ΤΟ MARKETING ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΘΕΡΙΩΝ

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.. 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Σκοπός της µελέτης Ταξινόµηση και παρουσίαση της µελέτης.. 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ- ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Ιστορία των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών Επιστηµονική Ορολογία Αξιοποίηση και χρήσεις των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών υνατότητες ευρύτερης και συστηµατικής εκµετάλλευσης των αρωµατικών φυτών Μονάδες επεξεργασίας αρωµατικών φυτών στην Ελλάδα 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Κλιµατικές απαιτήσεις Πολλαπλασιασµός Εγγενής πολλαπλασιασµός Αγενής πολλαπλασιασµός Άρδευση- Λίπανση Ζιζανιοκτονία Συγκοµιδή και Συλλογή Συντήρηση και αποθήκευση του φυτικού υλικού Ξήρανση Ζύµωση Αποστείρωση δρογών Αποθήκευση και συντήρηση δρογών. 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ Η σύνθεση και η βιοσύνθεση των αιθερίων ελαίων Παραλαβή των αιθερίων ελαίων Στο εργαστήριο Απόσταξη Εκχύλιση Στη βιοµηχανία Μηχανική παραλαβή Εκχύλιση Απόσταξη Ποιοτικός έλεγχος Ο ρόλος των αιθερίων ελαίων Στα αρωµατικά φυτά Στην σύγχρονη βιοµηχανική παραγωγή 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV ΤΟ MARKETING ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ Γενικά Η κατάσταση της αγοράς και εµπορίας των αρωµατικών φυτών και αιθερίων ελαίων Στην Ευρώπη Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Αιθέρια έλαια Στην Ασία 52 2

2 Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Αιθέρια έλαια Στην Αφρική Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Αιθέρια έλαια Στην Αµερική Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Αιθέρια έλαια Η κατάσταση της αγοράς και εµπορίας αρωµατικών φυτών και αιθερίων ελαίων στην Ελλάδα Γενικά για τα αρωµατικά φυτά της Ελλάδας Τα κυριότερα καλλιεργούµενα είδη Κρόκος Κοζάνης Μαστίχα Χίου Μέντα ίκταµος Ρίγανη Γλυκάνισος Φασκόµηλο Τσάι του βουνού Χαµοµήλι Μελισσόχορτο Μάραθος Κατάσταση εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών Αιθέρια έλαια Ορισµένα συµπεράσµατα για την Ελλάδα 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΡΙΓΑΝΗ ΚΑΙ ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟ Η ρίγανη Ιστορικά Βοτανικά ταξινόµηση- Περιγραφή του φυτού Κλιµατικές και εδαφικές απαιτήσεις Πολλαπλασιασµός Εγγενής πολλαπλασιασµός Αγενής πολλαπλασιασµός Τεχνική καλλιέργειας Προετοιµασία αγρού Εγκατάσταση φυτείας Λίπανση Άρδευση Αντιµετώπιση των ζιζανίων Συγκοµιδή Αποδόσεις Χρήσεις ρίγανης Το marketing της ρίγανη Στη διεθνή αγορά Στην Ελλάδα Το ριγανέλαιο Σύνθεση του ριγανελαίου ιαδικασία απόσταξης ριγανελαίου Χρήσεις του ριγανελαίου

3 5.2.4 Η συµβολή των νέων κλώνων ρίγανης στη µεγαλύτερη απόδοση και στην καλύτερη ποιότητα του ριγανελαίου Εξαγωγική δραστηριότητα του ριγανελαίου.. 92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI ΣΥΜΒΟΛΑΙΑΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΡΙΓΑΝΗΣ Συµβολαιακή Παραγωγή Προσδιορισµός της έννοιας Περιεχόµενο συµβολαίου Σηµασία για τους συµβαλλόµενους αγρότες Σηµασία για τις συµβαλλόµενες εταιρίες Προαπαιτούµενες συνθήκες για επιτυχηµένη συµβολαιακή παραγωγή Τύποι συµβολαιακής παραγωγής Περιπτώσεις συµβολαιακής παραγωγής στην Ελλάδα Η εφαρµογή της συµβολαιακής παραγωγής στην καλλιέργεια της ρίγανης. 106 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII ΤΟΠΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Εισαγωγικά Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη Τοπική Ενδογενής Ανάπτυξη Περιφερειακή Ανάπτυξη Τοπικοί- Περιφερειακοί δείκτες Η πολιτική της τοπικής- περιφερειακής ανάπτυξης Οι σκοποί της πολιτικής για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη Φορείς πολιτικής της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης Μέτρα για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη Τα προγράµµατα για την τοπική ανάπτυξη Η µη ισόρροπη ανάπτυξη της περιφέρειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ Εισαγωγικά Βιβλιογραφική προσέγγιση Θεωρητική προσέγγιση Εµπειρική προσέγγιση. 159 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IΧ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ Επιλογή προτύπου χωροθέτησης 166 ΚΕΦΑΛΑΙΟ X ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΡΙΓΑΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Περιφέρεια Θεσσαλίας Περιφέρεια Ηπείρου Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Περιφέρεια Πελοποννήσου Περιφέρεια Κρήτης Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας Περιφέρεια υτικής Ελλάδας Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας Περιφέρεια Αττικής Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Γενικά Συµπεράσµατα Προτάσεις ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 267 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 275 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. 312 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ 315 5

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εντάσσεται στα πλαίσια της διπλωµατικής µελέτης του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών του τµήµατος Οικιακής Οικονοµίας και Οικολογίας του Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου Αθηνών, µε τίτλο Βιώσιµη Ανάπτυξη. Η αναγκαιότητα και η σκοπιµότητα σύνταξης αυτής της µελέτης κρίνεται ως αυτονόητη και πηγάζει από την κοινή πεποίθηση των ειδικών και της αγροτικής κοινωνίας, ότι η Ελλάδα αποτελεί ιδανικό τόπο καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, παρά το γεγονός ότι µέχρι σήµερα δεν έχει δροµολογηθεί καµία συντονισµένη εθνική πολιτική για την ανάπτυξη του συγκεκριµένου τοµέα. Η περίπτωση δηµιουργίας ενός µοντέλου ανάπτυξης, µέσω της παραγωγής ρίγανης και ριγανελαίου, µε τη µορφή της προσοµοιωτικής εγκατάστασης και µε την προϋπόθεση εξασφάλισης των αγορών προώθησης και πώλησης του τελικού προϊόντος, εξετάζεται διεξοδικά. Παρουσιάζεται η υφιστάµενη κατάσταση εµπορίας και καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε διεθνές επίπεδο, για ότι αφορά το marketing, τις πωλήσεις και τις εισαγωγές και εξαγωγές, ώστε να οδηγηθεί στην προσοµοιωτική δηµιουργία οικονοµικών µονάδων στις 13 περιφέρειες της Ελλάδας, που συντελούν στην ανάπτυξη του κλάδου. Αναµφίβολα, κάθε προσπάθεια γύρω από τον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στηρίζεται στη µορφή σύµβασης συµβολαίου µεταξύ αγρότη και παραγωγού, καθιερώνοντας τη µορφή της συµβολαιακής παραγωγής ως καινοτόµο και περισσότερο ασφαλές δεσµό συνεργασίας και αξιοπιστίας. Στο σηµείο αυτό, θεωρώ υποχρέωσή µου να ευχαριστήσω θερµά όλους όσους συνέβαλαν µε κάθε τρόπο στην ολοκλήρωση αυτής της µελέτης. Ευχαριστώ θερµά τις /νσεις Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης των νοµών Σερρών, ράµας, Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης, Πιερίας, Ηµαθίας, Κιλκίς, Φθιώτιδας, Αιτωλοακαρνανίας, Ανατολικής Αττικής, Εύβοιας, Λέσβου, Σάµου, Ηρακλείου, Μαγνησίας, Καρδίτσας, Τρικάλων και Λάρισας για τα οικονοµικά στοιχεία καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών της περιοχής τους που µου εµπιστεύθηκαν, ενώ παράλληλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τον γεωπόνο κ. Λ. Πιπερόπουλο του Τµήµατος Αρωµατικών και Φαρµακευτικών φυτών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. 6

6 Θερµές ευχαριστίες απευθύνω στον επιβλέποντα αυτής της διπλωµατικής µελέτης, Καθηγητή κ. Κων/νο Αποστολόπουλο, για την πολύτιµη βοήθεια του, τις χρήσιµες συµβουλές του και την ηθική του συµπαράσταση. Επιπρόσθετα, ευχαριστώ και τα µέλη της τριµελούς επιτροπής κ. Γ. Χονδρογιάννη, αναπληρωτή καθηγητή και την κ. Ελ. Θεοδωροπούλου, επίκουρο καθηγήτρια, για τις εύστοχες παρατηρήσεις τους και τις χρήσιµες συµβουλές τους, οι οποίες συνέβαλλαν στην επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσµατος. 7

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά άρχισαν να αποτελούν αντικείµενο διεξοδικής µελέτης, έρευνας και επεξεργασίας µόλις τα τελευταία χρόνια. Η Ελλάδα διαθέτει τις κατάλληλες κλιµατολογικές και εδαφικές συνθήκες, ώστε να φιλοξενήσει καλλιέργειες αυτής της µορφής. Η ανάλυση των καλλιεργητικών τεχνικών που αφορούν την επεξεργασία των αρωµατικών φυτών αποδίδουν ικανοποιητικά αποτελέσµατα και πείθουν το µέσο αγρότη για την ευκολία που δύναται να συναντήσουν καλλιεργώντας φυτά αυτής της κατηγορίας. Το τελικό προϊόν που αποδίδουν είναι τα αιθέρια έλαια και τα αποτελέσµατα του marketing, σε όλες τις ηπείρους, αποδίδουν ικανοποιητικά στοιχεία για το µέλλον της νέας καλλιέργειας. Η περίπτωση της ρίγανης και του ριγανελαίου µέσω της συµβολαιακής παραγωγής ανήκουν στην περίπτωση δηµιουργίας ενός νέου, και πολλά υποσχόµενου, προτύπου καλλιέργειας στον αγροτικό τοµέα. Η τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη εφαρµόζοντας τα κατάλληλα ενισχυτικά προγράµµατα σε συνεργασία µε τους αρµόδιους φορείς, θα επέλθει µε το σύνολο των πλεονεκτηµάτων που περικλείει στην ευρύτερη έννοιά της. Σκοπός της παρούσας εργασίας καθίσταται η καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης γύρω από τα αρωµατικά φυτά, µε απώτερο στόχο τη διατύπωση της κατάλληλης θεωρίας χωροθέτησης που θα οδηγήσει στην προσοµοιωτική δηµιουργία µονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης αρωµατικών φυτών στις περιφέρειες της Ελλάδας. Η επίτευξη του σκοπού και του στόχου γίνεται µε την αποτύπωση των οικονοµικών στοιχείων και των δεδοµένων που επικρατούν στον αγροτικό τοµέα κάθε νοµού, σε συνδυασµό µε το σύνολο των δαπανών παραγωγής ενός αρωµατικού φυτού, του µισθώµατος εδάφους και των χιλιοµετρικών αποστάσεων που ισχύουν µεταξύ αυτών. Ο νοµός που επιλέγεται για την εγκατάσταση της µονάδας παρουσιάζει τη µικρότερη χιλιοµετρική απόσταση από το σύνολο των νοµών της εκάστοτε περιφέρειας καθώς και, όπου είναι καταγεγραµµένο, το µικρότερο σύνολο δαπανών παραγωγής και µισθώµατος εδάφους. Στην αντίθετη περίπτωση, που η συλλογή των προηγούµενων στοιχείων δεν υφίσταται, η προσοµοιωτική εγκατάσταση περιορίζεται στον παράγοντα χιλιοµετρική απόσταση αποκλειστικά και µόνο. 8

8 SUMMARY The aromatic and pharmaceutical plants began to be the subject of of extensive study, research and treatment hardly the last years. Greece allocates the suitable climatic and territorial conditions, so that it entertains cultures of this form. The analysis of farming techniques that concerns the treatment of aromatic plants they attribute satisfactory results and they convince the medium farmer for the facility that is able they meet cultivating plants of this category. The final product that they attribute they are the ethereal oils and the results of marketing, in all the continents, they attribute satisfactory elements for the future of new culture. The case the oregano and its oil via contract farming production belong in the case of creation of young person, and many promising, model of culture in the rural sector. The local and regional growth applying the suitable reinforcing programs in collaboration with the responsible institutions, will befall with the total of advantages that it encompasses in her wider significance. Aim of present work is rendered the recording of existing situation round the aromatic plants, with final objective the formulation of suitable theory of arrangement that will lead to the resemblance creation of units of treatment and standardization of aromatic plants to the regions of Greece. The achievement of aim and objective becomes with the imprinting of economic elements and data that prevail in the rural sector of each prefecture, in combination with the total of expenses of production of aromatic plant, the rent of ground and kilometric distances that are in effect between these. The prefecture that are selected for the installation of unit present the smaller kilometric distance from the total of prefectures of each region as well as, where it is registration, the smaller total of expenses of production and rent of ground. In the opposite case, where the collection of previous elements does not exist, the resemblance installation is limited in the factor kilometric distance exclusively. 9

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Γενικά Αναντίρρητα, τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά αποτελούν σηµαντικό µέρος της ελληνικής χλωρίδας. Οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργειά τους αποδίδοντας προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Θεωρούνται πολύτιµα επειδή περιέχουν ουσίες χρήσιµες για διάφορους τοµείς της βιοµηχανικής παραγωγής, ενώ η ανάπτυξη του κλάδου πρέπει να στηρίζεται στη διάδοση και στην επέκταση των καλλιεργούµενων ειδών, τα οποία αποδίδουν στον παραγωγό ικανοποιητικό εισόδηµα. Με την ανάπτυξη του κλάδου των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών επιδιώκεται η αξιοποίηση και η προστασία άγονων εδαφών ορεινών και ηµιορεινών περιοχών και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων των παραπάνω περιοχών, η συµµετοχή των φυτών στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, η δηµιουργία βιοµηχανιών στην ύπαιθρο, η ανάπτυξη της µελισσοκοµίας και η εξασφάλιση αυξηµένου συναλλάγµατος για τη χώρα και γενικότερα η ενίσχυση της ελληνικής οικονοµίας. Το Υπουργείο Γεωργίας, στα πλαίσια των καταβαλλοµένων προσπαθειών για την αναδιάρθρωση των αγροτικών καλλιεργειών, σε συνδυασµό µε την ένταξη του κλάδου στο Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, µε θέµα «Αγροτική ανάπτυξη- Ανασυγκρότηση της υπαίθρου », σχεδιάζει προγράµµατα, χάρη στα οποία εισάγονται στη γεωργία νέες δυναµικές καλλιέργειες, µε τη διάδοση και επέκταση των οποίων ο κλάδος των αρωµατικών φυτών θα γίνει βασικό ενεργητικό στοιχείο για τη συνεχώς αναπτυσσόµενη οικονοµία της χώρας. Η καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών ανήκει στην κατηγορία των ειδικών καλλιεργειών. Με τον όρο «ειδική καλλιέργεια» νοείται η καλλιέργεια που διαφέρει των συνήθων καλλιεργειών σε στοιχείο, το οποίο είναι δυνατό να αναφέρεται στην τεχνική καλλιέργειας ή στη µέθοδο συγκοµιδής ή στον τρόπο διάθεσης του προϊόντος στην αγορά. Με βάση τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη επιτυχία της ειδικής καλλιέργειας είναι ο συνδυασµός των συνθηκών καλλιέργειας, επεξεργασίας και εµπορίας του παραγόµενου προϊόντος. 10

10 Η παγκόσµια αγορά δραστηριοποιείται γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών µε ιδιαίτερο ζήλο τα τελευταία χρόνια. Οι εισαγωγές και εξαγωγές που πραγµατοποιούνται υποδηλώνουν το ενδιαφέρον τόσο των εταιριών όσο και του αγροτικού πληθυσµού για µια νέα µορφή εµπορίου που αρχίζει να ανθίζει πολλά υποσχόµενη. 2. Σκοπός της µελέτης Βασικός σκοπός της παρούσας µελέτης καθίσταται η διερεύνηση του µοντέλου ανάπτυξης που δηµιουργείται µέσω της παραγωγής ρίγανης και ριγανελαίου στα πλαίσια της συµβολαιακής παραγωγής. Ειδικότερα, η έρευνα επικεντρώνεται στις κατάλληλες προϋποθέσεις που πρέπει να επικρατήσουν, ώστε να λάβει χώρα η δηµιουργία οικονοµικών µονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης σε κάθε περιφέρεια της Ελλάδας. Με δεδοµένα τα πλεονεκτήµατα που δηµιουργεί η σύναψη συµβολαίου µεταξύ παραγωγού και οικονοµικής µονάδας θεωρήθηκε σκόπιµο να καταγραφεί η υφιστάµενη κατάσταση εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών σε διεθνές επίπεδο, καθώς και η αντίστοιχη κατάσταση που επικρατεί γύρω από τα αιθέρια έλαια. Αναµφίβολα, σε κάθε περίπτωση αντικείµενο διεξοδικής έρευνας κατέστη και το αρωµατικό φυτό της ρίγανης, η καλλιέργεια του οποίου συναντά ευκολία στην εξάπλωση και επικράτησή του. Η παρουσίαση των στοιχείων που αφορούν την ιστορία, τις καλλιεργητικές τεχνικές και επεξεργασία των αρωµατικών φυτών, τα αιθέρια έλαια, το marketingεµπορία, τη ρίγανη και το ριγανέλαιο σε συνδυασµό µε την έννοια της συµβολαιακής παραγωγής ώθησαν στην πραγµατοποίηση της απαραίτητης βιβλιογραφικής ανασκόπησης που οδήγησε στη δηµιουργία ενός προτύπου χωροθέτησης των µονάδων επεξεργασίας και µεταποίησης. Κατά συνέπεια, µελετώντας και αναλύοντας τα στοιχεία επιχειρήθηκε να δηµιουργηθεί σε επίπεδο προσοµοίωσης µια οικονοµική µονάδα σε κάθε περιφέρεια, µε τέτοιο τρόπο που θα εξυπηρετούσε κάθε αγρότη της ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, από τα αποτελέσµατα που προέκυψαν διαπιστώθηκε ότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, από όπου απουσιάζει η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών, προέχει η έναρξη δραστηριοποίησης γύρω από το συγκεκριµένο κλάδο, αφού η 11

11 εγκαθίδρυση των µονάδων στηρίχθηκε, όσον αφορά την επιλογή, στις δαπάνες µεταφοράς και µόνο. υνατότητες ανάπτυξης του κλάδου υπάρχουν, εφόσον, όπως αποδείχθηκε, οι συνθήκες αγοράς εξασφαλίζουν ικανοποιητικό εισόδηµα και απορρόφηση της παραγωγής. 3. Ταξινόµηση και παρουσίαση της µελέτης Τα κεφάλαια που περιέχονται στη διπλωµατική παρουσιάζονται ακολούθως συνοδευόµενα µε µια σύντοµη περιγραφή του περιεχοµένου τους. Ειδικότερα, εξετάζουν: Στο κεφάλαιο I δίδεται ο ορισµός των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Γίνεται µια ιστορική αναδροµή γύρω από τις γνώσεις που επικρατούν και αφορούν τα αρωµατικά φυτά, από την αρχαιότητα µέχρι τη σηµερινή εποχή. Καταγράφεται η επιστηµονική ορολογία του όρου τους, η υφιστάµενη αξιοποίηση και χρήση αυτών, καθώς και οι δυνατότητες της ευρύτερης και συστηµατικής εκµετάλλευσής τους, ενώ δεν παραλείπεται να σηµειωθεί ότι στον ελλαδικό χώρο εµφανίζονται και µονάδες επεξεργασίας των αρωµατικών φυτών. Στο κεφάλαιο ΙΙ αναλύονται οι καλλιεργητικές τεχνικές και µορφές επεξεργασίας των αρωµατικών φυτών, περιλαµβανοµένων όλων εκείνων των δραστηριοτήτων που πραγµατοποιούνται κατά τη διαδικασία φύτευσης ενός αρωµατικού φυτού. Το κεφάλαιο ΙΙΙ επικεντρώνεται στο ρόλο των αιθερίων ελαίων, στη σύνθεση και στη βιοσύνθεσή τους και στους τρόπους παραλαβής τους από το εργαστήριο και από τη βιοµηχανία. Από τα πιο σηµαντικά κεφάλαια της εργασίας, το κεφάλαιο IV εξετάζει το marketing που γίνεται για τα αρωµατικά φυτά και τα αιθέρια έλαια. Με νούµερα και αριθµητικά στοιχεία αποτυπώνει την πορεία των εισαγωγών και εξαγωγών σε επίπεδο Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής και Αµερικής για να ολοκληρωθεί κλείνοντας µε την κατάσταση της αγοράς και εµπορίας των αρωµατικών φυτών στην Ελλάδα. Στο κεφάλαιο V γίνεται παρουσίαση του αρωµατικού φυτού της ρίγανης. Αρχικά πραγµατοποιείται ιστορική αναδροµή γύρω από το φυτό και των χρήσεών του, στις οποίες αποσκοπούσε η εκµετάλλευσή του. Ακολουθεί η 12

12 βοτανική ταξινόµηση µε παράλληλη περιγραφή του φυτού. Σηµειώνονται οι κλιµατικές και εδαφικές απαιτήσεις που έχει ώστε να καταστεί προσαρµόσιµο σε διάφορες περιοχές, οι τρόποι πολλαπλασιασµού και οι τεχνικές καλλιέργειας, δηλαδή η προετοιµασία του αγρού, η εγκατάσταση φυτείας, η λίπανση, η άρδευση, η αντιµετώπιση των ζιζανίων και η συγκοµιδή. Στο τέλος, περιλαµβάνονται οι αποδόσεις που προκύπτουν από την καλλιέργεια της ρίγανης για τα τρία πρώτα έτη ενασχόλησης µε τη συγκεκριµένη µορφή γεωργίας. Το παρόν κεφάλαιο επικεντρώνεται και στο παραγόµενο προϊόν που προκύπτει από την επεξεργασία της ρίγανης και είναι το ριγανέλαιο. Καταγράφοντας τα βασικά συστατικά του ριγανελαίου, ακολουθεί η περιγραφή της διαδικασίας απόσταξης του ελαίου. Επισηµαίνονται οι κυριότερες χρήσεις και ο τρόπος επιρροής τους στους τοµείς που το χρησιµοποιούν, ενώ γίνεται αναφορά στη συµβολή των νέων κλώνων ρίγανης στη µεγαλύτερη απόδοση και στην καλύτερη ποιότητα του παραγόµενου ριγανελαίου. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται καταγράφοντας την κατάσταση που επικρατεί γύρω από την εµπορική δραστηριότητα της ρίγανης και του ελαίου τόσο στη διεθνή αγορά όσο και σε επίπεδο εθνικό. Στο κεφάλαιο VI αναλύεται ο όρος της συµβολαιακής γεωργίας (contract- farming), παρουσιάζοντας τα βασικά στοιχεία που είναι απαραίτητο να συναντώνται σε µια σύµβαση και τονίζεται η σηµασία της για τους συµβαλλόµενους αγρότες και τις συµβαλλόµενες εταιρίες. Αναλύονται οι προαπαιτούµενες συνθήκες της επιτυχηµένης συµβολαιακής παραγωγής, οι τύποι αυτής, οι περιπτώσεις που συναντώνται στην Ελλάδα και η εφαρµογή της στην καλλιέργεια της ρίγανης, την πιο διαδεδοµένη µορφή καλλιέργειας αρωµατικού φυτού. Στο VII κεφάλαιο καταγράφονται οι ερµηνείες των εννοιών της ανάπτυξης. Η τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, η ενδογενής και οι δείκτες που χαρακτηρίζουν τις συγκεκριµένες µορφές ανάπτυξης ερµηνεύονται σε µια προσπάθεια να δικαιολογηθεί η παρουσία τους σαν όροι στην παρούσα µελέτη, ώστε να καταστεί περισσότερη κατανοητή η συσχέτισή τους µε το δεδοµένο µοντέλο ανάλυσης. Η πολιτική της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης αναλύεται µε τους σκοπούς, τους φορείς της πολιτικής, τα µέτρα 13

13 και τα προγράµµατα για την τοπική ανάπτυξη. Παράλληλα, επιχειρείται και µια ανάλυση του φαινοµένου της ανισόρροπης ανάπτυξης της περιφέρειας. Το VIII κεφάλαιο αποτελεί την πηγή της βιβλιογραφικής ανασκόπησης που πραγµατοποιείται, ώστε να οδηγηθούµε στη διαµόρφωση του προτύπου θέσης που θα χρησιµοποιηθεί στο επόµενο κεφάλαιο. Τόσο η θεωρητική όσο και η εµπειρική προσέγγιση που πραγµατοποιείται στηρίζεται στις µελέτες και στις έρευνες ξένων συγγραφέων που στηρίχθηκαν στο αντικείµενο της θεωρίας χωροθέτησης, προκειµένου να εξηγήσουν τη λογική εγκατάστασης µιας µονάδας σε µια συγκεκριµένη περιοχή. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την αποτύπωση εκείνων των παραγόντων που συµβάλλουν και επηρεάζουν την τελική επιλογή µιας θέσης. Στο IX κεφάλαιο επιχειρείται µια προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδων στις περιφέρειες της Ελλάδας. Καταγράφοντας τα κοινωνικοοικονοµικά στοιχεία των νοµών κάθε περιφέρειας και λαµβάνοντας υπόψη τα στοιχεία εκείνα που προέκυψαν από το προηγούµενο κεφάλαιο, πραγµατοποιείται προσοµοιωτική εγκαθίδρυση και λειτουργία µιας µονάδας επεξεργασίας ρίγανης και ριγανελαίου. Στο Χ κεφάλαιο εξάγονται ορισµένα γενικά συµπεράσµατα που προέκυψαν από την εργασία και τα οποία καταγράφονται µαζί µε το σύνολο των προτάσεων που αποδίδεται για τον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, των οικονοµικών µονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης και της ευρύτερης τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. 14

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ- ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 1.1 Ιστορία των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά έχουν πολύ παλιές ρίζες. Η ιστορία της γνώσης τους ξεκινάει από την περίοδο του πρωτόγονου ανθρώπου, που αναζητούσε στα φυτά, όχι µόνο την τροφή του, αλλά και τα φάρµακά του. Άλλωστε, οι αρχηγοί των φυλών προµηθεύονταν τα φάρµακά τους από τα φυτά, τις χρήσιµες ιδιότητες των οποίων είχαν ανακαλύψει από τότε, ώστε να είναι σε θέση να εκτελούν και ιατρικά καθήκοντα Στα φυτά στηρίχθηκαν ακόµη και οι µάγοι και οι ιερείς, οι οποίοι καθιέρωσαν πολύ νωρίς τη θεραπεία των ασθενειών ως επάγγελµά τους (Λίγγα, 2000). Αναµφίβολα, σ όλες τις ηπείρους, κάθε πολιτισµός διέθεσε πολύ χρόνο για την ανακάλυψη των αρωµατικών φυτών και των ωφελειών τους στον άνθρωπο, στην κοινωνία και στη φύση γενικότερα. Οι αρχαιότερες µαρτυρίες χρήσης αρωµατικών φυτών προέρχονται από τους Ασσύριους και τους Σουµέριους γεγονός που αποδεικνύεται από τα έργα τέχνης και γραπτά των πολιτισµών αυτών (ΑΝΚΟ, 2000). Οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν τα αρωµατικά φυτά και τα αιθέρια έλαιά τους, είτε για λόγους αισθητικής και θεραπευτικής, είτε για να αρωµατίζουν την ατµόσφαιρα, ακόµα και ως συντηρητικά για τη µουµιοποίηση. Στην Παλαιά ιαθήκη υπάρχουν αναφορές από τις οποίες συνάγεται, ότι τα αρωµατικά φυτά και τα µπαχαρικά συγκαταλέγονταν ανάµεσα σε προϊόντα µεγάλης αξίας, όπως ο χρυσός και οι πολύτιµοι λίθοι. Στην αρχαία Βαβυλώνα δεν ήταν µόνο οι κρεµαστοί κήποι στους οποίους καλλιεργούσαν αρωµατικά φυτά, που έκαναν την πόλη γνωστή, αλλά και οι µεγάλοι κήποι, στους οποίους καλλιεργούσαν αρωµατικά φυτά για την παραγωγή αρτυµάτων (µπαχαρικών). Τα έσοδα αποτελούσαν σηµαντικό µέρος της οικονοµίας τους (Σκρουµπής, 1988). 15

15 Ωστόσο, ιστορικά οι κύριες περίοδοι στις οποίες είναι δυνατό να ενταχθούν οι µελέτες, οι έρευνες, αλλά και οι γνώσεις των ατόµων γύρω από τα αρωµατικά φυτά, παραθέτονται παρακάτω. Κατά την αρχαία περίοδο στον Ελληνικό κόσµο, ήδη από τον 15 ο αιώνα π.χ., στους πρώτους Ολυµπιακούς Αγώνες, οι νικητές στεφανώνονταν µε δάφνινα στεφάνια και πετροσέλινο. Ο Ιπποκράτης ( π. Χ. ), γύρω στο 400 π. Χ. δίνει µια λίστα µε περισσότερα από 400 φάρµακα µε ουσίες από βότανα και φαρµακευτικά φυτά, από τις οποίες περίπου οι µισές χρησιµοποιούνται και σήµερα. Η συστηµατική παρατήρηση και έρευνα οδήγησε τον Ιπποκράτη στο συµπέρασµα ότι τα αρωµατικά φυτά συνδυάζουν τη γευστική απόλαυση µε τη θεραπευτική αξία και έτσι διετύπωσε την άποψη: «Κάνε την τροφή φάρµακό σου και το φάρµακο τροφή σου». Σηµαντικοί διανοητές ήταν και ο Θεόφραστος ( π.χ.), ο οποίος έδωσε πολύτιµες βοτανικές περιγραφές για πολλά φυτά, και ο ιοσκουρίδης ο Αναζαρβέας, ο οποίος ανέφερε γύρω στα 600 φυτά µε πολύτιµες φαρµακευτικές ιδιότητες. Την εποχή της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, οι Ρωµαίοι µεταφέρουν µε πλοία και εµπορεύονται µπαχαρικά από την Ινδία και την Αίγυπτο. Τα αρωµατικά φυτά ήταν διαθέσιµα µόνο για τις «ελίτ» τάξεις των πλουσίων. Προσέδιδαν σ αυτά τόση αξία όση και στο χρυσό. Ο Γαληνός, από το όνοµα του οποίου πήραν την ονοµασία τους τα «γαληνικά παρασκευάσµατα», διατύπωσε συνταγές παρασκευής φαρµάκων, ενώ ο Πλίνιος περιέγραψε τις φαρµακευτικές ιδιότητες πολλών φυτών. Κατά τη διάρκεια του µεσαίωνα, το εµπόριο µπαχαρικών και αρωµατικών φυτών µειώθηκε. Τα χρόνια πριν την αναγέννηση ωστόσο, καθώς ο ευρωπαϊκός πολιτισµός άρχισε να αναπτύσσεται η ζήτηση για µπαχαρικά ήταν το κλειδί για την ανάπτυξη του διεθνούς εµπορίου. Πολλά από τα κυριότερα µπαχαρικά έρχονταν από την Ινδία, την Κίνα και την Ινδονησία. Οι Ευρωπαίοι αναζητούσαν διαρκώς νέους κόσµους στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν αποκλειστικότητα στο εµπόριο και νέους δρόµους για να φτάσουν ευκολότερα στην Ανατολή. Τα µπαχαρικά ήταν επίσης ένας από τους λόγους για τους οποίους ξεκίνησε η εξερεύνηση του κόσµου τον 15 ο και 16 ο αιώνα, και κατ επέκταση ένα από τα αίτια της ανακάλυψης της Αµερικής. Στα τέλη του 13 οι αιώνα, οι εξερευνητικές προσπάθειες του Μάρκο Πόλο καθιέρωσαν τη Βενετία ως το µεγαλύτερο κέντρο εµπορίου αρωµατικών φυτών. Ο Πορτογάλος Βάσκο ντε Γκάµα έκανε τον περίπλου της Αφρικής από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και έφτασε στην Ινδία. Επιστρέφοντας στην Πορτογαλία έφερε 16

16 στους Πορτογάλους πιπέρι, κανέλα, αρµπαρόριζα και άλλα πολύτιµα προϊόντα, ενώ έκλεισε και πολλές εµπορικές συµφωνίες. Το 1492 ο Χριστόφορος Κολόµβος για λογαριασµό της Ισπανίας και ψάχνοντας να βρει άλλον δρόµο για τις Ινδίες, ανακάλυψε την Αµερική, που φυσικά ονόµασε τότε υτικές Ινδίες. Έφερε πίσω στην Ισπανία αρωµατικό πιπέρι, βανίλια, καπνό και άλλα βότανα που για πρώτη φορά έβλεπαν οι Ευρωπαίοι. Στην περίοδο της Αναγέννησης δίδεται νέα ώθηση στην εξέλιξη και στην πρόοδο του τοµέα των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Τα µεγάλης απόστασης ταξίδια στην Ανατολή και στην Αµερική µετέφεραν γόνιµα ρεύµατα και παράλληλα αποτέλεσαν αστείρευτη πηγή πολύτιµων ανακαλύψεων. Σ αυτή τη φάση, η Ευρώπη υπήρξε το κέντρο ενός διαρκώς επεκτεινόµενου παγκοσµίου εµπορίου, µε συνέπεια την εισαγωγή νέων αντιλήψεων γύρω από τα αρωµατικά φυτά. Πολλοί µελετητές ασχολούνται λεπτοµερώς µε τη µελέτη και την ανάλυση αυτών. Ο γιατρός Παράκελσος ( ) έκανε πολύπλοκα πειράµατα για να φτάσει στην «πηγή» της θεραπευτικής δύναµης των φυτών. Η πορεία, όµως, που είχε να διανύσει παρουσίαζε πολλά εµπόδια και ήταν πολύ µεγάλη, ώστε µόλις σήµερα και χάρη στην επιστήµη της χηµείας, επιτεύχθηκε ο αρχικός στόχος (Ανάσης 1962, Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.) 2000, Λίγγα 2000). Οι Αµερικανοί άρχισαν να ασχολούνται µε το εµπόριο µπαχαρικών το1672, όταν ο Elihu Yale, έχοντας εµπειρία από τη δουλειά του στην Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, ξεκίνησε επιχείρηση µπαχαρικών στη Βοστόνη. Έκανε τόσο µεγάλη περιουσία και αργότερα ίδρυσε Πανεπιστήµιο, το περίφηµο Πανεπιστήµιο Yale. Σταδιακά οι Αµερικανοί έµποροι απεξαρτήθηκαν από τα Ευρωπαϊκά µονοπώλια και ανάπτυξαν το εµπόριο και πολλών ιθαγενών ειδών (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002). Η περίοδος που ξεκινάει από το 1800 και φτάνει µέχρι τις µέρες µας, έρχεται να φέρει επαναστατικές θεωρίες και µεθόδους που ευνοούν τα αρωµατικά φυτά, την καλλιέργεια, την επεξεργασία και την εµπορία τους. Κάποια στιγµή, βέβαια, η σηµασία των αρωµατικών φυτών και των παραγόµενων από αυτά ελαίων, καθώς και η χρήση όλων αυτών περιορίστηκε, λόγω της παρασκευής συνθετικών χηµικών υλικών που µπορούσαν, εκ πρώτης όψεως, να υποκαταστήσουν τα αιθέρια έλαια και τις ουσίες που λαµβάνονται από τα αρωµατικά φυτά, ειδικότερα αυτές που είχαν χρήση στη φαρµακευτική και όχι µόνο. Τώρα πια ξεκινάει ένας αγώνας συστηµατικής 17

17 εκµετάλλευσης αυτού του είδους των φυτών, λαµβάνοντας υπόψη όλες εκείνες τις προϋποθέσεις, που θα οδηγήσουν σ ένα υγιή τρόπο αξιοποίησης του συγκεκριµένου τοµέα. Οι παράµετροι που αφορούν την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώµης, τον περιορισµό της χρήσης χηµικών και συνθετικών ουσιών αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στην ευρύτερη διάδοση της συγκεκριµένης κατηγορίας φυτών. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια σηµειώνεται τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αµερική µια «βοτανική αναγέννηση», καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι δίνουν συνεχώς µεγαλύτερη βαρύτητα στην υγιεινή διατροφή, σε θεραπείες µε φάρµακα που χρησιµοποιούν φυτικές ουσίες και σε καλλυντικά που ως πρώτη ύλη έχουν την κατηγορία των βοτάνων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη δυτική Ευρώπη, η κατανάλωση φαρµακευτικών φυτών διπλασιάστηκε την τελευταία δεκαετία, ενώ η συστηµατική µελέτη πολλών φυτών έχει δώσει πολλές νέες ουσίες και χρήσεις, όπως η αρωµατοθεραπεία. Πρόκειται για µια µορφή θεραπευτικής µε βάση τα διάφορα αιθέρια έλαια. Η διάδοσή της ξεκίνησε, κατά τη δεκαετία του 1930 όταν, µε επιστηµονικές έρευνες κυρίως Γάλλων χηµικών, άρχισε και πάλι να δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στις θεραπευτικές και αντιµικροβιακές ιδιότητες των διαφόρων αιθερίων ελαίων. Τότε δόθηκε και το όνοµα αρωµατοθεραπεία και η χρήση της συνεχώς κερδίζει έδαφος, ιδιαίτερα για την καταπολέµηση του άγχους, για δερµατικά και αναπνευστικά προβλήµατα και προβλήµατα µυϊκών πόνων και αρθριτικών (Πλήρης Οδηγός Βοτάνων, 1999). Αποδεικτικό της ευρύτατης σηµασίας που προσλαµβάνει η χρήση των αρωµατικών φυτών είναι ότι πρόσφατα αναπτύχθηκε µια νέα δραστηριότητα που σχετίζεται µε αυτά, ο αρωµατουρισµός. Πρόκειται για τη διοργάνωση εκδροµών σε τόπους που έχουν µεγάλη παραγωγή αρωµατικών φυτών και παράλληλα διαθέτουν και µονάδες επεξεργασίας τους. 1.2 Επιστηµονική ορολογία Ο κόσµος των φυτών περιλαµβάνει περίπου διαφορετικά είδη, µε τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά να αποτελούν µια σχετικά µικρή αλλά ιδιαίτερα εξελιγµένη οµάδα ειδών του φυτικού βασιλείου, καθώς υπάρχουν περίπου είδη αρωµατικών φυτών και είδη φαρµακευτικών φυτών. 18

18 Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά ταξινοµούνται σε περίπου 50 οικογένειες. Μεταξύ των δυο κατηγοριών δεν υφίσταται σαφής διάκριση καθώς πολλά από αυτά εµφανίζουν και τις δυο ιδιότητες. Συνεπώς, «αρωµατικά φυτά (aromatics) είναι µία µεγάλη οµάδα ειδών του φυτικού βασιλείου µε κοινό χαρακτηριστικό το ότι περιέχουν στα διάφορα µέρη τους (φύλλα, άνθη κ.λπ.) αιθέρια έλαια, ουσίες δηλαδή που όταν ελευθερωθούν αφήνουν οσµή» (Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). Με τον όρο: «φαρµακευτικό φυτό (medicinals, therapeuticals), καλείται κάθε φυτό που περιέχει ένα ή περισσότερα δραστικά συστατικά, τα οποία έχουν την ικανότητα να προλάβουν, να ανακουφίσουν ή να θεραπεύσουν ασθένειες» (Σαρλής, 1994). Η χρησιµοποίηση του όρου «αρωµατικά-φαρµακευτικά φυτά» δηλώνει ότι όπως τα αρωµατικά φυτά διαθέτουν φαρµακευτικές ιδιότητες, έτσι και τα φαρµακευτικά φυτά είναι συνήθως αρωµατικά. Σε καµία περίπτωση δεν πρόκειται για ξεχωριστές κατηγορίες και γι αυτό το λόγο όταν γίνεται αναφορά στα αρωµατικά φυτά περιλαµβάνονται και τα φαρµακευτικά. Επιπρόσθετα, µε τον όρο βότανα (herbs) διακινούνται από τον Μεσαίωνα µέχρι σήµερα σε παραδοσιακά εµπορικά καταστήµατα τα φυτά που µε την ευρύτερη έννοια έχουν ευεργετική ιδιότητα στον άνθρωπο. Αναµφίβολα, επειδή η παραδοσιακή ορολογία δηµιουργεί συχνά σύγχυση στη σύγχρονη ερευνητική και εµπορική προσέγγιση των βιολογικώς δραστικών µορίων των φυτών, οι όροι που χρησιµοποιούνται σήµερα καταγράφονται ως εξής (Samuelsson, 1996): Βιοµηχανικά φυτά ή non food plants. Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά που κατατάσσονται σε εκείνα που καλλιεργούνται για ποικίλες βιοµηχανικές εφαρµογές των παραγόµενων προϊόντων τους, εκτός από την κάλυψη βασικών αναγκών διατροφής. Πράσινα χηµικά (Green chemicals). Φυτά µε βιολογικώς δραστικά συστατικά (plants with biologically active compounds). Συµπερασµατικά, η ποιοτική και ποσοτική σύσταση των αιθερίων ελαίων που λαµβάνονται από τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά καθορίζει τη θεραπευτική ή 19

