ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Προλογικά

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Προλογικά Ερευνητική ονοµάζουµε συνήθως µια εργασία που σκοπό έχει να εξετάσει/διερευνήσει και να παρουσιάσει συστηµατικά/µεθοδικά και υπεύθυνα ένα θέµα επιστηµονικό, φιλοσοφικό, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό. Μια τέτοια εργασία, µια εργασία δηλαδή που επιδιώκει να διαπιστώσει και να φανερώσει µια επιστηµονική αλήθεια, δεν ξεκινάει µε προκατασκευασµένα συµπεράσµατα και µε έτοιµες λύσεις. Ο ερευνητής είναι ανάγκη κατά την πορεία της έρευνας να επεξεργαστεί το θέµα του: να συλλέξει, να κατηγοριοποιήσει, να ταξινοµήσει, να διαιρέσει, να ορίσει, να αντιπαραθέσει, να παραλληλίσει, να συλλογιστεί, να επιχειρηµατολογήσει, να κρίνει και να συγκρίνει, να αποδείξει, να αναλύσει, να συνθέσει, να αξιολογήσει µε µόνο κριτήριο την αναζήτηση της αλήθειας. Οδηγός του σε αυτήν την προσπάθεια είναι η συλλογιστική του και η δηµιουργική του φαντασία. Έτσι ο ερευνητής πρέπει να βρει αποδείξεις, να στηρίξει και να απορρίψει θέσεις, να διακρίνει τις αξιόπιστες από τις µη αξιόπιστες πηγές/µαρτυρίες, να περάσει µέσα από αλληλοσυγκρουόµενες θεωρίες, να ανασκευάσει αναχρονιστικές απόψεις, να θεµελιώσει ενδεχοµένως άλλες και, τελικά, να πείσει. Είδη επιστηµονικών εργασιών Κάθε ερευνητική εργασία έχει ένα ορισµένο θεµατικό κέντρο, η ανάπτυξη του οποίου µπορεί να συµπεριλάβει και ειδικότερα-αλλά πάντα συναφή µε το κύριο-θέµατα. Εφόσον η ανάπτυξη αυτή είναι εµπεριστατωµένη και καταλήγει σε ασφαλή συµπεράσµατα, θεωρείται επιστηµονική. Τα επιστηµονικά κείµενα που προκύπτουν από τέτοιου είδους εργασίες χωρίζονται σε: α. διδακτικά, που ως σκοπό έχουν να συµπυκνώνουν και να µεταδώσουν την αποκτηµένη γνώση ( εγχειρίδια, συγγράµµατα, εκλαϊκευµένα άρθρα, φυλλάδια µε ειδικές οδηγίες) β. ερευνητικά, που έχουν ως σκοπό να προωθήσουν περαιτέρω την έρευνα σε γνωστικούς σκοπούς που δεν έχουν εξεταστεί είτε καθόλου είτε σε βάθος και να φωτίσουν τις σκοτεινές άγνωστες πτυχές τους (µελέτη, πραγµατεία, άρθρο επιστηµονικών περιοδικών, πτυχιακή, µεταπτυχιακή και διδακτορική διατριβή, µονογραφία. Με άλλα λόγια µια ερευνητική εργασία µπορεί να είναι: Πραγµατεία, δηλαδή, διεξοδική και σε βάθος εξέταση ενός θέµατος, συνήθως επιστηµονικού, και το συγγραφικό αποτέλεσµα αυτής της εξέτασης. Παράδειγµα: «Πραγµατεία για τα νοµίσµατα της κλασικής εποχής». 1

2 Μονογραφία, δηλαδή, λεπτοµερής επιστηµονική πραγµατεία σε µια περιορισµένη περιοχή της µάθησης. Παράδειγµα: «Ο Ηρόδοτος εισηγητής του εµπειρισµού; Οι απόψεις του Ηροδότου για την ανθρώπινη γνώση». Άρθρο, δηλαδή, περιορισµένης έκτασης επιστηµονική εργασία που δηµοσιεύεται σε ένα επιστηµονικό περιοδικό ή γενικότερα στον Τύπο. Παράδειγµα: «Η µυκηναϊκή γραφή και η ελληνική προϊστορία». Διδακτορική διατριβή, δηλαδή, µια εκτεταµένη γραπτή πραγµάτευση ενός θέµατος που