Παραδοτέο 1. Σύμπραξη: «Δ. Τσιάρας - Δ. Παλάσκας» Υπεύθυνος σύνταξης: Δρ. Στυλιανός Γκατζογιάννης

Transcript

1 Έργο: «Ανάπτυξη του τουρισμού και διαχείριση επισκεπτών στην προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» Ανάδοχος έργου Σύμπραξη: «Δ. Τσιάρας - Δ. Παλάσκας» Παραδοτέο 1 Παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Υπεύθυνος σύνταξης: Δρ. Στυλιανός Γκατζογιάννης Ιανουάριος, 2014

2

3 Έργο: «Ανάπτυξη του τουρισµού και διαχείριση επισκεπτών στην προστατευόµενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης» Ανάδοχος έργου: Σύµπραξη «. Τσιάρας -. Παλάσκας» Παραδοτέο 1: Παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Αρχείο: DELIVERABLE_1_v4.doc ΕΚ ΟΣΗ/ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ: 4.0 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Ιστοσελίδα έργου: Προτεινόµενη βιβλιογραφική αναφορά: Γκατζογιάννης, Σ., Κασιούµης, Κ., Κουραντίδου Μελίνα, Παλάσκας,., Τσιάρας, Παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος Φορέας ιαχείρισης έλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισµαρίδας. Αυτοτελής έκδοση, σελ. 87..

4

5 Παραδοτέο 1: Παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιεχόµενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1. Εισαγωγή Ο Τουρισμός σε διεθνές και εθνικό επίπεδο Ο τουρισμός και οικοτουρισμός εντός του Ε.Π Το Ε.Π. ως γεωγραφικός τουριστικός προορισμός Τουριστική οικοτουριστική κίνηση Κίνηση επισκεπτών στα Κέντρα Πληροφόρησης του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Ο τουρισμός μέσα από την έρευνα γνώμης επισκεπτών Ο τουρισμός μέσα από την έρευνα γνώμης επιχειρηματιών Ο ρόλος του φορέα διαχείρισης του Ε.Π O ρόλος των υπολοίπων φορέων Συμπεράσματα Πηγές πληροφοριών ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ερωτηματολόγια επισκεπτών (στα ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά) Ερωτηματολόγιο επαγγελματιών Αρχεία πρωτογενών πληροφοριών * Παράρτηµα_ 8.3a_ Στατιστικά τουρισµού.xls * Παράρτηµα_8.3b_ Απαντήσεις επισκεπτών.xls Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1 Παγκόσµια κατάταξη τουριστικών προορισµών κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011) Πίνακας 2: Η εξέλιξη της τουριστικής κίνησης στην Ελλάδα κατά τα έτη (ΕΟΤ, ΣΕΤΕ)... 4 Πίνακας 3: Οι χώρες προέλευσης των αλλοδαπών επισκεπτών της Ελλάδας κατά τα έτη 2008 έως 2010 (ΕΟΤ 2011)... 5 Πίνακας 4: Κατανοµή των στοιχείων φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς του Ε.Π. στις περιοχές των Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Κοµοτηνής... 8

6 Πίνακας 5: Εγκαταστάσεις και υποδοµές οικοτουρισµού εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ Πίνακας 6: Σύνολο δυναµικότητας καταλυµάτων, κάµπινγκ και ενοικιαζόµενων δωµατίων που δραστηριοποιούνται στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης καθώς και εντός του Εθνικού Πάρκου (Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.)... 9 Πίνακας 7: Επιβατική κίνηση στα λιµάνια Κεραµωτής και Καβάλας Πίνακας 8: Εκτίµηση των διανυκτερεύσεων στους τρεις Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης µε εξαίρεση των διανυκτερεύσεων της Θάσου Πίνακας 9: Εκτίµηση της επισκεψιµότητας (σε όρους διανυκτερεύσεων) του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. για το έτος Πίνακας 10: Επισκεψιµότητα των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μαρώνειας και Βιστωνίδας Πίνακας 11: Βασικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών του Ε.Π Πίνακας 12: Λόγοι επίσκεψης και ενδιαφέροντα των επισκεπτών Πίνακας 13: Κατηγορίες επαγγελµατιών που συµµετείχαν στη έρευνα γνώµης για τον τουρισµό Πίνακας 14: Απαντήσεις στο ερώτηµα «Σε ποιες κατηγορίες επισκεπτών του Πάρκου πιστεύετε ότι ανήκουν οι πελάτες της επιχείρησής σας» Πίνακας 15: Απαντήσεις στο ερώτηµα 9: Ποιες θεωρείτε ως τις πιο ενδιαφέρουσες & πρόσφορες µορφές τουρισµού για την περιοχή σας και άρα πρέπει να αναπτυχθούν αντίστοιχα; Πίνακας 16: Απαντήσεις στο ερώτηµα 10: Ποιες από τις παρακάτω υποδοµές απουσιάζουν ή χρειάζεται να αναπτυχθούν περισσότερο στο Εθνικό Πάρκο; Κατάλογος Σχηµάτων Σχήµα 1: Η εξέλιξη του διεθνούς τουρισµού (διεθνείς αφίξεις) κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011)... 2 Σχήµα 2: Αφίξεις τουριστών σε κύριους µεσογειακούς προορισµούς κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011)... 4 Σχήµα 3: Γεωγραφική κατανοµή της έκτασης του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης στους Νοµούς Ξάνθης, Καβάλας και Ροδόπης... 7 Σχήµα 4: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Σχήµα 5: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Σχήµα 6: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Σχήµα 7: ιαχρονική εξέλιξη αφίξεων και διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχεία (συνολικά στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης) Σχήµα 8: Η εξέλιξη των αφίξεων σε Ξενοδοχεία των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως Σχήµα 9: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως Σχήµα 10: ιαχρονική εξέλιξη αφίξεων και διανυκτερεύσεων σε Κάµπινγκ των τριών Νοµών (Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης) συνολικά Σχήµα 11: Η εξέλιξη των αφίξεων σε κάµπινγκ των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως Σχήµα 12: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε κάµπινγκ των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως

7 Σχήµα 13: Η εξέλιξη των αφίξεων σε Ξενοδοχεία και Κάµπινγκ των τριών Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης κατά την περίοδο Σχήµα 14: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχεία και Κάµπινγκ των τριών Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης κατά την περίοδο Σχήµα 15: Αφίξεις (Ηµεδαπών και αλλοδαπών) σε κάµπινγκ κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης Σχήµα 16: ιανυκτερεύσεις σε κάµπινγκ κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) Σχήµα 17: Αφίξεις σε Ξενοδοχεία κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) Σχήµα 18: ιανυκτερεύσεις σε Ξενοδοχεία κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) Σχήµα 19: Η εξέλιξη της επισκεψιµότητας των κέντρων πληροφόρησης του Φορέα κατά το χρονικό διάστηµα 1999 έως σήµερα (2013) Σχήµα 20: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Νέστου κατά το έτος Σχήµα 21: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Νέστου κατά το έτος Σχήµα 22: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Βιστωνίδας κατά το έτος Σχήµα 23: Κίνηση επισκεπτών σε αµφότερα τα Κ.Π. του Φ.., (Έκθεση Πεπραγµένων Φ , 2011, 2012) Σχήµα 24: Κίνηση επισκεπτών στο Κ.Π. Βιστωνίδας, (Εκθέσεις Πεπραγµένων Φ , 2011, 2012) Σχήµα 25: Κίνηση επισκεπτών στο Κ.Π. Νέστου, (Εκθέσεις Πεπραγµένων Φ , 2011, 2012) Σχήµα 26: ιαχρονική εξέλιξη επισκεπτών στα ΚΠ, (Εκθέσεις Πεπραγµένων Φ , 2011, 2012) Σχήµα 27: ιαχρονική εξέλιξη επισκεπτών στα ΚΠ, 2012 (Έκθεση Πεπραγµένων Φ ) Σχήµα 28: ιαχρονική εξέλιξη επισκεπτών στα ΚΠ, 2011 (Έκθεση Πεπραγµένων Φ ) Σχήµα 29: ιαχρονική εξέλιξη επισκεπτών στα ΚΠ, 2010 (Έκθεση Πεπραγµένων Φ )... 27

