται με τη διαφορετική θέρμανση του αέρα από τον ήλιο σε διαφορετικές περιοχές. Υπολογίζεται ότι στο 25 % της επιφάνειας της γης επικρατούν άνεμοι μέσης ετήσιας ταχύτητας πάνω από 5,1 m/sec (μέτρα ανά δευτερόλεπτο) σε ύψος 10 m πάνω από το έδαφος. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Η αιολική ενέργεια είναι η πιο αναπτυσσόμενη πηγή ενέργειας! Οι άνθρωποι από παλιά αξιοποιούσαν την ενέργεια του αέρα με τους παραδοσιακούς ανεμόμυλους για την άντληση νερού (π.χ. περιοχή Παραλιμνίου), για το άλεσμα σιταριού ή για τη μετακίνηση ιστιοφόρων πλοίων. Η αξιοποίηση του αέρα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται με τις ανεμογεννήτριες. Πολλές ανεμογεννήτριες μαζί τοποθετημένες σε μια περιοχή ονομάζονται αιολικό πάρκο. Αιολικά πάρκα θα βρούμε τοποθετημένα στη στεριά, στις περιοχές όπου υπάρχουν ικανοποιητικές και σταθερές ταχύτητες του αέρα, σε περιοχές απέναντι από τη θάλασσα, σε ορεινές περιοχές κ.ά. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, σήμερα δημιουργούνται και θαλάσσια αιολικά πάρκα, με τις ανεμογεννήτριες να τοποθετούνται μέσα στη θάλασσα. Για την ώρα δε θα δούμε ανεμογεννήτριες να ξεπροβάλλουν στη Μεσόγειο Θάλασσα, λόγω του ότι είναι βαθιά θάλασσα. Ο άνεμος περιστρέφει αργά τα πτερύγια των ανεμογεννητριών με το κάθε πτερύγιο κάνει περίπου περιστροφές το λεπτό. Τα πτερύγια είναι συνδεδεμένα με ένα περιστρεφόμενο άξονα, ο οποίος περνάει μέσα σε ένα κιβώτιο μετάδοσης της κίνησης. Το κιβώτιο συνδέεται με έναν άξονα μεγάλης ταχύτητας περιστροφής, ο οποίος κινεί μια γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ταχύτητα του ανέμου πρέπει να είναι περισσότερο από 15 km/h για να μπορέσει μια κοινή ανεμογεννήτρια να παράξει ηλεκτρική ενέργεια. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Μερικές χιλιάδες ανεμογεννήτριες υπολογίζεται ότι μπορούν να παράγουν την ηλεκτρική ενέργεια που δίνει η καύση μερικών εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου ή η λειτουργία ενός πολύ μεγάλου πυρηνικού σταθμού. Οι ανεμογεννήτριες κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις ανεμογεννήτριες με οριζόντιο άξονα, των οποίων ο δρομέας είναι τύπου έλικας. Σε αυτές τις ανεμογεννήτριες ο άξονας περιστρέφεται ώστε να βρίσκεται παράλληλα προς τον άνεμο. τις ανεμογεννήτριες με κατακόρυφο άξονα, ο οποίος και παραμένει σταθερός. Στην Κύπρο σήμερα είναι εγκατεστημένα 147 MW αιολικών πάρκων και παράγονται 230 GWh ηλεκτρικής ενέργειας. Υδραυλική Ενέργεια Υδροδυναμική Ενέργεια Η υδροδυναμική ενέργεια είναι η δυναμική ενέργεια που έχει το νερό στη φύση. Η αξιοποίηση της υδροδυναμικής ενέργειας γίνεται μέσω των υδατοπτώσεων και μέσω των φραγμάτων. Το νερό που βρίσκεται αποθηκευμένο στα φράγματα έχει δυναμική ενέργεια. Κατά την πτώση του νερού λόγω της βαρύτητας από ένα ψηλότερο σημείο σε ένα άλλο χαμηλότερο, η δυναμική του ενέργεια μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια. Από αυτή την πτώση δημιουργούνται οι υδατοπτώσεις. Από παλιά οι άνθρωποι αξιοποιούσαν την κινητική ενέργεια του νερού που υπάρχει στα ποτάμια, για την κάλυψη ορισμένων αναγκών τους. Με τη χρήση υδραυλικών τροχών μπορούσαν να κινήσουν νερόμυλους για το άλεσμα του σιταριού και άλλες υδροκίνητες μηχανές όπως μηχανές κλωστοϋφαντουργίας, νεροπρίονα κ.ά. Σήμερα, σε πολλές χώρες, με τη χρήση υδροστρόβιλων (τουρμπίνων) μετατρέπεται η δυναμική και κινητική ενέργεια του νερού σε μηχανική ενέργεια (περιστροφή) και μεταδίδεται αυτή η κίνηση σε ηλεκτρογεννήτριες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία ονομάζεται υδροηλεκτρική. Στην Κύπρο δεν υπάρχουν μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αξιοποιώντας το νερό, γιατί δεν υπάρχει συνεχής ροή νερού κατά τη διάρκεια του έτους στα ποτάμια και στα φράγματα και επίσης δεν υπάρχουν 76