19 τοξική χρήση αυτών των ελαίων, τα οποία βρίσκουν απήχηση σε πολλούς τοµείς της σύγχρονης βιοµηχανικής και οικονοµικής δραστηριότητας. 1.3 Αξιοποίηση και χρήσεις των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών Η Ελλάδα, αναµφισβήτητα, διαθέτει τις κατάλληλες εδαφοκλιµατικές συνθήκες, ώστε να αναπτυχθεί και να καλλιεργηθεί µεγάλος αριθµός αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Για τα περισσότερα είδη δεν έχει γίνει κάποια συστηµατική µελέτη, ώστε να καθοριστούν επακριβώς οι δυνατότητές τους για συστηµατική εκµετάλλευση. Συνεπώς, για µία µεγάλη γκάµα αρωµατικών φυτών επικρατεί άγνοια, όσον αφορά τις χρήσεις τους, τις οικονοµικές, εµπορικές και παραγωγικές τους δυνατότητες, καθώς και την εφαρµογή των κατάλληλων καλλιεργητικών µεθόδων που απαιτεί το κάθε είδος φυτού. Ωστόσο, για ορισµένα φυτά που έχει αποδειχθεί η σηµασία τους, αλλά και οι ωφέλειες της χρήσης τους σε διάφορους τοµείς της βιοµηχανίας, γίνεται συστηµατική εκµετάλλευση µε άµεση αξιοποίηση των θετικών επιδράσεών τους. Σήµερα, βρίσκουν µεγάλη απήχηση στις φαρµακοβιοµηχανίες, στις βιοµηχανίες τροφίµων και καλλυντικών. Εκτιµάται ότι το 50% των φυτών που εµπορεύονται παγκοσµίως, χρησιµοποιείται στις βιοµηχανίες τροφίµων, το 25% χρησιµοποιείται για την παραγωγή καλλυντικών, το 20% για θεραπευτικές χρήσεις στις φαρµακοβιοµηχανίες και ένα 5% για άλλες εφαρµογές, όπως η παραγωγή εντοµοκτόνων (International Trade Center, 1982). Σηµαντικές δυνατότητες αξιοποίησης υπάρχουν επίσης στη λήψη φυτικών χρωστικών ουσιών που παίρνονται από αρωµατικά φυτά και έχουν ως κυριότερη χρήση τους αυτήν που αφορά στη χρώση τροφίµων σε αντικατάσταση συνθετικών χρωστικών. Ειδικότερα, στις φαρµακοβιοµηχανίες το ενδιαφέρον για τα αρωµατικά φυτά διατηρείται ζωντανό. Παρά το γεγονός ότι η ζήτηση γι αυτή την κατηγορία φυτών και των παραγώγων τους δεν φαίνεται να αυξάνεται σταθερά, ιδιαίτερα στις βιοµηχανικές περιοχές όπου ο ανταγωνισµός µεταξύ φυτικών και συνθετικών προϊόντων είναι έντονος, εν τούτοις η διαπίστωση των πλεονεκτηµάτων που πηγάζουν από τη χρήση τους, ανοίγει το δρόµο για µία πιο 20

20 συστηµατική εκµετάλλευση. Ειδικότερα, στον τοµέα της φαρµακευτικής, τα αρωµατικά φυτά, των οποίων οι θετικές επιδράσεις είναι αναµφισβήτητες όχι µόνο για τον άνθρωπο αλλά ακόµη και για τα ζώα, βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση και είναι ζήτηµα σωστής ενηµέρωσης και καθοδήγησης η αντικατάσταση της χρήσης συνθετικών υλικών σε ορισµένα προϊόντα (Papageorgiou and Kaldis, 1995). Στις φαρµακοβιοµηχανίες τα αρωµατικά φυτά αξιοποιούνται χάρη στα αιθέρια έλαια που περιέχουν. Από την αρχαιότητα ακόµη χρησιµοποιούνται για την παρασκευή καλλυντικών, ενώ σήµερα βρίσκουν εφαρµογές στη σαπωνοποιία και συµβάλλουν στην παρασκευή φυτικών προϊόντων και φαρµάκων µε ξεχωριστές ιδιότητες. Τα αιθέρια έλαια χρησιµοποιούνται είτε αυτούσια είτε σε µίγµατα, που προκύπτουν από την ανάµειξη φυσικών αιθερίων ελαίων µεταξύ τους ή µε διαλύτες και συνθετικά έλαια και παραλαµβάνονται µε απόσταξη (Πιερρακέας 1971, Σκρουµπής 1988). στις βιοµηχανίες καλλυντικών δεν χρησιµοποιούνται καθ αυτού τα αρωµατικά φυτά, αλλά τα αιθέρια έλαιά τους. Στις µέρες µας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το 25% των φυτών, που εµπορεύονται, προορίζονται για τις βιοµηχανίες καλλυντικών. Μελετώντας κανείς τις κυριότερες ιδιότητες και χρήσεις των αρωµατικών φυτών, θα αναζητούσε τρόπους µεταφοράς αυτών των ιδιοτήτων σε προϊόντα, που θα λειτουργούσαν υπέρ της υγείας και της οµορφιάς του ατόµου και συγκεκριµένα της γυναίκας. Σ αυτό ακριβώς το στοιχείο στηρίχθηκαν οι βιοµηχανίες καλλυντικών, εντάσσοντας τα τελευταία χρόνια τις θετικές επιδράσεις των αρωµατικών φυτών στα προϊόντα τους. Το αποτέλεσµα, όπως άλλωστε ήταν αναµενόµενο, είναι η παραγωγή καλλυντικών υψηλών προδιαγραφών και υψηλής ποιότητας ( στη βιοµηχανία τροφίµων έχοντας ως κύρια πηγή τα ξηρά φύλλα (δρόγες) των αρωµατικών φυτών, παρασκευάζονται ροφήµατα, ενώ παράλληλα χρησιµοποιούνται και στην κονσερβοποιία για την παραγωγή κονσερβών µε υγιεινές τροφές. Στο χώρο της ζαχαροπλαστικής και της µαγειρικής, άλλοτε φρεσκοκοµµένα και άλλοτε ξερά ή αλεσµένα, τα αρωµατικά φυτά προσδίδουν ξεχωριστό άρωµα στα φαγητά, αφού στα ξηρά φύλλα το άρωµα είναι περισσότερο συµπυκνωµένο απ ό,τι στα φρέσκα. Τα κυριότερα αρωµατικά φυτά, η δρόγη των οποίων χρησιµοποιείται στη βιοµηχανία 21

21 τροφίµων, είναι: ο µαϊντανός, ο βασιλικός, η µαντζουράνα, το κρεµµύδι, η ρίγανη, το σκόρδο, το φασκόµηλο κ.ά. (Σκρουµπής 1988, Σαρλής 1994, Kokkini, 1994). Αναµφίβολα, σηµαντική δυνατότητα αξιοποίησης υπάρχει στη λήψη ορισµένων φυτικών χρωστικών ουσιών (φλαβονοειδή, καροτενοειδή, χλωροφύλλες κ.λπ.) που λαµβάνονται από τα αρωµατικά φυτά και έχουν ως κυριότερη χρήση τους, εκείνη που αφορά τη βαφή διαφόρων τροφίµων σε αντικατάσταση των συνθετικών χρωστικών που χρησιµοποιούνται σήµερα σε µεγάλο βαθµό (Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). Οι παραπάνω τοµείς αποτελούν τις βασικότερες πηγές αξιοποίησης των αρωµατικών φυτών. Φυσικά, µέσα από τη συστηµατική ανάλυση, επεξεργασία και εκµετάλλευσή τους είναι δυνατό να προκύψουν κι άλλοι τοµείς που µέχρι σήµερα αγνοούσαν τη σηµασία και το ρόλο των αρωµατικών φυτών, µε αποτέλεσµα να τα συµπεριλάβουν στην παραγωγική διαδικασία. Άλλωστε, θα αποτελούσε τραγική ειρωνεία ένα τόσο πολυσύνθετο είδος φυτών να αξιοποιείται από ένα περιορισµένο αριθµό κλάδων της βιοµηχανίας. 1.4 υνατότητες ευρύτερης και συστηµατικής εκµετάλλευσης των αρωµατικών φυτών Τα αρωµατικά φυτά, χωρίς καµιά υπερβολή, έχουν τη δυνατότητα να επιλύσουν πολλά από τα προβλήµατα και τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει ο αγροτικός τοµέας, εφόσον παρουσιάζονται ως µία εναλλακτική µορφή καλλιέργειας που µπορεί να προσδώσει ένα καλό συµπληρωµατικό εισόδηµα στους αγρότες. Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται να συνδυαστεί η πλούσια φυσική χλωρίδα της χώρας µας µε τις κατάλληλες συνθήκες αξιοποίησής της. Υπάρχουν, εποµένως, δυνατότητες ευρύτερης και συστηµατικής εκµετάλλευσης των αρωµατικών φυτών; Τόσο οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες, όσο και η ποικιλία του πλήθους των αρωµατικών φυτών επιτρέπουν την εκµετάλλευσή τους. Ωστόσο, δεν επαρκούν µόνο αυτά. Οι δυνατότητες για µία ευρύτερη και συστηµατική εκµετάλλευση του τοµέα των αρωµατικών φυτών υπάρχουν, µε την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν τα παρακάτω: 22

22 Ορθολογική εκµετάλλευση των αυτοφυών αρωµατικών φυτών, αφού στην αντίθετη περίπτωση υπάρχει άµεσος κίνδυνος εξαφάνισης ορισµένων απ αυτών. Συστηµατική έρευνα για τη βελτίωση του υπάρχοντος γενετικού υλικού και τη δηµιουργία αποδοτικότερων ποικιλιών. ιερεύνηση των δυνατοτήτων εκµηχάνισης της καλλιέργειας και βελτίωσης της καλλιεργητικής τεχνικής, µε απώτερο στόχο την παραγωγή ενός οµοιόµορφου προϊόντος µε άριστες ιδιότητες και µε µικρό κόστος παραγωγής. Να έχει προηγηθεί έρευνα αγοράς, ώστε να είναι γνωστά τα είδη που ζητούνται και οι ποσότητες που µπορούν να απορροφηθούν, για να µην υπάρχει ο κίνδυνος της υπερπαραγωγής ή του ανταγωνισµού από ευρωπαϊκές ή µη ευρωπαϊκές χώρες (ΑΝ.ΚΟ., 2000). Με την τήρηση των παραπάνω προϋποθέσεων είναι δυνατή η συστηµατική εκµετάλλευση των αρωµατικών φυτών κατά τέτοιο τρόπο, που θα προσδώσει πολλά οφέλη στον αγρότη. Σχεδόν όλα τα αρωµατικά φυτά θα µπορούσαν να αποτελέσουν εκµεταλλεύσιµες πηγές. Ανάµεσα σ αυτά είναι και η ρίγανη που αποδίδει το ριγανέλαιο. Οι τρόποι εκµετάλλευσης, αλλά και οι θετικές επιδράσεις της καλλιέργειας ρίγανης παραθέτονται στα κεφάλαια και στις ενότητες που ακολουθούν. 1.5 Μονάδες επεξεργασίας αρωµατικών φυτών στην Ελλάδα Η επεξεργασία των αρωµατικών φυτών στην Ελλάδα συνίσταται στην αποξήρανση της πρώτης ύλης για την παραγωγή αιθέριων ελαίων. Βάσει των επίσηµων στοιχείων του Υπουργείου Γεωργίας οι µονάδες, που επεξεργάζονται ορισµένα αρωµατικά φυτά και παράλληλα διαθέτουν και αποστακτικό συγκρότηµα, είναι ελάχιστες και συγκεκριµένα δυο. Η µια συναντάται στο Ν. Κιλκίς µε την επωνυµία Ecopharm Hellas Α.Β.Ε.Ε. και η δεύτερη στο Ν. Καρδίτσας. Κάθε προσπάθεια για δηµιουργία βιώσιµων αρχικά και εύρωστων στη συνέχεια µονάδων επεξεργασίας αρωµατικών φυτών στέφθηκε µε αποτυχία. Λίγες ήταν οι περιπτώσεις µονάδων που έδωσαν ικανοποιητικά αποτελέσµατα κατά τη 23

23 λειτουργία τους, µε οριακή όµως βιωσιµότητα (Αναπτυξιακή Εταιρία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). Ωστόσο, θα ήταν παράλειψη να µην γίνει αναφορά και σε εκείνες τις µονάδες που απλά περιορίζονται στην τυποποίηση των αρωµατικών φυτών για χρήση τους ως µπαχαρικά και έχουν δεχτεί την οικονοµική υποστήριξη του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. 24

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ Πρόκειται για µια λεπτοµερέστατη αναφορά σχετικά µε τη µεθοδολογία που θα πρέπει να ακολουθείται προκειµένου να καθίσταται δυνατή η πρόσβαση στη διαδικασία της εµπορικής καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών και στην παραγωγή ξηρών προϊόντων ή αιθερίων ελαίων. 2.1 Κλιµατικές απαιτήσεις Η γνώση ανάπτυξης των φυτών έχει θεµελιώδη σηµασία, αφού άλλα είδη ευδοκιµούν µόνο σε ορισµένες κλιµατικές συνθήκες και άλλα είναι περισσότερο ανθεκτικά σε διαφορετικές καιρικές συνθήκες. Το υψόµετρο και το γεωγραφικό πλάτος µιας περιοχής έχουν αρκετές φορές καθοριστική σηµασία στην ποιότητα του παραγόµενου προϊόντος. Αρκετά από τα αυτοφυή φυτά της χώρας ευδοκιµούν τόσο σε ζεστές όσο και σε ψυχρές περιοχές ενώ υπάρχουν και αρωµατικά φυτά που είναι ευαίσθητα σε χαµηλές θερµοκρασίες, όπως το γιασεµί, το κύµινο, η λεβάντα, η µαντζουράνα και τα εσπεριδοειδή. Αναντίρρητα, για τα την πλειονότητα των αρωµατικών φυτών κρίνεται πρόσφορα το έδαφος µε µέση σύσταση και καλή αποστράγγιση, η οξύτητα του οποίου και η γονιµότητα δύναται να επηρεάσουν τις καλλιέργειες ως προς τις ανάγκες τους για πότισµα (Γκόλιαρης, 1992). 2.2 Πολλαπλασιασµός Τα αρωµατικά φυτά ανάλογα µε το είδος τους, µπορούν να πολλαπλασιαστούν εγγενώς δηλαδή µε σπόρο ή αγενώς δηλαδή µε µοσχεύµατα, 25

25 παραφυάδες και ριζώµατα ή και µε τους δυο τρόπους (Σκρουµπής, 1998, Ody P., 1993) Εγγενής πολλαπλασιασµός Ο εγγενής πολλαπλασιασµός γίνεται µε σπορά στο σπορείο ή απευθείας στο χωράφι και χρησιµοποιείται σπάνια, µόνο για είδη που πολλαπλασιάζονται δύσκολα αγενώς. Η περιορισµένη χρήση του εγγενούς πολλαπλασιασµού που παρατηρείται στα αρωµατικά φυτά οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν µελετηθεί και βελτιωθεί όπως τα άλλα καλλιεργούµενα φυτά µε αποτέλεσµα η χρήση σπόρου να έχει ως συνέπεια φυτείες µε ανοµοιόµορφα φυτά. Στα προαναφερόµενα αξίζει να σηµειωθεί ότι το συγκοµιζόµενο προϊόν δεν παρουσιάζει σταθερές ιδιότητες τόσο ως προς τα εξωτερικά µορφολογικά χαρακτηριστικά όσο και ως προς την περιεκτικότητα σε αιθέρια. Σύµφωνα µε τους παραπάνω λόγους συνίσταται η προµήθεια σπόρου να γίνεται από εξειδικευµένες σποροπαραγωγικές επιχειρήσεις όταν αυτό είναι δυνατό ή ακόµα και από την ίδια την καλλιέργεια. Συµπερασµατικά η απευθείας σπορά στο χωράφι απαιτεί λιγότερη εργασία, απ ότι η σπορά σε σπορείο Αγενής πολλαπλασιασµός Πρόκειται για τη µέθοδο εκείνη που εφαρµόζεται αρκετά συχνά από τα αρωµατικά φυτά γιατί τις περισσότερες φορές είναι πιο εύκολη και οικονοµική απ ότι ο πολλαπλασιασµός µε σπόρο και, επιπλέον, δίνει τη δυνατότητα λήψης φυτών τελείως ίδια µε το µητρικό. Συνηθέστεροι τρόποι αγενούς πολλαπλασιασµού που εφαρµόζονται είναι: 1. η χρήση παραφυάδων και 2. τα έρριζα ή άριζα µοσχεύµατα 2.3 Άρδευση- Λίπανση Η διαδικασία της λίπανσης και της άρδευσης στα αρωµατικά φυτά είναι δυο εργασίες που πρέπει να γίνονται µε ιδιαίτερη προσοχή ώστε να µην υπάρχει κίνδυνος υποβάθµισης της ποιότητας του αιθερίου ελαίου τους. Σχετικά µε την άρδευση υπάρχουν φυτά που ευδοκιµούν ως ξηρικές καλλιέργειες και οποιοδήποτε πότισµα 26

26 έχει δυσµενή αποτελέσµατα. Σε ορισµένα είδη, ευνοϊκά αποτελέσµατα έχουν 3-4 ποτίσµατα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν υπάρχει αρκετό διαθέσιµο νερό ενώ για άλλα φυτά απαραίτητη προϋπόθεση για δώσουν καλή παραγωγή είναι το τακτικό πότισµα. Ο τοµέας της λίπανσης παρουσιάζει διαφορές µεταξύ των αρωµατικών φυτών εφόσον οι ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά διαφέρουν και δεν καθίστανται και τόσο έντονες. Συνήθως κατά τη φύτευση προστίθεται η βασική λίπανση που είναι η φωσφορική αµµωνία ενώ τα επόµενα χρόνια γίνεται λίπανση συντήρησης ανάλογα µε τις βασικές ανάγκες των φυτών, προσθέτοντας φώσφορο, άζωτο µε προσοχή, γιατί σε µερικά από αυτά ευνοείται η βλαστική ανάπτυξη σε βάρος της παραγωγής αιθερίου ελαίου και κάλιο (Σκρουµπής, 1988, Γκόλιαρης, 1992). 2.4 Ζιζανιοκτονία Η σπουδαιότερη καλλιεργητική εργασία για την πλειονότητα των αρωµατικών φυτών κατά τον πρώτο χρόνο της φύτευσης. Η καταπολέµηση των ζιζανίων γίνεται µε τα σκαλίσµατα τα οποία επειδή ανεβάζουν το κόστος παραγωγής στρέφουν τις προσπάθειες στην εξεύρεση των κατάλληλων ζιζανιοκτόνων. Αναµφίβολα, το πρόβληµα που δηµιουργείται από τη χηµική αντιµετώπιση των ζιζανίων και των παρασίτων, στα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά, προέρχεται από τον εξειδικευµένο χαρακτήρα των καλλιεργειών αυτών. Κατά συνέπεια, οι χηµικές ουσίες που πρέπει να επιλεγούν επιβάλλεται να µην αφήνουν υπολείµµατα στα αιθέρια έλαια ούτε να επηρεάζουν τη βιοσύνθεσή τους στο φυτό. Συµπερασµατικά, απαιτείται η ανεύρεση των κατάλληλων ζιζανιοκτόνων για τα οποία θα έχει καθοριστεί ο χρόνος και τα όρια ανοχής που πρέπει να µεσολαβούν µεταξύ του τελευταίου ψεκασµού και της συλλογής (Γκόλιαρης, 1995, Αυγουλάς, 2000). 2.5 Συγκοµιδή και συλλογή Η ποσότητα ενός δραστικού συστατικού δεν είναι σταθερή σε όλη τη διάρκεια της ζωής του φυτού και, συνεπώς το στάδιο στο οποίο αυτό συλλέγεται, είναι 27

27 ιδιαίτερα σηµαντικό για τη µεγιστοποίηση της απόδοσης ως προς το επιθυµητό συστατικό. Η ηλικία του φυτού, είναι ενδεχοµένως σηµαντικός παράγοντας, επηρεάζοντας τόσο τα ποσοτικά όσο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του φυτού. Η ύπαρξη εκτεταµένων µελετών που θα αποδεικνύουν τον ακριβή χρόνο στον οποίο το φυτό παρουσιάζει την υψηλότερη δυνατή περιεκτικότητα επιθυµητών συστατικών θα µπορούσε να ρυθµίσει στο µέγιστο δυνατό βαθµό την κατάλληλη περίοδο συγκοµιδής της δρόγης. Αναµφίβολα, οι πληροφορίες που συλλέγονται σχετικά µε τα χαρακτηριστικά των αρωµατικών φυτών πέτυχαν να προσδιορίσουν στο µέγιστο βαθµό την περίοδο όπου το φυτό φτάνει στο βέλτιστο της ανάπτυξής του. Οι βασικότεροι κανόνες που ακολουθούνται στον προσδιορισµό του χρόνου συγκοµιδής στηρίζονται σε ανάλογες παραδοχές και ειδικότερα (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002): 1. Ρίζες και ριζώµατα συλλέγονται κατά το τέλος της περιόδου βλάστησης ενώ απαραίτητος κρίνεται και ο καθαρισµός τους από τα χώµατα. 2. Ο φλοιός που συλλέγεται την άνοιξη. 3. Φύλλα και πόες συλλέγονται συνήθως κατά την περίοδο της άνοιξης. 4. Τα άνθη όταν έχουν αναπτυχθεί πλήρως ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις συλλέγονται και πριν ακόµα ανοίξουν. 5. Καρποί και σπέρµατα συλλέγονται όταν έχουν ωριµάσει. Η συλλογή των αρωµατικών φυτών γίνεται στην πλειονότητα µε το χέρι όταν πρόκειται για άγρια φυτά. Αντίθετα η χρήση των σύγχρονων και ειδικών µηχανηµάτων συγκοµιδής γίνεται σε εκτεταµένες καλλιέργειες. Στο σηµείο αυτό αξίζει να σηµειωθεί ότι η µηχανική συλλογή συχνά συναντά αρκετά προβλήµατα, γιατί ο άριστος χρόνος της συλλογής δε συµπίπτει πάντα για όλα τα φυτά της φυτείας και πολλές φορές ούτε για όλα τα µέρη του φυτού. 2.6 Συντήρηση και αποθήκευση του φυτικού υλικού Συχνά, η άµεση επεξεργασία του φυτικού υλικού είναι δυνατή, ώστε να παραλαµβάνονται καθαρές ενώσεις ή συµπυκνωµένα συστατικά αλλά, τις περισσότερες φορές, η διαδικασία δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί επί τόπου µε αποτέλεσµα το υλικό να πρέπει να συντηρηθεί σε κατάλληλο µέρος τηρώντας τις 28

28 αναγκαίες προϋποθέσεις που απαιτούνται σε αυτές τις περιπτώσεις, µε απώτερο στόχο οι δραστικές ενώσεις του φυτού να παραµείνουν αναλλοίωτες χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος οξείδωσης των κυτταρικών συστατικών του (Γαζόπουλος, 1923, Καπόγλου, 1932) Ξήρανση Πρόκειται για µια από τις συνηθέστερες µεθόδους µαζί µε την αφυδάτωση συντήρησης των φυτικών υλικών. Η γρήγορη αποµάκρυνση του νερού από τα κύτταρα προλαµβάνει, κατά ένα µεγάλο µέρος, την αποικοδόµηση των κυτταρικών συστατικών, ενώ αποφεύγεται και ο κίνδυνος ανάπτυξης µικροοργανισµών που δύναται να οδηγήσουν στην καταστροφή µέρους του αρωµατικού φυτού. Ειδικότερα τα ποσοστά νερού που συναντώνται σε αυτά είναι: ΜΕΡΗ ΦΥΤΟΥ % H 2 O Φύλλα % ρίζες- ριζώματα % ξυλώδης ιστός % Σπέρματα 5-10 % ΠΗΓΗ: ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, 2002 Για την αναστολή κάθε είδους διεργασίας που θα οδηγήσει πιθανότατα σε αλλοίωση του φυτού επιβάλλεται η µείωση του νερού σε ποσοστό 10 %. Κατά συνεπεία η επίτευξη του παραπάνω στόχου επιτυγχάνεται µε τη µέθοδο της ξήρανσης. Οι κυριότερες µορφές ξήρανσης που δύναται να χρησιµοποιηθούν είναι (Σταµούλης, 1992, Demo et al., 1998): 1. Ξήρανση µε έκθεση στον αέρα. Αναφέρεται στην πιο απλή µορφή σύµφωνα µε την οποία το υλικό απλώνεται σε λεπτές στρώσεις, µε καλό αερισµό προκειµένου να διευκολύνεται η διαδικασία της ξήρανσης. Η έκθεση απευθείας στον ήλιο ή η παραµονή στη σκιά επιλέγεται µε κριτήριο την ευαισθησία των συστατικών στο φως. Όταν η ξήρανση γίνεται στη σκιά, 29

29 δηλαδή σε δωµάτια τότε η διαδικασία επιτυγχάνεται µε αύξηση της θερµοκρασίας και τη δηµιουργία ρεύµατος αέρα για την αποµάκρυνση των υδρατµών. 2. Ξήρανση µε θέρµανση. Χρησιµοποιείται σε βιοµηχανικό επίπεδο όπου η αποµάκρυνση της υγρασίας γίνεται µε τη βοήθεια θερµού αέρα που εκπέµπεται από γεννήτριες. Όταν η θερµοκρασία του αέρα είναι γύρα στους 50 ο C τότε η ξήρανση διαρκεί ώρες και στο προϊόν παραµένει 5-10 % υγρασία. Η διάρκεια διατήρησης είναι 1 µε 2 χρόνια. 3. Λυοφιλίωση. Αποτελεί µορφή τεχνητής ξήρανσης που χρησιµοποιείται αρκετά από τη βιοµηχανία τροφίµων και είναι αποτελεσµατική στα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά. Κατά τη µέθοδο αυτή, το ψύχος παγώνει το προϊόν το οποίο στη συνέχεια αποξηραίνεται µε την εξάχνωση του πάγου σε κενό. Το πλεονέκτηµα αυτής της µεθόδου είναι ότι δεν τροποποιούνται καθόλου οι φωτοχηµικές ιδιότητες του φυτικού υλικού. Αντιθέτως, το µειονέκτηµα είναι το υψηλό κόστος της µεθόδου. Σε αυτή τη µέθοδο η υγρασία του προϊόντος είναι 1-2% και η διάρκεια συντήρησης απεριόριστη. Αναµφίβολα, υπάρχουν και άλλες µέθοδοι που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ξήρανση των αρωµατικών φυτών αλλά δεν είναι και τόσο διαδεδοµένες όπως, η ξήρανση σε κυλίνδρους, η χρήση χηµικών ουσιών, τα µικροκύµατα κ.λπ Ζύµωση Ζύµωση είναι η διαδικασία κατά την οποία το νωπό φυτικό υλικό τοποθετείται σε στιβάδες µεγάλου πάχους εκτιθέµενο σε συνθήκες αυξηµένης θερµοκρασίας (30-40 ο C) και υγρασίας µε σκοπό την επιτάχυνση της ενζυµικής δράσης. Το προϊόν της ζύµωσης ξηραίνεται για την αποφυγή προσβολής και ανάπτυξης µικροοργανισµών, ενώ η όλη διαδικασία συντελείται για την αποµάκρυνση δυσάρεστων γευστικά ή πικρών ουσιών ή προκειµένου να προάγει το σχηµατισµό αρωµατικών ενώσεων µε ευχάριστη γεύση. Εφαρµόζεται σε δρόγες που ενδέχεται να χρησιµοποιηθούν ως καρυκεύµατα ή τονωτικά ροφήµατα (Johnson et al., 2000). 30

30 2.6.3 Αποστείρωση δρογών Η αποστείρωση των δρογών κρίνεται επιτακτική ανάγκη αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι όλες οι δρόγες είναι µολυσµένες από βακτήρια και µικροοργανισµούς, η περιεκτικότητα των οποίων κυµαίνεται από έως βακτήρια ανά γραµµάριο. Ιδιαίτερα επιρρεπή στην µόλυνση εµφανίζονται µέρη του φυτού που είναι η ρίζα και τα ριζώµατα καθώς τα φύλλα. Λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι πολλές από τις δρόγες προορίζονται για χρήση σε διάφορα φάρµακα σε χώρους δηλαδή µε υψηλές προδιαγραφές κανόνων υγιεινής, η παρουσία µικροβιακών πληθυσµών κρίνεται ανεπίτρεπτη. Οι µέθοδοι που έχουν δοκιµασθεί για την αποστείρωση των δρογών είναι πολλές, µεταξύ των οποίων οι πλέον σηµαντικές είναι το χλωριωµένο νερό, η αιθανόλη και ειδικότερα το αιθυλενοξείδιο και η έκθεση σε ακτινοβολία γ. Ωστόσο καµιά από αυτές δεν εφαρµόζεται στο σύνολο των περιπτώσεων ενώ οι δυο τελευταίες παρουσιάζουν και σηµαντικά µειονεκτήµατα. Η επεξεργασία του φυτικού υλικού µε αιθυλενοξείδιο είναι δυνατό να προκαλέσει αύξηση του βάρους της δρόγης µε αποτέλεσµα τη µεταβολή της περιεκτικότητας της σε δραστικά συστατικά και τον κίνδυνο σχηµατισµού τοξικών ή µεταλλαξιγόνων ή και καρκινογόνων ενώσεων. Παράλληλα, η ακτινοβολία γ µειώνει την περιεκτικότητα σε δραστικά συστατικά ενώ όσον αφορά την πιθανότητα δηµιουργίας τοξικών ενώσεων στα φυτικά υλικά, ελάχιστα είναι γνωστά και για απαιτείται επισταµένη έρευνα πριν από την εφαρµογή της παραπάνω µεθόδου (Kokkini, 1991) Αποθήκευση και συντήρηση δρογών Με στόχο τη µακρόχρονη φύλαξη µιας δρόγης µε αποκλεισµό της υγρασίας και των επιβλαβών εντόµων, καθίσταται αναγκαία η αποθήκευση και η διατήρησή της σε αεροστεγή δοχεία. Συνίσταται επίσης ο αποκλεισµός του φωτός, ακόµη και στην περίπτωση που δεν έχει άµεση επίδραση στα ενεργά συστατικά, αφού σχεδόν πάντα προκαλεί αλλαγές στην εµφάνιση της δρόγης, µε συνηθέστερο αποτέλεσµα τον αποχρωµατισµό της (Σκρουµπής, 1988). 31

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ «Τα αιθέρια έλαια είναι οργανικές πτητικές χηµικές ενώσεις σε υγρή µορφή, µε ελαιώδη εµφάνιση, και χηµική σύσταση διάφορη κάθε φορά. εδοµένου ότι είναι πτητικές, τα µόριά τους εξατµίζονται εύκολα και διασκορπιζόµενα στον ατµοσφαιρικό αέρα, έρχονται σ επαφή µε τα όργανα όσφρησης, τα οποία και διεγείρουν. Προκαλούν, έτσι, µία συνήθως ευχάριστη αίσθηση, χαρακτηριστική για κάθε είδος φυτού, που αντιστοιχεί στο χαρακτηριστικό για το κάθε είδος άρωµα» (Σαρλής, 1994). 3.1 Η σύνθεση και η βιοσύνθεση των αιθερίων ελαίων Τα αιθέρια έλαια είναι πολυσύνθετα µίγµατα οργανικών ουσιών που η σύνθεσή τους διαφέρει στα διάφορα είδη ή ποικιλίες φυτών. Για το άρωµα του κάθε αιθερίου ελαίου ισχύει ότι αυτό είναι η συνισταµένη όλων των συστατικών του, από τα οποία µερικά παίζουν σηµαντικό ρόλο στον τελικό τόνο αυτού. Κατά συνέπεια, η παρουσία ενός συστατικού στα αιθέρια έλαια σε αναλογία 1% ή µικρότερη προσδίδει σ αυτό, το χαρακτηριστικό άρωµα (Simon, 1990). Τα συστατικά των αιθερίων ελαίων διακρίνονται σε δύο µεγάλες οµάδες, στα οξυγονούχα και στα µη οξυγονούχα. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. : Σύνθεση αιθερίων ελαίων Συστατικά Οξυγονούχα Αλκοόλες Αλδεύδες Κετόνες Φαινόλες Οξέα Εστέρες Μη οξυγονούχα Περιλαµβάνονται οι υδρογονάνθρακες (H/C) που είναι τα «άχρηστα» συστατικά των αιθερίων ελαίων, αφού η συµβολή τους στο άρωµά τους είναι µικρή ή µηδαµινή. 32

32 Παράλληλα, µε τον όρο βιοσύνθεση νοείται η σύνθεση χηµικών ουσιών που γίνεται από τους ζωντανούς οργανισµούς και µέσα σε αυτούς. Ειδικότερα, η βιοσύνθεση των αιθερίων ελαίων είναι µια σειρά διαφόρων χηµικών αντιδράσεων που γίνονται µέσα στους φυτικούς ιστούς, µέχρι το τελικό τους αποτέλεσµα. Εν τούτοις, σαφή απάντηση για τον ακριβή τρόπο µε τον οποίο πραγµατοποιείται η βιοσύνθεση των αιθερίων ελαίων στα φυτά δεν έχει δοθεί. Κοινή παραδοχή αποτελεί το γεγονός ότι τα διάφορα συστατικά σχηµατίζονται από απλούστερες ουσίες που θεωρούνται ως πρόδροµοι αυτών (Σκρουµπής, 1998). Εκτός όµως από τον τρόπο σχηµατισµού των αιθερίων ελαίων, άλυτο πρόβληµα αποτελεί και ο προσδιορισµός του ακριβούς τµήµατος του φυτού στο οποίο λαµβάνει χώρα η σύνθεση των ελαίων. Συστηµατικές µελέτες και έρευνες αποδεικνύουν ότι η µεγαλύτερη ποσότητα αιθερίου ελαίου βρίσκεται στα αυξητικά όργανα του φυτού, καθώς και στα νεαρής ηλικίας φυτά. Τα αιθέρια έλαια βρίσκονται µέσα σε ειδικούς αδένες εκκρίσεως που είτε είναι εσωτερικοί, είτε είναι εξωτερικοί. Η κατανοµή των αδένων στα φυτικά όργανα είναι ακανόνιστη. Οι διαστάσεις και ο αριθµός των αδένων αυξάνει όσο αυτοί βρίσκονται πλησιέστερα προς τις µεγάλες νευρώσεις των φύλλων. Η έκλυση του αιθερίου ελαίου από τα φυτά αποδίδεται τόσο στην εξάτµιση, όσο και στη ρήξη των τοιχωµάτων των αδένων που προκαλείται από την οσµωτική πίεση των κυττάρων που αναπτύσσεται τα οποία περιβάλλουν τους αδένες και περιέχουν διάλυµα από ζάχαρα, άλατα και κολλοειδή (Sivropoulou et al., 1995, Kulisic et al., 2004). 3.2 Παραλαβή των αιθερίων ελαίων Ο τρόπος παραλαβής των αιθερίων ελαίων από τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά µπορεί να γίνει µε δυο τρόπους, η επιλογή του καθένα ξεχωριστά, εξαρτάται από το είδος του φυτού και το τµήµα αυτού, την περιεκτικότητα και την ποιότητα σε αιθέριο έλαιο. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται καθαρά οι δύο τρόποι και οι επιµέρους µέθοδοι που µπορούν να εφαρµοστούν σε κάθε ένα από αυτούς. 33

33 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: Παραλαβή των αιθερίων ελαίων ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 1. ΜΕΘΟ ΟΙ ΑΠΟΣΤΑΞΗΣ 1. ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΛΑΒΗ 2. ΕΚΧΥΛΙΣΗ 2. ΕΚΧΥΛΙΣΗ 3. ΑΠΟΣΤΑΞΗ Στο εργαστήριο Απόσταξη Πρόκειται για µια απλή και συγχρόνως συνηθισµένη µέθοδο παραλαβής. Βασίζεται στη διαφορά των τάσεων των ατµών των συστατικών του διαλύµατος. Στη µέθοδο αυτή περιλαµβάνονται και επιµέρους (Σαρλής, 1994, Karpouhtsis et al., 1998, Gounaris et al., 2002): Απόσταξη µε υδρατµούς (Steam Distillation) Σε εσµυρισµένη σφαιρική φιάλη 1 L προστίθενται 100 gr λειοτριβηµένου φυτικού υλικού το οποίο αναδύεται καλά µε ποσότητα νερού ίση µε 0,5 L που έχει ήδη προστεθεί. Μετά την προσθήκη γυάλινων σφαιριδίων η φιάλη συνδέεται µε επίθεµα κατάλληλο για έλαια ελαφρότερα του νερού και ψυκτήρα. Η διαδικασία τελειώνει εφόσον δεν παρατηρείται αύξηση του συλλεγόµενου αιθερίου ελαίου για µια ώρα. Το έλαιο µετά το τέλος της απόσταξης ψύχεται και µετριέται απευθείας. Το ποσό του ελαίου εκφράζεται σε ml/100 gr φυτικού υλικού. Απόσταξη µε κενό (Vacuum Head Space Distillation) Σε εσµυρισµένη φιάλη 1 L φέρονται 100 gr αποξηραµένου φυτικού υλικού. Η φιάλη συνδέεται στη σειρά µε δυο παγίδες και µια αντλία κενού ενώ βρίσκεται σε υδατόλουτρο θερµοκρασίας 30 ο C. Οι παγίδες τοποθετούνται σε λουτρά ξηρού πάγου ακετόνης θερµοκρασίας 70 ο C. Μετά το τέλος της απόσταξης η διάρκεια της οποίας είναι 8 ώρες παραλαµβάνονται τα πτητικά µε έκπλυση των παγίδων 3 Χ 5 ml διχλωροµεθάνιο. Απόσταξη µε Υδρατµούς Εκχύλιση µε Οργανικό ιαλύτη (Steam Distillation Extraction) Σε εσµυρισµένη φιάλη 100 ml φέρονται 10 gr λειοτριβηµένου φυτικού υλικού και προσθέτονται 50 ml νερό. Σε µια άλλη εσµυρισµένη φιάλη τοποθετούνται 3 ml διαιθυλαιθέρα. Στις φιάλες προσθέτονται γυάλινα σφαιρίδια τα οποία προσαρµόζονται σε ειδικό επίθεµα εκχυλιστήρα, κατάλληλο για οργανικούς διαλύτες 34

34 ελαφρότερους του νερού, και ψυκτήρας. Η φιάλη του διαιθυλαιθέρα θερµαίνεται στους ο C και µετά από πέντε λεπτά αρχίζει να θερµαίνεται και η φιάλη µε το λειοτριβηµένο φυτικό υλικό και το νερό, περίπου στους 140 ο C. Στον ψυκτήρα κυκλοφορεί ψυκτικό υγρό σε θερµοκρασία -10 ο C. Η απόσταξη διαρκεί περίπου µια ώρα ενώ 20 λεπτά και αφού οι οργανικές ουσίες έχουν διαχωριστεί και έχουν µεταφερθεί στη φιάλη µε τον οργανικό διαλύτη λαµβάνουµε το αιθέριο έλαιο. Αποµόνωση από το χώρο πάνω από το φυτό (Head Space) Πρόκειται για µια δυναµική µέθοδο σύµφωνα µε την οποία τα πτητικά συστατικά µεταφέρονται µε τη βοήθεια αδρανούς αερίου, από το χώρο πάνω από το φυτό, σε µια παγίδα ενεργού άνθρακα ή άλλου υλικού που έχει την ιδιότητα να προσροφά τις οργανικές ενώσεις. Εν συνεχεία, η παγίδα περιλούεται µε πολύ µικρή ποσότητα διαλύτη. Η διαδικασία αυτή αφού επαναληφθεί πολλές φορές στο τέλος αποδίδει το προϊόν της έκλυσης, το οποίο είναι πλούσιο σε πτητικά συστατικά. Εκχύλιση µε υπερκρίσιµα ρευστά Ο εξοπλισµός της µεθόδου αυτής απαιτεί: αντλία υψηλής πίεσης ικανή να λειτουργεί µέχρι πίεση 500 bar και να προωθεί το CO 2 µε µέγιστη ροή 4 kg/h, δοχείο στο οποίο θα τοποθετείται το δείγµα και ρυθµιστές πίεσης και θερµοκρασίας, ώστε να προκαλείται κλασµάτωση του αρχικού εκχυλίσµατος σε διαφορετικά δοχεία και να υπάρχει η δυνατότητα συλλογής αιθερίου ελαίου ανώτερης ποιότητας Εκχύλιση Οι τρόποι παραλαβής των αιθερίων ελαίων µε εκχύλιση στο εργαστήριο είναι οι ακόλουθοι τρεις: 1. η απλή εκχύλιση σε «θερµοκρασία δωµατίου», 2. εκχύλιση σε συσκευή Soxhlet, 3. εκχύλιση σε συσκευή «λουτρού υπερήχων» Η µέθοδος που θα χρησιµοποιηθεί για την παραλαβή του αιθερίου ελαίου καθορίζεται από τη δοµή του φυτικού υλικού, το νερό που περιέχει και το είδος των συστατικών που πρόκειται να αποµονωθούν (Kokkini, 1992, Gotsiou et al., 2002). Αναλυτικότερα, Α. Απλή εκχύλιση σε «θερµοκρασία δωµατίου». Το φυτικό υλικό εκχειλίζεται και αναδεύεται σε ειδικό αναµικτήρα µόνο όταν επιχειρείται εξαντλητική εκχύλιση και πρόκειται να ακολουθήσει φιλτράρισµα και παραλαβή του εκχυλίσµατος το οποίο 35

