Ανάπτυξη της Εξωστρεφούς Ανταγωνιστικότητας Αγροτικών Προϊόντων. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας

Transcript

1 Ανάπτυξη της Εξωστρεφούς Ανταγωνιστικότητας Αγροτικών Προϊόντων Δρ. Ασπασία Βλάχβεη Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας

2 Θέματα που θα μας απασχολήσουν Θέση του ελληνικού αγροτικού τομέα σε σχέση με την ΕΕ-27 Εξαγωγές των ελληνικών αγροτικών προιόντων Εξαγωγές τροφίμων και ποτών Συμβολή του κλάδου τροφίμων και ποτών στις εξαγωγές και την ανταγωνιστικότητα Ανταγωνιστικότητα κλάδων και μέτρησή της Ανταγωνιστικοί κλάδοι τροφίμων και ποτώναποτελέσματα έρευνας Προτάσεις για ανάπτυξη εξωστρεφούς ανταγωνιστικότητας Παραδείγματα καλών πρακτικών από την ελληνική βιομηχανία τροφίμων Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης"

3 Σύγκριση θέσης αγροτικού τομέα στην ΕΕ-27 (Πηγή: ΠΑΣΕΓΕΣ, Σεπτέμβριος 2011) Ποσοστό απασχόλησης: 11,9% το 2009, τρίτο στη σειρά μέγεθος μετά τη Ρουμανία (29%) και την Πολωνία (13%) Ποσοστό ΑΠΑ στη συνολική οικονομία: 5,4%, το υψηλότερο αμέσως μετά τη Δανία, Μερίδιο εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων: 25%, το υψηλότερο μεταξύ όλων των χωρών της ΕΕ-27 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

4 Εξωτερικό εμπόριο αγροτικών προϊόντων (Πηγή: ΠΑΣΕΓΕΣ, Σεπτέμβριος2011) Το 33% της αξίας των εξαγωγών από οπωροκηπευτικά (1,3 δις ευρώ). Το 67% της αξίας των εξαγωγών στην ΕΕ-27. Το 30% της αξίας των εισαγωγών από κρέας και γαλακτοκομικά (1,9 δις ευρώ) Οι εξαγωγές υπερέβησαν τα 4,4 δισ. ευρώ έναντι 3,9 δισ. ευρώ το Έλλειμμα 2010: -1,9 δις ευρώ. Α εξάμηνο 2011 Αύξηση αξίας εξαγωγών 5,4% σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του Αύξηση αξίας εισαγωγών 3% σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του Μείωση ελλείμματος 6μήνου: 1,63% Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

5 Συμμετοχή στο σύνολο της αξίας εξαγωγών αγροτικών προιόντων, % 33% Οπωροκηπευτικά Αλιεύματα 7% 8% 9% 12% Βαμβάκι Καπνός Ελαια Αλλα Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

6 Προφίλ Ελληνικής Βιομηχανίας Τροφίμων, Επιχειρήσεις 25% του συνολικού επενδεδυμένου κεφαλαίου άμεσα και έμμεσα εργαζόμενοι 25% της προστιθέμενης αξίας 25% κύκλου εργασιών της μεταποίησης Πηγή: Invest in Greece 24% της απασχόλησης 4,5 δισ. Εξαγωγ. δραστηριότητες

7 Κλάδος τροφίμων και ποτών Πωλήσεις και απασχόληση ανά κλάδο διψήφιας ταξινόμησης Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος

8 Εξαγωγές τροφίμων και ποτών % του συνόλου των εξαγωγών Α τρίμηνο 2011 Αξία 1,7 δισ. ευρώ, με αύξηση της τάξεως του 25%, σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2010 (ΣΕΒΤ). Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

9 Στην Ελλάδα, οι πιέσεις που δέχονται οι εξαγωγικές επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών προέρχονται από: (Πηγή: ΣΕΒΕ, 2010) α) το υψηλό κόστος αγροτικής παραγωγής λόγω των μικρών κλήρων, β) την αγροτική παραγωγή που έχει ως οδηγό της τις επιδοτήσεις, γ) την κυριαρχία της γραφειοκρατίας και της δυσκαμψίας του γενικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος, δ)της ελλιπούς λειτουργίας φορέων ελέγχου της αγοράς όπως ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), η Επιτροπή Ανταγωνισμού, κλπ., ε) των δυσμενών όρων πληρωμής από τα δίκτυα διανομής και το ελληνικό κράτος (επιστροφή ΦΠΑ εξαγωγικών επιχειρήσεων), στ) την απουσία εθνικού «brand name» στις διεθνείς αγορές, και, ζ) την περιορισμένη στρατηγική προώθησης των ελληνικών προϊόντων του κλάδου τροφίμων και ποτών στις διεθνείς αγορές. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