77 μεγάλοι καταρράκτες. Υπάρχουν όμως μερικά πολύ μικρά υδροηλεκτρικά έργα. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Παγκοσμίως, η υδροηλεκτρική ενέργεια συμβάλλει κατά 19% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Κυματική ενέργεια Η ενέργεια που παράγεται από την κίνηση των κυμάτων της θάλασσας ονομάζεται κυματική ενέργεια. Η κυματική ενέργεια λόγω της μεγάλης ενεργειακής πυκνότητας που έχει, μπορεί να καλύψει μεγάλο ποσοστό των ενεργειακών αναγκών του ανθρώπου. Το μεγάλο πρόβλημα για την αξιοποίηση της κυματικής ενέργειας είναι το αντίξοο περιβάλλον που πρέπει να εγκατασταθεί ο εξοπλισμός. Επίσης, τα καιρικά φαινόμενα απαιτούν εξοπλισμό που να αντέχει σε μεγάλες μηχανικές καταπονήσεις και αυτό σημαίνει αυξημένο κατασκευαστικό κόστος. Για την αξιοποίηση της κυματικής ενέργειας υπάρχουν δύο τύποι εγκαταστάσεων: οι παράκτιες και οι θαλάσσιες εγκαταστάσεις. Και οι δύο τύποι εγκαταστάσεων διασυνδέονται με τη στεριά για τη μεταφορά της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Ο τρόπος λειτουργίας των παράκτιων εγκαταστάσεων μοιάζει με την αρχή λειτουργίας του υδροστροβίλου που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Για τις θαλάσσιες εγκαταστάσεις υπάρχουν διάφοροι τύποι σύγχρονων τεχνολογιών που μετατρέπουν την ενέργεια των κυμάτων σε ηλεκτρική ενέργεια. Η πιο διαδεδομένη τεχνολογία είναι αυτή των απορροφητήρων οι οποίοι επιπλέουν στην επιφάνεια της θάλασσας και αξιοποιούν την ενέργεια των κυμάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στο παρόν στάδιο, δεν υπάρχουν μεγάλα εμπορικά έργα αξιοποίησης της κυματικής ενέργειας στην Ευρώπη αλλά κυρίως ορισμένα πιλοτικά έργα. Σκοπός των πιλοτικών έργων είναι να λειτουργήσουν ως δοκιμαστικά έργα ώστε στο μέλλον να αναπτυχθούν έργα μεγάλης κλίμακας. Πρωτοπόρος στην αξιοποίηση της κυματικής ενέργειας είναι η Πορτογαλία που εγκατέστησε τον πρώτο πιλοτικό σταθμό κυματικής ενέργειας παγκοσμίως το 2008 με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 2,25MW (περιλάμβανε 3 συσκευές μετατροπής κυματικής ενέργειας). Επιπρόσθετα, στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν εγκατασταθεί αρκετά πιλοτικά έργα κυματικής ενέργειας (δυναμικότητας από δεκάδες kw μέχρι μερικά MW το καθένα). Δυναμικό αξιοποίησης της κυματικής ενέργειας στην Κύπρο Τα εκτιμώμενα μεγέθη του διαθέσιμου ενεργειακού δυναμικού που προσδιορίστηκαν μέσω του ερευνητικού έργου E-WAVE, είναι μικρότερα από αυτά που εμφανίζονται στη Βόρεια ακτογραμμή της Ευρώπης, όπου εμφανίζεται σήμερα η μεγαλύτερη κινητικότητα σε θέματα κυματικής ενέργειας. Δίνουν όμως ένα αξιόλογο ενεργειακό δυναμικό με μειωμένα ποσοστά αβεβαιότητας-μεταβλητότητας, γεγονός που καθιστά τη δυτική ακτογραμμή της Κύπρου ελκυστική για παραγωγή ενέργειας από τον θαλάσσιο κυματισμό, Πηγή: Παλιρροιακή Ενέργεια Η επίδραση της έλξης του ήλιου και της σελήνης στις υδάτινες μάζες της Γης δημιουργεί την άνοδο και τη πτώση (πλημμυρίδα και άμπωτη) της στάθμης των θαλασσών και των ωκεανών. Το φαινόμενο είναι πιο αντιληπτό κοντά στις ακτές. Η διαφορά ύψους μεταξύ της υψηλότερης και της χαμηλότερης στάθμης που φτάνει το νερό αποτελεί το παλιρροϊκό εύρος ή πλάτος. Για να είναι αξιοποιήσιμη η παλιρροιακή ενέργεια πρέπει η μεταβολή της στάθμης μεταξύ της πλημμυρίδας και άμπωτης να υπερβαίνει το 1,5 μέτρο. Η αξιοποίηση την παλιρροιακής ενέργειας γίνεται κοντά σε κόλπους ή σε σημεία που μπορεί να κατασκευαστεί ένα φράγμα ή μια δεξαμενή. