ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2009

Transcript

1 ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2009 ORANJESTRAAT JB THE HAGUE

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΟΛΛΑΝΔΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2.1 Γενικά Στοιχεία Πληθωρισμός Καταναλωτική πίστη Απασχόληση Δημόσια οικονομικά Επενδύσεις Πολιτική αντιμετώπισης των συνεπειών της οικονομικής κρίσης 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 3.1 Βιομηχανία Κατασκευαστικός τομέας Υπηρεσίες Αγροτικός τομέας Ενέργεια 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ 4.1 Διεθνές Ισοζύγιο Ολλανδίας Ισοζύγιο Ολλανδίας Ελλάδας 32 ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 35 ΣΥΝΗΜΜΕΝΑ 37 1

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Πολίτευμα Αρχηγός Κράτους Τοπική Αυτοδιοίκηση Κτήσεις Νόμισμα Γεωγραφική θέση Πρωτεύουσα Έδρα της Κυβέρνησης Μεγαλύτερες πόλεις Επιφάνεια Έκταση συνόρων Ακτές Κλίμα Έδαφος Υψομετρικές διαφορές Συνταγματική Μοναρχία, Κοινοβουλευτική Δημοκρατία Βασίλισσα Βεατρίκη 12 διοικητικά διαμερίσματα, Drenthe, Flevoland, Friesland, Gelderland, Groningen, Limburg, Noord-Brabant, Noord- Holland, Overijssel, Utrecht, Zeeland, Zuid-Holland Αρούμπα, Ολλανδικές Αντίλλες Ευρώ Δυτική Ευρώπη, συνορεύει με τη Βόρεια Θάλασσα, μεταξύ Βελγίου και Γερμανίας Άμστερνταμ Χάγη Άμστερνταμ: κάτοικοι Ρότερνταμ: κάτοικοι Χάγη: κάτοικοι Ουτρέχτη: 281,011 κάτοικοι Σύνολο: τετραγωνικά χιλιόμετρα Έδαφος: τετραγωνικά χιλιόμετρα Νερό: τετραγωνικά χιλιόμετρα Σύνολο: χιλιόμετρα Βέλγιο: 407 χιλιόμετρα, Γερμανία: 556 χιλιόμετρα 642 χιλιόμετρα Ήπιο, ωκεάνιο, δροσερά καλοκαίρια και ήπιοι χειμώνες Κυρίως πεδινές περιοχές και πόλντερ Χαμηλότερο σημείο: Zuidvlaspolder 7 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας Υψηλότερο σημείο: Vaalserberg 322 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας 2

4 Φυσικοί πόροι Φυσικό αέριο, πετρέλαιο, τύρφη, ασβεστόλιθος, άμμος και αμμοχάλικο, αρόσιμη γη Πληθυσμός 16,7 εκατομμύρια (Ιούλιος 2010) «Μη-Δυτικοί» ετερόχθονες 1,8 εκατομμύρια «Δυτικοί» ετερόχθονες 1,44 εκατομμύρια Αριθμός νοικοκυριών 7,24 εκατομμύρια Μέση προσδοκώμενη διάρκεια ζωής Άνδρες: 76,94 Γυναίκες: 82,3 Μέσος όρος ηλικίας 38,7 (αυξάνεται σταδιακά, το 1990 ήταν 36,6) Πληθυσμιακή αύξηση 0,39% Εθνική δομή Ολλανδοί: 81%, λοιποί: 19% (από τους οποίους 10% είναι μη δυτικής προέλευσης, κυρίως Τούρκοι, Μαροκινοί, Αντιλλιανοί, Σουριναμέζοι και Ινδονήσιοι) Θρήσκευμα Καθολικοί: 31%, Ολλανδοί Διαμαρτυρόμενοι: 13%, Καλβινιστές: 7%, Μουσουλμάνοι: 5,5%, λοιπά: 2,5%, άθεοι: 41%) Γλώσσες Ολλανδικά (επίσημη), Φριζικά (επίσημη) Οικονομική Ανάπτυξη ΑΕΠ 571,5 δις ευρώ (2009) ΑΕΠ κατά κεφαλή ευρώ Οικονομική ανάπτυξη -3,9% (2009) Απασχολούμενοι εκατομμύρια Ανεργία 4,9% (2009) Πληθωρισμός 1,2% (2009) Διεθνείς συναλλαγές Εξαγωγές:-9% (2009) Εισαγωγές: -11% (2009) Εξαγωγικά προϊόντα Μηχανήματα και εξοπλισμός, χημικά, πετρέλαιο, είδη διατροφής Εισαγωγικά προϊόντα Μηχανήματα και εξοπλισμός οχημάτων, χημικά, πετρέλαιο, είδη διατροφής, ρουχισμός 3

5 Αγορές εξαγωγών Αγορές εισαγωγών Γερμανία 25,4%, Βέλγιο 12,49%, Γαλλία 9,27%, Ηνωμένο Βασίλειο 8,17%, Ιταλία 5,07% (2009) Γερμανία 17,16%, Κίνα 11,58%, Βέλγιο 8,68%, ΗΠΑ 7,7%, Ηνωμένο Βασίλειο 5,72%, Ρωσία 4,47%, Γαλλία 4,4% (2009) 4

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΟΛΛΑΝΔΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 2.1 Γενικά στοιχεία Κατά το 2009, η ολλανδική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 4%, το χαμηλότερο ποσοστό που έχει σημειωθεί ποτέ στην Ολλανδία σε περίοδο ειρήνης. Η εν λόγω συρρίκνωση αποτελεί συνέπεια των αρνητικών οικονομικών εξελίξεων που εμφανίστηκαν κατά το πρώτο μισό του έτους, σε συνδυασμό με τις οικονομικές παρενέργειες του προηγούμενου έτους. Η οικονομική ύφεση, τα πρώτα σημάδια της οποίας έγιναν φανερά κατά τη διάρκεια του 2008, συνεχίστηκε και κατά το πρώτο εξάμηνο του Κατά τα δύο πρώτα τρίμηνα του υπό εξέταση έτους, η ολλανδική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 2,3% και 1,1% αντίστοιχα. Οι εξαγωγές μειώθηκαν περαιτέρω, λόγω της μειωμένης ζήτησης διεθνώς, ενώ τα ολλανδικά νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις μείωσαν κατά πολύ τις καταναλωτικές και κεφαλαιουχικές δαπάνες. Δαπάνες Ποσοστιαίες αλλαγές και ποσοστιαίες μονάδες I II III IV Ρυθμοί ανάπτυξης 1 ΑΕΠ 3,6 2,0-4,0-2,3-1,1 0,5 0,3 Ιδιωτική κατανάλωση 1,7 1,3-2,4-1,0-1,4-0,1-0,2 Επενδύσεις 2 4,8 4,9-12,7-4,4-4,0-3,5-3,2 Δημόσια κατανάλωση 3,7 2,0 3,1 0,7 1,0 1,1 0,4 Εξαγωγές 6,7 2,7-8,4-5,2-1,0 2,6 1,1 Εισαγωγές 5,1 3,7-8,9-4,6 2,6 1,2 0,7 Καθαρή συνεισφορά στην αύξηση του ΑΕΠ 3 Ιδιωτική κατανάλωση 0,6 0,5-1,0 Επενδύσεις 2 0,7 0,5-1,8 Δημόσια κατανάλωση 0,8 0,4 0,9 Αύξηση αποθεματικού -0,2 0,1-0,6 Εξαγωγές 1,7 0,5-1,5 Πηγή: Ολλανδική Στατιστική Υπηρεσία, Τράπεζα της Ολλανδίας 1. Τριμηνιαία στοιχεία: σχετίζονται άμεσα με την προηγούμενη περίοδο 2. Εκτός της αύξησης αποθεματικού 3. Λόγω των στατιστικών διαφορών, οι συνεισφορές δεν προστίθενται πάντα στην αύξηση του ΑΕΠ 5