35 στη συνέχεια συµπυκνώνεται. Στην περίπτωση αυτή, η αποµόνωση συστατικών από πράσινους φυτικούς ιστούς είναι επιτυχής µόνο όταν η εκχύλιση µε αλκοόλη δώσει µετά από συνεχόµενες εκχυλίσεις άχρωµη αλκοόλη. Β. Εκχύλιση µε συσκευή Soxhlet. Αναφέρεται στο τελικό αποτέλεσµα της παραλαβής αιθερίου ελαίου µετά από διαδοχικές εκχυλίσεις του αποξηραµένου φυτικού ιστού µε διαφορετικούς διαλύτες σε συσκευή, στην οποία τα εκχυλίσµατα συµπυκνώνονται µέχρι ξηρού σε θερµοκρασία ο C. Οι διαλύτες που συνήθως χρησιµοποιούνται είναι αιθέρας και αλκοόλη. Γ. Εκχύλιση σε συσκευή «λουτρού υπερήχων». Το φυτικό υλικό µαζί µε ανάλογη ποσότητα διαλύτη τοποθετείται σε υδατόλουτρο υπερήχων, που λειτουργεί σε συγκεκριµένη συχνότητα. Η εκχύλιση πραγµατοποιείται σε θερµοκρασία µικρότερη των 30 ο C και ελέγχεται για να διατηρείται σταθερή. Η παραλαβή του αιθερίου ελαίου πραγµατοποιείται µέσα σε λίγα λεπτά από τη λειτουργία των υπερήχων (βλπ. πιν. 6 παράρτηµα 1). Οι προαναφερθέντες τρόποι παραλαβής των αιθερίων ελαίων από τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά παρουσιάζουν κατά την αξιολόγησή τους πλεονεκτήµατα όσο και ορισµένα µειονεκτήµατα. Ωστόσο, οι κλασικότεροι και πλέον διαδεδοµένοι τρόποι αποµόνωσης των συστατικών στα οποία οφείλεται το άρωµα των φυτών είναι η απόσταξη µε υδρατµούς και η εκχύλιση µε διαλύτη. Στον πίνακα που ακολουθεί καταγράφονται τα θετικά και τα αρνητικά της κάθε µεθόδου, όπου υπάρχουν, ξεχωριστά. Ειδικότερα, 36

36 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: Αξιολόγηση µεθόδων ΜΕΘΟ ΟΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. Απόσταξη µε υδρατµούς Συνηθέστερος τρόπος παραλαβής αιθερίων ελαίων Συχνή δηµιουργία συστατικών που δεν αντιπροσωπεύουν το πραγµατικό άρωµα 2. Απόσταξη µε κενό Αποµονώνονται ενώσεις χαµηλού και υψηλού σηµείου ζέσεως και δεν παράγονται παραπροϊόντα ΜΕ ΑΠΟΣΤΑΞΗ 3. Απόσταξη µε ίνει καλύτερα αποτελέσµατα από την υδρατµούς εκχύλισης απλή µάθοδο απόσταξης µε µε οργανικό διαλύτη υδρατµούς Αποµόνωση από τα χώρο πάνω από το φυτό ίνει δείγµα πλούσιο σε συστατικά χαµηλού ζέσεως και φτωχό σε χαµηλής πτητικότητας Εκχύλιση µε υπερκρίσιµα ρευστά Παραλαβή αιθερίων ελαίων εύκολα σε µικρό χρόνο, λίγα λεπτά και χαµηλή θερµοκρασία Μεγάλο κόστος συσκευής και προχωρηµένες τεχνικές γνώσεις για τη λειτουργία της 1. Απλή εκχύλιση σε "θερµοκρασία δωµατίου" Συνηθέστερος τρόπος παραλαβής αιθερίων ελαίων Συχνή δηµιουργία συστατικών που δεν αντιπροσωπεύουν το πραγµατικό άρωµα ΜΕ ΕΚΧΥΛΙΣΗ 2. Εκχύλιση µε συσκευή Soxhlet Συνηθέστερος τρόπος παραλαβής αιθερίων ελαίων Συχνή δηµιουργία συστατικών που δεν αντιπροσωπεύουν το πραγµατικό άρωµα 3. Εκχύλιση σε συσκευή "λουτρού υπέρηχων" Στη βιοµηχανία Μηχανική παραλαβή Παραλαβή αιθερίων ελαίων εύκολα σε µικρό χρόνο, λίγα λεπτά και χαµηλή θερµοκρασία ΠΗΓΗ: Σκρουµπής Β., 1998 Με τη µηχανική παραλαβή τα αιθέρια έλαια λαµβάνονται µόνο µε µηχανικά µέσα. Τέτοιου είδους µέσα χρησιµοποιούνται στους ξηρούς καρπούς και στους φλοιούς των εσπεριδοειδών. Τα µηχανήµατα αυτά για τους ξηρούς καρπούς είναι πιεστήρια που µοιάζουν µε τα κοινά ελαιοτριβεία. Αντιθέτως για τους φλοιούς των εσπεριδοειδών χρησιµοποιούνται µηχανήµατα που επεξεργάζονται ολόκληρους καρπούς και µηχανήµατα που επεξεργάζονται τους φλοιούς, αφού προηγουµένως οι καρποί κοπούν σε δυο ή περισσότερα µέρη και αφαιρεθεί ο χυµός. Σχετικά µε τους φλοιούς υπάρχουν εκείνα τα µηχανήµατα που ξύνουν το φλοιό και απελευθερώνεται 37

37 το αιθέριο έλαιο και εκείνα που το τρυπούν µε αποτέλεσµα να βγαίνουν επίσης αιθέρια έλαια (Σκρουµπής, 1988) Εκχύλιση Η µέθοδος της εκχύλισης χρησιµοποιείται για την παραλαβή αιθερίων ελαίων από άνθη ή φυτικά υλικά που είναι ευπαθή στην απόσταξη. Οι τρόποι παραλαβής είναι οι παρακάτω (Ανάσης, 1962, Σκρουµπής, 1988, Γκόλιαρης, 1992): Α. Εκχύλιση µε πτητικούς διαλύτες Αποτελεί την πιο εύχρηστη µέθοδο για την παραλαβή αιθερίων ελαίων αν και χρειάζεται πολυδάπανες εγκαταστάσεις και ειδικευµένο προσωπικό. Κατά την εφαρµογή της χρησιµοποιείται ως πτητικός διαλύτης πετρελαϊκός αιθέρας καθώς και βενζόλιο, αιθυλική αλκοόλη, κ.λπ. Με τη χρήση κατάλληλων εκχυλιστικών συγκροτηµάτων το προϊόν που λαµβάνεται µετά την αφαίρεση του πτητικού διαλύτη ονοµάζεται σύγκριµα ή κονκρέτα και περιέχει εκτός από το αιθέριο έλαιο και διάφορες άλλες ουσίες. Από αυτό µετά από ειδική κατεργασία µε αλκοόλη λαµβάνεται και το τελικό προϊόν ή απόλυτο που είναι και το καθαρό αιθέριο έλαιο. Β. Εκχύλιση µε ψυχρό λίπος Η πιο παλιά µέθοδο η οποία είναι αποτέλεσµα του βελτιωµένου τρόπου παρασκευής αρωµατικών αλοιφών που χρησιµοποιούνταν στην αρχαιότητα, όταν τοποθετούσαν άνθη ή ρίζες µέσα σε γυάλινα δοχεία που περιείχαν λίπος. Χρησιµοποιήθηκε ευρύτατα στο παρελθόν ενώ σήµερα έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Ως φυτικό υλικό χρησιµοποιούνται τα άνθη που συνεχίζουν και µετά τη συλλογή τους να διασκορπίζουν στο περιβάλλον το άρωµά τους ενώ σχετικά µε το λίπος απαιτείται αυτό να είναι ηµίσκληρο και καθαρό. Μετά την εκχύλιση που διαρκεί 24-30, το λίπος και το αιθέριο έλαιο κατεργάζονται µε αλκοόλη, οπότε αφαιρείται το λίπος και λαµβάνεται το καθαρό αιθέριο έλαιο. Γ. Εκχύλιση µε θερµό λίπος Η µέθοδος αυτή µοιάζει µε την προηγούµενη και εφαρµόζεται για την παραλαβή αιθερίων ελαίων από άνθη τα οποία δε συνεχίζουν τη φυσιολογική δράση της παραγωγής και διαχύσεως στο περιβάλλον του αρώµατός τους. Το λίπος µε τα άνθη τοποθετούνται σε δοχεία γύρω στους 80 ο C. Όταν το λίπος κορεσθεί µε αιθέριο έλαιο τότε µε ειδική κατεργασία λαµβάνεται το καθαρό αιθέριο έλαιο. Ωστόσο, η παραπάνω µέθοδος σήµερα έχει εγκαταλειφθεί και δε χρησιµοποιείται ευρύτερα. 38

38 . Εκχύλιση µε υδρόφιλους διαλύτες Η χρήση υδατοδιαλυτών διαλυτών ως εκχειλίστηκα µέσα ή σε ανάµειξη µε νερό για την παραλαβή των αιθερίων ελαίων εφαρµόζεται στον κλάδο της κοσµετολογίας. Πιθανοί διαλυτές είναι η αιθυλενογλυκόλη και βουτυλενογλυκόλη. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρήση τέτοιων εκχυλισµάτων ως έχουν, είναι ο έλεγχος του τίτλου δραστικών ουσιών, δεδοµένου ότι οι περισσότερες από αυτές είναι ιδιαίτερα ασταθείς όταν βρίσκονται σε διαλύµατα Απόσταξη Πρόκειται για την πιο απλή, οικονοµική και ευρύτατα χρησιµοποιούµενη µέθοδο για την παραλαβή των αιθερίων ελαίων από όλα σχεδόν τα αρωµατικά φυτά. Χρησιµοποιούµενη κιόλας από την αρχαιότητα, σήµερα, χάρη στην τεχνική πρόοδο που σηµειώθηκε, η µέθοδος της απόσταξης τόσο από άποψη µηχανηµάτων, όσο και συνθηκών λειτουργίας τους έχει βελτιωθεί σηµαντικά και αποτελεί τη βάση για κάθε βιοµηχανία αιθερίων ελαίων. ιακρίνεται ανάλογα µε τον τρόπο που λαµβάνει χώρα σε τρία είδη τα οποία θεωρητικά δε διαφέρουν µεταξύ τους αλλά πρακτικά παρουσιάζουν διαφορές που επιδρούν ποικιλότροπα στα λαµβανόµενα προϊόντα. Συγκεκριµένα, Α. Υδραπόσταξη ή απόσταξη µε νερό (water distillation) Στο παρελθόν χρησιµοποιήθηκε ευρύτατα ωστόσο λόγω των πλεονεκτηµάτων που παρουσίαζε η χρήση της περιορίσθηκε αισθητά. Το χαρακτηριστικό στοιχείο της απόσταξης αυτής είναι ότι το νερό και το φυτικό υλικό που βρίσκονται µέσα στον άµβυκα έρχονται σε άµεση επαφή µεταξύ τους µε αποτέλεσµα την υδρόλυση των διαφόρων συστατικών του αιθερίου ελαίου που συνεπάγεται υποβάθµιση της ποιότητάς του. Στον παρακάτω πίνακα καταγράφονται εν συντοµία τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα που συναντώνται στην προαναφερόµενη µέθοδο. 39

39 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4: Απόσταξη µε νερό- Θετικά και Αρνητικά ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ 1. Απλή µε εύκολη χρήση 1. Περισσότερος χρόνος για απόσταξη και περισσότερα καύσιµα 2. Μικρό το κόστος του αποστακτικού 2. Μικρή απόδοση σε αιθέριο έλαιο συγκροτήµατος 3. Εύκολη µεταφορά του συγκροτήµατος 3. Η αποσύνθεση των συστατικών 4. Κατάλληλη για απόσταξη τριµµένων αποδίδει κατώτερης ποιότητας έλαιο καρπών ή άλλων υλικών που αποστάζονται δύσκολα µε άλλο τρόπο ΠΗΓΗ: ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, 2002 Β. Υδρο-απόσταξη ή απόσταξη µε νερό και ατµό (water and steam distillation) Το είδος αυτό της απόσταξης αντικατέστησε το προηγούµενο και χρησιµοποιείται σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως όταν πρόκειται για µικρής κλίµακας αποστάξεις. Πλεονεκτεί από την υδραπόσταξη γιατί το φυσικό υλικό που αποστάζεται δεν έρχεται σε άµεση επαφή µε το νερό, αλλά τοποθετείται σε πλέγµα που βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την επιφάνειά του (Καταξάκη, 2000). Γ. Απόσταξη µε υδρατµούς (steam distillation) Εµφανίζει πολλές οµοιότητες µε την προηγούµενη µέθοδο αλλά χαρακτηρίζεται ως πιο σύγχρονο και για αυτό χρησιµοποιείται ευρύτατα από τις βιοµηχανίες για µεγάλες αποστάξεις. Η διαφορά του µε την υδρο-ατµοαπόσταξη είναι ότι δεν υπάρχει νερό στον πυθµένα του άµβυκα για να παραχθεί ατµός. Ο ατµός παράγεται σε ειδικό ατµολέβητα ή ατµογεννήτρια και στη συνέχεια εισάγεται στον άµβυκα αποστάξεως όπου υπάρχει το φυτικό υλικό, συνήθως µε πίεση µεγαλύτερη από την ατµοσφαιρική. Ολοκληρώνοντας αξίζει να σηµειωθεί ότι για τη διαδικασία της απόσταξης χρησιµοποιούνται ειδικά µηχανήµατα που ονοµάζονται αποστακτικά συγκροτήµατα. Καθένα από αυτά αποτελείται από τα εξής τµήµατα: 1. Ατµολέβητα 2. Άµβυκα απόσταξης 3. Ψυκτήρας ή συµπυκνωτή 4. οχείο διαχωρισµού Τα συγκροτήµατα αυτά µπορεί να είναι µόνιµα ή σταθερά όταν βρίσκονται κοντά στον τόπο παραγωγής του φυτικού υλικού, ηµικινητά ή ηµιµόνιµα όταν όλα τα 40

40 τµήµατα εκτός από τον άµβυκα είναι µόνιµα τοποθετηµένα σε υπόστεγο και κινητά όταν όλα τα τµήµατα του αποστακτικού συγκροτήµατος βρίσκονται σε τροχοφόρο πλαίσιο ή αυτοκινούµενο όχηµα και µπορούν να µεταφερθούν στον τόπο όπου υπάρχει το φυτικό υλικό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών Γεωπονικό Παν/µιο, 2002). Τα αιθέρια έλαια συντηρούνται σε γυάλινα ή µεταλλικά µπουκάλια από ανοξείδωτο χάλυβα απαλλαγµένα από ίχνη νερού και σε θερµοκρασία γύρω στους 0 ο C. 3.3 Ποιοτικός έλεγχος Οι φυσικές σταθερές (ειδικό βάρος, δείκτης διαθλάσεως, κ.α.) και η χηµική σύσταση των αιθερίων ελαίων αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν καθοριστικά την ποιότητα αυτών. Στο παρελθόν, ο έλεγχος επιτυγχάνονταν µε διάφορες χηµικές αντιδράσεις των συστατικών διαδικασία που απαιτούσε µεγάλες ποσότητες αιθερίων ελαίων και πολύ χρόνο. Σήµερα γίνεται χρήση σύγχρονων µεθόδων µε πλέον διαδεδοµένη την Αέρια- Χρωµατογραφία (Gas Chromatography, GC) σε συνδυασµό µε τη φασµατοµετρία µαζών (Mass Spectrometry). Με τη µέθοδο αυτή η ανάλυση είναι ταχύτατη και ακριβής και χρειάζεται πολύ µικρή ποσότητα αιθερίου ελαίου (D Antuono et al., 2000). 3.4 Ο ρόλος των αιθερίων ελαίων Στα αρωµατικά φυτά Ο ρόλος των αιθερίων ελαίων στα φυτά δεν έχει διευκρινισθεί πλήρως. Εν τούτοις πολλοί µελετητές προσδίδουν στα αιθέρια έλαια ρόλους, ο συνδυασµός των οποίων συντελεί στην προστασία των φυτών. Οι ρόλοι, εποµένως, που έχουν καταγραφεί είναι οι ακόλουθοι: Προστασία των φυτών από τα έντοµα και τα παράσιτα, αφού λόγω του αρώµατός τους εµποδίζουν την εγκατάστασή τους στα φυτικά όργανα. Προστασία των φυτών από τις υψηλές θερµοκρασίες διότι εξαιτίας της εξατµίσεώς τους, η θερµοκρασία ελαττώνεται. 41

41 Η σήψη των φυτικών ιστών αποφεύγεται από το ρητινώδες περιεχόµενο πολλών αειθαλών φυτών που επιτυγχάνουν να καλύπτουν τις πληγές του φλοιού. Επιτυγχάνεται καλύτερη γονιµοποίηση και διασταύρωση των µη αυτογονιµοποιουµένων φυτών, αφού το άρωµα των ανθέων που διαχέεται στο περιβάλλον προσελκύει τα έντοµα. Τα φυτά γίνονται πιο ανθεκτικά στην ξηρασία, καθώς ελαττώνεται η διαπνοή τους µε την κυκλοφορία των ελαίων στους µεσοκυττάριους χώρους. Αυξάνεται η ταχύτητα κυκλοφορίας των θρεπτικών ουσιών που ρυθµίζουν το µεταβολισµό των φυτών. ρουν καταλυτικά στο µεταβολισµό των γλυκοζιτών και άλλων ουσιών. Ενδέχεται να λειτουργούν και ως ορµόνες, που προάγουν διάφορες λειτουργίες των φυτών. Προστατεύουν τα φυτά από το ψύχος, αφού λόγω της εξατµίσεώς τους σχηµατίζουν προστατευτικό νέφος γύρω τους. Στη διάρκεια της περιόδου αναπαραγωγής οδηγούνται από τα πράσινα τµήµατα του φυτού προς τα όργανα αυτού, όπου εκεί ένα µέρος καταναλώνεται, ενώ το υπόλοιπο επιστρέφει στην αρχική του θέση (Σκρουµπής, 1988) Στη σύγχρονη βιοµηχανική παραγωγή Το αιθέριο έλαιο αποτελεί την ψυχή του φυτού. Από την αρχαιότητα χρησιµοποιούνταν τόσο στα καλλυντικά, όσο και στη θεραπευτική. Σήµερα η χρήση του βασίζεται σε επιστηµονικά δεδοµένα. Λαµβάνοντας υπόψη τις ιδιότητες και τις θετικές επιδράσεις που προκύπτουν από τη χρήση τους, τα αιθέρια έλαια δε θα µπορούσαν να µείνουν ανεκµετάλλευτα και αναξιοποίητα από το βιοµηχανικό τοµέα. Τα αιθέρια έλαια έχουν αντισηπτικές και απολυµαντικές ιδιότητες. Ως φυσικά συστατικά σκοτώνουν βακτήρια και ιούς, αλλά επιπλέον διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστηµα, ώστε να καταπολεµά πιο αποτελεσµατικά τις λοιµώξεις. Οι φαρµακοβιοµηχανίες χρησιµοποίησαν και εξακολουθούν να χρησιµοποιούν τα αιθέρια έλαια ορισµένων φυτών, για την παρασκευή φαρµάκων, τα 42

42 οποία αποσκοπούν στην αντιµετώπιση παθήσεων. Ιδιαίτερα διαδεδοµένη είναι η προσθήκη αιθερίων ελαίων στα συστατικά φαρµάκων που προορίζονται για ζώα. Μελέτες απέδειξαν ότι τέτοιου είδους φάρµακα συντελούν όχι µόνο στην επιµήκυνση της ζωής των ζώων, αλλά και στην αποφυγή θανατηφόρων παθήσεων ( Παράλληλα, συστηµατική εκµετάλλευση των αιθερίων ελαίων έγινε από τις βιοµηχανίες καλλυντικών. Η παραγωγή φυτικών καλλυντικών επηρέασε θετικά το καταναλωτικό κοινό, που έστρεψε το ενδιαφέρον του στη συγκεκριµένη κατηγορία προϊόντων, οδηγώντας στο περιθώριο τα συνθετικά. Άλλωστε, η συγκέντρωση όλων των ιδιοτήτων που παρουσιάζουν τα αιθέρια έλαια σε µία κατηγορία καλλυντικών, που τυγχάνει της ιδιαίτερης προσοχής, πρωτίστως, των γυναικών, δεν θα µπορούσε να µην αποτελέσει πρωταρχικό µέληµα της σύγχρονης βιοµηχανίας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αναπτύχθηκε και η έννοια της αρωµατοθεραπείας, στην οποία οι µοναδικές ιδιότητες των αιθερίων ελαίων στα καλλυντικά επιδρούν θετικά τόσο στην επιδερµίδα, όσο και στο νευρικό σύστηµα, γεγονός που ευνόησε τη διάδοση της σηµασίας και του ρόλου τους. Οι βιοµηχανίες τροφίµων χρησιµοποιούν τα αιθέρια έλαια όταν θέλουν να προσδώσουν στα εδέσµατα και στις τροφές το χαρακτηριστικό άρωµα κάποιου φυτού. εν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου η δύναµη της µυρωδιάς που συναντάται σε ορισµένες έτοιµες τροφές δηµιουργεί την εντύπωση ύπαρξης του αντίστοιχου φυτού στο προϊόν. Παράγονται, δηλαδή, τροφές που ενώ είναι προϊόντα της βιοµηχανίας, ωστόσο τείνουν να προσεγγίσουν τις σπιτικές παραδοσιακές τροφές (Σκρουµπής, 1988). Συµπερασµατικά, τα αιθέρια έλαια (βλπ. παράρτηµα 3) διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο όχι µόνο στα ίδια τα φυτά, αλλά και σε πολλούς τοµείς της βιοµηχανίας. Μέσα από εντατικές και συστηµατικές µελέτες και έρευνες θα αποδειχθούν χρήσιµα και σε άλλους κλάδους, ενώ σύντοµα τα θετικά αποτελέσµατα της χρήσης τους θα τα καταστήσουν περιζήτητα. 43

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV ΤΟ MARKETING ΤΩΝ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΘΕΡΙΩΝ ΕΛΑΙΩΝ 4.1 Γενικά Τα τελευταία χρόνια, ο άνθρωπος έχει στραφεί, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, στις υγιεινές τροφές, σε θεραπείες µε φάρµακα που στηρίζονται σε φυσικές ουσίες και σε καλλυντικά που χρησιµοποιούν ως βάση τους στοιχεία που περιέχονται σε βότανα και φυτά. Έτσι, προϊόντα, που παλαιότερα παράγονταν εµπειρικά και ήταν διαθέσιµα, χωρίς άδεια ή έλεγχο, από εξειδικευµένα καταστήµατα ή και υπαίθρια, τώρα αποτελούν βασικά καταναλωτικά προϊόντα, που παράγονται από πολυεθνικές επιχειρήσεις και πωλούνται από αλυσίδες πολυκαταστηµάτων. Κατά συνέπεια, για τον κλάδο των αρωµατικών φυτών έχει επέλθει η περίοδος της «βοτανικής αναγέννησης». Παράλληλα, αύξηση σηµειώνεται και στον τοµέα ζήτησης φυτικής βιοµάζας η οποία προορίζεται για την παρασκευή υγιεινών, διαιτητικών προϊόντων, αλλά και προϊόντων που συνδυάζονται µε τη σωµατική και ψυχική ευεξία. Κατηγορίες διαφόρων καταναλωτικών προϊόντων που χαρακτηρίζονται για τη φυσική βάση που διαθέτουν, ανάλογα µε τους περιορισµούς ή τις ανοχές των εθνικών νοµοθεσιών δύναται να εµφανίζονται µε διάφορες ονοµασίες, οι οποίες καταγράφονται ως εξής (Verlet et al., 1998, Celtica, 2004, ιατροφικά φαρµακευτικά (neutraceuticals) Η παραπάνω φράση, σαν όρος, προέρχεται από τις ΗΠΑ όπου και χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά. Οι λέξεις «nutrition» και «pharmaceutical» καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα προϊόντων διατροφής, που χρησιµοποιούν φαρµακευτικά εκχυλίσµατα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Με την υιοθέτηση του συγκεκριµένου όρου η ΗΠΑ κατόρθωσε να επιτύχει την θέσπιση νοµικών απαγορεύσεων σχετικών µε την εµπορική κυκλοφορία φυτικών σκευασµάτων και διαιτητικών συµπληρωµάτων µη εγκεκριµένων ως φαρµάκων. 44

44 ιαιτητικά συµπληρώµατα (dietary supplements) Καλύπτουν και αυτά ένα ευρύ φάσµα συµπληρωµάτων διατροφής, τόσο φυτικής, όσο και ζωικής προέλευσης, υπονοώντας µη εγκεκριµένα φάρµακα κυρίως φυτικής προέλευσης τα οποία συνήθως συµπεριλαµβάνονται στις υγιεινές τροφές. Αξίζει να σηµειωθεί ότι στις οικονοµικά αναπτυγµένες χώρες, τα διαιτητικά συµπληρώµατα µαζί µε τα σκευάσµατα που εµπεριέχουν µεταλλικά στοιχεία και βιταµίνες, είναι από τα πλέον προσοδοφόρα τµήµατα της µη συνταγογραφούµενης φαρµακευτικής αγοράς. Λειτουργικά τρόφιµα (functional foods) Πρόκειται για τρόφιµα και ποτά που µπορούν να βελτιώσουν, όπως ισχυρίζονται οι ειδικοί, τη φυσική και ψυχική υγεία των ανθρώπων. Η κατανάλωσή τους θεωρείται ότι συµβάλλει στην επαρκή θρέψη, στην καλή υγεία, στην ευεξία, στην πρόληψη ασθενειών και στην καλή λειτουργία των συστηµάτων του οργανισµού. Βοτανικά φάρµακα (herbal remedies) Σκευάσµατα βασικού τύπου παραγόµενα από παραδοσιακούς φυτο-θεραπευτές που διατίθενται σε φαρµακεία των οικονοµικά ανεπτυγµένων χωρών, µε τη µορφή κάψουλας, χαπιού ή τονωτικού υγρού. Βοτανικά τσάγια και ροφήµατα (herbal teas and infusions) ε θεωρείται κατηγορία φαρµακευτικών προϊόντων και δεν απαιτείται έγκριση για την εµπορική κυκλοφορία τους, παρά µόνο σε περιπτώσεις που επισηµαίνονται τέτοιες ιδιότητες. Αποτελεί την πιο δηµοφιλή κατηγορία χρήσης αρωµατικών και φαρµακευτικών προϊόντων. Φυτικά φάρµακα (phytomedicines) Φάρµακα φυτικής βάσης µε προσδιορισµένη χηµική σύσταση και αποδεδειγµένες φαρµακευτικές ιδιότητες. Ο λεπτοµερής τοξικολογικός και κλινικός έλεγχος τα καθιστά τη βάση για την παγκόσµια αγορά φαρµάκων. Εκτιµάται ότι το 18% των 150 περισσότερο συνταγογραφούµενων φαρµάκων έχει φυτική προέλευση. Οµοιοπαθητικά φάρµακα (homeopathic drugs) ιαθέτουν φυτική, ορυκτή και ζωική προέλευση και χρησιµοποιούνται σε απόλυτα διαλυτές ακριβείς ποσότητες, σύµφωνα µε τις υποδείξεις του ιδρυτή του οµοιοπαθητικού κινήµατος Samouel Hahnemann ( ). Πιστεύεται ότι οι θεραπευτικές τους ιδιότητες εµπεριέχονται στο διάλυµα και ότι αδιάλυτες ποσότητες µπορεί να δηµιουργήσουν ανεπιθύµητα φαινόµενα. Η ποσότητα των αρωµατικών και 45

45 φαρµακευτικών φυτών που χρησιµοποιούνται στην οµοιοπαθητική είναι µικρή, αλλά οι ποιοτικές προδιαγραφές είναι υψηλές. Αρωµατοθεραπευτικά έλαια (aromatotherapy oils) Αιθέρια έλαια που χρησιµοποιούνται για θεραπευτικούς λόγους. Πολλά αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά αποστάζονται και χρησιµοποιούνται στη φαρµακευτική βιοµηχανία ενώ µεταξύ τους διαχωρισµός δεν καθίσταται ευδιάκριτος. Παρά το γεγονός της ύπαρξης παγκόσµιας αγοράς των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών καθώς και των ελαίων τους, αξία των οποίων διαµορφώνεται σε πολλά δισεκατοµµύρια δολάρια, τα διαθέσιµα στοιχεία, τόσο από άποψη οργάνωσης της προσφοράς, όσο και από άποψη οργάνωσης της ζήτησης, είναι διάσπαρτα και πολλές φορές µη αξιόπιστα. 4.2 Η κατάσταση της αγοράς και εµπορίας των αρωµατικών φυτών και αιθερίων ελαίων Στην Ευρώπη Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται ως η µεγαλύτερη αγορά αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στον κόσµο, από άποψη οργανωµένης εµπορικής δοµής. Στον ευρωπαϊκό χώρο υπολογίζονται γύρω στα 1200 αρωµατικά φυτά, τα οποία υφίστανται τη διαδικασία της εµπορίας. Από αυτά, τουλάχιστον το 90% είναι αυτοφυή. Αξίζει να σηµειωθεί ότι χώρες που εµφανίζουν ισχυρή συλλογή σε αυτοφυή φυτά είναι η Αλβανία, η Τουρκία, η Ουγγαρία, η Ισπανία και η Ελλάδα. Ο συνολικός όγκος παραγωγής αυτοφυών φυτών υπολογίζεται σε τουλάχιστον tn το χρόνο. Σχετικά µε τα καλλιεργούµενα στρέµµατα εκτιµάται ότι καλύπτουν συνολική έκταση στρεµµάτων. Καλλιεργούνται συνολικά γύρω στα είδη φυτών, από τα οποία σηµαντικότερα είναι η λεβάντα (Lavandula spp.), η παπαβερίνη (Papaver somniferum), το αγριοκύµινο (Carum carvi) και ο µάραθος (Foeniculum vulgare) (Traffic Europe, 1999). Τα αρωµατικά φυτά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εµπορεύονται κυρίως σε αποξηραµένη µορφή, ενώ σε µικρό βαθµό σε φρέσκια µορφή. Οι βασικοί καθοδηγητές του εµπορίου είναι οι µεσάζοντες, οι οποίοι αγοράζουν το υλικό από τους καλλιεργητές-συλλογείς και στη συνέχεις το παραδίδουν σε άλλους 46

46 χονδρέµπορους, βιοµηχανίες καλλυντικών, φαρµακοβιοµηχανίες, βιοµηχανίες τροφίµων, παραγωγούς αποσταγµάτων και λιανοπωλητές. Η µορφή αυτή εµπορίου είναι αυξανόµενα πολύπλοκη και αντικατοπτρίζει την πολυµορφία των χρήσεων των αρωµατικών φυτών (Αναπτυξιακή Εταιρία υτικής Μακεδονίας, 2000). Σύµφωνα, µε πρόσφατες εκτιµήσεις της Commonwealth Secretariat 2001, τα µερίδια της παγκόσµιας οργανωµένης αγοράς αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, διαρθρώνονται κατά τον τρόπο που αναλύεται παρακάτω. Η αγορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση των επίσηµα διακινούµενων αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, εκτιµάται σε 1,1 δις δολάρια, ενώ οι συνολικές πωλήσεις των προϊόντων αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, των διαιτητικών συµπληρωµάτων και των λειτουργικών τροφίµων ξεπερνούν τα 7,5 δις δολάρια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το µεγαλύτερο παγκόσµιο εισαγωγέα ακατέργαστων αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, µε ύψος εισαγωγών tn αξίας άνω 250 εκατ. δολαρίων. Εκτιµάται ότι, είναι η διπλάσια ποσότητα από την αντίστοιχη εισαγωγής των ΗΠΑ. Αναµφισβήτητα, βάση των στοιχείων εµπορίας αρωµατικών φυτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Γερµανία κατατάσσεται στους πιο σηµαντικούς εισαγωγείς για την ΕΕ κατέχοντας το 38% της αγοράς. Στους πίνακες 4.1 και 4.2 που ακολουθούν παρουσιάζεται η κατάσταση της εµπορίας των αρωµατικών φυτών µεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και µε την παγκόσµια αγορά αντίστοιχα. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1: Στοιχεία εισαγωγών-εξαγωγών από και προς την ΕΕ ανά ευρωπαϊκή χώρα (ποσότητα σε tn) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΓΑΛΛΙΑ , Κ.ΧΩΡΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ , ,4 293,6 ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ E ΙΡΛΑΝ ΙΑ , ,4 5,6 ΑΝΙΑ ,8 74 ΕΛΛΑ Α ,4 278, ,4 132,7 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ,9 201, ,8 1,8 ΙΣΠΑΝΙΑ , ΒΕΛΓΙΟ ,8 838, ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ,8 124, ,1 4,7 ΣΟΥΗ ΙΑ , ,8 158,3 ΦΙΛΑΝ ΙΑ ,6 340, ΑΥΣΤΡΙΑ ,7 431,8 ΠΗΓΗ:European Community, Eurostat

47 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.2: Στοιχεία εισαγωγών-εξαγωγών αρωµατικών φυτών της ΕΕ στην παγκόσµια αγορά (ποσότητα σε tn) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗ 267,9 210, ,5 125,1 115,6 ΑΜΕΡΙΚΗ 238,7 158,5 66,3 2430,8 2219,9 2248,3 ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ 0 0,2 0,1 14,1 18,1 12,8 ΙΝ ΙΑ 12495, ,9 64,8 351,5 ΙΑΠΩΝΙΑ 96,4 91,4 55,6 117,8 95,3 153,7 ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ 52,3 120,1 98,6 6,6 8,7 6,9 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 172,4 186,3 149,9 32,1 125,7 143,6 ΠΗΓΗ:European Community, Eurostat Αναντίρρητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση συγκαταλέγεται και στους σηµαντικούς παραγωγούς αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών (βλπ. πίν. 5 παράρτηµα 1) µε προεξέχουσες χώρες παραγωγής τη Γαλλία και την Ισπανία να κατέχουν το 70% της συνολικής παραγωγής και ακολουθούν η Γερµανία και η Αυστρία. Στον πίνακα 4.3 που ακολουθεί παρουσιάζεται η έκταση των καλλιεργούµενων αρωµατικών φυτών και ο αριθµός των καλλιεργητών αυτής της κατηγορίας, για κάθε Ευρωπαϊκή πόλη. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.3: Καλλιεργούµενες εκτάσεις αρωµατικών φυτών και αριθµός καλλιεργητών ανά Ευρωπαϊκή πόλη ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ (εκτάρια) ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΩΝ ΓΑΛΛΙΑ 33486, Κ.ΧΩΡΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΙΡΛΑΝ ΙΑ 7 1 ΑΝΙΑ 163,5 83 ΕΛΛΑ Α 1613, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 38 5 ΙΣΠΑΝΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΣΟΥΗ ΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ 5847,9 20 ΠΗΓΗ:EUROPAM, 2001 Οι τάσεις που επικρατούν στην παραγωγή αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών είναι δυο και ειδικότερα η πρώτη αφορά στης µεγάλης κλίµακας παραγωγή χαµηλής αξίας προϊόντων, όπως το θυµάρι, η οποία βρίσκεται σε φάση κάµψης και 48

48 αντικαθίσταται από εισαγωγές, ενώ η δεύτερη αναφέρεται στην εξειδικευµένη παραγωγή ορισµένων φυτών και ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας (Commonwealth Secretariat, 2001). Ωστόσο, οι αγοραστές που πρόκειται να χρησιµοποιήσουν τα αρωµατικά φυτά για ροφήµατα ή εξειδικευµένες χρήσεις καταφεύγουν για την αγορά τοπικών πρώτων υλών σε παραγωγούς που γνωρίζουν. Αξιοσηµείωτο, είναι και το γεγονός ότι µεγάλες εταιρίες του εξωτερικού αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα στην εξεύρεση και παραλαβή επιθυµητών και ταυτοποιηµένων αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Συχνά παρατηρείται και το φαινόµενο οι εταιρίες να αναµιγνύουν αρωµατικά φυτά χαµηλής αξίας µε φυτικά υλικά υψηλής ποιότητας, µε απώτερο στόχο τη διατήρηση του υψηλού κόστους και κέρδους. Στον πίνακα 4.4 παρουσιάζονται τα σηµαντικότερα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά που διακινούνται στην Ευρώπη και η ακαθάριστη αξία των πωλήσεών τους. Ορισµένα, για τα ελληνικά δεδοµένα, δε συγκαταλέγονται στα τυπικά θεωρούµενα αρωµατικά φυτά, αφού η κυρίως παραγωγική τους αξιοποίηση παραµένει διαφορετική (εδώδιµη ή διακοσµητική). ΠΙΝΑΚΑΣ 4.4: Σηµαντικότερα διακινούµενα αρωµατικά φυτά και προϊόντα τους και εκτιµήσεις της ακαθάριστης αξίας πωλήσεων για τα έτη ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΑΞΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΠΡΟΪΟΝ εκατ.δολάρια % GINGKO ,6 Βαλεριάνα 300 8,3 HORSE CHESTNUT 250 6,9 ST JOHNS WORT ,9 SAW PALMETTO 230 6,4 Απόσταγµα νερατζιών 220 6,1 Σκόρδο 200 5,5 HAWTHORN 140 3,9 GINSENG 140 3,9 PSYLLIUM 125 3,5 ECHINACEA 120 3,3 BUTCHER BROOM 120 3,3 EVENING PRIMROSE PYGEUM 105 2,9 VITEX ,8 BLACK COHOSH ,8 MELILOT 100 2,8 Σπέρµατα σταφυλιών 90 2,5 MILK THISTLE 80 2,2 Μελισσόχορτο 65 1,8 NETTLE 60 1,7 BILBERRY 60 1,7 Χαµοµήλι 45 1,2 ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Επεξεργασία στοιχείων Commonwealth Secretariat

49 Αξίζει, ωστόσο, να σηµειωθεί ότι πέρα από τα προαναφερθέντα στοιχεία υπάρχουν και χώρες που εξάγουν περισσότερο απ ό,τι εισάγουν, όπως η Βουλγαρία, η Τουρκία, η Αλβανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Τσεχία, η Κροατία και η Ρουµανία. Αδιαµφισβήτητα, το ενδοευρωπαϊκό εµπόριο είναι πολύ µεγάλο, καλύπτοντας το 40% του συνόλου των ευρωπαϊκών εισαγωγών και άνω του 80% του συνόλου των εξαγωγών σε όρους όγκου. Η Γερµανία αποτελεί την κύρια χώρα στο ενδοευρωπαϊκό εµπόριο (Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). Έστω και τα τελευταία χρόνια, η εµπορία των αρωµατικών φυτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο έτυχε ιδιαίτερης προσοχής και ενδιαφέροντος. Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές, που σηµειώθηκαν κατά την περίοδο , πιστοποιούν ότι ακόµη και στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.), που αποβλέπει στην αναδιάρθρωση της υπαίθρου, η καλλιέργεια αρωµατικών φυτών, αλλά και η όλη διαδικασία από την παραγωγή µέχρι την πώληση, τυγχάνει αυξηµένης σηµασίας. Παρακάτω, καταγράφονται µερικά από τα ονόµατα των εταιριών που δραστηριοποιούνται γύρω από την επεξεργασία και την τυποποίηση των αρωµατικών φυτών (Celtica, 2004). William Ransom & Son, καλλιεργούν αρωµατικά φυτά που προµηθεύουν σε εταιρίες καλλυντικών, σε φαρµακοβιοµηχανίες και σε βιοµηχανίες τροφίµων. Adrian Essential Oils, επεξεργάζονται τα αιθέρια έλαια που λαµβάνουν ως προς την ποιοτική και χηµική τους σύσταση. Nelsons, αξιοποιεί τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά για τις ανάγκες της οµοιοπαθητικής. Herbal Apothecary, πρόκειται για µια µορφή φαρµακοβιοµηχανίας που χρησιµοποιεί τα αρωµατικά φυτά για την παρασκευή φυτικών φαρµάκων Αιθέρια έλαια Εκτός από την παραγωγή και εµπορία ακατέργαστων αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών σηµαντικός είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παραγωγή και εµπορία φυτικών αποσταγµάτων (αιθερίων ελαίων). Αναµφίβολα τα στοιχεία που αφορούν την εµπορία των αιθερίων ελαίων είναι περιορισµένα και όσα παραθέτονται στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται µε κάθε επιφύλαξη για την πραγµατική ακρίβειά τους. 50

50 Ειδικότερα, στους πίνακες 4.5 και 4.6 που ακολουθούν παρουσιάζονται οι εµπορικές δραστηριότητες της Ευρώπης µε την υπόλοιπη παγκόσµια αγορά και η σχέση κάθε Ευρωπαϊκής πόλης µε την υπόλοιπη Ευρώπη στον τοµέα των εισαγωγών και των εξαγωγών. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.5: Στοιχεία εισαγωγών-εξαγωγών αιθερίων ελαίων της ΕΕ στην παγκόσµια αγορά (ποσότητα σε tn) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ Ν.ΑΦΡΙΚΗ ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ ΙΝ ΙΑ ΙΑΠΩΝΙΑ ΧΟΝΚ-ΚΟΝΓΚ ΠΗΓΗ:European Community, Eurostat ΠΙΝΑΚΑΣ 4.6: Στοιχεία εισαγωγών-εξαγωγών αιθερίων ελαίων από και προς την ΕΕ ανά ευρωπαϊκή χώρα (ποσότητα σε tn) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΓΑΛΛΙΑ Κ.ΧΩΡΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΙΡΛΑΝ ΙΑ ΑΝΙΑ ΕΛΛΑ Α ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΣΟΥΗ ΙΑ ΦΙΛΑΝ ΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΗΓΗ:European Community, Eurostat Παράλληλα, στον πίνακα 4.7 φαίνονται οι σηµαντικότερες ευρωπαϊκές εταιρίες απόσταξης, καθώς και ο εκτιµούµενος κύκλος εργασιών τους. Εκτιµάται ότι, ο συνολικός κύκλος εργασιών τους ξεπερνά τα 700 εκατ. δολάρια και ότι περισσότερο από 30% της αξίας των πωλήσεών τους προέρχεται από εξαγωγές σε τρίτες χώρες (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002). 51

