ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΧΩΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΙΑΒΡΩΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΙΧΑΗΛΟΓΛΟΥ Μηχανικός Χωροταξίας Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2011

2 ΧΩΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΙΑΒΡΩΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ

3 Περίληψη Η παράκτια ζώνη αποτελεί ένα τµήµα του χώρου µε δυναµικό προφίλ και αναπτυξιακές δυνατότητες. Η αστικοποίηση και η δραστηριοποίηση κοινωνικοοικονοµικών δραστηριοτήτων στον παράκτιο χώρο αυξάνουν τη λειτουργικότητα του σχηµατίζοντας ένα δυναµικό χωρικό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα, όµως, η παράκτια ζώνη είναι ευάλωτη σε διάφορες φυσικές καταστροφές και ανθρωπογενείς πιέσεις, οι οποίες πηγάζουν κυρίως από την υπερανάπτυξη της. Μία από τις διεργασίες που απειλούν τη µορφή και τη δυναµική της παράκτιας ζώνης είναι και εκείνη της παράκτιας διάβρωσης. Η διάβρωση των ακτών αποτελεί µία διεργασία που οφείλεται άµεσα σε φυσικά αίτια αλλά εντείνεται σηµαντικά από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Πρόκειται για ένα φαινόµενο που απειλεί πλήθος παράκτιων εκτάσεων σε όλο τον κόσµο προκαλώντας σηµαντικές µεταβολές και υποβαθµίσεις. ιάφορες πρωτοβουλίες, δράσεις και πολιτικές έχουν αναπτυχθεί και υιοθετηθεί στα διάφορα επίπεδα λήψης αποφάσεων µε σκοπό την αντιµετώπιση της απειλής αυτής και των προβληµάτων που προκαλεί. Η µεταβολή στη µορφή και την έκταση των ακτών επιφέρει µια σειρά από σηµαντικές επιδράσεις τόσο στο περιβάλλον, όσο και στο χώρο γενικότερα. Οι επιδράσεις αυτές στην πλειονότητα τους είναι αρνητικές και έχουν συσσωρευτικό χαρακτήρα καθώς οδηγούν σε περαιτέρω υποβάθµιση της υφιστάµενης κατάστασης της ευρύτερης περιοχής στην οποία εµφανίζεται αρχικά η διάβρωση. Η διερεύνηση των επιπτώσεων που δύναται να προκαλέσει το φαινόµενο της διάβρωσης τόσο σε χωρικό όσο και περιβαλλοντικό επίπεδο αποτελούν το βασικό στόχο της παρούσας διπλωµατικής εργασίας. Εξετάζονται, επιπλέον, τα µέτρα αντιµετώπισης και προστασίας τα οποία µπορούν να εφαρµοστούν στην περίπτωση εµφάνισης ή απειλής από διάβρωση. Ωστόσο, η διαφορετικότητα στην εµφάνιση και την ένταση των επιπτώσεων ανάλογα την εξεταζόµενη περίπτωση, οδηγεί στην ανάγκη εξέτασης των επιπτώσεων σε συγκεκριµένες περιοχές ώστε να διαπιστωθούν οι πιθανές επιπτώσεις σε πραγµατικές καταστάσεις, ενώ ταυτόχρονα η διαφορετικότητα αυτή οδηγεί σε ανάγκη υιοθέτησης διαφορετικών µέτρων αντιµετώπισης ανά περίπτωση. Ως µελέτες περίπτωσης επιλέγονται περιοχές του νοµού ωδεκανήσου, ακτές του οποίου αντιµετωπίζουν ήδη το πρόβληµα της διάβρωσης ή απειλούνται στενά από αυτό. Λέξεις κλειδιά: διάβρωση, παράκτια διάβρωση, παράκτια ζώνη, επιπτώσεις, χωρικές επιπτώσεις, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, Ρόδος, Κως i

4 Abstract Coastal zone is a part of the space whose profile and growth potential are dynamic. Urbanization and socio-economic activities in coastal area increase its functionality, forming a dynamic spatial profile. Nevertheless, this kind of space is vulnerable to various natural disasters and anthropogenic pressures, which mainly derive of overdevelopment. On the one hand, a basic process that threatens the form and the maintenance of the coastal zone is coastal erosion. It is a process that directly takes place due to natural causes, but is highly intensified by human activities. This is a phenomenon that harms many coastal areas around the world causing significant changes and devastation. A great variety of initiatives, actions and policies are implemented, adopted or legislated in various levels of decision making in order to address this threat and its side effects. On the other hand, the changes do not alter only the form and the surface of coastal zone but they lead to a number of important effects both on environmental balances and landscape. In most cases, this kind of impact is significantly negative and acts cumulatively as for the degradation of nature, causing more and more deterioration of the existing situation where erosion initially takes place. Exploring the impact that the phenomenon of coastal erosion may cause both in spatial and environmental levels is the main objective of this thesis. Furthermore, measures of confrontation and prevention which can be implemented in the case of erosion even if it just starts to appear or has already threatened an area - are under examination. However, different types of occurrence and intensity of impact in each case study lead to the need to consider the effects on specific areas in order to establish possible consequences in real situations, while diversity leads to a need to adopt different measures to deal with in each case. Areas of the Dodecanese prefecture are selected as case studies as they have already faced the problem of erosion or are closely threatened by this. Key words: erosion, coastal erosion, coastal zone, impacts, spatial impacts, environmental impacts, Rhodes, Kos ii

5 Πρόλογος Η παρούσα διπλωµατική εργασία µε τίτλο «Χωρικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παράκτιας διάβρωσης: Η περίπτωση του νοµού ωδεκανήσου» εκπονήθηκε στο πλαίσιο των υποχρεώσεων του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη» του τµήµατος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Η επίβλεψη της εργασίας πραγµατοποιήθηκε από τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Θεοφάνη Καραµπά, ενώ στην συνεξεταστική επιτροπή συµµετείχαν ο Καθηγητής κ. Ιωάννης Κρεστενίτης και ο Καθηγητής κ. Σταύρος Μπαντής. Βασικό αντικείµενο της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση του εύρους των επιπτώσεων της διάβρωσης των παράκτιων περιοχών ως προς τη χωρική οργάνωση και το περιβάλλον και των δυνατοτήτων αντιµετώπισης τους µέσω διαφόρων εφαρµόσιµων µέτρων είτε προστασίας είτε αποκατάστασης. Κίνητρο για την παρούσα έρευνα αποτέλεσαν η αυξανόµενη αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών και η ένταση των κλιµατικών αλλαγών, οι οποίες σε συνδυασµό µε διάφορους άλλους παράγοντες αποτελούν σηµαντική αιτία υποβάθµισης ενός από τους πιο ζωτικούς χώρους του πλανήτη. Επιπλέον, η δυνατότητα αντιµετώπισης, σε χωρικό επίπεδο, των επιπτώσεων των διαφόρων µεταβολών στις οποίες υπόκειται η παράκτιας ζώνη αποτελεί προσωπική πρόκληση µε αποτέλεσµα να υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για αποκατάσταση των ζηµιών και των προβληµάτων. Η παράκτια διάβρωση αποτελεί ένα φαινόµενο το οποίο αποτελεί µέρος του κύκλου των διεργασιών της φύσης. ιάφορα, όµως, φυσικά και ανθρωπογενή αίτια έχουν διαταράξει τον κύκλο αυτό µε αποτέλεσµα η διάβρωση να έχει µετατραπεί σε σηµαντικό πρόβληµα και απειλή. Το γεγονός ότι πρόκειται για ένα φαινόµενο µε αυξηµένη εµφάνιση κατά την τελευταία δεκαετία προκαλεί το ενδιαφέρον διαφόρων επιστηµών και οργανισµών οι οποίοι εξειδικεύονται στο ιδιαίτερο αυτό ζήτηµα. Πέρα από τον εντοπισµό των επιπτώσεων του προβλήµατος, επιδιώκεται στην παρούσα διπλωµατική, η ανάλυση του φαινοµένου της διάβρωσης και των µηχανισµών της αλλά και οι εξέταση διαφόρων ζητηµάτων που συνδέονται είτε άµεσε είτε έµµεσα µε αυτό. Στόχος της παρούσας διπλωµατικής είναι η απόδειξη ότι αρκετά προβλήµατα µπορούν να προληφθούν µέσω θεσµικών µέτρων και χωρικών ρυθµίσεων, ενώ ταυτόχρονα µπορούν να συµπεριληφθούν και στις δυναµικές λύσεις καθώς µέσω αυτών είναι δυνατόν να µετριαστούν ορισµένες σηµαντικές επιπτώσεις. Η τελική διαµόρφωση της εργασίας είναι αποτέλεσµα εκτενούς αναζήτησης και έρευνας καθώς και προϊόν υποστήριξης και καθοδήγησης συγκεκριµένων ανθρώπων τους οποίους θα ήθελα σε αυτό το σηµείο να ευχαριστήσω θερµά. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επιβλέποντα αναπληρωτή καθηγητή της διπλωµατικής µου εργασίας, κ. Θεοφάνη Καραµπά, για την εµπιστοσύνη που µου έδειξε κατά την επιλογή του θέµατος, τις πολύτιµες συµβουλές και τις ουσιαστικές παρατηρήσεις για την ολοκλήρωση της εργασίας. Η αρωγή του στην επίβλεψη και διόρθωση της διπλωµατικής µου και η υποµονή του ήταν ιδιαίτερα πολύτιµη. Επιπρόσθετα, θερµές ευχαριστίες οφείλω στους υπαλλήλων των τεχνικών υπηρεσιών των δήµων Ρόδου και Κω, και τους υπαλλήλους της διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγίου για το πολύτιµο υλικό που µου παρείχαν αλλά και συζητήσεις οι οποίες ήταν iii

6 καθοριστικές για την εξέλιξη της έρευνας. Επιπλέον, ευχαριστώ τον κ. Ιωάννη Χριστοδούλου για το πολύ χρήσιµο φωτογραφικό υλικό που µου παραχώρησε. Τέλος, δεν θα µπορούσα να παραλείψω να ευχαριστήσω τους φίλους και συµφοιτητές µου για την υποστήριξη τους και την ενθάρρυνση που µου επέδειξαν, καθώς και την οικογένεια µου χωρίς τη συµπαράσταση της οποίας θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση αυτού του κύκλου σπουδών. Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2011 iv

7 Περιεχόµενα Περιεχόµενα Περίληψη... i Abstract... ii Πρόλογος... iii Εισαγωγή Ορισµός παράκτιας ζώνης Παράκτια ζώνη Κριτήρια καθορισµού παράκτιας ζώνης Παράκτιες δραστηριότητες Μορφολογία παράκτιου χώρου Ο ΠΖ Νοµοθεσία Προβλήµατα παράκτιου χώρου Ελληνικές ακτές Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης Μηχανισµοί διάβρωσης ιάβρωση ευρωπαϊκών ακτών είκτες παράκτιων χαρακτηριστικών Παράκτια τρωτότητα Ακτότητα ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Κλιµατική αλλαγή Άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας Παλίρροια Θερµική διαστολή Τήξη παγετώνων Λιθοποίηση παραλιακών ιζηµάτων Αλλαγή στη συχνότητα και το µέγεθος των µεγάλου ύψους κυµατισµών Εκτιµήσεις ανόδου της στάθµης της θάλασσας Προβλέψεις για τη Μεσόγειο Κανόνας Brunn Επιπτώσεις Χωρικές Χρήσεις γης Αξίες ακινήτων v

8 Περιεχόµενα Οικονοµία Τουρισµός Περιβαλλοντικές Οικοσυστήµατα Προστατευόµενες περιοχές Ύδατα Έδαφος Συγκριτικά στοιχεία Καλές πρακτικές Ακτή Μαλαγκουέτα Ισπανίας Ακτή Αλεξάνδρειας Ακτή Μαϊάµι Πρόγραµµα Γαλλίας Μελέτες περίπτωσης Χαρακτηριστικά ευρύτερης περιοχής µελέτης Χαρακτηριστικά νήσου Ρόδου Παραλία Κρεµαστής Χαρακτηριστικά νήσου Κω Παραλία Τιγκάκι Παραλία Καρδάµαινα Συµπεράσµατα µελετών περίπτωσης Μέτρα αντιµετώπισης Μέτρα προστασίας µελετών περίπτωσης Παραλία Κρεµαστής Παραλία Τιγκάκι Παραλία Καρδάµαινα Συλλογικές δράσεις Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΡΤΩΝ vi

9 Περιεχόµενα Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1.1: Πληθυσµός παράκτιου χώρου Πίνακας 2.1: Ονοµατολογία κόκκων ιζηµάτων Πίνακας 2.2: Χαρακτηριστικά ακτών χωρών Ε.Ε Πίνακας 2.3: ιάβρωση ελληνικών νησιωτικών ακτών Πίνακας 2.4: Μεταβλητές παράκτιας τρωτότητας Πίνακας 2.5: Φυσικές παράµετροι Πίνακας 2.6: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι Πίνακας 2.7: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης Πίνακας 2.8: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος Πίνακας 3.1: Εκτιµήσεις της 3 ης έκθεσης της IPCC Πίνακας 3.2: Εκτιµήσεις της 4 ης έκθεσης της IPCC Πίνακας 4.1: Επιπτώσεις πληµµύρας και διάβρωσης Πίνακας 4.2: Απειλούµενοι τοµείς από διάβρωση Πίνακας 6.1: Πληθυσµιακή εξέλιξη Νοµού Πίνακας 6.2: Κατάταξη νησιών βάσει αναπτυξιακών κριτηρίων Πίνακας 6.3: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Πίνακας 6.4: Πληθυσµιακά χαρακτηριστικά Ρόδου Πίνακας 6.5: Περιοχές ικτύου NATURA 2000 (Οδηγία 92/43/ΕΚ) Πίνακας 6.6: Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Πίνακας 6.7: Κατάλογος γεωλογικών µνηµείων Πίνακας 6.8: Σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι νήσου Πίνακας 6.9: : Λιµενικές υποδοµές Πίνακας 6.10: Θερµοκρασιακά δεδοµένα Πίνακας 6.11: Ανεµολογικά χαρακτηριστικά Πίνακας 6.12: Χρήσεις γη εξεταζόµενης περιοχής Κρεµαστής Πίνακας 6.13: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Πίνακας 6.14: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Κρεµαστής Πίνακας 6.15: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Κρεµαστής Πίνακας 6.16: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης Πίνακας 6.17: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτης ακτότητας Κρεµαστής Πίνακας 6.18: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Πίνακας 6.19: Πληθυσµιακά χαρακτηριστικά νήσου Κω Πίνακας 6.20: Περιοχές ικτύου NATURA 2000 στην Κω Πίνακας 6.21: Περιοχές προστασίας της φύσης Πίνακας 6.22: Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Πίνακας 6.23: Σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι νήσου Πίνακας 6.24: Λιµενικές υποδοµές Πίνακας 6.25: Μέσες τιµές µετεωρολογικών δεδοµένων περιόδου Πίνακας 6.26: Ανεµολογικά χαρακτηριστικά έτους Πίνακας 6.27: Χρήσεις γης εξεταζόµενης περιοχής Τιγκάκι Πίνακας 6.28: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Πίνακας 6.29: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Πίνακας 6.30: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Πίνακας 6.31: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Πίνακας 6.32: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτη ακτότητας Τιγκάκι vii

10 Περιεχόµενα Πίνακας 6.33: Χρήσεις γη εξεταζόµενης περιοχής Καρδάµαινας Πίνακας 6.34: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Πίνακας 6.35: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Πίνακας 6.36: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Πίνακας 6.37: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Πίνακας 6.38: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτης ακτότητας Καρδάµαινας Πίνακας 7.1: Προβολή πληθυσµού Κρεµαστής Πίνακας 7.2: Προβολή πληθυσµού Τιγκάκι Πίνακας 7.3: Προβολή πληθυσµού Καρδάµαινας Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1.1 : Ζώνες παράκτιου χώρου... 4 Εικόνα 1.2: Αµµώδης ακτή (χαµηλή ακτή) Εικόνα 1.3: Κρηµνώδης ακτή (διαβρωσιγενής) Εικόνα 2.1: Φυσικοί µηχανισµοί διάβρωσης Εικόνα 2.2: Τεχνικά έργα προστασίας ακτής Εικόνα 2.3: Χάρτης παράκτιας διάβρωσης Ευρώπης Εικόνα 3.1: Παλιρροιακές δυνάµεις Εικόνα 3.2: Τήξη παγετώνων Γροιλανδίας Εικόνα 3.3: ιεργασίες ιζηµάτων Εικόνα 3.4: Συνθήκες θαλάσσιων διεργασίων Εικόνα 5.1: Θέση Μάλαγας Εικόνα 5.2: Πανοραµική όψη ακτών Μάλαγας Εικόνα 5.3: Πλάτος ακτής πριν και µετά τα έργα αποκατάστασης Εικόνα 5.4: Ακτή Μαλαγκουέτας Εικόνα 5.5: Πανοραµική όψη Αλεξάνδρειας Εικόνα 5.6: Έργα προστασίας ακτής Εικόνα 5.7: Κάτοψη εκτελεσθέντων έργων Εικόνα 5.8: Κυµατοθραύστης προστασίας ακτής Εικόνα 5.9: Πανοραµική όψη ακτής Μαϊάµι Εικόνα 5.10: Εξέλιξη ακτής Μαϊάµι, πριν και µετά τα έργα αποκατάστασης Εικόνα 5.11: Ακτή Aquitaine Εικόνα 5.12: Έργα προστασίας ακτών Languedoc-Roussillon Εικόνα 5.13: Πανοραµική όψη ακτής Saint-Jean de Luz Εικόνα 5.14: Έργα προστασίας ακτής Saint-Jean de Luz Εικόνα 6.1: Απειλούµενες ακτές µε υποβάθµιση ως το 2100 λόγω κλιµατικής αλλαγής Εικόνα 6.2: Νήσος Ρόδος Εικόνα 6.3: Πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα δήµου Ροδίων Εικόνα 6.4: Σεισµική επικινδυνότητα Εικόνα 6.5: ορυφορική άποψη ακτής Κρεµαστής Εικόνα 6.6: Παραλία Κρεµαστής Εικόνα 6.7: Παραλία Κρεµαστής Εικόνα 6.8: Παράκτια διάβρωση (1) Εικόνα 6.9 : Παράκτια διάβρωση (2) Εικόνα 6.10: Επιπτώσεις διάβρωσης (1) viii

11 Περιεχόµενα Εικόνα 6.11: Παράκτια διάβρωση (3) Εικόνα 6.12 : Επιπτώσεις διάβρωσης (2) Εικόνα 6.13: Εργασίες αποκατάστασης Εικόνα 6.14 : Νήσος Κως Εικόνα 6.15: Πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα δήµου Κω Εικόνα 6.16: Καταφύγια άγριας ζωής νήσου Κω Εικόνα 6.17: Γεωλογικά χαρακτηριστικά βορείου τµήµατος της Κω Εικόνα 6.18: ορυφορική άποψη ακτής Τιγκάκι Εικόνα 6.19: Παραλία Τιγκάκι Εικόνα 6.20: Παραλία Τιγκάκι Εικόνα 6.21: Εγκεκριµένο όριο οικισµού Τιγκάκι Εικόνα 6.22: Άποψη παραλίας Εικόνα 6.23: Άποψη απειλής διάβρωσης (1) Εικόνα 6.24: Άποψη απειλής διάβρωσης (2) Εικόνα 6.25: ιεργασίες διάβρωσης Εικόνα 6.26: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Εικόνα 6.27: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Εικόνα 6.28: ορυφορική άποψη ακτής Καρδάµαινας Εικόνα 6.29: Παραλία Καρδάµαινα Εικόνα 6.30: Παραλία Καρδάµαινα Εικόνα 6.31: Όρια και τοµείς ΓΠΣ Καρδάµαινας Εικόνα 6.32: Άποψη απειλούµενης ακτής (1) Εικόνα 6.33: Άποψη απειλούµενης ακτής (2) Εικόνα 6.34: Άποψη απειλούµενης ακτής (3) Εικόνα 6.35: Άποψη απειλούµενης ακτής (4) Εικόνα 6.36: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Εικόνα 6.37: Έργα αποκατάστασης Εικόνα 7.1: Σενάρια µέτρων αντιµετώπισης διάβρωσης Εικόνα 7.2: Σύστηµα βραχιόνων Εικόνα 7.3: Λειτουργία κυµατοθραύστη Εικόνα 7.4: ιαδικασίες τεχνητής ανάπλασης ακτής Εικόνα 7.5: Πλωτός κυµατοθραύστης Κατάλογος διαγραµµάτων ιάγραµµα 2.1: Μεταβλητές δείκτη ακτότητας ιάγραµµα 3.1: Εκτιµήσεις σεναρίων στην 3 η έκθεση IPCC ιάγραµµα 3.2: Εκτιµήσεις σεναρίων στην 4 η έκθεση IPCC ιάγραµµα 3.3: Εκτιµήσεις διαφόρων επιστηµόνων για την ΑΣΘ ιάγραµµα 4.1: Χωρικές επιπτώσεις διάβρωσης ιάγραµµα 4.2: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ιάγραµµα 6.1: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα ιάγραµµα 6.2: Θερµοκρασιακά δεδοµένα ιάγραµµα 6.3: Στοιχεία υγρασίας ιάγραµµα 6.4: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα ix

12 Εισαγωγή Εισαγωγή Η παράκτια ζώνη αποτελεί ένα τµήµα του χώρου µε δυναµικό προφίλ και αναπτυξιακές δυνατότητες. Ταυτόχρονα, όµως, αποτελεί µία ευάλωτη ζώνη σε διάφορες φυσικές καταστροφές και ανθρωπογενείς πιέσεις. Μία από τις διεργασίες που απειλούν τη µορφή και τη δυναµική της παράκτιας ζώνης είναι και εκείνη της παράκτιας διάβρωσης. Η διάβρωση των ακτών αποτελεί µία διεργασία που οφείλεται άµεσα σε φυσικά αίτια αλλά πηγάζει κυρίως από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η µεταβολή στη µορφή και την έκταση των ακτών επιφέρει µια σειρά από σηµαντικές επιδράσεις τόσο στο περιβάλλον, όσο και στο χώρο γενικότερα. Οι επιδράσεις αυτές στην πλειονότητά τους είναι αρνητικές και έχουν συσσωρευτικό χαρακτήρα καθώς οδηγούν σε περαιτέρω υποβάθµιση της υφιστάµενης κατάστασης της ευρύτερης περιοχής στην οποία εµφανίζεται αρχικά η διάβρωση. Στόχος της παρούσας διπλωµατικής εργασίας είναι η διερεύνηση των επιπτώσεων που δύναται να προκαλέσει το φαινόµενο της διάβρωσης τόσο σε χωρικό όσο και περιβαλλοντικό επίπεδο. Ωστόσο, η διαφορετικότητα στην εµφάνιση και την ένταση των επιπτώσεων ανάλογα την εξεταζόµενη περίπτωση, οδηγεί στην ανάγκη εξέτασης των επιπτώσεων σε συγκεκριµένες περιοχές ώστε να διαπιστωθούν οι πιθανές επιπτώσεις σε πραγµατικές καταστάσεις. Ως µελέτες περίπτωσης επιλέγονται περιοχές του νοµού ωδεκανήσου, ακτές του οποίου αντιµετωπίζουν ήδη το πρόβληµα της διάβρωσης ή απειλούνται στενά από αυτό. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται και αναλύονται οι βασικές έννοιες της παράκτιας ζώνης, του χώρου δηλαδή στον οποίο δρουν οι διεργασίες της παράκτιας διάβρωσης. Εξετάζονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το χαρακτήρα του παράκτιου χώρου, ενώ δίνονται οι απαραίτητοι ορισµοί και διατάξεις που τον διέπουν. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την ανάλυση του ελληνικού παράκτιου χώρου, των χαρακτηριστικών και των προβληµάτων του, ο οποίος αποτελεί το κύριο αντικείµενο της παρούσας εργασίας. Για την κατανόηση του φαινοµένου της διάβρωσης απαιτείται ο προσδιορισµός του φαινοµένου αλλά και των επιµέρους µηχανισµών που το καθορίζουν. Έτσι, στο δεύτερο κεφάλαιο ορίζεται το πρόβληµα της διάβρωσης, οι µηχανισµοί που οδηγούν στην εµφάνιση και ένταση του φαινοµένου και οι συνθήκες υπό τις οποίες δύναται να αναπτυχθεί. Η διάβρωση αποτελεί ένα φαινόµενο µε κατανοµή σε όλο τον πλανήτη, αλλά λόγω της θέσης της Ελλάδας εξετάζεται η περίπτωση των ευρωπαϊκών ακτών καθώς και το πρόγραµµα που έχει αναλάβει τον έλεγχο και παρακολούθηση του φαινοµένου στο συγκεκριµένο χώρο. Η διάβρωση αποτελεί ένα φαινόµενο µε δυσκολία προσδιορισµού του µεγέθους και για το λόγο αυτό έχουν οριστεί δείκτες που εξυπηρετούν ανάλογους σκοπούς. Οι δείκτες αυτοί αναλύονται και ορίζονται ώστε να µπορούν να εφαρµοστούν στη συνέχεια. Εκτιµήσεις υποδεικνύουν ότι το φαινόµενο της διάβρωσης συνδέεται άµεσα µε την κλιµατική αλλαγή. Οι εκτιµήσεις αυτές αλλά και τα αποτελέσµατα τους παρουσιάζονται και αναλύονται στο τρίτο κεφάλαιο. εδοµένου, ότι η άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας είναι ο παράγοντας που συνδέει την κλιµατική αλλαγή µε τη διάβρωση, αναλύονται τα αίτια που την προκαλούν ενώ παρουσιάζονται ποσοτικοποιηµένες οι εκτιµήσεις του συγκεκριµένου φαινοµένου, ενώ εξειδικεύονται για την περίπτωση της Μεσογείου. 1

13 Εισαγωγή Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι επιπτώσεις του φαινοµένου της διάβρωσης τόσο σε χωρικό όσο και περιβαλλοντικό επίπεδο. Το κεφάλαιο αυτό επικεντρώνεται σε επιµέρους κατηγορίες δραστηριοτήτων και καταστάσεων του περιβάλλοντος που δύνανται να επηρεαστούν από τη διάβρωση και εξετάζει την αλυσωτή αντίδραση που µπορεί να προκληθεί σε άλλους τοµείς. Το µέγεθος των καταστροφών αλλά και η ένταση του φαινοµένου διαφέρει σηµαντικά µεταξύ των διάφορων παράκτιων περιοχών. Ωστόσο, διαφέρει σηµαντικά και ο τρόπος αντίδρασης της κάθε κοινωνίας και οι εφαρµοζόµενες λύσεις που τελικά υιοθετούνται. Ορισµένες περιοχές στον κόσµο έχουν καταφέρει επιτυχώς να ανατρέψουν τις διαδικασίες της διάβρωσης µέσω διαφόρων µέτρων προστασίας και αποκατάστασης. Στο πέµπτο κεφάλαιο επιλέγονται και παρουσιάζονται συγκεκριµένες περιοχές που έχουν καταφέρει να αντιµετωπίσουν τη διάβρωση και οι οποίες θα µπορούσαν να θεωρηθούν ως καλές πρακτικές. Μέσω των µελετών περίπτωσης, που παρουσιάζονται στο έκτο κεφάλαιο, επιχειρείται η εύρεση του µεγέθους και του τύπου των επιπτώσεων που δύναται να εµφανιστούν από τις διεργασίες της διάβρωσης σε έναν δυναµικό χώρο της Ελλάδας. Αναλύονται τα χαρακτηριστικά των επιλεγµένων περιοχών, εφαρµόζονται οι δείκτες που συνδέονται µε την εµφάνιση και την απειλή της διάβρωσης και εκτιµώνται οι επιπτώσεις που έχουν εµφανιστεί ή δύνανται να εµφανιστούν. Στο έβδοµο και τελευταίο κεφάλαιο, πλην των συµπερασµάτων, παρουσιάζονται συνολικά τα µέτρα αντιµετώπισης που µπορούν να ληφθούν µε σκοπό την προστασία της ακτής από τη διάβρωση ή την αποκατάσταση των ζηµιών που έχει ήδη προκαλέσει. Στη συνέχεια τα µέτρα αυτά εξειδικεύονται στις περιοχές των µελετών περίπτωσης, ώστε να βρεθεί ο κατάλληλος συνδυασµός µέτρων που θα οδηγήσει τόσο στην προστασία όσο και στη βιώσιµη ανάπτυξη του παράκτιου χώρου. 2

14 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης 1. Ορισµός παράκτιας ζώνης 1.1. Παράκτια ζώνη Οι ακτές είναι ενδιάµεσες περιοχές µεταξύ ξηράς και θάλασσας που δέχονται έντονες επιδράσεις από φυσικούς παράγοντες όπως το κλίµα, αλλά και επιδράσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, και αποτελούν σηµαντικό παράγοντα δυναµικής ισορροπίας ανάµεσα στο υγρό στοιχείο και το στερεό (Κοκκώσης, 2006). Ως παράκτια ζώνη ορίζεται το τµήµα ξηράς και θάλασσας που βρίσκεται σε άµεση επαφή µε την ακτή και στο οποίο αναπτύσσονται διάφορες χερσαίες και θαλάσσιες δραστηριότητες. Αποτελεί το µεταβατικό περιβάλλον από τη θάλασσα στη ξηρά, γεγονός που της προσδίδει ιδιαίτερα φυσικά, αλλά και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά. Σε µια πρώτη προσέγγιση, οι επιστήµονες οριοθετούν την παράκτια ζώνη µεταξύ της υψοµετρικής καµπύλης των 200 µ. και της ισοβαθούς καµπύλης των 200 µ., έκταση που αντιστοιχεί περίπου στο 18% της συνολικής επιφάνειας της γης (Μαστροδήµου, 2010). Ωστόσο, ο ορισµός αυτός δεν είναι επίσηµος καθώς η έκταση της παράκτιας ζώνης µιας περιοχής ή χώρας επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες µε αποτελέσµατα να παρατηρείται σηµαντική διακύµανση στο εύρος της. Οι παράγοντες που δύνανται να επηρεάσουν το πλάτος της παράκτιας ζώνης είναι η παράκτια γεωµορφολογία και τοπογραφία, το κλίµα, οι άνεµοι, η κυµατική δράση, καθώς και το µέγεθος και ένταση των παράκτιων δραστηριοτήτων. Σύµφωνα µε το υπό έγκριση Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά της Ελλάδας, «ως παράκτιος χώρος ορίζεται ο γεωµορφολογικός χώρος εκατέρωθεν της ακτογραµµής, όπου εκδηλώνεται διαδραστικά η σχέση µεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου τµήµατος, µέσω των σύνθετων οικολογικών συστηµάτων πού περιλαµβάνουν βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες. Πρόκειται για µεταβατική ζώνη µεταβλητού πλάτους πού αποτελεί, ταυτόχρονα, ζωτικό χώρο ανθρώπινων κοινωνιών και κοινωνικοοικονοµικών δραστηριοτήτων». Σύµφωνα µε τον παραπάνω ορισµό µπορούν να οριστούν αντίστοιχα και οι έννοιες των παράκτιων νερών, παράκτιων οικοσυστηµάτων και παράκτιων ΟΤΑ. Ως παράκτια νερά ορίζονται οι υδάτινες µάζες που επηρεάζονται από τα όρια των ακτών, ως παράκτια οικοσυστήµατα αναφέρονται εκείνοι οι βιότοποι και οργανισµοί που αναπτύσσονται στην παράκτια ζώνη και παρουσιάζουν ιδιόµορφα χαρακτηριστικά και ως παράκτιοι ΟΤΑ ορίζονται οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης που έχουν παράκτιο µέτωπο. Στο ν. 2791/2001 ο οποίος αφορά στον αιγιαλό και την παραλία, ορίζονται σαφώς τα τµήµατα της παράκτιας ζώνης καθώς και οι επιτρεπόµενες χρήσεις σε αυτά µε σκοπό την προστασία και τη συνετή διαχείριση. Έτσι, ως αιγιαλός ορίζεται η ζώνη της ξηράς που βρέχεται από τη θάλασσα από τις µεγαλύτερες και συνήθεις αναβάσεις των κυµάτων της, ενώ ως παραλία ορίζεται το τµήµα ξηράς που προστίθεται στον αιγιαλό, το οποίο καθορίζεται σε πλάτος µέχρι και 50 µέτρα από την οριογραµµή του αιγιαλού, προς εξυπηρέτηση της επικοινωνίας της ξηράς µε τη θάλασσα και αντίστροφα. Επιπλέον, δίνεται ένας ιδιαίτερα σηµαντικός ορισµός, αυτός του παλαιού αιγιαλού, καθώς η δυναµική των κυµατισµών απαιτεί αναπροσαρµογές ως προς την οριογραµµή. Ως παλαιός αιγιαλός ορίζεται η ζώνη ξηράς που προέκυψε από µετακίνηση της ακτογραµµής προς τη θάλασσα, οφείλεται σε φυσικές 3

15 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης προσχώσεις ή τεχνικά έργα και προσδιορίζεται από την οριογραµµή του νέου αιγιαλού και το όριο του παλαιότερου υφιστάµενου. Στο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο, επιπρόσθετα, ο παράκτιος χώρος διακρίνεται σε επιµέρους ζώνες διαχείρισης οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη διαχείριση όσο και για την προστασία του. Συγκεκριµένα, ο παράκτιος χώρος διακρίνεται στην κρίσιµη ζώνη, τη δυναµική και ένα υπόλοιπο τµήµα το οποίο συµπληρώνει το διαχειριστικό επίπεδο. Αναλυτικότερα ως κρίσιµη ζώνη ορίζεται το µέτωπο του παράκτιου χώρου στο µεταίχµιο µεταξύ ξηράς και θάλασσας το οποίο αποτελεί το πλέον ευαίσθητο περιβαλλοντικά κοµµάτι του, ενώ παράλληλα δέχεται σηµαντικές πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες. Το θαλάσσιο τµήµα της κρίσιµης ζώνης εκτείνεται από την ακτογραµµή µέχρι την ισοβαθή των 10 µέτρων, ενώ σε κάθε περίπτωση το πλάτος της δεν µπορεί να είναι µικρότερο των 100 µέτρων από την ακτογραµµή. Το χερσαίο τµήµα της ξεκινά από την ακτογραµµή και εκτείνεται προς την ξηρά σε ζώνη πλάτους 100 µέτρων από την καθορισµένη γραµµή του αιγιαλού (ή το χειµέριο κύµα όπου αυτή δεν είναι καθορισµένη). Ως δυναµική ζώνη ορίζεται µια ευρύτερη περιοχή περιµετρικά της κρίσιµης η οποία είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τις µεταβολές και διεργασίες που λαµβάνουν χώρα εντός της κρίσιµης ζώνης. Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει επίσης θαλάσσιο και χερσαίο τµήµα. Το θαλάσσιο τµήµα της δυναµικής ζώνης ξεκινά από το όριο της κρίσιµης ζώνης και εκτείνεται µέχρι την ισοβαθή των 50 µέτρων. Σε κάθε περίπτωση το ακραίο προς τη θάλασσα όριο της δε µπορεί να απέχει λιγότερο των 200 µέτρων από την ακτογραµµή. Το χερσαίο τµήµα της δυναµικής ζώνης, ξεκινά από το ακραίο προς τη ξηρά όριο της κρίσιµης ζώνης και εκτείνεται κατ ελάχιστον σε ζώνη πλάτους 200 µέτρων από την καθορισµένη γραµµή του αιγιαλού. Οι επιµέρους αυτές ζώνες του παράκτιου χώρου που ορίζονται στο ειδικό πλαίσιο χωροταξικού σχεδιασµού διακρίνονται στο διάγραµµα που ακολουθεί. Εικόνα 1.1 : Ζώνες παράκτιου χώρου Πηγή: ΥΠΕΧΩ Ε, 2009 Οι παράκτιες ζώνες αποτελούν ένα δυναµικό τµήµα ανάπτυξης αφού παρά το γεγονός ότι καταλαµβάνουν µόλις το 20% της επιφάνειας της ξηράς του πλανήτη, πάνω από το 50% του 4

16 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης πληθυσµού της γης κατοικεί σε µία ζώνη πλάτους 200 χλµ από την ακτή, µε τη µέση πυκνότητα πληθυσµού στις παράκτιες περιοχές να είναι 80 άτοµα/τ.χµλ., δηλαδή διπλάσια από τη µέση πυκνότητα του πλανήτη ( Το φυσικό περιβάλλον των παράκτιων ζωνών χαρακτηρίζεται από πλούσια βιοποικιλότητα και µοναδικές γεωµορφολογικές δοµές. Το µοναδικό αυτό φυσικό αλλά και πολιτιστικό περιβάλλον αποτελεί πηγή έλξης διαφόρων δραστηριοτήτων µε επικρατέστερη εκείνη του τουρισµού. Η αύξηση των δραστηριοτήτων του παράκτιου χώρου οδηγεί σε αρκετές περιπτώσεις σε µερική υποβάθµιση του περιβάλλοντος και των παράκτιων οικοσυστηµάτων. Η διαχείριση της παράκτιας ζώνης επιτρέπει τον έλεγχο και καθορισµό των παραπάνω δραστηριοτήτων και την προστασία και ισόρροπη ανάπτυξη του παράκτιου χώρου. Αυτή η σχέση καθιστά καθοριστικής σηµασίας τη σύντοµη αναφορά των πολιτικών για τον παράκτιο χώρο που έχουν υιοθετηθεί τα τελευταία έτη. Σε διεθνές επίπεδο έχουν υιοθετηθεί και αναληφθεί κατά καιρούς διάφορες πολιτικές και δράσεις για την προστασία της παράκτιας ζώνης. Το Πρόγραµµα των Ηνωµένων Εθνών για το Περιβάλλον αποτελεί ίσως το σηµαντικότερο πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται οι παγκόσµιες δράσεις για την προστασία του παράκτιου χώρου. ιάφορες µελέτες έχουν εκπονηθεί από το προαναφερθέν πρόγραµµα οι οποίες έχουν ως αντικείµενο το περιβάλλον της παράκτιας ζώνης και την ολοκληρωµένη διαχείριση αυτής. Πολλές από αυτές τις µελέτες και δράσεις έχουν συγκεκριµένο πεδίο εφαρµογής ώστε να επιτυγχάνονται αποτελεσµατικότερα η οργάνωση και προστασία της παράκτιας ζώνης οµοιογενών περιοχών. Μία τέτοια δράση είναι και εκείνη που έχει αναπτυχθεί για το µεσογειακό χώρο, µε το Μεσογειακό Πρόγραµµα ράσης να εγκρίνεται το 1975 για την ενιαία προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος και κοινή αντιµετώπιση των διαφόρων προβληµάτων που αντιµετωπίζει το περιβάλλον της Μεσογείου ( Η αυξανόµενη ανάγκη για την προστασία του παράκτιου χώρου οδήγησε στην έγκριση του πρόσφατου µεσογειακού πρωτοκόλλου για την ολοκληρωµένη διαχείριση του παράκτιου χώρου το οποίο η Ελλάδα συνυπέγραψε τον Ιανουάριο του Το Πρωτόκολλο αυτό θα αποτελέσει σηµαντικό εργαλείο για τη βιώσιµη ανάπτυξη στη Μεσόγειο και ειδικότερα για την προστασία και ορθολογική διαχείριση των πιο ευαίσθητων περιοχών της, που είναι οι παράκτιες ζώνες. Το Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση των Παράκτιων Ζωνών είναι το πρώτο νοµικό δεσµευτικό ρυθµιστικό κείµενο διεθνούς συνεργασίας για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών (rodopinews.gr). Επιπρόσθετα, η προστασία των παράκτιων πόρων και η ορθολογική διαχείριση της παράκτιας ζώνης µε στόχο τη βιώσιµη ανάπτυξη αποτέλεσαν έναν από τους στόχους του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου µε επακόλουθο την υιοθέτηση εξειδικευµένης στρατηγικής. Η στρατηγική αυτή εκφράζεται ολοκληρωµένα για πρώτη φορά µέσα από το κείµενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Towards a European Integrated Coastal Zone Management Strategy. General Principles and Policy Options» που εκδόθηκε το 1999, ενώ αργότερα συγκροτήθηκε ο οργανισµός Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Παράκτιων Ζωνών. Η στρατηγική του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου ενισχύθηκε από την οδηγία πλαίσιο 2000/60 για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, τµήµα των στόχων της οποίας αποτελεί και η προστασία των παράκτιων υδάτων της κοινότητας (Σκούρτος και Κοντογιάννη, 2005). 5

17 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης Σήµερα, στα πλαίσια της κοινοτικής πρωτοβουλίας INTERREG IIIC δραστηριοποιείται το ίκτυο Παράκτιας Πρακτικής το οποίο είναι ένα τριετές πρόγραµµα µε σκοπό την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέµατα προστασίας των ακτών και την ενοποίηση των πολιτικών µε την ερευνητική δραστηριότητα. Επιπλέον, εξετάζεται η σηµασία του τουρισµού για τη βιωσιµότητα των παράκτιων περιοχών και διερευνώνται µοντέλα για την ήπια ανάπτυξη αυτού µε ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος ( ιακρατικές συνεργασίες Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφερθεί ο σηµαντικός ρόλος των συνεργασιών που επιτυγχάνονται µεταξύ διαφόρων κρατών για την αειφορική διαχείριση του νησιωτικού χώρου και των παράκτιων ζωνών. Μέσω αυτών των συνεργασιών τα συµβαλλόµενα µέρη αντιµετωπίζουν από κοινού τα διασυνοριακά προβλήµατα και αναπτύσσουν κοινές πολιτικές δράσης. Χαρακτηριστικό παράδειγµα διαπεριφερειακής συνεργασίας είναι εκείνη που έχει αναπτυχθεί µεταξύ των χωρών της Νοτιανατολικής Ασίας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Έµφαση δίνεται στη διαχείριση του παράκτιου χώρου µέσω της συγκρότησης και υλοποίησης προγραµµάτων για την ολοκληρωµένη διαχείριση αυτού και των υδάτων µε φυσικούς αποδέκτες συγκεκριµένους κόλπους της περιοχής εφαρµογής. Στη συνεργασία αυτή συµµετέχουν 11 χώρες και αρκετά προγράµµατα της χρηµατοδοτούνται από το Παγκόσµιο Ταµείο για το Περιβάλλον (Καραγεωργίου, 2005). Μια άλλη επιτυχηµένη συνεργασία που έχει αναπτυχθεί αφορά στην περιοχή της Μεσογείου, µέρος της οποίας είναι και η Ελλάδα. Η συνεργασία αυτή στηρίζεται σε δύο αλληλεπικαλυπτόµενα σε ένα βαθµό θεσµικά πλαίσια, ένα που υπαγορεύεται από το συµβούλιο των Ηνωµένων Εθνών και ένα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρώτο, γνωστό και ως Μεσογειακό Πρόγραµµα ράσης, αποτελεί µια πρωτοβουλία για την προστασία του περιβάλλοντος και βασίζεται στο νοµικό πλαίσιο της Συνθήκης της Βαρκελώνης και των έξι συνοδευτικών Πρωτοκόλλων. Το δεύτερο αφορά στη δηµιουργία της Ευρωµεσογειακής Συνεργασίας για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη που συγκροτήθηκε στη Σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. και των µεσογειακών χωρών στη Βαρκελώνη το 1995 και της οποίας εργαλείο είναι το Βραχυπρόθεσµο και Μεσοπρόθεσµο Πρόγραµµα Προτεραιοτήτων ράσης για το Περιβάλλον (S.M.A.P.) που χρηµατοδοτείται από το MEDA (Καραγεωργίου, 2005, Γρηγορίου, 2005, Βρούτση, 2005) Κριτήρια καθορισµού παράκτιας ζώνης Παραπάνω δόθηκε ένας γενικός ορισµός του παράκτιου χώρου. Ωστόσο, ο τύπος, η έκταση και τα όρια του παράκτιου χώρου διαφέρουν ανά την επικράτεια λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που αναπτύσσονται σε κάθε περιοχή. Σε αυτές τις περιπτώσεις η παράκτια ζώνη ορίζεται σύµφωνα µε µια σειρά παραγόντων και ανάλογα το επίπεδο στο οποίο εξετάζεται. Τα κριτήρια καθορισµού των ορίων της παράκτιας ζώνης µπορεί να είναι είτε γεωγραφικά µορφολογικά, είτε περιβαλλοντικά ή ακόµα και διοικητικά (Κρεστενίτης, 2011). Στον ορισµό της παράκτιας ζώνης µε γεωγραφικά ή µορφολογικά κριτήρια ανήκουν οι περιπτώσεις 6

18 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης εκείνες κατά τις οποίες ο παράκτιος χώρος ορίζεται σύµφωνα µε τις υψοµετρικές καµπύλες ή τον τύπο των ακτών που επικρατούν. Τα περιβαλλοντικά κριτήρια αφορούν στην ύπαρξη ζωνών προστασίας και προστατευόµενων περιοχών που είναι σε επαφή µε τις ακτές και οι οποίες πρέπει να λαµβάνονται σαν µια ενότητα. Τα διοικητικά κριτήρια αφορούν στα όρια των ΟΤΑ οι οποίοι έχουν µέτωπο σε ακτή ή σε περιοχές που εµπίπτουν στη διοίκηση θεσµοθετηµένων φορέων διαχείρισης. Στη διαδικασία εύρεσης των κριτηρίων καθορισµού της παράκτιας ζώνης, σηµαντικό ρόλο κατέχει ο τύπος της παράκτιας ζώνης που εξετάζεται. Οι τύποι παράκτιων ζωνών που µπορεί να συναντήσει κανείς είναι εκείνοι που αναφέρονται σε νησιωτική περιοχή, δέλτα ποταµών ή αµιγή ηπειρωτική παράκτια περιοχή. Για παράδειγµα, η παράκτια ζώνη στα νησιά αναφέρεται σε ολόκληρη την έκταση του νησιού, καθώς το µεγαλύτερο µέρος των δραστηριοτήτων ενός νησιού συγκεντρώνεται κοντά στις ακτές (Μαντόγλου, 2001). Για τον καθορισµό του αιγιαλού και της παραλίας, τµήµα δηλαδή της παράκτιας ζώνης έχει προβλέψει ο αντίστοιχος νόµος 2971/2001 στον οποίο ορίζονται ως βασικά κριτήρια, που εξετάζει η ορισµένη επιτροπή, για τη χάραξη του αιγιαλού: α) η γεωµορφολογία του εδάφους, αναφορικά µε κατηγορίες υψηλών και χαµηλών ακτών, τη σύστασή του, καθώς και το φυσικό όριο βλάστησης, β) η ύπαρξη, τα όρια και το είδος των παράκτιων φυσικών πόρων, γ) τα πορίσµατα από την εκτίµηση των µετεωρολογικών στοιχείων της περιοχής, δ) η µορφολογία του πυθµένα, ε) ο βαθµός ανάπτυξης του κυµατισµού σε σχέση µε το µέτωπο της ακτής, στ) η ύπαρξη τεχνικών έργων στην περιοχή, ζ) οι τυχόν εγκεκριµένες χωροταξικές κατευθύνσεις και χρήσεις γης που επηρεάζουν την παράκτια ζώνη, η) η ύπαρξη δηµόσιων κτηµάτων κάθε κατηγορίας που βρίσκονται σε άµεση γειτνίαση µε την παράκτια ζώνη, θ) τυχόν υφιστάµενο Κτηµατολόγιο και ι) η ύπαρξη ευπαθών οικοσυστηµάτων και προστατευόµενων περιοχών. Ωστόσο, ως ειδικότεροι και κυριότεροι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται το πλάτος της ζώνης του αιγιαλού ορίζονται η σφοδρότητα και η διεύθυνση των επικρατούντων ανέµων, το µήκος της προ του αιγιαλού ανοικτής θάλασσας, η παλίρροια και η τοπογραφία της ακτής ( ουκάκης, 2005) Παράκτιες δραστηριότητες Οι παράκτιες ζώνες, όπως αναλύθηκε και παραπάνω, αποτελούν ένα σύνθετο ολοκληρωµένο σύστηµα το οποίο αποτελείται από το χερσαίο, το παραλιακό και το θαλάσσιο υποσύστηµα. Στο σύστηµα αυτό συνυπάρχουν και αλληλοεπηρεάζονται το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται η ανάγκη για µια ολοκληρωµένη θεώρηση της «συµβίωσης» αυτής. Στη συνέχεια αναλύονται συνοπτικά οι ανθρωπογενείς 7

19 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης δραστηριότητες που εµφανίζονται στην παράκτια ζώνη και επηρεάζουν τη δυναµική και την ισορροπία της. Οικιστική ανάπτυξη Από την αρχαιότητα υπήρχε η τάση εγκατάστασης του πληθυσµού κοντά στις ακτές λόγω της άµεσης σχέσης µε τη ναυσιπλοΐα και το εµπόριο. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται όλο και περισσότερο αυτή η τάση µε αποτέλεσµα να εντοπίζονται στην παράκτια ζώνη πλήθος µεγάλων πόλεων σε όλο τον κόσµο. Οι αυξανόµενοι ρυθµοί αστικοποίησης της παράκτιας ζώνης επιφέρουν σηµαντικές αλλαγές στον τύπο και τη δυναµικότητα της καθώς δηµιουργούνται αυτόµατα ανάγκες για αυξηµένες υποδοµές και δίκτυα. Η εγκατάσταση µεγάλου µέρος του πληθυσµού κοντά στις ακτές δηµιουργεί σηµαντικές πιέσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στο τοπίο της περιοχής µε σηµαντικότερες εκείνες της υποβάθµισης των υδάτων και του περιορισµού της βιοποικιλότητας. Επιπλέον, η επικράτηση της άναρχης και αυθαίρετης δόµησης αλλά και η αύξηση των παραθεριστικών κατοικιών λειτουργούν αρνητικά στην ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης καθώς εµποδίζουν σε αρκετές περιπτώσεις την ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές ενώ δηµιουργούνται ζητήµατα συγκρούσεων χρήσεων γης. Τουρισµός Αναψυχή Ο τουρισµός αποτελεί µια σηµαντική δραστηριότητα για όλες τις παράκτιες περιοχές του κόσµου, καθώς από την πρώτη εµφάνιση του µαζικού τουρισµού προωθήθηκε το µοντέλο των 3S (sun, sand, sea), των τριών τουριστικών πόρων, δηλαδή, οι οποίοι αποτελούν τους κύριους πόλους έλξης επισκεπτών στην παράκτια ζώνη. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι ποσοστό µεγαλύτερο του 80% της διεθνούς τουριστικής κίνησης της Μεσογείου συγκεντρώνεται στις µεσογειακές παράκτιες περιοχές (Κοκκώσης, 2001). Ο τουρισµός αποτελεί έναν κλάδο µε ταχείς ρυθµούς ανάπτυξης γεγονός που επιφέρει σηµαντικές επιδράσεις τόσο στην οικονοµία µιας περιοχής όσο και στη γενικότερη διαµόρφωσή της. Η αύξηση του τουρισµού προσφέρει σηµαντικές δυνατότητες απασχόλησης γεγονός που επιδρά θετικά στην οικονοµία και την ανάπτυξη µιας περιοχής. Για τη στήριξη του τουρισµού µιας περιοχής εκτός από τις βασικές εγκαταστάσεις αναπτύσσονται και πλήθος άλλων δευτερευουσών δραστηριοτήτων χρήσεων αναψυχής οι οποίες κατακλύζουν την παράκτια ζώνη. Η ανάπτυξη όµως του τουρισµού δηµιουργεί αρκετά προβλήµατα στο περιβάλλον τα οποία πηγάζουν από την απότοµη αύξηση τόσο των εγκαταστάσεων όσο και των επισκεπτών. Η υποβάθµιση του περιβάλλοντος και του τοπίου, η έλλειψη χωροταξικής οργάνωσης και η ρύπανση τω υδάτων αποτελούν ορισµένα από τα προβλήµατα που δηµιουργεί ο τουρισµός στην παράκτια ζώνη. Γεωργία Η γεωργία αποτελεί έναν από τους σηµαντικούς κλάδους της οικονοµίας µε αποτέλεσµα να αναπτύσσεται ιδιαίτερα και εντατικά σε περιοχές όπου το έδαφος είναι εύφορο. Αναφορικά µε την παράκτια ζώνη, η γονιµότητα του εδάφους γεωργικής γης σε συνδυασµό µε το κλίµα του παράκτιου χώρου δηµιουργούν ιδανικές συνθήκες για γη υψηλής παραγωγικότητας και σηµαντικές αποδόσεις στο γεωργικό κλάδο. Ωστόσο, η εντατικοποίηση της γεωργίας και οι αυξανόµενες ανάγκες άρδευσης οδηγούν σε σηµαντικές πιέσεις του 8

20 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης παράκτιου χώρου και κυρίως των υδάτων. Ο ευτροφισµός είναι ένα φαινόµενο άµεσα συνδεδεµένο µε το γεωργικό κλάδο, το οποίο προκαλεί πλήθος αρνητικών επιπτώσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον και την αισθητική. Αλιεία Υδατοκαλλιέργειες Η αλιεία αποτελεί µία από τις πρώτες ενασχολήσεις του ανθρώπου τόσο για την εύρεση τροφής όσο και σαν ασχολία αναψυχής. Η αλιεία αλλά και οι υδατοκαλλιέργειες είναι άµεσα συνδεδεµένες µε παράκτια και λιµενικά έργα καθώς απαιτούνται εγκαταστάσεις για τη συντήρηση, αποθήκευση και επεξεργασία των αλιευµάτων και του εξοπλισµού. Πρόκειται για έναν κλάδο µε σηµαντικές επιπτώσεις στο θαλάσσιο κυρίως περιβάλλον, πολλές από τις οποίες προκύπτουν από τον τρόπο και την ένταση της αλίευσης. Η υπεραλίευση δηµιουργεί προβλήµατα στο µέγεθος των θαλάσσιων οικοσυστηµάτων ενώ φαινόµενα ρύπανσης των υδάτων οφείλονται στην κατάσταση του απαραίτητου εξοπλισµού. Βιοµηχανία Μία από τις δραστηριότητες µε αυξανόµενες τάσεις εγκατάστασης στον παράκτιο χώρο είναι και εκείνη της βιοµηχανίας. Η έντονη εξάρτηση της βιοµηχανίας από τις µεταφορές οδήγησε στην αύξηση των εγκαταστάσεων σε παράκτιες περιοχές µε αποτέλεσµα την εµφάνιση σηµαντικών επιπτώσεων στο περιβάλλον τόσο άµεσων όσο και έµµεσων. Η βιοµηχανία είναι µία από τις κύριες αιτίες ρύπανσης των θαλασσών, καθώς τα απόβλητα αλλά και τα παραπροϊόντα του είναι ιδιαίτερα βλαβερά για το περιβάλλον και σπάνια λαµβάνονται τα κατάλληλα µέτρα διάθεσης. Ο ευτροφισµός, η θερµική ρύπανση αλλά και η διατάραξη των παράκτιων οικοσυστηµάτων αποτελούν τις πιο εµφανείς και άµεσες επιπτώσεις, ενώ στις έµµεσες ανήκουν η διάβρωση των ακτών, η οποία προκύπτει από την άντληση τµήµατος των ποτάµιων νερών για ενεργειακούς λόγους, και ο περιορισµός στην ανάπτυξη άλλων χρήσεων γης περισσότερων συµβατών µε τον παράκτιο χώρο. Ωστόσο, επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον προκαλούνται έµµεσα και από βιοµηχανικές εγκαταστάσεις που δεν βρίσκονται στην παράκτια ζώνη αλλά απλά διαθέτουν τα απόβλητα τους στη θάλασσα. Μεταφορές Μεγάλο µέρος των µεταφορών και των δικτύων είναι συνδεδεµένο µε την παράκτια ζώνη και εντοπίζεται σε αυτήν, καθώς εδώ δύνανται να αναπτυχθούν εκτός από τις θαλάσσιες µεταφορές και ένα τµήµα των χερσαίων µε σκοπό τη σύνδεση των δύο αυτών µορφών. Τα µεγαλύτερα χερσαία δίκτυα καταλήγουν στην παράκτια ζώνη και συγκεκριµένα σε µικρά και µεγάλα λιµάνια τα οποία αποτελούν την αφετηρία των θαλάσσιων δικτύων και σχέσεων. Οι εγκαταστάσεις των µεταφορών επηρεάζουν τους παράκτιους πόρους, τον τρόπο ανάπτυξης της παράκτιας ζώνης και τις µελλοντικές επενδύσεις. Ο βαθµός επιρροής, βέβαια, εξαρτάται από τον τύπο των µεταφορών, ενώ αξίζει να σηµειωθεί ότι σηµαντικός είναι και ο ρόλος των δευτερευουσών εγκαταστάσεων όπως αυτών της αποθήκευσης και µεταφόρτωσης, οι οποίες απαιτούν την κατάληψη µεγάλου τµήµατος της παράκτιας ζώνης. Εξετάζοντας τον κάθε τύπο µεταφορών ξεχωριστά διαπιστώνεται ότι οι επιπτώσεις στην παράκτια ζώνη διαφέρουν τόσο 9

