Η σειρά των ενοτήτων και οι ορθογραφικές παρατηρήσεις είναι σύµφωνα. Β. Λαµπρινάκου

Transcript

1 Αγαπητοί γονείς Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν εύχρηστο ορθογραφικό οδηγό για τους µαθητές της Ε ηµοτικού. Σκοπό έχει να τους βοηθήσει να µάθουν να γράφουν σωστά. Κάθε κεφάλαιο περιλαµβάνει: θεωρία µε παρατηρήσεις και επισηµάνσεις ποικίλα παραδείγµατα τι πρέπει να προσέχουµε ιδιαίτερα για την ορθογραφία ασκήσεις και κείµενα για εξάσκηση των οποίων οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου. Η σειρά των ενοτήτων και οι ορθογραφικές παρατηρήσεις είναι σύµφωνα µε τη σχολική γραµµατική. Β. Λαµπρινάκου

2 Περιεχόµενα Οι φθόγγοι και τα γράµµατα Οι δίφθογγοι και οι συνδυασµοί αυ και ευ Συλλαβισµός Τονισµός Άλλα ορθογραφικά σηµεία Σηµεία στίξης Οι συντοµογραφίες Το τελικό ν Σύνθεση λέξεων Οµώνυµες Παρώνυµες λέξεις Λέξεις που γράφονται ενωµένες σε µία Το άρθρο Τα ουσιαστικά κύρια και κοινά Αρσενικά ουσιαστικά σε -ας (ισοσύλλαβα) Αρσενικά ουσιαστικά σε -ής/-ης (ισοσύλλαβα) Αρσενικά ουσιαστικά σε -ός/-ος (ισοσύλλαβα) Αρσενικά ουσιαστικά Ανισοσύλλαβα Ιδιόκλιτα Θηλυκά ουσιαστικά σε -ά/-α (ισοσύλλαβα) Θηλυκά ουσιαστικά σε -ή/-η (ισοσύλλαβα) Ουδέτερα ουσιαστικά σε -ό/-ο (ισοσύλλαβα) Ουδέτερα ουσιαστικά σε -ί/-ι (ισοσύλλαβα) Ουδέτερα ουσιαστικά σε -ος (ισοσύλλαβα) Ουδέτερα ουσιαστικά σε -µα, -(σ, ξ, ψ)ιµο και σε -ας, -ως (-ος) (ανισοσύλλαβα) Επίθετα σε -ος -η -ο Επίθετα σε -ος -α -ο και σε -ός -ιά -ό

3 Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ, σε -ύς -ειά -ύ και σε -ής -ιά -ί Ανώµαλα επίθετα Παραθετικά Αριθµητικά Αντωνυµίες Ρήµατα Αριθµοί και πρόσωπα του ρήµατος Η αύξηση των ρηµάτων Ο ενεργητικός και ο παθητικός αόριστος των ρηµάτων Προστακτική αορίστου ενεργητικής και παθητικής φωνής Η µετοχή Τα επιρρήµατα Απαντήσεις

4 Οι φθόγγοι και τα γράµµατα Οι φθόγγοι Όταν µιλάµε, χρησιµοποιούµε λέξεις, οι οποίες σχη- µατίζονται από απλές φωνές. Αυτές οι φωνές λέγονται φθόγγοι. Για παράδειγµα, η λέξη γ ά λ α σχηµατίζεται από τους φθόγγους γ, α, λ, α. Η γλώσσα µας έχει 25 φθόγγους και είναι οι παρακάτω: α β κ ρ µπ ε γ λ σ ντ ι δ µ τ γκ ο ζ ν φ τσ ου θ π χ τζ Λέξεις χαλί βιβλίο χέρι βαγόνι καραµπίνα κουλούρι αντοχή αγκύλη Φθόγγοι χ, α, λ, ι β, ι, β, λ, ι, ο χ, ε, ρ, ι β, α, γ, ο, ν, ι κ, α, ρ, α, µπ, ι, ν, α κ, ου, λ, ου, ρ, ι α, ντ, ο, χ, ι α, γκ, ι, λ, ι 7

5 ταξιτζής τσάι τ, α, κ, σ, ι, τζ, ι, σ τσ, α, ι Τα γράµµατα Γράµµατα ονοµάζονται τα σύµβολα που χρησιµοποιούµε για να γράφουµε τους φθόγγους. Έτσι, για παράδειγµα, ο φθόγγος ου παριστάνεται µε τα γράµµατα ο και υ, ο φθόγγος λ παριστάνεται µε το γράµµα λ κ.λπ. Λέξεις Φθόγγοι Γράµµατα παππούς π, α, π, ου, σ π, α, π, π, ο, υ, ς τσούχτρα τσ, ου, χ, τ, ρ, α τ, σ, ο, υ, χ, τ, ρ, α γκρίνια γκ, ρ, ι, ν, ι, α γ, κ, ρ, ι, ν, ι, α µπαµπάς µπ, α, µπ, α, σ µ, π, α, µ, π, α, ς ντουλάπα ντ, ου, λ, α, π, α ν, τ, ο, υ, λ, α, π, α τζίτζικας τζ, ι, τζ, ι, κ, α,σ τ, ζ, ι, τ, ζ, ι, κ, α, ς λουρί λ, ου, ρ, ι λ, ο, υ, ρ, ι ουρανός ου, ρ, α, ν, ο, σ ο, υ, ρ, α, ν, ο, ς νούµερο ν, ου, µ, ε, ρ, ο ν, ο, υ, µ, ε, ρ, ο µαγκούρα µ, α, γκ, ου, ρ, α µ, α, γ, κ, ο, υ, ρ, α Η γλώσσα µας έχει 24 γράµµατα που αποτελούν το ελληνικό αλφάβητο και γράφονται µε µια συγκεκριµένη σειρά, την αλφαβητική σειρά. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΜΙΚΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΜΙΚΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΜΙΚΡΑ Α άλφα α Β βήτα β Γ γάµα γ δέλτα δ E έψιλον ε Z ζήτα ζ H ήτα η Θ θήτα θ Ι γιώτα ι Κ κάπα κ Λ λάµδα λ Μ µι µ Ν νι ν Ξ ξι ξ Ο όµικρον ο Π πι π Ρ ρο ρ Σ σίγµα σ Τ ταυ τ Υ ύψιλον υ Φ φι φ Χ χι χ Ψ ψι ψ Ω ωµέγα ω 8