51 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.7: Οι κυριότερες ευρωπαϊκές εταιρίες φυτικών αποσταγµάτων ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΧΩΡΑ ΕΚΤΙΜΟΥΜΕΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (εκατ. δολάρια) INDENA ΙΤΑΛΙΑ Μεγαλύτερος των 200 FLASCHSMANN ΕΛΒΕΤΙΑ 50+ HENKEL ΓΕΡΜΑΝΙΑ 50+ MARTIN BAUER ΓΕΡΜΑΝΙΑ Μεγαλύτερος των 150 MUGGENBERG ΓΕΡΜΑΝΙΑ (εξαγοράσθηκε από MARTIN BAUER) LINNEA ΕΛΒΕΤΙΑ 25 EUROMED ΙΣΠΑΝΙΑ ΠΗΓΗ:Commonwealth Secretariat, 2001 Μελετώντας τα παραπάνω στοιχεία διαπιστώθηκε ότι ο όµιλος Martin Bauer είναι ο µεγαλύτερος µεταποιητής αρωµατικών και φαρµακευτικών προϊόντων στην Ευρώπη, ενώ είναι και ένας από τους µεγαλύτερους εισαγωγείς και συσκευαστές βοτανικών τσαγιών για λογαριασµό γερµανικών και διεθνών επώνυµων διακινητών. Για την εταιρία Indena διαπιστώθηκε ότι είναι ένας από τους µεγαλύτερους αποστάκτες αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών και καινοτόµος εταιρία στον τοµέα των φυτικών φαρµάκων, αφού διαθέτει ισχυρό τµήµα έρευνας και ανάπτυξης µαζί µε σηµαντικό αριθµό πατενταρισµένων αποσταγµάτων (Commonwealth Secretariat, 2001). Ολοκληρώνοντας την παρούσα υποενότητα απαιτείται να διευκρινισθεί ότι ο κλάδος της παραγωγής και εµπορίας των αιθερίων ελαίων δεν έχει µελετηθεί στο µέγιστο βαθµό του, αφού µόλις τα τελευταία χρόνια σηµείωσε άνοδο, και για το λόγο αυτό κάθε αναφορά σε στατιστικά στοιχεία και νούµερα χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και πρέπει να χρησιµοποιούνται µε κάθε προσοχή Στην Ασία Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Τα στοιχεία που αφορούν τον κλάδο εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών για την ήπειρο της Ασίας περιορίζονται κυρίως στις τρεις µεγαλύτερες πόλεις Κίνα, Ιαπωνία και Ινδία. Κατά συνέπεια, οι γνώσεις που αφορούν την καταγραφή του όγκου και του αριθµού καλλιέργειας αρωµατικών φυτών, στο σύνολο της ηπείρου, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν µε ακρίβεια. Ενδεικτικά για την Κίνα αξίζει να σηµειωθεί ότι η αγορά της χωρίζεται σε δηµόσιες και ιδιωτικές ιδιοκτησίες. Ειδικότερα, δεκατρείς από τις µεγαλύτερες εταιρίες που παράγουν Παραδοσιακά Κινέζικα φάρµακα (Traditional Chinese 52

52 Medicines) ευδοκιµούν στηριζόµενες στο εγχώριο απόθεµα των συναλλαγών, ενώ οι υπόλοιπες δεκατέσσερις µεγάλες εταιρίες παραµένουν ανεξάρτητες. Η συνολική παραγωγή αρωµατικών φυτών, τόσο αυτοφυή όσο και καλλιεργούµενη, ανέρχεται στο 1,6 εκατ. τόνους και η παραγωγή παραδοσιακών Κινέζικων φαρµάκων για το 1996 άγγιξε τα US$ 3,7 δις (Kuipers, 1997). Εποµένως, από τον παραπάνω υπολογισµό αποκλείεται η πιθανότητα δηµιουργίας εγχώριου ανταγωνισµού, αφού ο δεδοµένος συνυπολογισµός δύναται να επιφέρει υψηλά ποσά. Ήδη, για το 1995 οι πωλήσεις βοτανικών φαρµακευτικών προϊόντων άγγιξαν τα US$ 5 δις (Laird, 1999). Για την Ιαπωνία, οι πωλήσεις της βοτανικής φαρµακευτικής αγοράς εκτοξεύτηκαν στα ύψη -US$ 2,4 δις για το και ο λόγος έγκειται στο γεγονός, ότι η Ιαπωνία παρουσιάζει παγκοσµίως την υψηλότερη κατανάλωση κατά άτοµο σε φυτικά προϊόντα, αφού οι γιατροί διαρκώς ενσωµατώνουν τα φυτικά φαρµακευτικά προϊόντα ως συµπλήρωµα στα δυτικού τύπου φάρµακα. Το 1983, 28% των γιατρών τα χρησιµοποιούσαν, αλλά από το 1989 το ποσοστό ανήλθε στο 69% (Laird, 1999). Στους πίνακες 4.7 και 4.8 που ακολουθούν παρουσιάζονται για τις µεγαλύτερες πόλεις της Ασίας, οι ποσότητες εισαγωγής αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, από την παγκόσµια αγορά, και η αξία αυτών, καθώς και οι εξαγωγές µε τον τόπο προορισµό που σηµειώθηκαν για µια από αυτές, τη Σιγκαπούρη, για το διάστηµα ΠΙΝΑΚΑΣ 4.8: Στοιχεία εισαγωγών χωρών της Ασίας από την παγκόσµια αγορά, Quantity (Q): tons, Value (V): US$ '000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ Q V Q V Q V Q V Q V ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ ΙΝ ΙΑ ΙΑΠΩΝΙΑ ΚΟΡΕΑ ΜΑΛΑΙΣΙΑ ΠΑΚΙΣΤΑΝ ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ ΠΗΓΗ: International Trade Centre,

53 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.9: Στοιχεία εξαγωγών αρωµατικών φυτών της Σιγκαπούρης στη διεθνή αγορά Quantity (Q): tons, Value (V): US$ '000 ΕΞΑΓΩΓΕΣ Q V Q V Q V Q V Q V ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ ΠΗΓΗ: International Trade Centre, Αιθέρια έλαια Αναµφισβήτητα, και στον τοµέα της εµπορίας αιθερίων ελαίων οι καταγραφές στατιστικών στοιχείων είναι αρκετά περιορισµένες. Η ακριβής ποσότητα αιθερίων ελαίων που παράγεται και ο προσδιορισµός των φυτών που την αποδίδουν δεν έχει καταστεί γνωστή. Ο πιθανότερος λόγος αυτής της κατάστασης αποτελεί το γεγονός ότι ο κλάδος της µεταποίησης των αρωµατικών φυτών γνώρισε άνθησε τα τελευταία χρόνια µε αποτέλεσµα να µην έχει επιτευχθεί µέχρι σήµερα δυνατή η καταγραφή των στοιχείων της εµπορίας ολοκληρωτικά. Ωστόσο, από βιβλιογραφικές πηγές, διαπιστώθηκε ότι για την Ιαπωνία οι εξαγωγές αιθερίων ελαίων για το διάστηµα ανήλθαν στα 13,250 US$ εκατοµ. (Lambert et al., 1997). Σχετικά µε τα αιθέρια έλαια, αυτά προέρχονται από αρωµατικά φυτά που είναι, Santalum album, Mentha arvensis και Cymbopogon flexuosus. Ο παρακάτω πίνακας καταγράφει τις εισαγωγές και εξαγωγές αιθερίων ελαίων σε αξία µε την υπόλοιπη παγκόσµια αγορά, για το διάστηµα ΠΙΝΑΚΑΣ 4.10: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών αιθερίων ελαίων στην παγκόσµια αγορά σε US$ χιλ. δολάρια για χώρες της Ασίας ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ (σε χιλιάδες $) ΕΞΑΓΩΓΕΣ (σε χιλιάδες $) ΙΑΠΩΝΙΑ 59,186 72,123 67,083 75,021 78, ,951 86, , , , , , , ,006 ΚΟΡΕΑ 11,334 11,441 17,299 19,884 22,363 28,228 28,482 97,443 39,446 70,719 99, , , ,661 ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ 6,485 6,953 8,793 6,858 7,021 8,198 12, ,368 86,780 76,917 81,226 95,884 84, ,899 ΚΙΝΑ 49,860 72,757 94, , , , ,607 18,743 11,959 20,627 33,881 37,921 51,993 69,696 ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ 3,016 3,477 4,612 7,145 4,545 7,943 5,482 69,760 43,456 50,219 60,016 64,686 59,415 67,205 ΜΑΛΑΙΣΙΑ 2,826 3,054 3,152 3,094 3,230 3,303 3,664 30,931 21,115 25,572 29,109 29,352 33,637 37,983 ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ ,421 1,265 2,086 19,255 21,312 19,644 18,649 19,234 17,973 16,839 ΙΝ ΙΑ 35,427 37,908 34,344 44,682 46,130 56,400 61,509 3,352 4,324 4,421 6,317 6,248 10,319 8,475 ΠΑΚΙΣΤΑΝ ,864 1,815 1,443 2,415 2,111 3,332 3,476 ΠΗΓΗ: 54

54 4.2.3 Στην Αφρική Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Η ένταξη της Αφρικής στο χώρο καλλιέργειας και εµπορίας των αρωµατικών φυτών είναι αρκετά πρόσφατη. Και σε αυτήν την περίπτωση, οποιαδήποτε στοιχεία που σχετίζονται µε τις εκτάσεις καλλιέργειας διαφόρων ειδών αρωµατικών φυτών (βλπ. πιν. 7 παράρτηµα 1) είναι περιορισµένες έως και ανύπαρκτες. Ωστόσο, η αναζήτηση βιβλιογραφικών πηγών κατέληξε σε ορισµένα αποτελέσµατα που παρατίθενται παρακάτω και αφορούν µόνο τον οικονοµικό τοµέα καθώς καταγραφή των ειδών που εισάγονται στη χώρα και µπορούν να οδηγήσουν µε κάθε επιφύλαξη στο συµπέρασµα ότι η Αφρική υστερεί από τα φυτά αυτού του είδους είτε γιατί δεν ευδοκιµούν στην ευρύτερη περιοχή είτε γιατί δεν υπάρχει το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο που θα συντελούσε στην επίτευξη της καλλιέργειας αυτών των αρωµατικών φυτών. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.11: Στοίχεια εισαγωγών αρωµατικών φυτών στη Ν. Αφρική από την παγκόσµια αγορά, Quantity (Q): tons, Value (V): US$ '000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ Q V Q V Q V Q V Q V Ν. ΑΦΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: International Trade Centre, 2004 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.12: Στοίχεια εξαγωγών αρωµατικών φυτών από τη Ν. Αφρική στην παγκόσµια αγορά, Value (V): US$ '000 ΕΞΑΓΩΓΕΣ V V V V V Ν. ΑΦΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: International Trade Statistics 2004, 55

55 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.13: Είδη αρωµατικών φυτών που εισάγονται στην Αφρική και χώρες προέλευσης αυτών ΕΙ Η ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΓΛΥΚΑΝΙΣΟ, BADIAN, ΜΑΡΑΘΟ, ΚΟΡΙΑΝ ΡΟ, ΚΥΜΙΝΟ, ΚΑΡΥ GINGER ΚΡΟΚΟΣ, ΘΥΜΑΡΙ, ΑΦΝΗ ΙΝ ΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ ΣΥΡΙΑ ΜΑΡΟΚΟ ΚΙΝΑ ΙΝ ΙΑ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ ΙΝ ΟΝΗΣΙΑ ΝΙΓΗΡΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΜΑΡΟΚΟ ΙΝ ΙΑ TURMERIC (CURCUMA), ΚΑΡΥ, ΆΛΛΑ ΕΙ Η ΙΝ ΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΑΚΙΣΤΑΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ ΑΡΑΒΙΚΑ ΕΜΙΡΑΤΑ ΠΗΓΗ: International Trade Centre, Αιθέρια έλαια Τα αιθέρια έλαια καταλαµβάνουν ένα πολύ µικρό ποσοστό ανάλυσης για τη συγκεκριµένη ήπειρο. Η χρήση των αιθερίων ελαίων για αξιοποίηση φαίνεται ότι δεν έχει βρει µέχρι σήµερα πρόσφορο έδαφος, παρά το γεγονός ότι µε δεδοµένο τα φτηνά εργατικά χέρια θα µπορούσε να γίνει αντικείµενο εκµετάλλευσης σε βιοµηχανίες τροφίµων που εδρεύουν εκεί. Ωστόσο, ακριβή καταγραφή οικονοµικών στοιχείων εισαγωγής και εξαγωγής αιθερίων ελαίων σηµειώθηκε από το 1998 και µετά, όπου 56

56 παρατηρήθηκε ότι για τµήµα της Αφρικής, ο τοµέας των εξαγωγών αιθερίων ελαίων, για ορισµένες χρονιές, δεν υφίσταται καν. Ειδικότερα, οι παρακάτω πίνακες «φωτογραφίζουν» την κατάσταση που ισχύει στον τοµέα των αιθερίων ελαίων για την ήπειρο της Αφρικής από το 1998 έως το ΠΙΝΑΚΑΣ 4.14: Στοιχεία εισαγωγών-εξαγωγών αιθερίων ελαίων της παγκόσµιας αγοράς από και προς τη Νότια και Κεντρική Αφρική, σε US $ '000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ν. ΑΦΡΙΚΗ 1,343 2,39 3,459 7,384 15,754 16,473 30,727 23,204 27,113 32,391 26,061 30,080 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ , ,000 36, ,00 ΠΗΓΗ: International Trade Centre, Στην Αµερική Αρωµατικά και Φαρµακευτικά φυτά Η ανάλυση των στοιχείων που αφορούν το εµπόριο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στην Αµερική είναι δύσκολο να πραγµατοποιηθεί. Ο τοµέας των βιοµηχανιών που δραστηριοποιείται µε το συγκεκριµένο κλάδο είναι σύνθετος και δύσκολα µπορεί να ανιχνευθεί. Αναµφίβολα, ο µεγάλος αριθµός µικρού και µεσαίου µεγέθους επιχειρήσεων του βιοµηχανικού τοµέα διστάζει, τις περισσότερες φορές, να δηµοσιεύσει στοιχεία που αναφέρονται στην υφιστάµενη κατάσταση εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών (Laird, 1999). Στην Αµερική, το marketing των αρωµατικών φυτών σηµειώνει ετησίως αύξηση της τάξεως του 10%, εξαιτίας της πλειοψηφίας των εναλλακτικών µορφών θεραπείας, καθώς και των ωφελειών που παρουσιάζουν τα φυτικά προϊόντα και φάρµακα κατά τη χρήση τους (βλπ. πιν. 4 παράρτηµα 1). Παράλληλα και το ιεθνές Συµβούλιο για τα Φαρµακευτικά και Αρωµατικά φυτά (International Council for Medicinal and Aromatic Plants) προσδοκά αύξηση της ζήτησής τους γύρω στο 8-10% ετησίως (Srivastana, 2000). Απόρροια της ανόδου αυτής ήταν ότι µετά το 1987, ο µέσος ετήσιος ρυθµός µεγέθυνσης της αγοράς υλικών αρωµατοποιίας να είναι περίπου 7%, για αρωµατικά που χρησιµοποιούνται στο φαγητό 9%, και για διάφορα αιθέρια έλαια 8%. Παντού έχει αρχίσει να καθιερώνεται η χρήση φυσικών αρωµατικών αντί συνθετικών (Αναπτυξιακή Εταιρία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). 57

57 Κατά συνέπεια, τα πλεονεκτήµατα αυτής της ανοδικής τάσης που εµφανίζει ο δεδοµένος κλάδος επιδρούν ευεργετικά και σε όλους τους υπόλοιπους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας της Αµερικής. Η εµπορική δραστηριότητα που σηµειώνεται στη συγκεκριµένη ήπειρο αναλύεται παρακάτω και αφορά τα έτη από το 1999 µέχρι το Μάιο του ΠΙΝΑΚΑΣ 4.15: Στοίχεια εισαγωγών και εξαγωγών αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών της Αµερικής από και προς τις υπόλοιπες αγορές, σε tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝ.-ΜΑΪΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝ.-ΜΑΪΟΣ Β. ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΕΝΤΡ.ΑΜΕΡΙΚΗ Ν. ΑΜΕΡΙΚΗ Ε.Ε ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ ΣΟΒ. ΕΝΩΣΗ ΑΝΑΤ. ΑΣΙΑ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Β. ΑΦΡΙΚΗ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΦΡΙΚΗ Ν. ΑΣΙΑ ΝΑ ΑΣΙΑ ΩΚΕΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: Ο παραπάνω πίνακας αποδεικνύει ότι η Αµερική συνεργάζεται µε ολόκληρη τη διεθνή αγορά, αλλά υψηλότερα ποσοστά συνεργασίας παρουσιάζει µε την Ανατολική και Νότια Ασία στον τοµείς των εισαγωγών, λόγω των χαµηλών τιµών που αγοράζει τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά, εξαιτίας των χαµηλών εργατικών χεριών και ηµεροµίσθιων που σηµειώνονται για τον πληθυσµό της. Αντίθετα, εξάγει µεγάλες ποσότητες στην Ευρώπη των 25 γεγονός που δεν µπορεί να δικαιολογηθεί µε ακρίβεια, δεδοµένου ότι η Ευρώπη εµφανίζει έντονη και ανεπτυγµένη δραστηριότητα στον τοµέα της καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά που εµπορεύεται η Αµερική είναι συγκεκριµένα και είναι: Ginger Θυµάρι και δάφνη Γλυκάνισος και badian 58

58 Μάραθος Κορίανδρος Κάρρυ Κύµινο Turmeric (curcuma) Κρόκος Οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται γύρω από τον τοµέα της επεξεργασίας των αρωµατικών φυτών είναι πολλές και προέρχονται από όλους τους τοµείς της βιοµηχανικής δραστηριότητας. Ενδεικτικά, στον Καναδά τα αρωµατικά φυτά της κατηγορίας που περιλαµβάνει τη ρίγανη, τη σάλβια, τη φιλύρα, τη λουΐζα, το µόσχο, το pyrethrum και το cinchona αποτελούν πρώτες ύλες στις βιοµηχανίες τροφίµων, αρωµατοποιίας και στις φαρµακοβιοµηχανίες. Τα ονόµατα ορισµένων από αυτές δίδονται παρακάτω ( A & A PHARMACHEM INC GOLDEN BOUGH BOTANICALS INC TRANS- HERB E INC ACTION- G T MARKETING INC LES ALIMENTS LEIKA INC PURDUE PHARMA INC PURESOURCE INC S & F FOOD IMPORTERS MONTINI FOODS QUALIFIRST FOOD LTD EUROPEAN FINE FOOD CO. FLORA MANUFACTURING AND DISTRIBUTING LTD Αιθέρια έλαια Στην Αµερική, η πιο σηµαντική πηγή εγχώριας παραγωγής αιθερίων ελαίων είναι βιοµηχανικά από υποπροϊόντα όπως τα εσπεριδοειδή, το έλατο, το πεύκο και το cedarwood και από αυτοφυή και καλλιεργούµενα φυτά όπως η µέντα και ο δυόσµος. Για τα υπόλοιπα αιθέρια έλαια που χρησιµοποιούνται το ετήσιο κόστος είναι υψηλό και συµβάλλει έως κάποιο βαθµό στην οικονοµία της Αµερικής, αφού προέρχονται από φυτά υψηλής αξίας. 59

59 Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην Αµερική πολύ λίγα φυτά καλλιεργούνται µε απώτερο στόχο να µεταποιηθούν και να παραχθούν αιθέρια έλαια. Το πιο σηµαντικό είναι η µέντα, µιας και για τη συγκεκριµένη ήπειρο παρουσιάζει πλούσια ιστορία ενώ χρησιµοποιεί το πιο µηχανοποιηµένο σύστηµα παραγωγής αιθερίου ελαίου παγκοσµίως. Αναµφίβολα, η ακριβής καταγραφή των αιθερίων ελαίων και των ποσοτήτων αυτών που µπορούν να παραχθούν ετησίως είναι δύσκολο να προσδιοριστούν και να επιβεβαιωθούν από το Υπουργείο Γεωργίας αλλά και από τις εταιρίες που προβαίνουν στη µεταποίηση των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται οι εισαγωγές και οι εξαγωγές των αιθερίων ελαίων της Αµερικής σε σχέση µε την υπόλοιπη αγορά. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.16: Στοίχεια εισαγωγών και εξαγωγών αιθερίων ελαίων της Αµερικής από και προς τις υπόλοιπες αγορές, σε tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝ.-ΜΑΪΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝ.-ΜΑΪΟΣ Β. ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΕΝΤΡ.ΑΜΕΡΙΚΗ Ν. ΑΜΕΡΙΚΗ Ε.Ε ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ ΣΟΒ. ΕΝΩΣΗ ΑΝΑΤ. ΑΣΙΑ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Β. ΑΦΡΙΚΗ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΦΡΙΚΗ Ν. ΑΣΙΑ ΝΑ ΑΣΙΑ ΩΚΕΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: Οι πιθανότητες της εγχώριας παραγωγής είναι περιορισµένες διότι πολλά αιθέρια έλαια που προέρχονται αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά έχουν περιορισµένες αγορές µετατρέποντας τη διείσδυσή τους στη διεθνή αγορά δύσκολη. Πολλοί αγοραστές ενδιαφέρονται πολύ λίγο να αλλάξουν τους προµηθευτές τους εκτός και αν η προσφορά από το εξωτερικό περιοριστεί λόγω πολιτικής αστάθειας, µόλυνσης ή αποτυχίας ανάπτυξης του φυτού που θα επιτρέψει σε νέους προµηθευτές να εισέλθουν στις αγορές. Παράλληλα, µια άλλη δυσκολία εγκαταστάσεων νέων 60

60 πηγών παραδοσιακών αιθερίων ελαίων αποτελεί η ικανότητα παραγωγής ποσότητας και ποιότητας σε ανταγωνιστικές τιµές στην πράξη. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.17: Αιθέρια έλαια που παράγονται από άγρια φυτά και δέντρα της Αµερικής ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ Cedar leaf oil Balsam fir oil Hemlock oil Spruce oil Cedarwood oil Sweetbirch oil Wintergreen oil ΕΙ Η ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝΤΡΩΝ Thuja occidentalis L. (American or eastern white cedar) Abies balsamea (L.) Mill. (Balsam fir) Tsuga canadensis (L.) Carr. (Canadian or eastern hemlock) T. caroliniana Engelm. (Carolina hemlock) T. heterophylla (Raf) Sarg. (Western hemlock) T. mertensiana (Bong.) Carr. (Mountain hemlock) Picea glauca (Moench) Voss (White spruce) P. mariana (Mill.) BSP. (Black spruce) Tsuga canadensis (L.) Carr. (Canadian or eastern hemlock) Juniperus mexicana Scheide (Texas cedarwood) J. virginiana L. (Virginia cedarwood or red cedar) Betula lenta L. (Cherry birch, sweet birch) Gaultheria procumbens L. (Wintergreen) ΠΗΓΗ: Simon, 1990 Η ολοκληρωµένη, βιώσιµη και επιτυχηµένη ανάπτυξη των αιθερίων ελαίων στην Αµερική προϋποθέτει επιστηµονική υποστήριξη τόσο από τις πολιτείες και τα οµοσπονδιακά προγράµµατα όσο και από τους παραγωγούς και χρήστες των αιθερίων ελαίων. Περιοχές που ήδη έχουν αναπτυγµένη βιοµηχανία παραγωγής και επεξεργασίας αυτών έχουν και περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν και να πετύχουν νέα αιθέρια έλαια για την αµερικανική αγορά και όχι µόνο. Σε κάθε περίπτωση, τα νέα αιθέρια έλαια οφείλουν να συµφωνούν µε αυτά που ήδη προϋπάρχουν στον τοµέα των οικονοµικών κερδών και της ποιότητας. 4.3 Η κατάσταση της αγοράς και εµπορίας των αρωµατικών φυτών και αιθερίων ελαίων στην Ελλάδα Γενικά για τα αρωµατικά φυτά της Ελλάδας «Η χλωρίδα της Ελλάδας απαριθµεί περίπου είδη ανώτερων φυτών. Απ αυτά τα χαρακτηρίζονται ως αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά, γεγονός που µαρτυρεί ότι η Ελλάδα πλεονεκτεί σε σχέση µε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σε 61

61 συνθήκες παραγωγής αρωµατικών φυτών. Οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες, εξάλλου, ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη αρωµατικών φυτών που δίδουν προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας» (Παπαναγιώτου, κ.α. 2001). Η Ελλάδα σήµερα διαθέτει ορισµένα από τα πλέον εξαιρετικά αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά. Τα κυριότερα είναι : ο βασιλικός (Ocinum basilicum), το γιασεµί (Jasminum grandiflorum), ο γλυκάνισος (Pimpinella anisum), η δάφνη (Laurus nobilis), το δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis), ο δίκταµος (Origanum dictamus), τα εσπεριδοειδή (Citrus sp. Fortunella), ο ευκάλυπτος (Eucalyplus spp.), το θυµάρι (Thymus spp.), η κάππαρη (Capparis spinosa), ο κορίανδρος (Coriandrum salivum), ο κρίνος (Lilium candidum), ο κρόκος (Crocus sativus), το κύµινο (Cuminum cyminum), η λεβάντα (Lavandula sp.), οι λειχήνες (Evernia prunastri), ο µάραθος (Foeniculum vulgare), η µαντζουράνα (Origanum majorana), το µελισσόχορτο (Mellissa officinalis), η µέντα (Mentha piperita), η ρίγανη (Origanum heracteoticum), η σάλβια σκλάρεα (Salvia sclarea), το σπάρτο (Spartium janceum), η τριανταφυλλιά (Rosa damascena), το τσάϊ του βουνού (Sideritis sp.), ο ύσσωπος (Hyssopus officinalis), το φασκόµηλο (Salvia officinalis), η φλαµουριά (Tilia cordata) και το χαµοµήλι (Matricario chamomilla) (Σκρουµπής, 1988, Σκουλά κ.α., 2000). Εύκολα διαπιστώνει κανείς, ότι µε βάση τα διεθνή ονόµατα που έχουν ορισµένα αρωµατικά φυτά, οι ρίζες σε πολλά απ αυτά είναι ελληνικής προέλευσης. Για παράδειγµα, η ρίγανη (oregano) προέρχεται από τις λέξεις «όρος» και «γάνος» (λαµπρότητα, χαρά) που σηµαίνει η χαρά του βουνού (Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.), 2000). Στον ελλαδικό χώρο συναντώνται, επίσης, πολλά αυτοφυή φυτά µεγάλης αξίας, λόγω της υψηλής ποιότητάς τους. Τέτοια είναι η ρίγανη, το τσάι του βουνού, το θυµάρι, η µέντα, ο βασιλικός, τα χαµοµήλι κ.ά. Αναντίρρητα, στην Ελλάδα κάθε προσπάθεια για καλλιέργεια, επεξεργασία και εµπορία των αρωµατικών φυτών κατέληγε σε αποτυχία. Οι βασικοί παράγοντες που δεν επέτρεψαν να αναπτυχθεί ο συγκεκριµένος κλάδος είναι οι ακόλουθοι: Έλλειψη ειδικών γνώσεων, πείρας και εµπειρίας γύρω από τα αρωµατικά φυτά. Επειδή πρόκειται για µια καινούρια µορφή αξιοποίησης του φυσικού πλούτου, δεν υπάρχει η κατάλληλη ενηµέρωση και γνώση, µε αποτέλεσµα να 62

62 επικρατεί πλήρης άγνοια και τα άτοµα να είναι προκατειληµµένα γύρω από το συγκεκριµένο τοµέα. Έλλειψη στρατηγικής στο χώρο του marketing, µε συνέπεια τη δυσκολία διάθεσης της παραγωγής τόσο στην εσωτερική, όσο και στην εξωτερική αγορά. Αδυναµία οργάνωσης της εµπορίας των αρωµατικών φυτών, µε αποτέλεσµα την εκµετάλλευσή τους από µεµονωµένα άτοµα που αδιαφορούν και δεν σέβονται την επίπονη εργασία των παραγωγών, οι οποίοι προσπαθούν να παράγουν µια αξιοσέβαστη ποσότητα αρωµατικών φυτών. Ισχυρός ανταγωνισµός µε τις γειτονικές χώρες, καθώς στον ελλαδικό χώρο εισάγονται µεγάλες ποσότητες αρωµατικών φυτών κακής ποιότητας και χαµηλής τιµής. Αδυναµία εύρεσης αγορών στο εσωτερικό, που θα λαµβάνουν και θα χρησιµοποιούν τα αιθέρια έλαια των φυτών στα προϊόντα παραγωγής τους, ώστε να µην υπάρχει η ανάγκη εξάρτησης από τις βιοµηχανίες του εξωτερικού και τις πιθανές ανάγκες που µπορεί να έχουν κάθε χρόνο σε αιθέριο έλαιο. Μετακίνηση µεγάλου αριθµού νέων ανθρώπων από τις ορεινές περιοχές στα µεγάλα αστικά κέντρα, µε άµεση συνέπεια την έλλειψη δυναµικού που θα ασχολείται µε την καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών (Σταµούλης, 1992, Αναπτυξιακή Εταιρεία υτικής Μακεδονίας (ΑΝ.ΚΟ.) Α.Ε., 2000). Τα αρωµατικά φυτά άρχισαν να διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία της χώρας από το Μέχρι τότε, οι γνώσεις των ανθρώπων περιορίζονταν σε ορισµένες µελέτες που αφορούσαν τους τρόπους καλλιέργειας και τα χαρακτηριστικά ορισµένων αρωµατικών φυτών. Κάθε προσπάθεια, προτροπή και εισήγηση για συστηµατικότερη ενασχόληση µε το συγκεκριµένο κλάδο κατέληγε σε αποτυχία. Ελάχιστοι ήταν οι επιστήµονες που αγωνίστηκαν να µετατρέψουν µία κατάσταση, που για τους περισσότερους φάνταζε ουτοπία, σε πραγµατικότητα (βλπ. πιν. 1,2,3 παράρτηµα 1). Κάνοντας µία ιστορική αναδροµή οι βασικότεροι σταθµοί, που θα µπορούσαν να επισηµανθούν, στο χώρο έρευνας των αρωµατικών φυτών, είναι: 1. Το 1923, ο ιευθυντής του εργαστηρίου αιθερίων ελαίων του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Ι. Γαζόπουλος υποβάλλει στο Υπουργείο Γεωργίας έκθεση, που αφορούσε µία δοκιµαστική παραγωγή ροδελαίου στην περιοχή Μηλιές 63

63 του Πηλίου. Παρουσιάζοντας τη διαδικασία καλλιέργειας ρόδων και παραλαβής του ελαίου τους, ευελπιστούσε στην ταχεία διάδοση της µονάδας. Παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσµατα που προέκυψαν, η προσπάθεια σύντοµα εγκαταλείφθηκε, χωρίς να προλάβει να εφαρµοστεί ούτε καν σε πειραµατικό στάδιο (Γαζόπουλος, 1923). 2. Η περίπτωση του ροδελαίου αποτέλεσε την αφορµή για την Ελληνική Γεωργική Εταιρεία, η οποία 9 χρόνια αργότερα, αποφασίζει να δηµοσιεύσει βιβλίο υπό την επίβλεψη του µηχανικού γεωπόνου Σ. Καπόγλου, µε κύριο θέµα το τριαντάφυλλο και το ροδέλαιο. Σε µία προσπάθεια για µία πιο άµεση προσέγγιση του εγχειρήµατος, οι αρµόδιες υπηρεσίες δεν αντέδρασαν (Καπόγλου, 1932). 3. Ακολούθησαν αρκετές µελέτες που αφορούσαν την παρουσίαση των χαρακτηριστικών και του τρόπου καλλιέργειας ορισµένων αρωµατικών φυτών, χωρίς ωστόσο να σηµειωθεί οποιαδήποτε εξέλιξη του κλάδου (Σκρουµπής, 1965). Το χαµοµήλι, η γεντιανή, η λεβάντα, η µπελλαντόνα, ο υοσκύαµος και το στραµώνιο, αποτέλεσαν αντικείµενο µελετών που πραγµατοποιήθηκαν από το Φαρµακογνωστικό Εργαστήριο του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Κρητικός 1958, Παπαδάκη 1960, Σκρουµπής 1968, Φωκάς 1958). 4. Η καταγραφή της ελληνικής αρωµατικής χλωρίδας και η συµβολή της στην εθνική οικονοµία ήταν πλέον γεγονός (Ανάσης 1962, Σκρουµπής 1987). Ο κλάδος των αρωµατικών φυτών άρχισε να αναγνωρίζεται. Το 1968 συστήνεται επιτροπή µε πρωτοβουλία του Υπουργείου Γεωργίας, που έχει ως κύριο στόχο της την ανάπτυξη του κλάδου των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. ραστηριοποιείται σε πολλούς τοµείς, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται ουσιαστικές παραλήψεις. Μέχρι το 1971 η πορεία της διαγραφόταν ανοδική, ωστόσο από το 1972 και µετά εγκαταλείφθηκε κάθε προσπάθεια (Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας, 1972). 5. Ως αρχικό έτος συστηµατικής καλλιέργειας αρωµατικών φυτών στην Ελλάδα µπορεί να θεωρηθεί το Το χρόνο αυτό άρχισε ένα πρόγραµµα ενίσχυσης της παραγωγής ορισµένων αρωµατικών φυτών. Το πρόγραµµα αυτό εφαρµόστηκε σε ορεινές και λοφώδεις περιοχές, σε 14 νοµούς, όπου το 64

64 έδαφος και το κλίµα ήταν κατάλληλο και λίγες εναλλακτικές καλλιέργειες ήταν διαθέσιµες. Τα κύρια χαρακτηριστικά του προγράµµατος ήταν: Η προσφορά τεχνικών πληροφοριών παραγωγής. Η παροχή βοήθειας για εγκαθίδρυση φυτείας και άλλων εξόδων. Η παροχή βοήθειας για εγκαθίδρυση µονάδων επεξεργασίας. Η εγκαθίδρυση παρεµβατικού µηχανισµού βασισµένου σε τοπικούς συνεταιρισµούς και σε εγγυηµένες τιµές παρέµβασης. Πολλοί παραγωγοί αντέδρασαν θετικά στο σχήµα αυτό και τα αποτελέσµατα στη διάρκεια του προγράµµατος ήταν ενθαρρυντικά. Το γεγονός όµως ότι η παρεµβατική δραστηριότητα των συνεταιριστικών οργανώσεων δηµιουργούσε διαχειριστικά ελλείµµατα, συνεχώς διογκούµενα, οδήγησε την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Γεωργίας στην κατάργηση του µέτρου αυτού από το Αποτέλεσµα της φάσης αυτής ήταν ο σηµαντικός περιορισµός της καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών, µε εξαίρεση τον Συνεταιρισµό Κροκοπαραγωγών του Νοµού Κοζάνης. 6. Οποιαδήποτε ανάπτυξη του κλάδου από το 1982 µέχρι το 2002 οφείλεται αποκλειστικά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και η έρευνα για την προοπτική της καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών στη υτική Μακεδονία, που πραγµατοποιήθηκε από τον κ. Παπαναγιώτου. Σκοπός της µελέτης στα πλαίσια αναζήτησης νέων ευκαιριών στο γεωργικό τοµέα, είναι να δώσει την οικονοµική διάσταση των κυριοτέρων αρωµατικών φυτών που καλλιεργούνται στην Ελλάδα και τις προοπτικές που έχουν για τα προσεχή χρόνια. Από τη µελέτη προέκυψαν χρήσιµα συµπεράσµατα που επιβεβαιώνουν ότι η οικονοµική θέση καλλιέργειας αρωµατικών φυτών µε τις σηµερινές συνθήκες αγοράς είναι ικανοποιητική, τα οικονοµικά αποτελέσµατα της καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο, στη διεθνή αγορά υπάρχει µια αυξητική τάση τόσο στη ζήτηση, όσο και στις τιµές τους, η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών είναι προωθούµενος κλάδος και δεν υπάγεται στο καθεστώς της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς, ενώ η επέκταση της καλλιέργειας έχει και περιβαλλοντική διάταση, ελπίζοντας να επιτευχθεί περιορισµός στην αλόγιστη συλλογή αυτοφυών φυτών (Παπαναγιώτου 2002). Στα παραπάνω συνέβαλε και η ένταξη του κλάδου των αρωµατικών φυτών στο 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Κ.Π.Σ.), µε θέµα «Αγροτική Ανάπτυξη- 65

65 Ανασυγκρότηση της υπαίθρου ». Τα µέτρα 1-1 µε κύρια δράση την ίδρυση και τον εκσυγχρονισµό µονάδων τυποποίησης και επεξεργασίας αρωµατικών φυτών και παραγωγής αιθερίων ελαίων και 2-1 µε γενικό στόχο τις επενδύσεις που αφορούν τη µεταποίηση και εµπορία γεωργικών προϊόντων, εκτιµάται βάσιµα ότι θα συµβάλουν στην εξέλιξη του κλάδου (Γεωργική Τεχνολογία, 2001). Ήδη, τα τελευταία πέντε χρόνια ξεκίνησαν δειλά ορισµένες µονάδες να εκµεταλλεύονται συστηµατικά ορισµένα είδη αρωµατικών φυτών. Το παράδειγµά τους το ακολουθούν κι άλλες, µε αποτέλεσµα στο χώρο της γεωργίας να ενεργοποιείται ένας τοµέας, που µέχρι πρόσφατα δεν είχε τύχει της εκτίµησης και σηµασίας των αρµόδιων υπηρεσιών. Αναµφίβολα, απαιτείται αρκετή µελέτη και ορθός σχεδιασµός, ώστε ο κλάδος των αρωµατικών φυτών να αποτελέσει σηµαντικό µέρος και πηγή πλούτου της εθνικής οικονοµίας Τα κυριότερα καλλιεργούµενα είδη Κρόκος Κοζάνης Η ιστορία του κρόκου ξεκινά τον 17 ο αιώνα, όταν τον µετέφεραν οι Κοζανίτες έµποροι από την Αυστρία. Έκτοτε ο κρόκος καλλιεργείται και αναπτύσσεται στην περιοχή της Μακεδονίας. Η ίδρυση του Αναγκαστικού Συνεταιρισµού Κροκοπαραγωγών το 1971 κατέστησε την κροκοκαλλιέργεια δυναµική για την περιοχή, ενώ αποτέλεσε το αρχικό σχήµα για τη δηµιουργία ενός φορέα που έχει τη συνολική ευθύνη της συγκέντρωσης, επεξεργασίας, τυποποίησης και διάθεσης του προϊόντος µε σκοπό να εξασφαλίζεται η ποιότητά του και να αποφεύγεται η νοθεία του που είχε ως αποτέλεσµα την υποβάθµιση και αρνητική εικόνα του προϊόντος στην αγορά. Για την τοπική οικονοµία, η κροκοκαλλιέργεια αποτελεί σηµαντική παραγωγική δραστηριότητα, αφού απασχολεί γύρω στις οικογένειες αποδίδοντας ετησίως γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα της τάξεως των 360 / στρέµµα. Σήµερα το προϊόν προσφέρεται σε δυο τύπους: σε µορφή ολόκληρων νηµάτων και σε µορφή σκόνης. Η προώθηση και η προβολή των γεωργικών προϊόντων είναι µια σηµαντική παράµετρος στην πολιτική ενός τοπικού προϊόντος. Η εξαγωγική πολιτική του κρόκου είχε ως αποτέλεσµα τη διοχέτευση του µεγαλύτερου τµήµατος της παραγωγής σε αγορές όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερµανία, η Ελβετία, 66

66 η Σουηδία, η ΗΠΑ, η Κίνα και η Ιαπωνία όπου κάθε χρόνο διακινούνται όλο και περισσότερες ποσότητες, παρά τον έντονο ανταγωνισµό που υφίσταται από το ιρακινό saffron (χαµηλότερη τιµή λόγω χαµηλού κόστους παραγωγής). Στην ελληνική αγορά διοχετεύονται µικρά τµήµατα κυρίως στα µεγάλα αστικά κέντρα καθώς σε πολλούς είναι άγνωστη η χρήση του (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Μαστίχα Χίου Γίνεται γνωστή από το 10 ο αιώνα χάρη στους περιηγητές που επισκέπτονταν το νησί ενώ το 14 ο αιώνα ιδρύεται και η περίφηµη Μαόνα, Εµπορική Εταιρία που για πρώτη φορά οργανώνει µε συστηµατικό τρόπο το εµπόριο της µαστίχας. Οι δυνατότητες χρήσης της µαστίχας στην φαρµακευτική, στην οδοντιατρική, στη ζαχαροπλαστική κ. λπ., ανέδειξαν τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας για την τοπική οικονοµία µε αποτέλεσµα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια όλο και περισσότερα είναι τα στρέµµατα που καλλιεργούνται µε µαστίχα. Σχετικά µε τη διακίνηση του προϊόντος αξίζει να σηµειωθεί ότι γίνεται τόσο στην εγχώρια παραγωγή όσο και στο εξωτερικό. Το προϊόν διατίθεται σε εµπόρους και σε σουπερµάρκετ, ενώ ένας άλλος τρόπος προώθησης που αναµένεται να αναπτυχθεί είναι αυτός του ηλεκτρονικού εµπορίου µέσα από τη δηµιουργία του κατάλληλου site. Πρόκειται για µια ενέργεια που αναµένεται να χρηµατοδοτηθεί από την κοινοτική πρωτοβουλία LEADER II (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Μέντα Το φυτό της µέντας καλλιεργείται στο Ν. Ροδόπης µε καλλιεργούµενη έκταση που µειώνεται συνεχώς µε 70 στρέµµατα για το Η παραγόµενη ποσότητα ανέρχεται στους 20 τόνους και η παραγωγικότητα είναι σταθερή µε 300kg/στρέµµα και ακαθάριστη αξία 440 /στρέµµα. Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού είναι σταθερή στο 1,5 το κιλό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002). 67