21 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης στην ένταση όσο και στο είδος. Οι οδικές µεταφορές είναι υπεύθυνες για την ατµοσφαιρική ρύπανση της περιοχής, το θόρυβο και τη διατάραξη των οικολογικών ισορροπιών. Επιπλέον, από τη χάραξη και τη θέση των οδικών και σιδηροδροµικών δικτύων προκύπτουν επιπτώσεις σηµαντικές, όπως η διάβρωση των εδαφών και η αλλοίωση του φυσικού τοπίου. Τα αεροδρόµια συµβάλλουν επίσης στην ατµοσφαιρική ρύπανση και στο θόρυβο σε σηµαντικό βαθµό, ενώ η λειτουργία τους δηµιουργεί απόβλητα όλων των µορφών τα οποία υποβαθµίζουν τα επιφανειακά ύδατα και κατ επέκταση το θαλάσσιο περιβάλλον. Τον σηµαντικότερο, όµως, ρόλο στη διαµόρφωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και του παράκτιου χώρου κατέχουν τα λιµάνια και οι µαρίνες αναψυχής αφού συγκεντρώνουν µεγάλο αριθµό δραστηριοτήτων οι οποίες επιβαρύνουν τα παράκτια οικοσυστήµατα. Τα λιµάνια µεταβάλλουν µόνιµα τον παράκτιο περιβάλλον τόσο µε τις διαδικασίες εκβάθυνσης όσο και µέσω της ρύπανσης, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζουν το είδος και την ένταση των γειτνιαζόντων χρήσεων γης. Προστασία της φύσης Η θεσµοθέτηση προστατευόµενων περιοχών δεν ανήκει στις κατεξοχήν ανθρωπογενείς δραστηριότητες, ωστόσο η απαγόρευση συγκεκριµένων χρήσεων σε αυτές τις περιοχές και η διαχείριση των ζωνών προστασίας επηρεάζουν σε ένα βαθµό τον παράκτιο χώρο και αυτός είναι ο λόγος που κατατάσσεται στις παράκτιες δραστηριότητες Μορφολογία παράκτιου χώρου Η ακτή, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αποτελεί τη ζώνη µετάβασης από τη ξηρά στη θάλασσα, στην οποία αναπτύσσονται ιδιαίτερες συνθήκες και µοναδικά οικοσυστήµατα. Σε έναν πιο περιβαλλοντικό ορισµό η ακτή αποτελεί τη ζώνη επαφής της λιθόσφαιρας µε την υδρόσφαιρα και αποτελεί προϊόν της διαρκούς ανταγωνιστικής δράσης τους. Η δυναµική ισορροπία της παράκτιας ζώνης προκύπτει από τη µεταφορά και τη διευθέτηση των ιζηµάτων, δράσεις που εξαρτώνται από τις ατµοσφαιρικές συνθήκες. Παράλληλα, στη διαµόρφωση του παράκτιου περιβάλλοντος επιδρά η βιόσφαιρα µέσω των ανθρωπογενών επεµβάσεων (Παναγιωτίδης και Χατζιµπίρος, 2008). Σύµφωνα µε την επιστήµη της Γεωλογίας, οι ακτές προκύπτουν από την κάθοδο ή άνοδο της στάθµης της θάλασσας καθώς και από τις κατακόρυφες µετακινήσεις του στερεού φλοιού της γης µε αποτέλεσµα την ανάδυση ή κατάδυση των ακτών (Παναγιωτίδης, 2009). Η µορφή των ακτών είναι δυναµική γεγονός που σηµαίνει ότι δύναται να µεταβάλλεται συνεχώς, αν και οι µεταβολές είναι περισσότερο εµφανείς σε µακροχρόνιο ορίζοντα. Σύµφωνα µε τους γεωλόγους, οι σηµερινές ακτές είναι πρόσφατοι σχηµατισµοί, αφού φαίνεται πως σχηµατίστηκαν στο χρονικό διάστηµα µεταξύ Παλαιογενούς και Νεογενούς, µε περιγράµµατα παρόµοια µε τα σύγχρονα, και διαµορφώθηκαν τελικά στο Τεταρτογενές, πριν 2 εκατοµµύρια χρόνια περίπου (Παναγιωτίδης, 2009). Οι ακτές και κατ επέκταση η µορφολογία του παράκτιου χώρου δύνανται να ταξινοµηθούν µε βάση το µηχανισµό σχηµατισµού τους, τον τύπο των πετρωµάτων και την τεκτονική τους δοµή. Οι ακτές των οποίων η διαµόρφωσή οφείλεται στην επίδραση του χερσαίου 10

22 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης παράγοντα χαρακτηρίζονται ως πρωτογενείς, ενώ όταν η διαµόρφωσή τους είναι αποτέλεσµα της δράσης της θάλασσας και των θαλάσσιων οργανισµών χαρακτηρίζονται ως δευτερογενείς. Σύµφωνα µε τον τύπο των πετρωµάτων τους οι ακτές διακρίνονται κυρίως σε βραχώδεις και αµµώδεις, ενώ εµφανίζονται και ενδιάµεσες µορφές. Στις ενδιάµεσες αυτές µορφές ανήκουν και οι διαβρωσιγενείς ακτές οι οποίες προκύπτουν από τις καταστροφικές διαδικασίες θαλάσσιας προέλευσης που δρουν κυρίως σε θαλάσσιους κρηµνούς µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός εντυπωσιακού τοπίου (Παναγιωτίδης, 2009). Σε ένα άλλο µοντέλο ταξινόµησης οι ακτές κατηγοριοποιούνται σύµφωνα µε την προέλευσή τους και τον τρόπο σχηµατισµού τους σε βυθισµένες ακτές ή ακτές από ανάδυση. Η ταξινόµηση αυτή συνδέεται κυρίως µε τις διακυµάνσεις της ανόδου της στάθµης της θάλασσας και το ανάγλυφο της κάθε περιοχής (Καρύµπαλης, 2010). Τυπικές ακτές που προέρχονται από συσσώρευση υλικών που µεταφέρονται από τα κύµατα είναι οι χαµηλές ακτές. Μία χαµηλή ακτή είναι ένας τόπος συσσώρευσης υλικών, ο οποίος έχει κλίση προς την θάλασσα και είναι περισσότερο επίπεδος κοντά στη θάλασσα, ενώ προς την ξηρά (ανώτερη ακτή) παρουσιάζει κάποιες µικρές τοπογραφικές ανωµαλίες (Παναγιωτίδης, 2009). Μια άλλη διάκριση των ακτών που δίδεται στο Ειδικό πλαίσιο για το χωροταξικό σχεδιασµό του παράκτιου χώρου και των νησιών είναι αυτή στην οποία κατατάσσονται βάσει της γραµµής κλίσης που παρουσιάζουν. Έτσι διακρίνονται σε: "Εν χρω": χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν σχεδόν µηδενική κλίση, σύριζα µε την επιφάνεια της θάλασσας και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, σε κατάσταση ηρεµίας, στη ναυσιπλοΐα, Οµαλές: χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν κλίση µέχρι 15, Υπόκρηµνοι: χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν κλίση 15-25, Κρηµνώδεις: χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν κλίση 25-45, Απόκρηµνες: χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν κλίση και Απορρώγας: χαρακτηρίζονται εκείνες που παρουσιάζουν κλίση 90 ή περισσότερο (ΥΠΕΧΩ Ε, 2009). Εικόνα 1.2: Αµµώδης ακτή (χαµηλή ακτή) Εικόνα 1.3: Κρηµνώδης ακτή (διαβρωσιγενής) Πηγή: Παναγιωτίδης, 2009 Πηγή: Παναγιωτίδης,

23 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης 1.5. Ο ΠΖ Οι παραπάνω αναφορές, τόσο για το πλήθος των δραστηριοτήτων που επικρατούν στον παράκτιο χώρο όσο και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, δηµιουργούν την ανάγκη για µια ολοκληρωµένη θεώρηση της παράκτιας ζώνης µε σκοπό την προστασία και τη συνετή διαχείριση. Η διαπίστωση αυτή γίνεται αντιληπτή τόσο σε τοπικό, όσο εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο µε αποτέλεσµα την υιοθέτηση ενιαίων πολιτικών και δράσεων. Η ενιαία αυτή δράση που υιοθετείται καλείται ολοκληρωµένη διαχείριση παράκτιου χώρου και έχει ως αφετηρία τη Σύµβαση της Βαρκελώνης που είχε υπογραφεί το 1976, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σχετικά καινούριο πλαίσιο. Συγκεκριµένα, η Ο ΠΖ ορίζεται ως η διαδικασία διαχείρισης και βιώσιµης χρήσης του παράκτιου χώρου, η οποία κατά την ανάλυση, το σχεδιασµό και την εφαρµογή λαµβάνει υπόψη ταυτόχρονα πολλά στοιχεία του χώρου. Ειδικότερα στοιχεία ανάλυσης αποτελούν ο ευαίσθητος χαρακτήρας των οικοσυστηµάτων και των παράκτιων τοπίων, ο υψηλός ανταγωνισµός χρήσεων γης και δραστηριοτήτων καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους. Σηµαντικός σε όλη αυτή τη διαδικασία είναι ο θαλάσσιος χαρακτήρας των περιοχών, και επιπλέον ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιπτώσεις τους τόσο στο θαλάσσιο όσο και στο χερσαίο τµήµα του παράκτιου χώρου. Ενσωµατώνει εξ αρχής τη χρήση κατάλληλων µέσων, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της εφαρµογής της, που αποτελεί και τη βάση για την τυχόν περιοδική αναθεώρηση του σχεδιασµού ( Εξετάζοντας κανείς την πορεία της Ο ΠΖ, διαπιστώνει, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ότι οι βάσεις είχαν τεθεί µε τη σύµβαση της Βαρκελώνης «Σύµβαση για την προστασία Μεσογείου θαλάσσης από την ρύπανση», που υπογράφηκε το 1976, από τις 21 χώρες της Μεσογείου και την Ευρωπαϊκή Ένωση, µε σκοπό τη συνεργασία των χωρών για την πρόληψη, την ελάττωση και την καταπολέµηση της θαλάσσιας ρύπανσης. Με την τροποποίηση της συνθήκης το 1995, οπότε και µετονοµάστηκε σε Σύµβαση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της παράκτιας περιοχής της Μεσογείου, άλλαξε τόσο το πεδίο αναφοράς όσο και οι στόχοι. Ειδικότερα, εκτός από το θαλάσσιο χώρο, πλέον, πεδίο εφαρµογής αποτελούν και οι παράκτιες περιοχές της Μεσογείου, ενώ εισάγεται και η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, που αποτελεί και οριζόντια πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το νοµικό πλαίσιο σύµφωνα µε το οποίο εφαρµόζεται η σύµβαση περιλαµβάνει τα λεγόµενα επτά πρωτόκολλα, τα οποία καλούνται να αντιµετωπίσουν συγκεκριµένα προβλήµατα και να διαχειριστούν τον παράκτιο και το θαλάσσιο χώρο της Μεσογείου. Το Μεσογειακό Σχέδιο ράσης, αποτελεί τη γραµµατεία της Σύµβασης της Βαρκελώνης και εδρεύει στη Αθήνα. Το έβδοµο και τελευταίο πρωτόκολλο «Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιων Ζωνών» (Ο ΠΖ) δηµοσιοποιήθηκε στις αρχές του Το Μεσογειακό αυτό πρωτόκολλο, αξίζει να αναφερθεί ότι αποτελεί το πρώτο νοµικά δεσµευτικό κείµενο διεθνούς συνεργασίας για τη διαχείριση των παράκτιων περιοχών. Εποµένως θα πρέπει κάθε συµβαλλόµενο κράτος να αναπτύξει τους κατάλληλους µηχανισµούς για τη συνεργασία, την προστασία και την ορθολογική διαχείριση αυτών των τόσο ευαίσθητων περιοχών, όπως είναι οι παράκτιες περιοχές. 12

24 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης 1.6. Νοµοθεσία Στην παρούσα ενότητα επιχειρείται µια σύντοµη αναφορά στην ελληνική νοµοθεσία η οποία διέπει την προστασία του παράκτιου χώρου και επηρεάζει τον τρόπο ανάπτυξης του. Η προστασία του παράκτιου χώρου, ως τµήµα του περιβάλλοντος, κατοχυρώνεται αρχικά από Σύνταγµα της Ελληνικής ηµοκρατίας του Λίγα χρόνια αργότερα, το 1978, ιδρύεται το υπεύθυνο υπουργείο για το περιβάλλον, τότε ΥΧΟΠ, το οποίο αργότερα µετονοµάστηκε σε ΥΠΕΧΩ Ε και το 2009 σε ΥΠΕΚΑ, και το οποίο ανέλαβε τις αρµοδιότητες των παράκτιων θεµάτων. Το 1979, ξεκινά το Εθνικό Πρόγραµµα για την Παράκτια ιαχείριση. Το τελικό του πόρισµα αποτυπώθηκε στην υπ. αρ. 9 Απόφαση του κατά το Ν. 360/1976 αρµόδιου οργάνου (ΕΣΧΠ), η οποία δηµοσιεύθηκε στην επίσηµη εφηµερίδα του Κράτους (ΦΕΚ B'551/l ) µε τον τίτλο Οδηγίες και ενέργειες που απαιτούνται για την διαχείριση των ακτών. Στην πραγµατικότητα, ήταν µια εύστοχη αλλά ρητορική τοποθέτηση, χωρίς πραγµατική υποχρέωση του Κράτους για µια σχετική πολιτική ή για τον απαιτούµενο διατοµεακό συντονισµό (Κιουσόπουλος Γ., Βίτης Ν., 2004). Το 1986 ψηφίζεται ο νόµος σταθµός για την προστασία του περιβάλλοντος, ν. 1650/86, ο οποίος διαχωρίζει τη µέριµνα για το περιβάλλον από τις διαδικασίες του φυσικού σχεδιασµού. Στο νόµο ορίζονται οι κατηγορίες ζωνών προστασίας καθώς και οι επιτρεπόµενες χρήσεις ανά περίπτωση. Το 1997 η Ελλάδα συµµετείχε στο πρόγραµµα επίδειξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ολοκληρωµένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης , µε 6 (από τα 35 συνολικά) επιδεικνυόµενα έργα στον ελλαδικό χώρο (Αθήνα, Ήπειρος Κυκλάδες, Μαγνησία, Στρυµονικός, Καβάλα). Το Ελληνικό Κοινοβούλιο το 2001 ψηφίζει το Νόµο 2971 για τον αιγιαλό και την παραλία, ο οποίος είναι αρµοδιότητας του Υπ. Οικονοµικών και εστιάζει σε ιδιοκτησιακά θέµατα του δηµοσίου κοντά στην ακτογραµµή. Πρόκειται, ουσιαστικά, για το πρώτο επίσηµο κείµενο µε άµεση εφαρµογή στον παράκτιο χώρο. Παράλληλα µε τις παραπάνω άµεσες θεσµικές δράσεις για το περιβάλλον, υιοθετούνται και εκδίδονται νόµοι µε σκοπό τον καθορισµό του φυσικού σχεδιασµού και της χωροταξίας, µε σηµαντικότερο το νόµο 2742/1999 στον οποίο δίνεται η δυνατότητα για έκδοση γενικών και ειδικών πλαισίων χωροταξικού σχεδιασµού και αειφόρου ανάπτυξης µε σκοπό την διαχείριση συγκεκριµένων δραστηριοτήτων και περιοχών, όπως το υπό έγκριση πλαίσιο για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά. Τη νοµοθεσία για παράκτια ζώνη, επιπλέον, συµπληρώνουν οι νόµοι της χώρας αλλά και οι οδηγίες της Ε.Ε. που εκδίδονται για την προστασία και διαχείριση των νερών, είτε άµεσα µε αναφορές στα παράκτια νερά είτε έµµεσα µε αναφορές στα υπόγεια και επιφανειακά ύδατα Προβλήµατα παράκτιου χώρου Ο παράκτιος χώρος αποτελεί ένα χώρο στον οποίο συγκεντρώνεται σηµαντικός αριθµός προβληµάτων τα οποία πηγάζουν κυρίως από το πλήθος των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σε αυτόν. Τα κυριότερα προβλήµατα που έχουν εντοπιστεί είναι η άναρχη 13

25 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης οικιστική ανάπτυξη, η απώλεια οικοσυστηµάτων και βιοποικιλότητας, η ρύπανση, η υποβάθµιση του τοπίου, η εξάντληση των υδατικών πόρων και η διάβρωση (Κοκκώσης, 2006). Στη συνέχεια αναλύονται σύντοµα οι πηγές των βασικών αυτών προβληµάτων. Η αυξανόµενη αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αποτελεί πλέον γεγονός. Ωστόσο, η οικιστική αυτή ανάπτυξη τις περισσότερες φορές συντελείται µε άναρχο τρόπο µε αποτέλεσµα την εµφάνιση συγκρούσεων µεταξύ των χρήσεων γης αλλά και περαιτέρω προβλήµατα στο περιβάλλον. Επιπλέον, η άναρχη αλλά και πολλές φορές αυθαίρετη ανάπτυξη οικιστικών συνόλων έχει σαν αποτέλεσµα την καταστροφή σηµαντικού µέρους της πολιτισµικής κληρονοµιάς µιας περιοχής, γεγονός που κατ επέκταση δηµιουργεί σηµαντικές επιπτώσεις στο µέγεθος και την ποιότητα του τουρισµού. Η ρύπανση είναι συχνό πρόβληµα των παράκτιων περιοχών όχι µόνο στα παράκτια ύδατα αλλά και στις χερσαίες εκτάσεις. Πηγές ρύπανσης αποτελούν οι περισσότερες δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην παράκτια ζώνη, γεγονός που οφείλεται στην έλλειψη κατάλληλων µέτρων προστασίας και διαχείρισης. Τα απόβλητα και τα απορρίµµατα ρυπαίνουν τόσο το έδαφος όσο και τα ύδατα µε τελικό αποδέκτη το θαλάσσιο περιβάλλον. Εκτός, όµως, από τη ρύπανση εµφανίζονται και εστίες µόλυνσης οι οποίες αποτελούν µεγάλο κίνδυνο για τα παράκτια οικοσυστήµατα, όπως το φαινόµενο του ευτροφισµού που προκύπτει κυρίως από τις γεωργικές δραστηριότητες. Η καταστροφή ενδιαιτηµάτων και η απώλεια της βιοποικιλότητας προκύπτουν ως αποτέλεσµα του ανεπαρκούς οικοδοµικού και χωροταξικού σχεδιασµού ή αξιοποίησης των θαλασσών. Το πρόβληµα αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό σε περιοχές µε ταχεία οικονοµική ανάπτυξη, όπως οι χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Στην απώλεια της βιοποικιλότητας συµπεριλαµβάνονται, επίσης και η µείωση των αποθεµάτων ιχθύων εξαιτίας της καταστροφής των παράκτιων τόπων αναπαραγωγής (Φράγκου, 2009). Εκτεταµένο, όµως, πρόβληµα των ακτών είναι εκείνο της διάβρωσης, ένα πρόβληµα µε αυξανόµενους ρυθµούς εµφάνισης κυρίως λόγω των κλιµατικών αλλαγών. Το πρόβληµα της διάβρωσης επιδεινώνεται από τα τεχνικά έργα που εκτελούνται πολύ κοντά στην ακτογραµµή, ενώ µε τη σειρά του οδηγεί σε απώλεια περιουσίας αλλά και δυνατοτήτων ανάπτυξης. Το πρόβληµα της διάβρωσης των ακτών αποτελεί και το αντικείµενο µελέτης της παρούσας διπλωµατικής εργασίας και αναλύεται στα παρακάτω κεφάλαια Ελληνικές ακτές Η Ελλάδα ανήκει στις περισσότερο νησιωτικές και παράκτιες χώρες του κόσµου. Ειδικά στο χώρο της Μεσογείου είναι η πλέον νησιωτική χώρα µε τα δεκάδες κατοικηµένα νησιά και τα εκατοντάδες ακατοίκητα να βρίσκονται διάσπαρτα στα πελάγη της, γεγονός που την κατατάσσει αυτόµατα στις χώρες µε το πιο εκτεταµένο παράκτιο µέτωπο. Το συνολικό µήκος των ακτών της χώρας είναι περίπου χιλιόµετρα µε πλήθος δραστηριοτήτων να αναπτύσσονται στο µεγαλύτερο τµήµα τους. Η εγκατάσταση µεγάλου µέρους του πληθυσµού στον παράκτιο χώρο αποτελεί ένα φαινόµενο που παρατηρείται έντονα και στην Ελλάδα. Οι µεγαλύτερες ελληνικές πόλεις 14

26 Κεφάλαιο 1.Ορισµός παράκτιας ζώνης βρίσκονται σε µικρή απόσταση από την ακτή και µάλιστα σε αυτές έχουν αναπτυχθεί και τα σηµαντικά λιµάνια της χώρας. Πίνακας 1.1: Πληθυσµός παράκτιου χώρου % Μόνιµος % % µόνιµου Σύνολο συνόλου Έκταση πληθυσµός έκτασης πληθυσµού οικισµών 2001 Παράκτιοι , , ,33 οικισµοί Μη παράκτιοι οικισµοί , , ,67 Σύνολο οικισµών Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2001, ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω πίνακα, διαπιστώνει κανείς, το σηµαντικό ποσοστό του πληθυσµού της Ελλάδας που κατοικεί στον παράκτιο χώρο, σύµφωνα µε στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής κατά την απογραφή του Το 65% περίπου του συνολικού πληθυσµού κατοικεί σε παράκτιους οικισµούς οι οποίοι καταλαµβάνουν έκταση περίπου ίση µε το 1/3 της συνολικής. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τη σπουδαιότητα του παράκτιου χώρου για την Ελλάδα, αφού η οικιστική ανάπτυξη είναι ο κύριος πόλος ανάπτυξης και των λοιπών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στα παραπάνω ποσοστά συµπεριλαµβάνονται και τα νησιά της χώρας, πολλά από τα οποία δεν έχουν καθόλου ορεινό χώρο, µε αποτέλεσµα να βρίσκονται όλοι οι οικισµοί τους εντός της παράκτιας ζώνης. Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για µια ζώνη επιρροής σε απόσταση 8 χιλιόµετρα από την ακτογραµµή προκύπτει ότι στη ζώνη αυτή: η πυκνότητα του πληθυσµού είναι διπλάσια από το σύνολο της χώρας, η ζώνη αυτή καλύπτει το 34% της συνολικής έκτασης της χώρας, συγκεντρώνονται στη ζώνη αυτή το 70% των βιοµηχανιών, ισχύος πάνω από 150 ΗΡ ( ουκάκης, 2005). Αξίζει, επιπλέον, να αναφερθεί ότι στην παράκτια ζώνη της Ελλάδας, η οποία συγκεντρώνει το µεγαλύτερο µέρος του εθνικού τουρισµού, εντοπίζεται πλήθος προστατευόµενων περιοχών και ιδιαίτερων οικοσυστηµάτων. Μάλιστα, από τις 238 περιοχές που διαθέτει Ελλάδα για ένταξη στο Ευρωπαϊκό ίκτυο Φυσικών Προστατευόµενων Περιοχών NATURA (ΦΥΣΗ) 2000, περίπου 120 περιέχουν θαλάσσιους και παράκτιους οικοτόπους καθώς και οικοτόπους µε σηµαντικά είδη. Πολλά νησιά και βραχονησίδες έχουν παρόµοιες περιοχές, ενώ σηµαντικές περιοχές για τα πουλιά βρίσκονται κοντά στην παράκτια ζώνη (Χατζηµπίρος και Παναγιωτίδης, 2008). Όσον αφορά στο είδος των ακτών διαπιστώνεται ότι από το σύνολο της ακτογραµµής της χώρας περισσότερα από χιλιόµετρα αφορούν αµµώδεις ακτές χαµηλών υψοµέτρων (Doukakis, 2003). Επιπρόσθετα, εκτιµάται ότι από το σύνολο των ακτών της ηπειρωτικής χώρας το 48% είναι απόκρηµνες και το 38% πεδινές, ενώ σηµαντική έκταση καταλαµβάνουν και τα δέλτα των ποταµών (Σιάφακας, 2003). Οι επίπεδες ακτές είναι αυτές που προσελκύουν τουριστικές και οικιστικές δραστηριότητες συµβάλλοντας έτσι στην οικονοµική ανάπτυξη της παράκτιας ζώνης. Ωστόσο, το χαρακτηριστικό αυτό των χαµηλών κλίσεων τις καθιστά ευάλωτες στη διαδικασία της διάβρωσης και γενικότερα στην κλιµατική αλλαγή. 15

27 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης 2. Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης Η διάβρωση, µεταφορά και απόθεση φερτών υλικών είναι φυσικές διεργασίες που έχουν ενεργοποιηθεί από τη γεωλογική εποχή και έχουν σχηµατίσει το σηµερινό τοπίο του πλανήτη. Η πιο γνωστή µορφή διάβρωσης είναι εκείνη του εδάφους, η οποία µάλιστα διαφέρει σηµαντικά από την παράκτια διάβρωση τόσο ως προς τους µηχανισµούς όσο και ως προς τα αποτελέσµατα. Η διάβρωση του εδάφους αποτελεί µια φυσική διαδικασία οµαλοποίησης του ανάγλυφου µε σκοπό την ισορροπία στην τοπογραφία του πλανήτη (Αντωνιάδης, 2001). Οι εξωτερικές δυνάµεις δράσεις της διάβρωσης είναι το νερό, ο άνεµος, η βαρύτητα και ο παγετός. Έτσι, διάβρωση είναι η κατάτµηση και αποµάκρυνση σωµατιδίων βράχου µε τη δράση του νερού και του ανέµου. Η µεταφορά του υλικού εξαρτάται από το σχήµα, το µέγεθος και το βάρος των σωµατιδίων υλικού καθώς και τις δυνάµεις της ροής που δρουν σε αυτά. Όταν οι δυνάµεις δράσης εξασθενίσουν και η µεταφορά δεν είναι πλέον δυνατή, τότε το εδαφικό υλικό εναποτίθεται (Καρύµπαλης, 2010). Η διάβρωση του εδάφους, αν και αποτελεί µια φυσική διαδικασία µε σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον, λειτουργεί θετικά ως προς την αντιµετώπιση της παράκτιας διάβρωσης καθώς επηρεάζει το µέγεθος τον αποτιθέµενων ιζηµάτων στην ακτή. Η βασική διαφορά µεταξύ της διάβρωσης του εδάφους και της παράκτιας διάβρωσης είναι η εξάρτηση της πρώτης από το ύψος και την ένταση των βροχοπτώσεων. Η διάβρωση είναι δυνατόν να προκαλέσει σηµαντικά τεχνικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιδρούν σηµαντικά στη διάβρωση και µάλιστα είναι δυνατόν σε αρκετές περιπτώσεις ο ρυθµός της διάβρωσης να είναι 100 φορές µεγαλύτερος από το ρυθµό της γεωλογικής διάβρωσης (Παναγούλια, 2008). Ως διάβρωση των ακτών ορίζεται η καταπάτηση τµήµατος γης από τη θάλασσα και µετράται από το βαθµό επίδρασης των καιρικών φαινοµένων και της δυναµικής των τοπικών ιζηµάτων κατά τη διάρκεια µιας περιόδου, η οποία µπορεί να αναφέρεται σε ένα αρκετά µεγάλο χρονικό διάστηµα (Eurosion, 2004a). Η παράκτια διάβρωση είναι µία φυσική διεργασία και αποτελεί έκφραση της παράκτιας δυναµικής, καθώς σε συνδυασµό µε την ποτάµια δράση, δηλαδή τη στερεοπαροχή στις εκβολές του υδρολογικού συστήµατος στη θάλασσα, συµβάλλει στην ανακατανοµή του ισοζυγίου του ιζήµατος κατά µήκος της ακτής (Τζανετάκου, 2010). Αξίζει να σηµειωθεί ότι αν και η παράκτια διάβρωση δρούσε ανέκαθεν στο παράκτιο σύστηµα συµβάλλοντας στη διαµόρφωση των διαφόρων παράκτιων τοπίων (κρηµνώδεις ακτές, πληµµυρικά επίπεδα, παραλίες, δέλτα κλπ.), οι ανθρώπινες επεµβάσεις στην παράκτια ζώνη, ιδίως η αστικοποίηση και οι οικονοµικές δραστηριότητες (βιοµηχανίες, τουρισµός κλπ.), µετέτρεψαν τη διάβρωση των ακτών από ένα φυσικό φαινόµενο σε πρόβληµα µε αυξανόµενη ένταση (Eurosion, 2004a). Σηµαντική ιδιαιτερότητα της παράκτιας διάβρωσης, η οποία της προσδίδει µία ιδιαίτερή θέση στα πλαίσια της Ο ΠΖ, αποτελεί το γεγονός ότι αν και πρόκειται για φυσικό φαινόµενο, είναι αποτέλεσµα του συνδυασµού φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, οι οποίοι, επιπλέον, έχουν διαφορετικά χρονικά και χωρικά χαρακτηριστικά εµφάνισης, ενώ µπορεί να 16

28 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης είναι συνεχείς ή στιγµιαίοι, αντιστρέψιµοι ή µη-αντιστρέψιµοι. Επίσης, τα αίτια που προκαλούν την παράκτια διάβρωση ενδέχεται να διαφέρουν σηµαντικά από περιοχή σε περιοχή. Επισηµαίνεται ότι όσον αφορά στην κλίµακα της περιοχής µελέτης, το φαινόµενο της διάβρωσης θα πρέπει να εξετάζεται στα πλαίσια µεµονωµένης περιοχής, δηλαδή σε ένα παράκτιο τµήµα µε συγκεκριµένα γεωµορφολογικά ή ακόµη και ανθρωπογενούς προέλευσης όρια, το οποίο αποτελεί ένα κλειστό σύστηµα µε την παράκτια δυναµική συµπεριφορά εντός αυτού να µην επηρεάζει τις περιοχές εκτός των ορίων του (Τζανετάκου, 2010). Η διάβρωση των ακτών είναι συνήθως αποτέλεσµα συνδυασµού παραγόντων, τόσο φυσικών όσο και ανθρωπογενών, που λειτουργούν σε διαφορετικές κλίµακες. Οι πιο σηµαντικοί φυσικοί παράγοντες είναι οι άνεµοι και οι καταιγίδες, τα ρεύµατα κοντά στην ακτή, η σχετική άνοδος της στάθµης της θάλασσας και η κλίση του εδάφους. Οι ανθρωπογενείς παράγοντες της παράκτιας διάβρωσης περιλαµβάνουν όλες τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο παράκτιο περιβάλλον καθώς και τα τεχνικά έργα που εκτελούνται στην περιοχή αυτή. Η παράκτια διάβρωση επιδρά στο περιβάλλον σε τρεις διαφορετικούς τύπους επιπτώσεων (ή κινδύνους): απώλεια γης µε οικονοµική, κοινωνική ή οικολογική αξία καταστροφή της φυσικής άµυνας της θάλασσας (συνήθως ένα σύστηµα αµµοθινών) ως αποτέλεσµα ενός µεµονωµένου πληµµυρικού γεγονότος. υπονόµευση των τεχνητών έργων προστασίας των ακτών, που ενδεχοµένως, οδηγεί σε κίνδυνο πληµµυρών (Eurosion, 2004a). Η διαδικασία της διάβρωσης εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη µορφή, την ένταση και τη διάταξη των κυµάτων. Ειδικότερα, η ταχύτητα της διαβρωτικής διεργασίας στις ακτές που προκαλείται από τη δράση των θαλάσσιων κυµάτων επηρεάζεται από µια σειρά παραγόντων, όπως: την ένταση και το ύψος των κυµάτων, το είδος και η συνεκτικότητα των πετρωµάτων της ακτής, τα τεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής, την κλίση και το βάθος του πυθµένα, την παλιρροιακή διακύµανση, την παρουσία τεχνικών έργων προστασίας (Σιάφακας, 2003). Οι παραπάνω παράγοντες αποτελούν και τα βασικά κριτήρια του δείκτη παράκτιας τρωτότητας ο οποίος εξετάζεται στη συνέχεια. Επιπλέον, η ένταση της διαβρωτικής διεργασίας επηρεάζεται σηµαντικά από την εποχή δράσης της. Οι καταιγίδες και οι θύελλες που εµφανίζονται τη χειµερινή περίοδο προκαλούν διάβρωση µε ταχύτερους ρυθµούς λόγω των ισχυρών κυµάτων και θαλάσσιων ρευµάτων που δηµιουργούν. Αντίθετα, κατά τη θερινή περίοδο τα θαλάσσια ρεύµατα και οι κυµατισµοί είναι ήπιοι µε αποτέλεσµα σε πολλές περιπτώσεις να συνδράµουν στην απόθεση άµµου στην ακτή και όχι στην εµφάνιση διαβρωτικών διεργασιών. Τα αποτελέσµατα της διάβρωσης σε βραχώδεις ακτές είναι η δηµιουργία απότοµων γκρεµών και θαλάσσιων σπηλαίων, ενώ στις αµµώδεις ακτές υπάρχει σηµαντική µείωση του πλάτους της ακτής µε ταυτόχρονη δηµιουργία µιας αβαθούς ζώνης µε µικρή κλίση. Η αβαθής 17

29 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης αυτή ζώνη ονοµάζεται ζώνη διαβρώσεως και το υλικό που αποµακρύνεται από αυτή αποτίθεται στην υποθαλάσσια περιοχή σχηµατίζοντας µια κυµατογενή αναβαθµίδα (Σιάφακας, 2003). Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να σηµειωθεί ότι ο βαθµός και ρυθµός διάβρωσης επηρεάζεται σηµαντικά και από τα συστατικά υλικά της ακτής, τη γεωλογία και µορφολογία της περιοχής. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαίο να δοθούν ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά σχετικά µε τα ιζήµατα των ακτών τα οποία ρυθµίζουν τους µηχανισµούς διάβρωσης που επεξηγούνται στη συνέχεια. Επιπλέον, τα χαρακτηριστικά των ιζηµάτων των ακτών κατέχουν σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση συγκεκριµένων µέτρων αντιµετώπισης. Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ιζηµάτων είναι το µέγεθος των κόκκων τους. Χαρακτηριστικά, ο Καρύµπαλης (2010) αναφέρει ότι ένας κόκκος µε διπλάσιο µέγεθος διαµέτρου από έναν άλλο έχει οκταπλάσια µάζα σε σχέση µε αυτόν µε αποτέλεσµα να διαφοροποιείται σηµαντικά η δυναµική και η κινητική τους κατάσταση. Στον πίνακα που ακολουθεί δίνεται η ονοµατολογία των κόκκων ανάλογα µε το µέγεθος τους. Πίνακας 2.1: Ονοµατολογία κόκκων ιζηµάτων ιάµετρος κόκκου Ονοµασία >2χιλ. Χαλίκια 2 χιλ. 0,0625 χιλ. Άµµος 0,0625 χιλ. 0,0020 χιλ. Ιλύς <0,0020 χιλ. Άργιλος Πηγή: Καρύµπαλης, 2010 Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό των κόκκων των ιζηµάτων είναι το σχήµα και η µορφή τους. Οι κόκκοι εξετάζονται για την σφαιρικότητα και τη στρογγυλότητα τους οι οποίες είναι δυνατόν να επηρεάσουν κατά ένα βαθµό την κινητικότητα τους. Το σχήµα ενός κόκκου καθορίζεται από το αρχικό σχήµα του ορυκτού από το οποίο προέκυψε, ενώ η µορφή του αφορά σε µια δυναµική διαδικασία που επηρεάζεται από το συνολικό κύκλο ζωής του κόκκου. Σύµφωνα µε τον Καρύµπαλη (2010) οι επίπεδοι κόκκοι αποτίθενται µε πιο αργούς ρυθµούς σε σχέση µε τους σφαιρικούς, αφού η κινητική τους ικανότητα είναι µικρότερη. Αντίθετα, ο βαθµός στρογγυλότητας των κόκκων υποδηλώνει εν µέρει την ευπάθεια τους στη χηµική αποσάθρωση. Έτσι, οι κόκκοι µε µικρό βαθµό στρογγυλότητας προέρχονται από χηµικά ανθεκτικά ορυκτά και χαρακτηρίζονται από τη µικρή µεταφορική τους ικανότητα, η οποία συνδέεται µε τη δυνατότητα απόθεσης. Τα χαρακτηριστικά των κόκκων κατέχουν σηµαντικό ρόλο όπως αναφέρθηκε στη διαδικασία της απόθεσης και το βαθµό της διάβρωσης αφού αυτά είναι που επηρεάζουν το ισοζύγιο των ιζηµάτων της παράκτιας ζώνης. Το ισοζύγιο των ιζηµάτων της παράκτιας ζώνης καθορίζεται από τη δράση δύο διεργασιών, την εισαγωγή ιζήµατος στην ακτή και τη µεταφορά ιζήµατος στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η επικράτηση της πρώτης διεργασίας έχει σαν αποτέλεσµα την εµφάνιση πρόσχωσης στην ακτή, ενώ η επικράτηση της δεύτερης οδηγεί σε διάβρωση. Στην περίπτωση που το ισοζύγιο είναι σταθερό έχει σαν αποτέλεσµα τη σταθερότητα της ακτογραµµής. Η εισαγωγή ιζήµατος στην ακτή µπορεί να προκύψει από: 18

30 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης παράκτια µεταφορά, ποτάµια στερεοπαροχή, διάβρωση παράκτιων κρηµνών, µεταφορά ιζήµατος από τη θάλασσα, µεταφορά ιζήµατος µέσω της αιολικής δράσης και τεχνητό εµπλουτισµό. Αντίθετα για την µεταφορά ή αποµάκρυνση ιζήµατος προς το θαλάσσιο περιβάλλον δρουν µηχανισµοί όπως: παράκτια µεταφορά, παγίδευση ιζήµατος σε υποθαλάσσια κανάλια, αµµοληψία και µεταφορά ιζήµατος µέσω της αιολικής δράσης (Καρύµπαλης, 2010). Οι παραπάνω µηχανισµοί αναλύονται περεταίρω στην επόµενη ενότητα όπου περιγράφονται οι µηχανισµοί διάβρωσης. ιαπιστώνεται τελικά ότι η διάβρωση των ακτών, η µη αναστρέψιµη δηλαδή οπισθοχώρηση της ακτογραµµής, είναι µια φυσική διεργασία που µπορεί να αποτελέσει απειλή µε πολλές αρνητικές κοινωνικοοικονοµικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις για αρκετές παράκτιες περιοχές Μηχανισµοί διάβρωσης Οι διαδικασίες της διάβρωσης των ακτών και της πρόσχωσης υπήρχαν από πάντα και συνέβαλαν στη διάρκεια των ετών στη διαµόρφωση των παράκτιων τοπίων, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία µιας µεγάλης ποικιλίας παράκτιων τύπων. Η δυναµική της παράκτιας περιοχής καθορίζεται κυρίως από δυο µηχανισµούς, το µηχανισµό τροφοδοσίας των ακτών µε φερτές ύλες και το µηχανισµό διευθέτησης των υλών αυτών στις ακτές. Οι διαδικασίες και οι τυχόν µεταβολές στους µηχανισµούς αυτούς οδηγούν στην εµφάνιση του φαινοµένου της διάβρωσης. Αναφορικά µε το µηχανισµό τροφοδοσίας των ακτών µε φερτές ύλες πρέπει να σηµειωθεί ότι εξαρτάται από το γεωλογικό υπόστρωµα της ευρύτερης περιοχής, από τη γεωµορφολογία, από το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής και τη µεταφορική ικανότητα αυτού, το µικροκλίµα της περιοχής και τη φυτοκάλυψη. Οι βροχοπτώσεις είναι ο σηµαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει το υδρογραφικό δίκτυο. Έντονα φαινόµενα βροχοπτώσεων ενισχύουν τη µεταφορική ικανότητα του υδρογραφικού δικτύου, µε συνέπεια µεγάλες ποσότητες φερτών υλών να καταλήγουν στις ακτές (Κουτίτας, 1996). Η διάβρωση των χερσαίων εδαφών που προκαλείται από τις βροχοπτώσεις και την κατά µήκος κίνηση στις κοίτες των ποταµών παρέχει σηµαντικές ποσότητες των χερσαίων ιζηµάτων προς την ακτή. Αυτά τα ιζήµατα, σε συνδυασµό µε εκείνα που προκύπτουν από τα παράκτια χαρακτηριστικά, παρέχουν το απαραίτητο υλικό για την ανάπτυξη των υπεράκτιων υφάλων, των αµµόλοφων, των αµµωδών παραλίων, των κρηµνών και διάφορων άλλων παράκτιων τύπων, τα οποία µε τη σειρά τους, δηµιουργούν ένα ολοκληρωµένο παράκτιο οικοσύστηµα στο οποίο αναπτύσσονται πλήθος δραστηριοτήτων (Eurosion, 2004a). Σε αντίθεση µε το µηχανισµό τροφοδοσίας, ο µηχανισµός διευθέτησης των φερτών υλών εξαρτάται κυρίως από το ανεµολογικό-κυµατικό καθεστώς της περιοχής. Έντονο ανεµολογικό 19

31 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης καθεστώς δηµιουργεί έντονη διαταραχή της διεπιφάνειας αέρα - θάλασσα µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία έντονων κυµατισµών, οι οποίοι αποτελούν έναν από τους βασικότερους παράγοντες αποσταθεροποίησης των κόκκων και µεταφοράς τους σε µεγάλες οριζόντιες αποστάσεις λόγω των θαλάσσιων ρευµάτων (Κουτίτας, 1996). Επιπρόσθετα, οι ακτές αποτελούν ένα χώρο ο οποίος δέχεται σηµαντικά ποσά θαλάσσιας ενέργειας. Ένας µέρος της ενέργειας του ανέµου που παράγεται στην ανοιχτή θάλασσα µεταφέρεται µέσω της τριβής στην επιφάνεια της θάλασσας. Η ενέργεια αυτή µεταδίδεται µέσω των κυµατισµών προς τη ξηρά και µάλιστα µε υψηλό βαθµό διάχυσης. Η ταχύτητα µετάδοσης αλλά και το µέγεθος της συνολικής παραγόµενης ενέργειας είναι δυνατόν να προκαλέσουν σηµαντικές µεταβολές στις ακτές. Η διάβρωση των ακτών προκύπτει κατά ένα βαθµό ως αποτέλεσµα της διάχυσης της ενέργειας των ανέµων και των κυµάτων. Η έκταση της διάχυσης της ενέργειας, βέβαια, επηρεάζεται σηµαντικά από το βάθος της ακτής και την κλίση του θαλάσσιου πυθµένα (Μαντόγλου, 2003). Οι ρηχές, αµµώδεις και µε ήπια κλίση πυθµένα ακτές είναι αυτές που επηρεάζονται περισσότερο από το συγκεκριµένο µηχανισµό διάβρωσης. Επιπλέον, η διάβρωση που προκύπτει από µεγάλα κύµατα καταιγίδων σε σύντοµο χρονικό διάστηµα είναι σηµαντικότερη και πιο έντονη από εκείνη των µικρών κυµάτων των οποίων τα αποτελέσµατα είναι δυνατόν να διακριθούν σε µακροχρόνια περίοδο. Οι µηχανισµοί της διάβρωσης, λοιπόν, συνδέονται στενά µε το ισοζύγιο των φερτών υλών και τους παράγοντες αποστέρησης των ακτών από αυτές. Οι παράγοντες αποστέρησης και κατ επέκτασης µεταβολής του ισοζυγίου µπορεί να είναι είτε φυσικοί είτε τεχνητοί. Η έλλειψη κυµατισµών και ρευµάτων σε µια περιοχή είναι δυνατόν να επηρεάσουν τη διαµόρφωση της ακτής καθώς η µεταφορά φερτών υλών και συγκεκριµένα των κόκκων του πυθµένα µειώνεται µε αποτέλεσµα να καταλήγει στην ακτή µικρότερη ποσότητα ύλης. Ωστόσο, η παραπάνω διαδικασία αφορά σε βραχυχρόνιες περιόδους και από µόνη της δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει σε εκτεταµένη διάβρωση ακτής. Μικρή, επίσης, παροχή φερτών υλών µπορεί να οφείλεται σε ασυµφωνία µεταξύ των ανέµων και των κυµατισµών. Η σύγκρουση των διευθύνσεων του ανέµου που πνέει σε µια περιοχή και των κυµατισµών µειώνουν τις φερτές ύλες που αποτίθενται στην ακτή ενώ είναι δυνατόν να µεταφέρονται σε µεγάλες αποστάσεις. Από τη θαλάσσια πλευρά, κατάντη της ακτής, είναι δυνατόν να υπάρξει παγίδευση φερτών υλών από διάφορες υποθαλάσσιες µορφές, όπως οι ύφαλοι ή ακόµα και τα υποβρύχια φαράγγια. Κατά τη µεταφορά των φερτών υλών µέσω των κυµατισµών και των ρευµάτων προς την ακτή, σηµαντική ποσότητα αποτίθεται στους υποθαλάσσιους ύφαλους ή χάνεται σε φαράγγια µε αποτέλεσµα η ακτή να αποστερείται και τελικά να διαβρώνεται. Εκτός, όµως, από την κατάντη αποστέρηση της ακτής είναι δυνατόν να αναπτυχθούν και ανάντη της ακτής φυσικοί µηχανισµοί που οδηγούν µείωση της παροχής φερτών υλών και κατ επέκταση σε διάβρωση. Η µείωση της συχνότητας και της έντασης των βροχοπτώσεων οδηγεί σε µείωση της µεταφορικής ικανότητας του υδρογραφικού δικτύου µε αποτέλεσµα τη µείωση της αποτιθέµενης ύλης. Ταυτόχρονα, η παράκτια φυτοκάλυψη αλλά και οι αµµοθίνες συγκρατούν σηµαντικές ποσότητες των φερτών υλών που µεταφέρονται τόσο µέσω των υδάτων όσο και µέσω του ανέµου (Κουτίτας, 1996). Μορφή διάβρωσης, επιπλέον, είναι και η απορρίνιση που προκαλείται από τη δράση των ανέµων και τη µεταφορά υλικών όπως άµµου και 20

32 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης πετρωµάτων. Ο άνεµος µεταφέρει σηµαντικά φορτία φερτών υλών τα οποία αποτίθενται στο έδαφος προκαλώντας αλλοιώσεις στα πετρώµατα (Λυκούδη, 2005). Στην εικόνα που ακολουθεί συνοψίζονται οι βασικότεροι µηχανισµοί διάβρωσης που αναλύθηκαν παραπάνω. Εικόνα 2.1: Φυσικοί µηχανισµοί διάβρωσης Πηγή: Καρύµπαλης, 2010 Οι παραπάνω µηχανισµοί αποστέρησης της ακτής από φερτές ύλες αφορούσαν στους φυσικούς παράγοντες. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η διάβρωση σε ένα µεγάλο βαθµό οφείλεται σε ανθρωπογενείς αιτίες οι οποίες µεταβάλλουν το ισοζύγιο των φερτών υλών και µειώνουν την ποσότητα των φερτών υλών που αποτίθενται ανάντη της ακτογραµµής. Τα έργα αντιδιαβρωτικής προστασίας στο ηπειρωτικό τµήµα, όπως τα αντιπληµµυρικά ή τα έργα ορεινής υδρονοµίας, παγιδεύουν σηµαντικές ποσότητες φερτών υλών οι οποίες τελικά θα κατέληγαν στην ακτή και θα αποτελούσαν υλικό απόθεσης. Επιπλέον, τα αναχώµατα και φράγµατα που κατασκευάζονται για την κάλυψη διαφόρων αναγκών, είτε προστασίας είτε ύδρευσης και άρδευσης, επιδρούν σηµαντικά στο ισοζύγιο των φερτών υλών. Με τα συγκεκριµένα τεχνικά έργα είναι δυνατόν να συγκρατείται ένα τµήµα των φερτών υλών οι οποίες θα κατέληγαν στην ακτή µε τη µορφή της απόθεσης, µε αποτέλεσµα την οπισθοχώρηση της ακτής και την αύξηση της τρωτότητας της στη διάβρωση (Κουτίτας, 1996). Επιπρόσθετα, στους µηχανισµούς διάβρωσης ανήκουν και τα τεχνικά έργα προστασίας των ακτών στα οποία εξαιτίας της διεύθυνσης των κυµάτων και των διαδικασιών που δύνανται να υποστούν, όπως διάθλαση και περίθλαση, εµφανίζονται φαινόµενα διάβρωσης κατάντη του έργου, παρά την πρόσχωση στα ανάντη. Έτσι, τα παράκτια τεχνικά έργα είναι δυνατόν να επιφέρουν µερική ή ολική διακοπή της παράκτιας στερεοπαροχής καθώς πρόκειται κυρίως για κατασκευές εντός της ζώνης θραύσεως στην οποία κινείται η µεγαλύτερη µάζα των ιζηµάτων. Τα τεχνικά έργα που δύνανται να κατασκευαστούν για την προστασία της ακτής αφορούν σε βραχίονες, µόλους, κυµατοθραύστες, τοίχους προστασίας και κρηπιδότοιχους. Η κάθε κατασκευή επηρεάζει σε διαφορετικό βαθµό και ρυθµό τη στερεοπαροχή µε αποτέλεσµα να διαφέρει και ο βαθµός προστασίας τους καθώς και η τελική 21

33 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης διαµόρφωση της ακτής. Στα παρακάτω σχήµατα διακρίνεται η διάβρωση που µπορεί να προκληθεί από την κατασκευή ενός βραχίονα, ενός µόλου και ενός κυµατοθραύστη (Καραµπάς, 2011). Εικόνα 2.2: Τεχνικά έργα προστασίας ακτής Πηγή: Καραµπάς, 2011 Στους τεχνητούς µηχανισµούς µεταφοράς φερτών υλών και µείωσης της αποτιθέµενης ποσότητας στην ακτή ανήκουν επίσης η αµµοληψία και η απόληψη υδάτων. Μέσω των συγκεκριµένων διεργασιών µειώνεται αφενός η τροφοδοσία των ακτών µε φερτές ύλες και αφετέρου η δυναµική µεταφοράς τους µέσω της µείωσης της υδατοπαροχής και κατ επέκταση της υδροδυναµικής (Κουτίτας, 1996). Τέλος, ανθρωπογενείς δράσεις, όπως η αποξήρανση εκτάσεων για γεωργικούς σκοπούς ή η αυξανόµενη οικιστική δόµηση µπορούν να προκαλέσουν επιτάχυνση των µηχανισµών διάβρωσης καθώς µεταβάλλουν τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής και αποδυναµώνουν τα εδάφη ( Αξίζει να αναφερθεί ότι οι ακτές διαθέτουν διαδικασία φυσικής προστασίας τους από τους µηχανισµούς της διάβρωσης, η οποία όµως εξελίσσεται συνήθως µε βραδείς ρυθµούς. Συγκεκριµένα, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αλλά και οι αµµώδεις ή χαλικώδεις ακτές είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως φυσικοί κυµατοθραύστες αποτρέποντας έτσι σηµαντικό µέρος της ενέργειας των κυµάτων και κατ επέκταση της διαβρωτικής τους δράσης. Επιπλέον, οι παράκτιοι αµµόλοφοι µπορούν να συγκρατήσουν σηµαντικό τµήµα της άµµου το οποίο σε µια µεγάλη καταιγίδα θα µπορούσε να παρασυρθεί µε αποτέλεσµα την οπισθοχώρηση της ακτής. Θετικά στην επιβράδυνση της παράκτιας διάβρωσης δρα και η παράκτια βλάστηση αλλά και οι παράκτιοι βάλτοι, καθώς µε την αντίσταση τους στη δράση των ανέµων αλλά και τη συγκράτηση των ιζηµάτων συνδράµουν στη διατήρηση της µορφής της ακτής ( ιάβρωση ευρωπαϊκών ακτών Οι ευρωπαϊκές ακτές είναι εκτεθειµένες στην παράκτια διάβρωση µε περίπου χλµ να έχουν υποστεί σηµαντικές επιπτώσεις. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί περίπου στο ένα πέµπτο των ακτών της διευρυµένης ΕΕ ενώ παρατηρείται στις περισσότερες από αυτές τι περιοχές υποχώρηση της ακτογραµµής κατά 0,5 έως 2 µέτρα ετησίως και σε µερικές ακραίες περιπτώσεις, κατά 15 µέτρα (Eurosion, 2004b). Σύµφωνα µε έκθεση του προγράµµατος Eurosion της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαπιστώνεται ότι οι ακτές της Μεσογείου αλλά και ακτές εντός κλειστών θαλασσών επηρεάζονται περισσότερο από τους µηχανισµούς της 22

34 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης διάβρωσης µε αποτέλεσµα σηµαντικά τους τµήµατα να αντιµετωπίζουν ήδη προβλήµατα διάβρωσης. Στο χάρτη που ακολουθεί αναπαριστώνται οι διαπιστώσεις αυτές της έκθεσης. Με κόκκινο εµφανίζονται οι ακτές που παρουσιάζουν ζητήµατα διάβρωσης, µε µπλε σηµειώνονται οι ακτές µε σταθερή στερεοπαροχή, ενώ µε πράσινο οι ακτές στις οποίες εντοπίζεται πρόσχωση. Εικόνα 2.3: Χάρτης παράκτιας διάβρωσης Ευρώπης Πηγή: Eurosion, 2004b Η διάβρωση όµως των ακτών, σύµφωνα µε το θεωρητικό πλαίσιο που αναφέρθηκε σε προηγούµενες ενότητες είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τον τύπο και τη µορφή των ακτών της κάθε περιοχής. Στο πίνακα που ακολουθεί δίνονται στοιχεία σχετικά µε τον τύπο της ακτής που επικρατεί σε κάθε κράτος µέλος της Ε.Ε., από τα οποία διαπιστώνεται ότι οι χώρες που βρίσκονται υπό την απειλή της διάβρωσης, σύµφωνα µε τον παραπάνω χάρτη, είναι αυτές µε το µεγαλύτερο ποσοστό αµµωδών παραλίων. Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν αποδεικνύει ταυτόχρονα ότι περιοχές µε µικρότερα ποσοστά αντιµετωπίζουν διάβρωση σε µικρότερο βαθµό, καθώς η διάβρωση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Για το λόγο αυτό, έχει προστεθεί στον παρακάτω πίνακα η τελευταία στήλη στην οποία διακρίνεται το ποσοστό της διαβρωµένης ακτογραµµής για στοιχεία του Στα ποσοστά αυτά, πρέπει, όµως, να σηµειωθεί ότι δεν συµπεριλαµβάνονται οι ακτές που έχουν διαβρωθεί παρά την ύπαρξη έργων προστασίας. Εάν υπολογίσει κανείς τα ποσοστά για τη συγκεκριµένη περίπτωση 23