7 Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2009, παρατηρήθηκε μικρή ανάκαμψη, λόγω της βελτίωσης της οικονομίας. Μικρή άνοδο παρουσίασε το κομμάτι του παγκόσμιου εμπορίου, που αφορά στην Ολλανδία, αφού πρώτα, κατά τη διάρκεια τριών συνεχών τριμήνων και αρχίζοντας από το τελευταίο τρίμηνο του 2008, σημείωσε σωρευτική πτώση 15%. Εκτός των εξαγωγέων, η εγχώρια κατανάλωση επιβάρυνε επίσης την ολλανδική οικονομία. Κατά το 2009, η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 2,4%, αφού, λόγω της αρνητικής πορείας της οικονομίας και την μείωση πλούτου, οι καταναλωτές περιόρισαν τις δαπάνες τους κυρίως σε ότι αφορά διαρκή καταναλωτικά αγαθά. Αυτό συνέβαλε στην απότομη συρρίκνωση της οικονομίας, κατά το πρώτο εξάμηνο του Κατά το δεύτερο εξάμηνο του ίδιους έτους, η κατανάλωση μειώθηκε περαιτέρω, αλλά με συγκρατημένους ρυθμούς. Ακόμη, οι επενδύσεις σημείωσαν μείωση ύψους 12,7%. Οι επενδύσεις των επιχειρήσεων επηρεάστηκαν αρνητικά από την κάθετη πτώση του βαθμού λειτουργίας του βιομηχανικού δυναμικού, καθώς και από την μείωση των εταιρικών κερδών. Οι επενδύσεις σε ακίνητα μειώθηκαν επίσης, αναμενόμενο αποτέλεσμα, λόγω της επιδείνωσης της αγοράς ακινήτων. Αντιθέτως, οι επενδύσεις του δημόσιου τομέα συνέχισαν να αυξάνονται, ενώ η δημόσια κατανάλωση επηρέασε θετικά το ΑΕΠ. Εν τω μεταξύ, η συσσώρευση των αποθεμάτων είχε αρνητική επίπτωση στο οικονομικό έτος Τα αποθέματα, τα οποία είχαν δημιουργηθεί κατά τους τελευταίους μήνες του 2008, μειώθηκαν κατά τη διάρκεια του υπό εξέταση έτους, λόγω της ξαφνικής κατάρρευσης της παγκόσμιας ζήτησης. Οι τομείς που υπέστησαν το μεγαλύτερο πλήγμα από την μείωση της παγκόσμιας ζήτησης, όπως το εμπόριο και η βιομηχανία, επωφελήθηκαν στη συνέχεια από την οικονομική ανάκαμψη που σημειώθηκε κατά το δεύτερο του Την άνοιξη, η βιομηχανική παραγωγή συρρικνώθηκε κατά 14%, σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ ακολούθησε και η πτώση της πίστης των παραγωγών. Οι επιχειρήσεις βλέποντας τα εμπορεύματά τους να συσσωρεύονται και τις παραγγελίες να μειώνονται, προέβησαν σε 6

8 επανεκτίμηση της παραγωγής τους, διορθώνοντάς την προς τα κάτω. Όμως, από τον Αύγουστο του 2009, η βιομηχανική πίστη, καθώς και η παραγωγή άρχισαν σταδιακά να καλυτερεύουν. Λιγότερο ευμετάβλητοι αποδείχθηκαν τομείς της ολλανδικής οικονομίας. Στον κατασκευαστικό τομέα, η προστιθέμενη αξία εκφραζόμενη σε όγκο, μειώθηκε με 8,8%, ενώ οι υπηρεσίες υπέφεραν λόγω της μειωμένης ζήτησης για προσλήψεις εκτάκτων υπαλλήλων, καθώς και λόγω του μικρότερου κύκλου εργασιών των μεσιτών, των συμβούλων υποθηκών και των συμβολαιογράφων, γεγονός που οφείλεται στις μειωμένες πωλήσεις κατοικιών. Στους τομείς της υγείας και του δημοσίου, η αύξηση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας συνεχίστηκε καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Η απότομη απώλεια πίστης στην οικονομία και στον χρηματοπιστωτικό τομέα στα τέλη του 2008, είχε σοβαρές επιπτώσεις στην αγορά κατοικιών, όπου ο αριθμός των συναλλαγών μειώθηκε δραστικά. Με πωλήσεις το 2009, οι πωλήσεις των ήδη υπαρχόντων ιδιόκτητων κατοικιών, σημείωσαν μείωση πλέον του 30%, κατά το Ο όγκος των συναλλαγών, αφού κατρακύλησε την περίοδο Νοεμβρίου 2008 Φεβρουαρίου 2009, σταθεροποιήθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα. Οι τιμές των κατοικιών, κατά το υπό εξέταση έτος, μειώθηκαν, κατά μέσο όρο, πλέον του 5%, ενώ στα τέλη του 2009, η μέση τιμή μίας ιδιόκτητης κατοικίας κυμαίνονταν στα ίδια επίπεδα με εκείνα που καταγράφηκαν στα τέλη του Λόγω των εξελίξεων στον τομέα της αγοράς κατοικιών, οι αιτήσεις για ενυπόθηκα δάνεια εμφάνισαν περαιτέρω μείωση, κατά τη διάρκεια του 2009, φτάνοντας τον Δεκέμβριο, το 3,9%. Η αύξηση του όγκου των εκκρεμούντων αιτήσεων για εκταμίευση ενυπόθηκων δανείων συνεχίστηκε παρά τις χαμηλότερες τιμές των κατοικιών και την πτώση του αριθμού των συναλλαγών, γεγονός που κυρίως αποδίδεται στις απότομες αυξήσεις των τιμών στο παρελθόν. Κατά συνέπεια, οι ενδιαφερόμενοι αγοραστές παλαιόδμητων κατοικιών αναγκάστηκαν να πάρουν μεγαλύτερα δάνεια για αγορά ακινήτων. Ακόμη, κατά το 2009, ο όγκος των εκκρεμών τραπεζικών δανείων προς τις επιχειρήσεις εξακολούθησε να αυξάνεται, παρά την οικονομική ύφεση και ανήλθε σε περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ. Παρά ταύτα, η αύξηση του κεφαλαίου επιβραδύνθηκε, κατά τη διάρκεια του έτους, λόγω της μειωμένης ζήτησης που προκλήθηκε από την οικονομική 7

9 κρίση και αφού οι επιχειρήσεις δεν είχαν ανάγκη πλέον τον δανεισμό κεφαλαίου για επενδύσεις, δημιουργία αποθεμάτων, κεφάλαιο κίνησης και άλλες δαπάνες. Παράλληλα, οι ολλανδικές τράπεζες αναγκάστηκαν να θέσουν αυστηρότερα κριτήρια και προϋποθέσεις για παροχή δανείου, λόγω των αυξανόμενων ρίσκων, των αρνητικών μακροοικονομικών προβλέψεων και των ειδικών συνθηκών που διέπουν τον κάθε τομέα. Επιπλέον, από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, τα αποθέματα των τραπεζών ήταν υπό πίεση και τα έξοδα χρηματοδότησης αυξημένα. Παρά ταύτα, οι εν λόγω παράγοντες εξισορροπήθηκαν από την κάμψη στην ζήτηση κεφαλαίου. Παρά την έκταση της οικονομικής ύφεσης, η αύξηση της ανεργίας στην Ολλανδία ήταν συγκρατημένη. Το ποσοστό ανεργίας άρχισε να αυξάνεται στις αρχές του 2009, φτάνοντας το 4,1% στο τέλος του έτους, ήτοι 1,4 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Τα επίπεδα της ανεργίας στην Ολλανδία είναι σχετικά χαμηλά, σε σχέση με τα διεθνή δεδομένα, γεγονός που οφείλεται στην καλή κατάσταση της ολλανδικής αγοράς εργασίας πριν από την κρίση. Την άνοιξη του 2008, ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας ανήλθε στα ιστορικά υψηλά επίπεδα των 32 θέσεων ανά Από την έναρξη της κρίσης και έπειτα, ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας έπεσε με γρήγορους ρυθμούς, συγκρατώντας κάπως την αύξηση της ανεργίας. Ο υψηλός αριθμός προς διάθεση θέσεων εργασίας πριν από την κρίση, έδωσε την δυνατότητα σε πολλές επιχειρήσεις να απορροφήσουν τις μειωμένες ανάγκες πρόσληψης προσωπικού, έπειτα από αναδιάρθρωση του πλάνου λειτουργίας τους. Άλλος ένας λόγος για την συγκράτηση της αύξησης της ανεργίας αποτελεί το γεγονός ότι πολλοί επιλέγουν να μην μπουν (ακόμα) στην αγορά εργασίας, αλλά να παρακολουθήσουν κάποιο είδος εκπαίδευσης. Επίσης, σύμφωνα με τα προκύψαντα στοιχεία, αντίθετα μα τα όσα συνέβησαν κατά την προηγούμενη οικονομική ύφεση, η προσαρμογή της αγοράς εργασίας στις παρούσες συνθήκες επηρεάστηκε, κατά μεγάλο μέρος, από την μείωση των ωρών εργασίας, τόσο των υπαλλήλων, όσο και του έκτακτου προσωπικού, γεγονός που οφείλεται, μεταξύ άλλων παραγόντων και στις λιγότερες υπερωρίες, στην καταβολή μερικού επιδόματος ανεργίας και στην μείωση εργασίας των ελεύθερων επαγγελματιών. Οι προσαρμογές στις ώρες εργασίας υποδηλώνουν ότι η ολλανδική αγορά εργασίας είναι πλέον περισσότερο ευπροσάρμοστη και ευέλικτη απ ότι στο παρελθόν. 8