8 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα µελέτη έχει ως αντικείµενο την παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Στη αρχή της µελέτης γίνεται µια επισκόπηση της κατάστασης σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Από την επισκόπηση αυτή προκύπτει ότι οι γενικότερες εξελίξεις του τουρισµού στο επίπεδο αυτό, αν και επηρεάστηκαν από την πρόσφατη οικονοµική κρίση, εντούτοις διαµορφώνουν, κατά τα τελευταία χρόνια (2011, 2012 και 2013), ένα ευνοϊκό κλίµα και µια καλή προοπτική για τον τουρισµό στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης και κατ επέκταση και για τον οικοτουρισµό εντός του ΕΠΑΜΑΘ. Από τη µελέτη της κατάστασης του τουρισµού στην περιοχή του ΕΠ προέκυψε ότι η επισκεψιµότητα του ΕΠ παραµένει σε χαµηλά επίπεδα, παρά το δυναµικό της τουριστικής κίνησης που παρατηρείται στη ευρύτερη περιοχή των Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης. Αυτό οφείλεται σε διαφόρους λόγους που έχουν να κάνουν κυρίως µε εγγενείς αδυναµίες προώθησης των νέων µορφών τουρισµού και οικοτουρισµού που έχει ανάγκη το ΕΠ. Παρόλα αυτά, όµως, στο λίγο χρονικό διάστηµα, που παρήλθε από την ίδρυση του ΕΠ και τη λειτουργία του Φορέα ιαχείρισης του ΕΠΑΜΑΘ, καταβλήθηκαν σηµαντικές προσπάθειες και δηµιουργήθηκε αντίστοιχα και µια σηµαντική υποδοµή, η οποία δηµιουργεί ευνοϊκές προοπτικές για την προώθηση του οικοτουρισµού στη περιοχή του ΕΠ. Για µια αποτελεσµατική διερεύνηση των ζητηµάτων του τουρισµού καταγράφτηκαν (µε τη βοήθεια ειδικών ερωτηµατολογίων) οι απόψεις όλων των εµπλεκοµένων στην υπόθεση του οικοτουρισµού της περιοχής, τόσο από την πλευρά των επισκεπτών, όσο και από την πλευρά των αρµοδίων φορέων και των επιχειρηµατιών που εµπλέκονται στην υπόθεση του τουρισµού της περιοχής. Στο αποτέλεσµα αυτό συνέβαλαν οι µελετητές: ρ. Στυλιανός Γκατζογιάννης, ρ. Κώστας Κασιούµης, Μελίνα Κουραντίδου, ρ. ηµήτρης Παλάσκας και ηµήτρης Τσιάρας.

9

10 1. Εισαγωγή Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του 1 ου παραδοτέου του έργου, όπως αυτά οριοθετούνται στην προκήρυξη από τη διατύπωση: «Θα περιγραφεί και θα αξιολογηθεί αναλυτικά η υφιστάµενη κατάσταση και το επίπεδο ανάπτυξης του τουρισµού και του οικοτουρισµού εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., λαµβάνοντας υπόψη και τις δράσεις και τις έως σήµερα ενέργειες του Φορέα ιαχείρισης έλτα Νέστου Βιστωνίδας Ισµαρίδας, αλλά και άλλων τρίτων φορέων εντός της περιοχής του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.». Η περιγραφή της υφιστάµενης κατάστασης του τουρισµού περιλαµβάνει κατ αρχήν µια ανάλυση του τουρισµού σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, για να επικεντρωθεί στη συνέχεια στα δεδοµένα που χαρακτηρίζουν τον τουρισµό και τον οικοτουρισµό που αναπτύσσεται εντός του Εθνικού Πάρκου (Ε.Π.). Περιγράφονται κατόπιν οι υφιστάµενες υποδοµές που εξυπηρετούν την άσκηση αναψυχής και οικοτουρισµού εντός του Ε.Π., η έκθεση µε την ανάλυση του ρόλου που διαδραµατίζει ο φορέας διαχείρισης του Ε.Π. καθώς και των άλλων τρίτων φορέων στην ανάπτυξη του τουρισµού στην περιοχή του Ε.Π. και ολοκληρώνεται, η παρούσα έκθεση, µε συµπεράσµατα για το επίπεδο ανάπτυξης, καθώς και τις µελλοντικές προοπτικές και τάσεις του τουρισµού στην περιοχή του Ε.Π. Πηγές πληροφοριών για τη µελέτη αυτή αποτέλεσαν µεταξύ άλλων: η ΕΛΣΤΑΤ και σχετικές αναλύσεις επί των δεδοµένων της σχετικά µε τον τουρισµού, οι µέχρι τώρα καταγραφές του Φορέα στα κέντρα πληροφόρησης, οι καταγραφές της οµάδας του έργου για τις υφιστάµενες υποδοµές, οι προφορικές συνεντεύξεις και συζητήσεις µε στελέχη του φορέα και τρίτους που ασχολούνται µε τον τουρισµό και, τέλος, η έρευνα γνώµης µεταξύ επισκεπτών του Ε.Π. και επιχειρηµατιών τουρισµού που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή του Ε.Π. που υλοποιήθηκε από την οµάδα του έργου σε συνεργασία και συνδροµή των στελεχών του φορέα διαχείρισης του Ε.Π. 2. Ο Τουρισµός σε διεθνές και εθνικό επίπεδο Σύµφωνα µε την ανάλυση σχετικής έκθεσης του ΕΟΤ (2011) η τουριστική κίνηση σε διεθνές επίπεδο είχε µια σηµαντική αυξητική τάση, ιδιαίτερα µετά το 2004 και µέχρι το «Είναι, όµως, γεγονός ότι ο διεθνής τουρισµός είναι ευάλωτος στις αναταράξεις της διεθνούς πολιτικής σκηνής, όπως επαληθεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας µε τα γεγονότα τις 11ης Σεπτεµβρίου 2001, αλλά και στις διακυµάνσεις της διεθνούς οικονοµίας, όπως φάνηκε µε την πρόσφατη χρηµατοοικονοµική κρίση. Καθώς φαίνεται, όµως, επιδεικνύει ταυτόχρονα και ιδιαίτερες αντοχές και ανακάµπτει σε σχετικά σύντοµο διάστηµα και έτσι, παρά τις επιµέρους διακυµάνσεις, η διεθνής τουριστική κίνηση εµφανίζει µακροπρόθεσµα θετική πορεία». Με βάση τα διαθέσιµα στοιχεία του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού (µέχρι το 2011) (UNWTO) 1 το 2010 παρουσιάστηκε ανάκαµψη του παγκόσµιου τουριστικού ρεύµατος, µε αύξηση +6,6% ως προς το 2009, οπότε είχε σηµειωθεί πτώση κατά 4,0% των διεθνών αφίξεων, σε σύγκριση µε την επίδοση του Οι συνολικές αφίξεις εισερχόµενων τουριστών υπολογίζεται ότι το 2010 έφθασαν τα 940 εκατοµµύρια έναντι µόλις 881 εκ. το 2009 και 916 εκ. το Την εικόνα αυτή δίνει το 1 UNWTO: Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού. World Tourism Barometer 1