35 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης προκύπτει ότι η ακτογραµµή της Ε.Ε. έχει στην πραγµατικότητα διαβρωθεί κατά ποσοστό 19,6% και όχι 14,9%. Πίνακας 2.2: Χαρακτηριστικά ακτών χωρών Ε.Ε. Χώρα Συνολικό µήκος ακτογραµµής (χλµ) Κρηµνώδεις ακτές (%ακτογραµµής) Ηµιβραχώδεις ακτές Παραλίες Ελώδεις ακτές Τεχνητές ακτές Άλλο ιαβρωµένη ακτή 2001 (χλµ) % Βέλγιο ,5 Κύπρος ,9 ανία ,2 Εσθονία Φιλανδία Γαλλία ,9 Γερµανία ,8 Ελλάδα ,6 Ιρλανδία ,9 Ιταλία ,8 Λετονία ,8 Λιθουανία ,3 Μάλτα Πολωνία Πορτογαλία ,5 Σλοβενία ,4 Ισπανία ,5 Σουηδία ,4 Ολλανδία ,5 Ηνωµένο Βασίλειο ,3 Σύνολο ,4% 11,7% 40,7% 5,3% 6,4% 0,5% ,9% Πηγή: Eurosion, 2004c Σύµφωνα µε έκθεση του ίδιου προγράµµατος που αφορά στη διάβρωση των ελληνικών νησιωτικών ακτών διαπιστώνεται ότι η Κρήτη αντιµετωπίζει στο σύνολο της σχεδόν το φαινόµενο αυτό, ενώ σηµαντικά ποσοστά σηµειώνονται και στα υπόλοιπα νησιά της χώρας. Στον πίνακα που ακολουθεί δίνονται στοιχεία, εκτός από το σύνολο της διαβρωµένης ακτής, για την έκταση των απειλούµενων παράκτιων οικοσυστηµάτων, από τα οποία διαπιστώνεται ότι η αναλογία των απειλούµενων εκτάσεων σε σχέση µε τη διαβρωµένη ακτογραµµή διαφέρει ανά νησιωτική περιοχή. Χαρακτηριστικά, η απειλούµενη έκταση στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου είναι ιδιαίτερα µεγάλη σε σχέση τόσο µε το µήκος της διαβρωµένης ακτογραµµής όσο και µε τις υπόλοιπες περιοχές. Ωστόσο, η ιδιαίτερα αυτή µεγάλη έκταση και δυσαναλογία σε σχέση µε τις υπόλοιπες οφείλεται κυρίως στο µέγεθος των νησιών. Στο Νότιο Αιγαίο τα νησιά είναι ως επί των πλείστων µικρά µε την παράκτια ζώνη τους να περιλαµβάνει µεγάλο τµήµα τους, αν όχι ολόκληρο, µε αποτέλεσµα την επιρροή σηµαντικών εκτάσεων υψηλής οικολογικής αξίας. 24

36 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης Πίνακας 2.3: ιάβρωση ελληνικών νησιωτικών ακτών Νησιωτική Περιοχή Ακτογραµµή (Μήκος (km)) Έκταση (km 2 ) Ακτογραµµή υπό διάβρωση (Μήκος (km) Έκταση απειλούµενων παράκτιων οικοσυστηµάτων (km 2 ) Νήσοι. Β. Αιγαίου Νήσοι. Ν. Αιγαίου (17.6%) (14.7%) 929 Νήσοι Ιονίου (24.6%) 356 Κρήτη (65.8%) 355 Σύνολο (25.2%) 1989 Πηγή: Eurosion, 2004c Πρόγραµµα Eurosion Το πρόγραµµα Eurosion αποτελεί πρωτοβουλία της Γενικής ιεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναγνωρίζοντας έτσι την επιτακτική ανάγκη για υιοθέτηση ενός κοινού πλαισίου για την αντιµετώπιση του φαινοµένου της διάβρωσης στις παράκτιες ζώνες της Ευρώπης. Η εφαρµογή του ξεκίνησε τον Ιανουάριο 2002 και στηρίζεται στην παραδοχή ότι η διάβρωση αποτελεί ένα φαινόµενο που δεν µπορεί να είναι απολύτως ελεγχόµενο αλλά µπορεί να αντιµετωπιστεί µε ένα οικονοµικά και οικολογικά βιώσιµο τρόπο ( Βασικός στόχος του Eurosion είναι η παροχή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή πληροφοριών και συστάσεων για τη χάραξη ενιαίας πολιτικής για την αντιµετώπιση της διάβρωσης των ακτών στην Ευρώπη, σύµφωνα µε ενδιάµεσες αξιολογήσεις για την κατάσταση του περιβάλλοντος τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, και εξετάζοντας τις τάσεις για το µέλλον. Τα παραγόµενα αποτελέσµατα αφορούν σε όλα τα διοικητικά επίπεδα µε διαφορετικές αρµοδιότητες να ορίζονται στο καθένα. Σηµαντικό πλεονέκτηµα του Eurosion είναι ότι προσφέρει µία συνέχεια του προγράµµατος για την Ο ΠΖ της Ε.Ε., µε έµφαση στις περιοχές µελέτης που επικεντρώνονταν στη διαχείριση της παράκτιας διάβρωσης και εποµένως αντιµετωπίζει την παράκτια διάβρωση από την οπτική γωνία των στρατηγικών Ο ΠΖ. Τα κυριότερα εργαλεία που χρησιµοποιεί το πρόγραµµα για την υιοθέτηση των πολιτικών είναι η χαρτογράφηση των περιοχών µελέτης σε κλίµακα 1: και η δηµιουργία µιας ψηφιακής γεωγραφικής βάσης δεδοµένων η οποία παρέχει το απαραίτητο υλικό για την εξέταση του βαθµού διάβρωσης. Για την αντιµετώπιση του φαινοµένου της διάβρωσης το πρόγραµµα διακρίνει πέντε γενικές στρατηγικές πολιτικές διαχείρισης της ακτής, οι οποίες διακρίνονται και στην εικόνα που ακολουθεί: 1. Καµία δράση (Do nothing) 2. Αναδιοργάνωση των δραστηριοτήτων που βρίσκονται κοντά στην ακτογραµµή µε οπισθοχώρηση της γραµµής προστασίας (Managed realignment) 25

37 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης 3. Σταθεροποίηση της θέσης της ακτογραµµής (Hold the line) 4. Μετακίνηση της ακτογραµµής προς τη θάλασσα (Move seaward) 5. Περιορισµένη παρέµβαση (Limited intervention). Εικόνα 2.4: Γενικές στρατηγικές πολιτικές διαχείρισης Πηγή: Eurosion, 2004b Το Ιανουάριο του 2004 εκδόθηκε µια έκθεση στην οποία αναφέρονται οι πρώτες παρατηρήσεις που προέκυψαν στα πλαίσια του Eurosion από την ανάλυση επιλεγµένων περιοχών της ευρωπαϊκής ακτής, στις οποίες έχουν εφαρµοστεί διάφορες µέθοδοι διαχείρισης της ακτογραµµής. Ορισµένες από αυτές τις παρατηρήσεις παρατίθενται στη συνέχεια καθώς η αποδοχή τους αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα βήµατα για την υιοθέτηση κοινών πολιτικών για την αντιµετώπιση της διάβρωσης και των επιπτώσεων της. Η διάβρωση των ακτών προκύπτει από τη συνδυασµένη δράση φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων, οι οποίοι έχουν διαφορετικά χρονικά και χωρικά χαρακτηριστικά εµφάνισης. Στην Ευρώπη η διάβρωση των ακτών που προκαλείται από ανθρωπογενή αίτια είναι σαφώς πιο έντονη από αυτή που οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες, καθώς συχνά κατά το σχεδιασµό ενός παράκτιου έργου δεν λαµβάνεται υπ όψη η παράκτια δυναµική. Υπάρχει έντονη τάση για αντιµετώπιση του φαινοµένου της διάβρωσης σε τοπική κλίµακα µε έργα τα οποία έχουν βραχυπρόθεσµη αποτελεσµατικότητα, καθώς στις 26

38 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης περισσότερες περιπτώσεις δεν εξετάζονται οι µη τοπικοί παράγοντες που δύνανται να επηρεάσουν την κατασκευή. Αποδεικνύεται από τις διάφορες πολιτικές και λύσεις που έχουν υιοθετηθεί για την αντιµετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της διάβρωσης ότι τα καλύτερα αποτελέσµατα έχουν επιτευχθεί µε συνδυασµένες λύσεις παράκτιας προστασίας, τόσο ήπιων όσο και δραστικών (Eurosion, 2004d) είκτες παράκτιων χαρακτηριστικών Ένα από τα βασικά εργαλεία εξέτασης ενός φαινοµένου είναι η χρήση δεικτών. Ένας δείκτης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να αποδείξει την εµφάνιση µιας πίεσης, να περιγράψει µια κατάσταση ή ακόµα να αποδώσει το βαθµό ανταπόκρισης µιας ενέργειας (ΟΟΣΑ, 2001). Οι δείκτες µπορούν να είναι περιβαλλοντικοί, οικονοµικοί, κοινωνικοί ή και συνδυασµός αυτών. Σύµφωνα µε τον Ο.Ο.Σ.Α. ένας δείκτης είναι επιτυχηµένος όταν είναι αντιπροσωπευτικός των καταστάσεων και πιέσεων που περιγράφει, απλός στη χρήση και ερµηνεία και αντανακλά τις διαχρονικές τάσεις του εξεταζόµενου φαινοµένου και αποτελεί ένα συγκρίσιµο µέγεθος σε υπερτοπικό επίπεδο. Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το Περιβάλλον, σχετικά µε την ειδική κατηγορία των περιβαλλοντικών δεικτών, στην οποία ανήκουν και κατά ένα βαθµό οι δείκτες που αναλύονται στη συνέχεια, αναφέρει ότι ένας περιβαλλοντικός δείκτης εκτός των παραπάνω οφείλει να ελέγχει τις επιπτώσεις που είναι δυνατόν να προκύψουν από τις υιοθετούµενες πολιτικές (European Environment Egency, 1999). Τα σηµαντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι ακτές και κατ επέκταση οι παράκτιες ζώνες αλλά και η αυξανόµενη διαβρωτική δράση έχουν οδηγήσει τους επιστήµονες στον ορισµό δεικτών για την εξέταση των παράκτιων χαρακτηριστικών ώστε νε εφαρµόζονται σε κάθε περίπτωση οι αντίστοιχες λύσεις. Ο κάθε δείκτης µετρά συνήθως ένα µοναδικό χαρακτηριστικό, ενώ έχουν αναπτυχθεί και συνδυασµένοι. Για τη διαπίστωση του βαθµού διάβρωσης ή της απειλής για διάβρωση έχει αναπτυχθεί ο δείκτης της παράκτιας τρωτότητας, ενώ πρόσφατα ορίστηκε ο δείκτης της ακτότητας ο οποίος εκτιµά έµµεσα τις επιπτώσεις που µπορεί να έχει µια παράκτια διεργασία όπως η διάβρωση στην παράκτια ζώνη. Οι δύο αυτοί δείκτες ορίζονται και αναλύονται παρακάτω, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν και το βασικό εργαλείο εξέτασης των µελετών περίπτωσης Παράκτια τρωτότητα Σύµφωνα µε τη ιακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιµατική Αλλαγή, ως τρωτότητα ορίζεται ο βαθµός στον οποίο ένα σύστηµα είναι επιρρεπές σε µια ζηµιά ή καταστροφή και αδυνατεί να την αντιµετωπίσει (glossary.el.eea.europa.eu). Είναι ο βαθµός ευπάθειας µίας φυσικής, κοινωνικής και οικονοµικής κοινωνίας ή συστήµατος απέναντι στους φυσικούς κινδύνους. Επηρεάζεται από ένα σύνολο καταστάσεων και παραγόντων, φυσικών, κοινωνικών, οικονοµικών και περιβαλλοντικών, οι οποίοι δύνανται να αυξήσουν τις συνέπειες ενός φυσικού κινδύνου. Έτσι, το µέγεθος της τρωτότητας εξαρτάται τόσο από την πιθανότητα εκδήλωσης ενός φυσικού κινδύνου όσο και από τις επιπτώσεις αυτού. Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι ο δείκτης της τρωτότητας διαφέρει από εκείνον της επικινδυνότητας καθώς ενώ 27

39 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης ο δεύτερος προκύπτει από την πιθανότητα εµφάνισης ενός κινδύνου επί το σύνολο των επιπτώσεων που προκαλεί, ο πρώτος προκύπτει από τη σύνθεση των παραγόντων που επηρεάζουν τις παραπάνω επιπτώσεις και εκείνων που µειώνουν τη δυνατότητα επανάκαµψης µιας κοινωνίας ή συστήµατος (Καραµπάς, 2011). Για τον προσδιορισµό της επικινδυνότητας µιας περιοχής απαιτείται η εκτίµηση ενός απλού στατιστικού δείκτη, ενώ για τον προσδιορισµό της τρωτότητας της πρέπει να συνεκτιµηθούν, έστω και υποκειµενικά, µια σειρά από παραγοντικά κριτήρια. Ο δείκτης της παράκτιας τρωτότητας είχε χρησιµοποιηθεί αρχικά από επιστήµονες για την εκτίµηση της τρωτότητας των ακτών των Η.Π.Α. και του Καναδά κατά τα µέσα της δεκαετίας 90 (Καρύµπαλης, 2010). Εξετάζει το βαθµό ευπάθειας µιας περιοχής σε σχέση µε την άνοδο της στάθµης της θάλασσας και κατ επέκταση µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη διαβρωτική τάση της περιοχής, καθώς τα δύο φαινόµενα συνδέονται άµεσα (Woodroffe, 2007). Ο δείκτης της τρωτότητας, όπως αναφέρθηκε, λαµβάνει υπόψη του διάφορους παράγοντες από φυσικούς και περιβαλλοντικούς µέχρι οικονοµικούς και κοινωνικούς. Κατά την εκτίµηση του βαθµού τρωτότητας µιας περιοχής ο δείκτης επηρεάζεται σηµαντικά από το κοινωνικό πρότυπο της περιοχής, τους θεσµούς, την κοινωνική και τεχνική υποδοµή, τους οικονοµικούς πόρους αλλά και τη διατιθέµενη τεχνολογία (McFadden, 2007). Οι βασικές παράµετροι που συνθέτουν το δείκτη της παράκτιας τρωτότητας είναι το κυµατικό κλίµα της περιοχής, η επίδραση της ανύψωσης της µέσης στάθµης της θάλασσας, η διαβρωσιµότητα της ακτής, ο βαθµός ανάπτυξης της παράκτιας ζώνης, η οικολογική κατάσταση της περιοχής, η πολιτιστική της αξία και η ύπαρξη τεχνικών έργων προστασίας. Οι παράµετροι αυτές οµαδοποιούνται και συνθέτουν τις τελικές µεταβλητές του δείκτη. Οι µεταβλητές του δείκτη είναι τρεις και διακρίνονται στις φυσικές και τις κοινωνικοοικονοµικές και την ανθρώπινη επίδραση. Οι παράµετροι που ανήκουν σε κάθε οµάδα µεταβλητών διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2.4: Μεταβλητές παράκτιας τρωτότητας Φυσικές Παράµετροι Κοινωνικοοικονοµικές Παράµετροι Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης Γεωµορφολογία ακτής ιάβρωση/πρόσχωση (m/έτος) Κλίση ακτής (%) Μεταβολή ΜΣΘ (mm/έτος) Σηµαντικό Ύψος κύµατος (m) Μέσο εύρος παλίρροιας Κίνδυνος πληµµύρας Πηγή: Καραµπάς, 2011 Πυκνότητα πληθυσµού Χρήση γης (καλλιέργειες - βιοµηχανία - οικισµοί) Υποδοµές (δρόµοι, δίκτυα, κ.α.) Προστατευόµενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura, κ.α.) Πολιτιστική κληρονοµιά Τεχνικά έργα µετώπου της ακτής Έργα προστασίας ακτής Ανεφοδιασµός ακτής Η τελική τιµή του δείκτη παράκτιας τρωτότητας κυµαίνεται µεταξύ του 0 και του 5, µε τις υψηλότερες τιµές να αποκαλύπτουν σηµαντικό βαθµό ευπάθειας της εξεταζόµενης περιοχής στις διαβρωτικές διεργασίες. Η εκτίµηση του δείκτη είναι κατά ένα βαθµό υποκειµενική, αν και έχουν αναπτυχθεί πρότυπα για την εκτίµηση των επιµέρους παραµέτρων. Ένα από αυτά τα πρότυπα που υιοθετείται και στην παρούσα διπλωµατική εργασία παρουσιάζεται στους πίνακες που ακολουθούν. 28

40 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης Πίνακας 2.5: Φυσικές παράµετροι Παράµετρος Τιµή Γεωµορφολογία ακτής Απότοµες βραχώδεις Ήπιες βραχώδεις Ακτές µε πέτρες, κροκάλες Χαλικώδεις Αµµώδεις άβρωση/πρόσχωση (m/έτος) > < Κλίση ακτής (%) > < 0.03 Μεταβολή ΜΣΘ (mm/έτος) Σηµαντικό Ύψος κύµατος (m) Μέσο εύρος παλίρροιας < >3.15 < > 1.3 > < 1.0 Κίνδυνος πληµµύρας Πολύ χαµηλός Χαµηλός Μέτριος Υψηλός Πολύ υψηλός Πηγή: Καραµπάς, 2011 Πίνακας 2.6: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι Παράµετρος Τιµή Πυκνότητα πληθυσµού Ακατοίκητη περιοχή Χωριό Κωµόπολη Μικρή πόλη Μεσαίου µεγέθους πόλη Μεγάλη πόλη Χρήση γης (καλλιέργειες - βιοµηχανία - οικισµοί) Έλη, βάλτοι, βραχώδης εκτάσεις Χορτολιβαδικές εκτάσεις άσος αµµώδης ακτές Καλλιέργειες Βιοµηχανία - οικισµοί Υποδοµές (δρόµοι, δίκτυα, κ.α.) Απουσία Παρουσία Προστατευόµενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura, κ.α.) Απουσία Παρουσία Πολιτιστική κληρονοµιά Απουσία Παρουσία Πηγή: Καραµπάς,

41 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης Πίνακας 2.7: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης Παράµετρος Τιµή Τεχνικά έργα µετώπου ακτής Έργα προστασίας ακτής Παρουσία Παρουσία Απουσία Απουσία Ανεφοδιασµός ακτής Παρουσία Απουσία Πηγή: Καραµπάς, 2011 Ο υπολογισµός του δείκτη γίνεται µέσω του απλού γεωµετρικού µέσου ο οποίος υπολογίζεται αρχικά για την κάθε οµάδα µεταβλητών και στη συνέχεια εξάγεται ένα τελικό αποτέλεσµα. CVI = (CVI1+CVI2+CVI3)/3 όπου CVI1 = (a+b+c+d+e+f+g)/7, CVI2 = (a+b+c+d+e)/5, CVI3 = (a+b+c)/3 Τα αποτελέσµατα του δείκτη γίνονται καλύτερα αντιληπτά µέσω της εξαγωγής χαρτών οι οποίοι αναπαριστούν µε κατάλληλα χρώµατα το βαθµό διάβρωσης των τµηµάτων της εξεταζόµενης ακτής και αποτελούν σηµαντικό εργαλείο για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων µέτρων αντιµετώπισης Ακτότητα Ο δείκτης της «Ακτότητας» (Coastality) αποτελεί έναν περισσότερο χωρικό δείκτη για την εξέταση και έλεγχο της παράκτιας περιοχής επιχειρώντας τη µέτρηση της έντασης της αλληλεπίδρασης ξηράς και θάλασσας στην ακτή (Κιουσόπουλος και Σταθάκης, 2009). Πρόκειται για έναν δείκτη έµµεσης σχέσης µε τη διάβρωση, σε αντίθεση µε εκείνο της παράκτιας τρωτότητας που εξετάστηκε παραπάνω, αλλά οι µετρήσεις του και τα εξαγόµενα συµπεράσµατα µπορούν να συµβάλλουν κατά έναν τρόπο στο βαθµό αντιµετώπισης του φαινοµένου. Πηγή έµπνευσης του συγκεκριµένου δείκτη αποτελεί το κείµενο της Ατζέντα 21 σε παράγραφο της οποίας προωθείται η ανάπτυξη δεικτών για τη βελτίωση της ικανότητας συλλογής, ανάλυσης, αξιολόγησης και χρήσης πληροφοριών για την αειφόρο χρήση των πόρων, συµπεριλαµβανοµένων των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δραστηριοτήτων που επηρεάζουν τις παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές (Kiousopoulos, 2009). Ουσιαστικά, ο συγκεκριµένος δείκτης εξετάζει το πόσο «παράκτια» είναι µια παράκτια περιοχή, καθώς οι παράκτιες περιοχές διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ τους. Βασική πρόκληση του δείκτη είναι να συµβάλλει στην εκτίµηση των ραγδαίων αλλαγών του παράκτιου χώρου. Στόχος του δείκτη είναι η εξέταση του βαθµού επιρροής της ακτής από την εγγύτητα µε τη θάλασσα και για αυτό το λόγο διακρίνεται σε φυσική και τεχνητή (Kiousopoulos, 2008). Η «φυσική ακτότητα» έχει ως στόχο τη µέτρηση αντιπροσωπευτικών φυσικών, τοπογραφικών και γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών της υπό εξέταση παράκτιας περιοχής καθώς και της 30

42 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης γενικότερης έλξης που µπορούν να προκαλέσουν τα φαινόµενα αλληλεπίδρασης ξηράς και θάλασσας. Για τον προσδιορισµό της «φυσικής ακτότητας» εξετάζονται επιµέρους δύο άλλες παράµετροι, αυτή του παράκτιου συναισθήµατος και εκείνη της παράκτιας ορατότητας. Η «τεχνητή ή ανθρωπογενής ακτότητα» έχει ως στόχο τη µέτρηση της δυναµικής της υπό εξέτασης περιοχής η οποία προκύπτει από την ύπαρξη τεχνητών χαρακτηριστικών. Όµοια, µε τη «φυσική ακτότητα» ορίζονται επιµέρους παράµετροι µε σκοπό τον προσδιορισµό της «τεχνητής ακτότητας», οι οποίες αφορούν στο βαθµό δόµησης της υπό εξέτασης περιοχής και τη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτή (Κιουσόπουλος και Σταθάκης, 2009). Για την τελική εκτίµηση του δείκτη, λαµβάνουν διάφορες τιµές οι επιµέρους παράµετροι που προαναφέρθηκαν και από αυτές προκύπτει το τελικό αποτέλεσµα. Όσο µεγαλύτερος είναι ο δείκτης, τόσο πιο «παράκτια» είναι η υπό εξέταση περιοχή. ιάγραµµα 2.1: Μεταβλητές δείκτη ακτότητας Ακτότητα (Coastality) Φυσική Τεχνητή Παράκτιο συναίσθηµα Παράκτια ορατότητα Βαθµός δόµησης υνατότητα πρόσβασης Ο δείκτης δίνεται από το γενικό τύπο (Kiousopoulos, 2010): C = C1 + C2 = (αcf + βv) + (γsα + δbα) όπου, C : ακτότητα (C1: φυσική ακτότητα, C2: τεχνητή ακτότητα) cf : παράκτιο συναίσθηµα V: παράκτια ορατότητα sα: δυνατότητα πρόσβασης bα: βαθµός δόµησης α,β,γ,δ: συντελεστές µεταβλητών. Ο παραπάνω τύπος εξάγει µία διαφορετική τιµή για κάθε κατηγορία ακτότητας, φυσική και τεχνητή. Η κάθε κατηγορία ακτότητας λαµβάνει τιµές από 0 έως 1 ή εκφράζεται ως ποσοστό, µε αποτέλεσµα η τελική τιµή του δείκτη να κυµαίνεται µεταξύ 0 και 2 ή διαφορετικά να εκφράζεται αναλυτικά ανά κατηγορία (Kiousopoulos, 2010). Παρά το γεγονός, ότι ο δείκτης της ακτότητας είναι ένας νέος χωρικός δείκτης των παράκτιων διεργασιών και χαρακτηριστικών, µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την εξαγωγή σηµαντικών συµπερασµάτων σχετικά µε την παράκτια ζώνη και τη δυναµική της εκάστοτε περιοχής. Στη συνέχεια αναλύονται περεταίρω οι παράµετροι του δείκτη και ο τρόπος υπολογισµού τους από τους οποίους προκύπτει η τελική τιµή και τα αντίστοιχα συµπεράσµατα. Η παράµετρος του παράκτιου συναισθήµατος εξαρτάται από την απόσταση από την ακτή, το υψόµετρο, τη γεωµορφολογία και το τοπίο. Ωστόσο, διάφοροι περιορισµοί αλλά και η ψυχολογία µπορούν να µεταβάλλουν το παράκτιο συναίσθηµα τόσο χωρικά όσο και τοπικά. Πρόκειται για µία υποκειµενική παράµετρο µε δυσκολία αντικειµενοποίησης. Για τις ανάγκες 31

43 Κεφάλαιο 2.Ορισµός φαινοµένου διάβρωσης της παρούσας διπλωµατικής εργασίας θα χρησιµοποιηθεί ο παρακάτω πίνακας τιµών, ώστε να προκύψει η επιθυµητή τιµή της παραµέτρου. Πίνακας 2.8: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος Παράµετρος Τιµή 0 0,2 0,6 0,8 1 Απόσταση από ακτή µακριά επί της παραλίας Υψόµετρο υψηλό χαµηλό Γεωµορφολογία βραχώδης ακτή αµµώδης ακτή Τοπίο αδιάφορο φυσικού κάλλους Πηγή: Kiousopoulos, 2009, ιδία επεξεργασία Η παράµετρος της παράκτιας ορατότητας ή ορατότητας της θάλασσας ορίζεται από δύο χαρακτηριστικά, την ορατότητα της ακτογραµµής και την ορατότητα της ανοικτής θάλασσας. Ο υπολογισµός της συγκεκριµένης παραµέτρου είναι ιδιαίτερα πολύπλοκος καθώς η ορατότητα επηρεάζεται από την απόσταση από την ακτή και την κλίση του εδάφους. Είναι αντιληπτό ότι για µικρές αποστάσεις από την ακτή, η ορατότητα είναι υψηλή ενώ σε µια µέγιστη απόσταση, η οποία ισούται µε το διπλάσιο της απόστασης βάθους του χερσαίου τµήµατος, η ορατότητα µηδενίζεται. Αναφορικά, όµως, µε την κλίση του εδάφους, θεωρείται ότι ιδανική είναι η περίπτωση µιας κλίσης 10%, καθώς σε κάθε άλλη περίπτωση η ορατότητα µειώνεται (Κιουσόπουλος και Σταθάκης, 2009). Η παράµετρος της προσβασιµότητας στην ακτογραµµή ασχολείται µε τη δυνατότητα της ακτής να δέχεται µαζική εισροή πληθυσµού τόσο από τη ξηρά όσο και από τη θάλασσα. Κατά τον υπολογισµό της παραµέτρου λαµβάνονται υπόψη οι δυνατότητες πρόσβασης, όπως δρόµοι, µονοπάτια, φέρουσα ικανότητα µεταφορικού δικτύου, συχνότητα δροµολογίων µέσων µαζικής µεταφοράς. Σε περίπτωση απουσίας των παραπάνω, η παράµετρος λαµβάνει µηδενική τιµή και σε αντίθετη την τιµή 1 (Kiousopoulos, 2010). Η τελευταία παράµετρος που συνθέτει το δείκτης της ακτότητας εξετάζει το βαθµό στον οποίο είναι δοµηµένο το παράκτιο περιβάλλον. Η παράµετρος εξετάζει µόνο τη χωρική εξάπλωση των δοµηµένων εκτάσεων και όχι την καθ ύψος ανάπτυξη. Εκφράζεται ως ποσοστό της εξεταζόµενης περιοχής το οποίο καλύπτεται από κατασκευές όλων των ειδών (Kiousopoulos, 2010). 32

44 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή 3.1. Κλιµατική αλλαγή Η ένταση της εµφάνισης και αυξανόµενης δράσης του φαινοµένου της διάβρωσης αποδίδεται σύµφωνα µε πολλούς επιστήµονες κατά ένα βαθµό στην κλιµατική αλλαγή και την άνοδο της µέσης στάθµης της θάλασσας. Για το λόγο αυτό, στο συγκεκριµένο κεφάλαιο αναλύονται οι βασικές παράµετροι της κλιµατικής αλλαγής καθώς και οι εκτιµήσεις σχετικά µε την επίδραση της στη διαµόρφωση των ακτών. Σύµφωνα µε την έκθεση της διακυβερνητική επιτροπής για την κλιµατική αλλαγή που εκδόθηκε το 2007 (IPCC - Intergovernmental Panel for Climatic Change), ως κλιµατική αλλαγή ορίζεται µία κατάσταση του κλίµατος που µπορεί να προσδιοριστεί µε τη χρήση στατιστικών µεθόδων από τις αλλαγές στις µέσες τιµές ή/και την µεταβλητότητα των ιδιοτήτων του, οι οποίες υφίστανται και µπορούν να παρατηρηθούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα, συνήθως για δεκαετίες ή και περισσότερο. Αναφέρεται σε οποιαδήποτε αλλαγή του κλίµατος κατά την πάροδο του χρόνου, ανεξάρτητα εάν οφείλεται σε φυσικές αλλαγές ή σε τα αποτελέσµατα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (IPCC, 2007). Αντίθετα, ο αντίστοιχος οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών (UNFCCC - United Nations Framework Convention on Climate Change), σε συνθήκη που υπογράφει το 1992 ορίζει ως κλιµατική αλλαγή οποιαδήποτε αλλαγή στο κλίµα η οποία αποδίδεται άµεσα ή έµµεσα σε ανθρώπινη δραστηριότητα και η οποία µεταβάλλει τη σύνθεση της ατµόσφαιρας του πλανήτη (UNFCCC, 1992). Ωστόσο, η κλιµατική αλλαγή είναι άµεσα συνδεδεµένη µε το φαινόµενο του θερµοκηπίου το οποίο παγκοσµίως είναι γνωστό ως «global warming». Συγκεκριµένα, η έκφραση «global warming» αναφέρεται στην αύξηση της µέσης ετήσιας θερµοκρασίας της επιφάνειας της γης, εξαιτίας της αύξησης της συγκέντρωσης αερίων (CO2, CFCs, CH4, N2O) στην ατµόσφαιρα που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Σύµφωνα µε τη IPCC, η συγκέντρωση των παραπάνω αερίων έχει αυξηθεί δραµατικά από το 1750, εξαιτίας κυρίως των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως η καύση των ορυκτών καυσίµων. Τα παραπάνω αέρια απορροφούν τη θερµική ακτινοβολία και διαταράσσουν την ενεργειακή ισορροπία της γης, η οποία µε την σειρά της επηρεάζει το κλίµα (Bulkeley and Betsill, 2005). Σε εκθέσεις της IPCC αναφέρεται ότι η άνοδος της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας αρχίζει από το τέλος του 19ου αιώνα, η οποία µε διακυµάνσεις συνεχίζεται µέχρι τις ηµέρες µας. Παράλληλα διαπιστώνεται ότι ο µέσος ρυθµός θέρµανσης της ατµόσφαιρας του πλανήτη κατά τον 20ο αιώνα ήταν 0,7 o C ανά 100 χρόνια (IPCC, 2007). Οι προβλέψεις της ίδιας επιτροπής εκτιµούν ότι η θερµοκρασία της ατµόσφαιρας θα έχει ανοδική τάση και κατά τον 21ο αιώνα σε αρκετές περιοχές του πλανήτη. Η άνοδος αυτή της θερµοκρασίας εκτιµάται ότι θα είναι σηµαντικότερη στα µεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και εντονότερη στις ηπειρωτικές περιοχές σε σύγκριση µε τους ωκεανούς (IPCC, 2007). Άµεση συνέπεια της αλλαγής αυτής στη θέρµανση του πλανήτη αποτελεί η µείωση των θαλάσσιων και των χερσαίων εκτάσεων που καλύπτονται από πάγο, καθώς και η άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας, η οποία συνδέεται µε τη µεταβολή του µήκους και πλάτους της ακτογραµµής του πλανήτη. 33

45 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Σε αυτό το σηµείο, µε σκοπό να γίνει περισσότερο κατανοητή η άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας και οι επιπτώσεις της, κρίνεται απαραίτητη η παρουσίαση των βασικών σεναρίων της IPCC για την αύξηση της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας. Σενάρια για το ίδιο αυτό ζήτηµα έχουν διατυπωθεί και από διάφορους επιστηµονικούς και ερευνητικούς φορείς ή µεµονωµένους επιστήµονες, τα οποία δεν θα παρουσιαστούν στη συγκεκριµένη εργασία, θεωρώντας εκείνα της IPCC ως αντιπροσωπευτικά και παγκοσµίως αποδεκτά. Στα σενάρια αυτά παρουσιάζονται οι πιθανές µεταβολές στο κλίµα σε συνάρτηση µε τις εκποµπές διαφόρων αερίων και στηρίζονται στην παρατήρηση και εξέλιξη ορισµένων βασικών παραµέτρων της καθηµερινής ζωής του ανθρώπου. Συνολικά έχουν διατυπωθεί 4 σενάρια (Α1,Α2,Β1,Β2) και οι παράγοντες που λαµβάνουν υπόψη είναι οι πιθανοί τρόποι ανάπτυξης στους τοµείς των δηµογραφικών χαρακτηριστικών, της οικονοµικής και τεχνολογικής εξέλιξη, της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης και ευηµερίας, και της κατανάλωσης πρώτων υλών (Τριπιτσίδης, 2010). Αναλυτικότερα, το σενάριο Α1 υποστηρίζει ότι παγκοσµίως θα υπάρξει µια ραγδαία οικονοµική ανάπτυξη, έντονη κατανάλωση ενέργειας και εισαγωγή νέων και αποδοτικών τεχνολογιών. Παράλληλα αναµένεται ραγδαία αύξηση του πληθυσµού, ο οποίος θα φτάσει σε µια ανώτατη τιµή από όπου θα αρχίσει και πάλι η µείωση. Το συγκεκριµένο σενάριο είναι διαιρεµένο σε τρία γκρουπ καθένα από τα οποία περιγράφει διαφορετικές εκδοχές της τεχνολογικής αλλαγής: A1F1 µε εντατική εξόρυξη, Α1Τ µε πηγές ενέργειας που δεν είναι ορυκτές και Α1Β µε µία ισορροπία στις πηγές ενέργειας, χρήση τόσο ορυκτών όσο και εναλλακτικών. Στο σενάριο Α2 εκτιµάται πως η αύξηση του παγκόσµιου κατά κεφαλήν εισοδήµατος θα είναι µέτρια, ενώ ο πληθυσµός θα ακολουθεί ραγδαίους ρυθµούς αύξησης. Επιπλέον, έντονη θα είναι η κατανάλωση ενέργειας, ενώ χαρακτηριστική είναι η εκτίµηση ότι η τεχνολογική ανάπτυξη θα είναι περιορισµένη µε αργούς ρυθµούς εξέλιξης. Το Β1 σενάριο στις πληθυσµιακές εκτιµήσεις συγκλίνει µε το Α1, αλλά αναφέρεται σε µεγάλη αύξηση του παγκόσµιου κατά κεφαλήν εισοδήµατος, χαµηλή κατανάλωση ενέργειας, µείωση της χρήσης των συµβατικών πηγών ενέργειας και στροφή στη χρήση τεχνολογιών ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Το τελευταίο σενάριο, το Β2 έχει ως βασικά χαρακτηριστικά µια πιο ήπια πληθυσµιακή και οικονοµική ανάπτυξη παγκοσµίως και ταυτόχρονα υποστηρίζει ότι οι τεχνολογικές αλλαγές θα είναι πιο βραδείς βασιζόµενες σε τοπικές λύσεις (IPCC, 2001). Αξίζει βέβαια να αναφερθεί ότι οι παραπάνω θεωρίες των σεναρίων καταλήγουν σε εκτιµήσεις για τις τελικές εκπεµπόµενες ποσότητες αερίων του θερµοκηπίου, οι οποίες φαίνεται να είναι µεγαλύτερες στο σενάριο Α2 και µικρότερες στο Β1 (Τράπεζα της Ελλάδος, 2011). Από τις περιοχές µε αυξηµένη τρωτότητα στην κλιµατική αλλαγή φαίνεται να είναι, σύµφωνα µε στατιστικά µοντέλα και προσοµοιώσεις, η Νότια Ευρώπη, καθώς και η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου (Hulme et al., 1999, ΙPCC, 2007). 34

46 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή 3.2. Άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας Μια από τις σηµαντικότερες επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής είναι η άνοδος της µέσης στάθµης της θάλασσας και αυτό γιατί στις παράκτιες περιοχές ζει πάνω από το 60% του παγκόσµιου πληθυσµού. Μάλιστα εκτιµάται ότι πάνω από 100 εκατοµµύρια άνθρωποι θα κινδυνεύουν ετησίως από πληµµύρες (Τριπιτσίδης, 2010). Η µεταβολή της στάθµης της θάλασσας εξαρτάται και από τις κλιµατικές αλλαγές. Οι ψυχρές περίοδοι της ιστορίας της γης συνδυάζονται µε χαµηλές στάθµες της θάλασσας, ενώ οι θερµές περίοδοι µε τις υψηλές. Η µεταβολή, όµως, του όγκου του νερού οφείλεται, στη θερµική διαστολή ή συστολή του, λόγω της θέρµανσης ή ψύξης του αντίστοιχα. Επιπλέον, η τήξη των πάγων, το οποίο προέρχεται από την υπερθέρµανση του πλανήτη, προσθέτει όγκο νερού στον ήδη υπάρχοντα. Εκτός από τους προαναφερθέντες παράγοντες που προκαλούν την άνοδο της µέσης στάθµης της θάλασσας, πρέπει να αναφερθεί και η δράση της παλίρροιας ως αιτία καθώς περιοδικά υφίσταται αύξηση του επιπέδου του νερού. Στη συνέχεια αναλύονται εν συντοµία οι βασικές αιτίες µεταβολής της στάθµης της θάλασσας, τόσο αυτές που αφορούν στη δράση της κλιµατικής αλλαγής όσο και τους λοιπούς παράγοντες Παλίρροια Η παλίρροια διακρίνεται στην αστρονοµική και την µετεωρολογική. Το φαινόµενο της αστρονοµικής παλίρροιας σχετίζεται άµεσα µε τις θέσεις του Ήλιου-Γης και κυρίως µε τη θέση Σελήνης-Γης. Αντίθετα, Ως µετεωρολογική παλίρροια δηλώνεται, η άνοδος της στάθµης του νερού κατά µήκος της ακτογραµµής, που προκαλείται από τις δυνάµεις ανέµου και πίεσης ενός τυφώνα ή µιας έντονης καταιγίδας (Κρεστενίτης, 2010). Ειδικότερα, η αστρονοµική παλίρροια είναι αποτέλεσµα των δυνάµεων που ασκούνται µεταξύ του συστήµατος Σελήνης Γης και της βυθοµετρίας της εκάστοτε περιοχής. Έτσι, η παλιρροιακή δύναµη είναι η συνισταµένη της βαρυτικής ελκτικής δύναµης µεταξύ της Σελήνης και της Γης και της φυγόκεντρου δύναµης που ασκείται κατά την έκκεντρη κίνηση του συστήµατος Σελήνης Γης (Αλµπανάκης, 2007). Το σύστηµα των παραπάνω δυνάµεων αποτυπώνεται στο παρακάτω σχήµα. Εικόνα 3.1: Παλιρροιακές δυνάµεις Πηγή: Αλµπανάκης,

47 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Η αστρονοµική παλίρροια αντιπροσωπεύει µια χρονο-προβλέψιµη επίδραση (Λυκουργιώτης και Στείρος, 2008) καθώς έχει συγκεκριµένη περίοδο επανάληψης. Ανάλογα µε την περίοδο επαναληψιµότητας οι παλίρροιες διακρίνονται στις µακράς περιόδου, τις ηµερήσιες και τις ηµιηµερίσιες. Οι µακράς περιόδου παλίρροιες έχουν εύρος 29,5 ηµέρες, οι ηµερήσιες έχουν εύρος 24,8 ώρες και οι ηµιηµερήσιες 12,4 ώρες (Αλµπανάκης, 2007). Η περιοδική άνοδος της στάθµης του νερού ονοµάζεται πληµµυρίδα, ενώ η κάθοδος άµπωτη. Η µετεωρολογική παλίρροια είναι φαινόµενο µεταβολής του επιπέδου της επιφάνειας της θάλασσας που προκαλείται από µετεωρολογικά φαινόµενα τα οποία συνδέονται µε την επίδραση του ανέµου και του βαροµετρικού επιπέδου των θαλάσσιων µαζών. Το µέγεθος της ανύψωσης της θάλασσας εξαρτάται από συγκεκριµένους παράγοντες όπως το µέγεθος του βαροµετρικού χαµηλού, την ένταση του ανέµου και την ταχύτητα προώθησης των κυµατισµών, τη διεύθυνση των ανέµων σε σχέση µε την ακτή, τη µορφολογία και τη βυθοµετρία της ακτής και το γεγονός αν η χρονική στιγµή εκδήλωσης της µετεωρολογικής παλίρροιας συµπίπτει µε την πληµµυρίδα της αστρονοµικής παλίρροιας (Κρεστενίτης, 2010) Θερµική διαστολή Η θερµική διαστολή των θαλάσσιων µαζών οφείλεται στην αύξηση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη. Σύµφωνα µε τη συµπεριφορά των υγρών, αύξηση της θερµοκρασίας τους οδηγεί σε µείωση της πυκνότητας και κατ επέκταση στη διαδικασία να διατηρηθεί η µάζα σταθερή αυξάνεται ο όγκος τους. Ωστόσο, λόγω της µεγάλης θερµοχωρητικότητας των ωκεανών και των θαλασσών η θερµοκρασία µεταβάλλεται µε πολύ αργούς ρυθµούς µε αποτέλεσµα το φαινόµενο της θερµικής διαστολής να διαρκεί επί πολλά έτη. Η άνοδος της στάθµης της θάλασσας που οφείλεται στη θερµική διαστολή, στον 20ο αιώνα ανέρχεται περίπου στα 10 εκατοστά (Church and Gregory, 2001). Ειδικότερα, από τη χρήση µαθηµατικών µοντέλων προκύπτει ότι η συµβολή της θερµικής διαστολής στη στάθµη της θάλασσας τον 20ο αιώνα ήταν χιλιοστά το χρόνο µε την τελευταία δεκαετία να εµφανίζει αυξητικές τάσεις στο επίπεδο ανόδου (Church and Gregory, 2001) Τήξη παγετώνων Η τήξη των παγετώνων είναι άλλο ένα φαινόµενο που οφείλεται στην αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη και στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η ποσότητα του πάγου των πόλων του πλανήτη που λιώνει επιβαρύνει τη συνολική µάζα των θαλάσσιων υδάτων µε αποτέλεσµα την άνοδο της στάθµης της θάλασσας. Ωστόσο, αξίζει να σηµειωθεί ότι η άνοδος που οφείλεται στην τήξη των παγετώνων είναι περίπου η µισή από εκείνη που οφείλεται στη θερµική διαστολή ( Το πρόβληµα της τήξης είναι εµφανέστερο στον παγετώνα του Βορείου Ωκεανού και της Γροιλανδίας γιατί το σύστηµα του Βορείου Ατλαντικού είναι πιο ευαίσθητο στις αλλαγές της θερµοκρασίας. Η τήξη στον παγετώνα της Γροιλανδίας έχει ήδη γίνει αισθητή, ενώ τα τελευταία έτη οι ρυθµοί µείωσης του είναι αυξηµένοι. 36

48 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Εικόνα 3.2: Τήξη παγετώνων Γροιλανδίας Πηγή: Αντίθετα µε την Γροιλανδία, η Ανταρκτική δεν παρουσιάζει µεγάλο κίνδυνο, τουλάχιστον µέχρι τώρα. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι πάγοι της Ανταρκτικής, που είναι στην πλειοψηφία τους χερσαίοι, παρουσιάζουν µεγαλύτερη σταθερότητα (Βουδρισλής, 2007). Ο συνολικός θαλάσσιος πάγος υπολογίζεται ότι καλύπτει κατά µέσο όρο περίπου 25 εκατοµµύρια τ.χλµ., έκταση περίπου ίση µε εκείνη της βορειοαµερικανικής ηπείρου, ενώ οι παγετώνες καλύπτουν περίπου 15 εκατοµµύρια τ.χλµ., περίπου το 10% της χερσαίας επιφάνειας της Γης και εντοπίζονται σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Αυστραλία (katsba.ueuo.com). Σύµφωνα µε επιστηµονικές έρευνες στο διάστηµα η τήξη των παγετώνων συνέβαλε στην άνοδο της στάθµης της θάλασσας κατά 0,25 χιλιοστά το χρόνο. Ωστόσο, έχουν σηµειωθεί και φαινόµενα αύξησης των παγετώνων εξαιτίας και πάλι της κλιµατικής αλλαγής και των αυξηµένων κατακρηµνίσεων και χιονοπτώσεων όπως στην περίπτωση του παγετώνα της Νέας Ζηλανδίας (Church and Gregory, 2001) Λιθοποίηση παραλιακών ιζηµάτων Η λιθοποίηση των παράκτιων ιζηµάτων θεωρείται µία από τις αιτίες της ανόδου της στάθµης της θάλασσας η οποία δε σχετίζεται µε την κλιµατική αλλαγή αλλά µε τον κύκλο ζωής των φυσικών διεργασιών. Η ιζηµατογένεση, η απόθεση, δηλαδή, στο βυθό της θάλασσας οδηγεί σε ανύψωση του θαλάσσιου πυθµένα µε αποτέλεσµα την ανοδική πίεση των θαλάσσιων υδάτων και την τελική άνοδο της µέσης στάθµης της θάλασσας (Καρύµπαλης, 2010). Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι η ιζηµατογένεση εκτελείται µε βραδείς ρυθµούς µε αποτέλεσµα η αναµενόµενη άνοδος της στάθµης της θάλασσας να είναι εµφανείς µετά από δεκάδες χρόνια Αλλαγή στη συχνότητα και το µέγεθος των µεγάλου ύψους κυµατισµών Οι κυµατισµοί αποτελούν την πηγή κίνησης των θαλάσσιων µαζών και ορίζονται ως η κάθε περιοδική ή µη περιοδική, διαταραχή της επιφάνειας της θάλασσας. Η χρονική κλίµακα αυτής της διαταραχής της επιφανειακής στάθµης της θάλασσας ποικίλει ανάλογα µε την προέλευση γένεσης του κυµατισµού, από µερικά δευτερόλεπτα σε µερικές ώρες. Αλλαγή στη συχνότητα και το µέγεθος των κυµατισµών µπορεί να προέλθει είτε από την εµφάνιση ακραίων καιρικών φαινοµένων είτε από σεισµικές δονήσεις οι οποίες δηµιουργούν 37

49 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή µετακίνηση των τεκτονικών πλακών. Η µεταβολή της στάθµης της θάλασσας, στην περίπτωση αυτή, είναι παροδική µε διάρκεια όσο και εκείνη της ολοκλήρωσης του κάθε φαινοµένου που εκδηλώνεται. Ωστόσο, η διάρκεια αυτή, και αναλόγως της έντασης του φαινοµένου, είναι δυνατόν να προκαλέσει σηµαντικές ζηµιές στον παράκτιο χώρο εξαιτίας των πληµµυρικών φαινοµένων που εµφανίζονται Εκτιµήσεις ανόδου της στάθµης της θάλασσας Από το τέλος του 19ου αιώνα µέχρι σήµερα, ενόργανες µετρήσεις αποδεικνύουν ότι η µέση στάθµη της θάλασσας αυξάνεται µε ρυθµό της τάξεως των 1,8 χλστ./έτος, ενώ δορυφορικές µετρήσεις των τελευταίων 15 χρόνων δείχνουν επιτάχυνση αυτού του ρυθµού στα 3χλστ./έτος (Bindoff et al., 2007). Οι εκτιµήσεις της ανόδου της στάθµης της θάλασσας οδηγούν στο τελικό µήκος της διάβρωσης αλλά και πλάτος ακτογραµµής ή χερσαίας επιφάνειας που πλήττεται από τις παράκτιες διεργασίες. Έτσι, στους παρακάτω πίνακες διακρίνονται οι εκτιµήσεις της ανόδου της στάθµης της θάλασσας για κάθε σενάριο της IPCC, αρχικά όπως έχουν δοθεί στην έκθεση του 2001 και στη συνέχεια του 2007 όπως αυτές προκύπτουν σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις για την αύξηση της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι εκτιµήσεις της 3ης έκθεσης (2001) της Επιτροπής θεωρούνται περισσότερο πιθανές, καθώς οι αντίστοιχες της 4ης έκθεσης (2007) επαναπροσδιορίζουν το πρόβληµα µε πιο ήπιους ρυθµούς, όπως άλλωστε προκύπτει και από του πίνακες. Πίνακας 3.1: Εκτιµήσεις της 3 ης έκθεσης της IPCC Μέση εκτιµώµενη άνοδος της Σενάριο θερµοκρασίας ως το 2100 ( o C) Εύρος ΑΣΘ για το έτος 2100 (m) Μέση εκτιµώµενη τιµή (m) B1 2 0,09 0,55 0,31 A1T 2,5 0,11 0,67 0,37 B2 2,7 0,11 0,65 0,36 A1B 2,9 0,13 0,69 0,39 A2 3,8 0,15 0,75 0,42 A1FI 4,5 0,18 0,86 0,49 Πηγή: IPCC, 2001 Στο γράφηµα που ακολουθεί διακρίνονται µε τις έγχρωµες καµπύλες οι εκτιµήσεις των 6 σεναρίων της επιτροπής, ενώ δεξιά µπορεί να παρατηρήσει κανείς το εύρος απόκλισης που έχει οριστεί στην κάθε περίπτωση. Οι µαύρες συνεχείς καµπύλες ορίζουν τα ακραία των σεναρίων, το άνω όριο προκύπτει από την εκτίµηση του δυσµενέστερου σεναρίου και το κάτω από την αντίστοιχη του συντηρητικού. 38

50 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή ιάγραµµα 3.1: Εκτιµήσεις σεναρίων στην 3 η έκθεση IPCC Πηγή: Πίνακας 3.2: Εκτιµήσεις της 4 ης έκθεσης της IPCC Μέση εκτιµώµενη άνοδος της Σενάριο θερµοκρασίας ως το 2100 ( o C) Εύρος ΑΣΘ για το έτος 2100 (m) Μέση εκτιµώµενη τιµή (m) B1 1,8 0,18 0,38 0,28 A1T 2,4 0,20 0,45 0,33 B2 2,4 0,20 0,43 0,32 A1B 2,8 0,21 0,48 0,35 A2 3,4 0,23 0,51 0,37 A1FI 4 0,26 0,59 0,43 Πηγή: IPCC, 2007 Στο γράφηµα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι αλλαγές στη στάθµη της θάλασσας από το 1973 σε σύγκριση µε τις εκτιµήσεις των σεναρίων της 4ης έκθεσης της IPCC, τις µετρήσεις της παλίρροιας και τις εκτιµήσεις των δορυφόρων (Rahmstorf et al., 2007). Οι εκτιµήσεις της 4ης έκθεσης διακρίνονται στις έγχρωµες διακεκοµµένες καµπύλες, ενώ στην γκρι επιφάνεια ορίζονται τα όρια των ακραίων τιµών όλων των σεναρίων. Οι µετρήσεις της παλίρροιας διακρίνονται από την κόκκινη τεθλασµένη γραµµή, η οποία σταµατά στο έτος 2000, διάστηµα για το οποίο διατίθενται τα αντίστοιχα δεδοµένα, ενώ οι εκτιµήσεις από µετρήσεις των δορυφόρων ορίζονται από την µπλε καµπύλη. 39

51 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή ιάγραµµα 3.2: Εκτιµήσεις σεναρίων στην 4 η έκθεση IPCC Πηγή: Αν και όπως αναφέρθηκε παραπάνω δε γίνεται αναφορά στην παρούσα διπλωµατική εργασία σε εκτιµήσεις σεναρίων άλλων φορέων και επιστηµόνων εκτός από εκείνα της διακυβερνητικής επιτροπής για το περιβάλλον, αξίζει να παρατηρήσει κανείς το παρακάτω γράφηµα στο οποίο αναπαριστώνται σε σύγκριση µε τις εκτιµήσεις της IPCC άλλες δύο εκτιµήσεις επιστηµόνων. Τόσο οι εκτιµήσεις του Rahmstorf όσο και εκείνες του Pfeffer οδηγούν σε υψηλότερα επίπεδα σχετικά µε την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, µε χαρακτηριστική περίπτωση εκείνη του δυσµενέστερου σεναρίου κατά τον Pfeffer στο οποίο η άνοδος της στάθµης της θάλασσας εκτιµάται για το έτος 2100 µεταξύ των 0,8 και 2 µέτρων περίπου. ιάγραµµα 3.3: Εκτιµήσεις διαφόρων επιστηµόνων για την ΑΣΘ 2100 Πηγή: 40

52 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Αν αυτή η τάση αύξησης της θαλάσσιας στάθµης συνεχιστεί ή επιταχυνθεί, οι ακτογραµµές του πλανήτη θα βρεθούν αντιµέτωπες µε σοβαρά προβλήµατα και δραµατικές αλλαγές. Παράκτιες περιοχές όπως το Μπαγκλαντές, η Λουιζιάνα και η Ν.Φλόριντα των ΗΠΑ, η Βενετία, η Ολλανδία, η Σανγκάη και άλλες, θα πρέπει να αντιµετωπίσουν µεγάλες πληµµύρες και διαβρώσεις ( ότσας, 2011). Το τοπίο των παράκτιων ακτών θα αλλάξει ριζικά. Η άνοδος της θαλάσσιας στάθµης αναµένεται να πλήξει περισσότερο τις πιο ευάλωτες περιοχές, ενώ για τις αναπτυσσόµενες χώρες αποτελεί σηµαντική πρόκληση αφού είναι λιγότερο ικανές να αντιµετωπίσουν ή να προσαρµοστούν στο γεγονός αυτό. Συνοψίζοντας, όσον αφορά στις επιπτώσεις της ανόδου της στάθµης της θάλασσας στις παράκτιες περιοχές και τα παράκτια οικοσυστήµατα διαπιστώνεται ότι µπορούν να καταταχθούν και δύο µεγάλες κατηγορίες τις φυσικές και τις κοινωνικοοικονοµικές. Στις φυσικές επιπτώσεις ανήκουν η αύξηση της συχνότητας εµφάνισης ακραίων καιρικών φαινοµένων και πληµµυρών που προκαλούνται από ισχυρές καταιγίδες, η επιτάχυνση του ρυθµού διάβρωσης, η υφαλµύρωση του υπόγειων υδροφορέων και των ποτάµιων εκβολών και η υποβάθµιση ή και εξαφάνιση των παράκτιων οικοσυστηµάτων. Στις κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις ανήκουν ο αυξανόµενος κίνδυνος ανθρώπινων απωλειών κυρίως λόγω της αυξηµένης πιθανότητας εκδήλωσης πληµµύρας, οι απώλειες και ζηµιές σε τεχνικά έργα και οικισµούς, η υποβάθµιση των τουριστικών περιοχών και των συστηµάτων µεταφορών και η υποβάθµιση των αγροτικών δραστηριοτήτων λόγω της υποβάθµισης των εδαφών και των υπόγειων υδάτων ( Προβλέψεις για τη Μεσόγειο Σύµφωνα µε διάφορες προβλέψεις και εκτιµήσεις από επιστηµονικούς φορείς η Μεσόγειος φαίνεται να είναι µία από τις περιοχές µε τις σηµαντικότερες επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής. Προβλέψεις σχετικά µε την κλιµατική αλλαγή στη Μεσόγειο δείχνουν ότι θα υπάρξει σηµαντική άνοδος της θερµοκρασίας, ενώ οι κατακρηµνίσεις πρόκειται να ενταθούν κατά τη χειµερινή περίοδο και να µειωθούν αισθητά κατά το καλοκαίρι. Ωστόσο, περιοχές στις οποίες θα υπάρχει αύξηση των βροχοπτώσεων, αναµένεται ταυτόχρονη αύξηση της ξηρή περιόδου λόγω της αυξηµένης εξάτµισης αλλά και την άνιση κατανοµή των βροχοπτώσεων στο χρόνο (Σιάφακας, 2003). Πρόσφατες µετρήσεις για την άνοδο της στάθµης της θάλασσας στη Μεσόγειο, από σταθµό µετρήσεων στην Hatera του Ισραήλ, αποδεικνύουν ότι η Μεσόγειος θα έχει να αντιµετωπίσει σηµαντικές προκλήσεις στο ζήτηµα αυτό. Οι µετρήσεις, που άρχισαν το 1992, έχουν δείξει µέχρι σήµερα ότι από το 1992 µέχρι το 2001 παρατηρείται µια άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 13 χιλιοστά το χρόνο, ενώ για την περίοδο εντοπίζεται πτώση της στάθµης της θάλασσας κατά 1,4 χιλιοστά τον χρόνο. Συνολικά, όµως, από το 1992 µέχρι το 2008 στο συγκεκριµένο αυτό σταθµό της Ανατολικής Μεσογείου παρατηρείται µια άνοδος της στάθµης της θάλασσας κατά 8,5 εκατοστά η οποία αντιστοιχεί σε 5 χιλιοστά το χρόνο (Αναγνώστου και Καραγεωργής, 2009). 41