ενσωµατώνει αποτελέσµατα πρωτότυπης έρευνας και τεκµηριώνει µια ειδική άποψη. Υποβάλλεται για την απόκτηση ακαδηµαϊκού τίτλου και συγκεκριµένα διδακτορικού διπλώµατος. Παράδειγµα: «Η αρχαιοελληνική µυθολογία στο νεοελληνικό δράµα». Σε αυτό το σηµείο να παρατηρηθεί ότι µια σχολική ερευνητική εργασία-ανάλογα µε το θέµα της- µοιάζει συνήθως µε επιστηµονικό άρθρο ή µονογραφία. Από τα επιστηµονικά κείµενα τα µεν διδακτικά έχουν-όπως δηλώνεται από το όνοµά τους-κυρίως διδακτικό χαρακτήρα. Τέτοια είναι τα διδακτικά εγχειρίδια και τα πανεπιστηµιακά συγγράµµατα. Όσα πάλι διακρίνονται από τον ερευνητικό τους χαρακτήρα είναι κείµενα που προέρχονται από ερευνητική εργασία. Αλλά πριν από όλα αυτά πρέπει να γίνει επιλογή θέµατος της ερευνητικής εργασίας. Επιλογή θέµατος Ο προσδιορισµός του θέµατος της ερευνητικής εργασίας µπορεί να γίνει είτε από έναν καθηγητή, είτε από το σχολικό βιβλίο, είτε από οµάδα καθηγητών διαφόρων ειδικοτήτων, όταν πρόκειται για ερευνητική εργασία στην οποία συνδυάζονται οι γνώσεις περισσοτέρων µαθηµάτων. Θέµα ερευνητικής εργασίας µπορεί να βρεθεί σε πρακτικά συνεδρίων, σε επιστηµονικά συγγράµµατα, σε ανακοινώσεις επιστηµόνων, σε κριτικές, σε βιβλιοκρισίες, σε ειδικά άρθρα που δηµοσιεύονται στον Τύπο, σε συζητήσεις µε τους ειδικούς, στον προβληµατισµό του µαθητή πάνω στα θέµατα του ατόµου και της κοινωνίας. Με την ερευνητική εργασία του µαθητή αναζητείται λύση σε προβλήµατα, σε επιστηµονικές περιοχές που δεν διερευνήθηκαν και σε ερωτήµατα που δεν απαντήθηκαν ακόµα. 2

3 Στη συνέχεια θα δοθούν ενδεικτικοί κύκλοι θεµάτων οι οποίοι εστιάζονται σε διαφορετικά από άποψη περιεχοµένου θεµατικά κέντρα. Κάθε κύκλος περιέχει τρία ειδικότερα θέµατα που θα µπορούσαν να αποτελέσουν αντικείµενα ερευνητικών εργασιών. Τα θέµατα κέντρα είναι επίσης ενδεικτικά. Έτσι: ΠΟΙΗΣΗ Η σολωµική ποίηση -προσολωµικοί ποιητές -σολωµικοί ποιητές -µετασολωµικοί ποιητές ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ο ρόλος του στρατού στα πολιτικά πράγµατα της χώρας µας -δικτατορία του δικτατορία του δικτατορία του 1967 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ο ιδεαλισµός -Η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα -Η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Φϊχτε -Η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Χέγκελ ΙΣΤΟΡΙΑ Η εξωτερική πολιτική του νεοσύστατου ελληνικού κράτους -Ο ρόλος των πολιτικών κοµµάτων -Οι επεµβάσεις των ξένων δυνάµεων στα εσωτερικά του κράτους -Οι διπλωµατικές σχέσεις µε την Τουρκία ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η διαµόρφωση της προσωπικότητας -Ψυχαναλυτική θεωρία -Μπιχεβιοριστική θεωρία -Συστηµική θεωρία Στο σηµείο αυτό να επισηµανθεί πως µπορεί να γίνει διαθεµατική ερευνητική εργασία. Αυτό πρακτικά σηµαίνει πως ο µαθητής µπορεί να ασχοληθεί µε ένα συγκεκριµένο θέµα, για παράδειγµα τον ρόλο της δηµοκρατίας στην ελευθερία του Τύπου, το οποίο αποτελεί θέµα τόσο πολιτικού όσο και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος. 3