10 2.2 Πληθωρισμός Λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο πληθωρισμός της Ολλανδίας, εμφάνισε απότομη πτώση σε χαμηλά επίπεδα. Κατά το 2009, ο ΕνΔΤΚ (εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή) ανήλθε σε 1,0%, ο χαμηλότερος δείκτης, με αυτό τον ορισμό, από το Η μείωση οφείλεται κυρίως στην μεταβολή των τιμών στον τομέα της ενέργειας και άλλων αγαθών. Η πτώση που καταγράφηκε στις τιμές του πετρελαίου το 2008, είχε αντίκτυπο στις τιμές του φυσικού αερίου και του ηλεκτρικού στην Ολλανδία, αν και με κάποια χρονική καθυστέρηση. Τον Ιούλιο του 2009, η τιμή του φυσικού αερίου μειώθηκε για τους καταναλωτές, σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες, κατά 20%, ωθώντας έτσι τον ΕνΔΤΚ πληθωρισμού κάτω από το 0%. Σε απάντηση της βελτίωσης της ψυχολογίας, λόγω της έναρξης της ανάκαμψης της οικονομίας, η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε εκ νέου κατά τη διάρκεια του Η άνοδος των τιμών των τροφίμων, που κατά το 2008 είχε προσθέσει 0,9 ποσοστιαίες μονάδες στον πληθωρισμό, σημείωσε εκ νέου πτώση κατά την υπό εξέταση περίοδο. Λόγω της επιδείνωσης της κατάστασης στον τομέα εργασίας, οι μισθολογικές αυξήσεις που παρέμειναν σεβαστές στις νέες συλλογικές συμβάσεις, υπέστησαν τροποποιήσεις κατά το Οι περισσότερες συλλογικές συμβάσεις συμφωνούνται για μακροχρόνιες περιόδους, έτσι, η μείωση των μισθολογικών αυξήσεων ήταν συγκρατημένη, από 3,5% τον Ιανουάριο, έως 2,4% τον Δεκέμβριο, ενώ παράλληλα παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στην παραγωγή εργασίας επειδή στο σύνολο, η οικονομία συρρικνώθηκε με ταχύτερους ρυθμούς από εκείνους του τομέα απασχόλησης. Κατά συνέπεια, το εργατικό κόστος ανά μονάδα αυξήθηκε σημαντικά. Ο πληθωρισμός, με εξαίρεση την ενέργεια και τα τρόφιμα, ομαλοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του έτους, όπως και ο πληθωρισμός στον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος μειώθηκε προς το τέλος του έτους, κάτι που υποδεικνύει ότι η μείωση της ζήτησης απέτρεψε τις επιχειρήσεις να χρεώσουν το υψηλό κόστος εργασίας στις τιμές καταναλωτή. 2.3 Καταναλωτική πίστη Κατά το 2008, 8% εκ των 6,8 εκατομμυρίων νοικοκυριών, διέθετε περιορισμένα εισοδήματα. Το εν λόγω ποσοστό είναι λίγο υψηλότερο εκείνου του 2007 και αφορούσε 9

11 σε 545 χιλιάδες νοικοκυριά. Κατά τα οικονομικά εύρωστα έτη , όπου η αγοραστική δύναμη αυξάνονταν κατά 3% ετησίως, ο αριθμός των νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα μειωνόταν. Η αύξηση των νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα που κατεγράφη κατά το 2008, συνέπεσε με τις αρχές της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Παρά ταύτα, η αγοραστική δύναμη αυξήθηκε, κατά μέσο όρο με 1,3%, αλλά χωρίς να επωφεληθούν οι συνταξιούχοι και όσοι λάμβαναν επίδομα ανεργίας. Κατά το 2009, μείωση 12% σημειώθηκε στον αριθμό των νοικοκυριών που κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες δήλωνε βελτίωση των οικονομικών του, ενώ μείωση σημειώθηκε και στο ποσοστό των νοικοκυριών που βρέθηκαν αντιμέτωπα με την πτώση των εισοδημάτων τους. Από την άλλη, αύξηση σημειώθηκε στο ποσοστό νοικοκυριών που το εισόδημά τους παρέμεινε σταθερό: από 56% σε 64%. Οι προβλέψεις για το επόμενο διάστημα παρουσιάζουν μία παρόμοια εικόνα: ο αριθμός των νοικοκυριών που αναμένει τα εισοδήματά του να παραμείνουν σταθερά, αυξάνεται. Τον Δεκέμβριο του 2009, τα νοικοκυριά δαπάνησαν, σε σχέση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους, 2,6% λιγότερο σε αγαθά και υπηρεσίες, ενώ τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, η μείωση των δαπανών ανήλθε σε 3,2%. Συγκεκριμένα, κατά την υπό εξέταση περίοδο, οι δαπάνες για τις υπηρεσίες παρουσιάστηκαν κατά 1,3% μειωμένες, σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ τα καταναλωτικά αγαθά παρουσίασαν μείωση 4,0%. Μείωση σημειώθηκε και στις δαπάνες για διαρκή καταναλωτικά αγαθά, με μικρή εξαίρεση τα ενδύματα και τα έπιπλα, αλλά και στις δαπάνες για τρόφιμα και ποτά που κυμάνθηκαν σε χαμηλότερα, από εκείνα του 2008, επίπεδα. Η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών αποδίδεται κατά κύριο λόγο στην μείωση των εισοδημάτων από τα μερίσματα, στην μείωση των εισοδημάτων των ελεύθερων επαγγελματιών, 0,9 και 0,7 δισεκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα, καθώς και στην αύξηση των εισφορών (0,5 δισεκατομμύρια ευρώ) για το συνταξιοδοτικό ταμείο. Οι αποδοχές των εργαζόμενων, η μεγαλύτερη πηγή εισοδημάτων των νοικοκυριών, παρέμειναν σταθερές. 10

12 Το χρηματικό κεφάλαιο των νοικοκυριών σημείωσε ανοδική πορεία, κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2009 και ανήλθε σε 865 δισεκατομμύρια ευρώ, ήτοι 118 χιλιάδες ευρώ ανά νοικοκυριό. Η εν λόγω αύξηση οφείλεται στις θετικές εξελίξεις που κατεγράφησαν στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Λόγω της ανοδικής πορείας του δείκτη τιμών των μετοχών, το κεφάλαιο που τα νοικοκυριά έχουν επενδύσει σε ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία αυξήθηκε, κατά το υπό εξέταση τρίμηνο, κατά 13 δισεκατομμύρια ευρώ, αποτέλεσμα σχετικά «περιορισμένο», σε σχέση με τα κέρδη από τις ασφάλειες ζωής και τα συνταξιοδοτικά προγράμματα, κατά τα δεύτερο και τρίτο τρίμηνο, οι οποίες ανήλθαν σε 41 και 53 δισεκατομμύρια ευρώ αντιστοίχως. Η θετική πορεία του χρηματιστηρίου είχε θετικά αποτελέσματα και στις τιμές των μετοχών των νοικοκυριών, οι οποίες απέδωσαν κέρδη 8,6 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η άντληση ενυπόθηκων δανείων δεν περιόρισε σημαντικά την αύξηση του χρηματικού κεφαλαίου. Λόγω της δύσκολης κατάστασης που επικρατεί στην αγορά κατοικιών, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2009, παρασχέθηκαν ενυπόθηκα δάνεια αξίας μόνο 5,3 δισεκατομμυρίων ευρώ, παραμένοντας έτσι στα ίδια επίπεδα με τα προηγούμενα τρίμηνα του Το χρηματικό κεφάλαιο περιορίστηκε όμως από την ανάληψη των αποταμιεύσεων, οι οποίες ανήλθαν, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2009, σε 4,1 δισεκατομμύρια ευρώ και αποδίδονται στην αναταραχή που παρατηρήθηκε στην αποταμιευτική αγορά. 2.4 Απασχόληση Κατά το 2009, λόγω της οικονομικής κρίσης, η κατάσταση της αγοράς εργασίας στην Ολλανδία επιδεινώθηκε, καθώς οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν και η ανεργία αυξήθηκε. Ακόμη, αυξήθηκαν οι αιτήσεις για παροχή επιδομάτων ανεργίας και κοινωνικής πρόνοιας. Κάθετη πτώση σημείωσε ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας, κυρίως κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009, ενώ περαιτέρω πτώση σημειώθηκε κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2009, αφού είχε πρώτα προηγηθεί σταθεροποίηση, κατά το τρίτο τρίμηνο. Η ανεργία στην Ολλανδία, ανήλθε κατά την υπό εξέταση περίοδο, σε 4,9% του εργατικού δυναμικού, ήτοι 379 χιλιάδες μονάδες. Το εργατικό δυναμικό αυξήθηκε μεν 11