67 ίκταµος Πρόκειται για ένα είδος ενδηµικό της Κρήτης, και έχει χαρακτηρισθεί απειλούµενο εξαιτίας της υπερεκµετάλλευσης. Μικρός µαλλιαρός θάµνος µε έντονη µυρωδιά φύεται σε θραύσµατα και σχισµές βράχων, συνήθως σε σκιώδη µέρη και σε υψόµετρο από 300m µέχρι 1500m. Η παραγωγικότητα κατά την καλλιέργεια υπολογίζεται γύρω στα kg ανά στρέµµα, µε πρόσοδο ανά στρέµµα. Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού, κυµαίνεται από 4,5 µέχρι 7 το κιλό, για τον καλλιεργούµενο και από 23 ως 30 το κιλό για τον αυτοφυή δίκταµο. Τελευταία το ενδιαφέρον για το δίκταµο αναθερµάνθηκε και η αγορά της Ιταλίας επαναπροσέγγισε τους Κρητικούς παραγωγούς µε στόχο πολύ πιθανόν να επιτευχθεί η καλλιέργεια του δικτάµου και στην Ιταλία (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Ρίγανη Αυτοφυής ρίγανη υπάρχει σε όλη την Ελλάδα αλλά καλλιεργούµενη µόνο σε τέσσερις περιφέρειες, στην κεντρική Μακεδονία, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στο Βόρειο Αιγαίο. Η ακαθάριστη αξία ποικίλλει από περιφέρεια σε περιφέρεια, ενώ η µέση σταθµική παραγωγή κυµαίνεται από 1,2 έως και 4,5 ανά κιλό. Η καλλιεργούµενη ποσότητα ρίγανης συνεχώς αυξάνεται. Ενδεικτικά για το 1998 έφτασε τους 110 tn στην Κεντρική Μακεδονία µε ακαθάριστη αξία για την ίδια χρονιά τα Στη Θεσσαλία η ακαθάριστη αξία ποικίλει από έως Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού κυµαίνεται µεταξύ 2,5 και 3 το κιλό. Η ρίγανη όσον αφορά την εµπορική της δραστηριότητα βρίσκει πολλές διεξόδους στην Αµερική και στην υπόλοιπη Ευρώπη όπου χρησιµοποιείται τόσο σε βιοµηχανίες τροφίµων όσο και στις φαρµακοβιοµηχανίες δεδοµένου ότι είναι γνωστή και για τις αντισηπτικές και αντιµικροβιακές της ιδιότητες (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Γλυκάνισο Παράγεται στο νοµό Χαλκιδικής και στους νοµούς Λέσβου και Λήµνου. Στοιχεία για τη συγκεκριµένη καλλιέργεια εµφανίζονται από το 1994 και µετά. Η 68

68 παραγωγή για τη Χαλκιδική υπολογίζεται γύρω στους 130 tn ενώ στο Β. Αιγαίο κυµαίνεται από 10 έως 30 tn. Οι αποδόσεις κυµαίνονται µεταξύ kg το στρέµµα στη Χαλκιδική και σε αξία µεταξύ ανά στρέµµα. Για την εµπορική δραστηριότητα του γλυκάνισου τα στοιχεία είναι περιορισµένα και αφορούν µόνο την εγχώρια παραγωγή (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Φασκόµηλο Παραγωγή από αυτοφυές φασκόµηλο υπάρχει στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα όπως και στα νησιά. Η Θεσσαλία και τα νησιά του Ν. Αιγαίου παράγουν περίπου 1 tn ετησίως και η Αττική περίπου 5 tn. Η ακαθάριστη αξία βρίσκεται γύρω στα µε , ενώ η µέση σταθµική παραγωγού κυµαίνεται από 1,2 µε 3,5 το κιλό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Τσάι του βουνού Με τη µορφή του αυτοφυούς συναντάται σε ολόκληρη την Ελλάδα ενώ ως καλλιεργήσιµο εµφανίζεται µόνο στο νοµό Μαγνησίας και στην περιφέρεια της Ηπείρου. Η καλλιεργούµενη έκταση κυµαίνεται µεταξύ 800 και 1400 στρεµµάτων στη Μαγνησία και παραγόµενη ποσότητα από 80 έως 200 tn και από 10 έως 300 στρέµµατα καλλιεργούµενης έκτασης στην Ήπειρο και παραγόµενη ποσότητα 10 tn. Η παραγωγικότητα ωστόσο βρίσκεται γύρω στα 410 ανά στρέµµα. Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού και στις δυο περιφέρειες κυµαίνεται µεταξύ 4,3 και 5,2 το κιλό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Χαµοµήλι Το χαµοµήλι παράγεται ως αυτοφυές και υπάρχει σε όλη την Ελλάδα. Ειδικότερα, στην Κρήτη η παραγόµενη ποσότητα ανέρχεται από 8 έως 10 τόνους. Στη Σάµο, το 1998, η παραγωγή αυξήθηκε σταθερά και έφθασε τους 4,5 tn, η ακαθάριστη αξία της οποίας ανήλθε σε Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού κυµαίνεται µεταξύ 1,5 και 4,5 το κιλό σε όλη την Ελλάδα εκτός από τη Σάµο, όπου η τιµή ανεβαίνει συνεχώς, µέχρι τις 8 69

69 το κιλό για το 1998 (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Μελισσόχορτο Παράγεται στο νοµό Καρδίτσας και στο νοµό Εύβοιας όπου γίνεται και ελεύθερη συλλογή. Για την περιοχή της Εύβοιας η καλλιεργούµενη έκταση είναι γύρω στα 500 στρέµµατα, η παραγόµενη ποσότητα µεταξύ tn και η παραγωγικότητα 58 µε 88 ανά στρέµµα. Για την Καρδίτσα, η παραγόµενη ποσότητα δεν ξεπερνά τον 1 tn. Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού βρίσκεται γύρω στα 2,3 το κιλό στην Εύβοια, ενώ στην Καρδίτσα η τιµή κυµαίνεται µεταξύ 4,5 και 6 το κιλό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Μάραθος Καλλιεργείται στην Εύβοια και η καλλιεργούµενη έκταση τα τελευταία χρόνια µεταβάλλεται µεταξύ και στρεµµάτων. Η παραγόµενη ποσότητα µεταβάλλεται µεταξύ 300 και 600 tn, ενώ η παραγωγικότητα µεταβάλλεται από 88 έως 265 ανά στρέµµα. Η µέση σταθµική τιµή παραγωγού είναι σταθερή στο 1 το κιλό, µε εξαίρεση το 1997 που έφθασε στα 2 το κιλό (Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών- Γεωπονικό Παν/µιο, 2002) Κατάσταση εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών Σχετικά µε τον τοµέα των εισαγωγών και των εξαγωγών το εµπορικό ισοζύγιο για την περίοδο εµφανίζεται ελλειµµατικό. Η παρατηρούµενη πλεονασµατικότητα οφείλεται βασικά στο κύριο εξαγόµενο προϊόν, τον κρόκο. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή δεν ανταποκρίνεται στις πραγµατικές δυνατότητες της χώρας, µε το άριστο εδαφοκλιµατικό περιβάλλον, για την ανάπτυξη πολλών ειδών, όπως το φασκόµηλο, το χαµοµήλι, ο κορίανδρος, η δάφνη, κ. α. Η εξήγηση της κατάστασης αυτής οφείλεται στο γεγονός ότι ο µεταποιητικός κλάδος των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, σε σηµαντικό ποσοστό, επιλέγει την προσφορότερη και πλέον κερδοφόρα διαδικασία εισαγωγής φθηνών οµοειδών προϊόντων από γειτονικές χώρες που αναµειγνύονται µε τα αυτοφυή είδη, τα οποία συλλέγονται κατά τρόπο ληστρικό και εξάγονται ως ελληνικά µε ενδεχόµενο κίνδυνο 70

70 δυσφήµισης. Η ελλειµµατικότητα αυτή πρέπει και µπορεί να µετατραπεί σε ουσιαστική πλεονασµατικότητα και ο κλάδος των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών σε συναλλαγµατοφόρο παράγοντα του εµπορικού ισοζυγίου της χώρας (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, 2004). ΠΙΝΑΚΑΣ 4.18: Έκταση και παραγωγή κατά είδος αρωµατικού φυτού στο σύνολο της χώρας, Έκταση: στρέµµατα, Παραγωγή: tn έκταση παραγωγή έκταση παραγωγή έκταση παραγωγή ΓΛΥΚΑΝΙΣΟΣ ΙΚΤΑΜΟΣ ΚΡΟΚΟΣ , ΛΕΒΑΝΤΑ 500* 0 100* ΜΑΡΑΘΟΣΠΟΡΟΣ ΜΕΝΤΑ ΡΙΓΑΝΗ , ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ ΑΜΟΜΗΛΙ ---- [ 9] , ,1 ΤΣΑΪ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ Οι εντός της παρένθεσης αριθµοί της στήλης παραγωγής αφορούν αυτοφυή βλάστηση *: Το 90% της καλλιεργούµενης έκτασης δε συγκοµίζεται. Η καλλιέργεια εγκαταλείφθηκε ΠΗΓΗ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, 2004 Για την Ελλάδα και ολόκληρο τον παγκόσµιο αγροτικό πληθυσµό, η περίοδος της ποσοτικής γεωργίας έχει παρέλθει και έχει αρχίσει η περίοδος της ποιοτικής γεωργίας, µε αποτέλεσµα οποιαδήποτε µορφή εµπορίας να προσπαθεί να χαρακτηρισθεί από το σύστηµα των προαγορών, δηλαδή την υπογραφή συµβολαίου µεταξύ παραγωγού και αγοραστή που θα µπορεί να θέτει τις προϋποθέσεις αγοράς και πώλησης βιώσιµων προϊόντων. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.19: Εισαγωγές και εξαγωγές αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών και αντίστοιχη αξία αυτών, Ποσότητα: tn, Αξία: ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΠΟΣ/ΤΑ ΑΞΙΑ ΓΛΥΚΑΝΙΣΟ , , , , ΚΟΡΙΑΝ ΡΟ , , ΚΥΜΙΝΟ , ΜΑΡΑΘΟΣ , , , , , ΚΡΟΚΟΣ 1, , , , , , , , ΘΥΜΑΡΙ 31, , , , , ΑΦΝΗ , , ΓΛΥΚΟΡΙΖΑ 0, , , , , ΡΙΓΑΝΗ ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ , ΑΛΛΑ ΠΗΓΗ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ,

71 Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων που παρουσιάστηκαν παραπάνω είναι δυνατό να εξαχθούν πολλά συµπεράσµατα που αφορούν την καλλιέργεια αρωµατικών φυτών στη χώρα µας. Το γλυκάνισο από το 1998 µέχρι το 2002 παρουσιάζει µια µεταβαλλόµενη αυξητική πορεία, ενώ η εξαγωγική του δραστηριότητα φαίνεται να αυξάνεται χρόνο µε το χρόνο. Για τον κορίανδρο, οι εισαγωγές αυξάνονται και το ίδιο και οι εξαγωγές, το κύµινο εµφανίζει αυξητική τάση στον τοµέα των εισαγωγών, αλλά στις εξαγωγές µέχρι το 1999 αυξάνει για να αρχίσει να φθίνει µετά. Ο µάραθος έχει µεταβαλλόµενη αυξητική πορεία στις εισαγωγές, για το ίδιο διάστηµα, και τις χρονιές που οι ποσότητες εισαγωγών ήταν µικρές φαίνεται οι ανάγκες να ικανοποιήθηκαν από την εγχώρια αγορά, ενώ για τις εξαγωγές οι ποσότητες αυξάνονταν µέχρι το 1999 για να µειωθούν στη συνέχεια. Ο κρόκος δεν χρειάζεται να εισαχθεί, αφού η καλλιέργεια του καλύπτει τις εγχώριες ανάγκες και η εξαγωγική δραστηριότητα είναι ιδιαίτερα σηµαντική µόνο τη χρονιά 1998, αφού µετά αρχίζει και φθίνει. Το θυµάρι όπως και η δάφνη στον τοµέα των εισαγωγών παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία, ενώ οι εξαγωγές για το θυµάρι ήταν σηµαντικές µόνο το 1999 και για τη δάφνη εµφανίζουν συνεχώς αυξητική πορεία. Η γλυκόριζα στον τοµέα των εισαγωγών αυξάνει χρόνο µε το χρόνο, ενώ στις εξαγωγές ξεκίνησε θετικά για να αρχίσει η φθίνουσα πορεία στη συνέχεια. Η ρίγανη σε αντίθεση µε το φασκόµηλο που έχει αυξητική πορεία στις εισαγωγές, ξεκίνησε ικανοποιητικά για να αρχίσει καθοδική πορεία από το 2000 και µετά, ενώ στις εξαγωγές φθίνει µετά το 1999 και για τις χρονιές 2001 και 2002 δε σηµειώνεται απολύτως καµία καταγραφή στοιχείων για την εµπορική δραστηριότητα του φυτού. Για το φασκόµηλο εξαγωγική δραστηριότητα παρουσιάζεται µέχρι το 1999 διότι µετά φθίνει. Στο σηµείο αυτό και µετά από όσα προαναφέρθηκαν αξίζει να παρατηρηθεί ότι οποιαδήποτε διακύµανση καταγράφεται στον τοµέα της εµπορικής δραστηριότητας των αρωµατικών φυτών επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως είναι η εµπορική δραστηριότητα άλλων χωρών που ενδεχοµένως να στοχεύουν σε τοµείς, όπως είναι η τιµή και η κατεργασία που υφίσταται το φυτό και έτσι να επιτυγχάνουν καλύτερες θέσεις στον τοµέα των εισαγωγών και εξαγωγών στο σύνολο της παγκόσµιας αγοράς. Για την Ελλάδα, οι χρονιές που εκτός από τις διακυµάνσεις παρουσιάζουν και έλλειψη στοιχείων εµπορικής δραστηριότητας δε σηµαίνει ότι δεν υφίστανται. Η µη καταγραφή της παραγωγής ξηρής δρόγης ενός 72

72 αρωµατικού φυτού δε συνεπάγεται έλλειψη αυτού, αφού στον τοµέα της εξαγωγής ελαίου από το δεδοµένο αρωµατικό φυτό τα στοιχεία είναι δυνατό να είναι επαρκή. Τα αρωµατικά φυτά της Ελλάδας, εκτός από τον κρόκο που καλλιεργείται, είναι όλα αυτοφυή και η περιορισµένη καλλιέργεια ορισµένων από αυτά δεν επηρεάζει, σε µεγάλο ποσοστό, τον τοµέα του marketing. Η εξαγωγική δραστηριότητάς τους γίνεται είτε µε τη µορφή του κατεργασµένου προϊόντος είτε µε τη µορφή του ακατέργαστου. Σε κάθε, ωστόσο, περίπτωση ο τρόπος που εξάγεται κάθε αρωµατικό φυτό από την Ελλάδα δε γίνεται τυχαία, αλλά κανονίζεται από την ίδια την εταιρεία που είναι υπεύθυνη για την προώθηση και τη διακίνησή του στο εξωτερικό. Παράλληλα, κρίνεται άξιο σχολιασµού το γεγονός ότι η Κοινή Αγροτική Πολιτική στον τοµέα των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δε θέτει κανένα περιορισµό σε επίπεδο παραγωγής, ενώ τόσο για το Γ ΚΠΣ όσο και για το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων τα αρωµατικά φυτά χρήζουν της προσοχής, της οικονοµικής ενίσχυσης και της απαραίτητης τεχνογνωσίας που επιβάλλεται, ώστε να αναπτυχθούν. Σηµαντική παράµετρος στη σκοπιµότητα της επέκτασης των καλλιεργειών είναι και η αυτονόητη συµβολή τους στη διασφάλιση του εισοδήµατος των παραγωγών. Αναντίρρητα, για το συγκεκριµένο αναπτυσσόµενο κλάδο υφίσταται και η µορφή της επιδότησης, αλλά µόνο σε επίπεδο εκµετάλλευσης και διαρθρωτικών αλλαγών. Παράλληλα, στον πίνακα που παρατίθεται στη συνέχεια είναι δυνατή η διαπίστωση της εµπορικής δραστηριότητας της Ελλάδας στο εξωτερικό και συγκεκριµένα τις σχέσεις που έχει σε επίπεδο εξαγωγών και εισαγωγών αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών µε τις διεθνείς αγορές. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.20: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών της Ελλάδας στην παγκόσµια αγορά, σε tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΥΡΩΠΗ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ,4 11,8 ΑΜΕΡΙΚΗ , ,4 113,3 ΑΦΡΙΚΗ ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ ,5 ΙΝ ΙΑ , ΙΑΠΩΝΙΑ ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ ΠΗΓΗ: European Community, Eurostat

73 Στον ακόλουθο πίνακα φαίνονται οι εξαγωγές ελληνικών προϊόντων για το έτος 1999 σε µια προσπάθεια καταγραφής των τοµέων όπου παρατηρείται έντονη δραστηριότητα στην παραγωγή και κατά συνέπεια στην εξαγωγή. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.21: Παραγόµενα ελληνικά αρωµατικά προϊόντα και εξαγωγές αυτών για το 1999 ΠΡΟΪΟΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΣΕ KG TIMH σε ΣΥΝΟΛΟ σε Κρόκος (στίγµατα) 4.620* 513, ,70 Μαστίχα , ,30 Μαστιχέλαιο ,41 132,1 Τσίχλα Μαστίχας , * Απόδοση 1-1,5 kg/ στρέµµα ΠΗΓΗ: ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, Αιθέρια έλαια Ο τοµέα της εµπορίας αιθερίων ελαίων που προέρχονται από τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά δε θα µπορούσε να χαρακτηριστεί και ιδιαίτερα προσοδοφόρος στο σύνολο της οικονοµίας, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι δε θα µπορούσε να διαδραµατίσει καταλυτικό ρόλο, εάν τηρούνταν οι κατάλληλες προϋποθέσεις του marketing. Ωστόσο, εκτός από τα αιθέρια έλαια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών υπάρχουν και εκείνα τα έλαια που προέρχονται από την κατηγορία των εσπεριδοειδών όπως το πορτοκάλι, το λεµόνι, το µανταρίνι και το περγαµόντο. Στην Κρήτη, η ύπαρξη εταιρείας που παράγει αιθέριο έλαιο από φλούδα πορτοκαλιού και µανταρινιού, έχει πετύχει να δηµιουργήσει µια άλλη πηγή κέρδους για την τοπική οικονοµία, δεδοµένου ότι η διαφορετικότητα στη σύνθεση του ελαίου όσον αφορά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά επιτυγχάνει τη διατήρηση των τιµών και του ενδιαφέροντος της αγοράς σε υψηλά επίπεδα. Η εταιρεία διαθέτει το προϊόν στη Γερµανία, όπου χρησιµοποιείται τόσο στην αρωµατοποιία όσο και στη βιοµηχανία τροφίµων. 74

74 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.22: Ενδεικτικές λιανικές τιµές πώλησης αιθερίων ελαίων Κρητικής παραγωγής ΑΙΘΕΡΙΟ ΕΛΑΙΟ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΙΜΗ /100 ml άφνη Laurus nobilis 5,55 Κυπαρίσσι Cupressus sempervirens 5,55 Φασκόµηλο Salvia fruticosa 4,99 Μυρτιά Myrtus communis 11,74 Θυµάρι Coridothymus capitatus 4,99 εντρολίβανο, Λεβάντα Lavandula stoechas 4,99 Λυγαριά Vitex agnus- castus 17,02 Ευκάλυπτος Eucalyptus camadulensis 4,4 Σταφυλίνακας, άγριο καρότο, σπόροι Daucus carota (wild) 14,67 ΠΗΓΗ: Αιθέριο, The essential Cava, 2000 Σχετικά µε τις εισαγωγές και εξαγωγές που πραγµατοποίησε η Ελλάδα, για το διάστηµα από το 1998 έως το 2003, σε αιθέρια έλαια που παράγονται, τα στοιχεία παρουσιάζονται παρακάτω. ΠΙΝΑΚΑΣ 4.23: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών αιθερίων ελαίων της Ελλάδας στην παγκόσµια αγορά, σε tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΥΡΩΠΗ , , , ,6 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ,5 18, ,1 9,8 ΑΜΕΡΙΚΗ ,9 1596, ,1 160,1 ΑΦΡΙΚΗ ,5 135, ,4 55,9 ΣΑΟΥ ΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ ,2 0, ,4 788,3 ΙΝ ΙΑ , ,2 28,1 ΙΑΠΩΝΙΑ , ,8 3,1 ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ ,3 3, ,9 60,9 ΠΗΓΗ: European Community, Eurostat Ορισµένα συµπεράσµατα για την Ελλάδα Για την Ελλάδα, τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά αναπτύχθηκαν σαν οικονοµικά επικερδής κλάδος µόλις τα τελευταία χρόνια. Μέχρι και σήµερα, η εµπορική διακίνησή τους γίνεται µόνο µε τη µορφή των αυτοφυών. Ωστόσο, η ζήτησή τους, όπως εµφανίστηκε και στους προαναφερθέντες πίνακες, παρουσιάζει αυξητικές διακυµάνσεις, οι οποίες επηρεάζονται από την εξαγωγική δραστηριότητα άλλων χωρών και την παγκόσµια οικονοµική κατάσταση και κρίση που επικρατεί στον αγροτικό κλάδο. Αναµφίβολα, εταιρίες αποδέκτες των αρωµατικών φυτών και των επεξεργασµένων από αυτά προϊόντων τους υπάρχουν και κατονοµάστηκαν για την Ευρώπη. Η έναρξη της καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών που 75

75 θα συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά της ποιότητας, της βιωσιµότητας, της σωστής πληροφόρησης και του marketing θα συµβάλλουν τα µέγιστα στη βελτίωση της ήδη υπάρχουσας κατάστασης. Οι διεθνείς πολιτικές και τα µέτρα που ισχύουν ευνοούν και παρέχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για τη δυνατότητα εξεύρεσης κανονικών διεξόδων στην αγορά για τα σχετικά προϊόντα, λαµβάνοντας υπόψη τα ανώτερα όρια της κοινοτικής υποστήριξης στο πλαίσιο των κοινών οργανώσεων αγοράς. Στο 3 ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης τα µέτρα 1-1 µε κύρια δράση την ίδρυση και τον εκσυγχρονισµό µονάδων τυποποίησης και επεξεργασίας αρωµατικών φυτών και παραγωγής αιθερίων ελαίων και 2-1 µε γενικό στόχο τις επενδύσεις που αφορούν τη µεταποίηση και την εµπορία γεωργικών προϊόντων εκτιµάται ότι συµβάλλουν στην εξέλιξη του κλάδου. 76

76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V ΡΙΓΑΝΗ ΚΑΙ ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟ 5.1 Η Ρίγανη Ιστορικά Η ρίγανη (ορίγανο) από την αρχαιότητα ήταν γνωστή σαν αρτυµατικό φυτό. Το όνοµά της είναι σύνθετο. Το πρώτο συνθετικό είναι η λέξη «όρος» και το δεύτερο η λέξη «γάνος» που σηµαίνει λαµπρότητα, δηλαδή η ρίγανη είναι το φυτό που λαµπραίνει το βουνό. Από την εποχή του Οµήρου, εκείνος που έτρωγε ρίγανη ονοµαζόταν «οριγανίων». Αξιόλογες προσωπικότητες των αρχαίων χρόνων είχαν ανακαλύψει τις θετικές επιρροές της ρίγανης στην ανθρώπινη υγεία. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (5 ος αι. π.χ.) θεράπευε µε τη ρίγανη ασθένειες, όπως τη γαστραλγία, παθήσεις του αναπνευστικού κ.ά. Σχετικά µε τις ωφέλειες της ρίγανης γίνεται λόγος και στα βιβλία του Θεόφραστου ( π.χ.) «Περί φυτών ιστορίαι» και στο έργο του ιοσκουρίδη του Αναζαρβέα (1 ος αι. µ.χ.) «Περί ύλης ιατρικής». Η ρίγανη, κατά το µύθο, ήταν το φυτό που όταν το άγγιξε η Αφροδίτη πήρε το άρωµά της. Για το λόγο αυτό, στις γαµήλιες τελετές τα ζευγάρια στεφανώνονταν µε φυτά µαντζουράνας (πρόκειται για ένα από τα είδη οριγάνου), ενώ στους νεκρούς τοποθετούσαν το φυτό της ρίγανης στον τάφο, γιατί πίστευαν ότι αναπαύονταν ήσυχα. Εν τούτοις, η παράδοση, που χρησιµοποιεί τη ρίγανη ως µέσο για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών, διατηρήθηκε και συνεχίστηκε µέχρι την εποχή µας. Ο Παράκελσος ( ), που θεωρείται ο πατέρας της «ερµητικής ιατρικής», πέτυχε µε τη χρήση της ρίγανης να αντιµετωπίσει πολλές παθήσεις, ενώ ο λαός µας τη θεωρεί τονωτικό, ευστόµαχο, διεγερτικό, διουρητικό, καθαρτικό, εµµηναγωγό και ανθελµινθικό. Λειτουργεί ως φάρµακο για την ψωρίαση, την επιληψία, την τερηδόνα, τους κολικούς, καθώς και για το φύτρωµα των µαλλιών. 77

77 Το γεγονός ότι σ ένα φυτό συναντώνται τόσες πολλές ιδιότητες, οφείλεται σε ορισµένες πικραντικές και πολυφαινυλικές ενώσεις που περιέχει, αλλά κυρίως στο αιθέριο έλαιό της (Σκρουµπής, 1988). Αυτοφυόµενη ρίγανη συναντάται σε εύκρατες χώρες, όπως είναι η Ασία, η Β. Αφρική, η Αµερική και η Ευρώπη (κυρίως στις παραµεσόγειες χώρες). Στην Ελλάδα, όπου θεωρείται η καλύτερη στον κόσµο λόγω ποιότητας, η ρίγανη αυτοφύεται σχεδόν σ όλες τις περιοχές, αλλά ιδιαίτερα στις ορεινές και ηµιορεινές. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να καλλιεργείται στους Νοµούς Καρδίτσας, Τρικάλων, Μαγνησίας, Ροδόπης, Κιλκίς και Θεσσαλονίκης Βοτανική ταξινόµηση-περιγραφή του φυτού Η ρίγανη, ως πολυετές φυτό, ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae), το γένος Origanum που περιλαµβάνει τα παρακάτω γνωστά είδη της ελληνικής χλωρίδας (Πιερρακέας 1971, Σκρουµπής 1988, Tucker 1989). 1. Origanum herakleoticum L., O. hirtum Link, O. parviflorum Urv. Πρόκειται για φρυγανώδες φυτό µε βλαστό τριχωτό, όρθιο και πολύκλαδο, ύψους cm. Τα φύλλα του είναι κωνοειδή, πριονωτά και έµµισχα, ενώ από την κάτω επιφάνεια είναι τριχωτά. Τα άνθη διαθέτουν ωοειδή ή επιµήκη σταχύδια µε µακριές κορυφές. Συλλέγεται σε όλα τα µέρη της χώρας µας και αποτελεί το µεγαλύτερο µέρος της ρίγανης που εξάγεται. 2. Origanum vulgare L., O. viride Hal., O. vulgare var. viride Boiss. Πρόκειται για την άγρια ρίγανη που συναντάται σε χερσότοπους ή σε δασικές εκτάσεις σε διάφορα µέρη της Ηπειρωτικής Ελλάδας, καθώς και σε πολλά νησιά. Είναι φυτό φρυγανώδες, έχει βλαστό λεπτό, εύθραυστο, σκληρό, κοκκινωπό και τριχωτό µε ύψος 20-50cm. Συλλέγεται σε µικρές ποσότητες. 3. Origanum onites L., Majorana onites Benth Συναντάται σε ξηρά µέρη στην Αττική, στην Αργολιδοκορινθία, στην Κρήτη και σε ορισµένα νησιά του Αιγαίου, όπου είναι γνωστή ως «νησιώτικη ρίγανη». Ο βλαστός είναι απλός, όρθιος και τριχωτός µε ύψος cm. 4. Origanum maru L., Majorana onites Benth Συναντάται σε ξηρούς πετρώδεις τόπους της Κρήτης και της Κύπρου, όπου είναι γνωστή ως συµψυχία. Είναι φυτό πολυετές φρυγανώδες, µε όρθιο πολύκλαδο 78

78 βλαστό, σχεδόν λείο, µε µικρά ωοειδή φύλλα και κόκκινα άνθη. Οι βλαστοί χρησιµεύουν για την κατασκευή σαρώθρων (σκουπών), ενώ τα ώριµα άνθη παρέχουν το ριγανέλαιο µέσω απόσταξης. αµφίβαλον) 5. Origanum dubium Boiss., Majorana dubia Briqu (Ορίγανο το Απαντάται σε βραχώδη µέρη της Νάξου, όπου συλλέγονται µικρές ποσότητες, προκειµένου να καλυφθούν οι τοπικές ανάγκες. Είναι πολυετές φυτό µε χαµηλό βλαστό και φύλλα ακέραια και αδενώδη. 6. Origanum majorana L., Majorana hortensis Moench Είναι η κοινή µαντζουράνα, η οποία καλλιεργείται σε κήπους οικιών και γλάστρες, ενώ τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται προσπάθειες να καλλιεργηθεί σε µικρές εκτάσεις. Έχει πολύκλαδο βλαστό, σκληρό, λεπτό, κοκκινωπό και τριχωτό, ύψους cm. 7. Origanum dictamus L., δίκταµος, έρωντας, κ.λπ. Αυτοφύεται ή καλλιεργείται µόνο στην Κρήτη. Είναι φρυγανώδες φυτό, πολύκλαδο από τη βάση, τα φύλλα του είναι ωοειδή µε µήκος 8-10 mm, που καλύπτονται από πυκνό και λευκό τρίχωµα. Τα άνθη έχουν χρώµα ερυθρωπό και ο καρπός του είναι τετρακάρυος Κλιµατικές και Εδαφικές απαιτήσεις Για τα αυτοφυή είδη της ρίγανης υπάρχουν πολλές δυνατότητες ανάπτυξής τους. Αναπτύσσονται σε διάφορα υψόµετρα τόσο σε παραθαλάσσιες, όσο και σε ορεινές περιοχές, καθώς και σε εδάφη επικλινών, άγονων, µέτριας κα µέσης γονιµότητας περιοχών. Πρόκειται για ιδιαίτερα ανθεκτικό φυτό, αφού αντέχει στις χαµηλές θερµοκρασίες, ευδοκιµεί σε µέσης µέχρι µέτριας σύστασης ηµιορεινά εδάφη και είναι λιτοδίαιτο στις κλιµατικές συνθήκες (Γκόλιαρης, 1992, Karousou et al., 1999). Λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η ρίγανη, όπως κάθε φυτό, δηµιουργεί πολυάριθµες παραφυάδες µε πολλές ρίζες, που µε την πάροδο των ετών πλέκονται µεταξύ τους, επιτυγχάνει όχι µόνο να προστατεύει το έδαφος και ιδιαίτερα τα επικλινή εδάφη από διάβρωση, αλλά και να συγκρατεί το επιφανειακό τµήµα της γης. Στα παραπάνω συντελεί και το ότι η καλλιέργεια της ρίγανης δύναται να είναι εκµεταλλεύσιµη περισσότερο από 10 χρόνια (Γκόλιαρης, 1992). 79

79 5.1.4 Πολλαπλασιασµός Η ρίγανη, όπως και όλα τα είδη της, πολλαπλασιάζεται µε δύο τρόπους: α) Εγγενώς (µε σπόρο) και β) αγενώς, είτε µε µοσχεύµατα είτε µε παραφυάδες Εγγενής πολλαπλασιασµός Στην περίπτωση αυτή, ο σπόρος προέρχεται είτε από την αυτοφυόµενη είτε από την καλλιεργούµενη ρίγανη κατά τη διάρκεια εργασιών, όπως είναι η ξήρανση και το κοσκίνισµα, µε τη βοήθεια των οποίων λαµβάνεται το τελικό προϊόν για κατανάλωση. Ένα στρέµµα απαιτεί επαρκής ποσότητα σπόρου ώστε να καλύψει την επιφάνειά του. Ένα γραµµάριο σπόρου έχει περίπου σπόρους, ποσό το οποίο θεωρητικά αρκεί. Στην πράξη, όµως, και για διάφορους λόγους 30 gr σε 7-8 m 2 σπορείου ικανοποιούν τις ανάγκες σε φυτά της συγκεκριµένης έκτασης ενός στρέµµατος (Γκόλιαρης, 1992). Ο σπόρος σπέρνεται πάντα τέλος Ιουλίου σε σπορείο. Στη συνέχεια, ακολουθεί πολύ ελαφρύ σκέπασµα του σπόρου, πάτηµα και πότισµα δύο φορές την ηµέρα µέχρι το φύτρωµα και µετά µία φορά. Προκειµένου να πετύχει το φύτρωµα, απαιτείται τα σπορεία να καλύπτονται µε καλάµια, φρύγανα ή ψάθες, ώστε να προστατευθεί το φύτρωµα από τον καυτό ήλιο κατά τους καλοκαιρινούς µήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Οι υπόλοιπες καλλιεργητικές φροντίδες της ρίγανης είναι όµοιες µε εκείνες του καπνού ή της τοµάτας (Γκόλιαρης 1992, Σαρλής 1994, Bosabalidis et al., 1998) Αγενής πολλαπλασιασµός Α. Με µοσχεύµατα Πρόκειται για τµήµατα βλαστών µήκους 8-10 cm, που λαµβάνονται είτε από αυτοφυή είτε από καλλιεργούµενα φυτά κυρίως τον Απρίλιο-Μάιο. Τα µοσχεύµατα τοποθετούνται σε µίγµα από χώµα και άµµο (1:1), προκειµένου να ριζοβολήσουν σε διάστηµα ηµερών. Όσα µοσχεύµατα ριζοβολήσουν φυτεύονται στον αγρό (Σκρουµπής 1988, Γκόλιαρης 1992). Β. Με παραφυάδες Η ρίγανη µετά το δεύτερο χρόνο δίδει αρκετές παραφυάδες, ενώ αναπτύσσει πλούσιο ριζικό σύστηµα. Αν η ρίγανη είναι καλλιεργούµενη µπορεί να δώσει πολλές 80

80 παραφυάδες, ενώ στην αντίθετη περίπτωση της αυτοφυούς οι παραφυάδες είναι λιγότερες. Φυτεύονται στον αγρό (Γκόλιαρης, 1992) Τεχνική καλλιέργειας Προετοιµασία αγρού Η καλλιεργούµενη ρίγανη αποτελεί πολυετή και ξηρική καλλιέργεια, µε συνέπεια να µην έχει πολλές απαιτήσεις. Πριν γίνει η φύτευση, ο αγρός πρέπει να έχει προετοιµαστεί καταλλήλως. Αρχικά, στον αγρό γίνεται ένα βαθύ όργωµα. Στη συνέχεια και λίγο πριν από τη φύτευση ακολουθεί ένα ελαφρύτερο και η διαδικασία ολοκληρώνεται µε δισκοσβάρνισµα, ώστε να καλυφθεί το λίπασµα, να καταστραφούν τα ζιζάνια και να διευκολυνθεί το φύτεµα, ιδίως όταν πρόκειται να γίνει µε φυτευτικές µηχανές (Γκόλιαρης, 1992) Εγκατάσταση φυτείας Το φθινόπωρο (Οκτώβριος-Νοέµβριος) και η άνοιξη (Φεβρουάριος-Μάρτιος) θεωρούνται οι ιδανικότερες εποχές για τη φύτευση της ρίγανης. Για τις ελληνικές συνθήκες η πλέον κατάλληλη εποχή είναι το φθινόπωρο, µετά τις πρώτες βροχές. Η φύτευση είναι απλή. Γίνεται µε το χέρι σε γραµµές ή µε καπνοφυτευτικές µηχανές που χρησιµοποιούνται σε µεγάλες εκτάσεις. Οι γραµµές απέχουν µεταξύ τους cm και τα φυτά επάνω στη γραµµή απέχουν cm (Αυγουλάς, κ.ά., 2000) Λίπανση Παρ ότι η ρίγανη µπορεί να αυτοφύεται χωρίς καµία δυσκολία σε άγονες σχετικά περιοχές, εν τούτοις δύναται να αποδίδει όταν καλλιεργηθεί σε πλούσιους αγρούς υπό ορισµένες προϋποθέσεις. Η λίπανση είναι µία απ αυτές. Ύστερα από δοκιµαστικές καλλιέργειες που έγιναν στη χώρα µας, καλά αποτελέσµατα δόθηκαν µε την προσθήκη φωσφορικής αµµωνίας τόσο κατά την εγκατάσταση της ρίγανης, όσο και κάθε φθινόπωρο καθ όλη τη διάρκεια της πολυετούς καλλιέργειας (Γκόλιαρης 1992, Σαρλής 1994) Άρδευση Ειδικά στη ρίγανη η άρδευση δεν πρέπει να γίνεται εντατικά. Η καλλιεργούµενη ρίγανη, υπό ξηρικές συνθήκες, µπορεί να δίδει µικρή παραγωγή, 81

81 αλλά επιτυγχάνει προϊόν καλής ποιότητας. Έχει αποδειχθεί µετά από παρατηρήσεις και έρευνες ότι η άρδευση λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα µε την ποιότητα της ρίγανης. Όταν η καλλιέργεια γίνει ποτιστική, η ποσότητα του προϊόντος αυξάνει, αλλά η ποιότητα υποβαθµίζεται. Προκειµένου να διατηρηθεί η καλή ποιότητα, πρέπει να αποφεύγεται να καλλιεργείται σε αρδευόµενους αγρούς. Ένα-δύο ποτίσµατα το καλοκαίρι είναι αρκετά να διατηρήσουν τη ρίγανη σ ένα καλό επίπεδο όσον αφορά την ποιότητά της (Σκρουµπής, 1988, Σταµούλης, 1992) Αντιµετώπιση των ζιζανίων Α. Μηχανική αντιµετώπιση Η καταπολέµηση των ζιζανίων αποτελεί το µόνιµο άγχος των αγροτών για τις καλλιέργειές τους. Ειδικότερα, για τη ρίγανη κρίνεται αναγκαίο τα ζιζάνια να καταπολεµώνται τον πρώτο χρόνο που τα φυτά είναι ακόµη µικρά. Ο πλέον αποδοτικός τρόπος είναι το µηχανικό σκάλισµα. Ωστόσο, πρόκειται για ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία, η οποία δεν εφαρµόζεται από την πλειοψηφία των αγροτών (Γκόλιαρης, 1992). Β. Χηµική αντιµετώπιση Η χρησιµοποίηση ζιζανιοκτόνων έχει αποδειχθεί ότι είναι ιδιαίτερα συµφέρουσα για τον καλλιεργητή της ρίγανης. Ο ψεκασµός µε το ζιζανιοκτόνο Sinbar (terbasil) σε ποσότητα 250 gr/στρ., αποδίδει τόσο σε νέα φυτεία, λίγο πριν αρχίσει η φύτευση, όσο και σε παλιά, κατά το µήνα Φεβρουάριο (Γκόλιαρης, 1992) Συγκοµιδή Η συγκοµιδή γίνεται στο στάδιο που τα φυτά της ρίγανης είναι ανθισµένα κατά 80% και κόβονται σε ύψος περίπου 10 cm από το έδαφος. Όσον αφορά την αυτοφυή ρίγανη, ως µέσα συλλογής χρησιµοποιούνται το µαχαίρι ή το δρεπάνι, ενώ για την καλλιεργούµενη ρίγανη το χορτοκοπτικό µηχάνηµα. Μετά τη συλλογή µεταφέρεται σε υπόστεγα για να ξηραθεί υπό σκιά, ώστε να διατηρήσει το πράσινο χρώµα της. Αποξηραίνεται σε δεµατάκια πάχους 20 cm και τις πρώτες µέρες ανακατεύεται για να µην «ανάψει», διότι το φύλλο της µαυρίζει και το προϊόν γίνεται ακατάλληλο για εµπορία. Σε περιπτώσεις που η παραπάνω διαδικασία δεν ακολουθεί την προγραµµατιζόµενη πορεία, το αποτέλεσµα είναι η ρίγανη να υφίσταται 82

82 αλλοίωση, οπότε και το προϊόν της υποβαθµίζεται (Σκρουµπής 1979, Γκόλιαρης 1992, Σαρλής 1994). Μετά την αποξήρανση γίνεται το τρίψιµο και το κοσκίνισµα µε το οποίο αποµακρύνονται όλα τα µεγάλα τεµάχια των βλαστών. Η χονδροτριµµένη ρίγανη που αποµένει είναι το 50% της αρχικής. Επεξεργάζεται µε τη βοήθεια ειδικών µηχανηµάτων και ανάλογα µε το µέγεθός της κατατάσσεται σε διαφόρους τύπους, όπως Νο 30, Νο 40, Νο 50 και Νο 60. Φυλάσσεται σε σάκους και τοποθετείται σε αποθήκες που αερίζονται καλά, πριν διατεθεί στους εµπόρους. Εξάγεται εφόσον γίνει ο κατάλληλος ποιοτικός έλεγχος, που θα εξετάσει εάν πληρούνται οι όροι του υπ αριθµόν 729/ Βασιλικού ιατάγµατος (Γκόλιαρης, 1992, Skoula et al., 1997) Αποδόσεις Μετά από µία καλή ξήρανση, το προϊόν, που αποµένει, δύναται να φτάνει στο 40% της χλωρής παραγωγής. Από το ποσοστό αυτό µόνο το 60% (24% της χλωρής παραγωγής) είναι το βάρος του εµπορεύσιµου προϊόντος (φύλλα και άνθη), ενώ το υπόλοιπο 40% (16% της χλωρής παραγωγής) είναι το βάρος των ξηρών τµηµάτων, τα οποία στο τέλος απορρίπτονται (Γκόλιαρης, 1992). Έτσι, η παραγωγή της ρίγανης, µε τη µορφή ξηρής δρόγης, κυµαίνεται ως εξής: 1 ο έτος Λαµβάνεται το ¼ της κανονικής παραγωγής. 2 ο έτος Λαµβάνονται Kgr/στρ., υπό ευνοϊκές καιρικές συνθήκες. 3 ο έτος Λαµβάνονται Kgr/στρ. ή και περισσότερα Kgr/στρ. χονδροτριµµένης ρίγανης Χρήσεις ρίγανης Το αρωµατικό φυτό της ρίγανης, όπως και τα περισσότερα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά, βρίσκει εφαρµογές σε πολλούς τοµείς της σύγχρονης βιοµηχανίας. Συγκεκριµένα, στη βιοµηχανία τροφίµων έχοντας ως κύρια πηγή τα ξηρά φύλλα (δρόγες) της ρίγανης, παρασκευάζονται ροφήµατα, ενώ παράλληλα χρησιµοποιούνται και στην κονσερβοποιία για την παραγωγή κονσερβών µε υγιεινές τροφές. Είναι γενικά παραδεκτό, ότι η ρίγανη αποτελεί το βασικότερο συστατικό της 83