53 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Σύµφωνα µε διάφορες µελέτες για τη διάβρωση του µεσογειακού χώρου προκύπτει ότι ένα µεγάλο µέρος της ακτογραµµής της Μεσογείου είναι ευάλωτο στη διαδικασία της διάβρωσης, ενώ σηµαντικό τµήµα της έχει ήδη διαβρωθεί. Συγκεκριµένα, εκτιµάται ότι το 1/5 της µεσογειακής παράκτιας ζώνης βρίσκεται υπό την επίδραση της διάβρωσης, ενώ το 1/4 των ιταλικών ακτών εµφανίζουν αυξηµένο βαθµό τρωτότητας (Brochier and Ramieri, 2001) Κανόνας Brunn Ένα κοινώς αποδεκτό µοντέλο ερµηνείας της διαµόρφωσης της ακτής σε σχέση µε την άνοδο της στάθµης της θάλασσας είναι εκείνο που έχει διατυπωθεί από τον επιστήµονα Brunn. Ωστόσο, διάφορα µοντέλα έχουν αναπτυχθεί από πολλούς άλλους επιστήµονες όπως εκείνο των Cowell & Thom και του Hands (Καρύµπαλης, 2011). Ο Brunn προτείνει για τη µελέτη της συµπεριφοράς της ακτής στην άνοδο της στάθµης της θάλασσας ένα δισδιάστατο µοντέλο το οποίο εφαρµόζεται σε επιµήκεις ευθείες αµµώδεις ακτογραµµές. Βασική υπόθεση του µοντέλου είναι η πίεση που ασκείται στον αιγιαλό από την άνοδο της στάθµης της θάλασσας ώστε να υποχωρήσει προς την πλευρά της ξηράς λόγω της διάβρωσης του πάνω τµήµατος του µετώπου του. Από τη διάβρωση, προκύπτουν ορισµένα νέα υλικά τα οποία στη συνέχεια εναποτίθενται στη βάση του µετώπου σε µια διαδικασία διατήρησης του προφίλ ισορροπίας του αιγιαλού (Καρύµπαλης, 2011). Σύµφωνα µε τη θεωρία διατήρησης της ισορροπίας του προφίλ του αιγιαλού µπορεί να υπολογιστεί το µέγεθος της υποχώρησης της ακτογραµµής εξισώνοντας τον όγκο της άµµου που διαβρώνεται από την περιοχή κοντά στη ζώνη αναρρίχησης µε εκείνον που µεταφέρεται και εναποτίθεται στα ανοιχτά (Καραγιάννης, 2002). Η παραπάνω διατύπωση δίνεται µαθηµατικά από τον τύπο που ακολουθεί: R = [L * SLR] / H όπου SLR είναι η άνοδος της στάθµης της θάλασσας, L η απόσταση της ακτογραµµής από το βάθος εναπόθεσης και H το βάθος εναπόθεσης ( ουκάκης, 2007). Οι βασικές υποθέσεις του µοντέλου του Brunn είναι ότι η διάβρωση στο επάνω µέτωπο της ακτής υφίσταται λόγω της µετατόπισης της διατοµής της προς την ξηρά και ότι τα ιζήµατα που διαβρώνονται ισούται µε εκείνα που αποτίθενται στα εγγύς αβαθή ( ουκάκης, 2005). Στο παρακάτω γράφηµα αναπαριστάται το δισδιάστατο αυτό µοντέλο µε τα βέλη να αποδίδουν τις δυνητικές διευθύνσεις απόθεσης των ιζηµάτων. 42

54 Κεφάλαιο 3. ιάβρωση και κλιµατική αλλαγή Εικόνα 3.3: ιεργασίες ιζηµάτων Πηγή: Καρύµπαλης, 2011 Εικόνα 3.4: Συνθήκες θαλάσσιων διεργασίων Πηγή: Καρύµπαλης, 2011 Ο κανόνας του Brunn είναι από τους ευρέως αποδεκτούς τύπους υπολογισµού της διάβρωσης σε σχέση µε την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, λόγω της απλοϊκότητας του, καθώς και της δυνατότητας πρόβλεψης της υποχώρησης από µια ενδεχόµενη άνοδο της στάθµης της θάλασσας που όπως αποδεικνύεται θα απασχολεί τους επιστήµονες για µεγάλο διάστηµα ακόµα. Επιπλέον, το µοντέλο δεν εξαρτάται από τη µορφή του προφίλ της ακτής µε αποτέλεσµα να µπορεί να εφαρµοστεί και σε ακτές µε περισσότερο πολύπλοκο προφίλ. 43

55 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις 4. Επιπτώσεις Κάθε φαινόµενο είτε προέρχεται από φυσικά είτε από ανθρωπογενή αίτια, όπως και κάθε έργο έχει ορισµένες επιδράσεις στο περιβάλλον οι οποίες είναι εµφανείς σε διάφορους τοµείς. Οι επιδράσεις αυτές µπορούν να είναι θετικές ή αρνητικές. Οι αρνητικές επιδράσεις ορίζονται ως επιπτώσεις, καθώς επιφέρουν πτώση ή µείωση της υφιστάµενης κατάστασης. Το φαινόµενο της παράκτιας διάβρωσης αποτελεί µια διεργασία µε αρνητικές επιπτώσεις αρχικά στο έδαφος και στη συνέχεια σε µια σειρά άλλων τοµέων οι οποίοι αλληλοσυνδέονται. Στην παρούσα ενότητα γίνεται µια προσπάθεια προσδιορισµού των επιπτώσεων ανά γενικές οµάδες και ειδικούς τοµείς ώστε να καταστεί σαφής η σπουδαιότητα του προβλήµατος. Οι επιπτώσεις εξετάζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες, τις χωρικές και τις περιβαλλοντικές. Οι χωρικές επιπτώσεις προκύπτουν ως έµµεσα αποτελέσµατα των περιβαλλοντικών, καθώς το φυσικό περιβάλλον είναι η πρώτη γραµµή άµυνας του φαινοµένου της διάβρωσης. Ωστόσο, λόγω της υψηλής βαρύτητας των χωρικών επιπτώσεων αλλά και του γεγονότος ότι είναι περισσότερο ορατές στο κοινωνικό σύνολο, εξετάζονται µε προτεραιότητα Χωρικές Ως χωρικές ορίζονται οι επιπτώσεις που εµφανίζονται στο χώρο, επιδρούν σε αυτόν και πολλές φορές τον αναδιαµορφώνουν. Οι εµφανέστερες επιπτώσεις συνδέονται µε τη διάρθρωση των χρήσεων γης καθώς µια επικείµενη µεταβολή τους γίνεται ευκολότερα αντιληπτή. Ωστόσο, στις χωρικές επιπτώσεις ανήκουν και αρνητικές επιδράσεις σε διάφορες δραστηριότητες και τοµείς µιας περιοχής, η µεταβολή των οποίων µπορεί να επηρεάσει την οργάνωση και λειτουργία του χώρου. Επιπλέον, σύµφωνα µε το Σ.Α.Κ.Χ. (Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου), που εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του 1999, στις χωρικές επιπτώσεις ανήκουν και εξετάζονται επιδράσεις στα παραγωγικά συστήµατα µιας περιοχής, στη γενικότερη χωροταξική οργάνωση, στο εισόδηµα και την παραγωγική δοµή και στην περιφερειακή ενίσχυση. Στη συνέχεια εξετάζονται οι επιπτώσεις της παράκτιας διάβρωσης στις χρήσεις γης, στις αξίες των ακινήτων, στην οικονοµία αλλά και τον τουρισµό ο οποίος αποτελεί την κύρια δραστηριότητα στις περισσότερες παράκτιες περιοχές του πλανήτη Χρήσεις γης Η χρήση του χώρου δηλώνει τη δραστηριότητα του έτσι ώστε να επιτευχθεί ο αναµενόµενος στόχος λειτουργία του. Η διαµόρφωση των χρήσεων γης εκφράζει τη δυναµική του χώρου και αντανακλά την κοινωνική, την οικονοµική και την οικιστική ανάπτυξή του (Μέλισσας, 2007). Οι χρήσεις γης καθορίζονται συνήθως µε τα αντίστοιχα σχέδια χωρικού σχεδιασµού, αν και σε αρκετές περιπτώσεις καθορίζονται αυθαίρετα από τις δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν στην ιστορία του τόπου και τελικά νοµιµοποιούνται µέσω των σχεδίων. Αξίζει, όµως, να αναφερθεί ότι ο όρος «χρήσεις γης» είναι διαφορετικός από εκείνο των «καλύψεων γης» καθώς στον πρώτο ενέχεται και η ανθρώπινη δραστηριότητα. Οι καλύψεις γης αφορούν σε ένα ευρύτερο σύνολο στο οποίο ανήκουν τα στρώµατα του φυσικού περιβάλλοντος όπως έχουν δηµιουργηθεί από τη φύση, ενώ οι χρήσεις γης αφορούν στις 44

56 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις ανθρώπινες δραστηριότητες και πως ο άνθρωπος διαµορφώνει το χώρο και µετατρέπει τις διάφορες καλύψεις γης σε λειτουργίες και δραστηριότητες. Οι διεργασίες της διάβρωσης των ακτών επιδρούν άµεσα στις χρήσεις γης υποχρεώνοντας σε αρκετές περιπτώσεις σε σηµαντική µεταβολή τους. Καθώς οι διάφοροι µηχανισµοί διάβρωσης µειώνουν την έκταση της ακτής και της παραλιακής ζώνης και ταυτόχρονα επιδρούν στη σύσταση των εδαφών, η δυναµική των χρήσεων γης µε άµεση γειτνίαση στην παράκτια ζώνη µειώνεται µε αποτέλεσµα την ολική µετατροπή του χαρακτήρα του χώρου. Σύµφωνα µε τους Tunstall και Tapsell (2007), η διάβρωση έχει ως βασικό αντίκτυπο την απώλεια τµηµάτων γης, γεγονός που οδηγεί σε απώλεια ενός σηµαντικού λειτουργικού ή εν δυνάµει δυναµικού τµήµατος του χώρου, το οποίο θα µπορούσε να αξιοποιηθεί από το σύστηµα των µεταφορών, των παραγωγικών τοµέων ή ακόµη και τη δόµηση. Επιπλέον, είναι δυνατόν να χάνεται σηµαντικό τµήµα της πολιτιστικής κληρονοµιάς µιας περιοχής, καθώς είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι οικισµοί και πολιτισµοί ήταν οργανωµένοι στην παράκτια ζώνη και πολλά ευρήµατα τους διασώζονται σήµερα σε αυτή. Αναλυτικότερα, η διάβρωση αποσπά σηµαντικό τµήµα της ξηράς και καταστρέφει µέρος των υποδοµών. Η καταστροφή των υποδοµών οδηγεί σε µείωση των µεταφορών ή της µεταφορικής ικανότητας ενός δικτύου µε αποτέλεσµα την αποδυνάµωση των δραστηριοτήτων που σχετίζονται και εξαρτώνται από αυτό. Η λειτουργία ενός λιµένα σε διαβρωµένη ακτή, για παράδειγµα, ακόµα και αν πρόκειται για αλιευτικό καταφύγιο µετατρέπεται σε προβληµατική καθώς έχει επηρεαστεί σε σηµαντικό βαθµό το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον. Έτσι, η δραστηριότητα αυτή φτάνει να υπολειτουργεί ή και να εγκαταλειφθεί µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση του παράκτιου χώρου και τη µετατροπή των γειτνιαζόντων χρήσεων γης οι οποίες αφορούσαν σε συµπληρωµατικές δραστηριότητες. Επιπρόσθετα, η υφαλµύρωση του υπόγειου υδροφορέα και των παράκτιων υδάτων που αποτελούν άµεσες επιπτώσεις της διάβρωσης (βλ. επόµενη ενότητα) µπορούν να οδηγήσουν σε υποβάθµιση των αγροτικών δραστηριοτήτων καθώς τα εδάφη χάνουν σηµαντικό ποσοστό της γονιµότητας τους ενώ ταυτόχρονα υποβαθµίζονται οι πηγές άρδευσης. Η υποβάθµιση του πρωτογενή τοµέα οδηγεί σε περαιτέρω οικονοµική κρίση την περιοχή, µε αποτελέσµατα την εγκατάλειψη και άλλων εξαρτώµενων και µη δραστηριοτήτων. Είναι αντιληπτό ότι οι χρήσεις γης και οι δραστηριότητες µιας περιοχής µπορούν να επηρεαστούν µε ποικίλους τρόπους διαµορφώνοντας κάθε φορά έναν νέο µοναδικό τρόπο ανάπτυξης της περιοχής. Τις περισσότερες φορές η περιοχή, χωρίς την υλοποίηση έργων αποκατάστασης, οδηγείται σε υποβάθµιση, καθώς οι ακτές αποτελούν βασική πηγή ανάπτυξης της παράκτιας ζώνης µε αποτέλεσµα οι διεργασίες της διάβρωσης να αποβαίνουν καταστροφικές Αξίες ακινήτων Η διαµόρφωση των χρήσεων γης αλλά και ο µετασχηµατισµός τους µετά από την εµφάνιση της διάβρωσης στην ακτή µιας παράκτιας ζώνης επηρεάζονται σηµαντικά από τις αξίες των ακινήτων της περιοχής. Οι αξίες των ακινήτων καθορίζουν σε σηµαντικό βαθµό τις θέσεις διαφόρων δραστηριοτήτων και υποδεικνύουν ένα συγκεκριµένο µοντέλο ανάπτυξης για κάθε περιοχή. Επιπλέον, οι διαδικασίες της αγοράς γης οδηγούν σε εκείνη την 45

57 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις οργάνωση χρήσεων γης στο χώρο κατά την οποία θα µεγιστοποιηθεί η αποδοτικότητα της κάθε µεµονωµένης χωροθετούµενης µονάδας (Οικονόµου, 2008). Ωστόσο, οι οικονοµίες κλίµακας που λειτουργούν στο χώρο επηρεάζουν σηµαντικά τη διαµόρφωση των δραστηριοτήτων παρακάµπτοντας σε αρκετές περιπτώσεις το κόστος και την απόδοση της αγοράς γης (McCann, 2002). Οι αξίες των ακινήτων στις παράκτιες περιοχές του πλανήτη διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ τους. Παρόλα αυτά, είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι παράκτιες ζώνες αποτελούν ακριβές περιοχές ανεξάρτητα της γεωγραφικής τους θέσης. Επιπρόσθετα, εντός της ίδιας ζώνης είναι δυνατόν να διαφοροποιούνται σηµαντικά οι αξίες ακινήτων ανάλογα του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, του τοπίου, των παρεχόµενων υποδοµών και του βαθµού ζήτησης. Η διάβρωση των ακτών επιδρά αρνητικά στους παράγοντες που επηρεάζουν τις αντικειµενικές αξίες µε αποτέλεσµα να υποβαθµίζονται αρχικά οι αξίες των ακινήτων και κατ επέκταση η παράκτια περιοχή. Η µείωση των αντικειµενικών αξιών, όµως, ενεργοποιεί τον κύκλο της γαιοπροσόδου κατά την οποία µια µείωση των αξιών γης επιφέρει αύξηση των επενδύσεων στον τοµέα. Ωστόσο, οι δυνητικές επενδύσεις διαφέρουν σηµαντικά από τις υφιστάµενες καθώς διαφοροποιείται η αγοραστική δύναµη των ενδιαφεροµένων. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε µια διττή κατάσταση, αφενός η µείωση των αξιών οδηγεί σε εγκατάσταση πληθυσµού και δραστηριοτήτων στην παράκτια ζώνη χαµηλότερης αγοραστικής ικανότητας και αφετέρου είναι δυνατόν να περιέλθει η περιοχή σε εγκατάλειψη λόγω αδυναµίας προσαρµογής και εµφάνισης συγκρούσεων χρήσεων γης. Τα φαινόµενα αυτά είναι περισσότερο εµφανή σε τουριστικές περιοχές, όπου παρά τη µείωση των αντικειµενικών αξιών αρκετές ιδιοκτησίες παραµένουν κενές ή αδόµητες λόγω αδυναµίας προσαρµογής των χρήσεων γης (Dunn et al, 2000). Αξίζει, επιπλέον, να αναφερθεί ότι από τη µείωση των αντικειµενικών αξιών πλήττονται σηµαντικά και οι ιδιοκτήτες µε αποτέλεσµα σηµαντικές επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονοµία της περιοχής Οικονοµία Οι επιπτώσεις µιας οποιασδήποτε φυσικής καταστροφής είναι άµεσα εµφανείς στην οικονοµία της πληγείσας περιοχής. Όµοια και στην περίπτωση της διάβρωσης των ακτών, η οικονοµία της παράκτιας ζώνης επηρεάζεται έντονα µε αποτέλεσµα την υποβάθµισή της. Ωστόσο, η διάβρωση δεν αποτελεί φυσική καταστροφή που πλήττει άµεσα το ανθρωπογενές περιβάλλον καθώς περιορίζεται στο χώρο της παραλίας. Οι οικονοµικές επιπτώσεις είναι περισσότερο συνδεδεµένες µε τις αξίες των ακινήτων που αναλύθηκαν παραπάνω, την αγοραστική δύναµη των κατοίκων η οποία πλήττεται από το µειωµένο βαθµό επισκεψιµότητας της περιοχής και τα αναγκαία έργα αποκατάστασης. Επιπρόσθετα, στο οικονοµικό κόστος της διάβρωσης µπορεί να προστεθεί αυτό της υποβάθµισης των παράκτιων δραστηριοτήτων και του µετασχηµατισµού των χρήσεων γης. Σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός από εκείνη που αφορά στα µέτρα προστασίας και αποκατάστασης, για την εύρεση του κόστους των επιπτώσεων της διάβρωσης πρέπει να γίνουν διάφορες παραδοχές και αναγωγές µέσω εξειδικευµένων µελετών. Η παρούσα 46

58 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις διπλωµατική εργασία δεν ασχολείται µε το ύψος του κόστους των επιπτώσεων αλλά µε τον εντοπισµό των τοµέων που πλήττονται περισσότερο. Στην περίπτωση των µέτρων αποκατάστασης η ανάγκη για εύρεση οικονοµικών πόρων για τη χρηµατοδότηση των έργων είναι ορατή και µετρήσιµη. Το κόστος των έργων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως την έκταση της διαβρωµένης ακτής, τον τύπο των εδαφών, την εφαρµοζόµενη λύση αλλά και το βαθµό αποδοχής. Η κοινωνία αναγκάζεται να καταβάλλει ένα σηµαντικό ποσό για την αποκατάσταση των ζηµιών της διάβρωσης και τη λήψη µέτρων προστασίας το οποίο θα µπορούσε να αξιοποιηθεί σε διάφορους άλλους τοµείς οδηγώντας σε περαιτέρω ανάπτυξη της περιοχής. Αυτό το εναλλακτικό κόστος αποτελεί ίσως µία από τις σηµαντικότερες επιπτώσεις της διάβρωσης στην οικονοµία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σηµείο ότι οι επιπτώσεις στην οικονοµία ανήκουν στις χωρικές καθώς η διαµόρφωση και οργάνωση του χώρου και των δραστηριοτήτων του εξαρτώνται σε σηµαντικό βαθµό από την οικονοµική ευηµερία και την αγοραστική δύναµη των καταναλωτών. Η µεταβολή της έκτασης και της σύστασης των ακτών επηρεάζει πλήθος δραστηριοτήτων που συνδέονται είτε άµεσα είτε έµµεσα µε αυτές, µε αποτέλεσµα να πλήττεται η οικονοµία συγκεκριµένων κλάδων και κατ επέκταση ολόκληρης της παράκτιας περιοχής Τουρισµός Ο τουρισµός αποτελεί την πιο δυναµική οικονοµική δραστηριότητα της παράκτιας ζώνης και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο εξετάζονται ξεχωριστά οι επιπτώσεις της διάβρωσης στον κλάδο αυτό. Οι επιπτώσεις της διάβρωσης στον τουρισµό αποτελούν σαφώς χωρικό ζήτηµα καθώς επηρεάζεται η οργάνωση και οι λειτουργίες του χώρου, ταυτόχρονα όµως, αφορούν και στην οικονοµία της περιοχής. Το τουριστικό προϊόν της παράκτιας ζώνης συντίθεται από τέσσερις µεγάλες κατηγορίες παραγόντων, τους φυσικούς και περιβαλλοντικούς πόρους, τους πολιτιστικούς και ιστορικούς, τους ανθρωπογενείς και τις υποδοµές και υπηρεσίες (Τσάρτας, 2001). Από το πλήθος και τη σχέση των παραγόντων διαπιστώνει κανείς ότι οποιαδήποτε µεταβολή σε κάποιον από αυτούς προκαλεί αναδιαµόρφωση και των υπολοίπων. Η διάβρωση αποτελεί στην ουσία µεταβολή στους φυσικούς παράγοντες της τουριστικής περιοχής, και να εξεταστεί ως επίπτωση της κλιµατικής αλλαγής τότε οι συνέπειες για τον τουρισµό είναι ακόµα περισσότερες, καθώς η κλιµατική αλλαγή επηρεάζει και ένα σύνολο κλιµατικών παραγόντων οι οποίοι αποτελούν την κινητήριο δύναµη του τουρισµού. Το τοπίο µιας περιοχής, σα σύνολο, είναι εκείνος ο παράγοντας που υποκινεί την τουριστική αγορά και καθορίζει τις τουριστικές περιοχές. Ωστόσο, το τοπίο αποτελεί έναν από τους πρώτους παράγοντες στον οποίο επιδρούν οι διεργασίες της διάβρωσης µε αποτέλεσµα σηµαντικές επιπτώσεις στο είδος και το µέγεθος του παρεχόµενου τουριστικού προϊόντος. Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε τους οικονοµικούς γεωγράφους ο τουρισµός βασίζεται στη θεωρία των 3S, ήλιος, θάλασσα και ακτή, (sun, sea, sand) (Τσάρτας, 2001), οπότε οποιαδήποτε µεταβολή σε κάποιον από αυτούς τους φυσικούς πόρους επηρεάζει σηµαντικά τον τουρισµό. Από τη παραπάνω θεωρία διαπιστώνει κανείς ότι η διάβρωση η 47

59 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις οποία επιδρά άµεσα στην ακτή, καταστρέφοντας σηµαντικό τµήµα της, µπορεί να οδηγήσει σε µείωση της τουριστικής ζήτησης και κατ επέκταση σε υποβάθµιση του παρεχόµενου τουριστικού προϊόντος. Η υποβάθµιση, όµως, του τουριστικού προϊόντος έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην οικονοµία της περιοχής καθώς µε τον κλάδο του τουρισµού συνδέεται πλήθος άλλων συµπληρωµατικών δραστηριοτήτων. Επιπρόσθετα, η διάβρωση στις ακτές είναι δυνατόν να προχωρήσει και στο δοµηµένο περιβάλλον καταστρέφοντας σηµαντικές υποδοµές οι οποίες υποστηρίζουν τον τουρισµό, όπως το παράκτιο οδικό δίκτυο, οι υποδοµές άνεσης και υγιεινής στην παραλία ή ακόµα και οι µαρίνες αναψυχής (Τράπεζα της Ελλάδος, 2011). Η υφαλµύρωση του υπόγειου υδροφορέα και των παράκτιων υδάτων έχουν άµεσες αρνητικές επιπτώσεις στο πόσιµο νερό της περιοχής και κατ επέκταση στην ποιότητα των παρεχόµενων υπηρεσιών του τουρισµού. Όλες οι προαναφερόµενες επιπτώσεις της διάβρωσης στους διάφορους παράγοντες του τουριστικού προϊόντος οδηγούν σε σηµαντικές µεταβολές της τουριστικής ζήτησης και γενικότερα της οικονοµίας του τουρισµού που συνδέεται µε µια σειρά από άλλες συµπληρωµατικές δραστηριότητες. Οι µεταβολές που επέρχονται συνήθως αφορούν σε µείωση των αφίξεων και µείωση του χρόνου παραµονής, παράγοντες ικανοί να υποβαθµίσουν σηµαντικά την οικονοµία της παράκτιας περιοχής. Παράλληλα, σε µια προσπάθεια αναδιοργάνωσης του τουριστικού προϊόντος, οι ιδιοκτήτες των τουριστικών καταλυµάτων της παράκτιας ζώνης που πλήττεται από τις διεργασίες της διάβρωσης, αναλαµβάνουν σε αρκετές περιπτώσεις την υλοποίηση έργων αποκατάστασης καθώς η πολιτεία συχνά αδυνατεί ή καθυστερεί να τις εκτελέσει. Το κόστος, όµως, µε το οποίο επιβαρύνονται οι ιδιοκτήτες είναι αρκετά υψηλό, αν και αποτελεί ένα σηµαντικό ρίσκο για το βιώσιµο τουριστικό χαρακτήρα της περιοχής τους. Ωστόσο, στις επιπτώσεις της διάβρωσης στον κλάδο του τουρισµού πρέπει να εκτιµηθούν και εκείνες που προκαλούνται έµµεσα σε άλλες ανταγωνιστικές περιοχές εξαιτίας της µείωσης της επισκεψιµότητας του διαβρωµένου προορισµού. Ο πληθυσµός που επισκέπτεται την περιοχή η οποία πλήττεται από διάβρωση στρέφεται σε άλλους εναλλακτικούς προορισµούς, καθώς το τουριστικό αίσθηµα δεν επηρεάζεται δεδοµένης της αντικατάστασης, µε αποτέλεσµα τελικά να επέρχεται κορεσµός στην τουριστική φέρουσα ικανότητα άλλων περιοχών, η οποία σε κάθε άλλη περίπτωση δε θα προέκυπτε. Η συγκεκριµένη επίπτωση αντανακλά άµεσα το χωρικό χαρακτήρα των επιπτώσεων της διάβρωσης, αν και είναι δύσκολο να εκτιµηθεί απευθείας καθώς σε όλες τις τουριστικές περιοχές δρουν πολλαπλοί παράγοντες που επηρεάζουν τελικά τη φέρουσα τουριστική ικανότητα. 48

60 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις Στο διάγραµµα που ακολουθεί συγκεντρώνονται οι χωρικές επιπτώσεις της διάβρωσης ταξινοµηµένες ανά κατηγορία και αµεσότητα. ιάγραµµα 4.1: Χωρικές επιπτώσεις διάβρωσης Μετασχηµατισµός και αναδιοργάνωση χώρου Χρήσεις γης Εσωτερική µετακίνηση πληθυσµού Χωρικές επιπτώσεις Αντικειµενικές αξίες Οικονοµικές δραστηριότητες Τουρισµός Υποβάθµιση και εγκατάλειψη παράκτιας ζώνης Οικονοµική κρίση τοπικής κοινωνίας Κόστος έργων αποκατάστασης Μείωση αφίξεων και χρόνου παραµονής Υποβάθµιση τουριστικών υποδοµών Κορεσµός ΤΦΙ ανταγωνιστικών περιοχών 4.2. Περιβαλλοντικές Το περιβάλλον αποτελεί έναν ευαίσθητο αποδέκτη των φυσικών και ανθρωπογενών διεργασιών ο οποίος δέχεται σηµαντικές πιέσεις και τις οποίες καλείται να αντιµετωπίσει ή να τις προσαρµόσει. Οι επιπτώσεις των διαφόρων καταστροφών ή µεταβολών της ισορροπίας του περιβάλλοντος είναι δυνατόν να εξεταστούν σε επιµέρους κατηγορίες καθώς το περιβάλλον αποτελείται από πλήθος βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που το συνθέτουν. Ωστόσο, δεν επιδρούν όλες οι διεργασίες µε τον ίδιο βαθµό και σε όλα τα επίπεδα του περιβάλλοντος. Η διάβρωση αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, µια διεργασία µε τοπική δράση και άµεση επίδραση στην παράκτια ζώνη, µε αποτέλεσµα να επηρεάζει το παράκτιο φυσικό περιβάλλον και µόνο. Στη συνέχεια αναλύονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παράκτιας διάβρωσης στους φυσικούς και περιβαλλοντικούς πόρους που δύναται να επηρεάσει Οικοσυστήµατα Τα παράκτια οικοσυστήµατα είναι αυτά που δέχονται απευθείας και άµεσα τις επιπτώσεις της διάβρωσης µε αποτέλεσµα να απειλούνται όχι µόνο µε υποβάθµιση αλλά ακόµα και µε εξαφάνιση. Οι παράκτιες ελώδης εκτάσεις αποτελούν ένα από τα οικοσυστήµατα µε το µεγαλύτερο κίνδυνο καθώς έχει παρατηρηθεί σηµαντική µείωση τους σε διεθνές επίπεδο από τις διαδικασίες της κλιµατικής αλλαγής και της διάβρωσης. Η υποβάθµιση των παράκτιων 49

61 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις ελών έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση του έµβιου πληθυσµού τους και την απώλεια των αισθητικών περιοχών (Emberlin, 1996). Επιπλέον, η απώλεια αλλά και υποβάθµιση του εδάφους στο οποίο αναπτύσσεται η χλωρίδα και πανίδα επηρεάζει σηµαντικά τη φέρουσα ικανότητα των περιοχών, καθώς το τµήµα γης στο οποίο δύνανται οι διάφοροι οργανισµοί να αναπτυχθούν µειώνεται, αυξάνοντας έτσι την πληθυσµιακή πυκνότητα τους και µειώνοντας την φέρουσα ικανότητα των οικοσυστηµάτων της περιοχής. Αυτός είναι και ο σηµαντικότερος λόγος υποβάθµισης των οικοσυστηµάτων, ενώ ταυτόχρονα οι οργανισµοί αναγκάζονται σε µετοίκηση. Επιπρόσθετα, τα οικοσυστήµατα της παράκτιας ζώνης, τόσο η χλωρίδα όσο και η πανίδα, αντιµετωπίζουν σηµαντικά προβλήµατα από την υφαλµύρωση των υδάτων καθώς διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία και η βιώσιµη λειτουργία τους. Εκτός, από τα οικοσυστήµατα που αναπτύσσονται στο χερσαίο περιβάλλον, σηµαντικές επιπτώσεις αντιµετωπίζουν και εκείνα που εντοπίζονται στο θαλάσσιο χώρο, καθώς από τους µηχανισµούς της διάβρωσης ανακατανέµεται το ίζηµα του πυθµένα µε αποτέλεσµα την αναδιαµόρφωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το γεγονός αυτό έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες καθώς µειώνεται ο θαλάσσιος πληθυσµός και καταστρέφονται διάφορες υποστηρικτικές υποδοµές, µε αποτέλεσµα να πλήττονται οι οικονοµικές δραστηριότητες της παράκτιας ζώνης, όπως αναλύθηκε παραπάνω Προστατευόµενες περιοχές Στην παράκτια ζώνη αναπτύσσονται µοναδικά οικοσυστήµατα τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις προστατεύονται µε διάφορες νοµοθεσίες, εθνικές και διεθνείς, και συµβάσεις. Οι προστατευόµενες αυτές περιοχές είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις µεταβολές της παράκτιας ζώνης και κυρίως στην παράκτια διάβρωση η οποία αλλοιώνει σηµαντικό τµήµα τους. Οι επιπτώσεις της διάβρωσης στις προστατευόµενες περιοχές είναι εµφανείς όπως και στις οικιστικές περιοχές, ωστόσο από την υποβάθµιση των προστατευόµενων περιοχών προκύπτουν µια σειρά από έµµεσες επιδράσεις τόσο στην οικονοµία της περιοχής όσο και στην ποιότητα ζωής. Οι έµµεσες αυτές επιδράσεις συνδέονται µε την επισκεψιµότητα της περιοχής η οποία αναµένεται να µειωθεί λόγω της υποβάθµισης των προστατευόµενων ζωνών και τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται εντός αυτών για εκπαιδευτικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι προστατευόµενες περιοχές που εντοπίζονται εντός της άµεσης παράκτιας ζώνης αφορούν σε βιότοπους, υγροβιότοπους, δέλτα ποταµών και διάφορα καταφύγια άγριας ζωής. Επιπλέον, στις προστατευόµενες περιοχές ανήκουν τα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλή οικολογική και αισθητική αξία και συνδέονται άµεσα µε το τοπίο της αµµουδιάς. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, πρέπει να αναφερθεί ότι η διάβρωση µπορεί να λειτουργήσει και ενθαρρυντικά καθώς πολλά από τα παράκτια τοπία έχουν διαµορφωθεί από τις διεργασίες της διάβρωσης και έκτοτε αποτελούν δηµοφιλείς τόπους για τη µοναδική αισθητική τους Ύδατα Η διάβρωση αν και έχει εµφανή επίπτωση στο έδαφος είναι δυνατόν να επηρεάσει την ποιότητα των υπόγειων υδάτων, προκαλώντας σηµαντική υποβάθµιση τους. Η υφαλµύρωση 50

62 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις των παράκτιων υδροφορέων αλλά και των ποτάµιων υδάτων που γειτνιάζουν µε διαβρωµένες ακτές είναι οι πιο σηµαντικές απειλές που έχουν να αντιµετωπίσουν τα παράκτια ύδατα. Η απειλή της αντικατάστασης του υπόγειου παράκτιου γλυκού νερού µε θαλασσινό νερό είναι έντονη και εµφανής στις περιπτώσεις της διάβρωσης µε σηµαντικό αντίκτυπο στη γεωργία και την παροχή πόσιµου νερού. Βέβαια, ο βαθµός υφαλµύρωσης των υδάτων διαφέρει ανά περιοχή καθώς εξαρτάται σηµαντικά από το πορώδες των παράκτιων ιζηµάτων, την αγωγιµότητα του εδάφους, την υπόγεια ροή του νερού και διάφορους άλλους υδρογεωλογικούς παράγοντες (Σιάφακας, 2003). Η υφαλµύρωση των παράκτιων υδάτων οδηγεί µε τη σειρά της σε µειωµένη παραγωγικότητα των εδαφών (Τράπεζα Ελλάδος, 2011), ενώ επηρεάζει την ευρύτερη ανάπτυξη της περιοχής καθώς αρκετές δραστηριότητες συνδέονται µε την ποιότητα των υδάτων ύδρευσης και άρδευσης Έδαφος Το έδαφος, αν και αναλύεται τελευταίο, αποτελεί το φυσικό πόρο που δέχεται άµεσα τις επιπτώσεις της διάβρωσης, αφού οι διεργασίες του φαινοµένου επιδρούν αρχικά σε αυτό και στη συνέχεια σε οποιονδήποτε άλλο παράγοντα. Οι διεργασίες της διάβρωσης είναι δυνατόν να επιφέρουν µεταβολές στη σύσταση του εδάφους και την ευστάθεια (Μανωλιάδης, 2002). Η σύσταση του εδάφους επηρεάζει µε τη σειρά της τη γονιµότητα και κατ επέκταση την οργάνωση των χρήσεων γης. Από τους µηχανισµούς της διάβρωσης που αναλύθηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο έχει γίνει κατανοητό ότι τα ιζήµατα της παράκτιας ζώνης µεταβάλλονται σηµαντικά τόσο λόγω µεταφοράς όσο και λόγω λιθοποίησης. Οι δύο αυτές βασικές διεργασίες στις οποίες υπόκειται το έδαφος έχουν σαν αποτέλεσµα την αναδιαµόρφωση της παραλίας όχι µόνο ως προς την έκταση της αλλά και ως προς τον τύπο της ακτής. Επιπλέον, η ευστάθεια των εδαφών η οποία µε τη δράση των διαβρωτικών διεργασιών µειώνεται οδηγεί σε σηµαντικά προβλήµατα των παράκτιων υποδοµών, τόσο στο παράκτιο οδικό δίκτυο όσο και στις κτιριακές κατασκευές, καθώς έχουν παρατηρηθεί και στις δύο περιπτώσεις συµβάντα υποχώρησης. Η υποχώρηση των εδαφών αλλά και των υποδοµών αυξάνει την ευπάθεια της περιοχής σε πληµµυρικά φαινόµενα µε αποτέλεσµα να εισχωρούν τα θαλάσσια ύδατα εντός κατοικηµένων ή αγροτικών περιοχών και να προκαλούν σηµαντικές ζηµιές. Τα πληµµυρικά φαινόµενα εκ θαλάσσης, αν και συνδέονται περισσότερο µε την άνοδο της στάθµης της θάλασσας, εξαρτώνται σε σηµαντικό βαθµό από το επίπεδο διάβρωσης των ακτών καθώς και από την ύπαρξη έργων προστασίας της ακτής. Στο διάγραµµα που ακολουθεί συγκεντρώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δύνανται να εµφανιστούν στην παράκτια ζώνη εξαιτίας των διεργασιών της διάβρωσης. 51

63 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις ιάγραµµα 4.2: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Απώλεια αισθητικών περιοχών Μείωση έµβιου πληθυσµού Οικοσυστήµατα Μείωση φέρουσας ικανότητας Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Προστατευόµενες ζώνες Ύδατα Μείωση αλιευτικής δραστηριότητας ιατάραξη οικολογικής ισορροπίας Μείωση επισκεψιµότητας Υφαλµύρωση παράκτιων υδάτων Έδαφος Υποβάθµισης παραγωγικότητας εδαφών Μεταβολή στη σύσταση και ευπάθεια Υποχώρηση παράκτιων υποδοµών Εµφάνιση πληµµυρικών φαινοµένων Από τα παραπάνω διαπιστώνεται ότι τελικά η διάβρωση, αν και αποτελεί µια διεργασία µε άµεση επίπτωση στο φυσικό περιβάλλον, είναι δυνατόν να επηρεάσει µια κοινωνία ολόκληρη ως προς την οργάνωση και τη λειτουργία της. Ο χώρος αναδιαµορφώνεται σύµφωνα µε τις νέες συνθήκες και η οικονοµία πλήττεται σηµαντικά είτε πρόκειται για έµµεσο κόστος είτε για κόστος αποκατάστασης. Εποµένως, είναι κατανοητό ότι η διάβρωση αποτελεί σηµαντικό πρόβληµα για τις ακτές στις οποίες εµφανίζεται ή εκείνες που βρίσκονται υπό την απειλή της µε αποτέλεσµα να καθίσταται αναγκαία η υιοθέτηση µέτρων προστασίας. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι το µέγεθος των επιπτώσεων είναι µεταβλητό καθώς κάθε περιοχή είναι µοναδική και αντιδρά σε διαφορετικό βαθµό στις µεταβολές του περιβάλλοντος. Το µέγεθος των επιπτώσεων είναι δυνατόν να προεκτιµηθεί µε τη χρήση διάφορων δεικτών, όπως αυτοί της τρωτότητας και της ακτότητας που εξετάστηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο Συγκριτικά στοιχεία Στη συνέχεια δίνονται πίνακες σχετικά µε τις επιπτώσεις της διάβρωσης, όπως έχουν διατυπωθεί από διάφορους επιστήµονες ώστε να καλυφθούν όλοι οι τοµείς στους οποίους επιδρά και να διαπιστωθεί η σπουδαιότητα του προβλήµατος. Οι Tunstall και Tapsell κατατάσσουν τις επιπτώσεις της διάβρωσης σε δύο µεγάλες κατηγορίες, τις άµεσες και τις έµµεσες, τις οποίες εξειδικεύουν σε υλικές και άυλες. Θεωρούν ότι όλες οι επιπτώσεις αφορούν στο κοινωνικοοικονοµικό περιβάλλον και αυτός είναι ο λόγος 52

64 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις που δεν τις διαχωρίζουν σε φυσικές, περιβαλλοντικές, χωρικές ή οποιαδήποτε άλλη κατηγορία. Σκόπιµα, παρουσιάζονται εδώ και οι εκτιµήσεις τους για την πληµµύρα από θάλασσα καθώς συνδέεται άµεσα µε το παράκτιο περιβάλλον. Πίνακας 4.1: Επιπτώσεις πληµµύρας και διάβρωσης Εξεταζόµενο φαινόµενο Πληµµύρα ιάβρωση Κοινωνικοοικονοµικές επιπτώσεις Άµεσες Έµµεσες Υλικές Άυλες Υλικές Άυλες Ζηµιές στο έδαφος Ζηµιές σε κτιριακές κατασκευές Ζηµιές σε υποδοµές Απώλεια γης Απώλειες κτιριακού δυναµικού Απώλεια υποδοµών Πηγή: Sylvia Tunstall and Sue Tapsell, 2007 Απώλεια πληθυσµού (θάνατοι) Επιπτώσεις στη φυσική και ψυχική (στρες) υγεία Ζηµιές στη φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά Απώλεια πληθυσµού (θάνατοι) Επιπτώσεις στη ψυχική υγεία (στρες) Ζηµιές στη φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά Αποδιοργάνωση της παραγωγής και του εµπορίου Κυκλοφοριακά προβλήµατα Υποβάθµιση ποιότητας ζωής Μείωση παραγωγική ικανότητας και επιχειρηµατικότητας Απώλεια µεταφορικών δικτύων Υποβάθµιση ποιότητας ζωής Αποδιοργάνωση νοικοκυριών Αποδιοργάνωση των κοινωνικών δραστηριοτήτων Προβλήµατα στις διαπροσωπικές σχέσεις Μείωση εµπιστοσύνης στα συστήµατα σχεδιασµού Απώλεια πληθυσµού λόγω εσωτερικής µετακίνησης Μείωση των κοινωνικών δραστηριοτήτων και του διατιθέµενου κεφαλαίου Μείωση της λειτουργίας αναψυχής της ακτής Μείωση εµπιστοσύνης στα συστήµατα σχεδιασµού Σύµφωνα µε τον Ozhan (2002), οι επιπτώσεις της διάβρωσης µπορούν να συγκεντρωθούν σε τέσσερις µεγάλες κατηγορίες οι οποίες καλύπτουν όλους τους απειλούµενους τοµείς. Οι κλάδοι που τελικά επηρεάζονται αλλά και τα εν δυνάµει προβλήµατα που δύνανται να εµφανιστούν διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. 53

65 Κεφάλαιο 4.Επιπτώσεις Πίνακας 4.2: Απειλούµενοι τοµείς από διάβρωση Απειλούµενος τοµέας Εµφανιζόµενα προβλήµατα Απώλειες πληθυσµού κυρίως σε περιοχές χαµηλού υψοµέτρου, Ανθρώπινες ζωές όπως Ολλανδία και Μεσογειακές χώρες Απώλεια εξαιρετικά πολύτιµων εδαφών και πρόκληση ζηµιών σε Ακίνητα και αντικειµενικές αξίες αστικές υποδοµές Απώλειες οικοσυστηµάτων και πρόκληση διαταραχών στον Οικολογικές αξίες οικολογικό τους κύκλο (περιπτώσεις περιοχών Καρέτα Καρέτα) Πολιτιστικές Αξίες Απώλειες σηµαντικών πόλεων και καταλοίπων της αρχαιότητας Πηγή: Orzah, 2002 Οι παραπάνω απόψεις αποτελούν ενδεικτικές απόψεις του ζητήµατος των επιπτώσεων της διάβρωσης καθώς πρόκειται για ένα φαινόµενο το οποίο διαφέρει σηµαντικά από περιοχή σε περιοχή µε αποτέλεσµα να διαφοροποιούνται και τα προκαλούµενα προβλήµατα. Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι οι τοµείς οι οποίοι δύνανται να επηρεαστούν είναι σταθεροί σε κάθε περίπτωση µε εκείνον της απώλειας ανθρώπινης ζωής να βρίσκεται σε πρώτη προτεραιότητα εξέτασης και αναφοράς, καθώς οι επιπτώσεις σε αυτή την περίπτωση είναι ανεκτίµητες.. 54

66 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές 5. Καλές πρακτικές Το πρόβληµα της αυξανόµενης διάβρωσης των ακτών είναι εµφανές σε περιοχές σε όλο τον πλανήτη, µε σηµαντικές επιπτώσεις τόσο στο παράκτιο περιβάλλον όσο και στην οικονοµία της ευρύτερης περιοχής. Ορισµένες από αυτές τις περιοχές έχουν καταφέρει επιτυχηµένα την αναστολή των διεργασιών της διάβρωσης µέσω τεχνικών έργων και σχεδίων αναδιοργάνωσης των χρήσεων γης. Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται περιπτώσεις τέτοιων περιοχών, οι οποίες θεωρούνται ως παραδείγµατα καλών πρακτικών τόσο για τις λύσεις που εφαρµόζουν όσο και για την ανάπτυξη που έχουν επιτύχει. Σε µια προσπάθεια εύρεσης περιοχών µε χαρακτηριστικά παρόµοια του ελληνικού χώρου, έχουν επιλεχθεί να παρουσιαστούν παραδείγµατα καλών πρακτικών του µεσογειακού και ευρωπαϊκού χώρου. Οι µεσογειακές ακτές που εξετάζονται και αναλύονται είναι εκείνη της Μαλαγκουέτα στην Ισπανία, της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο και το πρόγραµµα για τη χωρική αναδιάρθρωση και προστασία των ακτών της Γαλλίας. Ωστόσο, παρουσιάζεται και η πρακτική ανάπλασης της ακτής του Μαϊάµι των ΗΠΑ ως ένα παράδειγµα διεθνώς αποδεκτό για την εφαρµογή µέτρων προστασίας και τη σηµαντική ανάπτυξη του Ακτή Μαλαγκουέτα Ισπανίας Η ακτή Μαλαγκουέτα είναι µία από τις κεντρικότερες παραλίες της πόλης της Μάλαγα στην Ισπανία, η οποία συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών λόγω της υψηλής επισκεψιµότητας της περιοχής. Η Μάλαγα και κατ επέκταση η εξεταζόµενη ακτή βρίσκεται στη νότια Ισπανία, στην είσοδο της Μεσογείου (βλ. εικόνα 5.1) και αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα λιµάνια της χώρας. Ο πληθυσµός της πόλης ανέρχεται σε κατοίκους µε την πόλη να αποτελεί την έκτη µεγαλύτερη της Ισπανίας. Οι σηµαντικότεροι τοµείς ανάπτυξης της περιοχής είναι ο τουρισµός, οι κατασκευές και οι υπηρεσίες τεχνολογικής εξέλιξης και καινοτοµίας. Ωστόσο, αναπτύσσονται ραγδαία και οι τοµείς των µεταφορών κα των logistics, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην ύπαρξη ενός κοµβικού λιµένα (en.wikipedia.org). Εικόνα 5.1: Θέση Μάλαγας Μάλαγα Πηγή: en.wikipedia.org Οι ακτές της Ισπανίας και κατ επέκταση της Μάλαγας είναι αµµώδεις και το πρόβληµα της διάβρωσης που αντιµετωπίζουν οφείλεται κυρίως σε λιµενικές εγκαταστάσεις οι οποίες εµποδίζουν τη φυσική ανατροφοδότηση των ακτών (Hanson Η. et., 2002). Η ακτή της 55

67 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές Μάλαγας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα παραλίας η οποία διαµορφώνεται από τη χωροθέτηση ενός λιµένα. Η κατασκευή ενός µεγάλου κυµατοθραύστη για τις ανάγκες του λιµένα της πόλης είχε αποτέλεσµα την αναδιαµόρφωση της ακτογραµµής εκατέρωθεν του τεχνικού έργου. Ανάντη του έργου εµφανίστηκε πρόσχωση, δηµιουργώντας µια µεγάλη παραλία στο µέτωπο της πόλης, η οποία προσαυξάνεται από προσχώσεις που οφείλονται στις εκβολές των ποταµών που περικλείουν την πόλη, ενώ κατάντη η ακτή διαβρώθηκε σε ένα βαθµό µε αποτέλεσµα να απαιτείται η λήψη µέτρων προστασίας (Medina-Villaverde J. and López-Gutiérrez J., 1999). Τα µέτρα προστασίας στα οποία κατέληξαν οι µηχανικοί της περιοχής είναι η τεχνητή ανάπλαση της ακτής µε ανατροφοδότηση άµµου, ώστε να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα της διάβρωσης και υποχώρησης της ακτογραµµής (Hanson Η. et., 2002). Παράλληλα, οι πολεοδόµοι της περιοχής αποφάσισαν την εφαρµογή µιας σειράς µέτρων που αφορούν στην αναδιοργάνωση των χρήσεων γης και του χώρου ώστε να αυξήσουν τη λειτουργικότητα της ακτής (Medina-Villaverde J. and López-Gutiérrez J., 1999). Εικόνα 5.2: Πανοραµική όψη ακτών Μάλαγας Παραλία Malagueta Παραλία San Andres Πηγή: Google Earth, 2011 Η τεχνητή ανάπλαση ακτής Μαλαγκουέτα αφορά σε ένα έργο µε τελικό αποτέλεσµα τη δηµιουργία παραλίας πλάτους 60 µέτρων. Το έργο πραγµατοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 80 και εφαρµόστηκε σε ένα εκτεταµένο µήκος ακτογραµµής που φτάνει τα µέτρα. Η συνολική ποσότητα άµµου που τροφοδότησε την ακτή είναι κυβικά µέτρα και προήλθε από το θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής σε βάθος 25 µέτρων. Βέβαια, για την παράλληλη στήριξη του έργου κατασκευάστηκαν µικροί βυθισµένοι κυµατοθραύστες ώστε να διατηρηθεί η δηµιουργούµενη ακτή (Hanson Η. etc., 2002), ενώ έγιναν και έργα επί της παραλίας µε σκοπό τη λειτουργική διαµόρφωση της. Τα έργα αυτά αφορούν στη δηµιουργία ενός παραλιακού δρόµου για χρήση αναψυχής και σε συµπληρωµατικά έργα εξυγίανσης του (Karambas et al., 2001). Αξίζει να αναφερθεί ότι από το συνολικό ύψος του 56

68 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές κόστους του έργου, το τµήµα της ανατροφοδότησης της ακτής µε άµµο καλύπτει το 73%, τα συµπληρωµατικά έργα διαµόρφωσης της παραλίας το 17%, ενώ το υπόλοιπο αφορά στις µελέτες των κατασκευών. Το έργο ξεκίνησε το Σεπτέµβριο του 1990 και ένα χρόνο αργότερα η ακτή παραδόθηκε στους κατοίκους και επισκέπτες (Karambas etc., 2001). Για την επίβλεψη και έλεγχο της λειτουργίας του ακτής και των έργων ορίστηκαν κατάλληλα όργανα τα οποία εκπονούν µελέτες και µετρήσεις ώστε να διατηρείται η νέα παραλία. Ενθαρρυντικό έργο προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η Γενική ιεύθυνση των Ακτών η οποία έχει τον εποπτικό έλεγχο όλων των υπολοίπων σχετιζόµενων οργανισµών και προγραµµάτων ( Εικόνα 5.3: Πλάτος ακτής πριν και µετά τα έργα αποκατάστασης Πηγή: Karambas et al., 2001 Η αντιµετώπιση της διάβρωσης µε ήπια έργα προστασίας, όπως αυτό της τεχνητής ανάπλασης, αποτελεί ένα µέτρο ευρέως διαδεδοµένο στις ακτές της Ισπανίας, αφού µεγάλο τµήµα της ακτογραµµής έχει προκύψει µε αυτή τη µέθοδο. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις έχει υιοθετηθεί η λύση της κατασκευής κυµατοθραυστών όπου θα εµφανιστεί πρόσχωση πίσω από αυτούς µε την πάροδο του χρόνου (Hanson Η. etc., 2002). Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να αναφερθεί ότι το κράτος της Ισπανίας δίνει ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτηµα της προστασίας των ακτών και για αυτό το λόγο έχει θεσπίσει σχετικό νόµο από το Χαρακτηριστικό του νόµου αυτού είναι οι περιορισµοί που θέτει στην παράκτια ζώνη σχετικά µε τις δραστηριότητες και την ένταση τους, που δύνανται να αναπτυχθούν, ορίζοντας µια ζώνη προστασίας σε µήκος 100 µέτρα από την ακτογραµµή. Επιπλέον, στο νόµο ορίζονται ότι όλα τα έργα ανατροφοδότησης και προστασίας της ακτής αποτελούν κρατική υποχρέωση καθώς αναγνωρίζεται η υψηλή αξία των ακτών για την οικονοµία της χώρας (Hanson Η. etc., 2002). 57

69 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές Εικόνα 5.4: Ακτή Μαλαγκουέτας Πηγή: Ακτή Αλεξάνδρειας Η Αλεξάνδρεια είναι η δεύτερη µεγαλύτερη πόλη της Αιγύπτου µε πληθυσµό κατοίκους (2006). Βρίσκεται στο βόρειο τµήµα της Αιγύπτου, στα δυτικά του δέλτα του Νείλου και αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα λιµάνια της χώρας και της Μεσογείου. Πρόκειται για µία παράκτια πόλη µε το παραλιακό µέτωπό της να φτάνει τα 32 χιλιόµετρα κατά µήκος της Μεσογείου, γεγονός που την κατατάσσει πρώτη µεταξύ των πόλεων µε παράκτιο µέτωπο στις µεσογειακές ακτές. Κύριος παραγωγικός τοµέας της πόλης είναι η βιοµηχανία, ενώ ο τουρισµός αποτελεί σηµαντικό ποσοστό της οικονοµίας της, λόγω της πλούσιας πολιτιστικής κληρονοµιάς του τόπου (en.wikipedia.org). Στην πόλη της Αλεξάνδρειας, για την εξυπηρέτηση των εµπορικών αλλά και επιβατικών αναγκών λειτουργούν δύο λιµένες, ένας στο δυτικό τµήµα για εµπορικούς λόγους και ένας µικρότερος στα ανατολικά για λόγους επιβατικούς και αναψυχής. Ο δυτικός λιµένας καλύπτει έκταση 26 τ.χµλ., έχει µέσο βάθος 7 µέτρα και χωρίζεται εν µέρει σε δύο τµήµατα µε ένα σύγχρονο κυµατοθραύστη µήκους 3,5 χλµ περίπου. Ο µικρότερος λιµένας στα ανατολικά της πόλης καλύπτει έκταση 2,5 τ.χλµ., έχει µέσο βάθος 6 µέτρα και αποτελεί µία ελλειψοειδής ηµίκλειστη λεκάνη (Χάλαρη, 2007). 58

70 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές Εικόνα 5.5: Πανοραµική όψη Αλεξάνδρειας Πηγή: Η παράκτια ζώνη της Αλεξάνδρειας χαρακτηρίζεται από τρεις γεωµορφολογικές ενότητες, την κρηπίδα, ένα σύστηµα επιµηκών ανθρακικών ραχών και τη λίµνη Maryut. Στη ζώνη αυτή παρατηρούνται µικροί κόλποι στους οποίους σχηµατίζονται αµµώδεις παραλίες και ήπιοι κρηµνοί οι οποίοι προκύπτουν από τη διαβρωτική δράση των κυµατισµών. Ωστόσο, οι φυσικές ανθρακικές ράχες δρουν ως θαλάσσιος τοίχος προστασίας της πόλης από τους κυµατισµούς και τη διάβρωση που δύνανται να προκαλέσουν (Χάλαρη, 2007). Η ακτής της Αλεξάνδρειας λόγω της θέσης της στην ανοιχτή θάλασσα αλλά και του µεγάλου µήκους της είναι ευάλωτη σε σηµαντικό βαθµό στη διάβρωση λόγω τόσο της δράσης των κυµατισµών όσο και της ανόδου της στάθµης της θάλασσας. Οι παραλίες της πόλης αντιµετωπίζουν προβλήµατα διάβρωσης µε απόδειξη την απώλεια σηµαντικών ποσοτήτων άµµου και την εξαφάνιση ακόµη και ολόκληρων παραλιών (Frihy O. et al., 1996). Λίγες είναι οι παραλίες που παραµένουν σταθερές και αυτό οφείλεται κυρίως στη δράση του tompolo. Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα λιµάνια χωρίζονται από µια στενή λωρίδα γης η οποία σχηµατίστηκε από το φαινόµενο tompolo µεταξύ του νήσου Φάρου και της ακτής της Αλεξάνδρειας πριν από εκατοντάδες έτη (Χάλαρη, 2007). Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι οι θαλάσσιες ράχες µπορούν να δηµιουργήσουν προσχώσεις µε τη δράση του tompolo. Εκτιµάται ότι η διάβρωση κοντά στις εκβολές του Νείλου προκαλείται από τη µειωµένη µεταφορική ικανότητα του Νείλου λόγω των φραγµάτων που έχουν κατασκευαστεί και εξαιτίας της οποίας έχουν µειωθεί τα ιζήµατα στην περιοχή. Παράλληλα, οι άνεµοι που πνέουν στην περιοχή προκαλούν µεταφορά της άµµου από συγκεκριµένες παραλίες µε αποτέλεσµα την επιδείνωση της διαβρωτικής διεργασίας. Οι δραστηριότητες και ο υψηλός βαθµός δόµησης στον παράκτιο χώρο της πόλης εντείνουν τη διάβρωση και την απειλή της, 59