13 κατά 40 χιλιάδες μονάδες, αλλά λόγω της αυξανόμενης ανεργίας, ο αριθμός των εργαζόμενων παρέμεινε σταθερός. Το πλήγμα της ανεργίας χτύπησε κυρίως τον ανδρικό πληθυσμό και σε εθνικό επίπεδο, κυρίως την περιφέρεια Groningen (βόρεια Ολλανδία). Τα μικρότερο ποσοστά ανεργίας σημειώθηκαν στην περιφέρεια Zeeland (νοτιοδυτική Ολλανδία). Αύξηση της ανεργίας, για πρώτη φορά μετά το 2005, σημειώθηκε ανάμεσα στους αλλοδαπούς, μη προερχόμενους από δυτικές χώρες. Το ποσοστό ανεργίας των αλλοδαπών ανήλθε, κατά το 2009 σε 11%, έναντι 4% για τους Ολλανδούς. Το ωρομίσθιο στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας ήταν κατά το 2009, 2,9% υψηλότερο, σε σχέση με το προηγούμενο έτος, αλλά, η εν λόγω αύξηση ήταν μικρότερη εκείνης που κατεγράφη το 2008, ήτοι 3,3%. Κατά τη διάρκεια του υπό εξέταση έτους και λόγω της οικονομικής ύφεσης, οι αυξήσεις των μισθών που συμφωνήθηκαν στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, κυμάνθηκαν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα. Η αύξηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας ήταν κατά 1,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη του πληθωρισμού, ο οποίος κατά το 2009 ανήλθε σε 1,2%. Η διαφορά αυτή είναι η μεγαλύτερη που κατεγράφη τα τελευταία δέκα χρόνια. Κατά μέσο όρο, η διαφορά ανάμεσα στην αύξηση των συλλογικών συμβάσεων και στον πληθωρισμό ανέρχεται σε 0,5 ποσοστιαίες μονάδες. Το γεγονός ότι η αύξηση των συλλογικών συμβάσεων ήταν υψηλότερη του πληθωρισμού, δεν σηματοδότησε την ταυτόχρονη αύξηση της αγοραστικής δύναμης των εργαζόμενων. Κατά το 2009, το σύμφωνο προς τη συλλογική σύμβαση ανά ώρα κόστος εργασίας, αυξήθηκε κατά 2,9%, ενώ κατά το προηγούμενο έτος η σημειωθείσα αύξηση ήταν του ύψους του 3,8%. Από την άλλη, το ετήσιο κόστος εργασίας αυξήθηκε μόλις με 2,1%, γεγονός που οφείλεται στην μείωση, σε σχέση με το 2008, των μεταβλητών αμοιβών, όπως επιμίσθια, υπερωρίες και προμήθειες. 2.5 Δημόσια οικονομικά Κατά το 2009, ο ισολογισμός του κρατικού προϋπολογισμού, λόγω της οικονομικής ύφεσης, παρουσίασε έλλειμμα 4,9%, ενώ κατά το 2008, παρουσίαζε ακόμα πλεόνασμα 0,3%. Μία ανατροπή τέτοιων διαστάσεων εντός μίας περιόδου ενός μόλις έτους αποτελεί βάσει των ιστορικών κριτηρίων, εξαίρεση. 12

14 Κύριοι οικονομικοί δείκτες - ποσοστά του ΑΕΠ Δημόσιες δαπάνες 46,1 44,8 45,9 45,6 46,3 50,5 Μη φορολογικές εισπράξεις 6,8 7,0 7,4 6,9 7,6 7,4 Φόροι και εισφορές από κοινωνικές ασφαλίσεις 37,5 37,6 39,0 38,9 39,1 38,1 Ισοζύγιο δημόσιων οικονομικών -1,7-0,3 0,5 0,2 0,3-4,9 Διαρθρωτικό ισοζύγιο ΟΝΕ -0,9 0,3 0,1-0,9-0,5-3,2 Δείκτης ακαθάριστου δημόσιου χρέους 52,4 51,8 47,4 45,5 58,2 61,8 Πηγή: Ολλανδικό Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης Οι δημόσιες δαπάνες, σαν ποσοστό του ΑΕΠ, αυξήθηκαν από 46,3% κατά το 2008, σε 50,5% κατά το 2009, γεγονός που οφείλεται τόσο στις επιπρόσθετες κυβερνητικές δαπάνες, όσο και στο οικονομικό πακέτο στήριξης. Το χρηματοοικονομικό πακέτο, το οποίο δημιουργήθηκε στις αρχές του 2009 για να αντιμετωπιστεί η κρίση, αύξησε τις δαπάνες κατά επιπλέον 5,6 δισεκατομμύρια το 2009 και 2010, από τα οποία η κεντρική διοίκηση μόνο δαπάνησε τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ το Το ποσό δεν συμπεριλαμβάνει τα 500 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν για την στήριξη των ολλανδικών δήμων και νομαρχιών. Επίσης, η κυβέρνηση αποφάσισε να μην συμπεριλάβει τις δαπάνες για τα επιδόματα ανεργίας και κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και τις αλλαγές στις εμπορικές συναλλαγές, στο πλαφόν δαπανών. Οι δαπάνες αυτές στοίχισαν στο ολλανδικό κράτος 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ επιπλέον. Στο σύνολό τους λοιπόν, τα μέτρα αυτά αύξησαν τις δημόσιες δαπάνες κατά 1,0% του ΑΕΠ. Η λοιπή αύξηση στις δημόσιες δαπάνες, η οποία αναλογεί σε περίπου 3% του ΑΕΠ, αποδίδεται στο ολλανδικό σύστημα προϋπολογισμού, το οποίο θέλει τον προϋπολογισμό να αντιστοιχεί σε ένα πλαφόν δαπανών, που δεν εξαρτάται απαραίτητα από την οικονομική ανάπτυξη. Έτσι, όταν η οικονομία συρρικνώνεται, οι δημόσιες δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ, αυξάνονται «αυτομάτως». Σοβαρό πλήγμα επέφερε η οικονομική κρίση στην είσπράξη των φόρων. Συγκεκριμένα, το ποσοστό της φορολογίας και των κοινωνικών εισφορών περιορίστηκε σε 1,0% του 13

15 ΑΕΠ, λόγω των χαμηλότερων εισοδημάτων από τους φόρους εταιριών, καθώς και τους έμμεσους φόρους. Οι φόροι εταιριών μειώθηκαν με ταχύτερους ρυθμούς από εκείνους της αύξησης του ΑΕΠ, λόγω του περιορισμού των κερδών. Οι μειωμένες πωλήσεις κατοικιών και αυτοκινήτων επηρέασαν αρνητικά τα έσοδα από τους φόρους μεταβίβασης ιδιοκτησίας και από τους φόρους στα αυτοκίνητα και στις μηχανές μεσαίου και μεγάλου κυβισμού. Μειωμένα ήταν και τα έσοδα από τους δασμούς των εισαγωγών, λόγω της πτώσης στον εν λόγω τομέα. Αντιθέτως, τα έσοδα από τον φόρο εισοδήματος δεν μειώθηκαν τόσο όσο το ΑΕΠ, ενώ οι μη φορολογικές εισπράξεις σημείωσαν, κατά το 2009, πτώση 0,2%. Από την άλλη, η μείωση των εσόδων από το φυσικό αέριο, που αντιστοιχεί σε 0,6% του ΑΕΠ, αντισταθμίστηκε κατά μεγάλο μέρος από την αύξηση των εσόδων από πωλήσεις (0,1% του ΑΕΠ) και άλλα έσοδα (0,3% του ΑΕΠ). Κατά το 2009, ο δείκτης του κρατικού χρέους αυξήθηκε και ανήλθε σε 61,8% του ΑΕΠ, λόγω τόσο του αυξημένου ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού, όσο και της μείωσης του ΑΕΠ. Κατά το υπό εξέταση έτος, το δημόσιο χρέος κινήθηκε καθοδικά, λόγω των περίπλοκων συναλλαγών αναφορικά με την κρατική παρέμβαση στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Κρατικές ανάγκες δανεισμού και εκδόσεις (δις ΕΥΡΩ) Σύνολο αναγκών δανεισμού 56,5 50,9 44,4 37,9 41,0 124,1 147,7 Σύνολο αναγκών δανεισμού (δεν συμπεριλαμβάνεται η εξόφληση από την Fortis) 113,7 Εκδόσεις -Χρηματαγορές 22,3 17,4 12,3 15,6 19,4 85,1 65,7 -Κεφαλαιαγορές 34,2 33,5 32,1 22,3 21,6 39,0 48,0 -Εξόφληση βραχυπρόθεσμων δανείων προς την Fortis (2009) 34,0 Πηγή: Υπηρεσία Ολλανδικού Κρατικού Θησαυροφυλακίου 14

16 Ακόμη, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 20 δισεκατομμύρια ευρώ επειδή η Ολλανδική Στατιστική Υπηρεσία αποφάσισε να θωρήσει το αποκτηθέν από το κράτος χαρτοφυλάκιο του Ομίλου ING ευθύνη/παθητικό. Το ολλανδικό κομμάτι της τράπεζας Fortis (Fortis Bank Nederland), η οποία κρατικοποιήθηκε κατά το 2008, πλήρωσε στο ολλανδικό κράτος πλέον των 34 δισεκατομμυρίων ευρώ σε βραχυπρόθεσμα δάνεια, μειώνοντας έτσι τις κρατικές ανάγκες δανεισμού από 147,7 δισεκατομμύρια ευρώ, σε 113,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Το ποσό αυτό είναι μικρότερου εκείνου του 2008, όπου το σύνολο των αναγκών δανεισμού ανήλθε σε 124,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Κατά το 2009, 65,7 δισεκατομμύρια ευρώ για τις ανάγκες δανεισμού προήλθαν από τις χρηματαγορές και 48,0 δισεκατομμύρια ευρώ από τις κεφαλαιαγορές. Κατά τα δύο παρελθόντα έτη, το κράτος συγκέντρωσε περισσότερα χρήματα από τις χρηματαγορές, παρά από τις κεφαλαιαγορές. Εκτός του δημοσίου χρέους, κατά το 2009, αυξήθηκαν και οι εγγυήσεις που εξέδωσε το ολλανδικό κράτος. Στα τέλη του υπό εξέταση έτους, το κράτος κατείχε τον ρόλο του εγγυητή για περίπου 47 δισεκατομμύρια ευρώ στις τραπεζικές οφειλές. Μία ενδεχόμενη υποχρέωση ύψους 34 δισεκατομμυρίων ευρώ έχει αναληφθεί για το χαρτοφυλάκιο των υποθηκών της τράπεζας ABN AMRO, μέσω του «συστήματος ανακούφισης κεφαλαίου», όπου το κράτος μπαίνει εγγυητής για το 95% των οποιωνδήποτε απωλειών του χαρτοφυλακίου, σε περίπτωση που αυτές υπερβούν τα 69 δισεκατομμύρια ετησίως. Κρατικά έσοδα κατά το 2009 (σε δις ευρώ) Σύνολο 182,2 Φόρος εισοδήματος, κέρδος και πλούτος Φόρος εισοδήματος 49,1 Φόρος εταιριών 18,4 Φόρος μερισμάτων 3,8 Φόρος κληρονομιάς 1,9 Φόρος λαχειοφόρων αγορών 0,5 Έμμεσοι φόροι Φόρος προστιθέμενης αξίας 46,0 Ειδικοί φόροι κατανάλωσης 11,0 Φόροι επί των νομικών συναλλαγών 6,1 15