6 Τα γράµµατα χωρίζονται σε φωνήεντα και σύµφωνα: ΦΩΝΗΕΝΤΑ α, ε, ι, η, υ, ο, ω ΣΥΜΦΩΝΑ β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, µ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ ύο γράµµατα µαζί που παριστάνουν ένα φθόγγο αποτελούν ένα δίψηφο. Τα δίψηφα χωρίζονται σε δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύµφωνα. α. ΙΨΗΦΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ αι (=ε) ύαινα υι (=ι) υιοθετώ ει (=ι) όνειρο οι (=ι) οµόνοια ου (=ου) πατούσα β. ΙΨΗΦΑ ΣΥΜΦΩΝΑ µπ µπουµπούκι ντ αντίλαλος γκ (γγ) άγκυρα, άγγελος τσ κατσαρίδα τζ καφετζής Το ξ και το ψ ονοµάζονται διπλά γράµµατα γιατί το καθένα παριστάνει δύο φθόγγους: ξ = κ+σ, ψ = π+σ Λέξεις αξία έναρξη οξυγόνο ταψί κατάψυξη κοµψός Φθόγγοι α, κ, σ, ι, α ε, ν, α, ρ, κ, σ, ι ο, κ, σ, ι, γ, ο, ν, ο τ, α, π, σ, ι κ, α, τ, α, π, σ, ι, κ, σ, ι κ, ο, µ, π, σ, ο, σ ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στις σύνθετες λέξεις µε πρώτο συνθετικό το εκ και δεύτερο συνθετικό λέξη που αρχίζει από σ το κσ (παρόλο που ακούγεται) παρα- µένει ξ. 9

7 εκστρατεύω (προφέρουµε ξ, αλλά γράφουµε κσ) εκσκαφέας (προφέρουµε ξ, αλλά γράφουµε κσ) Σε αρκετές λέξεις υπάρχουν δύο όµοια σύµφωνα τα οποία προφέρονται ως ένας φθόγγος. Αυτά είναι: ββ, κκ, λλ, µµ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ. Σάββατο, κόκκινο, αλλαγή, κρεµµύδι, γέννηση, παππούς, θάρρος, θάλασσα, ελάττωµα Όταν το τελευταίο γράµµα µιας λέξης είναι το σ (σίγµα), τότε δε γράφουµε σ αλλά ς. Το ς λέγεται τελικό σίγµα. Ο Πέτρος είναι καλός µαθητής. Ο παππούς µου είναι ταπεινός άνθρωπος. «Ο µικρός πρίγκιπας» είναι το αγαπηµένο µου βιβλίο. Ο πατέρας της Αντιγόνης είναι αγγειογράφος. ΑΣΚΗΣΕΙΣ * 1. Χωρίζω τις παρακάτω λέξεις σε φθόγγους και γράµµατα. Φθόγγοι Γράµµατα ντουλάπα: ÓÙ, Ô, Ï,, apple, Ó, Ù, Ô,, Ï,, apple, 1. µπαλκόνι: κουτσός: τεµπέλης: τούβλο: αγκώνας: * Οι απαντήσεις στις Ασκήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 10

8 2. Βρίσκω τα φωνήεντα και τα δίψηφα φωνήεντα στις παρακάτω λέξεις. Φωνήεντα ίψηφα φωνήεντα αίθουσα: È, Ô 1. ουρανός: γελάει: κουλούρι: παπούτσι: κουκούτσι: κλαίµε: λαχείο: Συµπληρώνω τα κενά των παρακάτω λέξεων µε: λλ ή λ αγγε.. Ï... ία α... αγή έ... ειψη ανατο... ή δου... ειά αντα... αγή συ... αµβάνω διά... ειµµα συ... αβισµός τέ... ειος δί... ηµµα συ... έκτης ββ ή β Σά... ατο κρε... άτι σε... ασµός ά... υσσος Σά... ας λά... α κκ ή κ κο... ινος κου... ίδα κό... αλο ε... λησία σά... ος κου... ούτσι κου... ουβάγια κό... ορας λά... ος µµ ή µ ά... ος α... ωνία ε... ετός ά... εσα έ... εσα ε... ονή κλά... α ψέ... α κρε... ύδι νν ή ν ε... έα τύρα... ος ά... εµος κού... ηµα σύ... εφο γε... ώ κου... έλι γε... αίος ε... οώ 11