83 πίτσας και για το λόγο αυτό, κι όχι άδικα, χαρακτηρίστηκε και ως «βασιλιάς της πίτσας». Παράλληλα, αρκετές χρήσεις του αρωµατικού φυτού της ρίγανης γίνονται και στις φαρµακοβιοµηχανίες, οι οποίες εκµεταλλεύονται τα βασικά συστατικά που περιέχονται στο αιθέριο έλαιο του φυτού. Ειδικότερα, η ρίγανη είναι γνωστή για τις αντιβακτηριακές δράσεις της ενάντια σε µύκητες, όπως είναι ο σταφυλόκοκκος, ο στρεπτόκοκκος, ο µικρόκοκκος και ο bacillus ιός. Ενδεικτικά, η ρίγανη αποδείχθηκε ότι µπορεί να ελέγξει έναν σηµαντικό αριθµό παθογόνων συστατικών που επιδρούν στους ζωντανούς οργανισµούς. Η αντιβακτηριακή δράση της ανιχνεύθηκε, όταν σε πειραµατικό επίπεδο ψεκάστηκε αέριο µε συστατικά που εµφανίζονται στο αιθέριο έλαιό της σε τρεις ανοιχτούς χώρους, ένα σχολικό διάδροµο, ένα αναγνωστήριο και µια βιβλιοθήκη, όπου διαπιστώθηκε ότι οι µικροοργανισµοί των χώρων µειώθηκαν σηµαντικά (Panizzi- Pinzauti, 1989). Ταυτόχρονα, η ρίγανη ξεχωρίζει και για την αντιµικροβιακή της δραστικότητα σε συνδυασµό µε την αντιοξειδωτική δράση της. Η αντιµικροβιακή της δράση λειτουργεί καταλυτικά ενάντια στον ιό ECHO9 Hill που εµποδίζει την ανάπτυξη των νεφρικών κυττάρων των πιθήκων (Skwarek et al., 1994), ενώ η αντιοξειδωτική της δράση έγκειται στα συστατικά της καρβακρόλης και θυµόλης που εντοπίζονται στο ριγανέλαιο (Takacsova et al., 1995). Ωστόσο, άξιο αναφοράς αποτελεί και το γεγονός ότι η ρίγανη σαν αρωµατικό φυτό, σε συνδυασµό και µε άλλα, στις φωλιές των πουλιών λειτουργεί ως προστατευτικό, απέναντι στα έντοµα που ρουφούν το αίµα τους για τροφή, µεταφέροντας συχνά στα πτηνά διάφορες ασθένειες που πολλές φορές είναι και θανατηφόρες (Lafuma et al., 2001). Στις βιοµηχανίες καλλυντικών δε χρησιµοποιείται καθ αυτού η ρίγανη αλλά το αιθέριο έλαιό της. Απώτερος στόχος αποτελεί η δηµιουργία φυτικών προϊόντων και καλλυντικών υψηλών προδιαγραφών και υψηλής ποιότητας. Η αρωµατοθεραπεία είναι και άλλος ένας κλάδος που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής δεδοµένου ότι το ριγανέλαιο βρίσκει µεγάλης απήχησης, προσοχής και πλήθους εφαρµογών (Jeannot et al., 2003). 84

84 5.1.8 Το marketing της ρίγανης Στη διεθνή αγορά Η Ευρώπη, όπως προκύπτει και από τα στατιστικά δεδοµένα της Eurostat παρουσιάζει µορφές εµπορικής δραστηριότητας γύρω από το φυτό της ρίγανης. Ειδικότερα, συνάπτει συναλλαγές εισαγωγής και εξαγωγής ικανοποιητικών ποσοτήτων ρίγανης τόσο µε τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και µε τις άλλες διεθνείς πηγές εµπορίου. Στην πίνακα που ακολουθεί καταγράφεται η εµπορική δραστηριότητα του αρωµατικού φυτού της ρίγανης για τα έτη , ενώ µόνο για τα έτη 2002 και 2003 σηµειώνονται τιµές εισαγωγών και εξαγωγών µε την υπόλοιπη παγκόσµια αγορά. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών ρίγανης της Ευρώπη προς αυτή και την υπόλοιπη παγκόσµια αγορά, Quantity (Q): tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ε.Ε ,8 762, ΙΑΠΩΝΙΑ ,4 0,3 ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ ,9 1,9 ΑΜΕΡΙΚΗ 1,5 1,3 117,4 125 Ν. ΑΦΡΙΚΗ ΚΕΝΤΡ. ΑΦΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: European Community, Eurostat Παράλληλα, οι ποικιλίες ρίγανης που καλλιεργούνται στο σύνολο της Ευρώπης φαίνονται ακολούθως σε µια προσπάθεια ακριβής καταγραφής αυτών, καθώς και του γενικότερου αριθµού των εκτάσεων που καλλιεργούνται µαζί µε το σύνολο των καλλιεργητών που δραστηριοποιούνται γύρω από αυτή τη µορφή καλλιέργειας. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2: Είδη ρίγανης, εκτάσεις καλλιέργειας (σε εκτάρια) και αριθµός παραγωγών στην Ευρώπη ΕΙ Η ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ σε εκτάρια Marjorana Greek oregano Wild oregano 181,3 119 Oregano 8 3 ΠΗΓΗ: EUROPAM, 2001 Για την Αµερική, οποιαδήποτε στοιχεία σχετίζονται µε την καλλιέργεια της ρίγανης και το εµπόριο αυτής περιορίζονται στις γενικότερες πληροφορίες που αφορούν το σύνολο των αρωµατικών φυτών που εισάγει και εξάγει η χώρα. Ωστόσο, 85

85 αξίζει να σηµειωθεί ότι η ρίγανη βρίσκει χρήση σε πολλούς τοµείς της σύγχρονης βιοµηχανίας και για το λόγο αυτό εισάγονται και σηµαντικές ποσότητες. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει για το διάστηµα 1991 έως 1995 τις εισαγωγές που έκανε η Αµερική σε ρίγανη και τους προµηθευτές αυτής. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.3: Ποσότητα ρίγανης που εισήχθη στην Αµερική το διάστηµα , Quantity (Q): tn ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ ΜΕΞΙΚΟ ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΛΛΑ Α ΙΣΡΑΗΛ ΜΑΡΟΚΟ ΠΗΓΗ: Padulosi S., 1997 Η Αφρική και Ασία κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην παγκόσµια αγορά εµπορίας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, χωρίς ωστόσο να καταγράφουν λεπτοµερειακά τις ποσότητες που εξάγουν ή εισάγουν σε ρίγανη. Αναµφισβήτητα, ο κλάδος των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν πέτυχε να σηµειώσει µέχρι σήµερα σηµαντική διάκριση, ώστε να επιτυγχάνεται η ουσιαστική καταγραφή της εµπορίας κάθε αρωµατικού φυτού ξεχωριστά. Κατά συνέπεια, τόσο βιβλιογραφικά, όσο και σε επίπεδο διαδικτύου, οι πληροφορίες που αφορούν τη ρίγανη είναι λίγες, ελλιπείς ανεπαρκείς και αµφίβολης αξιοπιστίας Στην Ελλάδα Η ρίγανη, ως αυτοφυές φυτό της ελληνικής χλωρίδας, µπορεί (όταν καλλιεργηθεί) να αξιοποιήσει φτωχές ηµιορεινές περιοχές µε χαµηλό γεωργικό εισόδηµα. εδοµένου ότι δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες απαιτήσεις κατά την καλλιέργειά της συνίσταται ως εναλλακτική µορφή εκµετάλλευσης για τους αγρότες. Η συνολική εξάπλωση των διαφορετικών ειδών ρίγανης καθώς και η αυτοφυής τους χωροταξία στην Ελλάδα παρατίθενται ακολούθως. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.4: Είδη και υποείδη ρίγανης (oregano) της Ελλάδας ΕΙ Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΥΨΟΜΕΤΡΟ (m) Coridothymus capitatus Μεσογειακές χώρες Νησιά, Ηπειρ. Ελλάδα (µέχρι 1400) Satureja thymbra Ανατ. Μεσόγειος Νησιά, Ηπειρ. Ελλάδα Origanum onites Ανατ. Μεσόγειος Ανατ και ΝΑ Ελλάδα Origanum vulgare Ευρώπη, Ασία Β. Ελλάδα Origanum Viridulum Ευρώπη, Ασία Β. Ελλάδα O. vulgare subsp. Hirtum Ν. Βαλκάνια, υτ. Τουρκία Ν., Β. και Κεντρ. Ελλάδα ΠΗΓΗ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ- ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ,

86 Το είδος Origanum vulgare έχει τη µεγαλύτερη εξάπλωση και είναι το πλέον ποικιλόµορφο είδος ρίγανης στην Ελλάδα, τόσο από µορφολογική όσο και από χηµική άποψη. Στον τοµέα των εισαγωγών και εξαγωγών, η Ελλάδα σηµειώνει σηµαντική εµπορική δραστηριότητα τα στοιχεία της οποίας παρουσιάζονται παρακάτω. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.5:Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών ρίγανης σε ποσότητα (kg) και αξία σε ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ kg kg kg kg kg kg ΡΙΓΑΝΗ ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Τµήµα Καπνού- Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών, 2004 Αναντίρρητα, πληροφορίες σχετικά µε τους τόπους προορισµού της ρίγανης παρέχει ο πίνακας 5.6, στον οποίο καταγράφονται οι ακριβείς ποσότητες ρίγανης που εµπορεύεται η Ελλάδα µε την Ευρώπη και τις υπόλοιπες αγορές. Για την Ελλάδα, οι εκτάσεις καλλιέργειας του αρωµατικού φυτού της ρίγανης και του συνολικού ποσού παραγωγής που προκύπτει φαίνονται στον πίνακα 5.7 σύµφωνα µε τα στοιχεία που δηµοσιεύει το Υπουργείο Γεωργίας. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.6: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών ρίγανης από την Ελλάδα, Quantity (Q): tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ε.Ε ΙΑΠΩΝΙΑ ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ ΑΜΕΡΙΚΗ Ν. ΑΦΡΙΚΗ ΚΕΝΤΡ. ΑΦΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: European Community, Eurostat ΠΙΝΑΚΑΣ 5.7: Εκτάσεις και παραγωγή της ρίγανης, Έκταση: στρέµµατα, Παραγωγή: tn εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. εκτ. παρ. ΡΙΓΑΝΗ ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων- Τµήµα Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών, 2004 Οι παραπάνω πίνακες βοηθούν να εξαχθούν σηµαντικά συµπεράσµατα για το αρωµατικό φυτό της ρίγανης και ειδικότερα µε βάση τον πίνακα 5.6 η εξαγωγική 87

87 δραστηριότητα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση φθίνει, αφού η απελευθέρωση των αγορών επέτρεψε και σε άλλες χώρες να διεκδικήσουν µερίδιο στην παγκόσµια οικονοµία προωθώντας χαµηλότερη ποιότητα σε καλύτερη τιµή για τους αγοραστές. Παράλληλα, τα στοιχεία είναι περιορισµένα για τις υπόλοιπες αγορές, ενώ η παραγωγή της ρίγανης, κατά τον πίνακα 5.7, ξεκινά να παρουσιάζει αυξητική πορεία µετά το Στο σηµείο αυτό κρίνεται άξιο σχολιασµού το γεγονός ότι η έλλειψη πληροφοριών και στατιστικών στοιχείων για την εξαγωγική και εισαγωγική δραστηριότητα των αρωµατικών φυτών και δη της ρίγανης δεν ενέχουν κανένα κίνδυνο και ανησυχία, δεδοµένου ότι ο συγκεκριµένος κλάδος µόλις τα τελευταία χρόνια πέτυχε να κεντρίσει το ενδιαφέρον παραγωγών και κυβερνήσεων, µε αποτέλεσµα οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης και εξέλιξης να βρίσκεται στην αρχή. Κατά συνέπεια, θα χαρακτηριζόταν ριψοκίνδυνη κάθε απόφαση που θα οδηγούσε σε συµπεράσµατα οριστικής φύσεως για την καλλιέργεια της ρίγανης και ειδικότερα της µορφής «ναι» ή «όχι» συµφέρει ή δε συµφέρει αυτού του είδους η καλλιέργεια µιας και όσα στοιχεία παρατίθενται από έγκυρες στατιστικές υπηρεσίες εµφανίζουν παραλείψεις. 5.2 Το ριγανέλαιο Σύνθεση ριγανελαίου Το έλαιο της ελληνικής ρίγανης θεωρείται, παγκοσµίως, το καλύτερο ποιοτικώς. Η αιτία της συγκεκριµένης παραδοχής οφείλεται στη σύνθεση του ριγανελαίου, το οποίο αποτελείται από τις ουσίες καρβακρόλη και θυµόλη, σε σηµαντικά ποσοστά. Οι περιεκτικότητες κυµαίνονται σε 80% για την καρβακρόλη και 15% για τη θυµόλη, σε 1 kgr ριγανελαίου, ουσίες µε αντισηπτικές ιδιότητες και αντιµικροβιακή δραστηριότητα. Παρά το γεγονός ότι αποτελούν τα κυριότερα βασικά ενεργά συστατικά του ελαίου, εν τούτοις το φυσικό έλαιο της ρίγανης περιέχει περισσότερα από 30 µείγµατα, η σύνθετη αναπαραγωγή των οποίων είναι πιθανόν αδύνατη (Lagouri et al., 1993, Baydar et al., 2004, ιαδικασία απόσταξης ριγανελαίου Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης είναι υγρό, µε χρώµα κίτρινο-κιτρινοκόκκινο. Έχει άρωµα δυνατό, που χαρακτηρίζει το φυτό από το οποίο προέρχεται, και 88

88 αρωµατική οξεία γεύση. Η ξηρή ρίγανη (βλαστός, φύλλα, άνθη) έχει αποδειχθεί ότι περιέχει 3-5% αιθέριο έλαιο. ιαδικασία παραλαβής ριγανελαίου Το ριγανέλαιο λαµβάνεται µε απόσταξη χρησιµοποιώντας ατµό. Στο τέλος Ιουνίου µε µέσα Ιουλίου, οι σοδειές της ρίγανης είναι ώριµες για συγκοµιδή. Αφού συλλεχθεί η καλύτερης ποιότητας ρίγανη και στεγνώσει για 1-2 ηµέρες µετατρέπεται σε µπάλες των Kg. Η µονάδα απόσταξης που είναι εξοπλισµένη µε σωλήνες, µέσω των οποίων διέρχεται ο ατµός και το αιθέριο έλαιο, διοχετεύεται από τα ήδη στεγνά φύλλα και άνθη της ρίγανης. Στη συνέχεια, ακολουθεί η διαδικασία παραλαβής του ριγανελαίου που περιγράφεται ως εξής: Ο ατµός από καυτό νερό περνάει από τη µάζα της ρίγανης, µε αποτέλεσµα το απόσταγµα, δηλαδή το έλαιο, να συγκεντρώνεται και να κυλάει από το κάτω µέρος του εξολκέα στο µέρος του δοχείου παραγωγής, όπου αφήνεται να κρυώσει. Η διάρκεια του µηχανισµού είναι 2-4 h και προσδίδει 4-6 Kg ριγανελαίου από 100 kgr ξηρής δρόγης. Αναµφίβολα, η ποσότητα, αλλά και η χηµική σύνθεση του ελαίου ποικίλλει µεταξύ των διαφόρων ειδών ρίγανης, ενώ η ανάλυσή του επιτυγχάνεται µε τη µέθοδο της αεριουγροχρωµατογραφίας (Καταξάκη, 2000, Daferera et al., 2004) Χρήσεις του ριγανελαίου Το ριγανέλαιο, χωρίς καµιά αµφιβολία, αποτελεί δώρο του παρελθόντος. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα χρήσιµο εργαλείο µε εφαρµογές σε πολλούς τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Παρέχει τις θετικές του επιδράσεις σε κάθε προϊόν που παράγεται και έχει ως κύρια βάση του το έλαιο της ρίγανης. Οι κυριότεροι τοµείς, καθώς και ο τρόπος επιρροής του ριγανελαίου σ αυτούς, είναι οι ακόλουθοι (Lahlou et al., 2001, Mockute et al., 2001, Στην αρωµατοποιία Λόγω της έντονης και χαρακτηριστικής οσµής ρίγανης που έχει το έλαιο, χρησιµοποιείται για να αρωµατίσει φυτικά προϊόντα και καλλυντικά. Στη σαπωνοποιία Προσδίδει το ιδιαίτερο άρωµα της ρίγανης σε σαπούνια, που προβλέπεται να χρησιµοποιηθούν για θεραπευτικούς λόγους. 89

89 Στη βιοµηχανία τροφίµων Σε πολλές έτοιµες τροφές υπάρχει έντονα η µυρωδιά της ρίγανης, χωρίς όµως να είναι εµφανής η παρουσία της. Στις περιπτώσεις αυτές, γίνεται χρήση του ελαίου, που αποσκοπεί στο διακριτικό χρωµατισµό της γεύσης των τροφών µε το άρωµα της ρίγανης. εν είναι τυχαίο, άλλωστε, που είναι γνωστό σαν το «βότανο της πίτσας». Στη φαρµακευτική Στο συγκεκριµένο τοµέα, η χρήση του ριγανελαίου έχει µεγάλη απήχηση στα παραγόµενα προϊόντα. Αποτελεί το πρώτο φυσικό αντισηπτικό που κατέχει µία µεγάλη σειρά από δυνάµεις, που σκοτώνουν µικρόβια και παράλληλα εµποδίζουν την ανάπτυξή τους, καθώς και την ανάπτυξη κάθε είδους µύκητα. Η ιδιότητά του αυτή οφείλεται στα συστατικά της καρβακρόλης και θυµόλης που περιέχει και δεν µπορούν να αντικατασταθούν από συνθετικά. Χάρη, εποµένως, στις ιδιότητες αυτές, στη φαρµακοβιοµηχανία χρησιµοποιείται για την παρασκευή φαρµάκων ως φυσικών αυξητικών παραγόντων, προσθετικών των ζωοτροφών. Αντιβιοτικά που περιέχουν ριγανέλαιο θα πάρουν τη θέση των χηµικών αντιβιοτικών, εξαιτίας των οποίων ξέσπασε και ο σάλος των διοξινών, και θα συµβάλουν: o στη µείωση της θνησιµότητας των ζώων, o στην αύξηση του ποσοστού ανάπτυξής τους, o στη βελτίωση της χρήσης της τροφής και o στον έλεγχο ασθενειών, όπως η διάρροια, ο κοκκίτης, η σαλµονέλα ( Αναµφίβολα, ανοίγονται νέοι ορίζοντες στον αγροτικό χώρο, όπου µέσα από τη συνεργασία της γεωργίας µε την κτηνοτροφία και µε τη βοήθεια της φαρµακευτικής, επιτυγχάνεται η παραγωγή φυτικών προϊόντων, που δεν αφήνουν υπολείµµατα στο περιβάλλον και καθιερώνουν ως σύνθηµά τους: Φυσικά προϊόντα Υγιή ζώα Υγιείς άνθρωποι Η συµβολή των νέων κλώνων ρίγανης στη µεγαλύτερη απόδοση και στην καλύτερη ποιότητα του ριγανελαίου Το Τµήµα Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών του Κέντρου Γεωργικής Έρευνας Βορείου Ελλάδας πραγµατοποίησε κατά την περίοδο µελέτη, που είχε ως σκοπό την εξερεύνηση νέων κλώνων ρίγανης, που θα υπερτερούσαν σε απόδοση και ποιότητα απ αυτούς που καλλιεργούνταν µέχρι τότε. Η καλλιέργεια, 90

90 εποµένως, ενός νέου τύπου ρίγανης που θα απέδιδε περισσότερο, θα ευνοούσε τους γεωργούς που επιζητούσαν αύξηση του γεωργικού τους εισοδήµατος κατά τρόπο επισφαλή και µε λιγότερα έξοδα. Η ποιοτική κατάταξη των κλώνων που αποµονώθηκαν, έγινε µε κριτήρια την ποσότητα του αιθερίου ελαίου και την περιεκτικότητά του σε καρβακρόλη, καθώς και το χρώµα της ξηρής ρίγανης (Γκόλιαρης, 1992). Οι κλώνοι που προέκυψαν ήταν οι ακόλουθοι: Ο κλώνος Α (Όλυµπος) που υπερτερεί όλων των υπολοίπων. Έχει ορθοπλαγιόκλαδη διακλάδωση σχήµατος και όψιµη συγκοµιδή. Ο κλώνος Β (Βέρµιο). Έχει ορθοπλαγιόκλαδη διαµόρφωση σχήµατος και πρώιµη συγκοµιδή. Ο κλώνος Γ (Πήλιο). Έχει ορθόκλαδη διαµόρφωση σχήµατος και µεσοπρώιµη συγκοµιδή, και Ο κλώνος Η (Άθως). Έχει ορθοπλαγιόκλαδη διαµόρφωση σχήµατος και µεσοπρώιµη συγκοµιδή. Στους πίνακες που ακολουθούν, φαίνεται η απόδοση σε ριγανέλαιο (ml%) των κλώνων που καλλιεργήθηκαν στις περιοχές της Θεσσαλονίκης και Καρδίτσας και η περιεκτικότητα (%) του ριγανελαίου σε καρβακρόλη. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.8: Απόδοση σε αιθέριο έλαιο (ml%) των κλώνων ΚΛΩΝΟΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΡ ΙΤΣΑ Α (Όλυµπος) 3,8 4,4 4,2 4 4,4 4,4 4,6 Β (Βέρµιο) 3,6 3,8 4 3,6 4 3,6 4 Γ (Πήλιο) 3, ,2 4,2 4 4 Η (Άθως) 4 4,2 4,4 4 4,4 4,4 4,6 ΠΗΓΗ: Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωργικής Έρευνας, 1990 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.9: Περιεκτικότητα ( % ) του ριγανελαίου σε καρβακρόλη ΚΛΩΝΟΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΡ ΙΤΣΑ Α (Όλυµπος) 85,86 89,053 90,174 91,781 92,1 88,077 93,902 Β (Βέρµιο) 82,758 84,258 87,846 90,541 90,732 87,259 90,524 Γ (Πήλιο) 80,594 81,702 85,286 88,281 89,203 82,987 89,326 Η (Άθως) 84,233 85,364 87,108 88,391 89,058 84,48 88,676 ΠΗΓΗ: Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωργικής Έρευνας,

91 Στον ακόλουθο πίνακα δίδεται ο µέσος όρος της απόδοσης των κλώνων σε αιθέριο έλαιο και της περιεκτικότητάς τους σε καρβακρόλη. ΠΙΝΑΚΑΣ 5.10: Αποδόσεις σε αιθέριο έλαιο (ml %) και περιεκτικότητα % σε καρβακρόλη ΚΛΩΝΟΙ Απόδοση σε αιθέριο έλαιο (ml %) Μ.Ο.* Περιεκτικότητα σε καρβακρόλη (%) Μ.Ο. Α (Όλυµπος) 4,26 α 90,55 α Β (Βέρµιο) 3,80 γ 87,70 β Γ (Πήλιο) 4,00 β 85,34 γ Η (Άθως) 4,28 α 86,76 γ ΠΗΓΗ: Πανελλήνιο Συνέδριο Γεωργικής Έρευνας, 1990 *: Οι µέσοι όροι των κλώνων σε κάθε στήλη που ακολουθούνται από κοινό γράµµα δε διαφέρουν σε επίπεδο α= 0,05 Με βάση τα παραπάνω, προκύπτει το συµπέρασµα ότι ο κλώνος Α (Όλυµπος) υπερέχει όλων των άλλων. Γενικότερα, αποδείχθηκε ότι η ξηρή ρίγανη, που προέρχεται από τους προαναφερθέντες κλώνους, είναι περισσότερο αρωµατική και εκλεκτής ποιότητας. Η καλλιέργειας της ρίγανης µε έναν από τους παραπάνω κλώνους θα προσφέρει σηµαντικά οφέλη τόσο στην παραγωγή, όσο και στην οικονοµία, τοπική και εθνική Εξαγωγική δραστηριότητα του ριγανελαίου Η εξαγωγική δραστηριότητα του ριγανελαίου για κάθε ευρωπαϊκή χώρα και για οποιαδήποτε άλλη γενικότερα εµφανίζει κάποια δραστηριότητα και κίνηση, όση θα µπορούσε να παρατηρηθεί γύρω από µια µορφή εµπορικής συναλλαγής που µόλις τα τελευταία χρόνια σηµείωσε ενδιαφέρον και προοπτικές µελλοντικής εξέλιξης και άνθησης. Είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι τα στοιχεία που προκύπτουν για την εµπορική διακίνηση του ριγανελαίου αποδεικνύουν την ανάγκη εύρεσης πηγών απορρόφησης του προϊόντος. Στους πίνακες που ακολουθούν καταγράφεται η ποσότητα ριγανελαίου που διακινείται σε επίπεδο εθνικό, ευρωπαϊκό και όχι µόνο. 92

92 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.11: Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών ριγανελαίου της Ευρώπη προς αυτή και την υπόλοιπη παγκόσµια αγορά, Quantity (Q): tn ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ Ε.Ε ,300 1,800 ΙΑΠΩΝΙΑ 599, ,200 0,100 ΧΟΝΓΚ-ΚΟΝΓΚ 42,4 35,5 ΑΜΕΡΙΚΗ ,2 63,8 Ν. ΑΦΡΙΚΗ ΚΕΝΤΡ. ΑΦΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: European Community, Eurostat Ειδικότερα, για την Ελλάδα, όπου η χρήση του αιθερίου ελαίου της ρίγανης δεν έχει διαδοθεί αρκετά, είναι αναµενόµενο να µην παρατηρείται αυξηµένη εµπορική δραστηριότητα. Αγορές δεν υπάρχουν και η παραγόµενη ποσότητα δεν απορροφάται, µε συνέπεια να µην υφίσταται και εισαγωγή ριγανελαίου. Μοναδική διέξοδος για τις λίγες µονάδες που παράγουν ριγανέλαιο, είναι η πώληση του προϊόντος σε αγορές του εξωτερικού εµφανίζοντας χρόνο µε το χρόνο αυξανόµενα ανοδική πορεία. εδοµένου ότι πρόκειται για µία νεοαναπτυσσόµενη παραγωγική δραστηριότητα, στοιχεία για τις πραγµατοποιηθείσες ετήσιες πωλήσεις ελαίου και της αξίας του υπάρχουν από το ΠΙΝΑΚΑΣ 5.12:Στοιχεία εισαγωγών και εξαγωγών ριγανελαίου, ποσότητα σε (kg) και αξία σε ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ kg kg kg kg kg kg ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟ ΠΗΓΗ: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Τµήµα Καπνού- Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών, 2004 Στον πίνακα 5.13 που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι εξαγωγές και η αξία του ριγανελαίου που πωλείται. Τα στοιχεία προκύπτουν από την εξαγωγική δραστηριότητα της εταιρείας Εcopharm Hellas Α.Β.Ε.Ε., τη µεγαλύτερη και µοναδική, µέχρι σήµερα µονάδα στον ελλαδικό χώρο, που εµπορεύεται το αιθέριο έλαιο της ρίγανης µε τελικό προορισµό την Αµερική. Κατά συνέπεια, σε εθνικό επίπεδο, χρονολογία έναρξης των εξαγωγών ριγανελαίου αποτελεί το έτος

93 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.13: Εξαγωγές ριγανελαίου στις Η.Π.Α. για την περίοδο ΕΤΗ ΕΞΑΓΩΓΕΣ (kgr) ΤΙΜΗ σε ΠΗΓΗ: Ecopharm Hellas S.A., 2002 Το εµπόριο του τελικού προϊόντος επεξεργασίας του αρωµατικού φυτού της ρίγανης, το ριγανέλαιο, ανήκει σε εκείνη την κατηγορία ελαίων, όπως άλλωστε και όλα τα έλαια των αρωµατικών φυτών, που δεν έχει τύχει ουσιαστικής και αποτελεσµατικής ανάλυσης, αποτύπωσης των στοιχείων εµπορικής διακίνησης και αξιοποίησης αυτών σε βαθµό που θα διευκολύνει την παγκόσµια οικονοµία στον τοµέα της αγροτικής και γεωργικής παραγωγής. Κατά συνέπεια, για τις ηπείρους της Ασίας, της Αφρικής και της Αµερικής ότι αφορά το ριγανέλαιο και οποιαδήποτε µορφή εµπορίας δε συγκεντρώνει σηµαντικά και ουσιαστικά στοιχεία. Αναντίρρητα, δεν είναι δυνατή η αποτύπωση της εξαγωγικής και εισαγωγικής δραστηριότητας από και προς άλλες χώρες, γεγονός που θα συνέβαλλε στην ουσιαστική εξαγωγή συµπερασµάτων, σχετικά µε το ριγανέλαιο και τη σηµασία που διαδραµατίζει στην εθνική οικονοµία της κάθε χώρας. 94

94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΙ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΡΙΓΑΝΗΣ 6.1 Συµβολαιακή Παραγωγή Προσδιορισµός της έννοιας «Η µορφή αγροτικής παραγωγής, η οποία στηρίζεται στην υπογραφή ενός δεσµευτικού συµβολαίου µεταξύ του άµεσου παραγωγού και των αγοραστών του προϊόντος του, έχει αποδοθεί µε τον όρο Συµβολαιακή Γεωργία» (Μωυσίδης, 1988). Εποµένως, µε τον όρο συµβολαιακή γεωργία νοείται ο τύπος της αγροτικής παραγωγής, που γίνεται στη βάση ενός συµβολαίου ή σύµβασης ή συµφωνητικού (βλπ. παράρτηµα 2), µεταξύ µεµονωµένων ή συνεταιρισµού αγροτών από τη µια µεριά και επιχειρήσεων, που προµηθεύουν την αγροτική εκµετάλλευση µε µέσα παραγωγής ή αγοράζουν το αγροτικό προϊόν. Κατά συνέπεια, κυρίαρχο στοιχείο στη σύναψη µιας συµβολαιακής σχέσης στον αγροτικό τοµέα αποτελεί η παρουσία δύο τουλάχιστον υποψηφίων που θα συµβληθούν, από τους οποίους η µία πλευρά είναι κάτοχος αγροτικών µέσων παραγωγής και επαρκούς παραγωγικής εµπειρίας και η άλλη πλευρά κατέχει µέσα παραγωγής για τις πριν ή µετά την αγροτική παραγωγή φάσεις. Βασικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την έννοια της συµβολαιακής γεωργίας αποτελούν: α. Η, έστω και τυπική, πλήρης ανεξαρτησία των συµβαλλόµενων µερών. β. Η γραπτή συµφωνία γ. Η συγκεκριµένη χρονική διάρκεια που ισχύει η συµφωνία δ. Η εξασφάλιση της παραγωγής. ε. Η δυνατότητα καταγγελίας της σύµβασης (Ohara, 1980). Στο παρακάτω σχήµα είναι εµφανής ο τρόπος λειτουργίας της συµβολαιακής παραγωγής. Η µονάδα και οι συµβεβληµένοι αγρότες αναπτύσσουν µεταξύ τους ένα είδος αµφίδροµης σχέσης, µέσω της δηµιουργίας εισροών και εκροών. Οι δύο πηγές 95

95 εµφανίζουν διακριτούς και συµπληρωµατικούς ρόλους και µαζί δρουν για το βέλτιστο αποτέλεσµα που απορρέει από τη συνεργασία τους. ΑΓΡΟΤΕΣ ΜΟΝΑ Α ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Αγορά Περιβάλλον - Φυσικό - Κοινωνικό Εδαφικές συνθήκες Οικονοµία Πρώτες ύλες Επικοινωνία ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΥ ΙΟΙΚΗΣΗ & MANAGEMENT ΣΧΕ ΙΟ-ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (PROJECT) ΑΠΟ ΟΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΕΛΕΓΧΟΣ FEEDBACK ΣΤΟΥΣ ΑΓΡΟΤΕΣ ΚΑΙ ΤΗ ΜΟΝΑ Α ΠΗΓΗ: Eaton C.S., Περιεχόµενο Συµβολαίου Οι βασικοί όροι που περιέχει ένα συµβόλαιο, πέραν των προσωπικών στοιχείων των συµβαλλοµένων, είναι: 1. Χρονική διάρκεια 2. Ελάχιστη ή ακριβής ποσότητα του προϊόντος που πρέπει να παραδοθεί και να παραληφθεί. 96

96 3. Χρόνος και τόπος παράδοσης. 4. Περιγραφή και κλιµάκωση της ποιότητας. 5. Τιµή του προϊόντος και τρόπος πληρωµής. 6. ιαδικασίες ρύθµισης ενδεχόµενων διενέξεων. 7. Ποινική ρήτρα που προβλέπει τις κυρώσεις κατά των παραβατών (Μωυσίδης,1988). Ασφαλώς το περιεχόµενο και οι όροι των συµβολαίων δεν έχουν τυπικό µόνο χαρακτήρα. Ο καθένας από τους όρους αυτούς µπορεί να προσφέρει στη µία συµβαλλόµενη πλευρά δυνατότητες πίεσης σε βάρος της άλλης Σηµασία για τους συµβαλλόµενους αγρότες Η σηµασία της συµβολαιακής γεωργίας για τους αγρότες αφορά σηµαντικούς τοµείς στους οποίους σήµερα αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα και µια τέτοιου είδους σύναψη επιτυγχάνει την ελάφρυνση των παραγωγών. Παρακάτω, καταγράφονται τα οφέλη που µπορεί να αποκοµίσει ο συµβαλλόµενος µέσα από τη σύµβαση που υπογράφει. 1. Πρόβλεψη των εισροών και ενισχυτικές υπηρεσίες παραγωγής Η ακριβής ποσότητα προϊόντος που προβλέπεται από τη σύµβαση καθορίζει και την ακριβή ποσότητα των εισροών που θα συγκεντρώσει ο παραγωγός, δεδοµένου ότι κατά την υπογραφή του συµβολαίου είναι σε θέση να γνωρίζει την τιµή που έχει οριστεί για την πώληση αυτού. Παράλληλα, η µονάδα που συνάπτει συµβολαιακή σχέση απαιτεί ο παραγωγός να διαθέτει και τις κατάλληλες γνώσεις γύρω από την καλλιέργεια του συγκεκριµένου προϊόντος οι οποίες θα αποφέρουν και τη µέγιστη δυνατή απόδοση. Κατά συνέπεια, φροντίζουν να µεταφέρουν στους παραγωγούς τις απαραίτητες πληροφορίες για την καλλιέργεια, τις εδαφικές απαιτήσεις, τις µηχανικές γνώσεις και όλα αυτά χωρίς καµία οικονοµική επιβάρυνση για τους συµβαλλόµενους (Allen, 1972, Dolinsky, 1992). 2. Επίτευξη πιστώσεων Οι δυσκολίες που µπορεί να περνά ένας παραγωγός είναι πολύ εύκολο να αριθµηθούν. Ωστόσο, το σηµαντικότερο πρόβληµα είναι το οικονοµικό, µε αποτέλεσµα ο αγρότης στην προσπάθειά του να τα βγάλει εις πέρας αναγκάζεται να δανείζεται από τράπεζες, και κυρίως από εκείνες που δραστηριοποιούνται γύρω από τους αγρότες και είναι οι Αγροτικές Τράπεζες, θέτοντας σε κίνδυνο τις περισσότερες 97

97 φορές τις περιουσίες τους. Κανείς και ποτέ δε µπορεί να του εγγυηθεί για την επιτυχία της παραγωγής, δεδοµένου ότι αυτή η επιτυχία είναι εκτεθειµένη σε εξωγενείς παράγοντες. Απόρροια, εποµένως, των προαναφερθέντων αποτελεί το γεγονός ότι οι τράπεζες προϋποθέτουν εγγυητές κατά τη διάρκεια των δοσοληψιών που θα έχουν µε τους αγρότες. Στη συγκεκριµένη περίπτωση εγγυητές µπαίνουν οι µονάδες που έχουν συνάψει συµβολαιακή σχέση και µπορούν να εγγυηθούν για οτιδήποτε αφορά οικονοµικές απολαβές από την τράπεζα προς τους αγρότες για θέµατα που σχετίζονται µε τη δεδοµένη µορφή καλλιέργειας της σύµβασης (Jafee, 1994, Eaton, 1998). 3. Εκµάθηση των νέων τεχνολογικών επιτευγµάτων και ικανοτήτων Οι νέες τεχνικές παραγωγής ενός προϊόντος είναι απαραίτητες και αναγκαίες για την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Η µονάδα κάνοντας καλή διαχείριση στον τρόπο αξιοποίησης των τεχνολογικών επιτευγµάτων πετυχαίνει να πείθει τους αγρότες να αναλαµβάνουν αυτή τη µορφή ρίσκου την οποία οι ίδιοι υπό άλλες συνθήκες δε θα έκαναν. Κατά συνέπεια, η µονάδα καταφέρνει µέσα από αυτό το πρίσµα να εκσυγχρονίζει τη γεωργία και να τη βοηθά να προσαρµόζεται στις διεθνείς απαιτήσεις, διαδικασία που όφειλε να χειρίζεται το κράτος (Roberts et al., 1991, Mishra, 1996). 4. Καλύτερη θέση στην αγορά Τα αποτελέσµατα µιας έρευνας που πραγµατοποιήθηκε στην αγορά της Ινδίας µεταξύ συµβεβληµένων αγροτών καλλιέργειας ντοµάτας και εκείνων που δουλεύουν στην ελεύθερη αγορά απέδειξε ότι οι µεν πρώτοι έτυχαν καλύτερων αγορών που απορροφούσαν το προϊόν τους, αφού σε ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά υπερείχε από το προϊόν των ελεύθερων πωλητών, οι δε άλλοι αντιµετώπισαν σοβαρά προβλήµατα κυρίως στους τοµείς που αφορούσαν την ποιότητα. Ταυτόχρονα, το γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα για τους συµβεβληµένους παρατηρήθηκε ότι ήταν 64% υψηλότερο. Συµπερασµατικά, οι αγοραστές στρέφονται στις µονάδες που συνάπτουν συµβόλαια µε τους παραγωγούς, διότι µπορούν να διαπραγµατευτούν καλύτερα στα θέµατα εµπορίας (Miller, 1995). Αναµφίβολα, υπάρχουν και αρνητικές συνέπειες που δηµιουργούνται απ αυτού του είδους τη σύµβαση, οι οποίες είναι περιορισµένες. Ωστόσο, ο παραγωγός κρίνεται αναγκαίο να επιδεικνύει ιδιαίτερη προσοχή στους όρους του συµβολαίου, οι οποίοι µπορούν να κρύβουν παγίδες και ανεπιθύµητες δεσµεύσεις. 98

98 Σχετικά µε την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας στην αγροτική εκµετάλλευση οι αλλαγές δεν είναι και τόσο ευνοϊκές για τον παραγωγό, και ο λόγος είναι ότι αναγκάζεται, ιδιαίτερα στην περίπτωση µακρόχρονων συµβολαίων, να «προσαρµόσει» α)τα µέσα παραγωγής του, β)το χρόνο και την ποσότητα εργασίας, γ)τη σειρά των αναγκαίων εργασιών, δ)καθώς και τη σχέση του προς την αγορά (Watts, 1994). Ο βαθµός διαφοροποίησης της κοινωνικής του θέσης εξαρτάται άµεσα από το βαθµό εκχώρησης αποφασιστικών αρµοδιοτήτων του στην άλλη συµβαλλόµενη πλευρά, από την ένταση της ενσωµάτωσής του και από τα επίπεδα των δεσµεύσεών του. Ωστόσο, χωρίς καµία αµφιβολία, η κοινωνική θέση του αγρότη διαφοροποιείται και αυτό επιβεβαιώνεται από τα εξής (Terasaki- Isayama, 1982): Ο αγρότης είναι, έστω, και τυπικός κάτοχος µέσων παραγωγής και αντικείµενο συµφωνίας του δεν είναι η προσφερόµενη εργασία, όπως στην περίπτωση των µισθωτών, αλλά το εµπόρευµα-προϊόν. Ο αγρότης φέρει ο ίδιος τους κινδύνους για τις τυχόν αρνητικές εξελίξεις που παρουσιάζονται όχι µόνο κατά τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας (ασθένειες, κακή παραγωγή κ.λπ.). Οι αγρότες, σε αντίθεση προς τους µισθωτούς, συνεχίζουν να εργάζονται «αποµονωµένα», µε αποτέλεσµα η σχέση τους µε τη µονάδα σύµβασης να µην παίρνει το µαζικό χαρακτήρα των εργαζοµένων σε διάφορες επιχειρήσεις. Η κατοχή µέσων παραγωγής, έστω και τυπική, και η νοµική ανεξαρτησία, του επιτρέπει να αυτοπροσδιορίζεται κοινωνικά, ως εργαζόµενος, που δουλεύει «για δικό του λογαριασµό». Σηµαντικό ρόλο στην κοινωνική διαφοροποίηση που υφίσταται ο αγροτικός τοµέας αποτελεί, µεταξύ άλλων, το µέγεθος των καλλιεργούµενων στρεµµάτων και ιδιοκτησίας διαφόρων µέσων παραγωγής, καθώς και ο βαθµός χρήσης ξένης εργατικής δύναµης, τα οποία συµβάλλουν στον προσδιορισµό της νέας κοινωνικής ταξικής θέσης του Σηµασία για τις συµβαλλόµενες εταιρίες Η σηµασία σύναψης συµβολαιακής παραγωγής στον αγροτικό τοµέα επιφέρει σηµαντικά οφέλη και στις συµβαλλόµενες εταιρίες. Πιο συγκεκριµένα, 99