71 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές και αυτός είναι ο λόγος που οδήγησαν στην υιοθέτηση πολιτικών και λύσεων για την αντιµετώπισης της. Η λύση που ακολουθήθηκε ως βασική είναι αυτή της τεχνητής ανάπλασης των ακτών µε τροφοδότηση άµµου που προέρχεται από την έρηµο. Με αυτή την τεχνική έχουν προστατευτεί και επαναδηµιουργηθεί πέντε παραλίες (Frihy O. et al., 1996). Τα έργα ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 90 και για την πρόσθετη υποστήριξη τους έχουν κατασκευαστεί κατά τόπους µικροί βυθισµένοι κυµατοθραύστες και βραχίονες (Ghalayin I. et al., 2003). Εικόνα 5.6: Έργα προστασίας ακτής Πηγή: Ghalayin I. et al., 2003 Έργα κατά της διάβρωσης πραγµατοποιήθηκαν παράλληλα και στο λιµάνι αναψυχής της πόλης καθώς αντιµετώπιζε σηµαντικά προβλήµατα κυρίως κατά τη χειµερινή περίοδο, οπότε τα κύµατα κατέκλυζαν τον παράκτιο δρόµο. Κατά τις διαδικασίες εύρεσης λύσεως για την προστασία του λιµένα και του παράκτιου δρόµου προτάθηκε η παράλληλη δηµιουργία παραλίας µε τελικό αποτέλεσµα αυτό της εικόνας 5.6. Κατασκευάστηκαν τρεις βραχίονες κάθετοι στην κυκλική ακτή, ενώ παράλληλα έγινε τεχνητή ανάπλαση της ακτής µε άµµο από το βυθό του λιµένα, βοηθώντας έτσι και στην εκβάθυνση του (Frihy O. et al., 1996). 60

72 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές Εικόνα 5.7: Κάτοψη εκτελεσθέντων έργων Πηγή: Ghalayin I. et al., 2003 Μία άλλη σηµαντική κατασκευή για την προστασία των ακτών της πόλης αλλά και του δοµηµένου περιβάλλοντος αποτελεί ο πρόσφατος κυµατοθραύστης. Πρόκειται για λύση που κατατάσσεται στις σκληρές µεθόδους προστασίας και λειτουργεί αποτρεπτικά στη δράση των κυµατισµών (Καρύµπαλης, 2011). Ο κυµατοθραύστης και η ακτή η οποία βρίσκεται µπροστά από µεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήµατα της πόλης και την οποία προστατεύει το παρόν έργο διακρίνονται στην εικόνα που ακολουθεί. Εικόνα 5.8: Κυµατοθραύστης προστασίας ακτής Πηγή: Καρύµπαλης, 2010 Η Αλεξάνδρεια αποτελεί µια σηµαντική πόλη της Μεσογείου η οποία κατά τα τελευταία έτη γνώρισε σηµαντική πληθυσµιακή και οικονοµική ανάπτυξη µε αποτέλεσµα την έµφαση σηµαντικών πιέσεων στο παράκτιο περιβάλλον της. Μία από αυτές τις πιέσεις που είχε να αντιµετωπίσει ήταν και εξακολουθεί να είναι εκείνη της διάβρωσης, η οποία εντάθηκε από τις 61

73 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η λήψη κατάλληλων και έγκαιρων µέτρων είχε σαν αποτέλεσµα αφενός την προστασία του παράκτιου χώρου και του δοµηµένου περιβάλλοντος και αφετέρου την ανάπλαση του παραλιακού µετώπου. Η πολυµορφικότητα των λύσεων των µηχανικών και των πολεοδόµων έχουν καταστήσει την πόλη ως ένα από τα διεθνή παραδείγµατα αντιµετώπισης των διαβρωτικών διεργασιών στα πρότυπα της βιώσιµης ανάπτυξης Ακτή Μαϊάµι Το Μαϊάµι αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα κέντρα και τουριστικά θέρετρα των ΗΠΑ. Πρόκειται για µία παράκτια πόλη του Ατλαντικού ωκεανού στη νοτιοανατολική Φλόριντα, µητροπολιτικού χαρακτήρα, µε πληθυσµό κατοίκους. Το Μαϊάµι είναι ένα οικονοµικό κέντρο µε παράλληλη ανάπτυξη στο εµπόριο, τον πολιτισµό, τις τέχνες, τη διασκέδαση και τον τουρισµό. Το λιµάνι της πόλης συγκεντρώνει πλήθος από κρουαζιερόπλοια και κατατάσσεται έτσι πρώτο σε αυτή την κατηγορία σε όλο τον κόσµο (en.wikipedia.org). Το υψόµετρο της περιοχής δεν ξεπερνά τα 12 µέτρα γεγονός που αποδεικνύει την ευπάθεια της περιοχής στη διάβρωση και τις κλιµατικές αλλαγές. Η ανάγκη για υιοθέτηση λύσεων για την αντιµετώπιση της διάβρωσης αλλά και των επιπτώσεων των τυφώνων που πλήττουν συχνά την περιοχή διαπιστώθηκε από τις υπεύθυνες αρχές της πόλης, από το 1966, οπότε ανατέθηκε σε τµήµα των µηχανικών του στρατού η προστασία των 16 χλµ ακτής (Charlier and De Meyer, 1989). Η πρώτη φάση του έργου ξεκίνησε το 1975 και ολοκληρώθηκε το 1982 και αφορούσε στην εισαγωγή κατάλληλης άµµου προερχόµενη από τα βαθιά νερά, σε απόσταση 5 χλµ τουλάχιστον από την ακτή. Το 1988 είχε ολοκληρωθεί και µια δεύτερη φάση στην οποία λήφθηκαν µέτρα για τα επόµενα 3 χλµ περίπου, όπου είχαν πρόσοψη σηµαντικές ξενοδοχειακές µονάδες ( Η παραλία του Μαϊάµι είχε αρχίσει να υποχωρεί από το 1925 µε αρκετά σηµεία να έχουν καταλήξει στη δεκαετία του 70 χωρίς ζώνη παραλίας, µε αποτέλεσµα η βιοµηχανία του τουρισµού να έχει σηµαντικές συνέπειες (Goudas, et al., 2003). Το σχέδιο της ανάπλασης της παραλίας του Μαϊάµι µε ένα έργο τεχνητής ανατροφοδότησης της ακτής είχε ένα αρκετά υψηλό κόστος, ύψους 64 εκ. δολαρίων για όλες τις φάσεις κατασκευής και συντήρησης, το οποίο όµως αναζωογόνησε την περιοχή επιφέροντας κέρδη σε διάστηµα 20 ετών 50 φορές πάνω από το κόστος αυτό (Phillips and Jones, 2006). Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι ένα έργο µε υψηλό κόστος όπως η τεχνητή ανάπλαση της ακτής, σε αντίθεση µε το κόστος έργων σκληρών µεθόδων, µπορεί τελικά να αποτελέσει σηµείο - σταθµό για την ευρύτερη ανάπτυξη, η οποία µάλιστα συνάδει µε τους όρους της βιώσιµης ανάπτυξης καθώς οι επεµβάσεις είναι φιλικές και προσαρµοσµένες στο φυσικό περιβάλλον. Ωστόσο, παρά το µεγάλο σχέδιο ανάπλασης και προστασίας της παραλίας κατά τη δεκαετία του 70, η περιοχή αντιµετωπίζει και πάλι από το τέλος της δεκαετίας του 90 σηµαντικές απειλές διάβρωσης ( Η πολιτεία διαπίστωσε έγκαιρα το νέο αυτό πρόβληµα και µετά από πολύχρονες έρευνες, το τµήµα ιαχείρισης των Φυσικών Πόρων του Μαϊάµι έκδωσε τον Αύγουστο του 2009 µελέτη σχετικά µε ένα νέο σχέδιο 62

74 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές διαχείρισης και προστασίας της ακτής για το διάστηµα Πρόκειται για ένα σχέδιο που αφορά αφενός σε έργα νέας τροφοδότησης της ακτής µε άµµο και αφετέρου σε συµπληρωµατικές εργασίες για τη εποπτεία της διαβρωσιµότητας της παραλίας. Ωστόσο, για τη νέα τροφοδότηση πρέπει να βρεθούν νέες περιοχές δανεισµού άµµου, καθώς τα σηµεία από όπου λαµβανόταν µέχρι σήµερα παρουσιάζουν σηµαντικές ελλείψεις. Το κόστος του νέου αυτού σχεδίου είναι αρκετά υψηλό αλλά λόγω της ανταποδοτικότητας υπάρχουν πολλοί οργανισµοί που το χρηµατοδοτούν, µε τις αρχές να το στηρίζουν. Αξίζει να αναφερθεί ότι για τις διαδικασίες ελέγχου της διάβρωσης, ανεξάρτητα από διάφορες κατασκευές, δαπανήθηκε ποσό ύψους 17,5 εκ. δολαρίων (Miami-Dade County, 2009). Εικόνα 5.9: Πανοραµική όψη ακτής Μαϊάµι Παραλία Μαϊάµι Πηγή: Google Earth, 2011 Εικόνα 5.10: Εξέλιξη ακτής Μαϊάµι, πριν και µετά τα έργα αποκατάστασης Πηγή: Καραµπάς,

75 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές 5.4. Πρόγραµµα Γαλλίας Οι παραπάνω περιπτώσεις καλών πρακτικών αντιµετώπισης του προβλήµατος και των επιπτώσεων της διάβρωσης των ακτών αφορούν σε µεµονωµένα έργα εφαρµογής. Πέρα όµως από την πολιτική λήψης µέτρων σε συγκεκριµένες ακτές, ορισµένες χώρες, όπως η Γαλλία, έχουν αναπτύξει ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα αντιµετώπισης των προβληµάτων των ακτών και κατ επέκταση της διάβρωσης τόσο µε κατασκευή έργων όσο και µε χρήση θεσµικών εργαλείων. Ο ειδικός φορέας που έχει αναλάβει την εκτίµηση του κινδύνου από τη διάβρωση των ακτών στη Γαλλία αλλά και την προστασία και συνετή διαχείρισή τους είναι ο Οργανισµός για την Προστασία του Παράκτιου Χώρου και των Λιµναίων και Ποτάµιων Όχθεων (Conservatoire de l Espace Littoral et des Rivages Lacustres/CELRL) ( Ο Οργανισµός για την Προστασία του Παράκτιου Χώρου και των Λιµναίων και Ποτάµιων Όχθεων ιδρύθηκε το 1975, γεγονός που αποδεικνύει ότι το ζήτηµα προστασίας των ακτών είχε γίνει αντιληπτό αρκετά νωρίς στη Γαλλία. Ο οργανισµός αποτελεί µέλος του UICN (Παγκόσµιου Οργανισµού για τη ιατήρηση της Φύσης) και ακολουθεί πολιτική γης µε στόχο την απόκτηση, προστασία και συνετή διαχείριση των φυσικών χώρων και τοπίων στις ακτές µέσω της προστασίας και αποκατάστασης υποβαθµισµένων περιοχών και οικοσυστηµάτων. Το έργο του οργανισµού εποπτεύεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος της χώρας, από το οποίο και χρηµατοδοτείται και τα µέλη του προέρχονται από τον πολιτικό και τον επιστηµονικό χώρο ( Ο οργανισµός µέσω συγκεκριµένων κριτηρίων επιλέγει περιοχές που χρήζουν προστασίας και διαχείρισης, τις εντάσσει στα πλαίσια της δικαιοδοσίας του και προχωρά στην υλοποίηση προγράµµατος αποκατάστασης και ανάδειξης. Τα κριτήρια που έχει ορίσει ο οργανισµός για τις επιλέξιµες περιοχές είναι τρία: a) ύπαρξη απειλής από αστικοποίηση ή ανθρωπογενείς παρεµβάσεις εντός περιοχών υψηλής οικολογικής αξίας, b) εµφάνιση φθοράς και καταστροφών µε ανάγκη άµεσης αποκατάστασης, c) αποκλεισµός ελεύθερης πρόσβασης και κοινού. Οι περισσότερες περιοχές που έχουν ενταχθεί στη δικαιοδοσία του οργανισµού προήλθαν κατόπιν ιδιωτικών συµφωνιών τόσο µε ιδιώτες όσο και δηµόσιους φορείς. Ωστόσο, έχουν ενταχθεί και περιοχές, αν και σπάνια, µέσω απαλλοτρίωσης για λόγους δηµόσιου συµφέροντος. Τα επίπεδα παρέµβασης του οργανισµού στις περιοχές είναι δύο, το πρώτο αφορά στην ανάπτυξη σχεδίου διαχείρισης και το δεύτερο στην υλοποίηση έργων αποκατάστασης. Η διαχείριση των περιοχών που έχουν ενταχθεί στο πρόγραµµα αποκατάστασης του CERLR ανήκει στις τοπικές αρχές και κατά τις διαδικασίες παρεµβάσης λαµβάνεται υπόψη κυρίως η πολεοδοµική και χωροταξική νοµοθεσία και τα σχέδια χρήσεων γης (Σταµατίου και Lacroix, 2008). Ορισµένες από τις αρχές διαχείρισης των εφαρµοζόµενων προγραµµάτων του οργανισµού είναι ο σεβασµός της βιοποικιλότητας της περιοχής, η εφαρµογή οικολογικών και προσαρµοσµένων στο περιβάλλον τεχνικών έργων, η διατήρηση του τοπίου και του τύπου δόµησης, η ενίσχυση της γεωργίας µε κατάλληλες µεθόδους, η προστασία των παράκτιων 64

76 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές δασών και η απαγόρευση δραστηριοτήτων που δε συνάδουν µε τους στόχους του προγράµµατος. Στη συνέχεια ακολουθούν παραδείγµατα περιοχών που έχουν ενταχθεί στο πρόγραµµα του CERLR και έχουν εφαρµοστεί διαφορετικές λύσεις προστασίας (Stamatiou και Lacroix, 2005). Στην περιοχή Aquitaine στη δυτική Γαλλία το πρόβληµα της διάβρωσης αντιµετωπίστηκε µέσω θεσµικών λύσεων που αφορούσαν στην εφαρµογή ζώνης προστασίας των αµµοθίνων του παράκτιου χώρου. Η ζώνη αυτή προστασίας αφορά σε περιοχή απόστασης έως και 100 µέτρα από την ακτογραµµή και εντός αυτής απαγορεύεται κάθε είδους οικοδοµική δραστηριότητα (Σταµατίου και Lacroix, 2008). Αξίζει να αναφερθεί ότι η ακτή της Aquitaine είναι η µεγαλύτερη αµµώδης ακτή της Ευρώπης µε µήκος ακτογραµµής 230 χιλιοµέτρων και εµφανίζει ένα από τα µοναδικότερα παράκτια συστήµατα αφού στο χώρο της εµφανίζονται πλήθος αµµόλοφων και ένα υψηλής οικολογικής και αισθητικής αξίας πευκόδασος. Η οικιστική περιοχή βρίσκεται πίσω από τους αµµόλοφους και αυτός είναι ένας από τους σηµαντικότερους λόγους προστασίας των αµµοθινών καθώς µε τη σειρά τους προστατεύουν το δοµηµένο περιβάλλον ( Εικόνα 5.11: Ακτή Aquitaine Πηγή: Στην περιοχή Languedoc-Roussillon στη νότια Γαλλία έχουν υλοποιηθεί για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής αρκετά τεχνικά έργα τα οποία οδήγησαν τελικά σε διάβρωση της ακτής. Τα έργα αυτά µεταξύ άλλων περιελάµβαναν λιµένες αναψυχής, παράκτιο οδικό δίκτυο, κυµατοθραύστες και βραχίονες για την προστασία της ακτής από τους κυµατισµούς. Ωστόσο, µε την πάροδο του χρόνου και σε διάρκεια µιας εικοσαετίας αποδείχθηκε ότι η δράση τους ήταν ενθαρρυντική και όχι ανασταλτική στη διάβρωση. Για την αντιµετώπιση της διάβρωσης εφαρµόστηκε µέσω του CERLR πρόγραµµα προστασίας και αποκατάστασης το οποίο ξεκίνησε µε τη θεσµική προστασία των αµµοθινών καθώς σύµφωνα µε αρκετούς γάλλους επιστήµονες θεωρείται ένα από τα ανθεκτικότερα συστήµατα κατά της διάβρωσης. Στη συνέχεια, στα πλαίσια του περιφερειακού σχεδιασµού ορίστηκε ζώνη προστασίας της ακτής όπου απαγορεύεται κάθε είδους δραστηριότητα δόµησης, ενώ υλοποιήθηκαν και κατασκευές όπως η µετατόπιση του παράκτιου δρόµου (Σταµατίου και Lacroix, 2008). 65

77 Κεφάλαιο 5.Καλές πρακτικές Εικόνα 5.12: Έργα προστασίας ακτών Languedoc-Roussillon Πηγή: Stamatiou και Lacroix, 2005 Χαρακτηριστικό παράδειγµα εφαρµογής ήπιων µεθόδων αποκατάστασης της παραλίας µε χρήση τεχνικών έργων είναι αυτό της περιοχής Saint-Jean de Luz στη δυτική Γαλλία, στις ακτές του Ατλαντικού ωκεανού, στα σύνορα µε την Ισπανία. Πρόκειται για µια τουριστική περιοχή κτισµένη δίπλα σε ποτάµι, µε σηµαντική ανάπτυξη στην αλιεία (en.wikipedia.org). Για την προστασία της ακτής από τους κυµατισµούς έχουν κατασκευαστεί κυµατοθραύστες στην είσοδο του κόλπου. Ωστόσο, η άνοδος της στάθµης της θάλασσας και η διαβρωτική της δράση οδήγησαν σε µείωση του µήκους της παραλίας µε αποτέλεσµα να ληφθούν στα πλαίσια του CERLR τα απαραίτητα µέτρα αποκατάστασης. Τα µέτρα αυτά αφορούν σε προσθήκη άµµου στο κεντρικό τµήµα της ακτής µε σκοπό τη δηµιουργία ενός εκτεταµένου παραλιακού µετώπου (Stamatiou και Lacroix, 2005). Εικόνα 5.13: Πανοραµική όψη ακτής Saint-Jean de Luz Πηγή: Google Earth, 2011 Εικόνα 5.14: Έργα προστασίας ακτής Saint-Jean de Luz Πηγή: Οι περιοχές που έχουν ενταχθεί στο πρόγραµµα του οργανισµού αυξάνονται συνεχώς και σήµερα καλύπτουν εκτάρια σε µήκος ακτογραµµής 860 χιλιοµέτρων. Ο ετήσιος προϋπολογισµός του προγράµµατος ανέρχεται σε 30 εκ. ευρώ και αφορά τόσο σε λειτουργικά έξοδα του οργανισµού όσο και στην υλοποίηση και εφαρµογή τεχνικών έργων στις επιλέξιµες περιοχές. (Stamatiou και Lacroix, 2005). 66

78 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης 6. Μελέτες περίπτωσης Η Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο κεφάλαιο, αποτελεί µία από τις χώρες µε το µεγαλύτερο µήκος ακτογραµµών. Από εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διάβρωση και την τρωτότητα των ακτών προκύπτει ότι η χώρα αντιµετωπίζει σηµαντικό πρόβληµα το οποίο εκτιµάται πως θα ενταθεί. Οι εκτιµήσεις αυτές αποτυπώνονται στο χάρτη που ακολουθεί στον οποίο διακρίνονται οι περιοχές οι οποίες απειλούνται έντονα µε πληµµυρικά φαινόµενα λόγω της κλιµατικής αλλαγής και κατ επέκταση µε διάβρωση των ακτών. Εικόνα 6.1: Απειλούµενες ακτές µε υποβάθµιση ως το 2100 λόγω κλιµατικής αλλαγής Πηγή: ουκάκης, 2009, ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω χάρτη αντιλαµβάνεται κανείς ότι το πρόβληµα της διάβρωσης έχουν να αντιµετωπίσουν και ορισµένα από τα σηµαντικά νησιά της χώρας, στα οποία συγκεντρώνεται µεγάλο ποσοστό του τουριστικού κλάδου. Στα νησιά αυτά ανήκουν και η Ρόδος και η Κως, περιοχές που αποτελούν µεγάλα οικιστικά και τουριστικά κέντρα της χώρας. Στο παρόν κεφάλαιο, εξετάζονται περιοχές της χώρας οι οποίες είναι ευπαθείς στις διεργασίες της διάβρωσης και την οποία αντιµετωπίζουν ήδη σε σηµαντικό βαθµό. Οι περιπτώσεις που επιλέγονται προς ανάλυση αφορούν σε περιοχές του νοµού ωδεκανήσου. Μέσα από την εξέταση των περιοχών αυτών επιχειρείται η διαπίστωση του µεγέθους του προβλήµατος της διάβρωσης και των λύσεων που µπορούν να εφαρµοστούν κατά ειδική περίπτωση. 67

79 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης 6.1. Χαρακτηριστικά ευρύτερης περιοχής µελέτης Ο νοµός ωδεκανήσου αποτελεί έναν από τους 51 νοµούς της χώρας και ανήκει διοικητικά στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Χαρακτηριστικό στοιχείο του είναι η έντονη νησιωτικότητα, καθώς είναι ένας νοµός της χώρας που αποτελείται από πολλά και διάσπαρτα νησιά. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της χώρας, στο Αιγαίο Πέλαγος και συνορεύει µε την Τουρκία. Τα ωδεκάνησα οφείλουν µεγάλος µέρος της οικονοµικής τους ανάπτυξης στη ραγδαία εξέλιξη του τουριστικού τοµέα και της σύγχρονης ξενοδοχειακής αντίληψης. Η γεωγραφική τους θέση, σε συνδυασµό µε το αρχαιολογικό και το πολιτιστικό τους παρελθόν, το µοναδικό φυσικό κάλλος και το εξαιρετικά ήπιο κλίµα, κατέστησε τα περισσότερα από τα νησιά αυτά σε τόπους για επίσκεψη και παραθερισµό. Εξετάζοντας κανείς την εξέλιξη του πληθυσµού κατά την τελευταία δεκαετία στο νοµό, διαπιστώνει µια ιδιαίτερη αύξηση που µπορεί να οφείλεται σε ποικίλους λόγους, όπως την αύξηση των επενδύσεων καθώς και την ένταση της τουριστικής δραστηριότητας. Στον πίνακα που ακολουθεί γίνεται µια σύγκριση της πληθυσµιακής µεταβολής του νοµού σε σχέση µε την περιφέρεια και τη χώρα. Επίσης φαίνεται και η πυκνότητα κατοίκησης από την οποία µπορεί να συµπεράνει κανείς κατά ένα βαθµό το επίπεδο ευηµερίας αυτών των περιοχών. Βέβαια, στην πυκνότητα κατοίκησης σηµαντικό ρόλο κατέχει η σύσταση των εδαφών τα οποία ανάλογα µε το επίπεδο ορεινότητας προσελκύουν διαφορετικά ποσοστά πληθυσµών. Πίνακας 6.1: Πληθυσµιακή εξέλιξη Νοµού Περιοχή ΝΟΜΟΣ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ Πληθυσµός 2001(κάτοικοι) Πληθυσµός 1991(κάτοικοι) Έκταση (τ.χλµ.) % Πληθυσµιακή µεταβολή Πυκνότητα κατοίκησης (κάτ./τ.χλµ.) ,60 70,45 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,19 57, ,86 83,09 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2001 Ο νοµός παρουσιάζει έντονη πληθυσµιακή αύξηση και µάλιστα σε ποσοστό αρκετά µεγαλύτερο εκείνου της χώρας, γεγονός που αποδεικνύει τη δυναµικότητα του στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Ωστόσο, αν εξετάσει κανείς τα ίδια αυτά στοιχεία ανά επαρχίες στο νοµό διαπιστώνει ότι µόνο οι επαρχίες Κω και Ρόδου εµφανίζουν σηµαντικό ποσοστό θετικής πληθυσµιακής µεταβολής. Το γεγονός αυτό δηλώνει µια έντονη τάση συγκέντρωσης του πληθυσµού στα αναπτυγµένα αστικά κέντρα της Κω και ιδιαίτερα της Ρόδου. Η τάση αυτή αποτελεί χαρακτηριστικό της ύπαρξης µιας δυικής µορφής ανάπτυξης στο νοµό, σε αντίθεση µε τα µικρά νησιά τα οποία σχετικά αποδυναµώνονται. 68

80 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Κριτήρια επιλογής µελετών περίπτωσης Ο νοµός ωδεκανήσου χαρακτηρίζεται από ένα εκτεταµένο µήκος ακτογραµµής στην οποία εµφανίζονται διάφοροι τύποι ακτών µε φυσικό αποτέλεσµα να µην είναι όλες οι ακτές ευάλωτες στη διάβρωση. Ωστόσο, το µήκος των ακτών που είναι δυνατόν να αντιµετωπίσει ζητήµατα παράκτιας διάβρωσης είναι µεγάλο και για το λόγο αυτό επιλέγονται βάσει συγκεκριµένων κριτηρίων τρεις περιοχές του νοµού οι οποίες εξετάζονται ως προς την πιθανότητα εµφάνισης διάβρωσης αλλά και τις πιθανές επιπτώσεις αυτής. Οι περιοχές που επιλέχθηκαν για µελέτη ικανοποιούσαν τα τέσσερα κριτήρια επιλογής που ορίστηκαν. Τα κριτήρια αυτά ορίζουν ότι η περιοχή µελέτης πρέπει να : αποτελεί νησιωτική περιοχή του νοµού ωδεκανήσου, βρίσκεται σε εγγύτητα µε οικισµό σε απόσταση µικρότερη των 500 µ., ανήκει η ακτή της στην κατηγορία των αµµωδών ακτών, είναι ανεπτυγµένη τουριστικά, ώστε να εµφανίζονται σε αυτήν όλες οι αναγκαίες τουριστικές εγκαταστάσεις και εξοπλισµός. Επιπλέον, στη µελέτη για τη στρατηγική ανάπτυξη του νοµού την περίοδο κατατάσσονται τα νησιά του νοµού σε τρεις κατηγορίες ανάλογα µε το επίπεδο και τις αναπτυξιακές τους επιδόσεις, που καθορίζονται κυρίως από την τουριστική δραστηριότητα. Έτσι, στην οµάδα 1 βρίσκονται τα νησιά µε τη χαµηλότερη αναπτυξιακή επίδοση, στην οµάδα 2 εκείνα µε αναπτυσσόµενες επιδόσεις και στην οµάδα 3 τα ήδη ανεπτυγµένα. Επιθυµώντας, λοιπόν, την εξέταση των χαρακτηριστικών διάβρωσης στα ανεπτυγµένα νησιά, προκύπτει ότι οι περιοχές προς µελέτη θα ανήκουν στα νησιά Ρόδο και Κω. Ο πίνακας κατάταξης φαίνεται παρακάτω. Πίνακας 6.2: Κατάταξη νησιών βάσει αναπτυξιακών κριτηρίων ΟΜΑ Α Ι ΑΓΑΘΟΝΗΣΙ ΝΙΣΥΡΟΣ ΑΡΚΟΙ ΤΕΛΕΝ ΟΣ ΛΕΙΨΟΙ ΜΑΡΑΘΟΣ ΚΑΣΟΣ ΧΑΛΚΗ ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΗΛΟΣ ΟΜΑ Α ΙΙ ΛΕΡΟΣ ΣΥΜΗ ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑ ΚΑΛΥΜΝΟΣ ΠΑΤΜΟΣ ΚΑΡΠΑΘΟΣ ΟΜΑ Α ΙΙΙ ΡΟ ΟΣ ΚΩΣ Πηγή : ΣΧΕ ΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ Στη συνέχεια εξετάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κάθε νησιού, ώστε σύµφωνα και µε τα παραπάνω κριτήρια να επιλεχθούν οι συγκεκριµένες ακτές προς µελέτη. Το κάθε νησί εξετάζεται ως προς την αναπτυξιακή του φυσιογνωµία, τα δηµογραφικά στοιχεία και το οικιστικό δίκτυο, τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, τις τεχνικές και λιµενικές υποδοµές και τα µετεωρολογικά δεδοµένα. Η ανάλυση της αναπτυξιακής φυσιογνωµίας έχει ως στόχο την εύρεση εκείνων των περιοχών οι οποίες λόγω της βαρύτητας των δραστηριοτήτων που 69

81 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης λαµβάνουν χώρα θα αντιµετωπίζουν σε ένα βαθµό σηµαντικότερες ή εντονότερες επιπτώσεις από τη διάβρωση σε σχέση µε άλλες. Κατ επέκταση της αναπτυξιακής φυσιογνωµίας εντοπίζεται το οικιστικό δίκτυο καθώς και τα πληθυσµιακά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Παρόλο που η ύπαρξη οικισµού σε παράκτιες περιοχές αποτελεί ίδιο κίνδυνο ανεξάρτητα από το πλήθος των κατοίκων, δίνεται βαρύτητα σε περιοχές οι οποίες είναι εξίσου σηµαντικές τόσο στην οικονοµία της περιοχής όσο και στο ανθρώπινο δυναµικό. Για τον εντοπισµό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που δύναται να προκαλέσει η διάβρωση, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε προηγούµενο κεφάλαιο, είναι απαραίτητος ο εντοπισµός των περιοχών προστασίας αλλά και των ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών, ενώ καθοριστικής σηµασίας στον τοµέα και το µέγεθος των επιπτώσεων είναι και ο εντοπισµός των τεχνικών και λιµενικών υποδοµών. Τέλος, τα µετεωρολογικά δεδοµένα είναι απαραίτητα ως προς τα στοιχεία που αφορούν στον άνεµο ο οποίος αποτελεί µία από τις βασικές αιτίες εκδήλωσης της διάβρωσης Χαρακτηριστικά νήσου Ρόδου Η Ρόδος βρίσκεται ανάµεσα στην Ανατολή και τη ύση, σε ένα νευραλγικό γεωγραφικά χώρο, στο σταυροδρόµι των τριών ηπείρων, µε αποτέλεσµα να είναι σταθµός όχι µόνο για τουριστικούς λόγους αλλά και για εµπορικούς, πολιτισµικούς ακόµα και θρησκευτικούς. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του νησιού πέρα από το εύκρατο κλίµα, είναι το µεγάλο µήκος των ακτών του. Αυτά τα στοιχεία σε συνδυασµό µε τα φυσικά τοπία και το πλήθος των µνηµείων έχουν σαν αποτέλεσµα τη συγκέντρωση µεγάλου αριθµού επισκεπτών και παραθεριστών κυρίως κατά τους θερινούς µήνες. Στο νησί µπορεί κανείς να συναντήσει διάσπαρτα στους οικισµούς πλήθος παραδοσιακών κτιρίων, διαφορετικής αρχιτεκτονικής που αποτελούν κληρονοµιά προερχόµενη από τους διάφορους κατακτητές σύµφωνα µε την ιστορία καθώς και ένα µοναδικό φυσικό περιβάλλον που χαρακτηρίζει τη νησιωτηκότητα του. Οι εναλλαγές αυτές του φυσικού περιβάλλοντος και ο έντονος κοσµοπολίτικος χαρακτήρας έχουν καταξιώσει τη Ρόδο ως τουριστικό προορισµό σε διεθνή κλίµακα. 70

82 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.2: Νήσος Ρόδος Πηγή: Αναπτυξιακή φυσιογνωµία Το αναπτυξιακό προφίλ του νησιού είναι δυνατόν να διαπιστωθεί και από την ανάλυση των βασικών οικονοµικών στοιχείων, στα οποία διακρίνεται ο τοµέας ο οποίος υπερτερεί καθώς και το επίπεδο της ανεργίας το οποίο σηµατοδοτεί σε αρκετές περιπτώσεις τις µελλοντικές τάσεις εξέλιξης του πληθυσµού. Έτσι, παρουσιάζονται εν συντοµία τα στοιχεία που αφορούν την οικονοµική δραστηριότητα ανά παραγωγικό τοµέα και έπειτα αυτά εξειδικεύονται ανά κλάδο ώστε να διαπιστωθεί ο κλάδος εκείνος που είναι περισσότερο δυναµικός. Σκόπιµα, παρουσιάζονται τα ίδια αυτά στοιχεία και για την εθνική απογραφή του 1991, ώστε να διαπιστωθεί η πιθανή µεταβολή στην οικονοµία του νησιού. Πίνακας 6.3: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Ο ι κ ο ν ο µ ι κ ώ ς ε ν ε ρ γ ο ί Απασχολούµενοι Άνεργοι Έτος απογραφής Περιοχή αναφοράς Σύνολο Σύνολο Πρωτογενής Τοµέας NACE A-B ευτερογενής Τοµέας NACE C-F Τριτογενής Τοµέας NACE G-Q ε δήλωσαν κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας Σύνολο Οικονο- µικώς µη ενεργοί 1991 ΝΗΣΟΣ ΡΟ ΟΥ ΝΗΣΟΣ ΡΟ ΟΥ Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι η οικονοµία του νησιού στηρίζεται κυρίως στον τριτογενή τοµέα, µε σηµαντική συµµετοχή του δευτερογενή και έλλειψη του πρωτογενή. 71

83 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Το γεγονός αυτό γίνεται ευκολότερα αντιληπτό στο παρακάτω διάγραµµα στο οποίο παρατηρεί κανείς ότι ο τριτογενής τοµέας συµµετέχει µε ποσοστό της τάξης του 58%. ιάγραµµα 6.1: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Κατανοµή οικονοµικώς ενεργού πληθυσµού ανά παραγωγικό τοµέα (απογραφή 2001) 4% 19% 4% 58% 15% Πρωτογενής Τομέας NACE A-B Δευτερορογενής Τομέας NACE C-F Τριτογενής Τομέας NACE G-Q Δε δήλωσαν κλαδο οικονομικής δραστηριόττας Α ν ε ρ γ ο ι Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Αναφορικά µε τα πληθυσµιακά χαρακτηριστικά του νησιού, παρατίθεται ο παρακάτω πίνακας στον οποίο φαίνεται η εξέλιξη του πληθυσµού στο νησί κατά τις δύο τελευταίες εθνικές απογραφές καθώς και στοιχεία για την πληθυσµιακή πυκνότητα. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται ανά οικισµό και ανά δήµο και τελικώς προκύπτει το συνολικό άθροισµα. Παράλληλα µε τα στοιχεία για τον πληθυσµό δίνεται και το πλήθος των δηµοτικών διαµερισµάτων και κατ επέκταση των οικισµών. 72

84 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.4: Πληθυσµιακά χαρακτηριστικά Ρόδου Περιοχή Πληθυσµός 2001 Πληθυσµός Έκταση (τ.χλµ.) % Πληθυσµιακή µεταβολή Πυκνότητα κατοίκησης (κάτ./τ.χλµ.) ηµοτική Ενότητα Ρόδου ,481 23, ,99.. Ρόδου ,481 23, ,99 ηµοτική Ενότητα ,375 0,83 67,42 Αρχαγγέλου.. Αρχάγγελου ,375-2,04 118,9.. Μαλώνος ,375 6,41 25,27.. Μασάρων ,625 14,51 39,41 ηµοτική Ενότητα ,350-10,02 13,76 Αταβύρου.. Έµπωνα ,666-1,23 18,68.. Αγ. Ισιδώρου ,700 2,43 12,11.. Κρητηνίας ,984-18,55 21,66.. Μονολίθου ,525-35,15 7,18.. Σιάνων ,475-12,86 7,08 ηµοτική Ενότητα ,100 6,44 145,60 Αφάντου.. Αρχιπόλεως ,625 15,92 44,20.. Αφάντου ,475 5,31 208,36 ηµοτική Ενότητα Ιαλυσού ,700 40,51 605,21.. Ιαλυσού ,700 40,51 605,21 ηµοτική Ενότητα Καλλιθέας ,750 66,68 93,40.. Καλυθιών ,300 81,23 135,36.. Κοσκινού ,950 63,24 153,89.. Ψίνθου ,500 23,91 25,63 ηµοτική Ενότητα ,825 0,45 24,29 Καµείρου.. Απόλλωνα ,175-3,95 14,01.. ιµυλιάς ,000 7,07 14,71.. Καλαβάρδα ,925 4,92 34,30.. Πλατανίων ,850 20,82 24,46.. Σαλάκου ,400 2,19 12,81.. Σορώνης ,675 0,32 90,38.. Φανών ,800-7,92 75,85 ηµοτική Ενότητα ,900 4,97 20,31 Λινδίων.. Καλάθου ,525-27,76 21,68.. Λάρδου ,750 32,89 29,03.. Λίνδου ,575 20,69 65,82.. Λαέρµων ,400-30,96 5,10.. Πυλώνος ,650 6,55 32,20 ηµοτική Ενότητα ,050-3,19 11,38 Νότιας Ρόδου.. Απολακκιάς ,100-35,86 14,26.. Αρνίθας ,025 2,65 14,07.. Ασληπιείου ,625 3,54 14,43.. Βατίου ,075-49,87 4,81.. Γενναδίου ,475 20,85 19,57.. Ιστρίου ,400 35,85 26,36.. Κατταβίας ,350-2,16 6,06.. Λαχανιάς ,375-1,45 13,44.. Μεσαναγρού ,750 2,48 6,38.. Προφίλιας ,875 4,82 20,54 ηµοτική Ενότητα ,150 14,06 136,10 Πεταλούδων.. αµατρίας ,375 1,71 38,55.. Θεολόγου ,375 10,74 38,26.. Κρεµαστής ,950 27,22 383,68.. Μαριτσών ,650 6,39 74,67.. Παραδεισίου ,425 4,54 280,74.. Παστίδας ,375 12,69 192,32 Ν. ΡΟ ΟΣ ,17 83,54 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Παρατηρώντας κανείς τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνει ότι ο συνολικός πληθυσµός του νησιού κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζει σηµαντική αύξηση παρά το γεγονός ότι

85 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης ορισµένοι δήµοι αντιµετωπίζουν φαινόµενα εγκατάλειψης πληθυσµού. Οι συγκεκριµένοι δήµοι είναι οι πιο αποµακρυσµένοι από το διοικητικό κέντρο και αυτός φαίνεται να είναι και ο πιο πιθανός λόγος µετακίνησης των πληθυσµών. Συγκρίνοντας, επίσης, το ποσοστό της πληθυσµιακής µεταβολής του νησιού µε εκείνα που παρουσιάστηκαν παραπάνω για το νοµό και την περιφέρεια γίνεται αντιληπτό ότι η Ρόδος ακολουθεί την εξέλιξη των διοικητικών περιοχών στις οποίες ανήκει και µάλιστα η µεταβολή του πληθυσµού της είναι άµεσα συνδεδεµένη µε εκείνη του νοµού και της περιφέρειας δεδοµένου ότι πρόκειται για ένα δυναµικό νησί µε αξιοσηµείωτες πληθυσµιακές µεταβολές. Στο χάρτη που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα για το 2001 από όπου γίνεται αντιληπτή η παραπάνω διαπίστωση. Εικόνα 6.3: Πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα δήµου Ροδίων Πηγή: Ελ.Στατ. 2001, ιδία επεξεργασία Φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον Η φυσική και πολιτιστική κληρονοµιά ενός τόπου αποτελεί ένα από τα πιο σηµαντικά χαρακτηριστικά του, τόσο ως πόλος έλξης επισκεπτών όσο και ως χώροι αναψυχής των κατοίκων, επηρεάζοντας έτσι το βιοτικό επίπεδο. Έτσι, παρουσιάζεται σύντοµα το φυσικό περιβάλλον του νησιού και κυρίως εκείνο που προστατεύεται από διάφορες διατάξεις της νοµοθεσίας και στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα σηµαντικότερα πολιτιστικά µνηµεία του νησιού. Το φυσικό περιβάλλον του νησιού χαρακτηρίζεται από την επικράτηση οικοσυστηµάτων µε πυκνή και υψηλή βλάστηση σε συνδυασµό µε την έντονη παρουσία - επίδραση της θάλασσας. Μεγάλο µέρος µάλιστα καλύπτεται από παρθένα δάση, κυρίως στο εσωτερικό τµήµα. Η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» θεσµοθετήθηκε από το Συµβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων µε σκοπό να συµβάλλει στην προστασία της βιολογικής ποικιλότητας, µέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών µελών που εφαρµόζεται η συνθήκη ( Το ίκτυο Natura

86 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό ίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σηµαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK, και τους «Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας (ΤΚΣ)» (SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ( Στο νησί, σύµφωνα µε στοιχεία του ΥΠΕΚΑ, ορίζονται συνολικά πέντε περιοχές Natura 2000 οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί και διακρίνονται στο χάρτη 1 του παραρτήµατος. Πίνακας 6.5: Περιοχές ικτύου NATURA 2000 (Οδηγία 92/43/ΕΚ) ΚΩ ΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΥ ΕΚΤΑΣΗ (ha) GR SCI ΡΟ ΟΣ: ΑΚΡΑΜΥΤΗΣ, ΑΡΜΕΝΙΣΤΗΣ, ΑΤΤΑΒΥΡΟΣ, ΡΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ (ΚΑΡΑΒΟΛΑ - ΟΡΜΟΣ ΓΛΥΦΑ Α) 27696,216 GR SCI ΡΟ ΟΣ: ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ - ΕΠΤΑ ΠΗΓΕΣ - ΠΕΤΑΛΟΥ ΕΣ - ΡΕΜΑΤΑ 11414,258 GR SPA ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΟ ΟΣ: ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΕΠΤΑ ΠΗΓΕΣ ΕΚΒΟΛΗ ΛΟΥΤΑΝΗ ΚΑΤΕΡΓΟ, ΡΕΜΑ ΓΑ ΟΥΡΑ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΛΙΝ ΟΥ ΝΗΣΙ ΕΣ ΠΕΝΤΑΝΗΣΑ & ΤΕΤΡΑΠΟΛΙΣ, ΛΟΦΟΣ ΨΑΛΙ Ι 13441,91 GR SPA ΥΤΙΚΗ ΡΟ ΟΣ: ΟΡΗ ΑΤΑΒΥΡΟΣ ΚΑΙ ΑΚΡΑΜΥΤΗΣ, ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ ΑΠΟΛΑΚΚΙΑΣ ΚΑΙ ΝΗΣΙ ΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ, ΧΤΕΝΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΑΒΟΛΑΣ 13103,17 GR SPA ΝΟΤΙΟ ΑΚΡΟ ΡΟ ΟΥ, ΠΡΑΣΟΝΗΣΙ, ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ΛΙΒΑ Ι ΚΑΤΤΑΒΙΑΣ 2923,39 Πηγή: ΥΠΕΚΑ, 2011 Πέρα από το δίκτυο προστατευµένων περιοχών Natura 2000 η ελληνική νοµοθεσία αλλά και άλλες διεθνείς συµβάσεις επιτρέπουν την οριοθέτηση περιοχών προς προστασία ανάλογα του περιεχοµένου τους. Στο νησί εντοπίζεται µια επιπλέον περιοχή η οποία προστατεύεται παράλληλα από δύο διαφορετικά πλαίσια, ως διατηρητέο µνηµείο της φύσης σύµφωνα µε το νόµο 996/71 και ως βιογενετικό απόθεµα 1 όπως ορίζει το Συµβούλιο της Ευρώπης. Η περιοχή αυτή αφορά στο Φυσικό Μνηµείο Μικτού άσους Κυπαρισσίου Έµπωνα Ρόδου ( 1 Το Ευρωπαϊκό ίκτυο Βιογενετικών Αποθεµάτων ιδρύθηκε το 1976 από το Συµβούλιο της Ευρώπης και αποσκοπεί στη διατήρηση αντιπροσωπευτικών δειγµάτων χλωρίδας, πανίδας και φυσικών περιοχών της Ευρώπης. Υπεύθυνος φορέας για τον χαρακτηρισµό των Βιογενετικών Αποθεµάτων είναι η Γενική Γραµµατεία ασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας. 75

87 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Σύµφωνα µε το ν. 1468/50 ορίζονται τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Ως τέτοια προστατευόµενα τοπία χαρακτηρίζονται περιοχές µεγάλης αισθητικής ή πολιτιστικής αξίας και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συµβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα των φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών γνωρισµάτων τους. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα τοπία αυτά στην επικράτεια του νησιού. Πίνακας 6.6: Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους «Περιοχές Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους» ΑΤ ΑΤ ΑΤ ΑΤ ΑΤ ΑΤ ΑΤ ΑΤ Αρχαία Κάµειρος Κοσκινού στη Ρόδο Λίνδος Ρόδου Λόφος Φιλερήµου Ρόδου Μονόλιθος Ρόδου Προφήτης Ηλίας Ρόδου Ροδίνι Χαράδρα Πεταλούδων Ρόδου Πηγή: Βάση Φιλοτής ΕΜΠ 2011 Ο γεωλογικός πλούτος του Αιγαίου είναι ιδιαίτερα σηµαντικός, τόσο σε απόλυτους αριθµούς (93 γεωλογικά µνηµεία συνολικά στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου), όσο και στην ποιότητα των ευρηµάτων και των µνηµείων. Σε αυτά περιλαµβάνονται τόσο µνηµεία ευρύτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος όπως ηφαίστεια, γεωλογικές διαµορφώσεις και άλλα όσο και µνηµεία παλαιοαρχαιολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, όπως είναι τα απολιθώµατα φυτών και ζώων και πολλά λατοµεία διαφόρων ιστορικών εποχών και πετρωµάτων. Από τα 93 αυτά γεωλογικά µνηµεία που εντοπίζονται στο σύνολο των νησιών του Ν. Αιγαίου, τα 5 συναντώνται στο νησί της Ρόδου και παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 6.7: Κατάλογος γεωλογικών µνηµείων Είδος µνηµείου Σπήλαιο Κούµελου Αρχάγγελου ΡΟ ΟΣ Απολιθωµένα θηλαστικά Απολιθωµένα ασπόνδυλα Θέση Κολύµπια Πηγή: ΕΧΜ Ρόδου, 1997 Απολιθωµένα κοράλλια Φυτικά απολιθώµατα 76

88 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Η Ρόδος έχει ένα ποικιλόµορφο κα ιδιαίτερης αξίας πολιτιστικό πλούτο, ο οποίος περιλαµβάνει µουσεία και αρχαιολογικούς χώρους µείζονος σηµασίας, παραδοσιακούς οικισµούς και διάφορα µεµονωµένα µνηµεία. Ανάµεσα στα σηµαντικά πολιτιστικά µνηµεία ανήκει και η Παλιά Πόλη που έχει χαρακτηρισθεί ως Μνηµεία Παγκόσµιας Κληρονοµιάς της UNESCO. Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι πολλοί, για αυτό και παρακάτω αναφέρονται οι πιο σηµαντικοί, οι οποίοι µάλιστα συγκεντρώνουν και το µεγαλύτερο αριθµό επισκεπτών. Πίνακας 6.8: Σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι νήσου Αρχαιολογικός χώρος ήµος ΦΕΚ κήρυξης Πόλης της Ρόδου Ρόδος 453/Β / Ακρόπολη Αρχαίας Ρόδου Περιοχή Ρδινίου Ρόδος Ρόδος 252/δ / ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/ΑΙ/Φ22/266/9/ (ΦΕΚ 187/Β /6-4-88) Ιάλυσος Ιάλυσος 447/Β / Φιλέρηµος Ιάλυσος 212/Β / Αρχαία Κάµειρος Κάµειρος 948/Β / Αρχαιολογικός Χώρος Κιοταρίου Ρόδου Νότια Ρόδος ΥΑ YΠΠΟ/Γ ΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/18897/1181/ (ΦΕΚ 491/Β/ ) Λίνδος Λίνδος 24/Β / Πηγή: Ε.Χ.Μ. Ρόδου, 1997 Τεχνικές υποδοµές Στην προσπάθεια εύρεσης των περιοχών µελέτης του παράκτιου χώρου του νησιού γίνεται αναφορά στις τεχνικές υποδοµές τόσο µεταφορικές όσο και ενεργειακές οι οποίες επηρεάζουν την παράκτια ζώνη ή βρίσκονται εντός των ορίων της. Το οδικό δίκτυο του νησιού εντάσσεται στο κοινό πρότυπο που κυριαρχεί σε όλα σχεδόν τα νησιά της χώρας. Είναι σχεδιασµένο και κατασκευασµένο από την δεκαετία του 70 ενώ οι όποιες βελτιώσεις δεν επιλύουν τα διάφορα προβλήµατα. Σηµαντικό πρόβληµα είναι η παράλληλη ανάπτυξή του µε την ακτογραµµή, γεγονός που προκαλεί πολλαπλά περιβαλλοντικά και άλλα προβλήµατα. Η εξάπλωση της τουριστικής οικοδόµησης οδηγεί στο χάραγµα και στην διάνοιξη νέων αυθαίρετων οδών που καταλήγουν σε τουριστικά συγκροτήµατα (ΣΧΕ ΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ ). Τις µεταφορές στον παράκτιο χώρο ενισχύουν οι λιµενικές εγκαταστάσεις οι οποίες εξυπηρετούν τόσο τις εµπορικές και επιβατικές ανάγκες όσο και ανάγκες αναψυχής. Οι θέσεις των λιµενικών υποδοµών του νησιού διακρίνονται στον παρακάτω πίνακα. 77

89 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.9: : Λιµενικές υποδοµές Λιµενική Υποδοµή Χαρακτήρας ΡΟ ΟΥ ΚΟΛΩΝΑ ΜΙΚΤΟΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΜΑΝ ΡΑΚΙΟΥ ΡΟ ΟΥ, ΛΙΝ ΟΥ ΡΟ ΟΥ ΜΑΡΙΝΕΣ ΑΚΑΝΤΙΑ ΡΟ ΟΥ, ΚΑΜΕΙΡΟΥ ΣΚΑΛΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ «ΒΟΡΕΙΝΟ» ΦΑΛΗΡΑΚΙΟΥ, ΦΑΝΩΝ ΡΟ ΟΥ, ΛΙΝ ΟΥ ΡΟ ΟΥ, ΠΛΗΜΜΥΡΙΟΥ ΑΛΙΕΥΤΙΚΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΡΟ ΟΥ, ΚΑΜΕΙΡΟΥ ΣΚΑΛΑΣ ΚΑΜΕΙΡΟΥ ΣΚΑΛΑΣ ΑΚΤΟΠΛΟΪΑΣ ΛΙΝ ΟΥ ΡΟ ΟΥ ΛΙΜΕΝΙΣΚΟΙ Πηγή : ΣΧΕ ΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ Για τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης του νησιού έχουν κατασκευαστεί δύο φράγµατα σε καθοριστικές θέσεις, τα οποία όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο 2 είναι δυνατόν να επηρεάσουν την παράκτια διάβρωση. Το πρώτο φράγµα, που κατασκευάστηκε το 1989, βρίσκεται στον οικισµό της Απολακκιάς στο νοτιοδυτικό τµήµα του νησιού, ενώ το δεύτερο αποτελεί ένα πρόσφατο έργο, έτος κατασκευής 2010, και βρίσκεται στα ανατολικά όπου διατρέχει ο οµώνυµος ποταµός Γαδουράς. Μετεωρολογικά και ανεµολογικά χαρακτηριστικά Το κλίµα του νησιού είναι ήπιο µεσογειακό µε εκτεταµένη περίοδο ηλιοφάνειας και περιορισµένες βροχοπτώσεις. Στη συνέχεια παρατίθενται στοιχεία σχετικά µε τη µετεωρολογία του νησιού, όπως αυτά προκύπτουν από µελέτες της ΕΜΥ για τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Από τον πίνακα και το αντίστοιχο διάγραµµα για τις µέσες θερµοκρασίες της περιοχής, διαπιστώνει κανείς ότι πρόκειται για µια περιοχή µε θερµό κλίµα καθώς η ελάχιστη παρατηρούµενη θερµοκρασία κατά τη διάρκεια του έτους σπάνια πέφτει κάτω από τους 0oC. Χαρακτηριστικό γνώρισµα αποτελεί η υγρασία η οποία σηµειώνει υψηλά ποσοστά καθ όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ οι άνεµοι που πνέουν στην περιοχή είναι κυρίως Β και. Πίνακας 6.10, ιάγραµµα 6.2: Θερµοκρασιακά δεδοµένα Πηγή: 78

90 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης ιάγραµµα 6.3: Στοιχεία υγρασίας Πηγή: Πίνακας 6.11: Ανεµολογικά χαρακτηριστικά Πηγή: Σύµφωνα µε χάρτη του οργανισµού αντισεισµικού σχεδιασµού και προστασίας της χώρας, η ευρύτερη περιοχή της ωδεκανήσου και κατ επέκταση της Ρόδου ανήκει στη δεύτερη ζώνη σεισµικής επικινδυνότητας, γεγονός που σηµαίνει ότι στην περιοχή αναπτύσσονται συχνά σεισµικά φαινόµενα τα οποία δύνανται να επηρεάσουν τη δράση των κυµατισµών. 79

91 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.4: Σεισµική επικινδυνότητα Πηγή: Παραλία Κρεµαστής Από την ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών του νησιού της Ρόδου αλλά και από διάφορες µελέτες (Aqua Terra, 2008, Τράπεζα Ελλάδος, 2011) και συνεντεύξεις (Σκιαδόπουλος, 2011) που αποδεικνύουν ότι η δυτική πλευρά του νησιού είναι αυτή που αντιµετωπίζει προβλήµατα διάβρωσης, αποφασίζεται η επιλεγόµενη περιοχή προς µελέτη να ανήκει σε αυτό το τµήµα του νησιού. Για την τελική επιλογή, λαµβάνονται υπόψη τα κριτήρια που τέθηκαν παραπάνω ενώ εξετάζονται τα χαρακτηριστικά των κυµατισµών, των παράκτιων ιζηµάτων και οι δραστηριότητες της παράκτιας ζώνης. Το πρώτο κριτήριο έχει ήδη ικανοποιηθεί µε την αρχική επιλογή των νησιών. Για την ικανοποίηση του δεύτερου κριτηρίου πρέπει να εξεταστούν οι οικιστικές περιοχές µε εγγύτητα στην ακτή της δυτικής πλευράς του νησιού. Ξεκινώντας, λοιπόν, από το βόρειο τµήµα του νησιού και φτάνοντας στο νότιο άκρο, οι οικισµοί που συναντά κανείς είναι η Ρόδος, η Ιαλυσός, η Κρεµαστή, το Παραδείσι, η Θεολόγος, η Σορωνή, οι Φάνες, τα Καλαβάρδα και το Μανδρικό. Ωστόσο, οι αποστάσεις των οικισµών αυτών από την ακτή διαφέρουν µε τους οικισµούς της Ρόδου, της Ιαλυσού, της Κρεµαστής, του Παραδεισίου, της Θεολόγου, της Σορωνής και του Μανδρικού να έχουν άµεσο µέτωπο στην παραλία. Όλοι οι προαναφερθέντες οικισµοί ικανοποιούν το τρίτο κριτήριο που αφορά στον τύπο της παραλίας, καθώς σε όλες τις περιπτώσεις η ακτή είναι αµµώδης. Προτού, εξεταστεί το τελευταίο κριτήριο που σχετίζεται µε την τουριστική ανάπτυξη, απορρίπτονται οι περιπτώσεις του Παραδεισίου λόγω της ύπαρξης του αερολιµένα στον ενδιάµεσο χώρο ακτής και οικισµού, της Θεολόγου διότι ο οικισµός βρίσκεται σε ορεινό τµήµα της περιοχής και το παραλιακό µέτωπο που αφορά σε τουριστικές εγκαταστάσεις ολοένα και υποβαθµίζεται και του Μανδρικού λόγω του µικρού µεγέθους του οικισµού. Από τους υπόλοιπους οικισµούς, τουριστικά ανεπτυγµένοι είναι εκείνοι της Ρόδου, της Ιαλυσού και της Κρεµαστής. Τελικά, επιλέγεται ως µελέτη περίπτωσης της διάβρωσης και των µέτρων αντιµετώπισης της, ο οικισµός της Κρεµαστής, καθώς πρόκειται για µια περιοχή µε αποδεδειγµένα προβλήµατα 80