17 Περιβαλλοντικοί φόροι 4,6 Φόρος αυτοκινήτων και μοτοσικλετών 3,5 Φόρος μηχανοκίνητων οχημάτων 3,4 Εισαγωγικοί δασμοί 2,4 Φόρος κατανάλωσης στα μη οινοπνευματούχα ποτά και άλλα προϊόντα 0,2 Φόρος υλικών συσκευασίας 0,3 Φόρος πτήσεων 0,4 Φόρος βαρέων αυτοκινήτων 0,1 Έσοδα που δεν προέρχονται από φόρους 30,5 εκ των οποίων έσοδα από το φυσικό αέριο: 10,2 Κρατικές δαπάνες κατά το 2009 (σε δις ευρώ) Σύνολο 179,0 Υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού και Επιστημών 34,9 Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων και Απασχόλησης 25,2 Ταμείο Δήμων και Νομαρχιών 18,7 Υπουργείο Υγείας, Ευημερίας και Αθλητισμού 14,4 Πληρωμές τόκων δημόσιου χρέους 14,2 Υπουργείο Μεταφορών, Δημοσίων Έργων και Διαχείρισης Νερού / Οικονομικό Ταμείο Ενίσχυσης / Ταμείο Υποδομών 10,8 Υπουργείο Εξωτερικών / Υπουργείο Ανάπτυξης / Διεθνής Συνεργασία / Ε.Ε. 10,7 Υπουργείο Αμύνης 8,1 Υπουργείο Εσωτερικών και Σχέσεων Βασιλείου 6,6 Υπουργείο Νέων και Οικογένειας 6,2 Υπουργείο Δικαιοσύνης 5,7 Υπουργείο Στέγασης, Κοινοτήτων και Ενσωμάτωσης 4,9 Υπουργείο Οικονομικών 4,1 Υπουργείο Οικονομικών Υποθέσεων 2,6 Υπουργείο Γεωργίας, Φύσης και Ποιότητας Τροφίμων 2,4 Υπουργείο Στέγασης, Χωροταξίας και Περιβάλλοντος 1,2 Διάφορα έξοδα 8,3 Έσοδα και έξοδα δημόσιου τομέα κατά το 2009 (σε δις ευρώ) Σύνολο εσόδων 234,0 Φόροι 152,9 16

18 Κοινωνικές εισφορές 81,0 Σύνολο δαπανών 221,9 Κρατικές δαπάνες 108,9 Κοινωνικές ασφαλίσεις 57,6 Περίθαλψη 55,3 2.6 Επενδύσεις Οι εμπορικές συναλλαγές της Ολλανδίας, καθώς και η προσέλκυση ξένων επενδύσεων δεν αποτελούν μόνο την κινητήρια δύναμη της οικονομίας της χώρας, αλλά και μέσο για να εξέλθει από την οικονομική κρίση. Οι ξένες εταιρίες και το διεθνές εμπόριο συμβάλλουν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, αφού καλύπτουν το 30% του ΑΕΠ της Ολλανδίας. Το 22% των επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα αποδίδεται στις ξένες εταιρίες. Επιπλέον, οι ίδιες εταιρίες κατέχουν το 22% των επενδύσεων στον τομέα Έρευνας & Ανάπτυξης και συμμετέχουν με ποσοστό 15% επί του συνόλου της απασχόλησης. Κατά συνέπεια, η χρηματοπιστωτική κρίση φαίνεται να μην επηρέασε αρνητικά το σύνολο των ξένων επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Ολλανδία, αφού κατά το 2009, παρατηρήθηκε αύξηση στην συνολική αξία τους, η οποία ανήλθε σε 3,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Προβλέπεται ότι οι εν λόγω επενδύσεις θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, ενώ θα συνεισφέρουν στην συνέχιση λειτουργίας άλλων ήδη υπαρχόντων θέσεων εργασίας. Κατά το υπό εξέταση έτος, η Ολλανδική Υπηρεσία Ξένων Επενδύσεων υποστήριξε 155 ξένα επενδυτικά προγράμματα, εκ των οποίων πλέον του 50% προέρχονταν από ασιατικές χώρες. Ακολουθεί η Β. Αμερική με 30%. Τα υπόλοιπα επενδυτικά προγράμματα προέρχονται από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Κατά τα 10 τελευταία έτη, το μερίδιο των ασιατικών επενδυτικών προγραμμάτων αυξήθηκε από 33% σε 52%, ενώ, όσον αφορά δε στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, το μερίδιό τους αυξήθηκε από 18% σε 42%. Οι εντατικές προσπάθειες, από ολλανδικής 17

19 πλευράς, για προσέλκυση επενδύσεων από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ινδίας και της Κίνας φαίνεται να αποδίδουν καρπούς, αφού κυρίως η Κίνα κατέχει σημαίνοντα ρόλο στα αποτελέσματα της Ολλανδικής Υπηρεσίας Ξένων Επενδύσεων. Καθοριστικό ρόλο στο σύνολο των αποτελεσμάτων έπαιξαν και τα επενδυτικά προγράμματα από τις Η.Π.Α. Περίπου 30% των επενδυτικών προγραμμάτων προέρχονταν από τις Η.Π.Α. και συμβάλουν με κάλυψη 25% του συνόλου των θέσεων εργασίας. Παρά ταύτα, το μερίδιο των αμερικάνικων επενδύσεων έχει σημειώσει πτώση κατά τα τελευταία 10 χρόνια, αφού συρρικνώθηκε από 57% σε 32%, ενώ μείωση παρατηρήθηκε και στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, από 61% σε 25%. Τα γραφεία πωλήσεων και μάρκετινγκ, καθώς και τα ευρωπαϊκά κέντρα διανομής αντιπροσωπεύουν πλέον του ήμισυ των προγραμμάτων. Ο μεγαλύτερος αριθμός θέσεων εργασίας (619) και ο μεγαλύτερος αριθμός έργων (25) αναλογούν στον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών, ενώ η μεγαλύτερη επένδυση, περίπου 2,7 δισεκατομμύρια ευρώ, πραγματοποιήθηκε στον τομέα της ενέργειας. Η εξαιρετικά υψηλή αξία των επενδύσεων που σημειώθηκε κατά το 2009, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πραγματοποίηση δύο επενδυτικών προγραμμάτων: η γερμανική επιχείρηση ενέργειας RWE επένδυσε 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε σταθμό παραγωγής λιθάνθρακα στο Eemshaven και η φιλανδική Neste Oil επένδυσε 670 εκατομμύρια ευρώ σε μονάδα παραγωγής βιοντίζελ στο Ρότερνταμ. Τομέας Αριθμός προγραμμάτων κατά το Τεχνολογία Πληροφοριών Ηλεκτρονικά εξαρτήματα Βιολογικές Επιστήμες βιοτεχνολογία (τομέας της υγείας) 9 4. Χημικά 8 5. Τρόφιμα & Διατροφή 8 18

20 Τομείς με τις μεγαλύτερες σε αξία επενδύσεις Τομέας Δισεκατομμύρια κατά το Ενέργεια πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακας 2.008,80 2. Ενέργεια βιοκαύσιμα 670,00 3. Βιολογικές Επιστήμες βιοτεχνολογία (τομέας της υγείας) 112,40 4. Χημικά 67,86 5. Τρόφιμα & Διατροφή 56,50 Τομείς που δημιούργησαν τις περισσότερες θέσεις εργασίας Τομέας Αριθμός θέσεων εργασίας κατά το Τεχνολογία Πληροφοριών Τρόφιμα & Διατροφή Ενέργεια πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακας Βιολογικές Επιστήμες βιοτεχνολογία (τομέας της υγείας) Διοικητική μέριμνα & μεταφορές Πολιτική αντιμετώπισης των συνεπειών της οικονομικής κρίσης Τα μέτρα που υιοθέτησε η ολλανδική κυβέρνηση στις αρχές του 2009 για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, αφορούσαν κυρίως σε δαπάνες στον τομέα των υποδομών, στον στεγαστικό και κατασκευαστικό τομέα, καθώς και στον τομέα της αειφόρου ανάπτυξης και της απασχόλησης. Επίσης, ελευθερώθηκαν πόροι για να παρασχεθεί μεγαλύτερη ρευστότητα, στις επιχειρήσεις. Οι εγγυήσεις που εξέδωσε το κράτος κατά το 2008, για την κάλυψη των τραπεζικών ομολόγων, των εμπορικών δανείων και των εξαγωγικών πιστώσεων, παρέμειναν σε ισχύ και κατά το Επιπλέον διατέθηκαν κεφάλαια για να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κρίσης στην στεγαστική αγορά και χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπλαση της περιφέρειας, την βελτίωση των δημόσιων χώρων και την συνέχιση της ανοικοδόμησης εντός των πόλεων. Από τον Ιούλιο του 2009, το πλαφόν της Εθνικής Εγγύησης Υποθηκών (National Mortgage Guarantee - NMG) αυξήθηκε, από ευρώ, σε ευρώ και θα ισχύσει έως το τέλος του Παρόλο που ο αριθμός των εγγυημένων υποθηκών 19