11 διάγραµµα του σχήµατος 1 και ο πίνακας 1, όπως δηµοσιεύονται στην ίδια, όπως παραπάνω, µελέτη του ΕΟΤ. Ειδικότερα, το έτος 2012 φαίνεται να ήταν ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό έτος για την παγκόσµια τουριστική βιοµηχανία. Τα έσοδα από τον διεθνή τουρισµό, όπως έχουν καταγραφεί από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού των Ηνωµένων Εθνών (UNWTO World Tourism Barometer), αυξήθηκαν στη διάρκεια του 2012 κατά 4%, αγγίζοντας έτσι οι εισπράξεις ένα νέο ρεκόρ της τάξης των δις. δολαρίων ή 837 δις ευρώ (1.042 δις δολάρια ή 749 δις ευρώ για το 2011). Έτσι, λοιπόν, για το 2012 οι παγκόσµιες αφίξεις άγγιξαν τα 1,035 εκατοµµύρια, έχοντας αυξηθεί και αυτές αντίστοιχα κατά 4% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Στην πραγµατικότητα, για πρώτη φορά οι αφίξεις διεθνώς ξεπέρασαν το 1 δις, καθώς προστέθηκαν 39 εκατοµµύρια τουρίστες στα 996 εκατοµµύρια που είχαν καταγραφεί για το Σχήµα 1: Η εξέλιξη του διεθνούς τουρισµού (διεθνείς αφίξεις) κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011) Τα στατιστικά αυτά, σύµφωνα και µε τον Γενικό Γραµµατέα του UNWTO, Taleb Rifai, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, λαµβάνοντας υπόψη και την δυσµενή παγκόσµια οικονοµική συγκυρία. Ωστόσο, η Ευρώπη έρχεται τέταρτη σε σειρά (µετά την Αµερική, την Ασία- Ειρηνικό και την Αφρική), αναφορικά µε την αύξηση εισπράξεων από τον τουρισµό, καθώς σηµείωσε µόλις 2% αύξηση σε σχέση µε τον προηγούµενο έτος. Πλην όµως, σε απόλυτες τιµές τα έσοδα από τον τουρισµό για την Ευρώπη άγγιξαν τα 457 δις δολάρια ή 356 δις ευρώ, κάτι που την φέρνει στην πρώτη θέση, να κατέχει το µεγαλύτερο µερίδιο, καθώς αντιστοιχεί στο 43% των συνολικών εσόδων. Σε επίπεδο αφίξεων η Ευρώπη κατέχει το 52% του συνολικού µεριδίου της αγοράς. Επίσης, αξίζει να σηµειωθεί ότι εκτός από τις εισπράξεις που προκύπτουν από τον τουρισµό, µια άλλη σηµαντική µετρήσιµη µεταβλητή είναι τα κέρδη των εξαγωγών που προκύπτουν από τις µεταφορές των τουριστών. Οι µεταφορές των τουριστών συνιστούν το 30% των παγκόσµιων εξαγωγών σε υπηρεσίες και το 6% των συνολικών εξαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες. Ανήλθαν λοιπόν περίπου σε 219 δις δολάρια για το 2012, 2

12 δηµιουργώντας έτσι συνολικές εισπράξεις για τον παγκόσµιο τουρισµό της τάξης των 1,3 τρις δολαρίων ή 3,5 δις δολαρίων ανά ηµέρα, κατά µέσο όρο. Οι προβλέψεις του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού, στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδίου UNWTO's Tourism 2020 Vision, δίνουν αφίξεις 1,6 δις για το 2020, εκ των οποίων 1,2 δις αναµένεται να πραγµατοποιηθούν σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο και 378 εκατοµµύρια αναµένεται να είναι υπερατλαντικά ταξίδια. Η Ευρώπη προβλέπεται να είναι ο πρώτος σε αφίξεις τουριστικός προορισµός µε 717 εκατοµµύρια τουρίστες. Για το 2013, η αύξηση προβλέπεται να είναι περίπου 3-4%, δηλαδή ελαφρώς χαµηλότερη από την αντίστοιχη του 2012 (UNWTO World Tourism Barometer, Ι). Πίνακας 1 Παγκόσµια κατάταξη τουριστικών προορισµών κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011). Στις χώρες της Μεσογείου, ο τουρισµός ακολούθησε µια γενικά ανοδική πορεία την τελευταία δεκαετία, όχι όµως χωρίς διακυµάνσεις, οφειλόµενες σε σηµαντικό βαθµό και στις πολιτικές συγκυρίες στην περιοχή αυτή και την παγκόσµια οικονοµική κρίση (βλ. Σχήµα 2). Είναι χαρακτηριστική η κάµψη της τουριστικής κίνησης που έλαβε χώρα µετά το 2008 στις χώρες που επλήγησαν ιδιαίτερα από την πρόσφατη οικονοµική κρίση (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία). Όπως, χαρακτηριστική είναι και η ανοδική πορεία της Τουρκίας τα τρία τελευταία χρόνια µετά την κάµψη του 2006, σε αντίθεση µε την πτώση των αφίξεων σε προορισµούς της ζώνης του ευρώ. 3

13 Σχήµα 2: Αφίξεις τουριστών σε κύριους µεσογειακούς προορισµούς κατά την περίοδο (ΕΟΤ 2011) Η συµβολή του τουρισµού στην ελληνική οικονοµία, καθώς επίσης και στην κοινωνία, µπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα σηµαντική. Πίνακας 2: Η εξέλιξη της τουριστικής κίνησης στην Ελλάδα κατά τα έτη (ΕΟΤ, ΣΕΤΕ) Έτος Αφίξεις αλλοδαπών τουριστών στην Ελλάδα (εκατοµµύρια επισκέπτες/ αριθµός) ιεθνείς τουριστικές εισπράξεις (δις δολάρια) ,0 14, ,2 15, ,9 17, ,9 14, ,0 12, ,4 14, ,5 12,9 Η πορεία του τουρισµού στην Ελλάδα, κατά την περίοδο 2004 και µέχρι το 2007 ήταν αυξητική, ως συνέπεια κυρίως των θετικών επιπτώσεων των Ολυµπιακών Αγώνων του Από το 2008 και µετά υπήρξε κάµψη, λόγω κυρίως της οικονοµικής κρίσης, για να σταθεροποιηθεί, η τουριστική κίνηση, κατά τα έτη στο επίπεδο των εκατοµµυρίων επισκέψεων αλλοδαπών τουριστών κατ έτος. Για το 2012, σύµφωνα µε στοιχεία του Παγκόσµιου Συµβουλίου Ταξιδιών και Τουρισµού (WTTC), η συµµετοχή του τουρισµού στο ελληνικό ΑΕΠ ανήλθε σε 16,4% ενώ η συνολική απασχόληση στην τουριστική οικονοµία ανήλθε στο 18,3% ( θέσεις εργασίας) της συνολικής απασχόλησης της χώρας. Το µερίδιο που κατέχει η χώρα µας στη διεθνή αγορά τουρισµού φαίνεται να αντιστοιχεί, σύµφωνα µε στοιχεία 2012, σε 1,5% και αντίστοιχα στην ευρωπαϊκή αγορά σε 2,9%. Σύµφωνα και πάλι µε τα πιο πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία (2012), η χώρα µας καταλαµβάνει την 17η θέση στις διεθνείς αφίξεις και την 23η θέση σε έσοδα από τον τουρισµό. Με βάση ακόµη πιο πρόσφατα στοιχεία, για το 2013, από το Παγκόσµιο Οικονοµικό Φόρουµ (WEF), η Ελλάδα κατατάσσεται 32 η, σε 4

14 σύνολο 140 χωρών, στον είκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας και 96η στον Γενικό είκτη Ανταγωνιστικότητας. Για το 2013, οι µέχρι τώρα προβλέψεις (Σεπτ. 2013), σύµφωνα µε ανακοινώσεις αρµοδίων υπηρεσιών της χώρας (ΣΕΤΕ), δίνουν µια σηµαντική ανάκαµψη της τουριστικής κίνησης που θα είναι της τάξης των δυο εκατοµµυρίων διεθνών αφίξεων επιπλέον, σε σχέση µε πέρυσι, ενώ οι γενικές βλέψεις/ τάσεις ανεβάζουν τον τουρισµό για το 2020 στο επίπεδο των 20 και πλέον εκατοµµυρίων επισκεπτών ετησίως. Οι χώρες προέλευσης του τουρισµού στην Ελλάδα: Στον πίνακα 3 δίνονται οι χώρες προέλευσης των αλλοδαπών επισκεπτών της Ελλάδας. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι ο κύριος όγκος των επισκέψεων προέρχεται από τις 4 µεγάλες χώρες της Ευρώπης: τη Γερµανία, µε συµµετοχή (κατά τα έτη ) µεταξύ 13 και 16%, την Αγγλία (12-14,3%), τη Γαλλία (5,7-6,5%) και την Ιταλία (5,6-6,9%), για να ακολουθήσουν µε µικρότερα ποσοστά συµµετοχής οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πίνακας 3: Οι χώρες προέλευσης των αλλοδαπών επισκεπτών της Ελλάδας κατά τα έτη 2008 έως 2010 (ΕΟΤ 2011) 5