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από την παλιρροιακή ενέργεια είναι παρόμοια διαδικασία με τις πρακτικές εγκαταστάσεις της αξιοποίησης των κυμάτων, με την κίνηση δηλαδή υδροστροβίλων και στη συνέχεια γεννητριών. 77

78 Βιομάζα Με τις διαδικασίες της φωτοσύνθεσης η βιομάζα είναι δεσμευμένη και αποθηκευμένη μορφή ηλιακής ενέργειας στα φυτά. Βιομάζα ονομάζεται οποιοδήποτε υλικό προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από το ζωικό και το φυτικό κόσμο. Βιομάζα θεωρείται το ξύλο, τα φύλλα, τα κλαδιά δένδρων, ο πυρήνας της ελιάς, το πριονίδι, ο σανός, τα άχυρα, τα στελέχη αραβόσιτου, τα στελέχη βαμβακιάς, τα κλαδέματα, οι κληματίδες, τα φύκη, τα υπολείμματα καλλιεργειών, τα κτηνοτροφικά απόβλητα, τα απόβλητα τροφίμων, τα αστικά λύματα και οργανικό μέρος των σκουπιδιών κ.ά. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Το 12% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχει ως πηγή τη βιομάζα Οι βιολογικές πρώτες ύλες παρουσιάζουν ανομοιογένεια ως προς την περιεκτικότητα τους σε νερό και τη χημική τους σύσταση. Έτσι απαιτούν διαφορετικές συνθήκες επεξεργασίας. Οι τεχνολογίες μετατροπής της βιομάζας σε ενεργειακά προϊόντα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: θερμοχημικές, βιολογικές και φυσικοχημικές. Οι θερμοχημικές τεχνολογίες μετατροπής περιλαμβάνουν την άμεση καύση, την αεριοποίηση και την πυρόλυση. Οι διεργασίες αυτές είναι προτιμητέες όταν η πρώτη ύλη συνίσταται από λιγνο-κυτταρινούχα υλικά με χαμηλή περιεκτικότητα σε νερό. Τα βασικότερα προϊόντα που λαμβάνονται είναι θερμότητα, ατμός, ηλεκτρισμός, ξυλάνθρακας, αέρια και υγρά καύσιμα (όπως μεθανόλη, υδρογονάνθρακες που προκύπτουν με καταλυτική σύνθεση από το αέριο κ.ά.). Οι βιολογικές διεργασίες (ζύμωση και αναερόβια χώνευση) εφαρμόζονται κυρίως σε υποστρώματα που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε νερό. Η ζύμωση χρησιμοποιείται για την παραγωγή διαφόρων αλκοολών (κυρίως αιθανόλη) αλλά και άλλων προϊόντων όπως γαλακτικό οξύ. Οι κυριότερες πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της ζύμωσης είναι η γλυκόζη, το άμυλο, η μελάσσα, το τυρόγαλα κλπ. Το βιοαέριο παράγεται από την αναερόβια χώνευση κτηνοτροφικών αποβλήτων ή οργανικών σκουπιδιών. Το βιοαέριο αποτελείται κυρίως από μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα μαζί με υδρατμούς και μικρές ποσότητες οργανικών ενώσεων. Η σημαντική περιεκτικότητα μεθανίου στο βιοαέριο το καθιστά κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και θερμικής ενέργειας, αλλά σήμερα μπορεί να αξιοποιηθεί και για την κίνηση λεωφορείων. Οι φυσικοχημικές διαδικασίες χρησιμοποιούνται κυρίως για την παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων τα οποία μπορούν να αναμιχτούν με συμβατικά καύσιμα για τις μετακινήσεις. Πιο συγκεκριμένα από τα φυτικά και χρησιμοποιημένα μαγειρικά λάδια παράγεται το βιοντίζελ που είναι υποκατάστατο του ντίζελ. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται είναι φυτά πλούσια σε έλαια (ελαιοκράμβη, ηλίανθος, σόγια). Η διαδικασία συνίσταται στην εκχύλιση του ελαίου από τα φυτά και στην μετεστεροποίησή του για την παραγωγή βιοντίζελ. Από σακχαρώδεις ενώσεις, σιτηρά, ζαχαροκάλαμα, καλαμπόκι παράγεται η βιοαιθανόλη. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Η Δανία καίει περισσότερο από τα μισά απόβλητα που παράγει για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, περισσότερο από κάθε άλλη χώρα στη Γη! Στην Κύπρο σήμερα, η βιομάζα έχει μερίδιο 1% στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Γίνεται αξιοποίηση κτηνοτροφικών αποβλήτων για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Η ενεργειακή αξιοποίηση των κτηνοτροφικών αποβλήτων για παραγωγή ενέργειας μπορεί να αποτελέσει μία επικερδή μέθοδο εκμετάλλευσης και διαχείρισης των κτηνοτροφικών αποβλήτων. Η διαδικασία συνίσταται στην αναερόβια αποικοδόμηση των αποβλήτων από την οποία παράγεται βιοαέριο, το οποίο αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα σε αναλογίες που ποικίλουν ανάλογα με την πρώτη ύλη. Η ποσότητα του παραγόμενου αερίου επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως το είδος του υποστρώματος (μέγεθος αναλογία υγρών/στερεών, λόγος C/N), ο χρόνος 78

79 παραμονής στον αναερόβιο χωνευτή, η θερμοκρασία κλπ. Η θερμοκρασία θεωρείται ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τη διαδικασία. Η αναερόβια χώνευση του οργανικού υλικού οδηγεί και στο σχηματισμό ιλύος (ως παραπροϊόν) η οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία και σε ιχνοστοιχεία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οργανικό λίπασμα. Σταθμοί βιοαερίου στην Κύπρο Δεκατρείς (13) σταθμοί παραγωγής βιοαερίου από κτηνοτροφικά απόβλητα λειτουργούν σήμερα στην Κύπρο, παράγοντας ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Στη πιο κάτω γραφική παράσταση παρουσιάζεται η ανάπτυξη των σταθμών βιοαερίου/βιομάζας από το 2007 μέχρι τον Ιούλιο του Εγκατεστημένη ισχύς (kw) Συνολική εγκατεστημένη ισχύς σταθμών βιοαερίου/βιομάζας συνδεδεμένων με το δίκτυο της ΑΗΚ από το 2007 μέχρι το 2013 (Πηγή: Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) Η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των σταθμών παραγωγής βιοαερίου από κτηνοτροφικά απόβλητα, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι στο δίκτυο της ΑΗΚ ανέρχεται στα 9,714ΜW (Ιούλιος 2013). H μέση μηνιαία παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας των σταθμών βιοαερίου είναι περίπου 3136ΜWh (με βάση την ετήσια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας του 2012), ενώ η μηνιαία παραγωγή θερμικής ενέργειας από τους σταθμούς αυτούς εκτιμάται στις 1700ΜWh. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) έχει παραχωρήσει μέχρι σήμερα συνολικά 17 άδειες για κατασκευή σταθμών βιοαερίου από κτηνοτροφικά απόβλητα για παραγωγή ενέργειας συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 14,9ΜW. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στους σταθμούς παραγωγής βιοαερίου από κτηνοτροφικά απόβλητα είναι αυτή της αναερόβιας χώνευσης. Γεωθερμική Ενέργεια Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Ιουλ Γεωθερμική ενέργεια ονομάζεται η θερμική ενέργεια που προέρχεται από το εσωτερικό της γης. Η ενέργεια αυτή εμφανίζεται με τη μορφή φυσικών ατμών, επιφανειακών ή υπόγειων νερών και θερμών ξηρών πετρωμάτων. Η πιο απλή απόδειξη ύπαρξης θερμότητας στο εσωτερικό της Γης είναι η ηφαιστειακή δραστηριότητα. Οι γεωθερμικές πηγές είναι εύκολο να εντοπιστούν σε μια περιοχή λόγω του ατμού ή του νερού που αναβλύζει από σχισμές στην επιφάνεια της Γης ή από την παρουσία θερμών πηγών. Το νερό της βροχής διεισδύει σε βαθύτερα στρώματα της γης, θερμαίνεται και ανεβαίνει προς την επιφάνεια (γεωθερμικό κοίτασμα). Το ψυχρότερο νερό κατεβαίνει βαθύτερα για να καλύψει το κενό, θερμαίνεται και αυτό με τη σειρά του και ανεβαίνει προς τα πάνω κ.