9 ππ ή π πά... ια ι... ασία πα... άς πα... ούς ι... ότης στέ... α ρρ ή ρ θα... αλέος ανά... ωση χα... ωπός ανα... ίχηση ο... ός ά... ωστος βο... άς βο... ιάς δια... ήκτης σσ ή σ περι... ότερο γλώ... α σω... ίβιο τέ... ερα φα... αρία ανά... α µέλι... α αλυ... ίδα ά... ος ττ ή τ ελα... ώνω ά... ιµος περι... ός βό... ανο ρακέ... α πί... α κύ... αρο κό... ερο ελά... ωµα Κείµενο για εξάσκηση * Úı Ó Î È Ê ÙÔ ÔÈ applefiîúèâ Î È ÙÔ ÙÚÂÏfi Î ÚÓ ÏÈ. È ÌÈ ÎfiÌË ÚÔÓÈ ÌÈÎÚÔ Î È ÌÂÁ ÏÔÈ ı ÚÔ Ó ÙËÓ Â Î ÈÚ Ó ÍÂÊ ÓÙÒÛÔ Ó ÛÙÔ Í ÊÚÂÓÔ Ú ıìô ÙÔ Î ÚÓ ÏÈÔ.  Πıâ ÁˆÓÈ ÙË ÏÏ Ó ÈÒÓÔ Ó ıèì appleô ÎÚ Ù Ó applefi apple - ÏÈ Î È ÓÔ Ó Í ˆÚÈÛÙfi ÚÒÌ Û Ù Ó ÙË ÁÈÔÚÙ ÙË Ú Î È ÙÔ ÎÂÊÈÔ. ÏÏÔ Ó Ô Ó ÌÂÁ Ï ʈÙÈ Î È ÙÚÈÁ Úˆ ÛÙ ÓÔ Ó ÔÚÔ, ÏÏÔ Î Ó ÙÔÓ ÚÓ ÏÔ ÁÈ Ó ÈÒÍÔ Ó ıâó Ù Î Î appleóâ Ì Ù, ÏÏÔ ÊÔÚÔ Ó appleúô È ÒˆÓ Î È ÎÔ Ô ÓÈ Î È ÙÚÈÁ ÚÓÔ Ó ÛÙÔ Úfi- ÌÔ ÙÚ ÁÔ ÒÓÙ Î È ÓÙ ÏÏ ÛÛÔÓÙ appleâèú ÁÌ Ù. TÔ appleèô Ï ÌappleÚfi Î ÚÓ ÏÈ ÙÔ ÎfiÛÌÔ Á ÓÂÙ È ÛÙË Ì ÎÚÈÓ µú È- Ï, fiappleô ÙÔ ÁÏ ÓÙÈ ÎÚ Ù Ì Ú ÔÏfiÎÏËÚÂ. AÓÙ ÛÙÔÈ ÛÙËÓ ÏÏ ÙÔ apple ÙÚÈÓfi Î ÚÓ ÏÈ Â Ó È ÙÔ appleèô ËÌÔÊÈÏ. ÃÈÏÈ Â Ì ÛÎ Ú Â, * Οι απαντήσεις στo Κείµενo για εξάσκηση δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 12

10 appleâ Ô apple Óˆ Û ÚÌ Ù, Û ËÌ Ù Ô Ó ÌÈ ÙÂÚ ÛÙÈ apple Ú Ï ÛË fiappleô Î ÚÈ Ú Â Ô ÔÚfi Î È ÙÔ ÍÂÊ ÓÙˆÌ. 1. Χωρίζω τις παρακάτω λέξεις σε φθόγγους και γράµµατα. Φθόγγοι Γράµµατα 1. ξεφαντώσουν: ξεχωριστό: τριγυρνούν: ανταλλάσσοντας: πειράγµατα: λαµπρό: γλέντι: µασκαράδες: Βρίσκω τα δίψηφα φωνήεντα που υπάρχουν στις παρακάτω λέξεις. ίψηφα φωνήεντα 1. µεγάλοι: κόσµου: γίνεται: κυριαρχεί: Βρίσκω τα δίψηφα σύµφωνα που υπάρχουν στις παρακάτω λέξεις. ίψηφα σύµφωνα 1. ανταλλάσσοντας: λαµπρό: γλέντι: ξεφάντωµα:

11 Οι δίφθογγοι και οι συνδυασµοί αυ και ευ Οι δίφθογγοι ύο φωνήεντα που προφέρονται σε µία συλλαβή α- ποτελούν ένα δίφθογγο. Οι δίφθογγοι είναι τέσσερις: αϊ, αη, οϊ, οη. Η µαϊµού είναι πολύ αστείο ζώο. Το αηδόνι κελαηδούσε όλη µέρα. Τα ανέχοµαι όλα εκτός από την κοροϊδία. Bόηθα µε να σηκώσουµε αυτό το τραπέζι. Καταχρηστικοί δίφθογγοι ονοµάζονται οι συνδυασµοί των ι, υ, ει, οι µε το επόµενο φωνήεν όταν ακούγονται στο χρόνο της µίας συλλαβής. Οι συνδυασµοί µπορεί να είναι πολλοί: ια, ιο, υα, εια, ειο, οια, οιο, οιοι κ.λπ. Τα παιδιά έπαιζαν όλο το απόγευµα. Το καλοκαίρι θα πάµε στο χωριό του πατέρα µου. Άδειασε το νερό από την κανάτα. Ποιο παιδί θα πει το µάθηµα σήµερα; Ποια πόλη είναι αυτή; Κάποιοι σε είδαν που έφευγες. 14