99 Α. Τυγχάνουν πολιτικής αποδοχής Είναι δυνατό να είναι περισσότερο σκόπιµο για µια µονάδα να συµπεριλάβει µικρούς παραγωγούς στην καλλιέργεια και παραγωγή αγροτικών προϊόντων από το να δηµιουργήσει φυτείες. Πολλές κυβερνήσεις είναι διστακτικές να διαθέτουν µεγάλες φυτείες, ενώ άλλες δραστηριοποιούνται περισσότερο γύρω από την κατοχή τέτοιου είδους κτηµάτων υποστηρίζοντας, παράλληλα, και τη διαδικασία αναδιανοµής της γης. Η συµβολαιακή παραγωγή, ιδιαίτερα όταν ένας παραγωγός δεν είναι συµβαλλόµενος µε την εταιρία είναι λιγότερο πιθανό να αποτελέσει αντικείµενο πολιτικής κριτικής (Glover, 1983, Rickson et al., 1996). Συγκεκριµένα, αποτέλεσµα της αναδιάρθρωσης των οικονοµιών ήταν πολλές Αφρικανικές κυβερνήσεις να πετύχουν να προάγουν τη συµβολαιακή παραγωγή σε µια εναλλακτική µορφή καλλιέργειας, έναντι των ατοµικών και συλλογικών µορφών, όπως είναι οι φυτείες (Carney, 1994). Τα τελευταία χρόνια, πολλές χώρες παρατήρησαν µια στροφή από το σύστηµα καλλιέργειας φυτειών στο σύστηµα σύναψης συµβολαίου µεταξύ αγρότη και µονάδας µε απώτερο στόχο την επίτευξη ασφαλούς κέρδους σε συνδυασµό µε εξέλιξη. Για παράδειγµα, στη Κεντρική Αµερική πολυεθνικά σωµατεία µετακινήθηκαν από την αγορά µπανάνας από φυτείες και ελεύθερους πωλητές στην αγορά µπανάνας από συµβαλλόµενους αγρότες µε τον όρο να συµβάλλουν στον τοµέα παροχής τεχνικών γνώσεων και υπηρεσιών marketing (Grossman, 1998). Η απόφαση επιλογής της συµβολαιακής παραγωγής δεν καθιστά µια µονάδα απρόσβλητη στην πολιτική κριτική. Οποιαδήποτε διαταραχή και αναστάτωση στο χώρο των ελεύθερης µορφής καλλιεργειών να καθίσταται επιζήµια για τη συµβολαιακή παραγωγή. Σύµφωνα, εποµένως µε όσα προαναφέρθηκαν, η συµβολαιακή παραγωγή «σώζει» συχνά τις κυβερνήσεις από τα προβλήµατα που γεννά η ελεύθερη µορφή καλλιέργειας της γης και τις απαιτήσεις των αγοραστών που επιζητούν την ποιότητα και την αξιοπιστία στα προϊόντα που αγοράζουν (Dunham, 1995). Β. Ξεπερασµός των περιορισµών της γης Πολλές από τις παγκόσµιες φυτείες εγκαταστάθηκαν σε αποικίες την περίοδο που η γη ήταν σχετικά άφθονη σε καρπούς και οι δυνάµεις των αποίκων είχαν λίγους ενδοιασµούς για το θέµα της προσάρτησής τους αλλά και για τα θέµατα πληρωµής των ιδιοκτητών γης µε µια ελάχιστη αποζηµίωση. Κατά συνέπεια, σήµερα, πολλές 100

100 από τις εκτάσεις γης είναι παραδοσιακές ιδιοκτησίες και κοστίζουν για κάποιον που ενδιαφέρεται να τις αγοράσει, ενώ άλλες κρίθηκαν ακατάλληλες για καλλιέργεια. Ωστόσο, ακόµα και αν ήταν πιθανό για τις εταιρίες να αγοράσουν γη σε ικανοποιητική τιµή, θα ήταν δύσκολο να αγοράσουν αρκετά µεγάλα τεµάχια γης για να προσφέρουν τα απαραίτητα οικονοµικά οφέλη που θα συνέβαλλαν στη βελτίωση της γεωργικής κατάστασης. Η συµβολαιακή παραγωγή προσφέρει το δικαίωµα της παραγωγής φυτών από τη συγκεκριµένη γη, η οποία δεν θα ήταν, υπό άλλες συνθήκες, διαθέσιµη στις εταιρίες, να καλλιεργηθεί το δεδοµένο κοµµάτι γης χωρίς να είναι απαραίτητο να αγοραστεί. Η κατάσταση παραγωγής περιλαµβάνει τόσο το άµεσο κόστος εργασίας όσο και το έµµεσο κόστος σε θέµατα ενοικίασης, εκπαίδευσης και διαχείρισης, ενώ κρίνεται απαραίτητο να εξασφαλίσεις τη διαµονή και το φαγητό σε έναν εργάτη. Αναµφίβολα, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η γη είναι πολύ ακριβή και δύσκολα µπορεί να κρατηθεί. Για το λόγο αυτό η συµβολαιακή παραγωγή µπορεί να είναι ανταγωνιστική και ιδιαίτερα για φυτά για τα οποία η µεγάλης κλίµακας οικονοµίες δύσκολα ασχολούνται (Center for Research and Communications, 1990) Γ. Αξιοπιστία παραγωγής και µερίδιο στο ρίσκο Η συνεργασία µε τους συµβαλλόµενους αγρότες δίνει τη δυνατότητα στη µονάδα να µοιραστεί το ρίσκο που µπορεί να οφείλεται στην αποτυχία παραγωγής λόγω του άσχηµου καιρού, σε ασθένειες κ.α. Ο παραγωγός παίρνει το ρίσκο της απώλειας της αναµενόµενης παραγωγής του, ενώ η µονάδα απορροφά τις απώλειες που συνδέονται µε τη µείωση παραγωγής και τις ενδεχόµενες επιπτώσεις που δύναται να εµφανιστούν στον τοµέα εµπορίας των προϊόντων. Αδιαµφισβήτητα, σε καµία περίπτωση προβλήµατα ευρέως διαδεδοµένα δεν πρόκειται να καθυστερήσουν τις πληρωµές των παραγωγών και των µονάδων της επόµενης season (Daddieh, 1994).. Συνέπεια στην ποιότητα Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αποτελούν τη βασικότερη προϋπόθεση πριν την αγορά ενός προϊόντος, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι φρέσκο, ο έλεγχος αυτών των χαρακτηριστικών επιβάλλεται µε κάθε αυστηρότητα. Οι αγροτικής φύσεως επιχειρήσεις στρέφονται όλο και περισσότερο στα θέµατα ποιότητας, δεδοµένου ότι κάτι τέτοιο προκύπτει από τις απαιτήσεις των καταναλωτών, ανεβάζοντας συνεχώς τα standards. Έλεγχοι που πραγµατοποιήθηκαν σε ελεύθερους γεωργούς και σε συµβεβληµένους, διαπιστώθηκε ότι οι παραγωγοί που συνάπτουν συµβάσεις 101

101 καλλιέργειας µε µονάδες εµφανίζουν προϊόντα καλύτερης ποιότητας από τους ελεύθερους γεωργούς, µε αποτέλεσµα να τυγχάνουν των προτιµήσεων των εταιριών και βιοµηχανιών τροφίµων, καθώς και των καταναλωτών. Φυσικά, όλα τα παραπάνω είναι αποτέλεσµα των όρων της σύµβασης που υποχρεούται να πληροί ένας συµβαλλόµενος. Ωστόσο, και η µονάδα πραγµατοποιεί συχνά ελέγχους ποιότητας και σε περιπτώσεις παρατυπιών προβαίνει στις ανάλογες κυρώσεις (Burch et al., 1992). Ε. Μείωση του κόστους αποθήκευσης και µεταφοράς- Εξοικονόµηση οικονοµικού ανοίγµατος Η µείωση του κόστους αποθήκευσης επιτυγχάνεται, αφού εξασφαλίζεται η έγκαιρη γνώση του χρόνου του τέλους της παραγωγικής περιόδου, άρα και της παράδοσης- παραλαβής, ώστε να είναι δυνατός ο συντονισµός τους. Για τη µείωση του κόστους µεταφοράς αξίζει να σηµειωθεί ότι είναι εφικτή, αφού οι εταιρίες γνωρίζουν εκ των προτέρων, έχοντας υπογράψει συµβόλαια σε µεγάλο αριθµό παραγωγών, τόσο τον όγκο του προϊόντος που πρέπει να µεταφερθεί, όσο και το χρόνο και τον τόπο µεταφοράς, ώστε να πετυχαίνουν χαµηλότερη τιµή κατά τη µεταφορά του. Η συµβολαιακή παραγωγή επιφέρει και εξοικονόµηση οικονοµικού ανοίγµατος που θα απαιτούνταν σε περιπτώσεις που η επιχείρηση αναλάµβανε το κόστος καταστροφής της παραγωγής, όσο και των απαιτούµενων µέσων παραγωγής (Imai, 1980). Φυσικά και για τις µονάδες που συνάπτουν συµβόλαια µε τους παραγωγούς δε θα µπορούσαν να υπάρχουν µόνο πλεονεκτήµατα, αλλά και µειονεκτήµατα. Προβλήµατα για τις συµβαλλόµενες εταιρίες ανακύπτουν, όταν οι παραγωγοί καθίστανται ανίκανοι να συµµορφωθούν µε τους κανονισµούς και τα αυστηρά χρονικά διαγράµµατα, εξαιτίας κοινωνικών και εθιµοτυπικών υποχρεώσεων. Σε περιοχές, όπου οι παραδόσεις και τα ήθη και έθιµα παίζουν σηµαντικό ρόλο, οι καινοτοµίες και οι νεωτερισµοί σε αγροτικά ζητήµατα γίνονται δύσκολα αποδεκτές. Αποτελεί κοινή διαπίστωση πλέον, το γεγονός που θέλει τον αγροτικό πληθυσµό να προσαρµόζεται στις νέες πρακτικές καλλιέργειας µετά από εύλογο χρονικό διάστηµα. Η δυσαρέσκεια και η καθυστέρηση πληρωµής που µπορεί να προκληθεί κάποια στιγµή στους παραγωγούς, αρκεί να τους οδηγήσει σε καταστάσεις marketing εκτός συµφωνίας. Κατά συνέπεια, οι παραγωγοί επωφελούµενοι της τεχνογνωσίας που τους παρέχει η µονάδα πουλούν την παραγωγή τους σε αγορές που οι ίδιοι έχουν ανακαλύψει και πετυχαίνουν υψηλότερες τιµές πώλησης, µε αποτέλεσµα δυσµενής 102

102 από όλη αυτή τη διαδικασία να βγαίνει η µονάδα, που συχνά µπορεί να µην είναι γνώστης της όλης κατάστασης. Έτσι, η µονάδα αδυνατεί να ρυθµίσει στόχους παραγωγής και να ελέγξει θέµατα ποιότητας, αφού αν όχι δύσκολα αλλά καθυστερηµένα αντιλαµβάνεται το διπλό ρόλο που µπορεί να έχει αναπτύξει ένας συµβεβληµένος παραγωγός της (Downey et al., 1981) Προαπαιτούµενες συνθήκες για επιτυχηµένη συµβολαιακή παραγωγή Κανένα εγχείρηµα για συµβολαιακή παραγωγή δεν πρέπει να γίνεται, εάν δεν έχουν ληφθεί υπόψη ορισµένες συνθήκες που απαιτούνται να υπάρχουν, ώστε να οδηγείται κανείς στην επιτυχηµένη σύναψη συµβολαίου µεταξύ παραγωγού και µονάδας. Οι προβλεπόµενες συνθήκες προϋποθέτουν (Panganiban, 1998, FAO, 1999, 1. Προσοδοφόρα αγορά Η µονάδα πρέπει προηγουµένως µέσα από µια έρευνα αγοράς να έχει αναγνωρίσει τις πηγές που µελλοντικά πρόκειται να απορροφήσουν το τελικό της προϊόν και να είναι σε θέση να διασφαλίσει αυτές τις αγορές για µεγάλο χρονικό διάστηµα, ώστε να οργανώσει το σχέδιο της συµβολαιακής παραγωγής µε µακροπρόθεσµες προοπτικές. Ο παραγωγός οφείλει να βρει στην προσοδοφόρα αγορά αποδόσεις ικανοποιητικές και περισσότερο ελκυστικές από τις µέχρι σήµερα δραστηριότητές του οριοθετώντας και τα επίπεδα επιθυµητού ρίσκου. 2. Φυσικό και Κοινωνικό Περιβάλλον Αναντίρρητα, το φυσικό περιβάλλον πρέπει να είναι κατάλληλο, γενικά και ειδικά, να αποδεχτεί το προϊόν που πρόκειται να παραχθεί. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας καθώς και οι επικοινωνίες απαιτείται να εξυπηρετούν και την καλλιέργεια αλλά και τις τεχνικές αυτής. Η διαθεσιµότητα της γης σε συνδυασµό µε τη δυνατότητα εισφορών τόσο στη µονάδα όσο και στον παραγωγό επιβάλλεται να διασφαλίζονται και να κατοχυρώνονται, ώστε να επιτυγχάνεται η οµαλότερη λειτουργία της συµβολαιακής συνεργασίας. Οι κοινωνικές υποχρεώσεις των παραγωγών που ενδεχοµένως να σχετίζονται µε ζητήµατα τήρησης των παραδόσεων και των εθιµικών συνηθειών κρίνεται 103

103 αναγκαίο να διαχωρίζονται µε το συµβόλαιο, καθιστώντας σαφές στον παραγωγό τις υποχρεώσεις για τις οποίες δεσµεύεται απέναντι στη µονάδα. 3. Κυβερνητική υποστήριξη Οι κατάλληλοι νόµοι για τη συµβολαιακή παραγωγή χρειάζονται, όπως κάθε νόµος σε οποιοδήποτε νόµιµο αποδοτικό σύστηµα. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να αντιληφθούν ότι οι χωρίς καµία πρόθεση συνέπειες των νόµων και των ρυθµιστικών µέτρων, δεν πρέπει να οδηγήσουν σε επιπλέον ρυθµιστικές παραµέτρους που µπορεί µε τη σειρά τους να προκαλέσουν σε σύγχυση. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις απαιτείται να προάγουν τις υπηρεσίες έρευνας και ανάπτυξης της τεχνολογίας που µελλοντικά θα αποβούν καταλυτικές στην οµαλή λειτουργία της συµβολαιακής παραγωγής. Συµπερασµατικά, ο εµπλουτισµός των agribusiness µε κατάλληλους παραγωγούς και συστήµατα µονάδων υπόσχεται να επιλύσει πολλά από τα ήδη υφιστάµενα προβλήµατα του αγροτικού τοµέα Τύποι συµβολαιακής παραγωγής Η συµβολαιακή παραγωγή ακολουθεί συνήθως ένα από τα πέντε µοντέλα που υπάρχουν και τα οποία αναλύονται παρακάτω (Drucker, 1983). 1. Συγκεντρωτικό µοντέλο Περιλαµβάνει µια µονάδα, η οποία αγοράζει από τους συµβεβληµένους µε αυτή παραγωγούς. Ασχολείται µε τις καλλιέργειες φυτών και δέντρων, τα ετήσια φυτά και τα ορνιθοτροφεία. Τα προϊόντα χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και απαιτούν µεγάλη διαδικασία περιποίησης και ενασχόλησης, ενώ επιδέχονται και πολύ αυστηρούς ελέγχους ποιότητας. Η µονάδα αναµειγνύεται από καθόλου έως και τελείως στο θέµα της παραγωγής, όταν κρίνεται επιτακτική ανάγκη παρακολούθησης της πορείας της καλλιέργειας. 2. Το µοντέλο του πυρήνα κτηµάτων Πρόκειται για µια παραλλαγή του συγκεντρωτικού µοντέλου, όπου η µονάδα, διευθύνει παράλληλα ένα κεντρικό κτήµα ή µια φυτεία. Το κεντρικό κτήµα χρησιµοποιείται συνήθως για έρευνες και για πιθανές αποκαταστάσεις ή µεταναστεύσεις καλλιεργειών. 3. Πολύπλευρο µοντέλο Συνεπάγεται µια ποικιλία οργανισµών, που συµπεριλαµβάνονται συχνά σαν τµήµατα της συµβολαιακής παραγωγής θεσπισµένα δια νόµου. Τέτοιου είδους 104

104 µοντέλα µπορούν να αναπτυχθούν από το συγκεντρωτικό και το µοντέλο του πυρήνα κτηµάτων εµφανίζοντας τις ίδιες προϋποθέσεις λειτουργίας που απαιτούνται στη συµβολαιακή παραγωγή. 4. Μοντέλο χωρίς τύπους Χαρακτηρίζεται από ανεξάρτητες και µικρές επιχειρήσεις, ενώ περιλαµβάνει συµβολαιακή παραγωγή, συνήθως σε εποχιακή βάση. Συχνά τυγχάνει της κυβερνητικής υποστήριξης στους τοµείς της έρευνας και της µεγέθυνσης των δραστηριοτήτων. 5. Το µεσάζον µοντέλο Η µονάδα αναλαµβάνει υπεργολαβίες µε µεσάζοντες τους παραγωγούς. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ο κίνδυνος η µονάδα να χάσει τον έλεγχο της παραγόµενης ποσότητας και ποιότητας, καθώς οι παραγωγοί είναι εκείνοι που λαµβάνουν την τελική τιµή του προϊόντος. 6.2 Περιπτώσεις συµβάσεων παραγωγής στην Ελλάδα Η παραγωγή αγροτικών προϊόντων µε την υπογραφή συµβολαίων µεταξύ παραγωγών και δηµοσίων ή ιδιωτικών επιχειρήσεων άρχισε µε την σποροπαραγωγή σιτηρών, µηδικόσπορου, πατάτας κ.α. και συνεχίστηκε µε τα ζαχαρότευτλα. Στην περίπτωση αυτή περιεχόµενο του συµβολαίου αποτελεί η καλλιεργούµενη έκταση και η συνολική παραγωγή σε προκαθορισµένη τιµή κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις. Η παραγωγή αγροτικών προϊόντων µε την υπογραφή συµβολαίων µεταξύ παραγωγών και συνεταιριστικών οργανώσεων αφορά στην παραγωγή ορισµένων οπωροκηπευτικών που προορίζονται για κονσερβοποίηση όπως η ντοµάτα, τα φασολάκια κ.α. στην πτηνοτροφία και στο γάλα. Τέλος, η περίπτωση σύναψης συµβολαίου µεταξύ παραγωγών και ιδιωτικών επιχειρήσεων αναφέρεται στην κρεατοπαραγωγό πτηνοτροφία, στην γαλακτοπαραγωγή κυρίως για παραγωγή τυριού, στη ζυθοποιία, κ.α.(κιτσοπανίδης, 1990). 105

105 ρίγανης Η εφαρµογή της συµβολαιακής παραγωγής στην καλλιέργεια της Οι µονάδες που λειτουργούν στην Ελλάδα και δραστηριοποιούνται γύρω από τη συµβολαιακή παραγωγή καλλιέργειας ρίγανης είναι δύο και απαντώνται, η µεν µία στο Ν. Κιλκίς µε την επωνυµία Ecopharm Hellas Α.Β.Ε.Ε. και η µεν δεύτερη στο Ν. Καρδίτσας. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι συγκεκριµένες µονάδες ανήκουν στον τύπο της συγκεντρωτικής συµβολαιακής παραγωγής, δηλαδή υπάρχει µια µονάδα και συµβεβληµένοι αγρότες µεταξύ των οποίων αναπτύσσεται αµφίδροµη σχέση εισροών και εκροών. Ειδικότερα, η Ecopharm Hellas το 1997 καθιέρωσε τη συµβολαιακή γεωργία µέσω της κατάρτισης συµβάσεων µε αγρότες, οι οποίοι κάτω από την καθοδήγησή της ξεκίνησαν µία προσπάθεια εντατικοποίησης της καλλιέργειας της ρίγανης. Ο αριθµός των συµβεβληµένων αγροτών για το , ανήλθε στους 212 και συνεχώς αυξάνεται. Συναντώνται στους Νοµούς Θεσσαλονίκης, Έβρου, Χαλκιδικής, Σερρών, Κιλκίς, Ηµαθίας, Αιτωλοακαρνανίας, Πιερίας, Λάρισας και Κοζάνης. Ωστόσο, το αντιπροσωπευτικότερο δείγµα βρίσκεται στο Ν. Θεσσαλονίκης και καλύπτει το 71,58% των συµβεβληµένων που καλλιεργούν στρέµµατα από τα στρέµµατα. που είναι συνολικά. Στο χάρτη, που περιέχεται στο παράρτηµα, σηµειώνονται οι περιοχές στο Ν. Θεσσαλονίκης που καλλιεργείται ρίγανη. Η χρονική διάρκεια της σύµβασης είναι 7ετής, ενώ σύµφωνα µε προβλεπόµενο όρο της, η πρώτη εσοδεία των παραγωγών δεν παραδίδεται στην εταιρία, λόγω της χαµηλής παραγόµενης ποσότητας ρίγανης και αξιοποιείται ποικιλοτρόπως από τους αγρότες, ώστε να πωληθεί ως αρτυµατικό. Σηµειώνεται ότι οι ετήσιες απολαβές των συµβεβληµένων ανέρχονται σε /στρ., µε τιµή πώλησης της ρίγανης στην εταιρία 2 /Kgr, γεγονός που καθιστά πολύ ελκυστική και προσοδοφόρο τη συγκεκριµένη καλλιέργεια και δικαιολογεί την ταχύτατη ανάπτυξή της. Η µονάδα επεξεργασίας και µεταποίησης του αρωµατικού και φαρµακευτικού φυτού της ρίγανης στο Ν. Καρδίτσας και ιδιοκτήτη το γεωπόνο κ. Φιλίππου, αρχίζει να διαδραµατίζει ουσιαστικό και καταλυτικό ρόλο στην τοπική οικονοµία µόλις το 2000, οπότε και υπογράφεται για πρώτη φορά σύµβαση µεταξύ των αγροτών και της µονάδας. Ο αριθµός των συµβεβληµένων αγροτών δεν ήταν παρά µόνο έξι (6), ενώ τα καλλιεργούµενα στρέµµατα υπολογίζονταν γύρω στα 180. Οι παραγωγοί έλαβαν 106

106 την πρώτη εσοδεία τους το 2001, η οποία κυµαινόταν σε 100 Kgr/στρ. περίπου. «Οι χαµηλές τιµές στην παραγωγή, για τον πρώτο χρόνο καλλιέργειας του φυτού, δεν πρέπει να θεωρούνται ανησυχητικές», δηλώνει ο κ. Φιλίππου, «µιας και η ρίγανη ως πολυετές φυτό είναι δυνατό να φτάσει στη µέγιστη απόδοση τα 600 kgr/στρ. µέσα στα επόµενα χρόνια». Παράλληλα, για το πρώτο έτος οι συµβασιούχοι δεν λαµβάνουν ικανοποιητικό εισόδηµα. Στη µονάδα η ρίγανη πωλείται 1 /Kgr, βάσει σύµβασης, και περιλαµβάνει ολόκληρο το φυτό µαζί µε το κοτσάνι. Το 2001, ο αριθµός των συµβεβληµένων αυξάνεται κατά έξι (6). Καλλιεργούν συνολικά γύρω στα 170 στρέµµατα, µε πρώτη εσοδεία το 2002 τα 100 kgr/στρ. Για το 2002, 2003 και 2004 δεν παρατηρείται σύναψη σύµβασης µε καινούριους αγρότες, αλλά παραµένουν οι ήδη υπάρχοντες του 2000 και 2001, δηλαδή 12 συνολικά συµβεβληµένοι αγρότες µε 350 στρέµµατα καλλιέργειας ρίγανης. Η µονάδα, µε επιβλέποντα τον κ. Φιλίππου, παρακολουθεί και καθοδηγεί την πορεία των παραγωγών στον καινούριο τοµέα καλλιέργειας. Είναι όλοι κάτοικοι του Ν. Καρδίτσας µε αγρούς στα δηµοτικά διαµερίσµατα Φράγκο, Παλαιοκλήσι, Ξυνονέρι, Μοσχάτο, Καρποχώρι, Αγ. Θεόδωροι, Κανάλια και Μητρόπολη. Έχουν ως κύρια απασχόλησή τους τη γεωργία. Μέσω της σύµβασης, η χρονική διάρκεια της οποίας είναι επτά (7) χρόνια, όσο δηλαδή και το minimum της χρονικής εκµετάλλευσης των αγρών τους, η µονάδα καθορίζει τον αριθµό των καλλιεργούµενων στρεµµάτων, την απόδοση σε ξηρή δρόγη, τον αριθµό των συµβεβληµένων και γενικότερα καθετί διαδικαστικό. Εκτιµάται, ότι ο αριθµός των παραγωγών θα αυξηθεί και µαζί τα καλλιεργούµενα στρέµµατα, ενώ µελλοντικά η συνολική ετήσια ποσότητα παραγωγής ρίγανης δύναται να φτάσει και τους 50 tn. Στους παρακάτω πίνακες καταγράφεται η οικονοµικότητα της καλλιέργειας ρίγανης για τις δυο µονάδες, παρουσιάζοντας τα οφέλη, σχετικά µε το γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα, που προκύπτουν για το συµβαλλόµενο, µετά το 2 ο καλλιέργειας του φυτού. έτος 107

107 ΠΙΚΑΚΑΣ 1: Στοιχεία κόστους, προσόδου και εισοδήµατος καλλιέργειας ρίγανης συµβεβληµένου αγρότη στο Ν. Καρδίτσας Κατηγορία προσόδου, δαπάνης και εισοδήµατος Α. Ακαθάριστη Πρόσοδος ΡΙΓΑΝΗ 1ου ΕΤΟΥΣ ΡΙΓΑΝΗ 2 ΕΤΩΝ ΡΙΓΑΝΗ 3-7 ΕΤΩΝ 1. Παραγωγή (kgr) Τιµή ( /kgr) 0,88 0, Επιδότηση ΣΥΝΟΛΟ Β. απάνες 1. Οικογενειακή εργασία ( ) Ξένη αµοιβόµενη εργασία (χειρων. & µηχανική) ( ) Αναλώσιµα ( ) ΕΛΓΑ (3% Χ Ακαθ. Πρόσοδο) ( ) Τόκοι κυκλοφοριακού κεφαλαίου ( Β2+Β3+Β4) Χ 0,075 ( ) Πάγιο Κεφάλαιο Ενοίκιο Εδάφους ΣΥΝΟΛΟ Γ. ΚΑΘΑΡΗ ΠΡΟΣΟ ΟΣ ( ) (Ακαθ. Πρόσοδος - απάνες Κόστος Παραγωγής ( / kgr ) ( απάνες / Παραγωγή) 2,48 0,9 0,84 Ε. Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδηµα ( ) Οι προαναφερόµενες τιµές που παρουσιάζονται στον παραπάνω πίνακα προέκυψαν βάσει των εκτιµήσεων του κ. Φιλίππου σε επίπεδο αγρότη, συµπεριλαµβάνοντας και ενδεχόµενη αύξηση του πληθωρισµού. Ειδικότερα, για την τιµή πώλησης της ρίγανης πιθανολογείται µια αύξηση του 5% ανά έτος, χωρίς να είναι σταθερή, διότι συχνά επιδρούν πολλοί αρνητικοί εξωτερικοί παράγοντες. Η επάρκεια, λόγω εισαγωγής ικανοποιητικής ποσότητας ρίγανης, και η έλλειψη, λόγω καταστροφής µέρους της παραγωγής, θωρούνται προσδιοριστικοί παράγοντες της τελικής τιµής. Το γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα προκύπτει ικανοποιητικό µετά το 2 ο έτος καλλιέργειας της ρίγανης, αποδίδοντας στο συµβαλλόµενο παραγωγό πρόσθετο εισόδηµα, δεδοµένης της αύξησης της παραγωγής, η οποία καλύπτει το σύνολο των δαπανών παραγωγής. Για τη µονάδα του Ν. Θεσσαλονίκης, τα στοιχεία προσόδου, δαπάνης και εισοδήµατος έχουν ως εξής: 108

108 ΠΙΚΑΚΑΣ 2: Στοιχεία κόστους, προσόδου και εισοδήµατος καλλιέργειας ρίγανης συµβεβληµένου αγρότη στο Ν. Θεσσαλονίκης Κατηγορία προσόδου, δαπάνης και εισοδήµατος Α. Ακαθάριστη Πρόσοδος ΡΙΓΑΝΗ 1ου ΕΤΟΥΣ ΡΙΓΑΝΗ 2 ΕΤΩΝ ΡΙΓΑΝΗ 3-7 ΕΤΩΝ 1. Παραγωγή (kgr) (135) 350 (157,5) 2. Τιµή ( /kgr) 1,47 2 2,16 3. Επιδότηση ΣΥΝΟΛΟ Β. απάνες 1. Οικογενειακή εργασία ( ) Ξένη αµοιβόµενη εργασία (χειρων. & µηχανική) ( ) Αναλώσιµα ( ) ΕΛΓΑ (3% Χ Ακαθ. Πρόσοδο) ( ) Τόκοι κυκλοφοριακού κεφαλαίου ( Β2+Β3+Β4) Χ 0,075 ( ) Πάγιο Κεφάλαιο Ενοίκιο Εδάφους ΣΥΝΟΛΟ Γ. ΚΑΘΑΡΗ ΠΡΟΣΟ ΟΣ ( ) (Ακαθ. Πρόσοδος - απάνες Κόστος Παραγωγής ( / kgr ) ( απάνες / Παραγωγή) 2 0,6 0,5 Ε. Γεωργικό Οικογενειακό Εισόδηµα ( ) Αντίστοιχα, µε την παραπάνω περίπτωση και εδώ λαµβάνεται υπόψη µια αύξηση του πληθωρισµού της τάξεως του 5%. Η διαφορά στην τιµή πώλησης της ρίγανης που εµφανίζουν οι δυο µονάδες οφείλεται αποκλειστικά και µόνο στις συµβάσεις που έχει υπογράψει η καθεµία µε τους παραγωγούς. Σχετικά µε την παραγωγή του 2 ου και των 3-7 ετών, η µονάδα ενδιαφέρεται µόνο για τα άνθη και τα φύλλα της ρίγανης, µε αποτέλεσµα ο παραγωγός να αµείβεται µόνο για τα κιλά αυτών σε ικανοποιητική τιµή. Η τεχνικοοικονοµική ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε και για τη µονάδα του Ν. Θεσσαλονίκης αποδεικνύει ότι το γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα παραµένει ιδιαίτερα ικανοποιητικό µετά το 2 ο έτος καλλιέργειας της ρίγανης. Τα προαναφερθέντα και µοναδικά παραδείγµατα καλλιέργειας ρίγανης στην Ελλάδα, µέσω της συµβολαιακής παραγωγής, φανερώνουν ότι ο αγροτικός κόσµος µπορεί να αναζητήσει διεξόδους, από το αδιέξοδο στο οποίο έχει επέλθει και εναλλακτικές µορφές καλλιέργειας που θα του αποφέρουν, χωρίς καµία αµφιβολία, 109

109 σταθερό ικανοποιητικό γεωργικό οικογενειακό εισόδηµα για 7 τουλάχιστον έτη που διαρκεί και η σύµβαση. 110

110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙ ΤΟΠΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 7.1 Εισαγωγή Η έννοια της ανάπτυξης άρχισε να χρησιµοποιείται µετά τη λήξη του Β Παγκοσµίου πολέµου. Μετά τη δηµιουργία πολιτικών συνασπισµών, η κύρια αιτία της προσπάθειας που ξεκίνησε για την προαγωγή και προώθηση της ανάπτυξης σε παγκόσµιο επίπεδο, ήταν συνέπεια µάλλον πολιτικών επιλογών, παρά ανθρωπιστικών στόχων. Η ύπαρξη σηµαντικής βιβλιογραφίας, γύρω από την έννοια της ανάπτυξης, δε δικαιολογεί την απουσία οµοφωνίας για τον ορισµό της. Η διαφωνία που υπάρχει οφείλεται στο γεγονός ότι ο όρος «ανάπτυξη» έχει διάφορες επιστηµονικές σηµασίες, ανάλογα µε το κοινωνικό υπόβαθρο, τις διανοητικές εµπειρίες και τους πολιτικούς στόχους του ανθρώπου που χρησιµοποιεί τον όρο. Αναµφίβολα, η διεθνής βιβλιογραφία ξεχωρίζει τον όρο ανάπτυξη (development) από τον όρο αύξηση ή µεγέθυνση (growth) και αποδίδει τον παρακάτω ορισµό: «Ανάπτυξη είναι µια διαδικασία, στην οποία ένας όλο και µεγαλύτερος αριθµός ατόµων, µιας δεδοµένης περιοχής ή ενός δεδοµένου περιβάλλοντος, λαµβάνει και υλοποιεί κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις, η πιθανή συνέπεια των οποίων είναι η καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης µερικών ατόµων, χωρίς όµως να χειροτερεύουν τις συνθήκες ζωής των άλλων». Σύµφωνα µε τα παραπάνω, η ανάπτυξη δε θεωρείται αποκλειστικά πεδίο ευθύνης της οικονοµικής επιστήµης και δεν αποτελεί αποκλειστικό αντικείµενο και καθήκον µιας µειοψηφίας ειδικών, αλλά ενός διαρκώς αυξανόµενου αριθµού ατόµων, που λαµβάνουν και υλοποιούν κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις. Παράλληλα, η έννοια της κοινοτικής ανάπτυξης άρχισε να διαδίδεται, τα τελευταία χρόνια, και να περιλαµβάνει, τη σχεδιασµένη αλλαγή, σε κοινοτικό επίπεδο, η οποία αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσµού που υποβοηθείται από ένα φορέα αλλαγής (βελτίωσης), µε τρόπο ώστε να 111

111 επιτευχθεί η µέγιστη δυνατή συµµετοχή κατοίκων, τόσο στον προσδιορισµό του περιεχοµένου του τοπικού προγράµµατος, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του. Η τοπική και περιφερειακή µορφή ανάπτυξης καθίστατο η κινητήριος δύναµη στους τοµείς της οικονοµίας, εργασίας και κοινωνίας για κάθε επαρχιακή πόλη και περιφέρεια. Ειδικότερα, η ικανότητα χάραξης της κατάλληλης αναπτυξιακής διαδικασίας, σε συνδυασµό µε την ενεργοποίηση των διαθέσιµων πόρων µιας περιοχής και την ενδογενή δυναµικότητά της, οδηγεί σε µια µορφή ανάπτυξης που ονοµάζεται ενδογενής ανάπτυξη (desarrollo endogeno). Κατά αντίστοιχο τρόπο, η περιφερειακή ανάπτυξη περιλαµβάνει κάθε µορφή ανάπτυξης που εµφανίζεται σε επίπεδο περιφέρειας. Συµπερασµατικά, µετά από όσα έχουν προαναφερθεί για τον όρο ανάπτυξη προκύπτει η έννοια της ολοκληρωµένης ανάπτυξης (integrated development) που περιλαµβάνει την προώθηση των αναπτυξιακών διαδικασιών σε τοµείς και κλάδους που αλληλοϋποστηρίζονται. Τα προβλήµατα στα οποία καλείται να δώσει απάντηση η ολοκληρωµένη ανάπτυξη εστιάζονται στη µείωση της αγροτικής απασχόλησης, λόγω διεθνών και εσωτερικών µεταβολών και στην, ως εκ τούτου, ανάγκη συγκράτησης του αγροτικού πληθυσµού στην ύπαιθρο, ώστε να αποφευχθούν φαινόµενα διόγκωσης της ανεργίας στα αστικά κέντρα, αλλά και κοινωνικού και περιβαλλοντικού µαρασµού στις αγροτικές περιοχές. Ο όρος αγροτική ανάπτυξη χρησιµοποιείται συχνά προκείµενου να περιγραφεί η αναπτυξιακή διαδικασία όχι της γεωργίας ή του αγροτικού τοµέα ως κλάδου της οικονοµίας, αλλά µιας γεωγραφικής περιοχής που δεν είναι αστική, χαρακτηρίζεται δηλαδή από το αγροτικό στοιχείο. Πρόκειται για γεωγραφικό χώρο, όπου ασκείται η αγροτική δραστηριότητα, αλλά περιλαµβάνει και άλλες δραστηριότητες, όπως βιοµηχανικές, βιοτεχνικές κ.α. και ορισµένες υπηρεσίες, όπως εµπορικές εκπαιδευτικές, κ.α. (Αποστολόπουλος, 2002). 7.2 Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη Τοπική Ενδογενής Ανάπτυξη Η τοπική ανάπτυξη µπορεί να θεωρηθεί ως µια διαδικασία οικονοµικής ανάπτυξης και διαρθρωτικών αλλαγών, που οδηγεί σε µια βελτίωση του επιπέδου ζωής του τοπικού πληθυσµού και στην οποία µπορούν να διακριθούν τουλάχιστον δυο διαστάσεις. Αρχικά, η οικονοµική, όπου οι τοπικοί επιχειρηµατίες χρησιµοποιούν 112

112 της ικανότητά τους για να οργανώσουν τους τοπικούς παραγωγικούς συντελεστές σε ικανοποιητικά επίπεδα παραγωγικότητας., ώστε να είναι ανταγωνιστικοί στις αγορές. Η άλλη διάσταση είναι κοινωνικο-πολιτιστική και σε αυτήν οι αξίες και οι τοπικοί θεσµοί αποτελούν τη βάση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Η στρατηγική της τοπικής ανάπτυξης θα πρέπει να λαµβάνει υπ όψη της και µια επιπλέον διάσταση, την πολιτικο-διοικητική, όπου οι χωρικές πολιτικές επιτρέπουν τη δηµιουργία ενός τοπικού ευνοϊκού οικονοµικού πλαισίου, προστατεύοντάς το από τις εξωτερικές επιδράσεις και προωθώντας την ανάπτυξη της τοπικής δυναµικής (Stohr, 1985). Ο τρόπος καθορισµού της στρατηγικής της τοπικής ανάπτυξης αντιµετωπίζεται µε διαφορετικό τρόπο και σύµφωνα µε το επίπεδο ανάπτυξης της τοπικής οικονοµίας, της δοµής και λειτουργίας του παραγωγικού συστήµατος, της αγοράς εργασίας και των χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν την τοπική κουλτούρα. Σκοπός των τοπικών οικονοµιών είναι η ικανοποίηση των βασικών αναγκών των τοπικών κοινοτήτων, µέσω της αποκεντρωµένης ανάπτυξης και της προώθησης των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους. Το παραπάνω είναι δυνατό να επιτευχθεί µε: Τη δηµιουργία αγρο-αστικών περιοχών, οι οποίες θα συνοδεύονται από τη δηµιουργία κοινωνικού εξοπλισµού, υποδοµής, γεωργικών βελτιώσεων και ελαφρών βιοµηχανιών έντασης εργασίας. Τη µεταβίβαση εξουσιών στις τοπικές κυβερνήσεις και τη µεταβολή στο σύστηµα δηµόσιας χρηµατοδότησης µε τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε περιοχή να έχει ιστορική αυτονοµία και να διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για να προωθήσει τη δική της ανάπτυξη. Αγροτικές µεταβολές που διασφαλίζουν τον έλεγχο του πλούτου από τα µέλη κάθε τοπικής κοινότητας. Την υποχρέωση της κεντρικής κυβέρνησης να στηρίζει τα σχέδια ανάπτυξης µε χρηµατικούς, υλικούς και τεχνικούς πόρους, να διασφαλίζει τη διαπεριφερειακή ισότητα στην κατανοµή των πόρων και να διατηρεί τις µακροοικονοµικές ισορροπίες που επιτρέπουν τη λειτουργία του συστήµατος (Barquero, 1991). Η στρατηγική της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης αποκτά καλύτερη έννοια, όταν συνδέεται µε την προώθηση της βελτίωσης του επιπέδου ζωής, χωρίς να 113