15 6

16 3. Ο τουρισµός και οικοτουρισµός εντός του Ε.Π. 3.1 Το Ε.Π. ως γεωγραφικός τουριστικός προορισµός Το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης (Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.) έχει συνολική έκταση στρεµµάτων και εκτείνεται σε τρεις διαφορετικούς γειτονικούς Νοµούς, στον Νοµό Καβάλας κατά 35,5%, στον Νοµό Ξάνθης κατά 28,3% και στον Νοµό Ροδόπης κατά 36,2% (Σχ. 3). 36,20% 28,30% Νοµός ΞΑΝΘΗΣ Νοµός ΚΑΒΑΛΑΣ Νοµός ΡΟ ΟΠΗΣ 35,50% Σχήµα 3: Γεωγραφική κατανοµή της έκτασης του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης στους Νοµούς Ξάνθης, Καβάλας και Ροδόπης Και οι τρεις αυτές ενότητες χώρου εκπροσωπούνται από πλευράς έκτασης σχετικά ισοβαρώς και διαθέτουν πολύτιµα στοιχεία φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς ικανά να προσελκύσουν επισκέπτες µε ποικίλα ενδιαφέροντα, δεν διαθέτουν όµως τις ίδιες τουριστικές υποδοµές ούτε εµφανίζουν την ίδια τουριστική κίνηση, όπως περιγράφεται στη συνέχεια. Από τα 98 στοιχεία φυσικής κληρονοµιάς που καταγράφτηκαν στο Ε.Π., όπως αυτά αναλύονται στο Παραδοτέο Αρ. 2 (Περιγραφή χαρτογράφηση των ενδιαφερόντων που υπάρχουν στο εθνικό πάρκο) και τα οποία έχουν ενδιαφέρον για τον τουρισµό, τα 26 ανήκουν στην περιοχή του Νοµού Καβάλας, τα 45 στον Νοµό Ξάνθης και 26 ανήκουν στον Νοµό Ροδόπης. Σε αντίθεση µε την κατανοµή αυτή βρίσκεται η παρουσία πολιτιστικών στοιχείων στους τρεις Νοµούς, µε την Κοµοτηνή να υπερέχει στα πολιτιστικά στοιχεία έναντι των άλλων Νοµών και µάλιστα σε τοµείς που επικεντρώνουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των τουριστών, όπως είναι οι αρχαιολογικοί χώροι και τα θρησκευτικά µνηµεία (βλ. πίνακα 4). Η ανάπτυξη υποδοµών οικοτουρισµού και αναψυχής εντός του Ε.Π. υπήρξε µέχρι σήµερα ισοβαρής για τους τρεις Νοµούς, όπως µας δείχνουν τα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί (Πίν. 5), ως αποτέλεσµα της προσπάθειας του Φορέα ιαχείρισης του Ε.Π., αλλά και των άλλων φορέων για ισοβαρή ανάπτυξη του τουρισµού στις τρεις αυτές περιοχές. Η κατηγοριοποίηση των υποδοµών, προκύπτει από την ανάλυση στο Παραδοτέο 3, το οποίο αναφέρεται στην καταγραφή των υπαρχουσών υποδοµών ερµηνείας περιβάλλοντος και οικοτουρισµού στο Ε.Π. 7

17 Πίνακας 4: Κατανοµή των στοιχείων φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς του Ε.Π. στις περιοχές των Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Κοµοτηνής Πλήθος από α/α Πλήθος στοιχείων του Ε.Π. κατά Νοµό Κατηγορία Καβάλας Ξάνθης Ροδόπης Γενικό άθροισµα Α) Στοιχεία φυσικής κληρονοµιάς Αγροτικό τοπίο Αλµυρά Έλη 1 1 Άλσος 1 1 Αµµώδης Παραλία Βραχώδης παραλία 2 2 Εκβολές ποταµού Έλη Κέντρο Πληροφόρησης Κοίτη ποταµού Κορυφή Λιβάδι Λίµνη γλυκού νερού Λιµνοθάλασσα Παραποτάµιο δάσος Τεχνητή λίµνη Υγρό λιβάδι Φαράγγι 1 1 Γενικό άθροισµα Β) Στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς Αρχαιολογικός χώρος Θρησκευτικό µνηµείο Λαογραφικό χωριό Λουτρά 1 1 Οικιστικό κέντρο Οινοποιείο 2 2 Παραγωγική µονάδα Πέτρινο γεφύρι 1 1 Σταθµός 1 1 Γενικό άθροισµα Τα τουριστικά καταλύµατα (ξενοδοχεία και οµοειδή καταλύµατα, τουριστικά κάµπινγκ και ενοικιαζόµενα δωµάτια) εµφανίζουν, σύµφωνα µε τον πίνακα 6 (όπως προκύπτει από την ανάλυση στο Παραδοτέο Αρ. 6) µια διαφορετική κατανοµή στις περιοχές των τριών Νοµών, τόσο όσον αφορά τον αριθµό των καταλυµάτων όσο και τη δυναµικότητα αυτών σε κλίνες. Συγκεκριµένα, στην περιοχή του Νοµού Καβάλας (χωρίς να συµπεριλαµβάνεται η περιοχή της Θάσου) συγκεντρώνεται των 55,4% των καταλυµάτων και το 60,0% της δυναµικότητας αυτών σε κλίνες. Μεταξύ των άλλων δυο Νοµών υπάρχει µια µικρή υπεροχή της Ροδόπης έναντι της Ξάνθης, τόσο σε αριθµό καταλυµάτων, όσο και σε αριθµό κλινών. 8

18 Πίνακας 5: Εγκαταστάσεις και υποδοµές οικοτουρισµού εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Νοµός Ξάνθης Νοµός Ροδόπης Νοµός Καβάλας Κατηγορία. Αβδήρων. Τοπείρου. Ιάσµου. Κοµοτηνής. Μαρωνείας- Σαπών Γέφυρα 1 1 Κέντρο Υποδοχής Επισκεπτών Παρατηρητήρια - κιόσκια 2 2 Παρατηρητήριο - κιόσκι Πινακίδες ερµηνείες τοπίου Ποδηλατόδροµος 1 1 Τουριστικό περίπτερο 1 1 Υποδοµές στην παραλία Χώρος αναψυχής Γενικό άθροισµα. Νέστου Γενικό άθροισµα Τα τουριστικά καταλύµατα, που βρίσκονται εντός και σε στενή λωρίδα (πλάτους 5 χιλιοµέτρων) γύρω από το Εθνικό Πάρκο, αντιπροσωπεύουν µόλις το 6,5% του συνολικού αριθµού των καταλυµάτων στους τρεις Νοµούς και το 8,4% των κλινών. Στην περίπτωση που δεν λαµβάνεται υπόψη η Θάσος, οι αντίστοιχες εκτιµήσεις ανέρχονται σε 20,8% (στον αριθµό καταλυµάτων) και 17% (στον αριθµό των κλινών). Αξιοσηµείωτο, από άποψη κατανοµής στον χώρο των υποδοµών, είναι ότι οι παράκτιες ζώνες των τριών Περιφερειακών Ενοτήτων (Ροδόπης, Ξάνθης και Καβάλας) συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο µέρος των ξενοδοχειακών µονάδων και σχεδόν το σύνολο των κάµπινγκ της περιοχής, γεγονός που σηµατοδοτεί και τη σύνδεση ή εξάρτηση του τουρισµού της περιοχής από το υδάτινο στοιχείο και τον θαλάσσιο τουρισµό. Αυτό φαίνεται και από το ποσοστό συµµετοχής των κάµπινγκ που είναι εντός του Ε.Π., τόσο όσον αφορά τον αριθµό των καταλυµάτων (44,4%), όσο και τον αριθµό των κλινών (51,8%). Ιδιαίτερα σηµαντικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι τα ενοικιαζόµενα δωµάτια κατέχουν το 30% των κλινών στους τρεις Νοµούς. Πίνακας 6: Σύνολο δυναµικότητας καταλυµάτων, κάµπινγκ και ενοικιαζόµενων δωµατίων που δραστηριοποιούνται στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης, καθώς και εντός του Εθνικού Πάρκου (Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ.) Αριθµός ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ Αριθµός ΚΛΙΝΩΝ Νοµός Περιφερειακή Ενότητα Ξενοδοχεία Τουριστικά Κάµπινγκ Ενοικιαζόµ. δωµάτια ΣΥΝΟΛΟ % Ξενοδοχεία Τουριστικά Κάµπινγκ Ενοικιαζόµ. δωµάτια ΣΥΝΟΛΟ % 9