21 αυξήθηκε, δεν είναι ακόμα σαφές κατά πόσο το μέτρο αυτό βοήθησε τον στεγαστικό τομέα, κατά τη διάρκεια της παρούσας κρίσης. Μακροπρόθεσμα, η NMG φαίνεται να έχει και κάποια μειονεκτήματα, όπως το γεγονός ότι τα ρίσκα του στεγαστικού τομέα μεταβιβάζονται στο κράτος, διαστρεβλώνοντας έτσι τα κίνητρα στον εν λόγω τομέα. Για τον λόγο αυτό, γίνονται σκέψεις για να πραγματοποιηθούν τροποποιήσεις κατά το επόμενο ετος. Άλλο ένα νέο μέτρο ενάντια στην κρίση, αφορά σε εμπλουτισμό της υπάρχουσας νομοθεσίας με προσθήκη σειράς τροποποιήσεων που θα στοχεύουν στην επιτάχυνση της ολοκλήρωσης κατασκευαστικών έργων και έργων υποδομών, όπως η ενίσχυση των παράκτιων οχυρωμάτων στην Βόρεια Θάλασσα, αποτρέποντας έτσι μία περαιτέρω μείωση της απασχόλησης στους τομείς των υποδομών και των κατασκευών. Εντός των πλαισίων της αειφόρου ανάπτυξης, η κυβέρνηση επέλεξε να διαθέσει επιπλέον κεφάλαια για έργα του προγράμματος Economic Structure Enhancement Fund, με επίκεντρο την βιώσιμη χωροταξική ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, τα κεφάλαια αυτά προορίζονται για την ανάπτυξη των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και ενός προγράμματος απόσυρσης παλιών αυτοκινήτων, τα οποία ρυπαίνουν το περιβάλλον. Τέλος, η κυβέρνηση έθεσε στόχο την παραγωγή υπεράκτιας αιολικής ενέργειας. Ακόμη, η κυβέρνηση έλαβε επιπλέον μέτρα, έτσι ώστε να περιορίσει όσο το δυνατόν περισσότερο την απομάκρυνση του εργατικού δυναμικού από την αγορά εργασίας. Έτσι, λοιπόν, οι νέοι που παρακολουθούν προγράμματα δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης παροτρύνονται να συνεχίσουν τις σπουδές τους, ενώ επιπλέον πόροι διατίθενται για να καταπολεμηθεί η ανεργία ανάμεσα στους νέους. Στις αρχές του 2009, τέθηκε σε λειτουργία το εθνικό δίκτυο «κέντρων κίνησης» και τον Απρίλιο του ίδιου έτους, το μειωμένο ωράριο αντικατεστάθη από το μερικό επίδομα ανεργίας. Τα προγράμματα αυτά είχαν ως στόχο να κρατήσουν την τεχνογνωσία εντός των επιχειρήσεων, παρόλη την μειωμένη ζήτηση προϊόντων με την οποία οι επιχειρήσεις βρίσκονταν αντιμέτωπες. Κατά τα τέλη Ιουλίου του 2009, η κυβέρνηση αύξησε τον προϋπολογισμό του προγράμματος, αφού τα 37 εκατομμύρια ευρώ που είχε ήδη διαθέσει 20

22 δαπανήθηκαν εντός ολίγων μηνών. Ταυτόχρονα, οι όροι του προγράμματος έγιναν πιο περιοριστικοί με επακόλουθη συγκράτηση της χρήσης του. Παρόλο που το πρόγραμμα παρέχει στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να κρατήσουν το ειδικευμένο προσωπικό, ενεργεί ταυτόχρονα ως φρένο στις δομικές αλλαγές στον τομέα απασχόλησης. Το μειονέκτημα αυτό αποτέλεσε το λόγο για να τερματίσει η κυβέρνηση το εν λόγω πρόγραμμα, τον Απρίλιο του Κατά το υπό εξέταση έτος, η κυβέρνηση πρότεινε την αλλαγή του Νόμου περί Συντάξεων Γήρατος. Βάσει της εν λόγω πρότασης, το συντάξιμο ηλικιακό όριο θα αυξανόταν σταδιακά, πρώτα στα 66 χρόνια (έναντι της ισχύουσας ηλικίας των 65 ετών) κατά το 2020 και στη συνέχεια, στα 67 χρόνια, κατά το Η δυνατότητα να πάρει κάποιος κρατική σύνταξη στα 65 παραμένει, αλλά ο εργαζόμενος θα πρέπει να λάβει υπόψη του ότι θα πρέπει να έχει συμπληρώσει 42 συνεχόμενα χρόνια εργασίας και ότι η σύνταξη που θα λάβει θα είναι μειωμένη. Ένα άλλο σκέλος της ίδιας πρότασης, αποτελεί η εισαγωγή μίας νέας πίστωσης φόρου, που θα εξαρτάται από το ύψος του εισοδήματος του κάθε εργαζόμενου. Έτσι, λοιπόν, στους εργαζόμενους που για 30 χρόνια κατείχαν θέσεις στα βαρέα επαγγέλματα, θα έχουν το δικαίωμα προσφοράς από τον εργοδότη, μίας λιγότερο απαιτητικής εργασίας, ή, αρωγής για να βρουν εργασία κάπου αλλού. Εναλλακτικά, ο εργοδότης θα μπορούσε, να αποδεχτεί την πρόωρη συνταξιοδότηση του εργαζόμενου στα 65. Τέλος, όσον αφορά στις επικουρικές συντάξεις, αρχής γενομένης από την 1 η Ιανουαρίου 2020, θα καταβάλλονται μετά τη συμπλήρωση μετά του 67 ου έτους της ηλικίας. Αυξάνοντας το όριο ηλικίας για καταβολή της κρατικής σύνταξης, η κυβέρνηση ελπίζει στην μείωση των δαπανών και αντίστοιχη βελτίωση των ολλανδικών δημόσιων οικονομικών και πιστεύει ότι αύξηση της ηλικίας είναι αναπόφευκτη όταν το εναλλακτικό σενάριο αποδεικνύεται ότι είναι είτε η αύξηση των εισφορών για το συνταξιοδοτικό ταμείο, είτε η μείωση της κρατικής σύνταξης. Αποτέλεσμα αυτών είναι η διαχείριση των κρατικών συντάξεων να γίνει σαφώς πιο πολύπλοκη στο άμεσο μέλλον, επειδή η εργασιακή σταδιοδρομία εκάστοτε εργαζόμενου, θα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για το πότε αυτός ή αυτή θα πληροί τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για να συνταξιοδοτηθεί. Ακόμη, ο διαχωρισμός σε διάφορες 21

23 κατηγορίες, προβληματίζει την κυβέρνηση αφού θεωρείται ότι προκαλούν ανισόρροπη και διακριτική αντιμετώπιση των εργαζομένων. 22

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Κατά το 2009, ιδρύθηκαν 35,4 χιλιάδες νέες επιχειρήσεις, ήτοι 9% λιγότερες σε σχέση με το Μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στον κατασκευαστικό τομέα, αφού ο αριθμός των νέων επιχειρήσεων μειώθηκε κατά τρεις χιλιάδες. Σε σχέση με το προηγούμενο έτος, μείωση σημειώθηκε και στον αριθμό των ατομικών επιχειρήσεων, καθώς και γραφεία συμβούλων και στα γραφεία ευρέσεως εργασίας. Σημειώνεται ότι, κατά το 2009, ένας μεγάλος αριθμός διακοσμητών εσωτερικού χώρου και σχεδιαστές ίδρυσαν την δική τους εταιρία. Αύξηση σημειώθηκε και στα γραφεία παροχής μεταφραστικών υπηρεσιών, στις εταιρίες πωλήσεων μέσω ίντερνετ, καθώς και στις εταιρίες με ειδίκευση στην ψηφιακή φωτογραφία. Αριθμός νέων επιχειρήσεων, Πηγή: Ολλανδική Στατιστική Υπηρεσία 3.1 Βιομηχανία Λόγω της οικονομικής κρίσης, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2008, καταγράφηκε μεγάλη πτώση του δείκτη των εμπορικών συναλλαγών, διεθνώς. Το αντίκτυπο της μειωμένης ζήτησης νέων προϊόντων ήταν η πτώση των παραγγελιών και η μείωση του κύκλου εργασιών. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009, ο κύκλος εργασιών του βιομηχανικού 23