ο.κ. Ένα γεωθερμικό κοίτασμα για να θεωρείται γεωθερμικό ρευστό πρέπει η θερμοκρασία που φέρει να είναι πάνω από τους 25 o C. Η γεωθερμική ενέργεια βρίσκει διάφορες εφαρμογές και η αξιοποίησή της εξαρτάται από τη θερμοκρασία του γεωθερμικού κοιτάσματος: Ηλεκτροπαραγωγή, υψηλής ενθαλπίας (>150 C), Θέρμανση ή και ξήρανση ξυλείας και αγροτικών προϊόντων, μέσης ενθαλπίας (90 έως 150 C) Θέρμανση χώρων (π.χ. θέρμανση θερμοκηπίων, κατοικιών) χαμηλής ενθαλπίας (25 έως 90 C). 79

80 Η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιείται και για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αξιοποιείται το θερμό νερό που βρίσκεται αποθηκευμένο σε υπόγειες δεξαμενές σε θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 150 ο C μέχρι 400 ο C. Το θερμό νερό μεταφέρεται με γεωτρήσεις από τις υπόγειες δεξαμενές σε ειδικές δεξαμενές όπου μετατρέπεται σε ατμό. Ο ατμός αυτός στη συνέχεια τροφοδοτεί τουρμπίνες που κινούν γεννήτριες κι έτσι γίνεται η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί άμεσα ο ατμός που αναβλύζει από το φλοιό της γης για κίνηση γεννητριών και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Κύπρο βρίσκει εφαρμογή η θέρμανση χώρων με την αβαθή γεωθερμία. Η θερμοκρασία λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης είναι σταθερή. Έχει παρατηρηθεί από γεωτρήσεις που έχουν ανοιχτεί σε διάφορες περιοχές της Κύπρου, ότι σε βάθος από 5 έως 100m περίπου, η θερμοκρασία κυμαίνεται στους o C. Με την αβαθή γεωθερμία, αξιοποιούνται οι θερμοκρασίες κάτω από την επιφάνεια του εδάφους με τη χρήση γεωθερμικών αντλιών θερμότητας. Είναι συσκευές με τις οποίες επιτυγχάνεται η μεταφορά ενέργειας από ένα ρευστό υψηλής θερμοκρασίας σε ένα άλλο ρευστό χαμηλότερης θερμοκρασίας. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Στο Μανχάταν και στη Νέα Υόρκη η θέρμανση στα σπίτια επιτυγχάνεται με ατμό που έρχεται από υπόγειες σωληνώσεις! Υπάρχουν δύο τύποι συστημάτων για την αξιοποίηση της αβαθούς γεωθερμίας, τα κατακόρυφα και τα οριζόντια συστήματα. Στο κατακόρυφο σύστημα ανοίγονται κάποιες γεωτρήσεις (100 μέτρων) στις οποίες τοποθετείται ο εναλλάκτης και στη συνέχεια γεμίζονται με χώμα ή μπετονίτη. Στο οριζόντιο σύστημα σκάβεται το έδαφος σε κάποιο βάθος (5-10 μέτρων) και ο εναλλάκτης διακλαδώνεται οριζόντια στο χώρο και στη συνέχεια καλύπτεται με χώμα και ο χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως χώρος στάθμευσης, κήπος κ.ά. ΜΑΘΕ ΌΤΙ... Υπάρχει τόση θερμική ενέργεια στο εσωτερικό της Γης, που οι θερμοκρασίες στον πυρήνα φτάνουν στους 7000 o C! Στην Κύπρο σήμερα 122 κτίρια έχουν εγκατεστημένες αντλίες θερμότητας με γεωεναλλάκτη. Εκτός από τις κατοικίες, έχουν εγκατασταθεί αντλίες θερμότητας με γεωεναλλάκτη στο Ολυμπιακό κολυμβητήριο «Τάσσος Παπαδόπουλος» του Δήμου Γεροσκπήπου στην Πάφο, στο Αμερικάνικο Καρδιολογικό Ινστιτούτο και στην Αμερικάνικη Ακαδημία στη Λάρνακα. 