4 Σηµαντική βοήθεια στην προσπάθεια επιλογής θέµατος ερευνητικής εργασίας θα µπορούσαν να προσφέρουν, εκτός από τον προσωπικό προβληµατισµό των µαθητών, και τα σχολικά βιβλία. Παράδειγµα: στην ιστορία µε κέντρο τους περσικούς πολέµους θα µπορούσαν να εξεταστούν σε εργασία τα εξής ειδικότερα θέµατα: η µάχη του Μαραθώνα, η ναυµαχία της Σαλαµίνας και η µάχη των Πλαταιών. Ο τίτλος µιας ερευνητικής εργασίας του µαθητή Σχετικά µε τον τίτλο µιας εργασίας το πρώτο ερώτηµα που ανακύπτει είναι αν µπορεί η εργασία να πάρει τίτλο από την αρχή ή κατά την πρόοδό της ή στο τέλος της, όταν και θα έχει λάβει την οριστική της µορφή. Σε αυτό το κρίσιµο ερώτηµα απαντάµε πως είναι χρήσιµο και αναγκαίο να υπάρχει εξαρχής ένας τίτλος έστω και προσωρινόςέτσι ώστε αυτός να λειτουργήσει ως καθοδηγητική ιδέα της έρευνας και να περιορίσει τον κίνδυνο της παρέκκλισης από τον βασικό στόχο της διεξαγωγής της. Ωστόσο είναι ανοιχτό το ενδεχόµενο ο τίτλος να αλλαχτεί µετά την ολοκλήρωση της εργασίας, αν δεν καλύπτει απόλυτα το περιεχόµενό της. Και αυτό συµβαίνει διότι η έρευνα έχει την δική της δυναµική και είναι πιθανό στην πορεία το θέµα της έρευνας να εµπλουτιστεί µε νέα δεδοµένα και να διευρυνθεί το περιεχόµενό της µε πρόσθετα στοιχεία. Εποµένως, ο τίτλος καλό είναι να παρακολουθεί την εξέλιξη της ερευνητικής προσπάθειας, να αναπροσαρµόζεται σύµφωνα µε τα δεδοµένα της και να λαµβάνει την οριστική του µορφή στο τέλος της εργασίας. Το δεύτερο ερώτηµα που έρχεται αβίαστα είναι ποια η σχέση του τίτλου µε το περιεχόµενο της εργασίας. Η απάντηση είναι πως ο τίτλος είναι η καθοδηγητική αρχή για το περιεχόµενο και το περιεχόµενο είναι το κριτήριο για πιθανή αναδιατύπωση του τίτλου. Εποµένως, ανάµεσα στον τίτλο και στο περιεχόµενο υπάρχει αλληλεπίδραση η οποία µε την περάτωση της έρευνας οδηγεί στην ταύτιση. Ο τίτλος µιας ολοκληρωµένης ερευνητικής εργασίας συµπυκνώνει το περιεχόµενό της. Το τρίτο ερώτηµα είναι αν ο τίτλος µπορεί να επηρεάσει τον αναγνώστη της εργασίας. Η απάντηση είναι θετική. Ασφαλώς ο τίτλος είναι εκείνος που θα προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη της εργασίας. Όσο πιο ελκυστικός είναι ο τίτλος για έναν αναγνώστη, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να αφιερώσει χρόνο και προσοχή ο αναγνώστης στη µελέτη της εργασίας. Θα µπορούσε µάλιστα να παραλληλιστεί ο τίτλος µε διαφήµιση προϊόντος που στόχο έχει να αυξήσει το ενδιαφέρον του καταναλωτή. Και τελευταίο ερώτηµα αποτελούν οι κύριες αρετές ενός τίτλου. Δεδοµένου ότι ο τίτλος ανακοινώνει το περιεχόµενο της εργασίας και προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, οι αρετές του προσδιορίζονται ως εξής: βασικά να είναι εύστοχος, να αποδίδει µε πιστότητα το θέµα της εργασίας και να αναδεικνύει το περιεχόµενό της. Στη συνέχεια η διατύπωση του τίτλου πρέπει να µην προκαλεί σύγχυση στον 4