25 τομέα μειώθηκε κατά ένα τρίτο, ενώ κατά τα επόμενα τρίμηνα οι απώλειες ήταν μικρότερες. Κατά το 2009, ο κύκλος εργασιών ήταν 20% μειωμένος και οι τιμές διάθεσης εμφανίστηκαν μειωμένες κατά 10%. Στις εξαγωγικές αγορές, ο κύκλος εργασιών μειώθηκε περισσότερο εκείνου στην Ολλανδία. Αποτέλεσμα του γενικότερου αρνητικού κλίματος ήταν η πτώση της επιχειρηματικής πίστης, ο δείκτης της οποίας έφτασε τον Φεβρουάριο του 2009, στο κατώτερο όριο: -23,5. Στο εν τω μεταξύ διάστημα, οι επιχειρηματίες περιόρισαν σημαντικά την παραγωγή τους, η οποία κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009, παρουσιάστηκε κατά 13% μειωμένη, ενώ κατά το δεύτερο εξάμηνο, η παραγωγή αυξήθηκε σταδιακά, με αποτέλεσμα το 2009 να κλείσει με απώλειες ύψους 9%. Κατά το 2009, η βιομηχανική παραγωγή, σε σχέση με το προηγούμενο έτος, παρουσίασε συρρίκνωση σε όλους τους τομείς. 3.2 Κατασκευαστικός τομέας Κατά το 2009, μετά από χρόνια ανοδικής πορείας, ο κύκλος εργασιών του κατασκευαστικού τομέα μειώθηκε κατά 4,5% και ανήλθε σε 87 δισεκατομμύρια ευρώ. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009 σημειώθηκε άνοδος 1,5%, αλλά στη συνέχεια η πορεία του κύκλου εργασιών ήταν καθοδική. Οι απώλειες κορυφώθηκαν κατά το τέταρτο τρίμηνο της υπό εξέταση περιόδου, όπου ο κύκλος εργασιών σημείωσε πτώση 10%. Αύξηση του κύκλου εργασιών (περίπου 4%) σημείωσε μόνο ο τομέας των υποδομών και περιβαλλοντολογικών παρεμβάσεων (διάνοιξη καναλιών, αναχωμάτωση δρόμων, μεταβολή ρου υδάτων, κλπ) και οφείλεται στο γεγονός ότι το κράτος είναι ο κύριος εντολέας των έργων υποδομής. Ο κλάδος κατασκευής κατοικιών, γραφείων και νοσοκομείων μειώθηκε κατά το 2009 με πλέον 8%, ενώ οι λοιποί κλάδοι του κατασκευαστικού τομέα, όπως τεχνίτες, ελαιοχρωματιστές κλπ είδαν το κύκλο εργασιών τους να μειώνεται με 8%. Κατά το υπό εξέταση έτος χτίστηκαν 83 χιλιάδες κατοικίες, ο υψηλότερος αριθμός από το Στον συγκεκριμένο κλάδο, οι επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης άργησαν να 24

26 επιδράσουν στον αριθμό των κατοικιών που παραδόθηκαν, επειδή οι σχετικές άδειες για την κατασκευή είχα εκδοθεί πριν από την κρίση. Σαφώς χαμηλότερος ήταν ο αριθμός των εκδοθεισών αδειών κατά το 2009, αφού σημειώθηκε πτώση 17%, ήτοι 73 χιλιάδες συνολικά νέες μονάδες. Πιο συγκεκριμένα, κατά το 2009, εκδόθηκαν 47 χιλιάδες άδειες για κατασκευή ιδιωτικών κατοικιών, με συνεπαγόμενη πτώση 26%, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Παράλληλα, η ζήτηση ενοικιαζόμενων κατοικιών αυξήθηκε. Σε σχέση με το 2008, εκδόθηκαν 9% περισσότερες άδειες κατά το Υπηρεσίες Κατά το 2008, οι επενδύσεις των Ολλανδών θεσμικών επενδυτών μειώθηκαν κατά 122 δισεκατομμύρια ευρώ, και ανήλθαν σε δισεκατομμύρια ευρώ. Η μείωση, από 802 σε 679 δισεκατομμύρια ευρώ, αφορά κυρίως σε ξένες επενδύσεις. Οι εγχώριες επενδύσεις της Ολλανδίας παρέμειναν σταθερές. Η εν λόγω μείωση, αποδίδεται στην πτώση της τιμής των μετοχών, που λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η αξία τους μειώθηκε κατά 177 δισεκατομμύρια ευρώ. Ως επί το πλείστον, κατά τα τελευταία χρόνια η πορεία του συνόλου των επενδύσεων εξαρτάται από την πορεία των ξένων επενδύσεων. Το 1980, μόλις 7% του συνόλου αποτελούταν από ξένες επενδύσεις, το 2000 το ποσοστό ανήλθε σε 49%, ενώ το 2007, το ποσοστό ανήλθε στο μέγιστο, έως σήμερα όριο, ύψους 68%. Κατά το 2008, το μερίδιο των ξένων επενδύσεων ανήλθε στο 65% του συνόλου. Η παγκοσμιοποίηση των επενδύσεων είναι κυρίως εμφανής στις μετοχές και στα ομόλογα. Όσον αφορά στις μετοχές, η συμμετοχή των ξένων επενδυτών αυξήθηκε από 34% το 1980, σε 78%, το 2008, ενώ στα ομόλογα, η διαφορά είναι ακόμη μεγαλύτερη: από 15 σε 81%. Η οικονομική κρίση έγινε αισθητή και στον τομέα των υπηρεσιών. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009, ο κύκλος εργασιών σημείωσε μικρή άνοδο, ενώ κατά τα επόμενα τρίμηνα καταγράφηκε πτώση σε σχέση με τα αντίστοιχα τρίμηνα του 2008, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο κύκλος εργασιών με 4%. 25

27 Τις σημαντικότερες απώλειες, με μείωση κύκλου εργασιών πλέον του 10%, κατέγραψαν οι διαφημιστικές εταιρίες, τα αρχιτεκτονικά γραφεία και τα γραφεία ευρέσεως εργασίας. Η μείωση του κύκλου εργασιών επηρέασε αρνητικά και τον τομέα απασχόλησης, με αντίστοιχη συρρίκνωση. Κατά το 2008 δημιουργήθηκαν 187 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, ενώ κατά το 2009 ο αριθμός των ήδη υπαρχόντων θέσεων εργασίας μειώθηκε κατά ένα τρίτο και ανήλθε σε 122 χιλιάδες. 3.4 Αγροτικός τομέας Κατά το 2008, το 20% των 1,5 εκατομμυρίων αγελάδων γαλακτοπαραγωγής παρέμεινε στο στάβλο, διπλάσιο ποσοστό εκείνου που κατεγράφη το Η παραμονή των ενσταβλισμένων αγελάδων, εξαρτάται από την διαθέσιμη έκταση βοσκής, η οποία παρουσιάζει διαφορές ανά ολλανδική περιφέρεια. Σε γενικές γραμμές, όσο περισσότερη έκταση βοσκής υπάρχει ανά αγελάδα, τόσο λιγότερες αγελάδες παραμένουν στον στάβλο. Στην κεντρική Ολλανδία το ποσοστό γαλακτοπαραγωγής από ενσταβλισμένες αγελάδες ανήλθε σε 8%, ενώ στην νότια Ολλανδία σε 30%. Κατά την τελευταία δεκαετία, αύξηση μεγάλης κλίμακας παρατηρήθηκε στον τομέα παραγωγής λαχανικών θερμοκηπίου και κυρίως στις καλλιέργειες ντομάτας και πιπεριάς. Την περίοδο , η καλλιεργήσιμη έκταση ντομάτας αυξήθηκε με 48%, ενώ οι παραγωγοί ντομάτας μειώθηκαν με 56%, συνεπώς, η μέση καλλιεργήσιμη έκταση ντομάτας ανά παραγωγό αυξήθηκε από 1,8 εκτάρια σε 4,5 εκτάρια, ήτοι 155%. Την ίδια περίοδο, η καλλιεργήσιμη έκταση ανά παραγωγό πιπεριάς αυξήθηκε κατά 137%, αφού η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση πιπεριάς αυξήθηκε κατά 15% και ο αριθμός των παραγωγών της μειώθηκε με 51%. Κατά το 2009, οι τιμές των ιχθυηρών στις ιχθυόσκαλες ήταν ιδιαίτερα χαμηλές. Η τιμή του καλκανιού μειώθηκε, σε σχέση με το 2008, με 27%, ενώ η τιμή της ολλανδικής γαρίδας σημείωσε πτώση 31%. Η τιμή των μυδιών, η οποία κατέγραφε ανοδική πορεία κατά τα τελευταία έτη, μειώθηκε με 33%. Μόνο η τιμή της γλώσσας σημείωσε αύξηση 2%. 26

28 3.5 Ενέργεια Κατά το 2009, η κατανάλωση ενέργειας στην Ολλανδία, ήταν σχεδόν 2% χαμηλότερη εκείνης του Μείωση κατεγράφη κατά τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2009, ενώ κατά το τελευταίο τρίμηνο του υπό εξέταση έτους, η κατανάλωση αυξήθηκε με 3%. Η κατανάλωση πρώτων υλών πετρελαίου και προϊόντων αυτού στην βιομηχανία (εκτός των διυλιστηρίων) κυμάνθηκε κατά το 2009, στα ίδια περίπου επίπεδα με το Κατά τα τρία πρώτα τρίμηνα, η κατανάλωση ήταν χαμηλότερη, ενώ κατά το τελευταίο τρίμηνο, η κατανάλωση ενέργειας στη βιομηχανία αυξήθηκε 23%. Στον τομέα των μεταφορών, η κατανάλωση πετρελαίου ήταν κατά το 2009, 3% χαμηλότερη, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σε αντίθεση με το πετρέλαιο, κατά το 2009, η κατανάλωση του φυσικού αερίου αυξήθηκε κατά 1%. Οι ψυχρές κλιματικές συνθήκες στις αρχές και στα τέλη του 2009 είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση ύψους 3% της κατανάλωσης φυσικού αερίου των νοικοκυριών, του αγροτικού τομέα και του τομέα των υπηρεσιών, αφού, σε σχέση με το 2008, χρησιμοποίησαν περισσότερο φυσικό αέριο για την θέρμανση των κατοικιών, επαγγελματικών χώρων κλπ. Η κατανάλωση φυσικού αερίου από τις εταιρίες παραγωγής ηλεκτρισμού αυξήθηκε με 5%, εξ αιτίας της υψηλής παραγωγής ενέργειας. Στον τομέα της βιομηχανίας η κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε με 7%. 27