3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΡΥΚΤΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ Η θερμοκρασία της Γης αυξάνεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου και η αλλαγή του κλίματος αποτελεί σοβαρή απειλή για το φυσικό περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία. Ο σύγχρονος άνθρωπος για να καλύψει τις ανάγκες του σε ενέργεια, καταναλώνει τεράστιες ποσότητες ορυκτών καυσίμων. Με τη χρήση των ορυκτών καυσίμων δημιουργούνται και απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα αέριοι ρύποι. Αυτοί οι αέριοι ρύποι είναι: Διοξείδιο του Άνθρακα - CO 2, (κύριος συντελεστής για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη Γη) Υδρατμοί - H 2O (Τα µόρια νερού δεσμεύουν τη θερμότητα, θερμαίνοντας έτσι την επιφάνεια της Γης) Μεθάνιο - CH 4 (Στην ατμόσφαιρα δεσμεύει θερμότητα 23 φορές περισσότερη από το CO 2) Μονοξείδιο του αζώτου - ΝΟ (Απορροφά τη θερμότητα που προσπαθεί να διαφύγει στο διάστημα) Φθοριούχα αέρια (Καταστρέφουν και το στρώµα του όζοντος) Στους αέριους ρύπους οφείλονται διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως: 80

81 Παγκόσμια κλιματική αλλαγή (ενίσχυση του φαινόμενο του θερμοκηπίου) Μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος Όξινη βροχή Αστική ατμοσφαιρική ρύπανση Ρύπανση του εδάφους και των υδάτων με στερεά και υγρά απόβλητα Καταστροφή των ενδιαιτημάτων Εξαφάνιση ειδών του φυτικού και ζωικού βασιλείου και μείωση της βιοποικιλότητας Διάβρωση του εδάφους και ερημοποίηση Μείωση των αποθεμάτων των υπογείων νερών και υφαλμύρωση Υποβάθμιση και καταστροφή των υγροβιότοπων Αστικοποίηση της παραγωγικής γης Απώλεια των 2/3 των τροπικών δασών Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Ηχορύπανση Ευτροφισμός των λιμνών και ποταμών Φαινόμενο Του Θερμοκηπίου Το σημαντικό που πρέπει να κατανοηθεί εδώ, είναι ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Χάρη στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, η Γη έχει μια μέση σταθερή θερμοκρασία κοντά στους 15 o C, με αποτέλεσμα να διατηρείται και να αναπτύσσεται η ζωή στον πλανήτη. Χωρίς το φαινόμενο του θερμοκηπίου η Γη θα είχε μέση θερμοκρασία κοντά στους -20 o C και αυτό θα την καθιστούσε ένα παγωμένο πλανήτη, όπως τόσους άλλους στο ηλιακό μας σύστημα, χωρίς να μπορεί να φιλοξενήσει τη ζωή. Η Γη περιβάλλεται από ένα λεπτό στρώμα αερίων, το οποίο την προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία. Ο ήλιος μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας στέλνει θερμότητα στη Γη. Κάποιες από αυτές τις ακτίνες, περίπου το 30% της ακτινοβολίας που εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης, αντανακλώνται από διάφορες επιφάνειες (πχ ατμόσφαιρα, νερό, φυτά κλπ) και επιστρέφουν πίσω στο διάστημα, ενώ οι υπόλοιπες ακτίνες, περίπου το 70% της ηλιακής ακτινοβολίας, εμποδίζονται από το στρώμα των αερίων κι έτσι απορροφώνται από την ατμόσφαιρα, τα νέφη, τους ωκεανούς κλπ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η μέση θερμοκρασία της Γης να διατηρείται σταθερή. Τα αέρια του θερμοκηπίου αποτελούν φυσικό συστατικό της ατμόσφαιρας της Γης και είναι ουσιώδους σημασίας για τη ζωή στον πλανήτη μας. Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2), στα αέρια του θερμοκηπίου περιλαμβάνονται το μεθάνιο (CH 4), το υποξείδιο του αζώτου ή ιλαρυντικό αέριο (N 2O), οι χλωροφθοράνθρακες (CFC), το όζον (O 3) και οι υδρατμοί (H 2O). Τα αέρια του θερμοκηπίου λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί και το γυάλινο κέλυφος ενός θερμοκηπίου. Επιτρέπουν τη διέλευση της ακτινοβολίας μικρού μήκους κύματος ηλιακές ακτίνες προς την επιφάνεια της Γης, όπου μετατρέπεται εν μέρει σε θερμική ακτινοβολία. Τα αέρια του θερμοκηπίου απορροφούν αυτήν την ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος και αποτρέπουν την απώλεια της θερμικής ενέργειας στο διάστημα. Εάν δεν υπήρχε αυτό το φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, η Γη θα ήταν μια παγωμένη έρημος με μέση θερμοκρασία 18 C και όχι + 15 C. Τα 2/3 της εν λόγω διαφοράς των 33 βαθμών Κελσίου οφείλονται στους υδρατμούς, το 21% στο CO 2 και το υπόλοιπο ποσοστό στα υπόλοιπα αέρια και αερολύματα του θερμοκηπίου. Παρά το γεγονός ότι τα αέρια του θερμοκηπίου βρίσκονται στην ατμόσφαιρα σε πολύ μικρή αναλογία, έχουν εξαιρετικά ισχυρή επίδραση στο κλίμα, λόγω των χημικών και φυσικών χαρακτηριστικών τους. Το ανθρωπογενές ή ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου παρατηρείται όταν, λόγω της καύσης ορυκτών καυσίμων εκλύονται στην ατμόσφαιρα επιπρόσθετα αέρια του θερμοκηπίου, τα οποία απορροφούν περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία, με αποτέλεσμα λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία να αντανακλάται πίσω στο διάστημα. Ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία της Γης αυξάνεται και παρατηρούνται αλλαγές στο κλίμα που προκαλούν ποικίλα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. 81

82 Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν αυξηθεί κατά 70% τα τελευταία 35 έτη. Η αυξανόμενη συγκέντρωση αερίων που προέρχονται από την παραγωγή ενέργειας, τις μεταφορές, τη βιομηχανική δραστηριότητα, την αποψίλωση των δασών, τη γεωργία κ.λπ. προκαλεί την αφύσικη υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οποίο μπορεί να τερματιστεί μόνον εάν μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγουμε. Λόγω της συγκέντρωσής του, η οποία ανέρχεται στο 64%, το CO 2 διαδραματίζει τον σημαντικότερο ρόλο στο ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου και έπονται κατά σειρά το CH 4 με 20%, οι CFC με 10% και το N 2O. Το όζον (O 3) δεν εκλύεται άμεσα, αλλά αποτελεί προϊόν αντίδρασης, π.χ. κατά την καύση ορυκτών καυσίμων. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου εντείνεται επίσης από τις ουρές συμπύκνωσης και τα υποξείδια του αζώτου που προέρχονται από τα αεροσκάφη. Η επίδραση των υδρατμών εξακολουθεί να διατηρείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, αλλά αναμένεται να αυξηθεί λόγω της υψηλότερης εξάτμισης που οφείλεται στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι εκπομπές του διοξειδίου του θείου επιφέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα: προκαλούν πτώση της θερμοκρασίας, διότι τα αερολύματα που περιέχουν θειούχα σωματίδια αντανακλούν ορισμένο ποσοστό από την ηλιακή ακτινοβολία. Πηγές και επιπτώσεις των αερίων του θερμοκηπίου Υπερθέρμανση των ωκεανών μικρότερη ικανότητα απορρόφησης CO2 Εξάπλωση επιβλαβών οργανισμών και ασθενειών Τήξη περιαρκτικού εδάφους Δασικές πυρκαγιές, αποψίλωση των δασών Μετατόπιση κλιματικών ζωνών CO2 Μεθάνιο Εξάτμιση του υδρίτη μεθανίου από τους ωκεανούς Λιμοί CFC N2O Υδρατμοί στην ατμόσφαιρα Τροποσφαιρικό όζον Αύξηση θερμοκρασίας/ υπερθέ ρμανση του πλανήτη Μικρότερη προστασία των πολικών πάγων λιγότερη φωταύγεια Πρόσφυγες λόγω κλιματικής αλλαγής Άνοδος της στάθμης της θάλασσας Περισσότεροι τυφώνες Πηγή: Ινστιτούτο UPI