10 Ορισμός ανταγωνιστικότητας Πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει γενική οικονομική θεωρία για την ανταγωνιστικότητα γιατί δεν είναι αποκλειστικά οικονομικός όρος, αλλά μία πολιτική έννοια (Sharples, 1990). Είναι λοιπόν φανερό ότι οι ορισμοί της ανταγωνιστικότητας μπορεί να μην ταυτίζονται και να περιέχουν διαφορετικές διαστάσεις η κάθε μία. Σύμφωνα με τον Porter (1985) μια ανταγωνιστική στρατηγική είναι η "αναζήτηση μιας καλύτερης ανταγωνιστικής θέσης στην βιομηχανία... Για να εδραιωθεί μια κερδοφόρα και διατηρήσιμη θέση απέναντι στις δυνάμεις που καθορίζουν τον ανταγωνισμό στην βιομηχανία".

11 Ορισμός ανταγωνιστικότητας «Ανταγωνιστικότητα είναι η διατηρούμενη (sustained) ικανότητα στην επίτευξη κερδοφορίας και στη διατήρηση (maintain) μεριδίου αγοράς» (Martin et al., 1991). Ο ορισμός αυτός περιέχει δύο έννοιες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην μέτρηση και καταγραφή της ανταγωνιστικότητας: 1) τα κέρδη και 2) το μερίδιο αγοράς. Επίσης ο ορισμός αυτός υπαινίσσεται ότι η εκτίμηση της ανταγωνιστικότητας πρέπει να περιέχει τα στοιχεία της διαχρονικής και διατηρήσιμης μεγέθυνσης άρα μπορεί να λάβει υπόψη της γ)το ρυθμό μεγέθυνσης.

12 Δείκτης ανταγωνιστικότητας κλάδων τροφίμων και ποτών* Για τον υπολογισμό του σύνθετου δείκτη ανταγωνιστικότητας ακολουθούμε τον Fischer (2007) ο οποίος κάνει την πρώτη προσπάθεια υπολογισμού δείκτη ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο βιομηχανικού κλάδου ως συνάρτηση τριών μεταβλητών: κερδοφορίας του κλάδου, παραγωγικότητας και ρυθμού ανάπτυξης Profitability index Productivity index COMPS = f(pros,effs,gros) Η δομή του Δείκτη ανταγωνιστικότητας βασίζεται στη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό of the United Nations Human Development Index (see United Nations Development Programme, UNDP, 2002) Growth index I tij k M M tij k max k M M min k min k 100 Industrial Competitive Index * Notta and Vlachvei (2011) Competitiveness in Food and Beverage manufacturing industries Proceedings of International Conference on Applied Economics, Perugia - Italy, pp

13 Στοιχεία Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία Eurostat (structural business statistics) για 9 υπό κλάδους τριψήφιας ταξινόμησης για 17 χώρες της ΕΕ και για την περίοδο Υπολογίστηκαν οι μεταβλητές: Κερδοφορία :κέρδη προς πωλήσεις gross operating surplus/turnover ( ). Παραγωγικότητα :προστιθέμενη αξία προς αριθμό εργαζομένων gross value added over employees. Ρυθμός μεγέθυνσης :αξία παραγωγής στο έτος t προς αξία παραγωγής στο έτος t-1. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

14 Αποτελέσματα Ευρωπαϊκή Ένωση (17 χώρες) Υποκλάδοι Τροφίμων και ποτών ICI ( ) Δείκτης κερδών Δείκτης παραγωγικ ότητας Ρυθμός ανάπτυξης 159- Ποτά 68,91 79,03 85,47 42, Confectionery & other food products 54,78 70,22 44,81 49, Άλευρα 46,38 30,95 53,15 55, Διατηρημένα φρούτα και λαχανικά 40,94 37,75 35,66 49, Ζωοτροφές 37,95 11,75 47,53 54, Φυτικά λίπη και έλαια 37,62 9,55 51,36 51, Γαλακτοκομικά προιόντα 33,31 13,10 39,68 47, Προιόντα κρέατος 28,32 11,96 24,12 48, Προιόντας αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας 21,57 3,73 6,62 54,35

15 Αποτελέσματα Cluster analysis για Ελλάδα Με την cluster analysis Πιο ανταγωνιστικοί κλάδοι Ποτά Προϊόντα αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής Δυνητικά ανταγωνιστικοί κλάδοι Φυτικά λίπη και έλαια Γαλακτοκομικά προϊόντα Άλευρα Λιγότερο ανταγωνιστικοί Προϊόντα κρέατος Ψάρια και προϊόντα ψαριών Διατηρημένα φρούτα και λαχανικά Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