29 Ισοζύγιο ενέργειας 2009 Τομείς Ισοζύγιο ενέργειας Ολλανδίας Πρωτογενής παραγωγή Εισαγωγές Εξαγωγές Εφοδιασμός πετρελαίου Απόσυρση αποθεμάτων Εγχώρια κατανάλωση ενέργειας Πηγές Ενέργειας Σύνολο ενεργειακών πηγών PJ Σύνολο άνθρακα Άνθρακας & Λιγνίτης Παράγωγα άνθρακα Σύνολο ακατέργαστων προϊόντων, πρώτων υλών και παράγωγων Ακατέργαστο πετρέλαιο, πρώτες ύλες διυλιστηρίου Παράγωγα πετρελαίου Φυσικό αέριο Ηλεκτρικό ρεύμα Ατμός και βιολογικό αέριο Ατμός από πυρηνική ενέργεια

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ 4.1 Διεθνές ισοζύγιο Ολλανδίας Σε σχέση με το προηγούμενο έτος, κατά το 2009, σημαντική πτώση καταγράφηκε στον όγκο τόσο των εισαγωγών, όσο και σε εκείνο των εξαγωγών. Οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά 11%, ενώ οι εξαγωγές κατά 9%. Κατά το υπό εξέταση έτος, σημειώθηκε πτώση των τιμών των εισαγωγών, σε σχέση με το 2008, ύψους 8%, ενώ και οι τιμές των εξαγωγών μειώθηκαν κατά 9%. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι η μείωση της αξίας των εισαγωγών και των εξαγωγών, 18% και 16% αντίστοιχα. Αντιθέτως, κατά το 2008, είχε παρατηρηθεί αύξηση της αξίας των εισαγωγών, 10%, ενώ και οι εξαγωγές είχαν σημειώσει άνοδο 8%. Κατά το 2009, η αξία των ολλανδικών εξαγωγών προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η υψηλότερη (18%), ενώ πιο συγκρατημένη ήταν η πτώση της αξίας των εξαγωγών προς χώρες εκτός Ε.Ε. (10%). Συνολικά, η αξία των ολλανδικών εξαγωγών προϊόντων και υπηρεσιών ανήλθε σε 395 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ αυτή των εισαγωγών σε 354 δισεκατομμύρια ευρώ. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η αξία του πλεονάσματος του ολλανδικού εμπορικού ισοζυγίου, να ανέλθει, κατά το 2009, σε 41 δισεκατομμύρια ευρώ, 0,7 δισεκατομμύρια λιγότερα, σε σχέση με το Το πλεόνασμα, που παρατηρείται εδώ και 29 συνεχή έτη, οφείλεται κυρίως στην εμπορία προϊόντων όπως τα είδη διατροφής (+18,5 δισεκατομμύρια) και τα χημικά προϊόντα (+14 δισεκατομμύρια). Αντιθέτως, το μεγαλύτερο έλλειμμα παρουσιάστηκε στα ορυκτά καύσιμα (-5 δισεκατομμύρια ευρώ). Κατά το 2009, η αξία των υπηρεσιών που εξήγαγε η Ολλανδία ανήλθε σε περίπου 82 δισεκατομμύρια ευρώ, μείωση 4%, σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ η αξία των εισαγόμενων υπηρεσιών σημείωσε περιορισμένη αύξηση και ανήλθε σε 76 δισεκατομμύρια ευρώ. 29

31 Σημαντική επίδραση στην μείωση της συνολικής αξίας των εξαγωγών, είχε η έντονη πτώση που καταγράφηκε στους τομείς των μεταφορών και κατασκευών. Η συρρίκνωση που παρατηρήθηκε στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές δεν επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις εισαγωγές, λόγω της σημαντικής αύξησης των προσωπικών, πολιτιστικών και ψυχαγωγικών υπηρεσιών, καθώς και των κατασκευαστικών υπηρεσιών και των ποσοστών και αδειών εκμετάλλευσης. Οι ανωτέρω υπηρεσίες σημείωσαν ανοδική πορεία και ως εξαγωγικές υπηρεσίες. Εμπόριο Ολλανδίας Κόσμου (x , - ευρώ) Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο , , , , , , , , , , , ,1 Ολλανδικές παγκόσμιες εισαγωγές (x , - ευρώ) SITC ΣΥΝΟΛΟ , , , ,1 ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 0 Τρόφιμα και ζώντα ζώα 20886, , , ,5 01 Κρέατα και παρασκευάσματα 2800,4 3121,8 3476,7 3357,8 02 Γαλακτοκομικά και αυγά πουλερικών 2512,2 2894,9 2731,7 2443,6 05 Φρούτα και λαχανικά 5858,6 6331,5 7118,9 6835,0 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 2 Πρώτες ύλες με εδώδιμες, εκτός από καύσιμα 11133, , ,8 9831,4 3 Ορυκτά καύσιμα 47552, , , ,1 33 Πετρέλαιο και συναφή προϊόντα 38563, , , ,4 34 Φυσικό και βιομηχανικό φωταέριο 6178,2 5946,1 7558,1 5946,3 5 Χημικά και συναφή προϊόντα 36030, , , ,2 51 Οργανικά χημικά 9750, , ,1 9172,9 54 Ιατρικά και φαρμακευτικά προϊόντα 10645, , , ,1 6 Βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κατά πρώτη ύλη 34364, , , ,7 67 Σίδηρος και χάλυβας 8246,6 9859, ,9 6255,0 68 Μη σιδηρούχα μέταλλα 6770,8 7876,8 5365,9 3525,8 69 Λοιπά μη σιδηρούχα μέταλλα 5426,8 6090,1 7455,1 5988,5 7 Μηχανήματα και υλικά μεταφορών 97608, , , ,5 74 Βιομηχανικά μηχανήματα 8068,5 9559, ,7 7526,3 75 Μηχανές γραφείου 33547, , , ,8 76 Συσκευές τηλεπικοινωνιών 13892, , , ,6 30

32 77 Ηλεκτρικά μηχανήματα 14939, , , ,2 78 Οχήματα για δρόμους 15776, , , ,6 8 Διάφορα βιομηχανικά είδη 32486, , , ,7 89 Διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα 10430, , , ,9 Ολλανδικές παγκόσμιες εξαγωγές (x , - ευρώ) SITC ΣΥΝΟΛΟ , , , ,1 ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 0 Τρόφιμα και ζώντα ζώα 34567, , , ,2 01 Κρέατα και παρασκευάσματα 5789,3 6322,4 6892,6 6391,9 02 Γαλακτοκομικά και αυγά πουλερικών 4791,7 5344,9 5965,2 5277,3 05 Λαχανικά και φρούτα 9755, , , ,6 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΠΡΟΪΌΝΤΑ 2 Πρώτες ύλες μη εδώδιμες, εκτός από καύσιμα 17601, , , ,8 29 Ακατέργαστες ύλες, φυτικής ζωικής προέλευσης 8585,0 8888,3 9107,4 8787,8 3 Ορυκτά καύσιμα, συναφείς πρώτες ύλες 41429, , , ,9 33 Ακατέργαστο πετρέλαιο και συναφή προϊόντα 28065, , , ,2 34 Φυσικό και βιομηχανικό φωταέριο 12057, , , ,4 5 Χημικά και συναφή προϊόντα 53072, , , ,3 51 Οργανικά χημικά 14166, , , ,8 54 Ιατρικά και φαρμακευτικά προϊόντα 10769, , , ,3 57 Πλαστικά σε πρωτογενή μορφή 10770, , ,9 8839,1 6 Βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κατά πρώτη ύλη 32310, , , ,2 67 Σίδηρος και χάλυβας 8526,1 9756, ,5 6451,2 69 Είδη από μέταλλο μη κατονομαζόμενα5047,2 5961,5 7195,6 5641,8 7 Μηχανήματα και υλικά μεταφοράς 97935, , , ,4 72 Ειδικά μηχανήματα 7460, , ,5 8699,7 74 Βιομηχανικά μηχανήματα 9002, , ,3 8854,4 75 Μηχανές γραφείου 32974, , , ,3 76 Συσκευές τηλεπικοινωνιών 13193, , , ,6 77 Ηλεκτρονικά μηχανήματα μ.α.κ 17028, , , ,5 78 Οχήματα για δρόμους 12070, , ,7 9063,3 8 Διάφορα βιομηχανικά είδη 32384, , , ,9 89 Διάφορα βιομηχανικά είδη μη κατονομαζόμενα 10582, , , ,1 31