12 Οι συνδυασµοί αυ, ευ Οι συνδυασµοί αυ, ευ προφέρονται αβ, εβ όταν ακολουθεί φωνήεν ή κάποιο από τα σύµφωνα β, γ, δ, ζ, λ, µ, ν, ρ, τζ, µπ, ντ, γκ και αφ, εφ όταν ακολουθούν τα σύµφωνα θ, κ, π, σ, τ, φ, χ, τσ. αυγή αυ = αβ, γιατί ακολουθεί το -γ- αυλή αυ = αβ, γιατί ακολουθεί το -λ- αύρα αυ = αβ, γιατί ακολουθεί το -ρ- ναυτικός αυ = αφ, γιατί ακολουθεί το -τ- ευδιάθετος ευ = εβ, γιατί ακολουθεί το -δ- ευεργετώ ευ = εβ, γιατί ακολουθεί το -ε- ευθεία ευ = εφ, γιατί ακολουθεί το -θ- ευτυχώς ευ = εφ, γιατί ακολουθεί το -τ- ευχαριστώ ευ = εφ, γιατί ακολουθεί το -χ- εύκολο ευ = εφ, γιατί ακολουθεί το -κ- ΑΣΚΗΣΕΙΣ * 1. Συµπληρώνω τους διφθόγγους στις παρακάτω λέξεις. γ... È.. δαρος δόνι δία 3. β... θεια 4. κορ... δο 5. νερ... δα 6. χ... δεύω * Οι απαντήσεις στις Ασκήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 15

13 2. Συµπληρώνω τα κενά των παρακάτω λέξεων µε τους καταχρηστικούς διφθόγγους ια, ιο, ειο, εια, οια. φωτ.... È π... νω χίλ... κάπ... παλ... β... σύνη αγκαλ... πουλ... χ... νι αλήθ... γυαλ... ν... ζοµαι φωλ... αδ... ζω σχολ Συµπληρώνω τα κενά των παρακάτω λέξεων µε ό,τι λείπει. αβ ή αυ εβ ή ευ στ... λος χαζ... ω µ... ρος κοροϊδ... ω... λόπορτα µαγ... ω γ... γίζω φ... γω σκλ... ος... εργεσία ν... τικός πορ... οµαι ρ... ω κλ... ω π... υ θεραπ... ω αν... ω βασιλ... ω θ... ω αγναντ... ω Κείµενο για εξάσκηση * TÔ Ó Ô Ù Ó Ó apple ÓÙÂ Ô Î È È È ÙÂÚ Â ÚÈÛÙÔ. apple Ù Ú ÌÔ - appleúâappleâ Ó apple ÂÈ ÁÈ ÌÈ Ô ÏÂÈ ÛÙË ƒfi Ô Î È Ì ÙËÓ Â Î ÈÚ Ë ÌËÙ - Ú ÌÔ Î È ÂÁÒ ı Ù ÍÈ Â ÌÂ Ì ÙÔ. Ú ÌÔ Ù Ó ÈappleÏ fiù Ó Ì ı appleˆ ı appleëá Ó Ì ÌÂ Î Ú È, ÁÈ Ù Ï ÙÚ ˆ ÙË ı Ï ÛÛ Î È ÂappleÈ ÈÒΈ Ì Πıâ ÙÚfiappleÔ Ó ÚÂıÒ ÎÔÓÙ ÙË. ÂÎÈÓ Û Ì appleúˆ appleúˆ ÁÈ ÙÔ ÏÈÌ ÓÈØ Á Úˆ ÛÙÈ 08:00  Ì ÎÈfiÏ Û Ïapple ÚÂÈ. ÃˆÚ Ó Ûˆ ÚfiÓÔ, Ú ÙËÎ ÛÙËÓ Á appleëì ÓË ÌÔ Û Ô- * Οι απαντήσεις στο Κείµενο για εξάσκηση δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 16

14 Ï : ÙËÓ ÂÍÂÚ ÓËÛË ÙÔ appleïô Ô. ÙË Û Ó ÂÈ Á Î ÛÙÔ Î Ù ÛÙÚˆÌ. È ÚÎÂÙ ÒÚ ÁÓ ÓÙ ÙË ı Ï ÛÛ. ŸÏ ÌÔÈ Ó ÙfiÛÔ È ÊÔÚÂÙÈ- Î : ÏÏ ÚÒÌ Ù, ÏÏÂ Ì Úˆ È, ÏÏ ÂÈÎfiÓÂ. appleôèôè ÂappleÈ ÙÂ Â Ó ÁÂÈ Íˆ ÁÈ Ó appleôï ÛÔ Ó ÙÔ Ì Á ÙÈÎfi ÙÔapple Ô Í appleïˆì ÓÔÈ ÛÙÈ Ó apple ÙÈÎ appleôï ıúfióâ. ÙÔÓ Ô Ú Ófi appleâùô Û Ó ÔÏfiÏ ÎÔÈ ÁÏ ÚÔÈ appleô Ì ÙË Ô ıâè ÙÔ Ó ÌÔ Î Ó Ó È ÊÔÚÔ Û ËÌ ÙÈÛÌÔ. È Ùfi ÌÔ Ú ÛÂÈ Ó Ù ÍÈ Â ˆ ÌÂ Î Ú È. Ó È apple ÓÙ Ó Ù Í È Û ÁÎÈÓ ÛˆÓ, ÂÌappleÂÈÚÈÒÓ Î È Ê ÓÙ Û. 1. Υπογραµµίζω τους καταχρηστικούς διφθόγγους στις παρακάτω λέξεις: µια, δουλειά, έµοιαζαν, κάποιοι. 2. Χωρίζω τις παρακάτω λέξεις σε φθόγγους και γράµµατα. Φθόγγοι Γράµµατα 1. επιδιώκω: ξεκινήσαµε: επιβάτες: πολυθρόνες: βοήθεια: ταξίδι: Συµπληρώνω τα κενά των παρακάτω λέξεων µε αυ ή ευ.... χάριστο απολ... σουν ταξιδ... αµε µαγ... τικό λατρ... ω αναπ... τικές εξερ... νηση ολόλ... κοι αγνάντ... α... τό 17