Υψηλότερη συγκέντρωση υδρατμών στην ατμόσφαιρα Έντονες πλημμύρες Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ CO2 Το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2) είναι ένα άχρωμο, άκαυστο αέριο. Αποτελεί φυσικό συστατικό στοιχείο της ατμόσφαιρας, στην οποία βρίσκεται σε συγκέντρωση 0,04%. Σε θερμοκρασίες κάτω των 78,5 C απαντά σε στερεή μορφή ξηρού πάγου. Αντιδρά με το νερό και σχηματίζει ανθρακικό οξύ. Το διοξείδιο του άνθρακα προέρχεται από φυσικές και σε μικρότερο βαθμό ανθρωπογενείς πηγές. Ο άνθρακας αποθηκεύεται στα δάση, τους ωκεανούς, το έδαφος και τα ορυκτά, καθώς και στους γαιάνθρακες, το 82

83 φυσικό αέριο και τα πετρελαιοειδή. Ένα ποσοστό του CO 2 αντιδρά με το οξυγόνο, π.χ. κατά τη σήψη των φυτών, κατά τη διάρκεια δασικών πυρκαγιών ή εκρήξεων ηφαιστείων (βιογεωχημικός κύκλος του άνθρακα). Μεγάλες ποσότητες CO 2 εκλύονται με την καύση γαιανθράκων, φυσικού αερίου και πετρελαίου σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εργοστάσια, συστήματα θέρμανσης και κινητήρες. Ο κύκλος του άνθρακα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κύκλους στη φύση, διότι εξασφαλίζει τη μεταφορά μεταξύ εδάφους, νερού και αέρα του άνθρακα, ο οποίος είναι απολύτως αναγκαίος για τη ζωή επάνω στη Γη. Η μεταφορά αυτή πραγματοποιείται κυρίως μέσω του CO 2. Διοξείδιο του άνθρακα παράγουν όλα τα ζώα. Το CO 2 απορροφάται από τα φυτά και μετατρέπεται σε οξυγόνο και άνθρακα (φωτοσύνθεση): το οξυγόνο εκλύεται στην ατμόσφαιρα και ο άνθρακας αποθηκεύεται στα φυτά. Στους οργανισμούς όπως τα φυτά, τα ζώα συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου τα οποία τρέφονται από τα φυτά, συντελείται η καύση του άνθρακα με το οξυγόνο και από τη διαδικασία αυτή παράγεται ενέργεια με την έκλυση CO 2 και ξεκινά νέος κύκλος του άνθρακα. 4. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΗΜΕΡΑ Το ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου σήμερα εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές πετρελαιοειδών για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, μιας και πρόκειται για ενεργειακά απομονωμένο σύστημα, λόγω του νησιωτικού της χαρακτήρα. Αν και στην Κύπρο υπάρχει αρκετό αξιοποιήσιμο δυναμικό, η συνεισφορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας βρίσκεται ακόμη σε χαμηλά επίπεδα. Η τουριστική βιομηχανία η οποία αποτελεί κύρια δραστηριότητα του νησιού προσδίδει επιπρόσθετη ενεργειακή ζήτηση, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Η τελική κατανάλωση ενέργειας ανά κλάδο στην Κύπρο το 2012, δίνεται στο πιο κάτω διάγραμμα. Ο τομέας των μεταφορών καταναλώνει πέραν του 52% της συνολικής ενέργειας της Κύπρου, και ακολουθούν με φθίνουσα σειρά ο οικιακός τομέας, ο εμπορικός και ο βιομηχανικός. Πηγή: Βάση ενεργειακών δεδομένων Ενεργειακού Γραφείου (τα στοιχεία κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας παραχωρήθηκαν από την ΑΗΚ) Οι εθνικοί ενδεικτικοί ενεργειακοί στόχοι που διαμορφώθηκαν και σε σχέση με την μείωση των εκπομπών του φαινομένου του θερμοκηπίου για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας μέχρι το 2020, είναι: Συμμετοχή των ΑΠΕ στην τελική χρήση ενέργειας κατά 13% Συμμετοχή των ΑΠΕ στην ενεργειακή κατανάλωση των οδικών μεταφορών κατά 10% Εξοικονόμηση ενέργειας 10% στην τελική κατανάλωση ενέργειας μέχρι το 2016 (ενδεικτικός στόχος) Εξοικονόμησης πρωτογενούς ενέργειας σε ποσοστό 14,3% μέχρι το 2020 (ενδεικτικός στόχος) 83