16 Γιατί άραγε οι κλάδοι των οπωροκηπευτικών και των ψαριών να μην είναι ανταγωνιστικοί παρόλο που είναι οι εξαγωγικοί; Έχουν καθιερωμένη και αναγνωρίσιμη επωνυμία (brand); Επενδύουν σε προϊόντα καινοτομικά (στην παραγωγή, στην τυποποίηση, στη συσκευασία, στην προώθηση); Έχουν σύγχρονα δίκτυα διανομής; Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

17 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

18 Προκλήσεις - ευκαιρίες Όξυνση της καταναλωτικής συνείδησης απέναντι σε θέματα οικολογίας και ηθικής. Δημογραφικές αλλαγές, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η αύξηση των μεταναστών. Αλλαγές στις απαιτήσεις των καταναλωτών σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας σε θέματα συσκευασίας και ασφάλειας των τροφίμων. Σε αυτό το πλαίσιο, τα βιολογικά προϊόντα, τα «φιλικά στο κλίμα» τρόφιμα και τα λειτουργικά τρόφιμα και ποτά αποτελούν σύγχρονες κατευθύνσεις. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

19 Μια συνεπής και μελλοντικά επιτυχημένη στρατηγική εξωστρέφειας προαπαιτεί: Εταιρείες με ισχυρό όραμα, σταθερές αξίες, brand name και μια αφοσιωμένη ομάδα ανθρώπων που πιστεύουν σε αυτό το όραμα και τις αξίες. Στρατηγική ανάλυση και τεκμηρίωση του ανταγωνιστικού μας πλεονεκτήματος. Μπορεί να είναι: Υψηλή Ποιότητα -ΠΟΠ/ΠΓΕ, Βιολογικά, Παραδοσιακά κλπ Μεσογειακή δίαιτα με παγκόσμια αναγνώριση και τεκμηρίωση όσον αφορά τον υγιεινό της χαρακτήρα Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

20 Σχεδιασμός και δημιουργία ισχυρού brand name και μακροχρόνια επένδυση στην προωθητική στήριξη. Καινοτομία, η οποία μπορεί να έγκειται στην ασφάλεια των προϊόντων και σύγχρονους τρόπους συντήρησης των φυσικών προϊόντων(χωρίς πρόσθετα και συντηρητικά), στην συσκευασία και στη μορφή με την οποία θα προσφέρονται στον καταναλωτή ή τέλος στο μάρκετινγκ, την παρουσίαση και συνεργιστικές προωθητικές δράσεις π.χ. με τον ΕΟΤ. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

21 Regional Marketing Ακόμη, στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού τομέα, αναγκαίος κρίνεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων Regional Marketing, με σκοπό την ανάπτυξη και προώθηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων σε επίπεδο περιφέρειας και γεωργικού προϊόντος. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

22 Το «Καλάθι Αγροτικών Προϊόντων» κάθε Περιφέρειας, σύμφωνα με το νομοσχέδιο που προωθείται, θα περιλαμβάνει προϊόντα ζωικής, φυτικής προέλευσης, σαπρόφυτα, αλιεύματα (φυτικά καλλυντικά, ψάρια ιχθυοτροφείου, γαλακτοκομικά, μανιτάρια, κλωστές από μετάξι κ.ά.). Παραδείγματα Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης : Καπνός «μπασμάς», κεράσι Κομοτηνής, ελιές Θάσου, κατσικάκι Σαμοθράκης, σκόρδο Βύσσας, πατάτα Νευροκοπίου, οίνους από Δράμα και Ξάνθη, αλλά και μετάξι από τους μεταξοσκώληκες Σουφλίου. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

23 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011 Περιφέρεια Θεσσαλίας Καλάθι τοπικών αγροτικών προϊόντων, με αποδεδειγμένη ευεργετική δράση ενάντια στον καρκίνο και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, από ένα σύνολο περίπου 80 διαφορετικών προϊόντων που μελετήθηκαν αυτή τη χρονιά, έχει συντάξει η Περιφέρεια Θεσσαλίας και βγάζει για πρώτη φορά στη δημοσιότητα σε συνεργασία με το εργαστήριο του Τμήματος Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας.

24 Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Συζητούνται: Κρόκος Κοζάνης, φασόλια Πρεσπών και Καστοριάς, φακή, γαλακτοκομικά προϊόντα, μέλι, τριαντάφυλλα, πιστοποιημένα μήλα, ροδάκινα Βελβεντού, πιπεριές Φλωρίνης. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής

25 Δίκτυα προώθησης αγροτικών προϊόντων Έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στην οργάνωση δικτύων (clusters) προώθησης των ανταγωνιστικών αγροτικών προϊόντων, καθώς αποδεδειγμένα αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο διείσδυσης σε στοχευμένες αγορές. Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