92 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης διάβρωσης τα οποία χρήζουν άµεσης αντιµετώπισης. Σε αυτό, όµως, το σηµείο αξίζει να αναφερθεί ότι και σε κατά τόπους τµήµατα της ακτής των δύο µεγάλων οικισµών και τουριστικών περιοχών του νησιού έχουν σηµειωθεί φαινόµενα διάβρωσης, αλλά για την αντιµετώπισης τους δραστηριοποιούνται ιδιώτες καθώς πρόκειται για ακτές προσόψεις ξενοδοχείων. Ο οικισµός της Κρεµαστής, όπως διαπιστώνεται από τους πίνακες που προηγήθηκαν, είναι ένας από τους µεγαλύτερους του νησιού τόσο σε έκταση όσο και σε πληθυσµό. Η γειτνίαση του µε σηµαντικές τουριστικές περιοχές, τη Ρόδο και την Ιαλυσό, αλλά και µε τον αερολιµένα επέτρεψε την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων οι οποίες συναντώνται κυρίως στο τµήµα µεταξύ των ορίων Ιαλυσού - Κρεµαστής. Στη δορυφορική εικόνα διακρίνεται η ακτή της Κρεµαστής, η απόσταση από τον οικισµό καθώς και το τµήµα στο οποίο αναπτύσσονται οι τουριστικές δραστηριότητες. Επιπλέον, είναι δυνατόν να διακρίνει κανείς τα τµήµατα της παραλίας τα οποία αντιµετωπίζουν τη διάβρωση σε σηµαντικό βαθµό, καθώς η υποχώρηση της ακτής είναι ιδιαίτερα εµφανής. Εικόνα 6.5: ορυφορική άποψη ακτής Κρεµαστής Πηγή: Google Earth, 2011 Πρόκειται για ακτή συνολικού µήκους 2 χλµ, µε άµµο και κατά τόπους βότσαλο, στο µήκος της οποίας αναπτύσσονται συστάδες δένδρων. Χαρακτηριστικό γνώρισµα της ακτής αποτελούσε το σηµαντικό πλάτος της παραλίας, το οποίο σύµφωνα µε στοιχεία του Κτηµατολογίου για το 1936 προκύπτει ότι είχε ελάχιστο 58 µέτρα και µέγιστο 162 µέτρα. Μετρήσεις του 2008 στο ίδιο τµήµα της παραλίας έδειξαν σηµαντική υποχώρηση αφού το πλάτος δεν ξεπερνά πλέον σε κανένα σηµείο τα 30 µέτρα (Aqua Terra, 2008). Η συγκεκριµένη ακτή, όπως άλλωστε, και το σύνολο των δυτικών ακτών, αποτελεί την εικόνα εισόδου του νησιού καθώς είναι από τις πρώτες εικόνες που αντικρίζει κανείς είτε ακτοπλοϊκώς είτε αεροπορικώς. Παράλληλα στην ακτογραµµή περνάει το παράκτιο οδικό δίκτυο της περιοχής µε µέσω πλάτος οδοστρώµατος τα 8 µέτρα, ενώ διαφορετικές παράκτιες αθλητικές και οικονοµικές δραστηριότητες χωροθετούνται εκατέρωθεν του οδικού δικτύου. Στην εξεταζόµενη ακτή δεν εντοπίζονται περιοχές του δικτύου NATURA 2000, εκβολές ποταµών, µοναδικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και λοιπά προστατευόµενα 81

93 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης οικοσυστήµατα, µε αποτέλεσµα από άποψη οικολογικής αξίας η ακτή να κατατάσσεται σε χαµηλή κατηγορία. Ωστόσο, η κοινωνικοοικονοµική αξία της περιοχής είναι υψηλή, καθώς πρόκειται για µια περιοχή τουριστικά ανεπτυγµένη και µε αυξανόµενες τάσεις αστικοποίησης της παράκτιας ζώνης, ενώ ταυτόχρονα χρησιµοποιείται από τους κατοίκους της περιοχής ως πρωτεύον χώρος αναψυχής και άθλησης. Οι χρήσεις γης, όπως δίνονται από το Corine 2000 για την ευρύτερη περιοχή του οικισµού της Κρεµαστής διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 6.12: Χρήσεις γη εξεταζόµενης περιοχής Κρεµαστής Έκταση Ποσοστό Χρήση Corine (τµ) έκτασης ιακεκοµµένη αστική οικοδόµηση ,13 10,06 Σύνθετα συστήµατα καλλιέργειας ,74 41,34 Ελαιώνες 23621,76 0,62 Μη αρδεύσιµη αρώσιµη γη ,49 26,16 Γεωργική γη µε σηµαντικές εκτάσεις φυσικής βλάστησης ,06 21,78 Κωνοφόρα δάση 1178,94 0,03 Σύνολο , Πηγή: Corine 2000, ιδία επεξεργασία Οι κυµατικές παράµετροι που εξετάζονται αφορούν στο ύψος των κυµατισµών, την ένταση και τη διεύθυνση των ανέµων. Μετρώνται τα µήκη από τις πλησιέστερες ακτές, καθώς το µήκος αυτό επηρεάζει το ανάπτυγµα του κυµατισµού, για τις τρεις διευθύνσεις ανέµων που πνέουν στην περιοχή, Β, Β και. Τα στοιχεία που προκύπτουν από τις µετρήσεις δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι ταχύτητες του ανέµου που πνέουν στην περιοχή και σηµειώνονται µε υψηλές συχνότητες εµφάνισης είναι της τάξης των 3 έως 6 µποφόρ. Ωστόσο, εξετάζεται και η περίπτωση των 8 µποφόρ, καθώς αποτελεί µία από τις δυσµενέστερες καταστάσεις παρά το γεγονός ότι οι συχνότητες εµφάνισής της είναι σχεδόν αµελητέες. Η απόσταση της κοντινότερης ακτής κατά τη Β διεύθυνση των κυµατισµών είναι µ., κατά την Β είναι µ. και κατά τη είναι µ. Πίνακας 6.13: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Β Β Ένταση ανέµου (Β) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) 3 0,29 2,61 0,33 2,86 0,52 3,85 4 0,51 3,16 0,58 3,46 0,91 4,65 5 0,72 3,56 0,83 3,91 1,30 5,25 6 0,94 3,89 1,08 4,27 1,69 5,74 8 1,37 4,43 1,58 4,86 2,48 6,53 Πηγή: Aqua Terra, 2008, ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι οι δυτικοί άνεµοι, οι οποίοι πνέουν συχνότερα στην περιοχή είναι αυτοί που µπορούν να προκαλέσουν σηµαντικές επιπτώσεις 82

94 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης στη διαµόρφωση της ακτής καθώς το ύψος κύµατος για τις ίδιες εντάσεις ανέµων είναι υψηλότερο, µε αποτέλεσµα η αναµενόµενη αναρρίχηση να είναι σηµαντικότερη. Στη συνέχεια εξετάζονται οι δείκτες της τρωτότητας και της ακτότητας για το συγκεκριµένο τµήµα της ακτής ώστε να εξαχθούν τα ανάλογα συµπεράσµατα. Τρωτότητα Για τον υπολογισµό της παράκτιας τρωτότητας υπολογίζονται οι µεταβλητές και οι παράµετροι όπως αναλύθηκαν στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Πίνακας 6.14: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Κρεµαστής Παράµετρος Τιµή Γεωµορφολογία ακτής 1 άβρωση/πρόσχωση (m/έτος) 1 Κλίση ακτής (%) 1 Μεταβολή ΜΣΘ (mm/έτος) 1 Σηµαντικό Ύψος κύµατος (m) 1 Μέσο εύρος παλίρροιας 1 Κίνδυνος πληµµύρας 1 Πίνακας 6.15: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Κρεµαστής Παράµετρος Τιµή Πυκνότητα πληθυσµού 1 Χρήση γης (καλλιέργειες - βιοµηχανία - οικισµοί) 1 Υποδοµές (δρόµοι, δίκτυα, κ.α.) 1 Προστατευόµενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura, κ.α.) 1 Πολιτιστική κληρονοµιά 1 Πίνακας 6.16: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης Παράµετρος Τιµή Τεχνικά έργα µετώπου ακτής 1 Έργα προστασίας ακτής 1 Ανεφοδιασµός ακτής 1 Η τελική τιµή του δείκτης παράκτιας τρωτότητας είναι CVI = (CVI1+CVI2+CVI3)/3 = (3, , ,2)/3= 3,77. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για µια περιοχή ιδιαίτερα ευπαθή στη διάβρωση αλλά και κάθε άλλη µεταβολή των κυµατικών χαρακτηριστικών της περιοχής. 83

95 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Ακτότητα Σύµφωνα µε το θεωρητικό πλαίσιο του δείκτη, ο γενικός τύπος ορίζεται ως εξής: C = C1 + C2 = (αcf + βv) + (γsα + δbα) Για τον υπολογισµό του παράκτιου συναισθήµατος, που αποτελεί µία από τις τέσσερις βασικές µεταβλητές του δείκτη, λαµβάνεται υπόψη θέση εντός του οικισµού, σε µια απόσταση 700 µέτρων. Οι τιµές που δίνονται στις επιµέρους παραµέτρους ορίζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ενώ η µεταβλητή λαµβάνει τελικά την τιµή 0,8. Πίνακας 6.17: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτης ακτότητας Κρεµαστής Παράµετρος Τιµή 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 Απόσταση από ακτή 1 Υψόµετρο 1 Γεωµορφολογία 1 Τοπίο 1 Για την ορατότητα λαµβάνεται η τιµή 0,8 καθώς παρά το γεγονός ότι η υψοµετρική διαφορά από την ακτή στον οικισµό είναι µικρή, δεν υπάρχει ιδανική κλίση που να προσφέρει την κατάλληλη ορατότητα από όλες τις θέσεις εντός του οικισµού. Η τιµή που δίνεται στην προσβασιµότητα είναι 1, καθώς πρόκειται για ακτή µε πρόσβαση από όλα τα διατιθέµενα µέσα µεταφοράς της περιοχής. Για τον υπολογισµό της µεταβλητής που αφορά στο βαθµό δόµησης, υπολογίζεται η επιφάνεια της παράκτιας ζώνης της περιοχής, η οποία εκτείνεται από την ακτογραµµή έως και 1 χλµ προς τον οικισµό και η δοµηµένη επιφάνεια εντός της ζώνης αυτής. Προκύπτει ότι ο βαθµός δόµησης της ευρύτερης περιοχής της ακτής είναι της τάξης του 60%, δηλαδή τιµή µεταβλητής 0,6. Η τελική τιµή του δείκτη είναι C = C1 + C2 = 0,5*(0,8+0,8)+0,5*(1+0,6)=1,6. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για µια σηµαντική παράκτια περιοχή, η οποία σε χωρικό επίπεδο είναι δυνατόν να επηρεαστεί σε σηµαντικό βαθµό από οποιαδήποτε µεταβολή στα παράκτια χαρακτηριστικά της και κατ επέκταση από τις διεργασίες της διάβρωσης. Επιπτώσεις παράκτιας διάβρωσης Η διάβρωση της συγκεκριµένης ακτής έχει γίνει ιδιαίτερα εµφανής την τελευταία δεκαετία, καθώς σε ορισµένα σηµεία έχει υποχωρήσει πλέον σηµαντικά η παραλία, ενώ εµφανίζονται και πληµµυρικά φαινόµενα κατά τη χειµερινή περίοδο. Στις δορυφορικές εικόνες που ακολουθούν µπορεί να παρατηρήσει κανείς την υποχώρηση της παραλίας σε διάρκεια 10 ετών περίπου σε ένα από τα σηµαντικότερα σηµεία της ακτογραµµής του οικισµού στο οποίο έχει πρόσοψη σηµαντική ξενοδοχειακή µονάδα της περιοχής. 84

96 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.6: Παραλία Κρεµαστής 2002 Πηγή: Google Earth Εικόνα 6.7: Παραλία Κρεµαστής 2011 Πηγή: Google Earth Από τις φωτογραφίες γίνεται αντιληπτό ότι η διάβρωση επιδρά περισσότερο στον τουρισµό της περιοχής, καθώς χάνεται σηµαντικό τµήµα της παραλίας που αποτελεί βασικό παράγοντα, αφενός του τουριστικού προϊόντος και αφετέρου της συνολικής εικόνας της τουριστικής µονάδας. Τη διαπίστωση αυτή ενισχύουν και οι απόψεις εργαζόµενων και υπευθύνων των τουριστικών µονάδων της περιοχής, οι οποίοι σηµειώνουν ότι χρειάζεται να καταβάλλουν σηµαντικές προσπάθειες για τη διατήρηση του εισερχόµενου πληθυσµού, 85

97 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης αυξάνοντας τις παρεχόµενες υπηρεσίες γεγονός που οδηγεί σε αύξηση του λειτουργικού τους κόστους. Επιπλέον, τόσο στον τουρισµό αλλά και κυρίως στην αναψυχή είναι εµφανής η µείωση της επισκεψιµότητας της ακτής τόσο από τουρίστες όσο και από το ντόπιο πληθυσµό. Η µείωση αυτή, οδηγεί σε ερήµωση της παραλίας µε τελικό αποτέλεσµα την υποβάθµιση της. Η ερήµωση, όµως, της παραλίας επιδρά αρνητικά και στις παράκτιες αθλητικές δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή αλλά και τις δραστηριότητες εστίασης. Οι συγκεκριµένες δραστηριότητες πλήττονται οικονοµικά τα τελευταία έτη γεγονός που επηρεάζει κατ επέκταση και τη γενικότερη οικονοµία του οικισµού. Αξίζει να σηµειωθεί, βέβαια, ότι µέχρι σήµερα δεν έχει παρατηρηθεί σηµαντική µεταβολή στις παράκτιες χρήσεις γης, καθώς πρόκειται για εκτάσεις ανεκµετάλλευτες παρά τη δυνατότητα δόµησης. Οι συγκεκριµένες εκτάσεις διέπονται από τις διατάξεις του Π της 2/3/81 περί οικισµών προ του Ειδικότερα, οι όροι δόµησης της περιοχής εκτός των ορίων του οριοθετηµένου οικισµού και ανεξάρτητα από τις παρεκκλίσεις αφορούν σε αρτιότητα των τµ µε πρόσοψη σε κοινόχρηστο χώρο, ποσοστό κάλυψης στο 60%, µέγιστο αριθµό ορόφων τους 2 και µέσω συντελεστή δόµησης στο 0,8. Ωστόσο, αν και κατά την τελευταία δεκαετία αρκετές από τις ιδιοκτησίες δοµήθηκαν, παρατηρείται παύση των δραστηριοτήτων οικοδόµησης στα τελευταία 3 έτη. Το γεγονός αυτό όµως δεν µπορεί από µόνο του να οδηγήσει στο συµπέρασµα ότι οι ιδιοκτήτες έχουν επηρεαστεί σηµαντικά από την αυξανόµενη τάση διάβρωσης, καθώς τη συγκεκριµένη περίοδο έχει εµφανιστεί παράλληλα η εθνική οικονοµική κρίση. Σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν έχουν παρατηρηθεί µέχρι σήµερα, αναφορικά µε την ποιότητα των υπόγειων υδάτων και το πλήθος των οικοσυστηµάτων της περιοχής, αν και η παράκτια βλάστηση έχει µειωθεί σηµαντικά. Το έδαφος όµως της παράκτιας ζώνης έχει µεταβληθεί σηµαντικά, καθώς από τη διάβρωση έχει επηρεαστεί η σταθερότητα του µε αποτέλεσµα να έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές επιπτώσεις στο παράκτιο οδικό δίκτυο. Κατά τόπους, ο παράκτιος δρόµος έχει υποχωρήσει προκαλώντας σηµαντικές ζηµιές στα διερχόµενα οχήµατα. Επιπρόσθετα, λόγω απουσίας κατάλληλων τεχνικών έργων σηµειώνονται κατά τη χειµερινή περίοδο, οπότε οι κυµατισµοί είναι εντονότεροι, πληµµυρικά φαινόµενα, µε αποτέλεσµα την αυξηµένη έκθεση κινδύνου και την πρόκληση ζηµιών στις παράκτιες δραστηριότητες. Το πρόβληµα της διάβρωσης αλλά και των άµεσων επιπτώσεων της στο περιβάλλον είναι εµφανές στις φωτογραφίες που παρατίθενται παρακάτω. 86

98 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.8: Παράκτια διάβρωση (1) Εικόνα 6.9 : Παράκτια διάβρωση (2) Πηγή: Χριστοδούλου, 2011 Πηγή: Χριστοδούλου, 2011 Εικόνα 6.10: Επιπτώσεις διάβρωσης (1) Εικόνα 6.11: Παράκτια διάβρωση (3) Πηγή: Χριστοδούλου, 2011 Πηγή: Χριστοδούλου, 2011 Εικόνα 6.12 : Επιπτώσεις διάβρωσης (2) Εικόνα 6.13: Εργασίες αποκατάστασης Πηγή: Χριστοδούλου, 2011 Πηγή: Χριστοδούλου,

99 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης 6.3. Χαρακτηριστικά νήσου Κω Η Κως είναι το τρίτο µεγαλύτερο νησί του νοµού ωδεκανήσου µετά τη Ρόδο και την Κάρπαθο. Η επιφάνεια του νησιού είναι 290,3 τ.χλµ. µε ακτογραµµή 112 χιλιοµέτρων, ενώ απέχει µόλις 3 ναυτικά µίλια από τις µικρασιατικές ακτές. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του νησιού είναι η πυκνή του βλάστηση και το ήπιο κλίµα. Η µορφολογία του εδάφους ποικίλλει και είναι αποτέλεσµα µακροχρόνιων γεωλογικών µεταβολών οι οποίες οφείλονται κυρίως στην ηφαιστειακή δραστηριότητα του γνωστού Τόξου του Αιγαίου (Νίσυρος, Θήρα, Μήλος, Μέθανα). Σύµφωνα µε τις τελευταίες γεωλογικές µελέτες, επτά ηφαίστεια βρίσκονται στο χώρο µεταξύ Νισύρου και Κω και ένα από αυτά βρίσκεται ανενεργό σήµερα στον Ισθµό της Κεφάλου. Η µεγάλη έκρηξη που έγινε χρόνια πριν µεταξύ Νισύρου και Κεφάλου είχε ως αποτέλεσµα να καλυφθεί το µισό νησί της Κω, στο δυτικό τµήµα του, µε ένα στρώµα τέφρας και κίσηρης πάχους περίπου 30 µέτρων. Στην ηφαιστειακή προέλευση της Κω οφείλεται και η γονιµότητα του εδάφους της ( Είναι επίµηκες πεδινό στο µεγαλύτερο µέρος του ενώ το σηµαντικότερο όρος του είναι ο ίκαιος στο νοτιοανατολικό τµήµα του νησιού µε ύψος 846 µέτρα (Τζαννής, 2006). Εικόνα 6.14 : Νήσος Κως Πηγή: Αναπτυξιακή φυσιογνωµία Όµοια µε την ανάλυση που προηγήθηκε για το νησί της Ρόδου ώστε να προκύψει η τελική επιλεχθείσα περιοχή ακολουθείται και για την περίπτωση της Κω. Η ανάλυση των βασικών οικονοµικών στοιχείων οδηγεί στη διαπίστωση του κλάδου που υπερτερεί, ο οποίος σύµφωνα µε τους πίνακες που ακολουθούν είναι ο τριτογενής και µάλιστα µε σηµαντική διαφορά. Σκόπιµα, παρουσιάζονται τα ίδια αυτά στοιχεία και για την εθνική απογραφή του 1991, ώστε να διαπιστωθεί η πιθανή µεταβολή στην οικονοµία του νησιού. 88

100 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.18: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Ο ι κ ο ν ο µ ι κ ώ ς ε ν ε ρ γ ο ί Έτος απογραφής Περιοχή αναφοράς Σύνολο Σύνολο Πρωτογενής Τοµέας NACE A-B Απασχολούµενοι ευτερογενής Τοµέας NACE C-F Τριτογενής Τοµέας NACE G-Q ε δήλωσαν κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας Άνεργοι Σύνολο Οικονο- µικώς µη ενεργοί ΝΗΣΟΣ ΚΩ ΝΗΣΟΣ ΚΩ Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρεί κανείς ότι στη διάρκεια µιας δεκαετίας το ποσοστό απασχόλησης του πρωτογενή τοµέα µειώθηκε σηµαντικά, ενώ αυξήθηκε ραγδαία ο πληθυσµός που απασχολείται στον τριτογενή τοµέα. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την τριτογενοποίηση του νησιού και την εξάρτησή του από τις τουριστικές δραστηριότητες. Στο διάγραµµα που ακολουθεί γίνεται ευκολότερα αντιληπτή η παραπάνω διαπίστωση όπου παρατηρεί κανείς ότι ο τριτογενής τοµέας αποτελεί το 63% της συνολικής απασχόλησης, µε τον αµέσως επόµενο να είναι ο δευτερογενής σε ποσοστό µόλις 14%. ιάγραµµα 6.4: Κατανοµή απασχολούµενων ανά παραγωγικό τοµέα Κατανοµή οικονοµικώς ενεργού πληθυαµού ανά παραγωγικού τοµέα (απογραφή 2001) 5% 14% 4% 14% Πρωτογενής Τομέας NACE A-B Δευτερογενής Τομέας NACE C-F Τριτογενής Τομέας G-Q NACE Δε δήλωσαν κλαδο οικονομικής δραστηριότητας 63% Α ν ε ρ γ ο ι Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Αναφορικά µε τα πληθυσµιακά χαρακτηριστικά του νησιού, παρατίθεται ο παρακάτω πίνακας στον οποίο φαίνεται η εξέλιξη του πληθυσµού στο νησί κατά τις δύο τελευταίες εθνικές απογραφές καθώς και στοιχεία για την πληθυσµιακή πυκνότητα. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται ανά οικισµό και ανά δήµο και τελικώς προκύπτει το συνολικό άθροισµα. Παράλληλα µε τα στοιχεία για τον πληθυσµό δίνεται και το πλήθος των δηµοτικών διαµερισµάτων και κατ επέκταση των οικισµών. 89

101 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.19: Πληθυσµιακά χαρακτηριστικά νήσου Κω Περιοχή Πληθυσµός 2001 Πληθυσµός 1991 Έκταση (τ.χλµ.) % Πληθυσµιακή µεταβολή Πυκνότητα κατοίκησης (κάτ./τ.χλµ.) ηµοτική Ενότητα ικαίου ,575 13,46 97,39.. Ασφενδιού ,500 16,93 92,90.. Πυλίου ,075 9,85 102,90 ηµοτική Ενότητα ,538 10,63 43,37 Ηρακλειδών.. Αντιµάχειας ,000 7,57 47,65.. Καρδαµαίνης ,150 22,88 50,73.. Κεφάλου ,388 6,36 36,52 ηµοτική Ενότητα Κω ,200 21,58 266,22.. Κω ,200 21,58 266,22 Ν. ΚΩ ,375 17,32 106,60 Πηγή : ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, επεξεργασία : ιδία Παρατηρώντας κανείς τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνει ότι ο συνολικός πληθυσµός του νησιού παρουσιάζει αύξηση σε σχέση µε το 1991, ο οποία όµως είναι µεγαλύτερη για το δήµο της Κω στον οποίο συγκεντρώνεται και το µεγαλύτερο ποσοστό των παραγωγικών κλάδων. Στον χάρτη που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα για το 2001 από όπου γίνεται αντιληπτό το γεγονός της άνισης κατανοµής του πληθυσµού και των δραστηριοτήτων στο νησί. Στο γεγονός αυτό βέβαια, αξίζει να προστεθεί ότι καθοριστικό ρόλο κατέχει και η γενικότερη γεωµορφολογία του νησιού η οποία δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ενός πυκνού οικιστικού δικτύου. Εικόνα 6.15: Πληθυσµιακή πυκνότητα ανά δηµοτική ενότητα δήµου Κω Πηγή: Ελ.Στατ. 2001, ιδία επεξεργασία Φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον Για την ανάλυση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος παρουσιάζονται στη συνέχεια οι προστατευόµενες περιοχές του νησιού τόσο από την εθνική νοµοθεσία όσο και από τη διεθνή, καθώς και οι σηµαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι και µνηµεία. Στο νησί, σύµφωνα µε στοιχεία του ΥΠΕΚΑ, ορίζονται 2 περιοχές Natura 2000 οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί και διακρίνονται στο χάρτη 2 του παραρτήµατος. 90

102 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.20: Περιοχές ικτύου NATURA 2000 στην Κω ΚΩ ΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΥ ΕΚΤΑΣΗ (ha) GR SCI ΚΩΣ: ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΛΟΥΡΟΣ ΛΙΜΝΗ ΨΑΛΙ Ι ΟΡΟΣ ΙΚΑΙΟΣ - ΑΛΥΚΗ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ 10138,28 GR SPA ΚΩΣ: ΛΙΜΝΗ ΨΑΛΙ Ι ΑΛΥΚΗ 435,59 Πηγή: ΥΠΕΚΑ, 2011 Επιπλέον, στα πλαίσια του νόµου 1650/86 ορίζεται ως περιοχή προστασίας της φύσης ο υγρότοπος και η ακτή στην περιοχή Ψαλίδι στα νότια της πόλης της Κω, ενώ σύµφωνα µε το νόµο 1468/50 στον οποίο ορίζονται τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους η περιοχή Ασφενδίου Κω ανήκει σε αυτή την κατηγορία παρουσιάζοντας ένα τοπίο σηµαντικής αισθητικής αξίας. Στους πίνακες που ακολουθούν δίνονται ορισµένες λεπτοµέρειες των περιοχών αυτών. Πίνακας 6.21: Περιοχές προστασίας της φύσης Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) Υγρότοπος και ακτή Ψαλιδίου ήµου Κω ιάταγµα, ΦΕΚ 571/ / Πηγή: Πίνακας 6.22: Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους AT Πηγή: Βάση Φιλοτής ΕΜΠ 2011 «Περιοχές Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους» Ασφενδιού στην Κω Τα χαρακτηρισµένα ως καταφύγια άγριας ζωής του νησιού περιλαµβάνουν τις εξής περιοχές, οι οποίες διακρίνονται και στον ακόλουθο χάρτη : Αγ. Φωκάς - Ψαλίδι -Καστέλο - Ηρακλής (. Κως) Υγροβιότοπος Αλυκής (Βαΐ - Αλυκής) (. ικαίου) Λιµιώνα - Σφακιά - Κέφαλος - Καµήλα (. Ηρακλειδών) Παλιοράχη - Κάστρο - Τσαγκάρη (Αντιµάχεια - Καρδαµαινα) Κάστρο - Τσάγκαρη - Τσαµπι - Σαµπεης - Αέρας (. Ηρακλειδών) Ασφενδίου - Πυλίου (. ικαιου) (Τζαννής, 2006). Εικόνα 6.16: Καταφύγια άγριας ζωής νήσου Κω Πηγή: Τζαννής,

103 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Στα ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης ανήκει ο Πλάτανος του Ιπποκράτη στο κέντρο της πόλεως της Κω σύµφωνα µε το ΦΕΚ 589/Β/85, ενώ οι κυριότεροι υγρότοποι είναι εκείνοι της Αλυκής Τιγκακίου, του Ψαλιδίου και του Πυλίου οι οποίοι όµως δεν προστατεύονται από κάποια επιπλέον νοµοθεσία. Όπως οι περισσότερες περιοχές της χώρας, έτσι και η Κως φιλοξενεί πλήθος αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων διαφορετικής σηµασίας και κατηγορίας του καθενός. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι σηµαντικότεροι και µεγαλύτεροι εξ αυτών. Πίνακας 6.23: Σηµαντικοί αρχαιολογικοί χώροι νήσου Αρχαιολογικός χώρος Κάστρο των Ιπποτών Ασκληπιείο της Κω Περιοχή Κως Κως Παλαιοχριστιανική βασιλική Αγ. Γαβριήλ Ψαλίδι, Κω Βασιλική στο ακρωτήριο Σκανδάριο Λαµπή, Κω Αρχαιολογικός Χώρος του Λιµένος και της Αγοράς Κως Βωµός ιονύσου και Ναός του Αµυγδαλώνα Κως Πηγή: Γεωλογικά χαρακτηριστικά Ως προς τη γεωλογική δοµή, εντοπίζεται διαφοροποίηση µεταξύ του ανατολικού και του δυτικού τµήµατος του νησιού. Η ανατολική Κως παρουσιάζει πιο σύνθετη δοµή και εξέλιξη σε σχέση µε τη δυτική. Στην ανατολική Κω εντοπίζονται πολλοί και ιδιόµορφοι σχηµατισµοί, µε ηλικίες ακόµα και από το Παλαιοζωικό. Πλουτώνιες διεισδύσεις και νεότεροι σχηµατισµοί εµφανίζονται µε οριζόντια και κατακόρυφη διάρθρωση. Στη δυτική Κω, η γεωλογική δοµή είναι σχετικά απλή µε λίγες και µικρές εµφανίσεις αλπικών σχηµατισµών και εκτεταµένες εµφανίσεις ιζηµατογενών µεταλπικών σχηµατισµών, που καλύπτουν το µεγαλύτερο τµήµα (Τζαννής, 2006). Στο χάρτη του ΙΓΜΕ που ακολουθεί διακρίνονται οι γεωλογικοί σχηµατισµοί του βορείου τµήµατος του νησιού, όπου παρατηρεί κανείς ότι η ανατολική Κως παρουσιάζει µια πιο σύνθετη γεωλογική δοµή. 92

104 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.17: Γεωλογικά χαρακτηριστικά βορείου τµήµατος της Κω Πηγή: Τζαννής, 2006 Τεχνικές υποδοµές Αναφορικά µε το οδικό δίκτυο του νησιού πρέπει να αναφερθεί ότι λόγω του ανάγλυφου δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένο µε χαρακτηριστικό γνώρισµα την ύπαρξη ενός κεντρικού οδικού τµήµατος το οποίο διασχίζει µεσόγεια κατά µήκος το νησί. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την ύπαρξη µικρών δρόµων τοπικής κλίµακας κατά µήκος ορισµένων ακτών για την εξυπηρέτηση των τουριστικών και αλιευτικών αναγκών. Τις ίδιες αυτές ανάγκες εξυπηρετούν και οι ελάχιστοι λιµένες και αλιευτικά καταφύγια που έχουν κατασκευαστεί στο νησί και τα οποία φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 6.24: Λιµενικές υποδοµές Λιµενική Υποδοµή Χαρακτήρας ΚΩ ΜΙΚΤΟΣ ΛΙΜΕΝΑΣ ΚΩ, ΚΑΡ ΑΜΑΙΝΑ ΜΑΡΙΝΕΣ ΚΕΦΑΛΟΥ ΚΩ ΑΛΙΕΥΤΙΚΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΜΑΣΤΙΧΑΡΙ ΚΩ, ΚΑΡ ΑΜΑΙΝΑ ΚΩ ΑΚΤΟΠΛΟΪΑΣ Πηγή : ΣΧΕ ΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ Για τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης του νησιού κατασκευάζεται το φράγµα Καρδάµαινης και Μαστιχαρίου το οποίο βρίσκεται στο κέντρο περίπου του νησιού και αναµένεται να καλύψει σε µεγάλο ποσοστό τις ανάγκες του ( Μετεωρολογικά και ανεµολογικά χαρακτηριστικά Το κλίµα του νησιού είναι ήπιο µεσογειακό µε εκτεταµένη περίοδο ηλιοφάνειας και περιορισµένες βροχοπτώσεις. Στη συνέχεια παρατίθενται στοιχεία σχετικά µε τη 93

105 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης µετεωρολογία του νησιού, όπως αυτά προκύπτουν από µελέτες της ΕΜΥ για τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στον πίνακα που ακολουθεί παρατηρεί κανείς τις µέσες τιµές θερµοκρασίας και βροχοπτώσεων για την περίοδο , από τις οποίες διαπιστώνεται το ζεστό κλίµα της περιοχής αφού το εύρος των θερµοκρασιών για κάθε µήνα είναι ιδιαίτερα χαµηλό. Πίνακας 6.25: Μέσες τιµές µετεωρολογικών δεδοµένων περιόδου Μήνας Μέση θερµοκρασία (οc) Μέση µέγιστη θερµοκρασία (οc) Μέση ελάχιστη θερµοκρασία (οc) Ολικό ύψος Βροχής/Μήνα (mm) Ιανουάριος 11,0 13,6 8,8 91,0 Φεβρουάριος 10,5 13,2 8,1 86,9 Μάρτιος 12,1 15,0 9,5 86,4 Απρίλιος 15,4 18,8 12,3 31,9 Μάιος 19,5 23,3 15,8 11,1 Ιούνιος 23,8 28,0 19,6 9,5 Ιούλιος 25,9 30,4 21,7 2,2 Αύγουστος 25,4 30,0 21,8 26,0 Σεπτέµβριος 15,0 17,8 12,8 81,9 Οκτώβριος 19,3 23,0 16,6 36,1 Νοέµβριος 15,0 17,8 12,8 81,9 εκέµβριος 12,3 14,8 10,2 119,9 Πηγή: (Τζαννής Κ., 2006) Οι εντάσεις των ανέµων που επικρατούν στην περιοχή δεν ξεπερνούν κατά µέσο όρο τα 6 µποφόρ και οι επικρατέστερες διευθύνσεις είναι οι υτικές και Βορειοδυτικές. Κατά τη χειµερινή περίοδο ωστόσο επικρατούν κυρίως Νοτιοανατολικοί άνεµοι οι οποίοι επηρεάζουν σηµαντικά τα χαρακτηριστικά των κυµατισµών οι οποίοι είναι εντονότεροι κατά την περίοδο αυτή. Πίνακας 6.26: Ανεµολογικά χαρακτηριστικά έτους ο Εξάµηνο ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ Μέση Μηνιαία ιεύθυνση Ανέµων ΝΑ Μέση Μηνιαία Ένταση Ανέµων ο Εξάµηνο ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ Μέση Μηνιαία ιεύθυνση Ανέµων Β Β Β ΝΑ ΝΑ Μέση Μηνιαία Ένταση Ανέµων Πηγή: Όµοια, µε την περίπτωση της Ρόδου, το νησί της Κω ανήκει στη δεύτερη ζώνη σεισµικότητας, ενώ η άµεση γειτνίαση του µε το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου το καθιστούν περισσότερο ευπαθές στη σεισµική δραστηριότητα. 94

106 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Επιλέξιµες περιοχές Από την ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών του νησιού της Κω αλλά και σύµφωνα µε την πρόσφατη µελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος για την κλιµατική αλλαγή (2011) και τηλεφωνικές συνεντεύξεις µε τις τεχνικές υπηρεσίες του δήµου Κω προκύπτει ότι η Κως απειλείται από τις διεργασίες της διάβρωσης σε αρκετές περιοχές της. Οι άνεµοι που πνέουν στην περιοχή καλύπτουν τις περισσότερες διευθύνσεις, µε αποτέλεσµα να επηρεάζονται όλες οι ακτές από τη δράση των κυµατισµών που συνδέεται µε τα ανεµολογικά χαρακτηριστικά. Οι περιοχές στις οποίες σηµειώνονται προβλήµατα διάβρωσης ή σηµαντικές απειλές διάβρωσης είναι η Λαµπή στο δήµο Κω, το Τιγκάκι και το Μαστιχάρι στο δήµο ικαίου και η Καρδάµαινα στο δήµο Ηρακλειδών. Για την τελική επιλογή, λαµβάνονται υπόψη τα κριτήρια που τέθηκαν παραπάνω ενώ εξετάζονται τα χαρακτηριστικά των κυµατισµών, των παράκτιων ιζηµάτων και οι δραστηριότητες της παράκτιας ζώνης. Και οι τέσσερις περιοχές πληρούν όλα τα κριτήρια που έχουν τεθεί σε προηγούµενη ενότητα, καθώς ανήκουν σε νησιωτική περιοχή του νοµού ωδεκανήσου, αναπτύσσεται σε αυτές οικιστικό δίκτυο ανεξαρτήτου µεγέθους παράλληλα στην ακτή, οι ακτές τους ανήκουν στην κατηγορία των αµµωδών και αποτελούν τουριστικούς προορισµούς του νησιού. Ωστόσο, το τελευταίο κριτήριο, αυτό της τουριστικής ανάπτυξης διαφοροποιείται µεταξύ των περιοχών ως προς την ένταση και το µέγεθος της τουριστικής ανάπτυξης. Αν και όλες οι περιοχές θα µπορούσαν να µελετηθούν ξεχωριστά καθώς διαφέρουν σηµαντικά ως προς τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά τους, στα πλαίσια της παρούσας διπλωµατικής επιλέγονται οι περιοχές Τιγκάκι και Καρδάµαινα οι οποίες αποτελούν δύο αντιδιαµετρικά αντίθετα παραδείγµατα τουριστικών περιοχών του νησιού, µε σκοπό να εξεταστεί η διαφορετικότητα στην ευπάθεια διάβρωσης Παραλία Τιγκάκι Πρόκειται για ακτή συνολικού µήκους 2 χλµ περίπου, µε άµµο και περιορισµένη παράκτια βλάστηση. Το πλάτος της σηµερινής ακτής δεν είναι µεγαλύτερο από 10 µέτρα στο πιο εκτεταµένο σηµείο, όταν πριν από µια δεκαετία ήταν πολλαπλάσιο. Βρίσκεται στο βόρειο τµήµα του νησιού της Κω, 11 χιλιόµετρα από την πόλη της Κω και 7 χιλιόµετρα από τον οικισµό του Ασφενδίου ( Ο οικισµός Τιγκάκι κατοικείται από 250 περίπου µόνιµους κατοίκους (απογραφή 2001), αλλά αποτελεί µια από τις αναπτυσσόµενες παραθεριστικές περιοχές του νησιού τα τελευταία έτη. 95

107 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.18: ορυφορική άποψη ακτής Τιγκάκι Πηγή: Google Earth, 2011 Η γειτνίαση της περιοχής µε τη Ψέριµο και την Κάλυµνο, αυξάνει τη δηµοτικότητα της καθώς πλήθος επισκεπτών έρχεται στην παράκτια ζώνη για να αντικρίσει τις βουνοκορφές των γειτονικών νησιών. Παράλληλα στην ακτογραµµή περνάει το παράκτιο οδικό δίκτυο της περιοχής µε µέσω πλάτος οδοστρώµατος τα 6,5 µέτρα, ενώ διάφορες παράκτιες αθλητικές και οικονοµικές δραστηριότητες χωροθετούνται εκατέρωθεν του οδικού δικτύου. Η ευρύτερη περιοχή της ακτής Τιγκάκι εντάσσεται στο δίκτυο NATURA 2000, ενώ εκβάλλουν µικροί χείµαρροι στα όρια της εξεταζόµενης περιοχής. Επιπλέον, στην περιοχή συναντώνται λιµναίες και ελώδεις αποθέσεις, σηµαντικής οικολογικής σηµασίας καθώς στις αλυκές και τη λιµνοθάλασσα που σχηµατίζεται συναντώνται µοναδικά οικοσυστήµατα ( Επίσης, σύµφωνα µε την ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών του νησιού και αντίστοιχο χάρτη που παρατίθεται παραπάνω, η περιοχή αποτελεί βασικό καταφύγιο άγριας ζωής γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες εύρεσης µοναδικών έµβιων ειδών. Η περιοχή αποτελεί ένα δυναµικό τµήµα του νησιού στον τοµέα του τουρισµού, καθώς οι τουριστικές µονάδες που χωροθετούνται στην παράκτια ζώνη της αυξάνονται, ενώ ταυτόχρονα χρησιµοποιείται από τους κατοίκους της περιοχής ως πρωτεύον χώρος αναψυχής και άθλησης. Οι χρήσεις γης, όπως δίνονται από το Corine 2000 για την ευρύτερη περιοχή του οικισµού του Τιγκάκι διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. 96

108 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.27: Χρήσεις γης εξεταζόµενης περιοχής Τιγκάκι Χρήση Corine Έκταση (τ.µ.) Ποσοστό έκτασης (%) ιακεκοµµένη αστική οικοδόµηση 3184,22 0,06 Σύνθετα συστήµατα καλλιέργειας ,52 57,71 Μη αρδεύσιµη αρώσιµη γη ,51 20,72 Βοσκότοποι ,16 7,90 Αλυκές ,86 13,61 Σύνολο , Πηγή: Corine 2000, ιδία επεξεργασία Οι κυµατικές παράµετροι που εξετάζονται αφορούν στο ύψος των κυµατισµών, την ένταση και τη διεύθυνση των ανέµων. Μετρώνται τα µήκη από τις πλησιέστερες ακτές, καθώς το µήκος αυτό επηρεάζει το ανάπτυγµα του κυµατισµού, για τις τρεις διευθύνσεις ανέµων που πνέουν στην περιοχή, Β, Β και. Τα στοιχεία που προκύπτουν από τις µετρήσεις δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι ταχύτητες του ανέµου που πνέουν στην περιοχή και σηµειώνονται µε υψηλές συχνότητες εµφάνισης είναι της τάξης των 3 έως 6 µποφόρ. Ωστόσο, εξετάζεται και η περίπτωση των 8 µποφόρ, καθώς αποτελεί µία από τις δυσµενέστερες καταστάσεις παρά το γεγονός ότι οι συχνότητες εµφάνισής της είναι σχεδόν αµελητέες. Η απόσταση της κοντινότερης ακτής κατά τη Β διεύθυνση των κυµατισµών είναι µ., κατά την Β είναι µ. και κατά τη είναι µ. Πίνακας 6.28: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Β Β Ένταση ανέµου (Β) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) 3 0,23 2,21 0,16 1,78 0,32 2,78 4 0,39 2,68 0,28 2,16 0,56 3,37 5 0,56 3,02 0,41 2,44 0,80 3,80 6 0,73 3,30 0,53 2,66 1,04 4,16 8 1,07 3,76 0,77 3,03 1,52 4,73 Πηγή: Aqua Terra, 2008, ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι οι δυτικοί άνεµοι, οι οποίοι πνέουν συχνότερα στην περιοχή είναι αυτοί που µπορούν να προκαλέσουν σηµαντικές επιπτώσεις στη διαµόρφωση της ακτής καθώς το ύψος κύµατος για τις ίδιες εντάσεις ανέµων είναι υψηλότερο, µε αποτέλεσµα η αναµενόµενη αναρρίχηση να είναι σηµαντικότερη. Στη συνέχεια εξετάζονται οι δείκτες της τρωτότητας και της ακτότητας για το συγκεκριµένο τµήµα της ακτής ώστε να εξαχθούν τα ανάλογα συµπεράσµατα. 97

109 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Τρωτότητα Για τον υπολογισµό της παράκτιας τρωτότητας υπολογίζονται οι µεταβλητές και οι παράµετροι όπως αναλύθηκαν στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Πίνακας 6.29: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Παράµετρος Τιµή Γεωµορφολογία ακτής 1 άβρωση/πρόσχωση (m/έτος) 1 Κλίση ακτής (%) 1 Μεταβολή ΜΣΘ (mm/έτος) 1 Σηµαντικό Ύψος κύµατος (m) 1 Μέσο εύρος παλίρροιας 1 Κίνδυνος πληµµύρας 1 Πίνακας 6.30: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Παράµετρος Τιµή Πυκνότητα πληθυσµού 1 Χρήση γης (καλλιέργειες - βιοµηχανία - οικισµοί) 1 Υποδοµές (δρόµοι, δίκτυα, κ.α.) 1 Προστατευόµενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura, κ.α.) 1 Πολιτιστική κληρονοµιά 1 Πίνακας 6.31: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης δείκτη τρωτότητας Τιγκάκι Παράµετρος Τιµή Τεχνικά έργα µετώπου ακτής 1 Έργα προστασίας ακτής 1 Ανεφοδιασµός ακτής 1 Η τελική τιµή του δείκτης παράκτιας τρωτότητας είναι CVI = (CVI1+CVI2+CVI3)/3 = (3, , )/3= 3,70. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για µια περιοχή ιδιαίτερα ευπαθή στη διάβρωση αλλά και κάθε άλλη µεταβολή των κυµατικών χαρακτηριστικών της περιοχής. 98

110 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Ακτότητα Σύµφωνα µε το θεωρητικό πλαίσιο του δείκτη, ο γενικός τύπος ορίζεται ως εξής: C = C1 + C2 = (αcf + βv) + (γsα + δbα) Για τον υπολογισµό του παράκτιου συναισθήµατος, που αποτελεί µία από τις τέσσερις βασικές µεταβλητές του δείκτη, λαµβάνεται υπόψη θέση εντός του οικισµού, σε µια απόσταση 350 µέτρων. Οι τιµές που δίνονται στις επιµέρους παραµέτρους ορίζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ενώ η µεταβλητή λαµβάνει τελικά την τιµή 0,85. Πίνακας 6.32: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτη ακτότητας Τιγκάκι Παράµετρος Τιµή 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 Απόσταση από ακτή 1 Υψόµετρο 1 Γεωµορφολογία 1 Τοπίο 1 Για την ορατότητα λαµβάνεται η τιµή 0,8 καθώς παρά το γεγονός ότι η υψοµετρική διαφορά από την ακτή στον οικισµό είναι µικρή, δεν υπάρχει ιδανική κλίση που να προσφέρει την κατάλληλη ορατότητα από όλες τις θέσεις εντός του οικισµού. Η τιµή που δίνεται στην προσβασιµότητα είναι 0,6, καθώς ενώ πρόκειται για ακτή µε πρόσβαση από οδικό δίκτυο, το διαµορφωµένο δίκτυο κυριαρχείται από αγροτικό και επαρχιακό µε αποτέλεσµα να υστερεί σε ανέσεις. Για τον υπολογισµό της µεταβλητής που αφορά στο βαθµό δόµησης, υπολογίζεται η επιφάνεια της παράκτιας ζώνης της περιοχής, η οποία εκτείνεται από την ακτογραµµή έως και 1 χλµ προς τον οικισµό και η δοµηµένη επιφάνεια εντός της ζώνης αυτής. Προκύπτει ότι ο βαθµός δόµησης της ευρύτερης περιοχής της ακτής είναι της τάξης του 30%, δηλαδή τιµή µεταβλητής 0,3. Η τελική τιµή του δείκτη είναι C = C1 + C2 = 0,5*(0,85+0,8)+0,5*(0,6+0,3)=1,275. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για παράκτια περιοχή µέτριου βαθµού, η οποία χαρακτηρίζεται από δυναµικά στοιχεία η ανατροπή των οποίων είναι δυνατόν να επηρεάσει τη συνολική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Επιπτώσεις παράκτιας διάβρωσης Η διάβρωση της συγκεκριµένης ακτής έχει γίνει ιδιαίτερα εµφανής την τελευταία δεκαετία, καθώς σε ορισµένα σηµεία έχει υποχωρήσει πλέον σηµαντικά η παραλία. Στις δορυφορικές εικόνες που ακολουθούν µπορεί να παρατηρήσει κανείς την υποχώρηση της παραλίας σε διάρκεια 6 ετών περίπου. 99

111 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.19: Παραλία Τιγκάκι 2005 Πηγή: Google Earth Εικόνα 6.20: Παραλία Τιγκάκι 2011 Πηγή: Google Earth Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η περιοχή στο Τιγκάκι αποτελεί µία δυναµική οικιστική περιοχή του νησιού, καθώς τα τελευταία 10 έτη έχουν οικοδοµηθεί ξενοδοχειακές µονάδες, υποστηρικτικές δραστηριότητες και παραθεριστικές κατοικίες. Η εµφάνιση της διάβρωσης είναι δυνατόν να επιδράσει ανασταλτικά στην τουριστική και οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής καθώς αλλοιώνεται σε σηµαντικό βαθµό το τοπίο της περιοχής το οποίο αποτελεί το βασικό πόλο έλξης. Παράλληλα, ενώ φαίνεται οι αντικειµενικές αξίες των ακινήτων να έχουν ανοδική τάση µε αποτέλεσµα την οικονοµική ανάκαµψη τόσο της ευρύτερης περιοχής Τιγκάκι όσο και του δήµου Κω, µια επικείµενη µείωση της ακτογραµµής και υποχώρηση του παράκτιου οδικού δικτύου δύνανται να ανατρέψουν την όλη διαδικασία επιφέροντας αρνητικά αποτελέσµατα. Επιπρόσθετα, είναι εµφανής η µείωση της επισκεψιµότητας της ακτής κυρίως από το ντόπιο πληθυσµό, ο οποίος χρησιµοποιεί την ακτή για αναψυχή και άθληση. Η µείωση αυτή, οδηγεί σε ερήµωση της παραλίας µε τελικό αποτέλεσµα την υποβάθµιση της. Η περιοχή, όπως, έχει ήδη αναφερθεί αποτελεί µια αναπτυσσόµενη οικιστικά ζώνη του νησιού της Κω, µε αποτέλεσµα οι διεργασίες της διάβρωσης να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο βαθµό της ανοικοδόµησης. Ωστόσο, επειδή το πρόβληµα της διάβρωσης έχει ενταθεί 100

112 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης πρόσφατα στην περιοχή και δεν είναι ακόµα ορατό σε σηµαντικό επίπεδο, η οικιστική ανάπτυξη της παραλιακής ζώνης παραµένει ανοδική µε σηµαντικές ξενοδοχειακές µονάδες να εγκαθίστανται στην περιοχή. Σε µια προσπάθεια προστασίας της περιοχής από τη διάβρωση, της οποίας οι µηχανισµοί απειλούν έντονα την ακτή είναι απαραίτητη η διερεύνηση των όρων και κανονισµών δόµησης που διέπουν την περιοχή. Ο οικισµός Τιγκάκι διέπεται από τις διατάξεις του Π 181 /3/5/85 περί οικισµών πληθυσµού κάτω των κατοίκων. Για την κατά περίπτωση εξειδίκευση των γενικών όρων του Π έχουν εκδοθεί µια σειρά από νοµαρχιακές αποφάσεις ενώ τµήµα του οικισµού έχει οριοθετηθεί. Ειδικότερα, για το οριοθετηµένο τµήµα του οικισµού ορίζεται ως όριο αρτιότητας κατά γενική περίπτωση τα τµ και µέγιστο ποσοστό κάλυψης 60%. Εντός των ορίων του οικισµού η αρτιότητα ορίζεται επίσης στα τµ καθώς πρόκειται για παραλιακό οικισµό και ο συντελεστής δόµησης στο 0,8. Η περιοχή εκτός των ορίων οικισµού διέπεται από τις διατάξεις του Π 24/5/85 περί εκτός σχεδίου δόµησης. Έτσι, οι όροι και περιορισµοί της περιβάλλουσας τον οικισµό περιοχής ορίζουν γενικό όριο αρτιότητας και κατάτµησης τα τµ και µέγιστο συντελεστή δόµησης 0,2 και ποσοστό κάλυψης 10%. Στον ορθοφωτοχάρτη που ακολουθεί σηµειώνεται εντός του κόκκινου πλαισίου το όριο του οικισµού Τιγκάκι ενώ η υπόλοιπη περιοχή εντάσσεται στις διατάξεις της εκτός σχεδίου δόµησης. Εικόνα 6.21: Εγκεκριµένο όριο οικισµού Τιγκάκι Πηγή: Τεχνικές Υπηρεσίες Κω, 2011 Η περιοχή στο Τιγκάκι αποτελεί ένα χώρο σηµαντικής οικολογικής και αισθητικής αξίας µε αποτέλεσµα οι διεργασίες της διάβρωσης να επιδρούν σε υψηλό βαθµό στο περιβάλλον προκαλώντας σηµαντικές βλάβες. Το έδαφος της παράκτιας περιοχής, το οποίο χαρακτηρίζεται από µαλακά υλικά καθώς πρόκειται για ελώδεις εκτάσεις, δέχεται σηµαντικές πιέσεις τόσο στη σταθερότητα του όσο και στη χηµική σύσταση. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε υποβάθµιση των οικοσυστηµάτων αλλά και µείωση της ευστάθειας των κατασκευών ή αύξηση του κόστους κατασκευής. Παράλληλα, σε περίπτωση υφαλµύρωσης του παράκτιου υδροφορέα, σηµαντικό πρόβληµα δύνανται να αντιµετωπίσουν οι καλλιέργειες τις περιοχής 101

113 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης αλλά και η βλάστηση η οποία εντάσσεται σε διεθνή δίκτυα προστασίας. Στην περίπτωση της περιοχής Τιγκάκι δύνανται να εµφανιστούν οι περισσότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που διατυπώθηκαν σε αντίστοιχο κεφάλαιο καθώς πρόκειται για αλυσιδωτές αντιδράσεις του περιβάλλοντος σε µια σηµαντική µεταβολή των χαρακτηριστικών για την οποία δεν έχουν ληφθεί µέχρι σήµερα εξειδικευµένα µέτρα. Η απειλή της διάβρωσης αλλά και του µεγέθους των πιθανών επιπτώσεων της στο περιβάλλον είναι εµφανείς στις φωτογραφίες που παρατίθενται παρακάτω. Εικόνα 6.22: Άποψη παραλίας Εικόνα 6.23: Άποψη απειλής διάβρωσης (1) Πηγή: Εικόνα 6.24: Άποψη απειλής διάβρωσης (2) Πηγή: Εικόνα 6.25: ιεργασίες διάβρωσης Πηγή: Εικόνα 6.26: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Πηγή: Εικόνα 6.27: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Πηγή: Πηγή: 102

114 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Παραλία Καρδάµαινα Η Καρδάµαινα αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους οικισµούς του νησιού και µεγαλύτερα τουριστικά θέρετρα της ευρύτερης περιοχής. ιοικητικά υπάγεται στη δηµοτική ενότητα Ηρακλειδών, απέχει 29 χιλιόµετρα από την πόλη της Κω και βρίσκεται στις νότιες ακτές του νησιού µε όψη προς τη Νίσυρο ( Πρόκειται για έναν οικισµό µε παράκτια δόµηση, καθώς όλες οι δραστηριότητες συγκεντρώνονται στην παράκτια ζώνη, µε πληθυσµό περίπου µόνιµους κατοίκους (απογραφή 2001), ο οποίος κατά τη θερινή περίοδο τριπλασιάζεται καθώς στην περιοχή χωροθετούνται πλήθος τουριστικών δραστηριοτήτων. Επιπρόσθετα, ο οικισµός της Καρδάµαινας αποτελεί έναν από τους πρώτους οικισµούς του νησιού κατά την αρχαιότητα µε αποτέλεσµα να βρίσκονται διάσπαρτα στην περιοχή διάφορα σηµαντικά αρχαιολογικά ευρήµατα µε κυριότερο εκείνο του ιερού του Απόλλωνα. Η άµεση γειτνίαση µε το νησί της Νισύρου έχει οδηγήσει στην κατασκευή και ανάπτυξη στην περιοχή ενός σηµαντικού λιµένα ο οποίος συνδέει τα δύο νησιά µε αποτέλεσµα να αναπτύσσονται αφενός πλήθος υποστηρικτικών δραστηριοτήτων στον οικισµό και αφετέρου να διέρχεται από τον οικισµό αξιοσηµείωτος πληθυσµός. Παράλληλα, η γειτνίαση µε τη Νίσυρο που αποτελεί ένα από τα ενεργά ηφαίστεια της χώρας έχει επηρεάσει σηµαντικά τα εδάφη της περιοχής, στα οποία εµφανίζονται ηφαιστειακοί σχηµατισµοί (Τζαννής, 2006). Εικόνα 6.28: ορυφορική άποψη ακτής Καρδάµαινας Πηγή: Google Earth, 2011 Η εξεταζόµενη περιοχή αφορά σε ακτή 1,8 χλµ περίπου, αµµώδης, η οποία διακόπτεται στο κέντρο της από τον κεντρικό λιµένα της περιοχής. Λόγω του υψηλού βαθµού δόµησης, παράκτια βλάστηση δε συναντάται, ενώ αν εξετάσει κανείς την ακτή της ευρύτερης περιοχής παρατηρεί µικρές συστάδες δένδρων και φρύγανων, καθώς πρόκειται για µια ακτή συνολικού µήκους 9 χλµ. Το πλάτος της ακτής ποικίλει λόγω του πλήθους των δραστηριοτήτων που 103