15 Συλλαβισµός Συλλαβισµός είναι ο χωρισµός µιας λέξης στις συλλαβές από τις οποίες αποτελείται. Για να κάνουµε αυτόν το χωρισµό χρησιµοποιούµε ενωτικό (-). Κάθε λέξη χωρίζεται σε µικρότερα τµήµατα, τις συλλαβές. Kάθε συλλαβή µπορεί να αποτελείται από: ένα µόνο φωνήεν ή ένα δίψηφο φωνήεν ή ένα δίφθογγο ή ένα συνδυασµό αυ, ευ. α-στρα-πή, ου-ρα-νός, αη-δό-νι, ευ-τυ-χώς Eπίσης µια συλλαβή µπορεί να αποτελείται από ένα ή περισσότερα σύµφωνα µε ένα φωνήεν ή µε ένα δίψηφο φωνήεν ή µε ένα δίφθογγο ή µε ένα συνδυασµό αυ, ευ. µέ-σα, νύ-χτα, έρ-χο-µαι, κλεί-νω, κο-ρόι-δο, φεύ-γω Ανάλογα µε το πόσες συλλαβές έχει, µια λέξη λέγεται: µονοσύλλαβη: και, φως δισύλλαβη: όχι, ποτέ τρισύλλαβη: κεφάλι, πατέρας πολυσύλλαβη: νοσοκοµείο, καφενείο. ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΛΛΑΒΙΣΜΟΥ Ο συλλαβισµός µιας λέξης δε γίνεται τυχαία, αλλά σύµφωνα µε ορισµένους κανόνες: 18

16 Ένα φωνήεν αποτελεί µόνο του µία συλλαβή. Ένα σύµφωνο όµως, όταν βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, συλλαβίζεται µε το δεύτερο φωνήεν. έ-λι-κας α-ε-ρο-πλά-νο έ-λα α-έ-ρας α-ε-τός τώ-ρα Αν σε µια λέξη υπάρχουν δύο διαφορετικά σύµφωνα ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, τότε τα σύµφωνα αυτά: συλλαβίζονται µε το δεύτερο φωνήεν αν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη χωρίζονται (το πρώτο σύµφωνο πάει µε το προηγούµενο φωνήεν και το δεύτερο µε το ακόλουθο φωνήεν) αν δεν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη. α-ντο-χή (ντουλάπα) α-σπί-δα (σπίθα) α-τσά-λι (τσαλακώνω) αλλά άρ-χο-ντας δάφ-νη βαθ-µός (από ρχ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) (από φν δεν αρχίζει ελληνική λέξη) (από θµ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) Αν σε µια λέξη υπάρχουν δύο όµοια σύµφωνα, τότε αυτά χωρίζονται και το ένα πάει µε το προηγούµενο φωνήεν και το άλλο µε το επόµενο. αλ-λα-γή θά-λασ-σα κόκ-κι-νο θάρ-ρος παπ-πούς άµ-µος 19

17 Αν σε µια λέξη υπάρχουν τρία ή περισσότερα σύµφωνα στη σειρά, τότε τα σύµφωνα αυτά: συλλαβίζονται µε το φωνήεν που ακολουθεί αν αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα από αυτά χωρίζονται και το πρώτο σύµφωνο πάει µε το προηγούµενο φωνήεν και τα άλλα δύο µε το επόµενο αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη τουλάχιστον από τα δύο πρώτα σύµφωνα. ά-ντρ-ας (ντροπή) α-στρο-νό-µος (στροφή) σφυ-ρί-χτρα (χτένι) ε-χθρός (χθες) αλλά άν-θρω-πος εκ-δροµή εκ-στρα-τεία (από νθ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) (από κδ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) (από κσ δεν αρχίζει ελληνική λέξη) Τα δίψηφα φωνήεντα, οι συνδυασµοί αυ και ευ, οι δίφθογγοι και οι καταχρηστικοί δίφθογγοι δε χωρίζονται ποτέ κατά το συλλαβισµό. εί-ναι αύ-ρι-ο ου-ρα-νός αη-δό-νι ευ-χα-ρι-στώ κο-ρόι-δο ευ-τυ-χώς γυα-λιά Τα δίψηφα σύµφωνα δε χωρίζονται ποτέ κατά το συλλαβισµό. µπα-µπάς α-τσά-λι ε-µπο-δί-ζω α-ντέ-χω γλει-φι-τζού-ρι ά-τσα-λος ά-γκυ-ρα α-γκά-θι α-ντί-κα 20

18 Οι σύνθετες λέξεις ακολουθούν τους ίδιους κανόνες συλλαβισµού µε τις απλές. α-πό-δει-ξη α-ντι-στρέ-φω βι-βλι-ο-θή-κη τρα-πε-ζο-µά-ντη-λο α-νε-µό-µυ-λος σι-δη-ρό-δρο-µος ΑΣΚΗΣΕΙΣ * 1. Συλλαβίζω τις παρακάτω λέξεις. ελιά: Â-ÏÈ 7. άµµος: άσχηµος: βαθµός: άχρηστος: εκδροµή: ναύτης: γαϊδούρι: αστρολόγος: κορόιδο: άρχοντας: αστραπή: βαρυχειµωνιά: άνθρωπος: Βρίσκω τα λάθη στο συλλαβισµό των παρακάτω λέξεων και τις συλλαβίζω σωστά. άκ-ρη: -ÎÚË 7. α-ρχή: ά-λµα: άν-τρας: αλ-η-θι-νός: µάτ-ια: α-λε-ύρι: γυαλ-ιά: αλ-επ-ού: σφυ-ρίχ-τρα: µό-λυ-νση: εχ-θρι-κός: απ-ό-γε-υµα: κά-ποι-οι: * Οι απαντήσεις στις Ασκήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 21