5 αναγνώστη. Ο τίτλος καλό είναι να χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, ακρίβεια, πρωτοτυπία και χάρη έτσι ώστε να κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αναζήτηση του υλικού Μετά την επιλογή του θέµατος το επόµενο βήµα είναι η αναζήτηση του υλικού που θα αποτελέσει το σώµα της εργασίας. Σ αυτήν την αναζήτηση πολύτιµη αρωγή µπορεί να προσφέρουν καταρχάς ο εισηγητής του θέµατος µε µια γενική ενηµέρωση που θα µας κάνει ή µε µια βιβλιογραφία που θα µας δώσει. Άλλωστε και η πιο γενική ακόµα βιβλιογραφία είναι χρήσιµη, επειδή αποτελεί ένα ξεκίνηµα και ένα άνοιγµα προς τον χώρο του υλικού µας. Στη συνέχεια µπορεί να αντληθεί υλικό για την εργασία από µια έγκυρη (γενική ή ειδική) εγκυκλοπαίδεια που περιέχει ένα λήµµα/άρθρο σχετικό µε το θέµα µας. Για παράδειγµα στο λήµµα Σµύρνη είναι δυνατόν να βρεθούν οι πρώτες πληροφορίες και τις πρώτες πληροφορίες και την πρώτη βιβλιογραφία σχετικά µε την καταστροφή της Σµύρνης, που πιθανόν να αποτελεί το θέµα της µελέτης µας. Ακόµα και ένα ειδικό σύγγραµµα που ενδέχεται να περιέχει πληροφόρηση σχετική µε το θέµα µας. Αν για παράδειγµα το θέµα της εργασίας είναι σχετικό µε τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, το πρώτο υλικό θα µπορούσε να ανευρεθεί σε µια από τις ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( του Κ.Θ. Δηµαρά, του Λίνου Πολίτη, του Μάριο Βίττι). Από αυτά τα βιβλία θα µπορούσαµε να σχηµατίσουµε µια πρώτη άποψη για το θέµα της εργασίας και να εντοπίσουµε τη σχετική βιβλιογραφία. Η βιβλιοθήκη Η βιβλιοθήκη µπορεί να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στον εντοπισµό του κατάλληλου υλικού και στην κατάρτιση µιας ολοκληρωµένης βιβλιογραφίας. Σήµερα η αναζήτηση του βιβλιογραφικού υλικού που απαιτείται για µια ερευνητική εργασία αποτελεί µια εύκολη διαδικασία, επειδή γίνεται µέσα από τις βάσεις δεδοµένων που έχουν δηµιουργηθεί στις βιβλιοθήκες µε τη βοήθεια νέων τεχνολογικών µέσων. Εκτίµηση του υλικού Από το υλικό που συγκεντρώνεται µόνο ένα µέρος αποδεικνύεται χρήσιµο για την εκπόνηση της εργασίας. Αυτό σηµαίνει πως πρέπει να υποβάλουµε το σύνολο του συγκεντρωµένου υλικού σε αυστηρό έλεγχο, ώστε να εκτιµήσουµε την αξία των επιµέρους πληροφοριών και να επιλέξουµε µόνο τις κατάλληλες. Έτσι πρέπει να έχουµε υπόψη τα ακόλουθα: Η χρήση των παραδειγµάτων είναι επιβεβληµένη για λόγους σαφήνειας, αλλά µόνο τα διευκρινιστικά παραδείγµατα είναι κατάλληλα και µόνο υπό τον όρο πως η χρήση τους δεν ανακόπτει τη νοηµατική αλληλουχία του λόγου και δε δηµιουργεί πλατειασµούς. Η επίκληση στην αυθεντία πρέπει να υπακούει σε ορισµένες προϋποθέσεις, για να µην αποβεί παραπειστικό µέσο. Συγκεκριµένα, οι µαρτυρίες ατόµων καθολικά 5