115 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης αναπτύσσονται κατά µήκος της, µε το µεγαλύτερο να είναι στα 30 µέτρα, σε σηµεία αποµακρυσµένα από τον οικισµό, και το µικρότερο στα 5 µέτρα σε τµήµατα εντός του οικισµού. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην υποχώρηση τµήµατος της ακτογραµµής έχει συµβάλλει και η ύπαρξη του λιµένα, στον οποίο σύµφωνα µε τη διεύθυνση των ανέµων που πνέουν εµφανίζεται διάβρωση στο ανατολικό τµήµα, στο οποίο έχουν κατασκευαστεί βραχίονες ως µέτρα προστασίας. Παράλληλα στην ακτογραµµή περνάει το παράκτιο οδικό δίκτυο της περιοχής το οποίο κατατάσσεται στο αστικό οδικό δίκτυο γεγονός που σηµαίνει ότι εµφανίζονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά και η πολυπλοκότητα των αστικών δικτύων. Επιπρόσθετα, επί της ακτογραµµής παρατηρούνται εγκαταστάσεις διαφόρων δραστηριοτήτων, κατοικίας, αναψυχής, άθλησης και τουρισµού. Στην εξεταζόµενη ακτή δεν εντοπίζονται περιοχές του δικτύου NATURA 2000, εκβολές ποταµών, µοναδικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και λοιπά προστατευόµενα οικοσυστήµατα, µε αποτέλεσµα από άποψη οικολογικής αξίας η ακτή να κατατάσσεται σε χαµηλή κατηγορία. Ωστόσο, η κοινωνικοοικονοµική αξία της περιοχής είναι υψηλή, καθώς πρόκειται για µια περιοχή τουριστικά ανεπτυγµένη και µε αυξανόµενες τάσεις αστικοποίησης της παράκτιας ζώνης, ενώ ταυτόχρονα χρησιµοποιείται από τους κατοίκους της περιοχής ως πρωτεύον χώρος αναψυχής και άθλησης. Οι χρήσεις γης, όπως δίνονται από το Corine 2000 για την ευρύτερη περιοχή του οικισµού της Καρδάµαινα διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 6.33: Χρήσεις γη εξεταζόµενης περιοχής Καρδάµαινας Χρήση Corine Έκταση (τ.µ.) Ποσοστό έκτασης (%) ιακεκοµµένη αστική οικοδόµηση ,64 31,17 Σύνθετα συστήµατα καλλιέργειας ,45 18,18 Μη αρδεύσιµη αρώσιµη γη ,29 44,43 Φυσικοί βοσκότοποι 72560,92 6,23 Σύνολο ,3 100 Πηγή: Corine 2000, ιδία επεξεργασία Οι κυµατικές παράµετροι που εξετάζονται αφορούν στο ύψος των κυµατισµών, την ένταση και τη διεύθυνση των ανέµων. Μετρώνται τα µήκη από τις πλησιέστερες ακτές καθώς το µήκος αυτό επηρεάζει το ανάπτυγµα του κυµατισµού, για τις τρεις διευθύνσεις ανέµων που πνέουν στην περιοχή, Ν, ΝΑ και Α. Τα στοιχεία που προκύπτουν από τις µετρήσεις δίνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι ταχύτητες του ανέµου που πνέουν στην περιοχή και σηµειώνονται µε υψηλές συχνότητες εµφάνισης είναι της τάξης των 3 έως 6 µποφόρ. Ωστόσο, εξετάζεται και η περίπτωση των 8 µποφόρ, καθώς αποτελεί µία από τις δυσµενέστερες καταστάσεις παρά το γεγονός ότι οι συχνότητες εµφάνισής της είναι σχεδόν αµελητέες. Η απόσταση της κοντινότερης ακτής κατά τη Ν διεύθυνση των κυµατισµών είναι µ., κατά την ΝΑ είναι µ. και κατά τη Α είναι µ. 104

116 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.34: Κυµατικές παράµετροι ανά πνέουσα διεύθυνση Ν ΝΑ Α Ένταση ανέµου (Β) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) Σηµαντικό ύψος κύµατος H s(m) Περίοδος κορυφής φάσµατος T p(sec) 3 0,22 2,16 0,29 2,62 0,42 3,33 4 0,38 2,62 0,51 3,17 0,73 4,02 5 0,55 2,95 0,73 3,58 1,05 4,54 6 0,71 3,23 0,95 3,91 1,36 4,96 8 1,04 3,68 1,39 4,45 1,99 5,65 Πηγή: Aqua Terra, 2008, ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι οι ανατολικοί άνεµοι, οι οποίοι πνέουν συχνά στην περιοχή είναι αυτοί που µπορούν να προκαλέσουν σηµαντικές επιπτώσεις στη διαµόρφωση της ακτής καθώς το ύψος κύµατος για τις ίδιες εντάσεις ανέµων είναι υψηλότερο, µε αποτέλεσµα η αναµενόµενη αναρρίχηση να είναι σηµαντικότερη. Στη συνέχεια εξετάζονται οι δείκτες της τρωτότητας και της ακτότητας για το συγκεκριµένο τµήµα της ακτής ώστε να εξαχθούν τα ανάλογα συµπεράσµατα. Τρωτότητα Για τον υπολογισµό της παράκτιας τρωτότητας υπολογίζονται οι µεταβλητές και οι παράµετροι όπως αναλύθηκαν στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Πίνακας 6.35: Φυσικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Παράµετρος Τιµή Γεωµορφολογία ακτής 1 άβρωση/πρόσχωση (m/έτος) 1 Κλίση ακτής (%) 1 Μεταβολή ΜΣΘ (mm/έτος) 1 Σηµαντικό Ύψος κύµατος (m) 1 Μέσο εύρος παλίρροιας 1 Κίνδυνος πληµµύρας 1 Πίνακας 6.36: Κοινωνικοοικονοµικές παράµετροι δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Παράµετρος Τιµή Πυκνότητα πληθυσµού 1 Χρήση γης (καλλιέργειες - βιοµηχανία - οικισµοί) 1 Υποδοµές (δρόµοι, δίκτυα, κ.α.) 1 Προστατευόµενες περιοχές (υδροβιότοποι, εκβολές, περιοχές natura, κ.α.) 1 Πολιτιστική κληρονοµιά 1 105

117 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Πίνακας 6.37: Παράµετροι ανθρώπινης επίδρασης δείκτη τρωτότητας Καρδάµαινας Παράµετρος Τιµή Τεχνικά έργα µετώπου ακτής 1 Έργα προστασίας ακτής 1 Ανεφοδιασµός ακτής 1 Η τελική τιµή του δείκτης παράκτιας τρωτότητας είναι CVI = (CVI1+CVI2+CVI3)/3 = (3, ,3333)/3= 3,06. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για µια περιοχή ιδιαίτερα ευπαθή στη διάβρωση αλλά και κάθε άλλη µεταβολή των κυµατικών χαρακτηριστικών της περιοχής. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκεκριµένη τιµή θα ήταν σηµαντικά υψηλότερη σε περίπτωση απουσίας των υπαρχόντων έργων προστασίας της ακτής, γεγονός που αποδεικνύει τον υψηλό βαθµό ευπάθειας και την αναγκαιότητα προστασίας της περιοχής. Ακτότητα Σύµφωνα µε το θεωρητικό πλαίσιο του δείκτη, ο γενικός τύπος ορίζεται ως εξής: C = C1 + C2 = (αcf + βv) + (γsα + δbα) Για τον υπολογισµό του παράκτιου συναισθήµατος, που αποτελεί µία από τις τέσσερις βασικές µεταβλητές του δείκτη, λαµβάνεται υπόψη θέση εντός του οικισµού, σε µια απόσταση 70 µέτρων. Οι τιµές που δίνονται στις επιµέρους παραµέτρους ορίζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ενώ η µεταβλητή λαµβάνει τελικά την τιµή 0,8. Πίνακας 6.38: Παράµετροι παράκτιου συναισθήµατος δείκτης ακτότητας Καρδάµαινας Παράµετρος Τιµή 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 Απόσταση από ακτή 1 Υψόµετρο 1 Γεωµορφολογία 1 Τοπίο 1 Για την ορατότητα λαµβάνεται η τιµή 0,8 καθώς παρά το γεγονός ότι η υψοµετρική διαφορά από την ακτή στον οικισµό είναι µικρή, δεν υπάρχει ιδανική κλίση που να προσφέρει την κατάλληλη ορατότητα από όλες τις θέσεις εντός του οικισµού. Η τιµή που δίνεται στην προσβασιµότητα είναι 1, καθώς πρόκειται για ακτή µε πρόσβαση από όλα τα διατιθέµενα µέσα µεταφοράς της περιοχής. Για τον υπολογισµό της µεταβλητής που αφορά στο βαθµό δόµησης, υπολογίζεται η επιφάνεια της παράκτιας ζώνης της περιοχής, η οποία εκτείνεται από την ακτογραµµή έως και 1 χλµ προς τον οικισµό και η δοµηµένη επιφάνεια εντός της ζώνης αυτής. Προκύπτει ότι ο βαθµός δόµησης της ευρύτερης περιοχής της ακτής είναι της τάξης του 90%, δηλαδή τιµή µεταβλητής 0,9. Η τελική τιµή του δείκτη είναι C = C1 + C2 = 0,5*(0,8+0,8)+0,5*(1+0,9)=1,75. Η τιµή αυτή αποδεικνύει ότι πρόκειται για µια σηµαντική παράκτια περιοχή, η οποία σε χωρικό επίπεδο 106

118 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης είναι δυνατόν να επηρεαστεί σε σηµαντικό βαθµό από οποιαδήποτε µεταβολή στα παράκτια χαρακτηριστικά της και κατ επέκταση από τις διεργασίες της διάβρωσης. Επιπτώσεις παράκτιας διάβρωσης Η Καρδάµαινα ως παράκτιος οικισµός σηµαντικού πληθυσµού και µε έφεση στον τουριστικό κλάδο αναµένεται να επηρεάζεται σηµαντικά από τις διεργασίες της διάβρωσης που απειλούν την περιοχή. Οι επιπτώσεις αφορούν τόσο το δοµηµένο περιβάλλον το οποίο κατά του χειµέριους κυµατισµούς είναι ιδιαίτερα εκτεθειµένο στον κίνδυνο, όσο και το φυσικό περιβάλλον και τους οργανισµούς που αναπτύσσονται σε αυτό. Η διάβρωση στον παράκτιο χώρο του νησιού βρίσκεται σε αρχικό στάδιο, καθώς έχει γίνει εµφανής κατά τα τελευταία έτη µόνο, γεγονός που σηµαίνει ότι οι διεργασίες του φαινοµένου δεν έχουν προλάβει να επιδράσουν σηµαντικά στο χώρο και το περιβάλλον. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν συγκρίνεται τµήµα της ακτής του οικισµού στο οποίο εµφανίζονται προβλήµατα διάβρωσης µεταξύ της περιόδου Εικόνα 6.29: Παραλία Καρδάµαινα 2005 Πηγή: Google Earth Εικόνα 6.30: Παραλία Καρδάµαινα 2011 Πηγή: Google Earth 107

119 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Από τις φωτογραφίες διαπιστώνεται ότι ο κίνδυνος της διάβρωσης έχει γίνει αντιληπτός προτού εµφανιστούν τα αποτελέσµατα της σε σηµαντικό επίπεδο καθώς έχουν κατασκευαστεί έργα προστασίας. Τα έργα αυτά βέβαια, έχουν κατασκευαστεί για την προστασία της διάβρωσης της ακτής από τις εργασίες επέκτασης του λιµένα του οικισµού, αλλά ταυτόχρονα δρουν θετικά προς τη διατήρηση της στερεοπαροχής. Από τις αποστάσεις των δοµηµένων εκτάσεων από την ακτή, αντιλαµβάνεται κανείς ότι οι επιπτώσεις στο δοµηµένο περιβάλλον είναι σηµαντικές καθώς είναι δυνατόν να εµφανιστούν φαινόµενα υποχώρησης κατασκευών λόγω υποχώρησης των εδαφών. Επιπλέον, η περιοχή, λόγω του αυξηµένου βαθµού δόµησης είναι περισσότερο ευπαθής στη θαλάσσια πληµµύρα µε αποτέλεσµα να τίθενται σε κίνδυνο και ανθρώπινες ζωές. Ο τουρισµός που αποτελεί τη βασική λειτουργία της ευρύτερης περιοχής πλήττεται σηµαντικά καθώς η παραλία της Καρδάµαινας αποτελεί µια από τις πιο γνωστές παραλίες του νησιού στην οποία συγκεντρώνεται πλήθος λουόµενων καθηµερινά, κατά τη θερινή περίοδο. Επιπρόσθετα, τόσο στον τουρισµό αλλά και κυρίως στην αναψυχή είναι εµφανής η µείωση της επισκεψιµότητας της ακτής τόσο από τουρίστες όσο και από το ντόπιο πληθυσµό. Η µείωση αυτή οδηγεί τελικά σε υποβάθµιση της ακτής. Παράλληλα, πλήττονται οι παράκτιες δραστηριότητες οι οποίες συνδέονται κυρίως µε την εστίαση και την αναψυχή. Η συγκεκριµένη κρίση που δέχονται οι δραστηριότητες είναι κυρίως οικονοµική λόγω της µείωσης της επισκεψιµότητας, αλλά επιβαρύνεται ταυτόχρονα και από το κόστος των έργων εξυγίανσης που υλοποιούνται σε ατοµικό επίπεδο µε σκοπό τη βελτίωση της ελκυστικότητας. Η περίπτωση του οικισµού της Καρδάµαινας είναι εντελώς διαφορετική από τις ήδη εξεταζόµενες, καθώς πρόκειται για οικισµό που αναπτύσσεται επί της ακτογραµµής. Το γεγονός αυτό αυξάνει την επικινδυνότητα της περιοχής ως προς τις επιπτώσεις της διάβρωσης στο δοµηµένο περιβάλλον, µε αποτέλεσµα να καθίσταται αναγκαία η υιοθέτηση θεσµικών και τεχνικών µέτρων προστασίας. Για τον ορισµό των θεσµικών µέτρων είναι απαραίτητη η διερεύνηση των όρων και περιορισµών δόµησης της περιοχής καθώς και οι εξειδικευµένες χρήσεις γης που έχουν οριστεί από το ΓΠΣ. Οι αυστηρότεροι όροι δόµησης ορίζουν όριο αρτιότητα τα 400 τµ µε µέγιστο ποσοστό κάλυψης 40%µ και συντελεστή δόµησης 0,8, ενώ στο τµήµα που έχει µέτωπο στην παραλία οι όροι δόµησης που ισχύουν είναι όριο αρτιότητας 150 τµ µε ποσοστό κάλυψης 60% και συντελεστή δόµησης 1,2. Αξίζει να αναφερθεί ότι παλαιότερα οι όροι διέφεραν σηµαντικά µεταξύ των χρήσεων, µε εκείνους που ίσχυαν για τις τουριστικές εγκαταστάσεις να είναι αυστηρότεροι. Με κατάλληλη νοµαρχιακή απόφαση έχουν οριστεί οι παραπάνω όροι και περιορισµοί ως ενιαίοι ώστε να ενισχυθεί η τουριστική δραστηριότητα της περιοχής. Στον παρακάτω ορθοφωτοχάρτη σηµειώνονται τα όρια του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου και οι επιµέρους τοµείς που ορίζονται. 108

120 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.31: Όρια και τοµείς ΓΠΣ Καρδάµαινας Πηγή: Τεχνικές Υπηρεσίες Κω, 2011 Σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν έχουν παρατηρηθεί µέχρι σήµερα, αναφορικά µε την ποιότητα των υπόγειων υδάτων και το πλήθος των οικοσυστηµάτων της περιοχής. Το έδαφος όµως της παράκτιας ζώνης έχει µεταβληθεί σηµαντικά, καθώς από τη διάβρωση έχει επηρεαστεί η σταθερότητα του µε αποτέλεσµα να έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές επιπτώσεις στο παράκτιο οδικό δίκτυο. Η απειλή της διάβρωσης αλλά και του µεγέθους των πιθανών επιπτώσεων της στο περιβάλλον είναι εµφανείς στις φωτογραφίες που παρατίθενται παρακάτω. Εικόνα 6.32: Άποψη απειλούµενης ακτής (1) Εικόνα 6.33: Άποψη απειλούµενης ακτής (2) Πηγή: Πηγή: 109

121 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης Εικόνα 6.34: Άποψη απειλούµενης ακτής (3) Εικόνα 6.35: Άποψη απειλούµενης ακτής (4) Πηγή: Πηγή: Εικόνα 6.36: Απόσταση οδικού δικτύου από ακτή Εικόνα 6.37: Έργα αποκατάστασης Πηγή: Πηγή: 110

122 Κεφάλαιο 6.Μελέτες περίπτωσης 6.4. Συµπεράσµατα µελετών περίπτωσης Σκόπιµα οι τρεις επιλεχθείσες περιοχές προς µελέτη αποτελούν περιοχές µε σηµαντικές διαφορές µεταξύ τους, ώστε να εξεταστεί τελικά σε ποια περίπτωση οι διεργασίες της διάβρωσης µπορούν να είναι περισσότερο καταστροφικές. Έτσι, εξετάστηκε µία περιοχή µε ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά, µία περιοχή µε έντονη οικιστική ανάπτυξη και µία περιοχή µε ενδιάµεσα χαρακτηριστικά και αυξηµένο δυναµικό χαρακτήρα. Παρατηρείται, τελικά, ότι οι τιµές στους εξεταζόµενους δείκτες της παράκτιας τρωτότητας και της ακτότητας δε διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ των περιοχών καθώς ισοσταθµίζονται οι παράµετροι και οι µεταβλητές. Εκείνο, όµως, που διαφέρει σηµαντικά µεταξύ των περιοχών είναι οι έµµεσες επιπτώσεις της διάβρωσης καθώς το κοινωνικοοικονοµικό πρότυπο ανάπτυξης της κάθε περιοχής είναι µοναδικό και διαφορετικό. Συγκεκριµένα, η περιοχή της Καρδάµαινας αντιµετωπίζει επιπτώσεις διάβρωσης σε όλους τους τοµείς µε σηµαντικό κόστος µε αποτέλεσµα η ανάγκη για υιοθέτηση µέτρων αντιµετώπισης να κρίνεται επιτακτική. Αναγκαία είναι η λήψη µέτρων προστασίας και στην περίπτωση της Κρεµαστής στη Ρόδο, αλλά όχι στο βαθµό της προηγούµενης περίπτωσης καθώς το κόστος των επιπτώσεων είναι σαφώς µικρότερο. Αντίθετα, στην περίπτωση του Τιγκάκι η κατάσταση είναι διαφορετική, καθώς η διάβρωση προσβάλλει ιδιαίτερα το φυσικό περιβάλλον και όχι το δοµηµένο µε αποτέλεσµα το κόστος των επιπτώσεων στην οικολογική αξία της περιοχής να είναι πολλαπλό παρά τη δυσκολία υπολογισµού του. Η διαφορά στο βαθµό των επιπτώσεων οδηγεί στην υιοθέτηση διαφορετικών µέτρων προστασίας και αποκατάστασης σε κάθε περίπτωση, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι θα διαφοροποιείται σηµαντικά και το κόστος των έργων. 111

123 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης 7. Μέτρα αντιµετώπισης Η παράκτια διάβρωση αποτελεί µία διεργασία που επιδρά άµεσα στο περιβάλλον, αναδιαµορφώνοντας την έκταση της ακτογραµµής, αλλά και έµµεσα σε κάθε άλλη δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην παράκτια ζώνη. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πολυδιάστατο φαινόµενο, το οποίο όπως αναλύθηκε σε αντίστοιχο κεφάλαιο εντείνεται από την κλιµατική αλλαγή µε αποτέλεσµα να απειλούνται όλο και περισσότερες περιοχές µε υποχώρηση της ακτής. Για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που δηµιουργούνται από τη διάβρωση της ακτής απαιτείται η εύρεση και υιοθέτηση µέτρων προστασίας και σε αρκετές περιπτώσεις αποκατάστασης. Ωστόσο, οι λύσεις οι οποίες δύνανται να υιοθετηθούν πρέπει να είναι προσαρµοσµένες τόσο στο περιβάλλον όσο και στην οικονοµική δυνατότητα της κάθε κοινωνίας. Για το λόγο αυτό έχουν αναπτυχθεί και καταταχθεί τα διατιθέµενα µέτρα αντιµετώπισης σε σενάρια ανάλογα µε το επιδιωκόµενο µέγεθος παρέµβασης. Τα σενάρια αυτά είναι τέσσερα και αφορούν στη µηδενική παρέµβαση, την οπισθοχώρηση, το συµβιβασµό και την προστασία µε διάφορα εφαρµοζόµενα µέτρα (Eurosion, 2004a). Εικόνα 7.1: Σενάρια µέτρων αντιµετώπισης διάβρωσης Πηγή: Τραπεζα Ελλάδος, 2011 Κατά το µηδενικό σενάριο η πολιτεία δε λαµβάνει κανένα µέτρο αντιµετώπισης της διάβρωσης µε αποτέλεσµα οι διεργασίες να επιδρούν σηµαντικά στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον και µάλιστα οι επιδράσεις αυτές να αυξάνονται σε βάθος χρόνου καθώς επιβαρύνονται µε την αµέλεια των προηγούµενων ετών. Στην περίπτωση αυτή τις περισσότερες φορές η περιοχή υποβαθµίζεται και τελικά εγκαταλείπεται. Ωστόσο, επειδή η διάβρωση αποτελεί ένα φυσικό φαινόµενο το οποίο εντείνεται λόγω των ανθρωπογενών δράσεων, η φύση είναι δυνατόν να αναπτύξει µηχανισµούς προστασίας αποτρέποντας τελικά την ολική καταστροφή. Οι φυσικές, όµως, αυτές διαδικασίες της φύσης για αποκατάσταση κυρίως του ισοζυγίου των φερτών υλών είναι ορατές σε µακροχρόνιο διάστηµα καθώς απαιτείται σηµαντικός χρόνος µεταξύ των σταδίων τους. Η οπισθοχώρηση αφορά σε διαδικασίες αποµάκρυνσης των δραστηριοτήτων από την ακτή οι οποίες δύνανται να επηρεαστούν σηµαντικά από τη διάβρωση. Η οπισθοχώρηση αποτελεί ένα σενάριο αποφυγής των επιπτώσεων σε κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο κυρίως, 112

124 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης καθώς µειώνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης ζηµιών στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον από τη µείωση των παράκτιων εκτάσεων (Τράπεζα Ελλάδος, 2011). Πρόκειται για ένα περισσότερο θεσµικό σενάριο παρά τεχνικό, καθώς δεν περιλαµβάνει µέτρα τεχνικού χαρακτήρα και κατασκευών αλλά µέτρα µε θεσµική ισχύ και κανονιστικές ρυθµίσεις. Οι ρυθµίσεις αυτές αφορούν κυρίως στη θεσµοθέτηση ζωνών προστασίας και πολεοδοµικών κανονισµών µε σκοπό τη µείωση των απειλούµενων δραστηριοτήτων και πληθυσµού. Οι ζώνες προστασίας αφορούν στο τµήµα αιγιαλού και οικιστικής ανάπτυξης, το οποίο αποτελεί ένα δυναµικό τµήµα γης καθώς σε αυτό δύνανται να αναπτυχθούν δραστηριότητες αναψυχής και τουρισµού, οι οποίες επηρεάζονται σε σηµαντικό βαθµό από τη διαµόρφωση της ακτής. Η µεταφορά των ορίων του αιγιαλού και της παραλίας, η θεσµοθέτηση ad hoc ζώνης προστασίας της ακτής ή ζωνών προστασίας στα πλαίσια του πολεοδοµικού σχεδιασµού, η µεταφορά των συντελεστών δόµησης ή η µετατροπή των όρων δόµησης σε αυστηρότερους αποτελούν ορισµένες από τις θεσµικές και κανονιστικές ρυθµίσεις που µπορούν να εφαρµοστούν στα πλαίσια της οπισθοχώρησης. Επιπλέον, η αλλαγή των µοντέλων δόµησης και των ακολουθούµενων προτύπων, όπως η υπερυψωµένη δόµηση αλλά και η ενίσχυση των µεσόγειων περιοχών µέσω αναπλάσεων, αποτελούν λύσεις του σεναρίου αυτού που δύνανται να εφαρµοστούν στις περισσότερες περιπτώσεις. Επιπρόσθετα, µέσω κινήτρων αλλά και διάφορων περιορισµών είναι δυνατόν να αποθαρρυνθεί η οικιστική και επιχειρηµατική δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη, µε αποτέλεσµα την εγκατάλειψη των επικίνδυνων περιοχών. Το σενάριο του συµβιβασµού στηρίζεται στην αναδιοργάνωση των δραστηριοτήτων και των χρήσεων µε στόχο την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων. ιαφέρει από το σενάριο της οπισθοχώρησης, καθώς στην περίπτωση αυτή οι δραστηριότητες δεν αποµακρύνονται από την επικίνδυνη ζώνη αλλά προσαρµόζονται στον κίνδυνο και τις µεταβολές του περιβάλλοντος (Τράπεζα Ελλάδος, 2011). Τα επιµέρους µέτρα που υιοθετούνται στα πλαίσια αυτού του σεναρίου είναι θεσµικά αλλά και τεχνικά, καθώς µέσω ρυθµίσεων στους όρους δόµησης και τις χρήσεις γης αλλά και τεχνικών κατασκευών σε ατοµικό επίπεδο µπορούν να ρυθµιστούν οι επιδράσεις της διάβρωσης. Οι ενδιαφερόµενοι χρήστες της παράκτιας ζώνης, είτε πρόκειται για µόνιµους είτε προσωρινούς καλούνται να προσαρµόσουν τις δραστηριότητες τους στον κίνδυνο της διάβρωσης και την υποχώρηση της παράκτιας έκτασης, γεγονός που σηµαίνει ότι το κόστος του κινδύνου εξατοµικεύεται. Το σενάριο αυτό εφαρµόζεται σε περιπτώσεις αδυναµίας της πολιτείας για υιοθέτηση µέτρων υψηλού οικονοµικού και κοινωνικού κόστος, αλλά ταυτόχρονα η υλοποίηση του είναι ευκολότερη από εκείνη της οπισθοχώρησης καθώς η προσαρµογή είναι εφικτότερη της εγκατάλειψης. Το τέταρτο σενάριο αφορά στην κατασκευή τεχνικών έργων µε σκοπό την προστασία της ακτής και των παράκτιων δραστηριοτήτων. Οι επιπτώσεις στην περίπτωση αυτή αντιµετωπίζονται και ελαχιστοποιούνται µε την εφαρµογή σκληρών ή ήπιων τεχνικών κατασκευών οι οποίες αναπτύσσονται στον παράκτιο χώρο είτε στο χερσαίο τµήµα είτε στο θαλάσσιο. Τα µέτρα αυτά είναι και γνωστά ως έργα τεχνητής ανάπλασης της ακτής, καθώς αναδιαµορφώνουν το προφίλ της παραλίας δηµιουργώντας ένα αισθητικό τοπίο. Στις σκληρές µεθόδους προστασίας ανήκουν έργα τα οποία έχουν ως στόχο τη σταθεροποίηση της ακτογραµµής (Καρύµπαλης, 2010), αφορούν σε µεγάλες κατασκευές από σκυρόδεµα ή 113

125 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης ογκόλιθους όπως οι βραχίονες, οι πρόβολοι, οι κυµατοθραύστες και οι παράκτιοι τοίχοι (Καραµπάς, 2011). Οι βραχίονες και οι πρόβολοι ανήκουν στα εγκάρσια έργα στην ακτή ενώ οι κυµατοθραύστες και οι παράκτιοι τοίχοι προστασίας ανήκουν στα παράλληλα. Η επιλογή του εφαρµοζόµενου έργου εξαρτάται από τα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής και τις κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες. Ειδικότερα, οι βραχίονες και οι πρόβολοι κατασκευάζονται συνήθως σε συστοιχία µε αποστάσεις µεταξύ τους διπλάσιες ή και παραπάνω του µήκους τους και µε στέψη πάνω από τη µέση στάθµη της θάλασσας. Στόχος είναι η συγκράτηση ιζήµατος το τµήµα µεταξύ των διαδοχικών βραχιόνων, ενώ συχνά για την επίτευξη της κατάλληλης παγίδευσης ιζηµάτων τοποθετούνται µε µικρή κλίση ανάλογα των κυµατικών και ανεµολογικών διευθύνσεων. Ωστόσο, το συγκεκριµένο σύστηµα προστασίας µπορεί να προκαλέσει διάβρωση σε παρακείµενες ακτές καθώς το παράκτιο ρεύµα στερείται πλέον σηµαντικού ιζήµατος (Κουτίτας, 1996). Εικόνα 7.2: Σύστηµα βραχιόνων Πηγή: Καρύµπαλης, 2010 Οι κυµατοθραύστες τοποθετούνται παράλληλα στην ακτή µε απόσταση µεταξύ τους µεγαλύτερη του διπλάσιου του µήκους κύµατος και λειτουργούν ως εµπόδια στην κυκλοφορία των παράκτιων ρευµάτων. Το γεγονός αυτό ταυτόχρονα σηµαίνει ότι εµποδίζεται και η εισροή ιζηµάτων στην παράκτια ζώνη, µε αποτέλεσµα την εµφάνιση διαβρώσεων και προσχώσεων κατάντη του έργου. Η διαµόρφωση του φαινοµένου του tompolo αποτελεί την πιο συνηθισµένη περίπτωση απόθεσης ιζηµάτων και προστασία από τη διάβρωση. Ωστόσο, για την αποφυγή του φαινοµένου αλλά και τη διατήρηση του τοπιού και της αισθητικής της παράκτιας περιοχής δύνανται να κατασκευαστούν και βυθισµένοι κυµατοθραύστες για τους οποίους σηµαντικό ρόλο στην αποτελεσµατικότητα τους κατέχει το ύψος του διερχόµενου και του προσπίπτοντος κύµατος (Κουτίτας, 1996). Εικόνα 7.3: Λειτουργία κυµατοθραύστη Πηγή: Καρύµπαλης,

126 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης Οι παράκτιοι τοίχοι προστασίας κατασκευάζονται παράλληλα επί της ακτής και αφορούν σε έργα στήριξης και διαµόρφωσης των πρανών µε σκοπό την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση και κυρίως του δοµηµένου περιβάλλοντος. Η ανάκλαση, όµως, του κυµατισµού που δηµιουργείται καθώς αυτός προσπίπτει σε αυτούς δηµιουργεί σηµαντικά προβλήµατα και αµφιβολίες για την απόδοση της κατασκευής τους (Καρύµπαλης, 2010). Οι ήπιες µέθοδοι προστασίας της ακτής αναπτύχθηκαν σε µια προσπάθεια εύρεσης λύσεων λιγότερο επιβλαβών για το περιβάλλον και µε αυξηµένο βαθµό προσαρµοστικότητας σε αυτό. Στις ήπιες µεθόδους προστασίας ανήκουν η µέθοδος της τεχνητής αναπλήρωσης, οι βυθισµένοι πρόβολοι και κυµατοθραύστες, οι πλωτοί κυµατοθραύστες και η αποστράγγιση της ακτής. Η τεχνητή αναπλήρωση αφορά σε τεχνητή τροφοδοσία του αιγιαλού µε ιζήµατα που προέρχονται από άλλες περιοχές ή το θαλάσσιο πυθµένα, µε σκοπό την αναδιαµόρφωση του πλάτους της ακτής και την επέκταση της προς τη θάλασσα. Μετά την εναπόθεση της άµµου οι κυµατισµοί θα διαµορφώσουν µια νέα κατάσταση «ισορροπίας». Τα παράκτια κυµατογενή ρεύµατα θα οδηγήσουν σε πλευρικές απώλειες ενώ οι κυµατισµοί που προσπίπτουν κάθετα θα διαµορφώσουν το προφίλ ισορροπίας (Καραµπάς, 2011β). Οι ακτές που προκύπτουν µέσω της εφαρµογής της µεθόδου αυτής προσφέρουν ένα µοναδικό αισθητικό τοπίο ενώ προσφέρονται για τουριστικές δραστηριότητες. Η πρώτη τεχνητή ανάπλαση ακτής εφαρµόστηκε στην ακτή του Μαϊάµι, η περίπτωση της οποίας αναλύθηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο (en.wikipedia.org). Ωστόσο, ο χρόνος επιτυχίας της µεθόδου αµφισβητείται καθώς είναι αναπόφευκτο χωρίς άλλα συµπληρωµατικά έργα προστασίας η ακτή να µην απειληθεί εκ νέου από τους µηχανισµούς της διάβρωσης (Καρύµπαλης, 2010). Η µέθοδος της τεχνητής ανάπλασης θεωρείται, γενικά, µία σχετικά περιβαλλοντικά φιλική λύση, εφόσον απλά αντικαθίσταται το υλικό που διαβρώνεται. Βέβαια τόσο στην περιοχή αµµοληψίας όσο και στην περιοχή εναπόθεσης της άµµου, διαταράσσεται η πανίδα του βυθού, χωρίς αυτό να σηµαίνει απαραίτητα ότι η επίπτωση είναι µη αναστρέψιµη. Το βασικότερο πλεονέκτηµά της, από τεχνική άποψη, είναι ότι δεν δηµιουργούνται διαβρώσεις κατάντη της περιοχής που αναπλάθεται, όπως συµβαίνει στα περισσότερα έργα προστασίας. Επιπλέον, το κόστος της είναι συγκριτικά µικρότερο από αυτό των συµβατικών µεθόδων, ιδίως όταν η θέση αµµοληψίας βρίσκεται κοντά στην περιοχή ανάπλασης. Η τεχνητή αναπλήρωση µπορεί να συνοδεύεται και από άλλα τεχνικά έργα προστασίας που βοηθούν στον εγκλωβισµό των ποσοτήτων άµµου που µεταφέρθηκαν και ελαχιστοποιούν τις πλευρικές και τις εγκάρσιες απώλειες. Έτσι µπορεί να κατασκευαστούν πλευρικά πρόβολοι ή παράλληλα στην ακτή κυµατοθραύστες. Τα έργα αυτά µπορούν να ανήκουν στη κατηγορία των «σκληρών» ή «ήπιων» µεθόδων (Καραµπάς, 2011β). 115

127 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης Εικόνα 7.4: ιαδικασίες τεχνητής ανάπλασης ακτής Πηγή: Καρύµπαλης, 2010 Οι βυθισµένοι πρόβολοι κατασκευάζονται εντός της ζώνης θραύσης προκαλώντας πολλαπλές θραύσεις των κυµατισµών και αποδυναµώνοντας έτσι την ενέργεια τους και κατ επέκταση τη διαβρωτική του ιδιότητα. Παράλληλα, οι βυθισµένοι πρόβολοι ή τεχνητοί ύφαλοι ενισχύουν τη σταθεροποίηση της ακτής καθώς λειτουργούν ως εµπόδιο αποµάκρυνσης της άµµου. Όµοια λειτουργούν και οι βυθισµένοι κυµατοθραύστες ή κυµατοθραύστες χαµηλής στέψης, των οποίων η στέψη βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας επιτρέποντας στο νερό να κυκλοφορεί από πάνω τους, γεγονός που βοηθά στην ανανέωση των υδάτων. Συνήθως, κατασκευάζονται από λιθορριπή και ογκολίθους αλλά και από σκυρόδεµα. Λόγω της παρουσίας τους ένα µέρος της κυµατικής ενέργειας ανακλάται προς τα ανοιχτά και ένα µέρος της µεταδίδεται προς την ακτή. Η απόσβεση της κυµατικής ενέργειας πραγµατοποιείται µέσω της θραύσης πάνω στην κατασκευή ή/και µέσω των τυρβωδών ροών στην επιφάνεια και στο εσωτερικό τους. Ο συντελεστής ανάκλασης είναι της τάξεως του 20%, ενώ ο συντελεστής µετάδοσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που σχετίζονται µε την απώλεια ενέργειας. Η παρουσία τους παράλληλα στην ακτή µειώνει τη διαβρωτική εγκάρσια δράση των κυµατισµών και ενισχύει την πρόσχωση. Η χρήση κυµατοθραυστών χαµηλής στέψης αποτελεί µια σύγχρονη και περιβαλλοντικά αποδεκτή λύση, η οποία διερευνάται συστηµατικά τα τελευταία χρόνια (Καραµπάς, 2011β). Η ενίσχυση της σταθεροποίησης της ακτής επιτυγχάνεται, επίσης, µε εφαρµογή πλωτών κυµατοθραυστών (Καραµπάς, 2011β). Ωστόσο, η κυµατική προστασία που προσφέρουν ποικίλλει ανάλογα µε τα κυµατικά χαρακτηριστικά και το βάθος της κάθε περιοχής (Καρύµπαλης, 2010). Πρόκειται για βιοµηχανικά παραγόµενες κατασκευές οι οποίες εφαρµόζονται κυρίως σε ηµιπροστατευόµενες παράκτιες περιοχές. Τα κύρια πλεονεκτήµατα των πλωτών κυµατοθραυστών είναι το χαµηλό κόστος κατασκευής, ιδιαίτερα σε περιοχές µε πολύ κακής ποιότητα πυθµένα ή σε δυσπροσπέλαστες ακτές που η κατασκευή έργων από την ξηρά είναι δυσχερής, ο µικρός χρόνος τοποθέτησης, καθώς εφόσον οι κυµατοθραύστες είναι προκατασκευασµένοι, η περιοχή ταλαιπωρείται ελάχιστα από εργοταξιακές διαταράξεις και την οδική µεταφορά των δοµικών υλικών, οι ελάχιστες αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις εφόσον λόγω του µικρού τους βυθίσµατος δεν παρεµποδίζεται η κυκλοφορία και η ανανέωση των νερών και η δυνατότητα µετακίνησης ώστε να είναι πιο αποτελεσµατικοί ανάλογα µε τις συνθήκες που επικρατούν (Καραµπάς, 2011β). 116

128 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης Εικόνα 7.5: Πλωτός κυµατοθραύστης Πηγή: Καραµπάς, 2011 Σε αυτό το σηµείο πρέπει να αναφερθεί ότι ανεξάρτητα του υιοθετουµένου σεναρίου, ορισµένα µέτρα είναι αναγκαία για την επιτυχή προστασία και αποκατάσταση της ακτής, ενώ είναι δυνατόν να εφαρµοστούν συνδυασµένες λύσεις. Η χαρτογράφηση των περιοχών επικινδυνότητας και η κατάρτιση ακτολογίου, αντίστοιχου του δασολογίου, και φυσικά η δηµιουργία παρατηρητηρίων παρακολούθησης και ελέγχου αποτελούν αναγκαία µέτρα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι συγκεκριµένες διαδικασίες περιλαµβάνουν όλα τα στάδια προστασίας, από το σχεδιασµό έως την αποκατάσταση και συντήρηση και συνήθως απαιτούν την αναδιαµόρφωση του εθνικού σχεδιασµού και του σχεδιασµού της ευρύτερης περιοχής. Τα παρατηρητήρια είναι δυνατόν να αναλάβουν το έργο των παραπάνω µέτρων, εφόσον αυτά έχουν ενταχθεί στον εθνικό σχεδιασµό, λειτουργώντας αντίστοιχα µε εκείνα των χωρικών επιπτώσεων των οποίων στόχοι είναι η βελτίωση των πολιτικών του χωρικού σχεδιασµού, η προετοιµασία των στρατηγικών σχεδίων στα διάφορα επίπεδα σχεδιασµού, ο προσδιορισµός των διαφόρων δραστηριοτήτων και η εξαγωγή ερευνών και εκπόνηση µελετών για διάφορα χωρικά ζητήµατα ( Όµοια τα παράκτια παρατηρητήρια µπορούν να είναι υπεύθυνα για τη συλλογή δεδοµένων σχετικά µε τις παράκτιες δραστηριότητες και καταστάσεις, την εξαγωγή χαρτών επικινδυνότητας των περιοχών σύµφωνα µε διάφορους χωρικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες, τον καθορισµό δραστηριοτήτων για την αποκατάσταση των ζηµιών και την εκπόνηση µελετών για την εξέλιξη των εξεταζόµενων περιοχών Μέτρα προστασίας µελετών περίπτωσης Οι τρεις εξεταζόµενες περιοχές αποτελούν περιοχές που εκ πρώτης όψεως έχουν κοινά µεταξύ τους, αλλά στην πραγµατικότητα διαφέρουν σηµαντικά ως προς τη χωρική οργάνωση και την αναπτυξιακή φυσιογνωµία. Πρόκειται για περιοχές µε τάσεις αυξανοµένης αστικοποίησης και σηµαντική δραστηριοποίηση στον κλάδο του τουρισµού, ωστόσο ο βαθµός και το επίπεδο των δύο αυτών χαρακτηριστικών αποκλίνουν σηµαντικά µεταξύ των τριών περιπτώσεων. Από τις τρεις περιοχές η πιο αστικοποιηµένη και τουριστικά ανεπτυγµένη είναι εκείνη του οικισµού Καρδάµαινα στην Κω, ενώ η λιγότερο ανεπτυγµένη είναι ο οικισµός Τιγκάκι στην Κω. Η σηµαντική υπεροχή, όµως, της περίπτωσης του οικισµού της Κρεµαστής στη Ρόδο είναι ότι η συγκεκριµένη περιοχή αφορά σε ένα δυναµικό πληθυσµό µε δραστηριότητες στην παράκτια ζώνη καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Η διαφορετικότητα των περιπτώσεων, των γενικότερων γεωµορφολογικών χαρακτηριστικών τους αλλά και των όρων και περιορισµών δόµησης που τις διέπουν οδηγεί στην ανάγκη εξέτασης των µέτρων αντιµετώπισης ξεχωριστά ανά περιοχή, καθώς η κάθε µία απαιτεί µοναδική µεταχείριση. Στη 117

129 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης συνέχεια, αναλύονται τα µέτρα αντιµετώπισης και οι υιοθετούµενες λύσεις που απαιτούνται σε κάθε περίπτωση, ακολουθώντας τη σειρά ανάλυσης Παραλία Κρεµαστής Η ακτή του οικισµού της Κρεµαστής αποτελεί ένα χώρο στον οποίο αναπτύσσονται σηµαντικές οικονοµικές και µη δραστηριότητες, παρά την απόσταση των 600 µέτρων από το κέντρο του οικισµού. Επιπλέον, συγκριτικά µε άλλες περιοχές του νησιού αλλά και τις εξεταζόµενες περιοχές του δήµου Κω, αντιµετωπίζει το πρόβληµα της διάβρωσης σε σηµαντικό βαθµό και έχει ήδη υποστεί απώλειες στην έκταση της παραλίας. Τα µέτρα αντιµετώπισης που µπορούν να υιοθετηθούν στη συγκεκριµένη περίπτωση ποικίλουν καθώς στην ευρύτερη περιοχή δεν παρατηρούνται παράγοντες περιορισµών. Ωστόσο, για την υιοθέτηση των βέλτιστων λύσεων αξίζει να εξεταστεί η προβολή του πληθυσµού στα επόµενα 10 έτη, τα οποία αφορούν σε ένα µακροπρόθεσµο σχεδιασµό. Σηµειώνεται ότι λόγω µη δηµοσίευσης µέχρι σήµερα των στοιχείων της απογραφής ο πληθυσµός του 2011 υπολογίζεται όµοια µε του 2021 µέσω προβολής του τύπου του Μ.Ε.Ρ.Μ., P t+n =P t (1+r) n. Από τον πίνακα που ακολουθεί, διαπιστώνεται ότι ο οικισµός της Κρεµαστής είναι δυναµικός µε αυξανόµενη αστικοποίηση σε επίπεδο που δε µπορεί να αµεληθεί. Η αύξηση αυτή του πληθυσµού οδηγεί σε ανάγκη για αύξηση των διατιθέµενων κατοικιών, γεγονός που αποτελεί απειλή για την οικοδόµηση της παράκτιας ζώνης, καθώς σηµαντικότερο µέρος των επεκτάσεων λαµβάνουν χώρα εντός των ορίων της, η οποία στη συνέχεια θα έχει να αντιµετωπίσει το πρόβληµα της διάβρωσης. Πίνακας 7.1: Προβολή πληθυσµού Κρεµαστής ιαχρονική εξέλιξη πληθυσµού Κρεµαστής Ρόδου µεταβολή (61-71)% ο µεταβολή (71-81)% ο 1991 µεταβολή (81-91)% ο 2001 µεταβολή (91-01) % ο µέσος ρυθµός µεταβολής % ο , , , ,0272 0, Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, ιδία επεξεργασία Το γεγονός της αύξησης του πληθυσµού δηµιουργεί την ανάγκη για υιοθέτηση αυστηρών θεσµικών µέτρων προστασίας της άµεσης παράκτιας ζώνης, καθώς η περιοχή βρίσκεται υπό ανάπτυξη µε αποτέλεσµα να µην επηρεάζονται σηµαντικά οι υφιστάµενες χρήσεις και δραστηριότητες. Ωστόσο, η τουριστική ανάπτυξη της παραλιακής ζώνης στο βόρειο τµήµα της εξεταζόµενης ακτής και οι σηµαντικές επιπτώσεις στον τουρισµό και την οικονοµία επιβάλλουν την εφαρµογή τεχνικών µέτρων προστασίας ώστε να υπάρξει άµεση προστασία της ακτής και αποκατάσταση των ζηµιών. Έτσι, µε αφετηρία την εφαρµογή τεχνικών µέτρων προστασίας προτείνεται η κατασκευή κυµατοθραυστών παράλληλα στην εξεταζόµενη ακτή. εδοµένου του µήκους της ακτής, περίπου 2χλµ. πρέπει να κατασκευαστεί οµάδα κυµατοθραυστών στις κατάλληλες αποστάσεις τόσο από την ακτή όσο και µεταξύ τους, µε χαρακτηριστικά που θα προκύψουν από την εξέταση της κλίσης και της µορφολογίας του πυθµένα, και του ύψους και της ταχύτητας των κυµατισµών. Οι κυµατοθραύστες θα είναι βυθισµένοι ώστε να αποφευχθεί η οπτική όχληση της ακτής. Παράλληλα, στο σηµείο που έχει υποστεί τη µεγαλύτερη υποχώρηση παραλίας προτείνεται η εφαρµογή της µεθόδου της τεχνητής ανατροφοδότησης 118

130 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης άµµου, καθώς το συγκεκριµένο σηµείο βρίσκεται εντός της τουριστικής ζώνης µε αποτέλεσµα την ανάγκη για άµεση αποκατάσταση. Για την υλοποίηση των συγκεκριµένων έργων απαιτούνται εξειδικευµένες µελέτες ώστε η εφαρµογή αλλά και η προστασία να είναι επιτυχείς. Θεσµικά, όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο κεφάλαιο, η παραλία και η παράκτια ζώνη στην Ελλάδα διέπεται και προστατεύεται από το ν. 2971/2001, στον οποίο ορίζεται ως άµεση ζώνη προστασίας εκείνη των 50 µέτρων από την ακτογραµµή, ζώνη που αντιστοιχεί στην παραλία. Στη ζώνη αυτή απαγορεύεται κάθε είδους κατασκευή που δεν εξυπηρετεί περιβαλλοντικούς ή πολιτιστικούς σκοπούς. Η διάβρωση, όµως, των ακτών δηµιουργεί την ανάγκη επανακαθορισµού των ορίων αιγιαλού και παραλίας, ώστε να υπάρχει η επιθυµητή προστασία. Σύµφωνα, λοιπόν, µε τις διατάξεις του συγκεκριµένου νόµου προτείνεται ο επανακαθορισµός των οριογραµµών αιγιαλού και παραλίας στην ακτή της Κρεµαστής µε σκοπό να εφαρµόζεται η προστασία των 50 µέτρων από τη δόµηση. Τα κτίσµατα εντός των νέων ορίων που δεν εξαιρούνται, καλούνται σύµφωνα µε το άρθρο 5 του νόµου προς απαλλοτρίωση, ενώ η οριογραµµή του νέου αιγιαλού δε µπορεί να υπερβεί την ορισµένη γραµµή δόµησης των ορίων του οικισµού. Το γεγονός, όµως, ότι στη συγκεκριµένη ζώνη δεν αναπτύσσονται µέχρι σήµερα κτίσµατα, διευκολύνει την εφαρµογή της συγκεκριµένης διάταξης. Επιπλέον, η απουσία Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου και η απαίτηση εκπόνησής του επιτρέπει την περαιτέρω προστασία της ακτής του οικισµού µέσω θεσµοθέτησης ζώνης προστασίας ελέγχου και περιορισµένων της δόµησης (ΠΕΠ ) ή ζωνών ειδικής προστασίας (ΠΕΠ). Οι συγκεκριµένες ζώνες δύνανται να εφαρµοστούν συνδυαστικά, ορίζοντας παράλληλα στην ακτογραµµή περιοχή ειδικής προστασίας πλάτους 100 µέτρων, στην οποία δεν επιτρέπεται κανενός είδους δραστηριότητα πλην εκείνης που προορίζεται για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, και από τα όρια της ζώνης αυτής και σε µία έκταση προς τον οικισµό µεταβλητού πλάτους οριοθέτηση περιοχής ελέγχου και περιορισµών της δόµησης µε σκοπό την αποφυγή της υπέρµετρης οικοδόµησης. Η πρώτη ζώνη στην ουσία αποτελεί µια επέκταση της ζώνης της παραλίας µε σκοπό την αύξηση του βαθµού προστασίας, ενώ η δεύτερη ορίζεται ώστε κατά τις διαδικασίες του ΓΠΣ να αποτραπεί η µεταβολή των υφιστάµενων όρων κατάτµησης και αρτιότητας που ισχύουν στην περιοχή. Ωστόσο, σε περίπτωση µη εκπόνησης και εφαρµογής ΓΠΣ στην ευρύτερη περιοχή, η πολεοδοµική και η περιβαλλοντική νοµοθεσία παρέχουν τη δυνατότητα ορισµού ad hoc ζωνών προστασίας. Έτσι, δύναται να οριστεί ζώνη προστασίας του αιγιαλού και της παραλίας του οικισµού της Κρεµαστής πλάτους 200 µέτρων στην οποία θα απαγορεύεται η δόµηση, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις της διάβρωσης στο δοµηµένο περιβάλλον. Στα γήπεδα της περιοχής ισχύει αρτιότητα των τ.µ. γεγονός που δίνει τη δυνατότητα για ανάπτυξη κτισµάτων σε µια απόσταση µεγαλύτερη των 200 µέτρων από την ακτή. Η συγκεκριµένη παρατήρηση έχει µεγάλη σηµασία καθώς διαπιστώνεται ότι η εφαρµογή της ζώνης δεν οδηγεί σε κοινωνικές συγκρούσεις. Ο συνδυασµός των µέτρων, τεχνικών και θεσµικών, θεωρείται ότι θα οδηγήσει στη µέγιστη δυνατή προστασία της περιοχής από τη διάβρωση και τον περιορισµό των επιπτώσεων κυρίως στο δοµηµένο περιβάλλον, καθώς όπως αναφέρθηκε σε προηγούµενη ενότητα σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν εντοπίζονται µέχρι σήµερα στην 119

131 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης περιοχή. Βέβαια, η εφαρµογή της ζώνης προστασίας αποτελεί ένα µέτρο µε ταυτόχρονη περιβαλλοντική κατεύθυνση αφού απαγορεύει κάθε δραστηριότητα που θα µπορούσε να επιδεινώσει την υφιστάµενη υποβαθµισµένη κατάσταση του περιβάλλοντος και κυρίως των υδάτων. Το οικονοµικό κόστος των ζωνών προστασίας έγκειται στα πλαίσια του κόστους εκπόνησης µελέτης ΓΠΣ, το οποίο όµως απαιτείται να υλοποιηθεί από την πολεοδοµική και χωροταξική νοµοθεσία, ενώ δεν προβλέπεται σηµαντικό κοινωνικό κόστος καθώς δεν επηρεάζονται σηµαντικά οι δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής. Αντίθετα, στην περίπτωση κατασκευής τεχνικών έργων το κόστος είναι αρκετά υψηλό, αλλά η παρεχόµενη προστασία κατά την ολοκλήρωσή τους θα οδηγήσει σε άµεση απόσβεση, καθώς το κόστος από την µη υιοθέτηση τεχνικών µέτρων προστασίας θα ήταν πολύ υψηλότερο Παραλία Τιγκάκι Ο οικισµός Τιγκάκι αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση οικισµού δεύτερης κατοικίας µε δυναµική ανάπτυξη στον τουρισµό. Πρόκειται για ένα οικισµό µε οικιστική ανάπτυξη κάθετης µορφής προς την ακτογραµµή η οποία αποτελεί τµήµα της ευρύτερης ακτογραµµής του βόρειου τµήµατος του νησιού η οποία στο σύνολό της είναι αµµώδης. Όµοια, µε την περίπτωση της Κρεµαστής, για την εφαρµογή των µέτρων προστασίας µελετάται η εξέλιξη του πληθυσµού σε ένα µακροπρόθεσµο στάδιο µέσω των αντίστοιχων προβολών. Το µέγεθος του πληθυσµού δεν είναι ικανό να δικαιολογήσει τα προτεινόµενα µέτρα, αλλά η αυξανόµενη οικοδόµηση και εγκατάσταση σηµαντικών ξενοδοχειακών µονάδων επιτρέπουν ή και απαιτούν την εφαρµογή τους. Σε αυτό το σηµείο, αξίζει να αναφερθεί ότι θα µπορούσε να µελετηθεί η εν δυνάµει παραθεριστική κατοικία σε ένα µακροπρόθεσµο επίπεδο, αλλά η αδυναµία εύρεσης στοιχείων του µεγέθους της αλλά και της οικοδόµησης της περιοχής και το γεγονός ότι επηρεάζονται από ένα πλήθος παραγόντων δεν επιτρέπουν την εξαγωγή αντίστοιχων προβολών. Πίνακας 7.2: Προβολή πληθυσµού Τιγκάκι ιαχρονική εξέλιξη πληθυσµού Τιγκάκι Κω µεταβολή (61-71)% ο 1981 µεταβολή (71-81)% ο 1991 µεταβολή (81-91)% ο 2001 µεταβολή (91-01) % ο µέσος ρυθµός µεταβολής % ο , , , ,0322 0, Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, ιδία επεξεργασία Πέρα από την αυξανόµενη τάση της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, ο οικισµός προβάλλει ένα δυναµικό προφίλ για προσέλκυση πληθυσµού µε σκοπό την κατοικία λόγω των µικρών αποστάσεων του από την πόλη της Κω και το αεροδρόµιο. Είναι βέβαια κατανοητό ότι οι υφιστάµενοι οικισµοί λειτουργούν ανταγωνιστικά προς αυτό τον παράγοντα, αλλά η αύξηση των εγκαταστάσεων του τουρισµού οδηγεί σύµφωνα µε τις θεωρίες της γαιοπροσόδου και της πολιτικής γης σε εγκατάσταση αρχικά πληθυσµού που συνδέεται µε τις αναπτυσσόµενες δραστηριότητες και εν συνεχεία ο οικισµός αποκτά χαρακτήρα οικιστικού επιπέδου υψηλότερου βαθµού. Η διατήρηση της ακτής της περιοχής αποτελεί αναγκαιότητα για την περιγραφόµενη ανάπτυξη, καθώς σύµφωνα µε µελέτες η περιοχή αποτελεί µία από τις πιο απειλούµενες από τη διάβρωση περιοχές της χώρας. 120