19 Κείµενο για εξάσκηση * Ìapple ÚÌapple - Ó ÛÙË Ù Ó apple ÚÔ Ô ÓıÚˆappleÔ. Ù ÓÈ Ù ÙÔ Ù Ó Ó ÙÈÎfi. T Í Â Â ÛÂ ÒÚÂ Ì ÎÚÈÓ, ÁÓÒÚÈÛÂ ÏÏÔ ÓıÚÒappleÔ Î È appleôïèùèûìô. T Î ÏÔÎ ÚÈ, ı Ì Ì È, Î ıfiù Ó ÛÂ ÌÈ appleôï ıúfió Î È ÎÔÈÙÔ ÛÂ ÙË ı Ï ÛÛ ÌÂ ÙÈ ÒÚÂ. Ú ÙÔ ÛÂ ÛÙÔ ÚÈ ÙÔ Ó ÌÂÁ ÏÔ Î ÙÚÈÓÔ ÎÔÌappleÔÏfiÈ appleô ÂÓ ÙÔ appleô ˆÚÈ fiù Ó Û Â fió appleôù. ªÔ ÏÂÁÂ ÈÛÙÔÚ Â applefi Ù Ù Í È ÙÔ Î È ÂÁÒ ÌÂ ÙË Ê ÓÙ Û ÌÔ Ù Í Â ÛÂ ÎfiÛÌÔ Ì ÁÈÎÔ. Ó Î È ÂÓ Â Ó È appleè ÛÙË ˆ, Ô Ìapple ÚÌapple - Ó ÛÙË ı Â Ó È apple ÓÙÔÙÂ ÛÙË ÛÎ Ë ÌÔ Î È ÛÙËÓ Î Ú È ÌÔ. 1. Συλλαβίζω τις παρακάτω λέξεις. 1. άλλους: ανθρώπους: πολιτισµούς: πολυθρόνα: σκέψη: καρδιά: Βρίσκω τα λάθη στο συλλαβισµό των παρακάτω λέξεων και τις συλλαβίζω σωστά. 1. µπα-ρµπα: νι-ά-τα: θά-λα-σσα: κοµ-πο-λόι: απο-χω-ρι-ζό-ταν: φαν-τα-σία: τα-ξί-δε-υα: Γράφω στη σωστή στήλη τις παρακάτω λέξεις: ανθρώπους, και, πολιτισµούς, µια, πολυθρόνα, µε, ποτέ, ταξίδια, κόσµους, µαγικούς. * Οι απαντήσεις στο Kείµενο για Eξάσκηση δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 22

20 Μονοσύλλαβες ισύλλαβες Τρισύλλαβες Πολυσύλλαβες

21 Τονισµός Κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές τονίζεται σε µία από αυτές, η οποία προφέρεται πιο δυνατά από τις άλλες. Πάνω από το φωνήεν της συλλαβής αυτής βάζουµε ένα σηµάδι που ονοµάζεται τόνος. Ως τονικό σηµάδι χρησιµοποιείται η οξεία ( ). Ανάλογα µε τη συλλαβή στην οποία παίρνει τον τόνο, µια λέξη λέγεται: οξύτονη, όταν παίρνει τον τόνο στη λήγουσα παροξύτονη, όταν παίρνει τον τόνο στην παραλήγουσα προπαροξύτονη, όταν παίρνει τον τόνο στην προπαραλήγουσα. ζω-ή (οξύτονη) α-νά-γκη (παροξύτονη) βλά-στη-ση (προπαροξύτονη) ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ Οι λέξεις δεν παίρνουν τόνο στην τύχη, αλλά σύµφωνα µε ορισµένους κανόνες: Όι λέξεις τονίζονται στη λήγουσα, στην παραλήγουσα ή στην προπαραλήγουσα. Καµιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα. ποδήλατο όχι πόδηλατο βλεφαρίδα όχι βλέφαριδα πολυθρόνα όχι πόλυθρονα 24

22 Ο τόνος µπαίνει πάντα στο φωνήεν της συλλαβής που τονίζεται και ποτέ στο σύµφωνο. φωνή αγάπη άρχοντας ψυχή απάτη άγγελος Αν η συλλαβή που τονίζεται έχει δίφθογγο, ο τόνος µπαίνει στο πρώτο φωνήεν. Αν έχει δίψηφο φωνήεν ή καταχρηστικό δίφθογγο ή συνδυασµό αυ και ευ, ο τόνος µπαίνει στο δεύτερο φωνήεν. νεράιδα, κορόιδο, γάιδαρος (δίφθογγοι) αίνιγµα (δίψηφο φωνήεν αι) γυαλιά (καταχρηστικός δίφθογγος ια) αύριο (συνδυασµός αυ) Οι µονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τόνο. και, των, τα, τις Τόνο παίρνουν οι λέξεις που φαίνονται σαν µονοσύλλαβες ύστερα από έκθλιψη ή αποκοπή (τα φαινόµενα της έκθλιψης και της αποκοπής αναφέρονται στις σελ ). έλ αύριο φέρ το µέσ από πιάσ το Στις παραπάνω εκφράσεις οι λέξεις έλ, µέσ, φέρ, πιάσ φαίνονται µονοσύλλαβες, αλλά δεν είναι. Πρόκειται για τις λέξεις έλα, µέσα, φέρε, πιάσε, που είναι δισύλλαβες. εν παίρνουν τόνο οι λέξεις που έπαθαν συνίζηση (= η προφορά δύο διαδοχικών φωνηέντων σε µία συλλαβή) ή οι λέξεις που έχουν καταχρηστικό δίφθογγο. 25