19 Ν. Καβάλας Ν. Καβάλας (χωρίς τη Θάσο) *) , ,0 Ν. Ξάνθης , ,7 Ν. Ροδόπης , ,3 Σύνολο Σύνολο (χωρίς Θάσο) , , Εντός Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Ε.Π./ Καβάλα **) , ,8 Ε.Π./ Ξάνθη* , ,6 Ε.Π. Ροδόπη* , ,5 Σύνολο , % (επί του συνόλου των 30, 7,4 5,5 6,5 5,0 30,1 4,7 8,4 Νοµών 8 % ( >> χωρίς τη 24, 44, 18, 20, 13,5 51,8 6,9 17,0 Θάσο) *) Η Θάσος εξαιρέθηκε από τις συνολικές αναφορές του Νοµού για λόγους σύγκρισης του χερσαίου τµήµατος µεταξύ των τριών Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Κοµοτηνής, λόγω της ιδιαιτερότητας της υψηλής και έως ένα βαθµό αυτόνοµης τουριστικής κίνησης κατά το θέρος. Το δυτικό τµήµα του Νοµού Καβάλας δεν εξαιρέθηκε από τις αναλύσεις της τουριστικής κίνησης, γιατί τότε θα προέκυπτε πρόβληµα εγκυρότητας των συγκρίσεων µεταξύ των Νοµών. **) Μονάδες εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., σύµφωνα µε το Μητρώο Επιχειρήσεων (στοιχεία από ΞΕΕ και άλλες πηγές). Στατιστικά σε επίπεδο Νοµού, Περιφέρειας και Χώρας, σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΞΕΕ (2012) Στατιστικά για ενοικιαζόµενα δωµάτια [µονάδες και κλίνες], ΕΟΤ (έτους 2005), δωµάτια ΕΟΤ , Τουριστική οικοτουριστική κίνηση Στα διαγράµµατα που ακολουθούν (Σχήµατα 4 και 5) δίνεται µια εικόνα για τις αφίξεις τουριστών στα πλησιέστερα (του Ε.Π.) αεροδρόµια (Καβάλας και Αλεξανδρούπολης). Από τις αφίξεις στα αεροδρόµια αυτά έχουµε µια πρώτη, πλην όµως, µερική εικόνα για την τουριστική κίνηση της περιοχής, η οποία σκιαγραφείται ως ακολούθως: Αεροδρόµιο Καβάλας (Σχ. 4): Κατά την περίοδο παρατηρούµε µια βαθµιαία αύξηση των αφίξεων τόσο του εξωτερικού όσο και του εσωτερικού, για να αγγίξει συνολικά τις αφίξεις κατά το Έκτοτε έχουµε µια βαθµιαία πτώση των αφίξεων για να ενταθεί αυτή κατά την τελευταία τριετία σ ό,τι αφορά τις αφίξεις εσωτερικού, και να διαµορφωθούν κατά το 2012 στις συνολικά ( του εξωτερικού και του εσωτερικού (βλ. σχετικούς πίνακες στο παράρτηµα)). Αεροδρόµιο Αλεξανδρούπολης (Σχ. 5): Στις αφίξεις του αεροδροµίου Αλεξανδρούπολης παρουσιάζεται µια διαφορετική εικόνα µεταξύ των αφίξεων επισκεπτών εξωτερικού και εσωτερικού. Οι αφίξεις εσωτερικού κυµαίνονται, κατά την περίοδο , µεταξύ και , ενώ αυτές του εξωτερικού σε πολύ χαµηλά επίπεδα (µεταξύ 0 και 2.500). Εδώ, εµφανίζεται µια βαθµιαία άνοδος των αφίξεων µέχρι το 2009 ( ) για να µειωθεί ο αριθµός αυτών απότοµα στα χρόνια της οικονοµικής κρίσης ( ) και να κατέλθει στο επίπεδο των συνολικών αφίξεων ετησίως. Οι µεταβολές αυτές επηρέασαν, βεβαίως, και τις εξελίξεις στην τουριστική κίνηση στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και εντός του Ε.Π., όπως θα δούµε στη συνέχεια. 10

20 Αφίξεις επιβατών (ετησίως) Αεροδρόµιο Καβάλας Εσωτερικού Εξωτερικού Σύνολο Χρόνος/ έτη Σχήµα 4: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Αφίξεις επισκετών (ετησίως) Αεροδρόµιο Αλεξανδρούπολης Εσωτερικού Εξωτερικού Σύνολο Χρόνος / έτη Σχήµα 5: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Αεροδρόµιο Θεσσαλονίκης (Σχ. 6): Οι αφίξεις στο αεροδρόµιο της Θεσσαλονίκης δείχνουν τις γενικότερες τάσεις στην κίνηση των επιβατών στη Βόρεια Ελλάδα, οι οποίες όµως δεν επηρεάζουν άµεσα τις εξελίξεις στην περιοχή του Ε.Π. και γενικότερα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Αυτές, βέβαια, διαµορφώνονται κυρίως από τις αφίξεις στα αεροδρόµια Καβάλας και Αλεξανδρούπολης. Αξιοσηµείωτη πάντως, στην προκειµένη περίπτωση, είναι η πτώση που παρατηρείται και εδώ στις αφίξεις εσωτερικού κατά την περίοδο της οικονοµικής κρίσης (µετά το 2009), γεγονός που µπορεί να παραλληλιστεί και µε τις εξελίξεις στα άλλα δυο αεροδρόµια. 11

21 Αφιξεις επισκεπτών (ετησίως) Αεροδρόµιο Θεσσαλονίκης Εσωτερικού Εξωτερικού Σύνολο Χρόνος / έτη Σχήµα 6: Αφίξεις επιβατών στο αεροδρόµιο Καβάλας κατά την περίοδο Η κίνηση στα λιµάνια Κεραµωτής και Καβάλας: Η κίνηση που δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίν. 7) δεν οδηγεί σε συµπεράσµατα για την τουριστική κίνηση στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., πλην όµως, µπορεί να ληφθεί υπόψη στους σχεδιασµούς του Φορέα ιαχείρισης του Ε.Π., δεδοµένου ότι στην επιβατική αυτή κίνηση µπορούν να εστιαστούν ενέργειες ενηµέρωσης των επιβατών για το γειτονικό Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., αλλά προσέλκυσης του επιβατικού αυτού κοινού, ώστε να συνδυάσει τις καλοκαιρινές του διακοπές (στη Θάλασσα της Θάσου) µε επισκέψεις και οικοτουρισµό στο Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Πίνακας 7: Επιβατική κίνηση στα λιµάνια Κεραµωτής και Καβάλας Έτος Λιµάνι Κεραµωτής Φέρυ, για Θάσο Φέρυ, σύνολο Λιµάνι Καβάλας Λοιπά, για Θάσο Πλοία Κρουαζιέρας Επιβάτες Τουριστική οικοτουριστική κίνηση σε ξενοδοχεία, κάµπινγκ και ενοικιαζόµενα δωµάτια της ευρύτερης του Ε.Π. περιοχής: Τα δεδοµένα που παρατίθενται στη συνέχεια, έχουν προκύψει από την επεξεργασία των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ ( ) για την τουριστική κίνηση σε ξενοδοχεία και κάµπινγκ και από τοπικές πηγές πληροφόρησης για τα ενοικιαζόµενα δωµάτια της περιοχής. Επισκεψιµότητα σε τουριστικά καταλύµατα (ξενοδοχεία). Κατά την περίοδο οι συνολικές αφίξεις σε ξενοδοχεία των τριών περιφερειακών ενοτήτων (Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Κοµοτηνής) ανήλθαν στο επίπεδο των ετησίως και οι διανυκτερεύσεις στον αριθµό των περίπου. Μετά την περίοδο αυτή εµφανίζεται µια αύξηση των αφίξεων και διανυκτερεύσεων κατά 20%, για να ακολουθήσει αµέσως µετά, κατά τα έτη 2009 και 2010, πτώση στα επίπεδα της προηγούµενης περιόδου (Σχ. 7) 2. 2 Σύµφωνα µε πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Ιαν. 2013) οι συνολικές αφίξεις στους τρεις Νοµούς ( ) εµφανίζονται µειωµένες κατά 16,0%, έναντι του 2011( ), όπως και οι διανυκτερεύσεις κατά -7,3% (από το 2011 σε το 2012). 12