6 αναγνωρισµένων δεν πρέπει να είναι γενικές και αόριστες. Ακόµη θα πρέπει να αναφέρονται στην περιοχή της ειδικότητάς τους και να µην παρατίθενται αποσπασµατικά, αλλοιωµένες ή παραποιηµένες. Τα στατιστικά στοιχεία µπορούν να χρησιµοποιηθούν, µόνο εφόσον είναι αξιόπιστα. Για να είναι αξιόλογο το συγκεντρωµένο υλικό θα πρέπει να στηρίζεται σε σύγχρονα επιστηµονικά δεδοµένα, να είναι όσο είναι εφικτό αντικειµενικό και να προέρχεται από άµεσες πηγές. Άµεσες πηγές είναι οι πρωτογενείς πηγές, ενώ έµµεσες είναι όσες αντλούν υλικό από άλλες προγενέστερες. Στην περίπτωση που χρησιµοποιηθεί έµµεση πηγή θα πρέπει να ελεγχθεί ο βαθµός αντικειµενικότητάς της. Διάρθρωση Στην αρχή της έρευνας είναι χρήσιµη η κατάρτιση ενός βασικού διαγράµµατος που καθορίζει τις κύριες κατευθύνσεις της έρευνας. Στη συνέχεια το βασικό σχεδιάγραµµα υποβάλλεται σε σταδιακή επεξεργασία ώστε να γίνει λεπτοµερειακό έτσι ώστε να αξιοποιηθεί και να οργανωθεί το συγκεντρωµένο υλικό. Η κατάληξη είναι η συναγωγή συµπερασµάτων. Τίτλος Ο τίτλος µιας ερευνητικής εργασίας στόχο έχει την προσέλκυση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη και επιπλέον να δηλώνει το περιεχόµενο της ερευνητικής εργασίας. Όταν ο τίτλος εκπληρώνει τον στόχο του λέµε ότι είναι λειτουργικός. Παραποµπές και Υποσηµειώσεις Αναγκαίο στοιχείο µιας ερευνητικής εργασίας είναι οι παραποµπές και οι υποσηµειώσεις. Με τις παραποµπές ενισχύονται θεωρητικά οι απόψεις µέσα από την οικεία βιβλιογραφία. Με τις υποσηµειώσεις συµπληρώνονται ιδέες που δεν µπορούν να αναπτυχθούν εκτενέστερα στο κύριο κείµενο για να µην χαθεί η συνοχή του. Συνήθως τις βρίσκουµε στο τέλος της σελίδας της εργασίας. Οι δόκιµοι τρόποι µε τους οποίους καταγράφονται τα στοιχεία της παραποµπής είναι οι εξής: αν πρόκειται για εργασία που έχει δηµοσιευτεί στον ηµερήσιο ή περιοδικό τύπο, προτάσσεται το όνοµα, το πατρώνυµο, το επώνυµο του συγγραφέα, ακολουθεί ο τίτλος της εργασίας και τέλος τα στοιχεία της έκδοσης του περιοδικού ή της εφηµερίδας ( τίτλος περιοδικού, αριθµό τεύχους, χρόνος έκδοσης) και οι σελίδες. Αν πρόκειται για βιβλίο, επίσης προτάσσεται το όνοµα, το πατρώνυµο και το επώνυµο του συγγραφέα, ακολουθεί ο τίτλος του βιβλίου και ο υπότιτλος (αν υπάρχει), τα στοιχεία έκδοσης (εκδοτικός οίκος, τόπος και χρόνος έκδοσης) και οι σελίδες του αποσπάσµατος. Βιβλιογραφία 6

7 Ο κατάλογος των βιβλίων συντάσσεται αλφαβητικά και τα στοιχεία παρατίθενται ως εξής: επώνυµο συγγραφέα(κόµµα) αρχικά µικρού ονόµατος(κόµµα) τίτλος έργου( τελεία)έτος έκδοσης(τελεία) αριθµός έκδοσης, εφόσον δεν είναι η πρώτη έκδοση (τελεία), εκδοτικός οίκος(κόµµα), τόπος έκδοσης (κόµµα) αριθµός σελίδων. Οι οδηγίες για το πώς συγγράφεται µια ερευνητική εργασία περιέχονται στο σχολικό βιβλίο Έκφραση-Έκθεση για το Γενικό Λύκειο τεύχος Γ, έκδοση του 2013 και στο βιβλίο του Παναγιώτη Σ. Χατζηµωυσιάδη Έκφραση-Έκθεση Γ Ενιαίου Λυκείου, από τις εκδόσεις Μεταίχµιο, Αθήνα Η επιλογή έγινε από τη φιλόλογο Δήµητρα Βεργιώτη. 7