132 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης Όπως στην περίπτωση της Κρεµαστής, έτσι και στην περιοχή του Τιγκάκι µπορούν να εφαρµοστούν λύσεις τεχνικών έργων αλλά και θεσµικές. Τα τεχνικά έργα κατασκευάζονται για την προστασία του µετώπου της παραλίας, ενώ οι θεσµικές προτάσεις εφαρµόζονται για την αποφυγή ή και τη µείωση των επιπτώσεων στο χώρο και το περιβάλλον. Από άποψη τεχνικών έργων καταλληλότερη κρίνεται η κατασκευή βυθισµένων κυµατοθραυστών κατά µήκος της ακτής µε χαρακτηριστικά που θα προκύψουν από εξειδικευµένες µελέτες. Οι βυθισµένοι κυµατοθραύστες θεωρούνται στη συγκεκριµένη περίπτωση ως βέλτιστη λύση καθώς αποτρέπουν τις διεργασίες της διάβρωσης η οποία δεν είναι ακόµη ορατή σε σηµαντικό βαθµό και δεν αλλοιώνουν το τοπίο της περιοχής το οποίο αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα των αυξανόµενων ρυθµών ανάπτυξης της. Το κόστος τους δεν είναι υψηλό µε αποτέλεσµα να θεωρείται αποδεκτό καθώς η περιοχή δεν είναι τόσο οικονοµικά ανεπτυγµένη ώστε να δικαιολογηθεί ένα έργο υψηλού κόστους. Επιπλέον, κατά τόπους, στα σηµεία όπου αναπτύσσονται οι τουριστικές µονάδες µπορούν να κατασκευαστούν βραχίονες κατάλληλων διαστάσεων και εναρµονισµένοι στο φυσικό περιβάλλον ώστε να επιταχύνουν την ανάπτυξη παραλίας βελτιώνοντας έτσι τις συνθήκες τουριστικής ανάπτυξης. Ο οικισµός Τιγκάκι αποτελεί οριοθετηµένο οικισµό στο όριο του εγκεκριµένου σχεδίου όπως παρουσιάστηκε παραπάνω. Το γεγονός αυτό σηµαίνει ότι το µεγαλύτερο µέρος της ακτογραµµής της ευρύτερης περιοχής του οικισµού διέπεται από τις διατάξεις της εκτός σχεδίου δόµησης. Για την προστασία της περιοχής από τη διάβρωση αλλά και τη µείωση των πιθανών επιπτώσεων κρίνεται αναγκαία η άµεση εκπόνηση του ΓΠΣ του νεοσύστατου δήµου Κω, καθώς ο πρώην δήµος δε διαθέτει εγκεκριµένο σχέδιο. Μέσω του ΓΠΣ είναι δυνατόν να οργανωθεί η εκτός σχεδίου περιοχή, καθώς η περιοχή εντός των ορίων του οικισµού δεν επηρεάζει τη διαµόρφωση της ακτής. Στα πλαίσια του ΓΠΣ είναι δυνατόν να εφαρµοστεί ζώνη ειδικής προστασίας όµοια µε την περίπτωση της Κρεµαστής, ζώνη δηλαδή που εφαρµόζεται στην παραλία σε απόσταση πλάτους 100 µέτρων από τον αιγιαλό και στην οποία δεν επιτρέπεται η δόµηση πλην εκείνης που προορίζεται για σκοπούς περιβαλλοντικούς, ερευνητικούς και πολιτιστικούς. Η ίδια ζώνη σε περίπτωση µη εκπόνησης ΓΠΣ µπορεί να οριστεί στα πλαίσια των διατάξεων του ν. 1650/86 ή και ad hoc. Επιπλέον, στα πλαίσια του ΓΠΣ επιβάλλεται ο ορισµός των χρήσεων γης ο οποίος κρίνεται αναγκαίος για την περιοχή και σε βαθµό µέγιστης προτεραιότητας. Κατά τη διαδικασία του ορισµού των χρήσεων γης και λαµβάνοντας υπόψη τις αναπτυξιακές δυνατότητες περιοχές αλλά και το µέγεθος των πιθανών επιπτώσεων της διάβρωσης, προτείνεται να οριστεί ως ζώνη τουριστικής ανάπτυξης η περιοχή στο βόρειο τµήµα του εξεταζόµενου τµήµατος, µεταξύ του Τιγκάκι και της Κω και µάλιστα µε σηµαντική έκταση προς τα µεσόγεια. Το συγκεκριµένο µέτρο έχει ως στόχο τον περιορισµό της ανάπτυξης των τουριστικών δραστηριοτήτων κατά µήκος της ακτής ώστε να αποτραπούν οι ανθρωπογενείς µηχανισµοί επιτάχυνσης της διάβρωσης και να µειωθούν οι επιπτώσεις επί του δοµηµένου περιβάλλοντος. Το αποτέλεσµα του µέτρου θα είναι η δηµιουργία µιας τουριστικής περιοχής που περιβάλλεται από αδόµητες ή δοµηµένες εκτάσεις σε ελάχιστο βαθµό, αφού προορίζονται πλέον για ήπιες χρήσεις και διέπονται από τους όρους της εκτός σχεδίου δόµησης. Ωστόσο, το µέτρο αυτό αναµένεται να έχει σηµαντικές κοινωνικές αντιδράσεις τόσο από ιδιοκτήτες παράκτιων 121

133 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης κτηµάτων όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, καθώς στερούνται συγκεκριµένες εκτάσεις της δυνατότητας τουριστικής δόµησης ενώ ταυτόχρονα περιορίζεται η µελλοντική ανάπτυξη του τουρισµού. Οι αντιδράσεις αυτές είναι δυνατόν να κατευναστούν από την άνοδο των αντικειµενικών αξιών της περιοχής λόγω της τουριστικής ανάπτυξης αλλά και από τη µη υποβάθµιση της από τις διεργασίες της διάβρωσης. Παράλληλα, για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο εντάσσεται µάλιστα και στο δίκτυο Natura 2000 προτείνεται η θεσµοθέτηση ζώνης προστασίας της φύσης σύµφωνα µε το άρθρο 19 του ν. 1650/86 στην οποία δεν απαγορεύονται οι δραστηριότητες των αλυκών αλλά αποτρέπεται η δόµηση ή άλλες δραστηριότητες υποβάθµισης του περιβάλλοντος σε µια περιβάλλουσα ζώνη της περιοχής. Τόσο τα τεχνικά όσο και τα θεσµικά έργα θεωρούνται τελικώς αποδεκτά από το κοινωνικό σύνολο µε σκοπό την προστασία και αποκατάσταση του περιβάλλοντος και τη διατήρηση των οικοσυστηµάτων της περιοχής Παραλία Καρδάµαινα Η Καρδάµαινα ως οικισµός αναπτύσσεται παράλληλα στην ακτογραµµή, µε όλη την παράκτια ζώνη να καλύπτεται από έντονη και πυκνή δόµηση. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται είναι ποικίλες µε εντονότερες εκείνες που αφορούν σε κάλυψη των αναγκών του τουρισµού. Πρόκειται για έναν από τους σηµαντικότερους οικισµούς του νησιού τόσο σε οικιστικό επίπεδο όσο και αναπτυξιακό. Το γεγονός ότι ο πληθυσµός του οικισµού τριπλασιάζεται σχεδόν κατά τη θερινή - τουριστική περίοδο οδηγεί στην ανάγκη εύρεσης λύσεων προστασίας του παράκτιου χώρου τόσο για την προστασία του πληθυσµού όσο και τη συγκράτηση του. Επιπλέον, οι αυξητικές τάσεις του πληθυσµού και η αυξανόµενη οικοδόµηση της υπαίθρου της ευρύτερης περιοχής σηµειώνουν ότι οι επιπτώσεις του φαινοµένου της διάβρωσης και κατ επέκταση της υποχώρησης των παράκτιων εδαφών θα είναι πολλαπλές. Στη συνέχεια εξετάζεται µέσω προβολής ο µόνιµος πληθυσµός του οικισµού σε ένα µακροπρόθεσµο στάδιο ώστε να διαπιστωθεί αφενός το αναπτυξιακό του προφίλ και αφετέρου η αναγκαιότητα εύρεσης λύσεων προστασίας και αποκατάστασης. Πίνακας 7.3: Προβολή πληθυσµού Καρδάµαινας µεταβολή (61-71)% ο 1981 ιαχρονική εξέλιξη πληθυσµού Καρδάµαινας Κω µεταβολή (71-81)% ο 1991 µεταβολή (81-91)% ο 2001 µεταβολή (91-01) % ο µέσος ρυθµός µεταβολής % ο , , , ,0229 0, Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, ιδία επεξεργασία Από το µοντέλο προβολής του πληθυσµού διαπιστώνεται ότι η περιοχή έχει αυξητικές τάσεις µε σταθερούς ρυθµούς γεγονός που θα οδηγήσει από άποψη σχεδιασµού σε ανάγκη επεκτάσεων των εντός σχεδίου πόλεως περιοχών. Παράλληλα, το γεγονός αυτό υποδεικνύει την ένταση των ανθρωπογενών επεµβάσεων στο περιβάλλον και κατ επέκταση στους µηχανισµούς διάβρωσης. Για τον έλεγχο των µηχανισµών διάβρωσης και των επιπτώσεων που επιφέρουν, στο βαθµό που αυτό είναι επιτευκτό, απαιτείται η εύρεση λύσεων µέτρων 122

134 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης προστασίας. Τα µέτρα που προτείνεται να υιοθετηθούν αφορούν τόσο σε τεχνικά έργα όσο και θεσµικές ρυθµίσεις. Αναφορικά µε τα τεχνικά έργα προστασίας, σηµειώνεται, όπως άλλωστε αναφέρθηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο, ότι έχουν ήδη κατασκευαστεί βραχίονες µε σκοπό την προστασία της ακτής από τη διάβρωση που προκαλείται από τη θέση του λιµένα. Ωστόσο, παρατηρώντας κανείς προσεκτικά τις φωτογραφίες που παρατέθηκαν παραπάνω διαπιστώνει ότι τα συγκεκριµένα έργα δεν επέφεραν τα αναµενόµενα αποτελέσµατα καθώς το τµήµα µεταξύ των βραχιόνων σηµειώνει σηµαντική διάβρωση. Αυτή η παρατήρηση οδηγεί στην υιοθέτηση λύσης µε τοποθέτηση κυµατοθραύστη σε κατάλληλη απόσταση από την ακτή και µε χαρακτηριστικά σύµφωνα µε εκείνα που επιβάλλει η περιοχή. Με την τοποθέτηση του κυµατοθραύστη µειώνεται η κυµατική δράση µε αποτέλεσµα να διαβρώνεται η ακτή µε πολύ αργούς ρυθµούς, ενώ στο τµήµα ακριβώς πίσω από αυτόν δύναται να εµφανιστεί σηµαντική πρόσχωση λόγω του tompolo. Παράλληλα, προτείνεται η αφαίρεση των τοποθετηµένων βραχιόνων ή η αναδιαµόρφωση τους ώστε να δρουν συµπληρωµατικά προς τον κυµατοθραύστη ο οποίος θα αποτελέσει το κεντρικό έργο προστασίας. Η ενίσχυση του τοίχου προστασίας αποτελεί ένα µέτρο που πρέπει να υλοποιηθεί όχι τόσο για την προστασία από τη διάβρωση αλλά για την προστασία από πληµµυρικά φαινόµενα τα οποία συνδέονται µε τις διεργασίες της διάβρωσης και περισσότερο µε την κλιµατική αλλαγή. Η Καρδάµαινα αποτελεί µια περίπτωση στην οποία δεν µπορούν να εφαρµοστούν σηµαντικά µέτρα προστασίας από άποψη θεσµική. Στην περίπτωση της υιοθέτησης θεσµικών µέτρων είναι ευκολότερο να ακολουθηθούν λύσεις οπισθοχώρησης ή συµβιβασµού. Τα θεσµικά µέτρα στην παρούσα περίπτωση είναι δυνατόν να εφαρµοστούν µέσω της αναθεώρησης του υφιστάµενου ΓΠΣ, καθώς η περιοχή έχει το προνόµιο να διαθέτει ΓΠΣ από το Αν και πρόκειται για ένα πρόσφατο σχέδιο, στα πλαίσια των δυνατοτήτων της πολεοδοµικής νοµοθεσίας η οποία υπαγορεύει µέσω του ν. 2508/2007 την πενταετία ως ελάχιστο διάστηµα ισχύος του ΓΠΣ, δύναται να αναθεωρηθεί ή να τροποποιηθούν ορισµένες διατάξεις του. Τα υφιστάµενα όρια αρτιότητας δεν είναι δυνατόν να µειωθούν, καθώς η ζώνη µε µέτωπο στην παραλία ανήκει στην τρίτη κατηγορία, εκείνη των αυστηρότερων όρων και ορίων. Για τη µείωση των επιπτώσεων στον τουρισµό και κατ επέκταση στην οικονοµία και ανάπτυξη προτείνεται η αναδιοργάνωση των χρήσεων γης µε σκοπό την αποµάκρυνση τους από το οικιστικό σύνολο και τη δηµιουργία µιας τουριστικής περιοχής στο χώρο εκατέρωθεν του οικισµού. Με το µέτρο αυτό µειώνεται η ανοικοδόµηση του παράκτιου µετώπου, το οποίο αναπτύσσεται τουριστικά µέσω της επανάχρησης ή ανοικοδόµησης παλαιών ή εγκαταλελειµµένων κτιρίων. Έτσι, µειώνονται οι επιπτώσεις της διάβρωσης αλλά και οι πιέσεις του τουριστικού κλάδου στις διεργασίες της ακτής. Επιπλέον, πέρα από την αλλαγή στις επιτρεπόµενες χρήσεις, για την αποφυγή των κοινωνικών εντάσεων προτείνεται παροχή κινήτρων στις δραστηριότητες του τουρισµού µέσω χρηµατικής επιχορήγησης και αυξηµένων συντελεστών δόµησης σε περιοχές εκτός των ορίων σχεδίου πόλεως και σε απόσταση 100 µέτρων από την ακτή ώστε να αποφορτιστεί το οικιστικό σύνολο. Η ζώνη των 100 µέτρων ορίζεται όµοια µε τις άλλες περιπτώσεις, είτε ως περιοχή ειδικής προστασίας είτε ως ad hoc προστατευόµενη ζώνη στις περιοχές εκατέρωθεν της περιοχής που σηµειώνεται στον παραπάνω χάρτη εντός του µαύρου ορίου. Η ζώνη αυτή 123

135 Κεφάλαιο 7.Μέτρα αντιµετώπισης λειτουργεί και ως περιοχή προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Παράλληλα, για την προστασία των οικοδοµηµάτων προτείνεται η εφαρµογή της µεταφοράς του συντελεστή δόµησης σε µια ζώνη 50 µέτρων από την οριογραµµή του αιγιαλού ώστε να προστατευθούν σε ένα βαθµό τα µελλοντικά κτίσµατα και ιδιοκτησίες. Η µεταφορά του συντελεστή δόµησης διέπεται από τις διατάξεις του ν. 3044/2002 και για την παροχή της συγκεκριµένης δυνατότητας απαιτείται η τροποποίηση των διατάξεων ώστε να µπορεί να εφαρµοστεί και σε καταστάσεις φυσικών κινδύνων. Με αυτή τη δυνατότητα, παρέχονται κίνητρα σε ιδιοκτήτες παράκτιων ακινήτων για µετεγκατάσταση τους σε άλλες περιοχές εντός των ορίων σχεδίου πόλεως µε ευνοϊκότερους όρους δόµησης. Το συγκεκριµένο µέτρο θα επιφέρει σηµαντικές αντιδράσεις οι οποίες µε κατάλληλες ρυθµίσεις τόσο σε επικοινωνιακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κινήτρων µπορούν να ελεγχθούν. Ο οικισµός της Καρδάµαινας λόγω της παράκτιας ανάπτυξης του αποτελεί µία δύσκολη περίπτωση από άποψη εφαρµογής µέτρων καθώς κάθε εφαρµοζόµενο µέτρο είναι δυνατόν να προκαλέσει σηµαντικές αντιδράσεις. Οι αντιδράσεις είναι σαφές ότι θα είναι µεγαλύτερες στην εφαρµογή των θεσµικών µέτρων, καθώς η κατασκευή τεχνικών έργων αποτελεί µια περισσότερο εξοικειωµένη διαδικασία στο ευρύ κοινό Συλλογικές δράσεις Σε αυτό το σηµείο αξίζει να αναφερθεί ότι και στις τρεις περιπτώσεις µπορούν να εφαρµοστούν οι αρχές της Ο ΠΖ µε παράλληλη ανάπλαση του παράκτιου µετώπου, ώστε τα εφαρµοζόµενα µέτρα να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο έργων µε σκοπό την αύξηση της κοινωνικής αποδοχής. Τα έργα της αστικής ανάπλασης του µετώπου της ακτής είναι δυνατόν να επεκτείνονται και στην ύπαιθρο διαµορφώνοντας έτσι ένα περιβάλλον κατάλληλο για επενδύσεις µε παράλληλη περιβαλλοντική προστασία. Στα πλαίσια της Ο ΠΖ δύναται η εκπόνηση µελετών και σχεδίων, µε σκοπό την περιβαλλοντική διαχείριση της εξεταζόµενης περιοχής και την προστασίας της από υποβαθµίσεις οφειλόµενες σε φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Η ανάπλαση των τριών περιοχών, δεδοµένου, ότι πρόκειται για τουριστικές περιοχές µε διαφορετικό βαθµό έντασης των δραστηριοτήτων θα οδηγήσει σε αύξηση του τουρισµού, βελτίωση της ποιότητας τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης και κατ επέκταση οικονοµική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής και βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας ζωής των κατοίκων. 124

136 Συµπεράσµατα Συµπεράσµατα Ο παράκτιος χώρος αποτελεί τµήµα γης του πλανήτη µε δυναµικά χαρακτηριστικά και αξιόλογο περιβάλλον. Η αυξανόµενη αστικοποίηση του, η ανάπτυξη µεγάλων και σηµαντικών αστικών κέντρων και η συγκέντρωση πλήθους δραστηριοτήτων αποτελούν τους βασικότερους παράγοντες πίεσης που ασκείται στην παράκτια ζώνη. Η διαπίστωση περί αναγκαιότητας προστασίας του παράκτιου περιβάλλοντος και τοπίου οδήγησε πολλές χώρες αλλά και οργανισµούς στη θεσµοθέτηση νόµων και υιοθέτηση κειµένων και συµβάσεων µε στόχο την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την εναρµόνιση των δραστηριοτήτων στο πλαίσιο της βιώσιµης ανάπτυξης. Ωστόσο, η παράκτια ζώνη αποτελεί ένα χώρο πολυµορφικό καθώς τα χαρακτηριστικά της διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ διαφορετικών περιοχών, ενώ ταυτόχρονα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν µια συγκεκριµένη περιοχή δύνανται να µεταβάλλονται συνεχώς. Οι µεταβολές στη µορφολογία που οφείλονται σε φυσικά αίτια σε συνδυασµό µε εκείνες που προκύπτουν από τις ανθρωπογενείς δράσεις µπορούν να φέρουν την περιοχή αντιµέτωπη µε σηµαντικά προβλήµατα. Ένα τέτοιο πρόβληµα του οποίου η εντατικοποίηση είναι εµφανής τα τελευταία έτη είναι και η παράκτια διάβρωση. Η διάβρωση δρα αρνητικά ως προς την έκταση του παράκτιου χώρου οδηγώντας την ακτή σε υποχώρηση, γεγονός που επιφέρει πολλαπλές επιπτώσεις σε διάφορους τοµείς. Οι µηχανισµοί της διάβρωσης λειτουργούν αέναα στο περιβάλλον, καθώς οι κυµατισµοί αλλά και οι αιολικές δυνάµεις µεταφέρουν διαρκώς ιζήµατα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η µεταφορά αυτή, όµως, και η τελική στερεοπαροχή της ακτής µπορούν να επηρεαστούν από διάφορους άλλους παράγοντες που κατά βάση οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια και κυρίως στην αυξανόµενη κατοίκηση της παράκτιας ζώνης. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί ότι ακόµη και έργα προστασίας από τη διάβρωση µπορούν µακροχρόνια να οδηγήσουν σε περεταίρω διάβρωση του τµήµατος που προστατεύουν ή άλλου γειτονικού. Από το συγκεκριµένο γεγονός διαπιστώνει κανείς ότι διάβρωση είναι ένα φαινόµενο, µέρος µιας κυκλικής διαδικασίας διαµόρφωσης της ακτής, που εξελίσσεται συνήθως µε αργούς ρυθµούς και τα αποτελέσµατα της, τουλάχιστον ως προς τη µορφολογία του εδάφους, είναι εµφανή σε µακροχρόνιο επίπεδο. Πρόκειται για ένα φαινόµενο που απειλεί σχεδόν όλες τις παράκτιες περιοχές, αν και ο βαθµός απειλής διαφέρει ανάλογα των χαρακτηριστικών της κάθε ακτής, ενώ έχει ήδη εµφανιστεί σε αρκετές περιοχές προκαλώντας σηµαντικά προβλήµατα. Σύµφωνα µε έρευνες η δράση της διάβρωσης ενισχύεται από την κλιµατική αλλαγή και κυρίως την άνοδο της µέσης στάθµης της θάλασσας. Το γεγονός αυτό προστίθεται στους µηχανισµούς της διάβρωσης και αποδεικνύει κατά ένα µέρος το λόγο για τον οποίο τα τελευταία έτη είναι συχνότερο το συγκεκριµένο πρόβληµα. ιάφορα µοντέλα εξετάζουν την άνοδο της στάθµης της θάλασσας και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς και το τµήµα της ακτής που θα υποχωρήσει είτε από διάβρωση είτε από πληµµύρα. Είναι, όµως, κατανοητή η σύνδεση των δύο φαινοµένων µε αποτέλεσµα σε αρκετές εκθέσεις να εξετάζονται παράλληλα. Για την εξέταση της διάβρωσης έχουν αναπτυχθεί διάφοροι δείκτες, περιβαλλοντικοί, οικονοµικοί, κοινωνικοί και χωρικοί, οι οποίοι προσπαθούν να προσδιορίσουν το µέγεθος της απειλής ή της ευπάθειας µιας περιοχής, καθώς και τις 125

137 Συµπεράσµατα επικείµενες επιπτώσεις σε διάφορους τοµείς. Ο πιο γνωστός δείκτης για την εκτίµηση της διάβρωσης και του επιπέδου ευπάθειας µιας περιοχής είναι εκείνος της παράκτιας τρωτότητας, ο οποίος εξετάζει πλήθος παραµέτρων ώστε να προκύψει τελικά µια εκτίµηση σχετικά µε το ύψος της απειλής. Παράλληλα, αναπτυσσόµενος δείκτης χωρικού επιπέδου είναι εκείνος της ακτότητας ο οποίος εξάγει σηµαντικά συµπεράσµατα σχετικά µε το είδος και το µέγεθος των επιπτώσεων του εξεταζόµενου παράκτιου χώρου. Η Ευρώπη αντιµετωπίζει στο σύνολο της σηµαντικά προβλήµατα διάβρωσης, ενώ πολλές ακτές βρίσκονται υπό την απειλή της. Το γεγονός αυτό οδήγησε την Ευρώπη σε υιοθέτηση πολιτικών και προγραµµάτων µε σκοπό την παρακολούθηση των παράκτιων διεργασιών και τον εντοπισµό των απειλών. Η κοινή αντιµετώπιση του προβλήµατος πιστεύεται ότι µπορεί να οδηγήσει σε αµεσότερες λύσεις µε στόχο την εφαρµογή µέτρων και µεθόδων προστασίας βέλτιστων αποτελεσµάτων. Παράλληλα, οι εκτιµήσεις περί ανόδου της στάθµης της θάλασσας στη Μεσόγειο, οδηγούν τις χώρες που βρέχονται από αυτή, να υιοθετήσουν ένα κοινό πλαίσιο δράσης τόσο ως προς τη διάβρωση, η οποία τις απειλεί σε ένα επίπεδο παραπάνω, όσο και ως προς την πιθανότητα εµφάνισης πληµµυρικών φαινοµένων εκ θαλάσσης. Η ανάγκη για υιοθέτηση πολιτικών και εύρεση λύσεων µαζικής εφαρµογής πηγάζει από το γεγονός της πολλαπλότητας των επιπτώσεων της διάβρωσης τόσο στο φυσικό όσο και στο δοµηµένο περιβάλλον. Καθώς η διάβρωση αφορά σε ένα φυσικό φαινόµενο, ανεξάρτητα από το αν εντείνεται από ανθρωπογενή αίτια, επιδρά άµεσα στους φυσικούς πόρους της παράκτιας ζώνης, οδηγώντας σε υποβάθµιση το έδαφος, τα ύδατα αλλά και τα διάφορα οικοσυστήµατα που αναπτύσσονται εντός αυτής. Οι επιπτώσεις αυτές πολλαπλασιάζονται όταν η παράκτια ζώνη είναι αστικοποιηµένη, οπότε εµφανίζεται πλήθος έµµεσων επιπτώσεων που αφορούν κυρίως στο δοµηµένο περιβάλλον και στις δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε αυτό. Η υποχώρηση ή υποβάθµιση έργων υποδοµής και δοµικών έργων αποτελεί µία από τις εµφανέστερες επιπτώσεις µε υψηλό κόστος, µάλιστα, για τη διατήρηση της ζωτικότητας του παράκτιου χώρου. Ωστόσο, οι χωρικές επιπτώσεις δρουν αλυσιδωτά καθώς η επιρροή και υποβάθµιση µιας δραστηριότητας οδηγεί σε ολική ή µερική αναδιοργάνωση του χώρου. Ο τουρισµός που αποτελεί µία από τις βασικότερες δραστηριότητες της παράκτιας ζώνης πλήττεται σηµαντικά µε αποτέλεσµα να επηρεάζεται άµεσα η οικονοµία της περιοχής και έµµεσα κάθε άλλη δραστηριότητα. ιαπιστώνεται, λοιπόν, ότι ανάγκη για υιοθέτηση λύσεων και µέτρων αποκατάστασης είναι επιτακτική καθώς µπορεί να µεταβληθεί οριστικά η δυναµική ενός ζωτικού χώρου. Πολλές περιοχές, µέσω είτε ιδιωτικών είτε κρατικών κα διεθνών πρωτοβουλιών έχουν καταφέρει να αντιµετωπίσουν σηµαντικά το πρόβληµα της διάβρωσης και σε αρκετές περιπτώσεις να ανατρέψουν την κατάσταση οδηγώντας τελικά την περιοχή σε περαιτέρω ανάπτυξη µε ταυτόχρονη αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Τέτοια παραδείγµατα, αν και µετρηµένα, συναντώνται σε όλη την υφήλιο και από την εξέταση των περιοχών που επιλέχθηκαν και αναλύθηκαν στην παρούσα διπλωµατική διαπιστώνεται το εύρος λύσεων εφαρµογής αλλά και η ανάγκη συντονισµού τόσο των φορέων υλοποίησης όσο και των αποδεχτών και των κατοίκων. 126

138 Συµπεράσµατα Η Ελλάδα λόγω της θέσης της και της µορφής της αλλά και του πλήθους των νησιών στα πελάγη της αποτελεί µία από τις χώρες που απειλούνται σηµαντικά από τις διεργασίες της διάβρωσης. Ο βαθµός ευπάθειας των ακτών της χώρας διαφέρει ανάλογα την περιοχή λόγω της διαφοράς στα κλιµατικά φαινόµενα, αλλά η υπερανάπτυξη της παράκτιας ζώνης επιφέρει τελικά περίπου ίδιες καταστάσεις µε αποτέλεσµα διαφορετικές παράκτιες περιοχές να αντιµετωπίζουν τη διάβρωση στον ίδιο βαθµό. Σύµφωνα µε µελέτες, η νησιωτική χώρα λόγω του µεγέθους αλλά και της έντασης των ανέµων που υποκινούν τους κυµατισµούς απειλείται περισσότερο από τις ηπειρωτικές ακτές, εξαιρώντας βέβαια εκείνες τις περιοχές που εµφανίζουν υψόµετρο ίσο ή χαµηλότερο της στάθµης της θάλασσας. Επιθυµώντας την εξέταση του βαθµού ευπάθειας των πλέον απειλούµενων ακτών της νησιωτικής χώρας αλλά και τη διερεύνηση των επιπτώσεων της διάβρωσης στο ευρύτερο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον, επιλέγονται προς εξέταση συγκεκριµένες περιοχές. Παράλληλα, γνωρίζοντας το σηµαντικό βαθµό επιρροής µιας τέτοιας διεργασίας στη συνολική διαµόρφωση του χώρου και µε στόχο τον προσδιορισµό του χωρικού µετασχηµατισµού ορίζεται ως κριτήριο επιλογής των εξεταζόµενων περιοχών η ανάπτυξη τους σε σηµαντικούς παραγωγικούς κλάδους της οικονοµίας. εδοµένου, ότι η πιο µεγάλη βιοµηχανία που αναπτύσσεται στα νησιά σήµερα είναι αυτή του τουρισµού, ορίζονται ως περιοχές µελέτης νησιά υψηλής σηµασίας για τον τουρισµό. Ωστόσο, ο τρόπος ανάπτυξης µεταξύ τουριστικών περιοχών διαφέρει σηµαντικά µε αποτέλεσµα να διαφέρουν όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά ανάπτυξης αλλά και οι δυνατότητες αντίδρασης σε οποιαδήποτε µεταβολή του περιβάλλοντος. Από την ανάλυση και εξέταση τριών διαφορετικών περιοχών στα πιο ανεπτυγµένα τουριστικά νησιά της ωδεκανήσου προκύπτει ότι όχι µόνο διαφέρουν οι επιπτώσεις και το µέγεθος αυτών αλλά εντοπίζονται σηµαντικές διαφορές και ως προς τα εφαρµοζόµενα µέτρα και λύσεις προστασίας και αποκατάστασης. Η διάβρωση είναι δυνατόν να αντιµετωπιστεί µέσω διαφόρων έργων και µέτρων, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσονται και διάφορες διαφορετικές πολιτικές σχετικά µε τον τρόπο αντίδρασης σε µια ενδεχόµενη απειλή από διάβρωση. Οι διαφορετικές πολιτικές που έχουν διατυπωθεί αφορούν είτε σε οπισθοχώρηση ή συµβιβασµό είτε σε επιθετικά µέτρα µέσω κατασκευών. Γενικότερα, οι πολιτικές που προτείνουν οπισθοχώρηση ή συµβιβασµό υποχρεώνουν σε σηµαντική αναδιαµόρφωση του χώρου γεγονός που οδηγεί συνήθως σε κοινωνικές εντάσεις. Αντίθετα, οι επιθετικές πολιτικές είναι περισσότερο αποδεκτές αλλά το υψηλό κόστος λειτουργεί αποτρεπτικά σε ορισµένες περιπτώσεις για υιοθέτηση τους. Ωστόσο, για τη λήψη των πλέον αποτελεσµατικών µέτρων απαιτούνται τόσο εξειδικευµένες µελέτες όσο και λεπτοµερής ανάλυση των δραστηριοτήτων και των χαρακτηριστικών της εξεταζόµενης παράκτιας περιοχής. Στη διαµόρφωση του χώρου αλλά και των δραστηριοτήτων οι οποίες όπως αποδεικνύεται επιδρούν στους µηχανισµούς της διάβρωσης επιταχυντικά, κοµβικό ρόλο κατέχουν και οι θεσµικές ρυθµίσεις που προκύπτουν από τις χωρικές πολιτικές που εφαρµόζονται και τις διατάξεις της χωροταξικής και πολεοδοµικής νοµοθεσίας. ιαπιστώνεται ότι τα θεσµικά µέτρα είναι δυνατόν να επηρεάσουν το επίπεδο διάβρωσης των ακτών αλλά πολύ περισσότερο το µέγεθος των επιπτώσεων που δύνανται να εµφανιστούν. Βέβαια, τα θεσµικά µέτρα διαφέρουν αρκετά από τα τεχνικά που εφαρµόζονται ως επί των πλείστων, τόσο ως προς το 127

139 Συµπεράσµατα βαθµό αποδοχής όσο και ως προς το κόστος. Τα θεσµικά µέτρα απαιτούν σηµαντικές υποχωρήσεις κυρίως σε πολιτικό επίπεδο και κατάλληλους χειρισµούς ώστε να είναι τελικά αποδεκτά από την κοινωνία. Επιπλέον, η αντιµετώπιση της διάβρωσης αλλά και η αποκατάσταση των βλαβών που έχει υποστεί το περιβάλλον επιτυγχάνεται µε ιδιαίτερα αργούς ρυθµούς στην περίπτωση εφαρµογής θεσµικών µέτρων, παρά το γεγονός ότι µακροπρόθεσµα µπορούν να είναι πιο αποτελεσµατικά κυρίως ως προς την αποφυγή των επιπτώσεων. Παράλληλα, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται κατά την εφαρµογή των θεσµικών µέτρων επιφέρουν σηµαντικό κοινωνικό κόστος και περεταίρω καθυστερήσεις. Από την άλλη µεριά, η εφαρµογή τεχνικών µέτρων µέσω ήπιων ή σκληρών µεθόδων και κατασκευών έχει άµεσα αποτελέσµατα στο περιβάλλον αλλά και υψηλό κόστος. Το κόστος των κατασκευών συχνά αποτελεί εµπόδιο για την τελική υλοποίηση τους µε αποτέλεσµα να προκύπτουν καθυστερήσεις αφενός λόγω της αναγκαιότητας εκπόνησης µελετών που να αποδεικνύουν ότι το όφελος από την προβλεπόµενη κατασκευή είναι σαφώς υψηλότερο από το κόστος κατασκευής και αφετέρου λόγω έλλειψης χρηµατοδότησης. Ο συνδυασµός, τελικά, των δύο αυτών µορφών µέτρων είναι δυνατόν να επιφέρει τα βέλτιστα αποτελέσµατα προστασίας της ακτής και ανάπτυξης της περιοχής, ενώ ταυτόχρονα είναι δυνατόν να καλύψει πλήθος ζητηµάτων που προκύπτουν κατά τη διαδικασία επιλογής των εφαρµοζόµενων λύσεων.. 128

140 Βιβλιογραφία Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση 1. Αλµπανάκης Κ., (2007), Μαθήµατα Ωκεανογραφίας, ακαδηµαϊκές σηµειώσεις, τµήµα Γεωλογίας, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, διαθέσιµο στο EAN_ALBANAKIS.htm 2. Αναγνώστου Χ. και Καραγεωργής Α., (2009), Μεταβολές της Στάθµης της Θάλασσας λόγω Κλιµατικών Αλλαγών και οι Απειλούµενες Γεωγραφικές Μεταβολές στις Ακτές του Ελληνικού Χώρου καθώς και οι Πιθανές Συνέπειες για τις Μεγάλες Πόλεις., στο Τσάλτας Γ., Κλιµατική αλλαγή, Το περιβάλλον µετά τη διεθνή διάσκεψη των Η.Ε. στο Μπαλί, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 3. Αντωνιάδης Β., (2001), ιάβρωση εδαφών, Σηµειώσεις µαθήµατος «Εδαφολογία», Τµήµα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, διαθέσιµο στο 4. Βίτης Ν., 2004, Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιων Ζωνών και Ελληνική Νοµοθεσία: Προτάσεις Βελτίωσης της Νοµοθεσίας, Κριτήρια Εκπόνησης Μελετών, διπλωµατική εργασία στο τµήµα «ΠEPIBAΛΛONTIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ EPΓΩN YΠO OMHΣ», ΕΑΠ, Πάτρα, διαθέσιµο στο: courses.arch.ntua.gr/fsr/116274/ergasia.doc, ανάκτηση στις 27/07/ Βουδρισλής Ν., (2007), Η παγκόσµια άνοδος του επιπέδου της θάλασσας ως αποτέλεσµα του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Μία διδακτική προσέγγιση µέσα από χάρτες, πτυχιακή εργασία ΠΜΣ «ιδακτική των θετικών επιστηµών», ΠΤ Ε, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 6. Βρούτσης Ιωάννης, (2005), Παγκόσµιο ενδιαφέρον για τη νησιωτικότητα, από τα πρακτικά του συνεδρίου «Νησιωτική ιδιαιτερότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα», Χανιά Μαΐου Γρηγορίου Π., (2005), Η Προστασία του Περιβάλλοντος στην Ευρωµεσογειακή Συνεργασία. Απόπειρα Περιδιάβασης ενός Αφηµένου Θεσµικού Πλαισίου και µιας Απροσδιόριστης Πολιτικής Προτεραιότητας, στο Τσάλτας Γ. (επ.) Αειφορία και Περιβάλλον: Ο Νησιωτικός Χώρος στον 21ο αι., Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 8. ότσας Μ., (2011), Κλίµα και κλιµατική αλλαγή, πτυχιακή εργασία στο τµήµα Φυσικής, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 9. ουκάκης Ε., (2005), Ανάπτυξη Παράκτιας Ζώνης, ΠΜΣ «Επιστήµη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων», ΕΜΠ, Αθήνα 10. ουκάκης Ε., (2007), Απειλή για της ακτές, άρθρο στην εφηµερίδα τα Νέα Σαββατοκύριακο στις 3-4/02/ ουκάκης Ε., (2007), Φυσικές Καταστροφές και Παράκτια Ζώνη, από τα πρακτικά του συνεδρίου Πρόληψη ιαχείριση των φυσικών καταστροφών. Ο ρόλος του Αγρονόµου 129

141 Βιβλιογραφία Τοπογράφου Μηχανικού, ΤΕΕ, ΠΣ ΑΤΜ, ΕΜΠ, Αθήνα, 11/12/2007 διαθέσιµο στο Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2009), Πρωτόκολλο για την ολοκληρωµένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου, Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαθέσιµο στο Emberlin J., (1996), Εισαγωγή στην οικολογία, Αθήνα: Τυποθήτω 14. Καραγεώργου Β., (2005), Θεσµικό Πλαίσιο, Άξονες και Αρχές για την Αειφόρο Ανάπτυξη των Νησιωτικών Περιοχών, σε ιεθνές και Περιφερειακό Επίπεδο, στο Τσάλτας Γ. (επ.) Αειφορία και Περιβάλλον: Ο Νησιωτικός Χώρος στον 21 ο αι., Αθήνα: Σιδέρης 15. Καραγιάννης Χ., (2002), Αλλαγή του κλίµατος - αύξηση της στάθµης της θάλασσας - δίαβρωση των ακτών, διπλωµατική εργασία, τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, ΠΘ, Βόλος 16. Καραµπάς Θ., (2011), Σηµειώσεις Μαθήµατος «Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιας Ζώνης», ΠΜΣ «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 17. Καραµπάς Θ., (2011β), Προστασία Ακτών ηµοτικής Ενότητας Καµείρου ήµου Ρόδου, ιερεύνηση διαβρωτικών φαινοµένων και προτάσεις αντιµετώπισης του προβλήµατος, Τεχνική Έκθεση #2: Ακτή Σορωνής, Θεσσαλονίκη 18. Καρύµπαλης Ε., (2010), Παράκτια Γεωµορφολογία, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα 19. Κιουσόπουλος Γ., 2008, «περί της αποτίµησης ανθρωπογενών επεµβάσεων στις ελληνικές παράκτιες περιοχές», Εκδόσεις Νέες Τεχνολογίες, Αθήνα: 20. Κιουσόπουλος Ι. και Σταθάκης., (2009), Η ορατότητα προς τη θάλασσα ως παράµετρος του παράκτιου χώρου, από τα πρακτικά του 2 ου πανελλήνιου συνεδρίου Πολεοδοµίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 24-27/09/ Κοκκώσης Χ., (2001), Τουρισµός και Περιβάλλον: Περιβαλλοντικά Προβλήµατα και Πολιτικές σε Χαρακτηριστικές Τουριστικές Περιοχές, στο Κοκκώσης Χ. και Τσάρτας Π. (επ.) Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 22. Κοκκώσης Χ., (2006), Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιων Ζωνών, Κύπρος, διαθέσιµο στο 753/$file/Coastal%20areas%20of%20Cyprus% Harris%20Coccossis.pdf 23. Κουτίτας Χ., (1996), Εισαγωγή στην παράκτια τεχνική και τα λιµενικά έργα, Θεσσαλονίκη: Ζήτη 24. Κρεστενίτης Ι., (2010), Σηµειώσεις Μαθήµατος «Στοιχεία Ωκεανογραφίας και Ακτοµηχανικής», ΠΜΣ «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 25. Κρεστενίτης Ι., (2011), Σηµειώσεις Μαθήµατος «Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιας Ζώνης», ΠΜΣ «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιµη Ανάπτυξη», ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 26. Λυκούδη Ε., (2005), Αιολική ράση, σηµειώσεις µαθήµατος, Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών, ΕΜΠ, διαθέσιµο στο Λυκουργιώτης Σ. και Στείρος Ε., (2008), Μετεωρολογική παλίρροια και κίνδυνος πληµµυρών παράκτιων περιοχών στο Αιγαίο, από τα πρακτικά του «Τέταρτου 130

142 Βιβλιογραφία Πανελλήνιου Συνέδριου στη ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών», Μυτιλήνη 25/9/2008, σελ Μαντόγλου Α., (2001), ιαχείριση Παράκτιων Ζωνών, τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών, ΕΜΠ, Αθήνα 29. Μανωλιάδης Ο., (2002), Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός, Μελέτη και Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα 30. Μαστροδήµου Ι., (2010), Σχέδιο ιαχείρισης Περιβαλλοντικών Προβληµάτων της Παράκτιας Ζώνης Νότιας Αττικής (από Ελληνικό µέχρι Βούλα), διπλωµατική εργασία στο τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών, ΕΜΠ, Αθήνα 31. Μέλισσας., (2007), Οι χρήσεις γης και το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο, Εκδόσεις Σάκουλα, Αθήνα 32. McCann P., (2002), Αστική και Περιφερειακή Οικονοµική, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 33. Οικονόµου., (2008), Πολεοδοµική Πολιτική, Σηµειώσεις, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή: Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος 34. Παναγιωτίδης Π., (2009), ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων Παράκτια & Μεταβατικά ύδατα: Η ακτή, διαθέσιµο στο Παναγιωτίδης Π. και Χατζιµπίρος Κ., (2008), Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παράκτιας Ζώνης: Αξιολόγηση της εφαρµογής του Ευρωπαϊκού θεσµικού πλαισίου, από τα πρακτικά του «Τέταρτου Πανελλήνιου Συνέδριου στη ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών», Μυτιλήνη 25/9/2008, σελ Παναγούλια., (2008), Σηµειώσεις Μαθήµατος «Μηχανική των Φερτών Υλών», ΠΜΣ «Επιστήµη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων», ΕΜΠ, Αθήνα, διαθέσιµο στο Σιάφακας Β., (2003), Επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών στην παράκτια ζώνη της νήσου Κω, διπλωµατική εργασία στο τµήµα Αγρονόµων Τοπογράφων Μηχανικών, ΕΜΠ, Αθήνα 38. Σκούρτος Μ. και Κοντογιάννη Α., (2005), Η Ευρωπαϊκή Προσέγγιση στην Οικονοµική Αξιολόγηση των Παράκτιων Ζωνών, στο Τσάλτας Γ. (επ.) Αειφορία και Περιβάλλον: Ο Νησιωτικός Χώρος στον 21 ο αι., Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 39. Σταµατίου Ε. και Lacroix R., (2008), ιάβρωση και αποµείωση ακτών λόγω κλιµατικών αλλαγών-προβλέψεις και πολιτικές του CELRL στην Γαλλία, από τα πρακτικά του «Τέταρτου Πανελλήνιου Συνέδριου στη ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών», Μυτιλήνη 25/9/2008, σελ Τζανετάκου Β., (2010), Εφαρµογή της ολοκληρωµένης διαχείρισης παράκτιων ζωνών στις παραλιακές περιοχές πατραϊκού κόλπου και νοτίων ιονίων νησιών, διδακτορική διατριβή, ΠΘ, Βόλος 41. Τζαννής Κ., (2006), Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στην Κω, ίκτυο Αειφόρων Νήσων, ΑΦΝΗ 131

143 Βιβλιογραφία 42. Τράπεζα της Ελλάδος, (2011), Οι περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην Ελλάδα, Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιµατικής Αλλαγής 43. Τριπιτσίδης Α., (2010), Κλιµατική Αλλαγή και Πολεοδοµία: Η απειλή της αύξησης της στάθµης της θάλασσας στις παράκτιες πόλεις Case Study του Ναυπλίου και της Κατερίνης, διπλωµατική εργασία στο ΤΜΧΠΠΑ, ΠΘ, Βόλος 44. Τσάρτας Π., (2001), Τουριστική Ανάπτυξη: Χαρακτηριστικά και Πρότυπα, στο Κοκκώσης Χ. και Τσάρτας Π. (επ.) Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 45. Φράγκου Μ., (2009), Η Ευρωπαϊκή στρατηγική για την διαχείριση των παράκτιων ζωνών και η εφαρµογή της στην Ελλάδα, από τα πρακτικά του 1ου Ελληνοκινεζικού φόρουµ για το περιβάλλον, ΤΕΕ, 3-4/12/2009,Αθήνα, διαθέσιµο στο Χάλαρη Α., (2007), Ανάπλαση του φυσικού περιβάλλοντος της παράκτιας ζώνης της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας (Αιγύπτου), µε τη χρήση θαλάσσιων γεωφυσικών µεθόδων και γεωγραφικών συστηµάτων πληροφοριών, διδακτορική διατριβή στο Τµήµα Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών, διαθέσιµο στο pdf Ξενόγλωσση 1. Brochier F. and Ramieri E., (2001), Climate Change Impacts on the Mediterranean Coastal Zones, FEEM Working Paper No διαθέσιµο στο 2. Bulkeley H. & Betsill M., (2005), Cities and climate change : urban sustainability and global environmental governance, London ; New York : Routledge 3. Charlier R. and De Meyer C., (1989), Coastal Defense and Beach Renovation, Ocean & Shoreline Management, volume12, pp διαθέσιµο στο 93&_pii= &_check=y&_origin=search&_coverDate=31-Dec- 1989&view=c&wchp=dGLzVlB-zSkWz&md5=9a7256a2a6aa687780f2e1b60344de8f/1- s main.pdf 4. Church, J.A. and Gregory, J.Μ. (2001), Changes in Sea Level, διαθέσιµο στο 5. COUNCIL OF EUROPE, (1999), European Code of Conduct for Coastal Zones, COMMITTEE FOR THE ACTIVITIES OF THE COUNCIL OF EUROPE IN THE FIELD OF BIOLOGICAL AND LANDSCAPE DIVERSITY, Geneva, 6. Doukakis E., (2003), Climate Change and Coastal Zones: An Assessment of the Vulnerability in Greece, Proceedings of the first international conference on Environmental Research and Assessment, Bucharest, Romania, 23-27/3/

144 Βιβλιογραφία 7. Dunn S. et al, (200), Coastal Erosion: Evaluating the risk, Environment, vol. 42, p European Commission, (1999), ESDP European Spatial Development Perspective, Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union, Potsdam 9. European Environment Agency, (1999), Environmental indicators: Typology and _tech_rep_25_env_ind.pdf 10. Eurosion, (2004a), Living with coastal erosion in Europe, sediment and space for sustainability, results from the Eurosion study 11. Eurosion, (2004b), Living with coastal erosion in Europe: Sediment and Space for Sustainability PART I - Major findings and Policy Recommendations of the EUROSION project 12. Eurosion, (2004c), Living with coastal erosion in Europe: Sediment and Space for Sustainability PART II Maps and statistics 13. Eurosion, (2004d), A guide to coastal erosion management practices in Europe: lessons learned 14. Frihy O. et al., (1996), Evaluation o f coastal problems at Alexandria, Egypt, Ocean & Coastal Management, Vol. 30, pp Ghalayin I. et al., (2003), Protecting an eroded beach in Alexandria, Egypt using submerged wide crested breakwater, COPEDEC VI, Colombo / Sri Lanka, διαθέσιµο στο ftp://ftp.hamburg.baw.de/pub/kfki/bib/2003_copedec_vi/copedec/pdf/abstracts/120. pdf 16. Goudas K., et al., (2003), Coastal systems and continental margins, Soft Shore Protection, an environmental innovation in coastal engineering, Kluwer Academic Publishers διαθέσιµο στο Aa7uoySDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CFsQ6AEwBg#v=onep age&q=miami%20shore%20protection&f=false 17. Hanson Η. et al., (2002), Beach nourishment projects, practices, and objectives a European overview, Coastal Engineering, volume 47, p διαθέσιµο στο overview, διαθέσιµο στο hore+protection&source=bl&ots=lj86veicxg&sig=abbekph3hqozr- ZkOPleQvdZSQE&hl=el&ei=YPF8TpTBHM2q- 93&_pii=S &_check=y&_origin=&_coverDate=31-Dec- 2002&view=c&wchp=dGLzVlB-zSkWA&md5=2cbbbc08d742ede8840f39a9266a7e15/1- s2.0-s main.pdf 18. Hulme, M., J. Mitchell, W. Ingram, J. Lowe, T. Johns, M. New and D. Viner (1999), Climate change scenarios for global impacts studies, Global Environmental Change, volume 9, p. S3-S IPCC (2001), Climate Change, Synthesis Report,Third Assessment Report 133

145 Βιβλιογραφία 20. IPCC (2007), Climate Change, Synthesis Report, Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change 21. Karambas Th. et al, (2001), Malagueta beach case: nourishment characteristics, field surveys and numerical simulation 22. Kiousopoulos J., (2008), Coastal areas terrestrial part assessment; towards a classification of Hellenic coastal space, COPEDEC VII, 2008, Dubai, UAE διαθέσιµο στο ftp://ftp.hamburg.baw.de/pub/kfki/bib/2008_copedec_vii/copedec/pdf/papers/p205 %20K-09.pdf 23. Kiousopoulos J., (2009), Is coastality able to catch the wave of change along coastal abiotic environment, at local level?, Proceedings of Coastal Zone 09 Boston, Massachusetts July 19 to 23, Kiousopoulos J., (2010), Anthropogenic Intensity and Coastality : Two new Spatial Indicators for Exploring & Monitoring the Coastal Areas, in the framework of Environmental Management, in Environmental Management, edited by Santosh Kumar Sarkar, pp , Sciyo, Croatia διαθέσιµο στο _anthropogenic_intensity_and_coastality_two_new_spatial_indicators_for_exploring_mo nitoring_the_coastal_areas_in_the_framework_of_environmental_management.pdf 25. McFadden L., (2007), Vulnerability Analysis: A Useful Concept for Coastal Management?, in Managing Coastal Vulnerability, edited by McFadden L., Nicholls R. and Penning-Rowsell E., Amsterdam 26. Medina-Villaverde J. and López-Gutiérrez J., (1999), Harbour-Urban Beaches Interaction: Case of San Anders Beach, Proceedings of the Joint Conference MEDCOAST, Antlalya, Turkey, 9 13 November 1999 διαθέσιµο στο C31AA0700/filename/Medcoast99_Andres.pdf 27. Miami-Dade County Department of Environmental Resources Management, (2009), Miami-Dade County Beach Erosion Control, Local Government Funding Request for FY And Long Range Budget Plan διαθέσιµο στο OECD (2001), Environmental Indicators TOWARDS SUSTAINABLE DEVELOPMENT διαθέσιµο στο Özhan E., (2002), Coastal Erosion Management in the Mediterranean: an overview, UNEP, Priority Actions Programme, Ankara, διαθέσιµο στο Phillips M.R. and Jones A.L., (2006), Erosion and tourism infrastructure in the coastal zone: Problems, consequences and management, Tourism Management, Volume 27, Issue 3, pp διαθέσιµο στο 134

146 Βιβλιογραφία 31. Rahmstorf, S et al., (2007), Recent Climate Observations Compared to Projections, Science, volume 316, p. 709 διαθέσιµο στο Stamatiou E. and Lacroix R., (2005), Coastal Management & Environmental Planning Policies of the CELRL in France, International Conference on ENERGY, ENVIRONMENT, ECOSYSTEMS and SUSTAINABLE DEVELOPMENT, Vouliagmeni, Athens, Greece, July Tunstall S. and Tapsell S., (2007), Local Communities under Threat: Managed Realignment at Corton Village, Suffolk, in Managing Coastal Vulnerability, edited by McFadden L., Nicholls R. and Penning-Rowsell E., Amsterdam 34. UNITED NATIONS (1992), United Nations Framework Convention on Climate Change, διαθέσιµο στο Woodroffe C., (2007), The Natural Resilience of Coastal Systems:Primary Concepts, in Managing Coastal Vulnerability, edited by McFadden L., Nicholls R. and Penning- Rowsell E., Amsterdam Μελέτες 1. ΥΠΕΧΩ Ε, (2009), Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Παράκτιο Χώρο και τα Νησιά, Αθήνα 2. ΥΠΕΧΩ Ε Ασηµακόπουλος Γ., (1997), Ειδική Χωροταξική Μελέτη Νήσου Ρόδου Νοµού ωδεκανήσου, Αθήνα 3. Πάντειο Πανεπιστήµιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών, Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, (2007), Σχέδιο Στρατηγικής Ανάπτυξης του νοµού ωδεκανήσου , σύνοψη, Αθήνα 4. Καπόπουλος Χ. Ψαρροπούλου Ε. και Συνεργάτες Ε.Ε., (2008), Προστασία και Αντιµετώπιση του Φαινοµένου της ιάβρωσης των Ακτών του ήµου Πεταλούδων Ν. Ρόδου, Προµελέτη Πρόταση, Πάτρα Θεσµικά κείµενα 1. Ν. 2971/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α 285/ ) 2. Π.. «Περί του τρόπου καθορισµού των όρων των προ του 1923 υφιστάµενων οικισµών και καθορισµού των όρων και περιορισµών δόµησης» (ΦΕΚ 138/ ) 3. Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο οικισµού Καρδάµαινας νήσου Κω (ΦΕΚ 445/ ) 4. Καθορισµός ορίων, όρων και περιορισµών δόµησης του οικισµού Τιγκάκι κοινότητας Ασφενδίου νήσου Κω (ΦΕΚ 672/ ) 5. Π / ( ΟΜΗΣΙΣ ΕΚΤΟΣ ΣΧΕ ΙΟΥ) «Τροποποίηση των όρων και περιορισµών δόµησης των γηπέδων των κειµένων εκτός των ρυµοτοµικών σχεδίων των πόλεων και εκτός των ορίων των νοµίµως υφισταµένων προ του έτους 1923 οικισµών» (ΦΕΚ 270/ ) 135

147 Βιβλιογραφία ιαδυκτιακοί Τόποι 1. Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, penteli.meteo.gr/stations/kalymnos/noaapryr.txt, ανάκτηση στις 22/08/ ΕΚΒΥ, ανάκτηση στις 17/08/ ΕΛ.ΣΤΑΤ., ανάκτηση στις 10/03/ ΕΜΥ, s, ανάκτηση στις 22/09/ Νήσος Κως, ανάκτηση στις 17/08/ Νήσος Κως, ανάκτηση στις 18/08/ Νήσος Κως, ανάκτηση στις 18/08/ Νήσος Κως, ανάκτηση στις 19/08/ ΟΑΣΠ, ανάκτηση στις 18/07/ Παρατηρητήριο Εγνατίας Οδού, ανάκτηση στις 10/08/ Προσωπική ιστοσελίδα, katsba.ueuo.com/arti/eo/eo-polarice.htm, ανάκτηση στις 18/09/ Σόφιος Σύµβουλοι Μηχανικοί Α.Ε., ανάκτηση στις 18/08/ Τα νέα της Ροδόπης, rodopinews.gr/?p=7174, ανάκτηση στις 07/06/ Ταξιδιωτικό πρακτορείο, ανάκτηση στις 10/03/ Τράπεζα εδοµένων Φιλοτής, filotis.itia.ntua.gr/home/, ανάκτηση στις 18/08/ ΥΠΕΚΑ, ανάκτηση στις 10/03/ Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, ανάκτηση στις 18/08/ CERLR, ανάκτηση στις 12/10/ Coastlearn, ανάκτηση στις 27/07/ CoPraNet, ανάκτηση στις 22/08/ Earth Sky, earthsky.org/earth/more-ice-loss-ahead-for-petermann-glacier-ingreenland, ανάκτηση στις 24/09/ European Commission, ec.europa.eu/environment/iczm/evaluation/iczm_national_reporting_spain.htm, ανάκτηση στις 02/09/ European Commission, glossary.el.eea.europa.eu/terminology/concept_html?term=%cf%84%cf%81%cf%89 %CF%84%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1, ανάκτηση στις 13/09/

148 Βιβλιογραφία 24. EUROSION, ανάκτηση στις 10/07/ EUROSION, ανάκτηση στις 13/10/ Miami Dade County, ανάκτηση στις 10/10/ Northeast Chapter IECA, ανάκτηση στις 11/10/ UNEP, ανάκτηση στις 12/07/ UNEP-GRIDA, ανάκτηση στις 10/07/ UNEP-GRIDA, ανάκτηση στις 28/07/ Union of Concerned Scientists, ανάκτηση στις 23/07/ United Nations, UN Atlas of the Oceans, ανάκτηση στις 12/07/ Weather Underground, ανάκτηση στις 22/08/ Wikipedia, en.wikipedia.org/wiki/alexandria, ανάκτηση στις 07/09/ Wikipedia, en.wikipedia.org/wiki/beach_nourishment, ανάκτηση στις 2/10/ Wikipedia, en.wikipedia.org/wiki/m%c3%a1laga, ανάκτηση στις 12/09/ Wikipedia, en.wikipedia.org/wiki/miami, ανάκτηση στις 10/10/ Wikipedia, ανάκτηση στις 16/09/2011 Συνεντεύξεις Σκιαδόπουλος Α., (2011), Τηλεφωνική Συνέντευξη, Προϊστάµενος ιεύθυνσης Περιβάλλοντος Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, 17/07/2011 Σαράντος Β., (2011), Τηλεφωνική Συνέντευξη, Υπάλληλος Τεχνικών Υπηερεσιών ήµου Κω, 24/08/

149 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΡΤΩΝ 138

150

151