22 Αφίξεις και ιανυκτερεύσεις σε ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ Αφίξεις (Σύνολο 3 Νοµών) ιανυκτερεύσεις (Σύνολο 3 Νοµών) Σχήµα 7: ιαχρονική εξέλιξη αφίξεων και διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχεία (συνολικά στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης) Κατά Νοµό, υπάρχουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις τόσο στις αφίξεις όσο και στις διανυκτερεύσεις, όπως µας δείχνουν τα στοιχεία των διαγραµµάτων που ακολουθούν (Σχήµατα 8 και 9) και τα οποία υποδεικνύουν ότι οι διαφορές µεταξύ των τριών Νοµών είναι ανάλογες µε αυτές της διαθεσιµότητας ξενοδοχείων και κλινών σε κάθε Νοµό, όπως περιγράφηκαν παραπάνω, δηλαδή: * Έχουµε σχεδόν το 50% των αφίξεων και το 70% των διανυκτερεύσεων να πραγµατοποιούνται στην περιοχή της Καβάλας και το υπόλοιπο ποσοστό µοιρασµένο ισοβαρώς στους δυο άλλους Νοµούς (Ξάνθης και Κοµοτηνής). * Η διαχρονική εξέλιξη των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων ακολουθεί και στους επιµέρους Νοµούς τη συνολική πορεία που αναφέρθηκε παραπάνω και υποδεικνύεται στα διαγράµµατα των σχηµάτων 8 και Αριθµός αφίξεων σε ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 8: Η εξέλιξη των αφίξεων σε Ξενοδοχεία των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως

23 ιανυκτερεύσεις σε ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 9: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως 2011 Επισκεψιµότητα σε οργανωµένες τουριστικές κατασκηνώσεις (χώροι κάµπινγκ). Στη διάρκεια των ετών µεταξύ 2003 και 2011 ο συνολικός αριθµός αφίξεων σε κάµπινγκ στους 3 Νοµούς που περικλείουν το Εθνικό Πάρκο, παρουσιάζει µικρές σχετικά διακυµάνσεις (Σχ. 10). Στο χαµηλότερο σηµείο έφτασε το 2004 (5.701 αφίξεις) και την αµέσως επόµενη χρονιά, δηλαδή το 2005, έφτασε το υψηλότερο σηµείο ( αφίξεις). Στις διανυκτερεύσεις, από την άλλη πλευρά, παρατηρείται σχετικά έντονη µεταβολή, µε µια ιδιαίτερα µεγάλη πτώση που σηµειώθηκε το 2007 ( διανυκτερεύσεις) και ένα µέγιστο το 2010 ( διανυκτερεύσεις) 3. Αφίξεις και ιανυκτερεύσεις σε Κάµπινγκ Αφίξεις (Σύνολο 3 Νοµών) ιανυκτερεύσεις (Σύνολο 3 Νοµών) Σχήµα 10: ιαχρονική εξέλιξη αφίξεων και διανυκτερεύσεων σε Κάµπινγκ των τριών Νοµών (Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης) συνολικά 3 Σύµφωνα µε πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Ιαν. 2013) οι συνολικές αφίξεις σε κάµπινγκ στους τρεις Νοµούς (7.055) εµφανίζονται µειωµένες κατά 11,6%, έναντι του 2011(7.982), ενώ οι διανυκτερεύσεις αύξηση κατά 6,7% (από το 2011 σε το 2012). 14

24 Μια σαφέστερη εικόνα για την τουριστική κίνηση στην περιοχή µάς δίνει η ανάλυση των παραπάνω δεδοµένων κατά Νοµό, που παρουσιάζεται στα διαγράµµατα που ακολουθούν (Σχ. 11 και 12). Από τα διαγράµµατα αυτά προκύπτει ότι: * Η επισκεψιµότητα στα κάµπινγκ της περιοχής Καβάλας είναι εµφανώς πολύ µεγαλύτερη από αυτή των άλλων δυο Νοµών, γεγονός που σχετίζεται και µε τον θαλάσσιο τουρισµό της Καβάλας και ιδιαίτερα της Θάσου. * Οι αφίξεις στην περιοχή της Καβάλας εµφανίζουν προφανή πτώση µετά το 2008, γεγονός που δεν αντικατοπτρίζεται στις διανυκτερεύσεις των κάµπινγκ της περιοχής, οι οποίες εµφανίζονται αυξηµένες κατά το * Η πτώση στις αφίξεις στον Νοµό Ροδόπης εµφανίζεται ήδη από το 2006, δηλαδή πιο νωρίς από ό,τι στην Καβάλα, ενώ οι διανυκτερεύσεις ακολουθούν επίσης πτωτική πορεία µετά το 2009, σε αντίθεση µε την περιοχή της Καβάλας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Αριθµός αφίξεων σε ΚΑΜΠΙΓΚ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 11: Η εξέλιξη των αφίξεων σε κάµπινγκ των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως ιανυκτερεύσεις σε ΚΑΜΠΙΓΚ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 12: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε κάµπινγκ των Νοµών Καβάλας Ξάνθης και Ροδόπης κατά το διάστηµα 2003 έως

25 * Τα στατιστικά για την περιοχή της Ξάνθης δεν επιδέχονται ανάλυση εξαιτίας των περιορισµένων καταγραφών µόνο κατά τα έτη 2009 έως Γεγονός, πάντως, είναι ότι η κίνηση στα κάµπινγκ της περιοχής αυτής βρίσκεται σε χαµηλά επίπεδα, όπως και την περίπτωση της Ξάνθης. Η αθροιστική εικόνα των αφίξεων και των διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχεία και Κάµπινγκ συνολικά στους τρεις Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης δίνεται στα διαγράµµατα των σχηµάτων 13 και 14. Από τα αποτελέσµατα αυτά προκύπτει ότι, συνολικά στην περίοδο , έχουµε µια σχετικά υψηλή κίνηση τουριστών στην περιφέρεια των τριών Νοµών, οι οποίοι καταλύουν σε ξενοδοχεία και κάµπινγκ και ανέρχονται στο επίπεδο των 340 έως 430 χιλιάδων αφίξεων κατ έτος ή στο επίπεδο των έως χιλιάδων διανυκτερεύσεων κατ έτος Αφίξεις σε ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ κ. ΚΑΜΠΙΓΚ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 13: Η εξέλιξη των αφίξεων σε Ξενοδοχεία και Κάµπινγκ των τριών Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης κατά την περίοδο ιανυκτερεύσεις σε ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ κ. ΚΑΜΠΙΝΓΚ Καβάλα Ξάνθη Ροδόπη Σύνολο 3 Νοµοί Σχήµα 14: Η εξέλιξη των διανυκτερεύσεων σε Ξενοδοχεία και Κάµπινγκ των τριών Νοµών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης κατά την περίοδο