23 µια, δυο, βιος, ποιοι, ποιο, πια ΣΗΜΕΙΩΣΗ Μερικές από αυτές τις λέξεις άλλοτε παίρνουν και άλλοτε δεν παίρνουν τόνο ανάλογα µε την προφορά τους ή τη σηµασία τους. βιος αλλά βίος ποιον αλλά (το) ποιόν µια αλλά µία εν παίρνουν τόνο οι µονοσύλλαβες προστακτικές ακόµα και όταν ακολουθούν δύο εγκλιτικές λέξεις. Παράδειγµα Έχασα το δαχτυλίδι µου. Βρες το µου σε παρακαλώ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Αν η προστακτική τονίζεται στην παραλήγουσα, τότε η πρώτη εγκλιτική λέξη που ακολουθεί παίρνει τόνο: δώσε µού τα φέρε µού το Οι λέξεις που ύστερα από αφαίρεση έχασαν το τονισµένο φωνήεν τους δεν α- νεβάζουν τον τόνο στην προηγούµενη λέξη. Ο Κώστας µου δωσε (= µου έδωσε) πέντε ευρώ. Μου ρθε (= µου ήρθε) µια καταπληκτική ιδέα! Παίρνουν τόνο οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυµιών (µου, σου, του κ.λπ.) µόνο στην περίπτωση που µπορεί να τους µπερδέψουµε µε τις όµοιές τους εγκλιτικές λέξεις. Η µητέρα σού ζήτησε νερό. (= η µητέρα ζήτησε νερό από σένα) 26

24 Η µητέρα σου ζήτησε νερό. (= η δική σου µητέρα ζήτησε νερό) Όταν όµως οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυµιών (µου, σου, του κ.λπ.) δεν υπάρχει περίπτωση να µπερδευτούν µε τα οµόηχά τους εγκλιτικά, δεν παίρνουν τόνο. Μας φώναξε η δασκάλα. Μου έδωσε ένα λουλούδι. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Εγκλιτικές ονοµάζονται οι µονοσύλλαβες λέξεις που χάνουν τον τόνο τους ή που τον ανεβάζουν στη λήγουσα της προηγούµενης λέξης. Οι πιο συνηθισµένες εγκλιτικές λέξεις είναι οι µονοσύλλαβοι τύποι των προσωπικών αντωνυµιών: µου, µε, µας, σου, σε, σας, τον κ.λπ. Παράδειγµα ο φάκελός σου (ο τόνος της λέξης σου πηγαίνει στη λήγουσα της προηγούµενης λέξης) εν παίρνουν τόνο οι λέξεις όταν γράφονται µε κεφαλαία γράµµατα. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ, ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ, ΣΧΟΛΕΙΟ Το πού και το πώς παίρνουν τόνο όταν θέλουµε να ρωτήσουµε κάτι (σε ευθεία ή πλάγια ερώτηση). Το που δεν παίρνει τόνο όταν είναι αναφορική αντωνυµία, αναφορικό επίρρηµα ή σύνδεσµος και το πως όταν είναι ειδικός σύνδεσµος. Πού πας; (ευθεία ερώτηση) Σε ρωτάω πού πας. (πλάγια ερώτηση) Να έρθεις στο µέρος που είπαµε. (αναφορικό επίρρηµα) Σκέψου καλά αυτά που σου είπα. (αναφορική αντωνυµία) Φταίω που σε άκουσα. (σύνδεσµος) Πώς σε λένε; (ευθεία ερώτηση) Η Ελένη µου είπε πως θα φύγει αύριο. (πως = ότι: ειδικός σύνδεσµος) 27

25 Παίρνουν πάντα τόνο οι εκφράσεις πού και πού, πώς και πώς, από πού και ως πού, αραιά και πού, πώς βαριέµαι! Να έρχεσαι να σε βλέπουµε πού και πού. Περιµένω τις διακοπές πώς και πώς. Από πού κι ως πού να το φανταστώ; Τον τελευταίο χρόνο η γιαγιά µάς επισκέπτεται αραιά και πού. Πώς βαριέµαι να πάω για ψώνια! Το διαζευκτικό ή παίρνει πάντα τόνο. Ποιο καπέλο να φορέσω, το µαύρο ή το κόκκινο; Θέλεις να πάµε θέατρο ή σινεµά; ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το διαζευκτικό ή παίρνει τόνο ακόµα και όταν είναι κεφαλαίο. Παράδειγµα ΠΩΛΕΙΤΑΙ Ή ΕΝΟΙΚΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΟΙΚΟΠΕ Ο Παίρνουν τόνο το θα και το να όταν συµπροφέρονται µε τους ρηµατικούς τύπους µπω, βγω, ρθω, βρω, σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθµούς, και δέχονται τον τόνο τους. Θά ρθω βρέξει χιονίσει. (προφέρουµε δυνατότερα το θα) Πού να βρω τόση αγάπη; (προφέρουµε δυνατότερα το βρω) εν παίρνουν τόνο τα προτακτικά, δηλαδή οι λέξεις που µπαίνουν µπροστά από κύρια ονόµατα. Τα προτακτικά είναι τα εξής: Αγια-, Αϊ-, γερο-, γρια-, θειακυρα-, µαστρο-, µπαρµπα-, παπα- Ο γερο-θανάσης ήταν πολύ άρρωστος. Ο Αϊ-Νικόλας είναι ο προστάτης των ναυτικών. 28