26 Το cluster είναι μια «Συμφωνία για τον Στόχο». Είναι μια υποβοηθούμενη (facilitated) διαδικτύωση για την ικανοποίηση του Στόχου. Έρχεται να αναμορφώσει, να συνδέσει ή και να συμπληρώσει υπάρχοντα επιμέρους δίκτυα και συνεργασίες για την δημιουργία ενός νέου ολοκληρωμένου Δικτύου Συνεργασίας που θα πετύχει την επίτευξη των Στόχων. Ο θεσμός των Clusters στην Ευρώπη εφαρμόζεται όλο και περισσότερο με συχνά θεαματική ανάπτυξη Στα τρόφιμα π.χ. FoodValley στην Ολλανδία και Agrobiopolis στην Ιταλία. Cluster Βιο Αγροδιατροφής και Δίκτυο Βιολογικών Προιόντων στην Ελλάδα Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

27 Επιχειρήσεις: γιατί Clusters; Εύκολη και άμεση πρόσβαση σε εξειδικευμένους προμηθευτές, υπηρεσίες και ανθρώπινο δυναμικό Spill-overs πληροφόρησης και γνώσης Ευελιξία και άμεση αντίδραση και αλλαγή λόγω υψηλής εξειδίκευσης Ταχύτερη προσαρμογή στην καινοτομία μέσα από τη μίμηση ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ CLUSTERING (3C s) Κοινός τόπος αναφοράς (Commonality) Συγκέντρωση (Concentration) Συνδεσιμότητα (Connectivity) Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής

28 Χρήση τεχνολογίας Λειτουργία ιστοσελίδων και με τη χρήση σύγχρονων μεθόδων επικοινωνίας και προβολής, όπως το You Tube και το Twitter, για την προώθηση των ελληνικών τροφίμων και ποτών στο εξωτερικό και για την άμεση και απευθείας πληροφόρηση του καταναλωτή για συγκεκριμένα προϊόντα Χρηματοδότηση μηχανών αναζήτησης στο διαδίκτυο, όπως Google, Yahoo, κλπ, ούτως ώστε να βελτιωθούν τα αποτελέσματα αναζήτησης για τα ελληνικά τρόφιμα και ποτά από καταναλωτές και επιχειρήσεις του εξωτερικού Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011

29 Μελέτη περίπτωσης Τουρισμός και Επώνυμο Ελληνικό Κρασί Τα τελευταία δέκα χρόνια το Ελληνικό Κρασί έχει κάνει ένα τεράστιο ποιοτικό άλμα Δυναμικός Κλάδος : Νέα Οινοποιεία, Τεχνολογία, Οινική αναβάθμιση, πρότυποι αμπελώνες, ανταγωνισμός Δυστυχώς, η δυναμική αυτή περιορίζεται μόνο στην Παραγωγή κι όχι στην Εμπορία Δεν έχουμε καταφέρει να ενταχθούμε στις mainstream αγορές του κόσμου Επίσης, δεν έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε Οινική Κουλτούρα στον Έλληνα Καταναλωτή Τέλος, δεν έχουμε καταφέρει να δραστηριοποιήσουμε συντεταγμένα όλους τους κρίκους της αλυσίδας διάθεσης Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες

30 Μελέτη περίπτωσης Πως αντιμετωπίζουμε σαν Κλάδος αυτές τις Προκλήσεις; Ανάπτυξη Στρατηγικών Συμμαχιών με τους Κλάδους Φιλοξενίας και Εστίασης Εδραίωση της Οινικής Εμπειρίας ως Πολιτιστικού Αγαθού Εξορθολογισμός Τιμολογιακής Τοποθέτησης Σύστημα Πιστοποίησης και δημιουργία Δίκτυου Ποιοτικής Οινικής Εμπειρίας Εκπαίδευση Κλάδου Εστίασης και Φιλοξενίας Experience Spaces σε ξενοδοχεία (πχ Σαντορίνη) Παρουσία σε διεθνείς πτήσεις Δημιουργία Εξειδικευμένων corners/shops-in-shop

31 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος

32 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος

33 Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος

34 Η ανταγωνιστικότητα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας, της εποχής της παγκοσμιοποίησης. Απαιτεί όμως όραμα, στρατηγική και προγραμματισμό. Όχι διεκπεραιωτική διαχείριση της καθημερινότητας. Ας σηκώσουμε λοιπόν κι εμείς ψηλότερα τον πήχη για τις επιχειρήσεις μας, για την κοινωνία μας. Ίσως δεν χρειάζεται να δουλεύουμε περισσότερο. Είναι όμως σίγουρο ότι χρειάζεται να δουλεύουμε καλύτερα, και ενδεχομένως με νέες μορφές συνεργασίας. Σας ευχαριστώ θερμά! Δρ. Ασπασία Βλάχβεη- Ημερίδα ΕΤΑΓΡΟ "Ο αναπτυξιακός ρόλος του αγροτικού τομέα σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης" Καστοριά, 4/11/2011