26 Αν εξαιρέσουµε τις διανυκτερεύσεις που αναλογούν στην περίπτωση της Θάσου, τότε, µε βάση την αναλογία κλινών, τα µεγέθη αυτά διαµορφώνονται για το 2011 ως ακολούθως (πίν. 7): Οι συνολικές διανυκτερεύσεις στους τρεις Νοµούς (εξαιρουµένης της Θάσου) διαµορφώνονται στις Η περιοχή της Καβάλας διατηρεί και πάλι το προβάδισµα στις διανυκτερεύσεις µε ένα ποσοστό της τάξης του 52,9% και ακολουθεί η Ροδόπη µε 25,4% και εν συνεχεία η Ξάνθη µε 21,7% (Πίν. 8) Πίνακας 8: Εκτίµηση των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία και κάµπινγκ στους τρεις Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης, κατά το έτος Αριθµός κλινών Σύνολο Εκτός Θάσου Σύνολο ιανυκτερεύσεις Εκτός Θάσου Καβάλα ,9 Ξάνθη ,7 Ροδόπη ,4 Σύνολο ,0 % Αν λάβουµε υπόψη και τις διανυκτερεύσεις που πραγµατοποιούνται σε ενοικιαζόµενα δωµάτια, τότε τα µεγέθη αυτά διευρύνονται σηµαντικά. Οι διανυκτερεύσεις π.χ. για το 2011 αυξάνονται από σε ετησίως (βλ. πίνακα 9) για τη συνολική περιοχή και εξαιρουµένης της Θάσου σε από Έχοντας, επίσης, υπόψη την αναλογία κλινών που προσµετρώνται στα καταλύµατα που είναι εντός του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., τότε µπορούµε να προσεγγίσουµε την επισκεψιµότητα του Ε.Π. για το έτος 2011 (σε όρους διανυκτερεύσεων) µε τη διαδικασία που δίνεται στον πίνακα 9. Πίνακας 9: Εκτίµηση της επισκεψιµότητας (σε όρους διανυκτερεύσεων) του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. για το έτος 2011 Συνολική περιοχή 3 Νοµών Περιοχή Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Είδος καταλύµατος Αριθµός κλινών Αναλογία (%) ιανυκτερεύσεις (2011) Αριθµός κλινών Αναλογία (%) ιανυκτερεύσεις [1] [2] [3] [4] [5] [6=5/2] [7=4*6] Ξενοδοχεία , , Κάµπινγκ , , Ενοικ. ωµάτια , * 418 4, Σύνολο 3 Νοµών , , * Οι διανυκτερεύσεις σε ενοικιαζόµενα δωµάτια ( ) κατά το έτος 2011 εκτιµήθηκε από τη σχέση καταλυµάτων που υπάρχει µεταξύ του αριθµού κλινών ενοικιαζόµενων δωµατίων (8.809) και του αριθµού των κλινών των άλλων δυο κατηγοριών Ξενοδοχείων και Κάµπινγκ ( ). 17

27 Από τον πίνακα αυτόν προκύπτει ότι, ένα σύνολο της τάξης των διανυκτερεύσεων, µπορεί να συνδεθεί στενά µε τον τουρισµό του Ε.Π. και να αποτελέσει αφετηρία οικοτουριστικών σχεδιασµών για τον Φορέα του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Αυτό δεν σηµαίνει, βέβαια, ότι το τουριστικό ρεύµα, που παρατηρείται στα καταλύµατα εκτός Ε.Π., µπορεί να αγνοηθεί στο πλαίσιο των σχεδιασµών αυτών. Προέλευση των επισκεπτών: Ενδεικτικά της προέλευσης των επισκεπτών είναι τα διαγράµµατα που ακολουθούν και τα οποία δηµιουργήθηκαν από στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το Στα διαγράµµατα των σχηµάτων 15 και 16 δίνονται οι αφίξεις και διανυκτερεύσεις επισκεπτών των κάµπινγκ χωριστά για τους τρεις Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι: Για τα κάµπινγκ του Νοµού Καβάλας, οι αφίξεις ηµεδαπών σε κάµπινγκ είναι κατά τι περισσότερες από αυτές των αλλοδαπών (Σχ. 15) ενώ στις διανυκτερεύσεις συµβαίνει το αντίθετο: το 26% των διανυκτερεύσεων αναφέρεται σε ηµεδαπούς και το 74% σε αλλοδαπούς, γεγονός που πρέπει να αποδοθεί στη µεγαλύτερη διάρκεια παραµονής (ανά άφιξη) των αλλοδαπών στα κάµπινγκ της περιοχής. Στα κάµπινγκ της Ξάνθης, τόσο οι αφίξεις όσο και οι διανυκτερεύσεις, είναι περισσότερες από αυτές των ηµεδαπών. Στα κάµπινγκ της Κοµοτηνής, οι αφίξεις είναι περίπου ίδιες, ενώ οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών υπερβαίνουν αυτές των ηµεδαπών τουριστών. Αφίξεις 2011 (camping) Total: ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΡΟΔΟΠΗ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Σχήµα 15: Αφίξεις (ηµεδαπών και αλλοδαπών) σε κάµπινγκ κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης 18

28 Διανυκτερεύσεις 2011 (camping) Total: ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΡΟΔΟΠΗ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Σχήµα 16: ιανυκτερεύσεις σε κάµπινγκ κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) Στην περίπτωση των ξενοδοχείων, οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις εµφανίζουν µια κάποια ισορροπία µεταξύ τους, όπως µας δείχνουν τα διαγράµµατα που ακολουθούν, ενώ η σχετική αναλογία µεταξύ ηµεδαπών και αλλοδαπών τουριστών διαφοροποιείται µεν, όχι όµως σηµαντικά, και συγκεκριµένα: Στην περίπτωση των ξενοδοχείων της Καβάλας, οι ηµεδαποί τουρίστες υπερέχουν κατά 8% στις αφίξεις και κατά 38% στις διανυκτερεύσεις έναντι των αλλοδαπών επισκεπτών. Στην περίπτωση της Ξάνθης οι ηµεδαποί τουρίστες υπερέχουν κατά 78% τόσο στις αφίξεις όσο και διανυκτερεύσεις έναντι των αλλοδαπών. Στην περίπτωση της Κοµοτηνής, οι ηµεδαποί τουρίστες υπερέχουν κατά 84% στις αφίξεις και κατά 37% στις διανυκτερεύσεις έναντι των αλλοδαπών επισκεπτών. Αφίξεις 2011 (ξενοδοχεία) ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΡΟΔΟΠΗ Total: ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Σχήµα 17: Αφίξεις σε Ξενοδοχεία κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) 19

29 Διανυκτερεύσεις 2011 (ξενοδοχεία) Total: ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΡΟΔΟΠΗ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ Σχήµα 18: ιανυκτερεύσεις σε Ξενοδοχεία κατά το έτος 2011 στους Νοµούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης (από εσωτερικό τουρισµό) Η πληρότητα των ξενοδοχείων που συνυπολογίστηκαν στο ανωτέρω γράφηµα ανέρχεται σε 38,1% για την Καβάλα, 24,4% για την Ξάνθη και 29,5% για την Ροδόπη. 3.3 Κίνηση επισκεπτών στα Κέντρα Πληροφόρησης του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. Από τα στοιχεία καταγραφών της επισκεψιµότητας των δυο Κέντρων Πληροφόρησης (ΚΠ) (Νέστου και Βιστωνίδας) που ελέγχει ο Φορέας ιαχείρισης του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., προκύπτουν τα αποτελέσµατα που δίνουν τα διαγράµµατα του σχήµατος 19. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα αυτά, η επισκεψιµότητα και των δυο ΚΠ εµφανίζει, από την περίοδο που δηµιουργήθηκε το Ε.Π. (1996), σηµαντικές µε τον χρόνο διακυµάνσεις. Συγκεκριµένα, από το 1999, όπου έχουµε µια ιδιαίτερα υψηλή επισκεψιµότητα (πάνω από επισκέψεις) µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 2000 εµφανίζει µια βαθµιαία πτώση και να διαµορφωθεί κατά το έτος 2003 στο επίπεδο των επισκεπτών. Η πτώση αυτή της επισκεψιµότητας οφείλεται σε µια σειρά από λόγους που έχουν να κάνουν µε τα ακόλουθα γεγονότα: α) Στην αρχή της περιόδου αυτής και µε την έναρξη λειτουργίας των κέντρων ενηµέρωσης υπήρξε αυξηµένο ενδιαφέρον τόσο από πλευράς κοινού (των σχολείων ιδιαίτερα) όσο και από πλευράς πολιτείας, η οποία µάλιστα προώθησε τον οικοτουρισµό και την περιβαλλοντική εκπαίδευση στο χώρο του Ε.Π. µε ειδικά προς τούτο προγράµµατα. β) Στην πορεία υπήρξαν αλλαγές τόσο σε επίπεδο προγραµµάτων όσο, και προπάντων, στη στόχευση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, µε το ενδιαφέρον των σχολείων να εστιάζει περισσότερο στα δασικά, που ήταν και στον περίγυρο των σχολείων, και λιγότερο στα υγροτοπικά οικοσυστήµατα που κυριαρχούν στο Ε.Π. γ) Στη εξέλιξη αυτή συνέβαλε και η ίδρυση των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Ενηµέρωσης (ΚΠΕ) στα µέσα της δεκαετίας του 90, τα οποία απορρόφησαν µεγάλο µέρος της σχετικής σχολικής δραστηριότητας. 20