26 ΑΣΚΗΣΕΙΣ * 1. Βάζω τόνο όπου χρειάζεται στις παρακάτω προτάσεις. 1. Βρες τον Πετρο, και πες του να ερθει αµεσως εδω. 2. Που και που του ριχνε καµια µατια. 3. Θελεις γαλα η πορτοκαλαδα; 4. Μου ρχεται να ουρλιαξω απο τα νευρα µου! 5. Ο µπαµπας µου υποσχεθηκε οτι θα παµε σινεµα. 6. Αυριο θα παµε στο ζωολογικο κηπο. 7. Καληµερα κυρα-ελενη. 8. Το ποδηλατο µου ειναι το καλυτερο. 9. Ελ αυριο. 10. Φερ το! 11. Πιασ το! 12. ε γνωριζω το ποιον αυτου του ανθρωπου. 2. Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις διορθώνοντας τον τονισµό όπου πρέπει. Η µαµά τού είναι πολυ όµορφη. H Ì Ì ÙÔ Â Ó È appleôï fiìôúêë. 1. Το κατάστηµά είν ανοιχτό Ελ αύριο το πρωί Πές µού όλη την αλήθεια Άυριο είναι η γιορτή µού Που πάς; Η Μαρία νόµιζε πώς έκανα λαθος Φερ το βιβλιο µού και το τετράδιό µού Έρχεται και µας βλέπει αραιά και που Από που και ως που µιλάς έτσι; Ο µπάρµπα-σταύρος είναι πολύ άρρωστος Μού ρθε µια καταπληκτική ιδέα Μου αρέσει να αγναντεύω τη θάλασσα Βρές τη λύση του αινίγµατος * Οι απαντήσεις στις Ασκήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 29

27 Κείµενο για εξάσκηση * ÊÙ Û Ó Î È ÊÂÙÔ Ù ÃÚÈÛÙÔ ÁÂÓÓ! ˆ Î È appleˆ Ù appleâúèìâó. Ï ÙÚÈÁ Úˆ ÂÈÓ È ÛÙÔÏÈÛÌÂÓ. appleô apple ÓÙÔ ÎÔ ÁÔÓÙ È ÚÔ ÌÂÓ ʈÓÂ. ªÈÎÚÔÈ Î È ÌÂÁ ÏÔÈ È ÛÎÂ Ô Ó. T apple È È Â Ô Ó Ù apple È ÓÈ È Î È Ù ÚÈÛÙÔ ÁÂÓÓÈ ÙÈÎ ÂÓÙÚ ÛÙÈ ÈÙÚÈÓÂ. ÈÔ appleâú, ÂÓ ÛÙÚÔ - ÌappleÔ ÏÔ Î È ÁÏ ÎÔ ÁÂÚÔÓÙ, ÓÙ ÌÂÓÔ -µ ÛÈÏË, ʈÙÔÁÚ Ê ÂÙ È Ì ٠ÌÈÎÚ apple È È. ÙËÓ appleï ÙË ÙÔ ÎÚ Ù ÂÈ ÂÓ Û ÎÔ appleô Í ÂÈÏÈ ÂÈ appleô apple È ÓÈ È. apple È Ï ÎË ÁÂÓÂÈ ÙÔ ÊÙ ÓÂÈ ˆ ÙË ÛÙÚÔÁÁ ÏË ÎÔÈÏÈ ÙÔ, appleô ÙÚ ÓÙ ÂÙ È ÔÏÔÎÏËÚË applefi Ù Á ÏÈ ÙÔ. ÈÁÔ appleèô appleâú, ÌÈ apple Ú appleô apple È È ÊˆÓ ÂÈ: Ù appleô ÌÂ; ÂÛÙ Ù, appleâûùâ Ù, apple ÓÙËÛ ÌÈ ÁÈ ÁÈÔ Ï Î È ÙÔ appleúôûˆappleô ÙË appleïëìì ÚÈÛ appleô Ú. T Ì ÙÈ ÙË ÂÏ Ìapple Ó, ÂÓˆ appleô Î È appleô ÛÈÁÔÙÚ ÁÔ Ô ÛÂ Î È ÂÎÂÈ- ÓË Ì È ÙÔ. ÊÔ ÙÂÏÂÈˆÛ Ó, Ë ÁÈ ÁÈÔ Ï ÙÔ Â ˆÛ appleâóùâ  ڈ. ÏÂÍË, Ô ÌÂÁ Ï ÙÂÚÔ, Úapple Í appleúˆùô Ù ÏÂÊÙ. ºÂÚ Ù ÁÚËÁÔÚ! ÂÓ ÂÈÓ È ÔÏ ÈÎ ÛÔ, ÂÈappleÂ Ô ËÌËÙÚ ÎË. Ú Ù Ó ÌappleÔÚÂÈ ÌÂÛ appleô ÙËÓ ÙÛÂappleË ÌÔ, apple ÓÙËÛÂ Ô ÏÂÍË. T Ô ÁÔÚÈ ÚÈ ÙËÎ Ó ÌÂÛˆ Û ÂÓ ÍÂÊÚÂÓÔ Î ÓËÁËÙÔ. ÁÈ - ÁÈÔ Ï ÁÂÏ ÛÂ Î È Û Ó ÈÛ ÙÔ ÚÔÌÔ ÙË 1. Στο παραπάνω κείµενο βάζω τόνο όπου χρειάζεται. 2. Χωρίζω τις παρακάτω λέξεις σε φθόγγους και γράµµατα. Φθόγγοι Γράµµατα 1. ακούγονται: στρουµπουλός: ντυµένος: ξεχειλίζει: * Οι απαντήσεις στο Κείµενο για εξάσκηση δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 30

28 5. τραντάζεται: γιαγιούλα: έλαµπαν: τσέπη: Υπογραµµίζω τους καταχρηστικούς διφθόγγους στις παρακάτω λέξεις: παιδιά, παιχνίδια, παχιά, γενειάδα, κοιλιά, γιαγιούλα, µάτια, αγόρια. 31