30 Αριθµός επισκεπτών ΚΠ Νέστου και Βιστωνίδας Κ.Π. ΒΙΣΤΩΝΙ ΑΣ Κ.Π. ΝΕΣΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟ Σχήµα 19: Η εξέλιξη της επισκεψιµότητας των κέντρων πληροφόρησης του Φορέα κατά το χρονικό διάστηµα 1999 έως σήµερα (2013) Επισηµάνσεις: Το ΚΠ Νέστου δεν λειτουργούσε το χρονικό διάστηµα από τις αρχές του 2004 µέχρι και τον Οκτώβριο του Το ΚΠ Βιστωνίδας υπολειτουργούσε το χρονικό διάστηµα από τον εκέµβριο του 2004 µέχρι και τον Απρίλιο του Οι πληροφορίες για το 2013 αφορούν επισκέψεις µέχρι τον µήνα Αύγουστο Κατά την περίοδο 2004 έως το 2008 η πληροφόρηση είναι προβληµατική εξαιτίας προβληµάτων λειτουργίας των δυο ΚΠ. Η επισκεψιµότητα κατά την τελευταία πενταετία εµφανίζεται ανακάµπτουσα για να ανέλθει κατά το έτος 2012 στις επισκέψεις στα δυο ΚΠ. Κατά το 2013 έχουµε επίσης αύξηση στο επίπεδο των επισκέψεων, αν και η πληροφορία αυτή αφορά µόνο τους 9 πρώτους µήνες του έτους. Οι κατηγορίες επισκεπτών που καταγράφηκαν στην περίοδο αυτή περιλαµβάνουν µαθητές δηµοτικού, γυµνασίου και λυκείου, πανεπιστήµια (φοιτητές και επιστήµονες) µέλη συλλόγων και µεµονωµένα άτοµα. Από άποψη συµµετοχής των οµάδων αυτών, εµφανίζεται µια σχετική κυριαρχία των µαθητών δηµοτικού και γυµνασίου σε ποσοστά που κυµαίνονται µεταξύ του 50 και 60% των συνολικών επισκέψεων, τόσο στην αρχή (1999) όσο και κοντά στο τέλος της περιόδου παρακολούθησης (2009) (βλ. διαγράµµατα σχηµάτων 20 και 21). Ιδιαίτερη συµµετοχή στην επισκεψιµότητα εµφανίζουν και οι σύλλογοι, οι οποίοι καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου αυτής κατέχουν ένα ποσοστό της τάξης των 20 έως 30%. Από άποψη εποχικότητας, έχουµε µια συγκέντρωση των επισκέψεων των µαθητών κατά το πρώτο εξάµηνο του έτους και κατά τους µήνες Οκτώβριο και Νοέµβριο, αλλά µόνο στην αρχή της περιόδου, ενώ κατά το έτος 2009 επίσκεψη σχολείων κατά τους µήνες αυτούς (Οκτώβριο και Νοέµβριο) δεν παρατηρείται σε κανένα από τα δυο κέντρα πληροφόρησης (βλ. σχήµα 21). Οι σύλλογοι στην αρχή της περιόδου έχουν µια παρουσία σηµαντική καθ όλο το έτος, για να µειωθεί στη συνέχεια δραστικά και να περιοριστεί µόνο κατά τους θερινούς µήνες. 21

31 6000 ΚΠ ΝΕΣΤΟΥ, Έτος Αριθµός επισκεπτών Ι Φ Μ Α Κ Ι Ι Α Σ Ο Ν Σύνο λο ηµοτικά Γυµνάσια Λύκεια Πανεπιστήµια Σύλλογοι Μεµονωµένοι Σύνολο Σχήµα 20: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Νέστου κατά το έτος 1999 Αριθµός επισκεπτών ΚΠ ΝΕΣΤΟΥ, Ετος 2009 ηµοτικά Γυµνάσια Λύκεια Πανεπιστήµια Ι Φ Μ Α Κ Ι Ι Α Σ Ο Ν Σύλλογοι Μεµονωµένοι Σύνολο Σύνο λο Σχήµα 21: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Νέστου κατά το έτος

32 Αριθµός επισκεπτών ΚΠ ΒΙΣΤΟΝΙ ΑΣ 2009 ηµοτικά Γυµνάσια Λύκεια Πανεπιστήµια 28 Ι Φ Μ Α Κ Ι Ι Α Σ Ο Ν Σύλλογοι Μεµονωµένοι Σύνολ ο Σύνολο Σχήµα 22: Κατηγορίες επισκεπτών και εποχική κατανοµή της επσκεψιµότητας στο ΚΠ Βιστωνίδας κατά το έτος 2009 Πρόσφατη περίοδος: (2013): Κατά τα έτη 2010 έως 2012, κατά τα οποία πραγµατοποιείται συστηµατική παρακολούθηση της κίνησης των επισκεπτών, οι καταγραφές στα δύο κέντρα πληροφόρησης του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. (Κέντρο Πληροφόρησης Νέστου/ Κεραµωτής και στο Κέντρο Πληροφόρησης Βιστωνίδας) έδωσε τα ακόλουθα αποτελέσµατα, όπως αυτά αποτυπώνονται στα διαγράµµατα που ακολουθούν και τα οποία καταρτίστηκαν µε βάση τα επίσηµα στοιχεία που ανακοινώνει ο Φορέας του Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ. στα πεπραγµένα του: * Η συνολική κίνηση που παρατηρήθηκε στα δύο κέντρα πληροφόρησης ανήλθε σε 2280 επισκέπτες κατά το 2010, 1931 το 2011 και 2807 κατά το έτος * Η πλειοψηφία των επισκεπτών, όπως φαίνεται στο διάγραµµα του σχήµατος 23, ήταν παιδιά (55-78%). Αυτό οφείλεται αφενός στη σχετικά σηµαντική δραστηριότητα σχολικού τουρισµού που παρατηρείται στο Ε.Π., αλλά και στο γεγονός ότι η δραστηριότητα αυτή είναι καθ όλα οργανωµένη από τις /νσεις Βασικής και Μέσης Εκπαίδευσης της Περιφέρειας και ελεγχόµενη από τον Φορέα Ε.Π.Α.ΜΑ.Θ., µέσω των κέντρων ενηµέρωσης. Συγκεκριµένα, µέσα στο έτος 2012, επισκέφθηκαν τον Φορέα ιαχείρισης: 23 δηµοτικά σχολεία, εκ των οποίων τα 9 του Ν. Ξάνθης, τα 7 του Ν. Καβάλας και τα υπόλοιπα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. 4 γυµνάσια, τα τρία του Ν. Ξάνθης και το ένα από την περιοχή της Κοµοτηνής. 8 λύκεια, ένα από Ξάνθη, ένα από Καβάλα, ένα από Κοµοτηνή και τα υπόλοιπα από διάφορες πόλεις της Ελλάδας. 3 γκρουπ µέσω τουριστικών γραφείων 5 γκρουπ (σύλλογοι, ΚΑΠΗ, πρόσκοποι) 69 µεµονωµένοι επισκέπτες 23