113 αποµονώνει τις τοπικές κοινότητες από τη συνοχή που προσδιορίζεται από το οικονοµικό σύστηµα, µέσα στο οποίο λειτουργεί η εθνική οικονοµία. Υπάρχουν δύο προσεγγίσεις στην τοπική ανάπτυξη: α) η τοµεακή προσέγγιση των προβληµάτων του χώρου και η αντίστοιχη αντιµετώπισή τους και β) η ολοκληρωµένη ανάπτυξη που λαµβάνει υπόψη την δυναµική του χώρου, µε ενεργούµενο αποδέκτη τον άνθρωπο και τελικό στόχο την τοπική ευηµερία του. Η πρώτη προσέγγιση αφορά στην κάθετη ανάπτυξη του χώρου: ένας συγκεκριµένος τοµέας ή έστω ορισµένοι τοµείς της τοπικής οικονοµίας γίνονται αποδέκτες παρεµβάσεων και αποτελούν κινητήρια δύναµη ώστε να δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη και των άλλων τοµέων οικονοµικής τοπικής δράσης (διάχυση). Η δεύτερη προσέγγιση αφορά την ολοκληρωµένη ανάπτυξη, όπου δίνονται προτεραιότητες στην οριζόντια ανάπτυξη του χώρου και αποδέκτες είναι όλοι οι τοµείς και κλάδοι της τοπικής οικονοµίας που εµφανίζουν προοπτικές δυναµικής εξέλιξης. Με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις δραστηριότητες που αναπτύσσει στο χώρο της περιφέρειας, η ολοκληρωµένη τοπική ανάπτυξη συνιστά «τοµή» της ανάπτυξης - δεν αποµονώνεται ένας τοµέας ή κλάδος για να ωφεληθεί ένας άλλος. Απεναντίας, δίνεται έµφαση στη µεγαλύτερη δυνατή σύνδεση µεταξύ τους, έτσι ώστε η ωφέλεια στον ένα τοµέα να παράγει ευεργητικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα στους άλλους τοµείς της τοπικής οικονοµίας και κοινωνίας. Παρόλο που το προηγούµενο πρότυπο ανάπτυξης - από πάνω προς τα κάτω- δεν εγκαταλείφθηκε, ωστόσο άρχισαν να διαφαίνονται σηµαντικά δείγµατα κινητοποίησης τοπικών πρωτοβουλιών. Η ανάπτυξη του χώρου σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα στις ορεινές αλλά και µειονεκτικές περιφέρειες τέθηκε στο επίκεντρο της κάθε προσπάθειας. Οι πρωτοβουλίες αυτές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ήρθαν ως επακόλουθο των γενικότερων συνεπειών της διεθνούς οικονοµικής κρίσης του 1973/74 στα τοπικά επίπεδα και της αδυναµίας των κεντρικών πολιτικών να αναχαιτίσουν την κρίση. Επίσης ως αποτέλεσµα κατανόησης της ανάγκης ενεργοποίησης του ενδογενούς δυναµικού των διαφόρων περιοχών - ιδιαίτερα των ορεινών και µειονεκτικών- που το προηγούµενο πρότυπο ανάπτυξης άφηνε ουσιαστικά ανεκµετάλλευτο ( Η ενδογενής τοπική ανάπτυξη στηρίζεται σε µια διαφορετική σύλληψη της κατανόησης του χώρου, ενώ το «από τα πάνω προς τα κάτω» πρότυπο αντιλαµβάνεται το χώρο ως έναν οικονοµικό χώρο, όπου δρουν διάφορες οικονοµικές δραστηριότητες και σχέσεις παραγωγής, για την αντίληψη της ενδογενούς ανάπτυξης 114

114 στηρίζοντας τις διασυνδέσεις και σχέσεις που αναπτύσσονται ανάµεσα στα υποκείµενα, στις οµάδες ή στις ενότητες. ιατηρεί την ιεραρχία αυτών των σχέσεων και παρέχει φυσική υποστήριξη ανάµεσα στα διαφορετικά συµφέροντα των κοινωνικών τάξεων ή οµάδων. Εποµένως ο χώρος στηρίζει τις λειτουργικές και κοινωνικές σχέσεις και προσαρµόζεται στους µετασχηµατισµούς της αναπτυξιακής διαδικασίας και της διαρθρωτικής αλλαγής. H λειτουργική, ισοπεδωτική θεώρηση του χώρου ως οικονοµικού χώρου έρχεται σε ριζική αντίθεση µε τη λογική της τοπικής ανάπτυξης η οποία ακριβώς στοχεύει στην ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων, την άµβλυνση των προβληµάτων και τη διαφύλαξη της ταυτότητας του χώρου ως «χώρου ζωής» της τοπικής κοινωνίας (Barquero, 1991). Αναντίρρητα, και για την περίπτωση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων οι στρατηγικές ανάπτυξής είναι δυνατό να βοηθήσουν και να ωφελήσουν την πορεία τους, τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε οικονοµικό επίπεδο θέτοντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις βιώσιµης ανάπτυξης µε ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ειδικότερα, το µοντέλο της στρατηγικής ανάπτυξης των µικροµεσαίων επιχειρήσεων προϋποθέτει: Ο τοπικός και περιφερειακός χώρος να συνδέεται µε το διεθνή χώρο µε όσο το δυνατό µικρότερη µεσολάβηση του εθνικού χώρου Η αστική ιεράρχηση έχει χάσει τη γενικότητά της, αφού η ολοκλήρωση της παγκόσµιας οικονοµίας έχει ως αποτέλεσµα οι διαδικασίες διάχυσης να µην περνούν αναγκαστικά από τα µεγάλα αστικά κέντρα Ανεξάρτητα από το µέγεθος µιας πόλης, η ανάπτυξη των ικανοτήτων νέων δραστηριοτήτων και λειτουργιών καθίσταται κινητήριος δύναµη στην προσπάθεια ορθολογικής και βιώσιµης ανάπτυξης αυτής Συνδυασµός σύγχρονων τεχνολογιών, υπηρεσιών και καινοτοµιών Συνδυασµός σχετικά χαµηλού κόστους παραγωγής και διαφοροποίησης του παραγόµενου προϊόντος που θα επιτρέπει στις τοπικές επιχειρήσεις να υπερτερούν στις σύγχρονες αγορές Περιφερειακή Ανάπτυξη Η παραγωγική αποκέντρωση είναι, αναµφισβήτητα, χαρακτηριστικό που προσδιορίζει τη λειτουργία των προτύπων χωρικής ανάπτυξης. Η διαδικασία της διάχυσης εµφανίζεται µε τη µορφή της χωρικής ανάπτυξης και της ενδογενούς 115

115 ανάπτυξης. Η ύπαρξη δυο τουλάχιστον προτύπων διάχυσης της παραγωγής προσδιορίζει διαφορετικούς χώρους και διαφορετικά συστήµατα διάχυσης και, κατά συνέπεια, προβληµατικές περιοχές, µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Αν ο τελικός στόχος της περιφερειακής πολιτικής είναι η ανάπτυξη του χώρου και η εξάλειψη των χωρικών διαφορών και δυσλειτουργιών, τα µέσα και οι ενέργειες πρέπει να προσαρµόζονται µε ακρίβεια στην ιδιαιτερότητα κάθε προβληµατικής περιοχής και στον τρόπο λειτουργίας της. Κατά συνέπεια, η πολιτική ανάπτυξης του χώρου πρέπει να είναι ένας συνδυασµός των στρατηγικών που προκύπτουν από το χωρικό και λειτουργικό υπόδειγµα (Lasuen, 1969). Οι στόχοι της περιφερειακής ανάπτυξης, η επιλογή πρέπει να είναι πολυσύνθετη και ποικίλη. Στο στόχο της µέγιστης µακροχρόνιας ανάπτυξης πρέπει να προστεθεί ότι η αποτελεσµατικότητα πρέπει να προέρχεται από όλους τους παραγωγικούς συντελεστές κάθε περιοχής και να προτείνεται η οικονοµική αποκέντρωση και η ενίσχυση των τοπικών και περιφερειακών κοινοτήτων. Οι προτάσεις περιφερειακής πολιτικής, που προέρχονται από τις θεωρίες διάχυσης, παραµένουν σηµαντικές και επιδιώκουν ( Βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας, που θα επιτρέπουν την παροχή βοήθειας στις επιχειρήσεις, ώστε να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους, να δηµιουργήσουν νέες θέσεις απασχόλησης και να αυξήσουν την αποδοτικότητά τους. Με τη λογική αυτή, τίθεται στη διάθεση των επιχειρήσεων και των πολιτών, ασφαλείς, σύγχρονες και ταχείες υποδοµές µεταφορών, µε αποτελεσµατικές ανταποκρίσεις επιταχύνοντας πραγµατική διατροπικότητα των µεταφορικών µέσων. Οι νέοι τρόποι επικοινωνίας που βασίζονται στο διαδίκτυο θα επιτρέπουν στις αποµακρυσµένες και απόκεντρες περιοχές να προσελκύουν και να συγκρατούν νέες δραστηριότητες, ενώ η διαφοροποίηση των πηγών προµήθειας θα συµβάλλει στην πραγµατική διασύνδεση των κυκλωµάτων διανοµής. Ο εκσυγχρονισµός των µεθόδων παραγωγής µε εφαρµογή περιφερειακών στρατηγικών καινοτοµίας και τεχνογνωσίας θα οδηγήσει στην οικονοµική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής και της περιφέρειας. Παράλληλα, τα ιαρθρωτικά Ταµεία είναι δυνατό να ωφελήσουν, εφόσον προσαρµοστούν στις οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες. 116

116 Ανάπτυξη και βελτίωση της απασχόλησης, ώστε να υλοποιηθεί η γενική αρχή της ισότητας των ευκαιριών στον τοµέα της απασχόλησης. Η διευκόλυνση της προόδου της σταδιοδροµίας των γυναικών µε άρση των εµποδίων που παρακωλύουν της πρόσβασή τους στις ανώτερες θέσεις και βελτίωση της ισορροπίας εκπροσώπησής τους σε ορισµένα επαγγέλµατα καθίσταται καταλυτικός παράγοντας στον τοµές της τοπικής ανάπτυξης. Έµφαση στους τοµείς της εκπαίδευσης και κατάρτισης που εξακολουθούν να αποτελούν το βασικότερο στοιχείο για να ανοίξουν οι πόρτες της αγοράς εργασίας. Παράλληλα, η δηµιουργία εταιρικών σχέσεων µεταξύ των οργανισµών κατάρτισης και των επιχειρήσεων σε συνδυασµό µε την προσαρµοστικότητα των εργαζοµένων θα επιφέρουν σηµαντικά οφέλη στην περιφέρεια γενικά και στις τοπικές κοινωνίες ειδικότερα. Εξισορρόπηση της ανάπτυξης µεταξύ των αστικών και των αγροτικών περιοχών, καθώς και των περιοχών που εξαρτώνται από την αλιεία ενισχύοντας, προς όφελος της απασχόλησης, ο ρόλος που οι αστικές περιοχές διαδραµατίζουν για την περιφερειακή ανάπτυξη. Η ισόρροπη αστική ανάπτυξη απαιτεί αναζωογόνηση των µειονεκτικότερων συνοικιών και µεγαλύτερο βαθµό κοινωνικής ενσωµάτωσης. Η ποιότητα της ζωής και της υγείας µπορούν να ενισχυθούν µε τη διαµόρφωση καθαρών και οικονοµικών συστηµάτων µεταφορών, την αξιοποίηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και την ορθολογική χρησιµοποίηση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας. Τέλος, η αποτελεσµατικά και πλησίον των κατοίκων διοικητική διαχείριση συµβάλλει στη βελτίωση του πλαισίου διαβίωσης στις πόλεις. Για να διατηρηθεί η ύπαιθρος ζωντανή, είναι, εποµένως, σηµαντικό να παροτρύνονται οι γεωργοί να εκσυγχρονίζουν τα συστήµατα παραγωγής και εµπορίας των προϊόντων τους και να µεριµνούν για την ποιότητά τους. Η ανταγωνιστικότητα των αγροτικών προϊόντων εξαρτάται επίσης από τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων που δηµιουργούν θέσεις απασχόλησης και καθιστούν εφικτή την καταπολέµηση της απερήµωσης της υπαίθρου. Αναµφίβολα, η ύπαιθρος είναι συχνά συνώνυµη µε υγιεινό περιβάλλον και µε φυσική κληρονοµιά, στοιχεία προνοµιακά για την αναψυχή και τον τουρισµό. Σχετικά µε την αλιεία, ο εξορθολογισµός και ο εκσυγχρονισµός της 117

117 αλιευτικής παραγωγής πρέπει να βοηθήσουν τον τοµέα, ώστε να επιταχύνει την αναδιάρθρωσή του. Ευρωπαϊκές πολιτικές στην υπηρεσία των περιφερειών, όπως η Κοινή Αγροτική Πολιτική, η οποία απορροφά το ήµισυ του προϋπολογισµού της Ένωσης και χρηµατοδοτεί την αγροτική ανάπτυξη. Η Ευρωπαϊκή πολιτική έρευνας και ανάπτυξης ευνοεί την τεχνολογική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθιστώντας την ανταγωνιστικότερη στις διεθνείς αγορές. Η πολιτική αυτή προσανατολίζει τις επενδύσεις προς τις περιοχές που αποτελούν στο στόχο της περιφερειακής πολιτικής, δεδοµένου ότι η έρευνα συνιστά ένα από τα µέσα για την επιτάχυνση της δηµιουργίας πλούτου στις λιγότερο εύπορες περιφέρεις και για την προώθηση, επί νέων βάσεων, των οικονοµικών δραστηριοτήτων των περιοχών υπό συγκρότηση. Η Ευρωπαϊκή πολιτική ανταγωνισµού ελέγχει και περιορίζει τις δηµόσιες ενισχύσεις στις επιχειρήσεις και κάθε δράση που χρηµατοδοτείται από τα ιαρθρωτικά Ταµεία πρέπει να συνάδει µε τους κοινοτικούς κανόνες που διέπουν τον ανταγωνισµό. άνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, που συµβάλλουν στην ολοκλήρωση, την ισόρροπη ανάπτυξη και την οικονοµική και κοινωνική συνοχή της Ένωσης. Τα δάνεια αποσκοπούν στη βελτίωση των διευρωπαϊκών δικτύων µεταφορών και ενέργειας, την προώθηση του δυναµισµού των επιχειρήσεων, την προστασία του περιβάλλοντος, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις, ή ακόµα την ανάπτυξη των γνώσεων και της καινοτοµίας. Κατ αυτό τον τρόπο καθιστούν περισσότερο αποτελεσµατική την πολιτική της περιφερειακής ανάπτυξης. Η αναγκαιότητα επέκτασης των επενδύσεων στις µικρές πόλεις και στις αγροτικές περιοχές εξακολουθεί να έχει αξία, παρότι ο στόχος της ιεραρχηµένης της ανάπτυξης δεν έχει πια καθολική ισχύ. Η εφαρµογή µιας ευέλικτης πολιτικής που θα εξαλείφει τα εµπόδια που συναντούν οι επιχειρήσεις κατά τη χωροθέτησή τους στις αναπτυσσόµενες περιοχές καθίσταται εφαρµόσιµη, σε αντίθεση µε την παραδοσιακή πολιτική των χρηµατοδοτικών ή πιστωτικών κινήτρων προς τις επιχειρήσεις γενικά. Με τον τρόπο αυτό εδραιώνεται η στρατηγική της τοπικής ανάπτυξης, αφού οι τοπικές και περιφερειακές κοινότητες αναλαµβάνουν τις δικές τους αρµοδιότητες, αποκτούν την ικανότητα αυτοχρηµατοδότησης των σχεδίων της διαρθρωτικής 118

118 αλλαγής και σχεδιάζουν µια βιώσιµη στρατηγική τοπικής ανάπτυξης, που τους επιτρέπει να ξεπεράσουν τα ιδιαίτερά τους προβλήµατα (Murdoch, 2000) Τοπικοί- περιφερειακοί δείκτες Οι τοπικοί και περιφερειακοί δείκτες αποτελούν ποσοτικά µέτρα τα οποία βοηθούν να περιγραφούν οι δηµογραφικές, οικονοµικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές διαστάσεις της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης: Τεχνικά, οι δείκτες είναι στατιστικές µεταβλητές που βοηθούν να µετατραπούν τα δεδοµένα σε πληροφορίες. Οι δείκτες είναι σηµαντικοί όταν είναι καθορισµένοι µέσα σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο και πρέπει να ερµηνεύονται στο γενικό πλαίσιο αυτών των δοµών. Σκοπός των δεικτών είναι η διευκόλυνση στην επικοινωνία, τη σύγκριση και τη συνεργασία. Οι τοπικοί και περιφερειακοί δείκτες για να είναι λειτουργικοί πρέπει να είναι σχετικοί, αξιόπιστοι και πραγµατοποιήσιµοι. Για να είναι σχετικοί, οι δείκτες πρέπει να εξυπηρετούν ένα σαφώς καθορισµένο σκοπό, ενώ για να είναι αξιόπιστοι πρέπει να έχουν µια ισχυρή επιστηµονική βάση. Ο δείκτης είναι δυνατό να είναι πραγµατοποιήσιµος µόνο όταν στηρίζεται πάνω σε διαθέσιµα στατιστικά δεδοµένα. Αναµφίβολα, είναι δυνατό να διακρίνει κανείς µεταξύ δυο χρήσεων των τοπικών και περιφερειακών δεικτών: συγκρίσεις µέσα στην ίδια την κοινότητα (intracommunity) και συγκρίσεις µεταξύ κοινοτήτων (inter-community) (Stohr, 1985). Οι δείκτες που καθιερώθηκαν και χαρακτηρίζουν τη βιώσιµη τοπική ανάπτυξη χωρίζονται στις ακόλουθες κατηγορίες: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από τα επιµέρους στοιχεία της ισότητας, της υγείας, της εκπαίδευσης, της ενηµέρωσης/ πληροφόρησης, της κατοικίας, της ασφάλειας, της κοινωνικής πρόνοιας, του πληθυσµού και της ανάπτυξης ικανοτήτων και θεσµών. 119

119 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ, που περιλαµβάνουν τις κλιµατολογικές αλλαγές, τη γη, τις θάλασσες και τις ακτές, το φρέσκο νερό και τη βιοποικιλότητα ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ, όπως υποδηλώνεται από εισόδηµα, τη χρηµατική κατάσταση, τους εγχώριους οικονοµικούς πόρους, τα καταναλωτικά και παραγωγικά πρότυπα και τις µεταφορές. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ, όπως υποδηλώνεται από τη διατήρηση και αποκατάσταση της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς. Οι δείκτες δηµιουργούν έδαφος κοινής λογικής πάνω στο οποίο µπορούν να κτιστούν οι σχέσεις της κοινότητας ή πόλης µε την κατανόηση για τη βιωσιµότητα. Παράλληλα δίδεται έµφαση στην ισορροπία των περιβαλλοντικών, οικονοµικών και κοινωνικών συµφερόντων προκειµένου να επιτευχθεί η βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη, ενώ η επιλογή ορισµένων από αυτούς «ισορροπεί» την τεχνική φιλοσοφία µε την ικανότητα του κοινού να ανταποκρίνεται στην πληροφορία. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση οι δείκτες αποτελούν µια πρόκληση και χρήζουν επιµονής, ώστε η κατανόηση τους να ανταποκρίνεται στα δεδοµένα της εποχής και να καθίσταται αντιληπτή από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Συµπερασµατικά, οι τοπικοί δείκτες, αν και δεδοµένοι, προσαρµόζονται στις εκάστοτε συνθήκες του τόπου που αναφέρονται και συµβάλλουν µε ένα ξεχωριστό τρόπο στην τοπική ανάπτυξη και εξέλιξη της περιοχής και της περιφέρειας ευρύτερα. Αναµφισβήτητα, απαιτείται να καταστεί σαφές και το γεγονός ότι οι δείκτες δεν είναι δυνατό να είναι «σύνδεσµοι καθαροί» µε θέµατα της τρέχουσας πολιτικής, αφού µπορεί να επηρεάσουν µια συγκεκριµένη επιλογή ανάπτυξης χωρίς όµως µακροπρόθεσµα να αποβλέπουν στη βιωσιµότητα. 7.3 Η πολιτική της τοπικής- περιφερειακής ανάπτυξης Οι σκοποί της πολιτικής για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη Η τοπική ανάπτυξη είναι µια διαδικασία ανάπτυξης και διαρθρωτικής αλλαγής, που επιδρά σε µια χωρικά καθορισµένη κοινότητα και αποβλέπει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Τα βασικά στάδια των χαρακτηριστικών πολιτικής της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης περιλαµβάνουν: 120

120 1. µακροχρόνιες πολιτικές, αφού ο τελικός στόχος καθίσταται ο µετασχηµατισµός του τοπικού παραγωγικού συστήµατος, 2. αύξηση της παραγωγής και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσµού, 3. µεγαλύτερη και καλύτερη χρήση των ανθρώπινων πόρων που υπάρχουν στην τοπική κοινότητα, 4. αρχές της ισότητας, της αποτελεσµατικότητας και της εκπαίδευσης, 5. παραγωγική αξιοποίηση των διαθέσιµων πόρων, 6. έλεγχο της µεταφοράς των πόρων έξω από το τοπικό σύστηµα, 7. εξάλειψη των µηχανισµών που ιστορικά ευνόησαν την πολική και αστική ανάπτυξη και εµπόδισαν τη διαχυµένη και αγροτική ανάπτυξη, 8. µείωση του βαθµού εξάρτησης αυτών των διαδικασιών από τα κέντρα αποφάσεων του παραγωγικού συστήµατος, µε στόχο περισσότερη αυτονοµία στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την ίδια την ανάπτυξή τους, 9. ενίσχυση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας (Brusco, 1982). Η επίτευξη αυτών των στόχων και η σειρά προτεραιότητάς τους παρουσιάζεται µε διαφορετική µορφή σε κάθε περίπτωση και εκείνοι που πρέπει να τους προβάλουν και να τους εξηγήσουν είναι τα µεγάλα κέντρα αποφάσεων, δηµόσια ή ιδιωτικά. Ωστόσο, η επίτευξή τους και ο λειτουργικός σχεδιασµός τους παρουσιάζουν εµπόδια, που δεν είναι πάντα εύκολο να ξεπεραστούν. εν πρέπει να παραβλέπεται ότι αυτές οι πολιτικές σχεδιάζονται σε ένα θεσµικό πλαίσιο εχθρικό, στην καλύτερη περίπτωση. Οι µακροοικονοµικές, τοµεακές και περιφερειακές πολιτικές στήριζαν το πρότυπο της πολικής ανάπτυξης, ενώ τώρα απαιτείται από τους δηµόσιους φορείς να αλλάξουν την αντίληψή τους περί ανάπτυξης, δίνοντας µεγαλύτερη σηµασία σε σχέδια ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης και επιπλέον όλες οι πολιτικές που χρησιµοποιούν να λαµβάνουν υπόψη την επίδραση που ασκούν στην τοπική ανάπτυξη. Επιπλέον, προτείνεται η συµµετοχή του κράτους στη δηµιουργία τοπικών επιχειρήσεων η τουλάχιστον, στην προώθηση των δυνατοτήτων και της ανάπτυξής τους. Με δεδοµένο, ότι η τοπική ανάπτυξη είναι 121

121 ανάπτυξη χώρου, οι πολιτικές που επιχειρούν αυτή την ανάπτυξη θα πρέπει να είναι πολιτικές ολοκληρωµένης ανάπτυξης Φορείς πολιτικής της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης Η τοπική ανάπτυξη συνίσταται στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη ενός χώρου και κατά συνέπεια η πολιτική της πρέπει απαραίτητα να αποκτήσει ένα πολυδιάστατο σχήµα λήψης αποφάσεων. Οι βασικοί φορείς της πολιτικής ανάπτυξης είναι δηµόσιοι και ιδιωτικοί. Στους δηµόσιους φορείς συγκαταλέγονται οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Συνεταιρισµοί, Συνεταιριστικές εταιρίες, κέντρα κατάρτισης κ.α. που παρεµβαίνουν στις διαδικασίες της τοπικής ανάπτυξης. Η άµεση επαφή µε τα προβλήµατα του τόπου και η γνώση των τοπικών αναγκών κάνουν την Τοπική Αυτοδιοίκηση την πιο κατάλληλη για την προώθηση της εφαρµογής αυτών των πολιτικών. Ο σχεδιασµός προγραµµάτων και ενεργειών, η διερεύνηση των δυνατοτήτων ενδογενούς ανάπτυξης, η καθηµερινή στήριξη των τοπικών προγραµµάτων, η διάρθρωση των εσωτερικών ροών, η ανάδειξη επιχειρηµατιών, η οργάνωση της τοπικής αγοράς αποτελούν τοµείς δραστηριοποίησης των τοπικών αρχών (Barquero, 1991). Παράλληλα, στις οικονοµίες της αγοράς ο ρόλος που επιφυλάσσεται στους ιδιωτικούς φορείς είναι κρίσιµος. Πιθανόν να είναι οι επιχειρήσεις εκείνες που έχουν κυρίαρχο ρόλο στην κυκλική διαδικασία της ανάπτυξης. Ο ρόλος αυτός θα συνίστατο στον καθορισµό της επέκτασης της παραγωγικής δραστηριότητας ή στη δηµιουργία απασχόλησης και όχι στη διεκπεραίωση λειτουργιών που αποτελούν έργο της δηµόσιας διοίκησης. Μέσα σ αυτό το γενικό πλαίσιο βασικές ενέργειες των φορέων καθίστανται: 1. ο σχεδιασµός των προγραµµάτων και ενεργειών που κατευθύνονται προς την ανάπτυξη της τοπικής κοινότητας, 2. η διερεύνηση των δυνατοτήτων ενδογενούς ανάπτυξης και η ολοκλήρωσή τους µέσα στα περιφερειακά και εθνικά προγράµµατα. 3. η καθηµερινή στήριξη των τοπικών προγραµµάτων, µε στόχο την εφαρµογή τους από τους κατάλληλους δηµόσιους φορείς και υπηρεσίες. 122

122 4. η διάρθρωση των εσωτερικών ροών ανάµεσα στους τοπικούς επιχειρηµατίες, τους εκπαιδευτικούς, επιστηµονικούς ή χρηµατοδοτικούς φορείς και τις υπόλοιπες δηµόσιες αρχές, 5. η ανάδειξη επιχειρηµατιών και 6. η οργάνωση της τοπικής αγοράς και η δηµιουργία υπηρεσιών εµπορίου και εξαγωγής των τοπικών προϊόντων. Αναµφίβολα, η µεγαλύτερη δυσκολία των τοπικών κυβερνήσεων έγκειται στην έλλειψη επαρκών χρηµατικών πόρων και στην περιορισµένη οικονοµική αυτονοµία. Η απουσία δηµοτικών κοινοτικών πόρων καθιστά πολλές από αυτές ανίκανες να αναλάβουν αποτελεσµατικά τις νέες αρµοδιότητες και λειτουργίες που αφορούν την προώθηση της διαρθρωτικής αλλαγής και την ανάπτυξη των τοπικών οικονοµιών Μέτρα για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη Τα µέτρα που ακολουθούνται στην περίπτωση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης θα πρέπει να κατευθύνονται προς την εξάλειψη των δυσκολιών που εµποδίζουν την επέκταση των διαδικασιών της ευρύτερης ανάπτυξης. Τα καταλληλότερα µέτρα για την προώθηση της ενδογενούς ανάπτυξης περιλαµβάνουν 1. τη χρηµατοδότηση των τοπικών επιχειρήσεων, από φορείς που θα προσαρµόζονται στις συνθήκες δηµιουργίας και βιωσιµότητας των τοπικών επιχειρήσεων, αναπτύσσοντας πρωτοβουλίες δηµόσιες, ιδιωτικές και µικτές, οι οποίες κατευθύνονται προς τη συγκέντρωση της τοπικής αποταµίευσης, χρησιµοποιώντας τη σε τοπικά σχέδια και ικανοποιώντας τις ιδιαίτερες ανάγκες της επιχείρησης. Τέλος, πρέπει να υπογραµµιστεί ότι η χρηµατοδότηση συνδέεται στενά µε την πληροφόρηση των επιχειρηµατιών και των τοπικών αρχών, όσον αφορά τα υπάρχοντα συστήµατα και τις υπάρχουσες κατευθύνσεις, 2. την παροχή υπηρεσιών στα τοπικά συστήµατα επιχειρήσεων, µε πρόσβαση σε κέντρα χρηµατοδοτικά και θεσµικά, παροχής τεχνικής βοήθειας- κύρια στον εξοπλισµό και το γενικότερο βιοµηχανικό σχεδιασµό, παροχής βοήθειας για την αγορά πρώτων υλών και µηχανολογικού εξοπλισµού καθώς και για την εµπορία των προϊόντων και 123

123 της δηµιουργίας δικτύων πώλησης στο εξωτερικό, µέσω της ενίσχυσης των συνεταιρισµών και των επιχειρήσεων εµπορίας για την προώθηση των εξαγωγών, 3. τη βελτίωση των υποδοµών στις επικοινωνίες και στις υπηρεσίες µε τεχνολογικές βελτιώσεις που ήδη υπάρχουν στα παραγωγικά συστήµατα των αστικών κέντρων, ώστε να καταφέρουν να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις των εθνικών και διεθνών αγορών και 4. την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας µε πρόσβαση στην πληροφόρηση για το πώς λειτουργεί το οικονοµικό σύστηµα, η παραγωγή αγαθών και συγκεκριµένων υπηρεσιών και για το ποίοι είναι οι µηχανισµοί στήριξης και ενίσχυσης των προγραµµάτων που προωθούν οι αρχές. Πρόσβαση στις πηγές χρηµατοδότησης, µέσω των οργανισµών τοπικής ανάπτυξης που µεσολαβούν ανάµεσα στο χρηµατοδοτικό σύστηµα και στους δυναµικούς επιχειρηµατίες (Massey, 1984) Τα προγράµµατα για την τοπική ανάπτυξη Εκτός από τη δηµιουργία ενός οικονοµικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, όπου εµφανίζονται και καθιερώνονται οι διαδικασίες της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης, και τη λήψη µέτρων γενικού χαρακτήρα που κάνουν δυνατό κάτι τέτοιο, η πολιτική της τοπικής ανάπτυξης πρέπει απαραίτητα να υλοποιείται µέσα από προγράµµατα ειδικά σχεδιασµένα για καθεµία από τις περιοχές στις οποίες πρόκειται να εφαρµοστεί. Καθένα από τα προγράµµατα πρέπει να είναι λεπτοµερώς σχεδιασµένο περιλαµβάνοντας ένα σύνολο µέτρων που έχουν ως στόχο την επίλυση των ιδιαίτερων προβληµάτων της περιοχής και την ικανοποίηση των αναγκών της. Κάθε µέτρο θα έχει το κριτήριο αξιολόγησης του, που γίνεται όλο και πιο πολύπλοκο όταν περνάει από οικονοµικά µέτρα. Αναµφισβήτητα, απαιτείται λεπτοµέρεια σε ότι αφορά την εξειδίκευση των µηχανισµών, µέσω των οποίων θα πραγµατοποιηθεί κάθε µέτρο και θα καθοριστεί η σειρά των προτεραιοτήτων των αντικειµενικών σκοπών που προσπαθεί να ικανοποιήσει. Ο φορέας ανάπτυξης θα συµβάλλει στην ενεργοποίηση και ανάπτυξη των διαδικασιών της ενδογενούς ανάπτυξης ενώ η 124

124 χρηµατοδότηση θα συνεισφέρει στην αρτιότερη διεκπεραίωση του προγράµµατος (OCDE, 1986). Η εφαρµογή των µέτρων και σχεδίων απαιτεί σοβαρό συντονισµό και συνεργασία ανάµεσα στους ιδιωτικούς φορείς και στις αρχές που δέχονται τις επιπτώσεις του προγράµµατος και αυτή η λειτουργία θα πρέπει να καλύπτεται από τον φορέα ανάπτυξης, που µε τον τρόπο αυτό µετατρέπεται σε έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της συνολικής στρατηγικής για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Τα προγράµµατα ολοκληρωµένης αγροτικής ανάπτυξης που χρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνουν: 1. Τη διαφοροποίηση της γεωργικής δραστηριότητας, εντός και εκτός της γεωργικής εκµετάλλευσης, 2. την προώθηση των αγροτουριστικών και των µικροµεσαίων επιχειρήσεων µεταποίησης, εµπορίας αγροτικών προϊόντων και άλλων οικονοµικών δραστηριοτήτων, µε σκοπό τη δηµιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές, 3. την κατάρτιση και εκπαίδευση των εργαζοµένων στη γεωργία και στους άλλους τοµείς της τοπικής οικονοµίας, 4. τη βελτίωση της υποδοµής στις αγροτικές περιοχές για τη διατήρηση του βιοτικού επιπέδου και την ανάπτυξη βιώσιµης οικονοµικής δραστηριότητας και 5. την προστασία των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος, µε την προώθηση παραδοσιακών συστηµάτων γεωργίας και κτηνοτροφίας, προστασίας πανίδας και χλωρίδας, κ.α. (Αποστολόπουλος, 2002). 7.4 Η µη ισόρροπη ανάπτυξη της περιφέρειας Η µη ισόρροπη ανάπτυξη που εµφανίζει η περιφέρεια είναι αποτέλεσµα πολλών παραγόντων που συνέβαλλαν στο συγκεκριµένο τελικό αποτέλεσµα. Οι συνεχόµενες µεταβολές στους περισσότερους τοµείς της οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας επηρέασαν τη ζωή στην περιφέρεια καθιστώντας τη αδύναµη στην εµφάνιση οµοιόµορφης ανάπτυξης, υιοθέτησης και προσαρµογής στις αλλαγές που επέβαλλε η σύγχρονη µορφή της κοινωνίας. 125

125 Οι µεταβολές που επήλθαν στις συνθήκες ζωής, η βιοµηχανική ανάπτυξη και, γενικότερα, η συγκέντρωση παραγωγικών µονάδων στις µεγαλουπόλεις, που πρόσφεραν µεγαλύτερες δυνατότητες απασχόλησης οδήγησαν στο µαρασµό και παραµέληση της υπαίθρου. Η έλλειψη αναπτυξιακής προοπτικής, το αθηνοκεντρικό κράτος, η δυσκολία στην επαγγελµατική αποκατάσταση, η µικρή απόδοση των καλλιεργειών και οι χαµηλές τιµές των προϊόντων ώθησαν τον αγροτικό πληθυσµό στα µεγάλα αστικά κέντρα µε την προσδοκία ενός καλύτερου τρόπου ζωής. Παράλληλα, η αδυναµία απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων, η αναζήτηση καλύτερης ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης, καλύτερων συνθηκών ζωής και µόρφωσης και η έλξη που ασκούν οι πόλεις στους νέους σε συνδυασµό µε τις αρνητικές εµπειρίες από τη ζωή της επαρχίας πέτυχαν η περιφέρεια να εµφανίζει ανοµοιόµορφη ανάπτυξη µιας και ο διαφορετικός βαθµός εµφάνισης του κάθε αρνητικού παράγοντα να σχετίζεται µε µια σχέση αντιστρόφως ανάλογη µε την περίπτωση της ανάπτυξης. Ωστόσο, ο ελληνικός αγροτικός χώρος παρουσιάζει ορισµένα χαρακτηριστικά που τον διαφοροποιούν από τον αγροτικό χώρο των άλλων χωρών µελών της Ευρώπης. Η παραγωγική του φυσιογνωµία στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό στην αγροτική δραστηριότητα, µε αποτέλεσµα τόσο το εισόδηµα των κατοίκων του αγροτικού χώρου, όσο και η απασχόλησή τους να εξαρτάται από τον αγροτικό τοµέα. Η παραπάνω διαπίστωση οφείλεται τόσο στη µεγάλη σηµασία του πρωτογενούς τοµέα στην ελληνική οικονοµία, όσο και στο γεγονός ότι η βιοµηχανία και ο τριτογενής τοµέας είναι υπερβολικά συγκεντρωµένος στα µεγάλα αστικά κέντρα. Εν τούτοις, η ελληνική γεωργία φαίνεται να µην εµφανίζει οµοιόµορφη ανάπτυξη κατά µήκος της ευρύτερης έκτασής της, µε αποτέλεσµα να παρατηρούνται αδυναµίες ανάπτυξης της περιφέρειας. Αναµφίβολα, οι λόγοι που συντρέχουν ώστε να επικρατήσει η παραπάνω άποψη εντοπίζονται σε διάφορους τοµείς και είναι δυνατό να αναλυθούν όπως παρουσιάζεται παρακάτω: 1. εντατικοποίηση της αγροτικής παραγωγής, µε συχνά αρνητικά αποτελέσµατα για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία που οδηγεί αναπόφευκτα σε χαµηλά εισοδήµατα για τους παραγωγούς και τους κατοίκους των περιοχών, οι οποίοι στρέφονται στα µεγάλα αστικά κέντρα, ώστε να πετύχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. 126

126 2. πολυτεµαχισµός, που προκαλείται λόγω των διαρθρωτικών αδυναµιών αξιοποίησης της αγροτικής υπαίθρου, µε αποτέλεσµα να αποτρέπεται η ενασχόληση µε τον αγροτικό τοµέα και η ανάγκη καλλιέργειας της γης να διοχετεύεται σε λανθασµένες επιλογές που ουσιαστικά δεν επιφέρουν κανένα όφελος στον παραγωγό, την τοπική κοινωνία και την περιφέρεια ευρύτερα. 3. γεωµορφολογία, που οδηγεί σε διαφοροποιηµένα αγροτικά συστήµατα, δεδοµένου ότι σε κάθε περιοχή της Ελλάδας δεν είναι δυνατό να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί το ίδιο φυτό που εµφανίζεται σε κάποια άλλη περιοχή. 4. Κοινή Αγροτική Πολιτική, επηρεάζει τις εξελίξεις στον αγροτικό τοµέα και τον καθιστά περισσότερο εκτεθειµένο στο διεθνή ανταγωνισµό. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο τελικό αποτέλεσµα, τα αγροτικά εισοδήµατα στην Ελλάδα να µην ξεπερνούν το 50% των αντίστοιχων εισοδηµάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αγροτική παραγωγή να έχει έντονη εποχικότητα και συνεπώς να µην καλύπτει πλήρως τις ανάγκες της απασχόλησης σε σηµαντικές χρονικές περιόδους και να εξαρτάται από τις εξαγωγές µε τρόπο επιτακτικό, λόγω της φθαρότητας των περισσοτέρων προϊόντων. Καθίσταται, εποµένως σαφές, ότι ο αγροτικός τοµές αδυνατεί να προσφέρει στους παραγωγούς αντίστοιχα εισοδήµατα µε αυτά των εργαζοµένων σε άλλους τοµείς της οικονοµίας στις αστικές περιοχές. Συµπερασµατικά, διαπιστώνεται ότι η ανοµοιόµορφη ανάπτυξη της περιφέρειας, µε το σύνολο των προβληµάτων που σηµειώνει, χρήζει µιας εναλλακτικής µορφής ανάπτυξης που θα τη βοηθήσει να εξελιχθεί στον οικονοµικό, κυρίως, τοµέα. Το µοντέλο της δηµιουργίας οικονοµικών µονάδων επεξεργασίας και µεταποίησης αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, µέσω της συµβολαιακής γεωργίας, µεταξύ συµβεβληµένων αγροτών και µιας εταιρίας, είναι δυνατό να προσφέρει ικανοποιητικό εισόδηµα και εγγύηση στην εξασφάλιση του τελικού προϊόντος, µε αποτέλεσµα να καταστεί εφικτή η οµοιοµορφία στην ανάπτυξη της περιφέρειας, δεδοµένου ότι ο κλάδος των αρωµατικών φυτών βρίσκει εφαρµογή σε όλες τις περιοχές, και κατά συνέπεια τα οφέλη που θα προκύψουν από την επικράτηση του θα έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά για το σύνολο των περιφερειών. 127

127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙI ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ 8.1 Εισαγωγικά Η έννοια του χώρου είναι µια θεµελιακή κατηγορία της ανθρώπινης νόησης, απαραίτητη για την αντίληψη και αναφορά στην εξωτερική στον άνθρωπο υλική πραγµατικότητα. Οτιδήποτε είναι τοποθετηµένο σε κάποιο τόπο και χρόνο, αλλά και ότι προσλαµβάνουν οι αισθήσεις από εξωτερικά ερεθίσµατα προέρχονται από κάποιο χώρο. Ο χώρος συµβολίζει, σε πλήρη αφαίρεση, όλη την υλική πραγµατικότητα που περιβάλλει τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες κοινωνίες. Αυτό που θεωρείται ότι µας περιβάλλει δεν είναι τίποτα άλλο παρά κάποιο συγκεκριµένο µέρος, δηλαδή κοµµάτι του χώρου µε τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά του (υλικά, φυσικά ή τεχνητά, λειτουργικά, κ.ο.κ.) (Σοφούλης, 1990). Η ιδιαίτερη σηµασία των θεωριών χωροθέτησης για την άσκηση περιφερειακής πολιτικής βρίσκεται στην ανάλυση των µεταβλητών των συναρτήσεων προτίµησης τόπου εγκατάστασης από τα άτοµα και τις επιχειρήσεις. Η συστηµατική έρευνα των βασικών παραγόντων που διαµορφώνουν τις ατοµικές και επιχειρηµατικές αποφάσεις στη διαδικασία επιλογής του τόπου εγκατάστασης, που γίνεται από τις θεωρίες χωροθέτησης, συµβάλλει αποφασιστικά στην πιο αποδοτική διαµόρφωση του συστήµατος των µέτρων τοπικής και περιφερειακής πολιτικής. Όσο πληρέστερη είναι δηλαδή η γνώση των παραµέτρων οι οποίες επηρεάζουν τις προτιµήσεις για τον τόπο εγκατάστασης, τόσο αποτελεσµατικότερος είναι ο σχεδιασµός των µέτρων πολιτικής που έχουν άµεσο στόχο να επιδράσουν κυρίως στους επιχειρηµατίες ή και στους εργαζοµένους για να τους πείσουν να επιλέξουν «τους κοινωνικά επιθυµητούς στόχους» (Κονσόλας, 1983). Η πρώτη προσπάθεια επιστηµονικής διατύπωσης χωροθετικής θεωρίας έγινε από τον Von Thonen το 1826 και το συµπέρασµα αυτής ήταν ότι η δραστηριότητα που θα αναπτυχθεί σε κάθε τµήµα της γης είναι εκείνη, που οι ενδιαφερόµενοι να την πραγµατοποιήσουν, έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν την υψηλότερη τιµή για το συγκεκριµένο αυτό τµήµα της γης. Η τιµή της έκτασης αυτής είναι συνάρτηση της 128

128 απόστασης από το κέντρο της πόλης, δηλαδή του µεταφορικού κόστους. Το µεταφορικό κόστος αυξάνει, όσο αυξάνει η απόσταση, µε συνέπεια η τιµή που οι ενδιαφερόµενοι έχουν πρόθεση να προσφέρουν, να µειώνεται. Στην ενότητα που ακολουθεί επιχειρείται να γίνει βιβλιογραφική ανασκόπηση των θεωριών χωροθέτησης, έτσι όπως αυτές έχουν διαµορφωθεί µέχρι σήµερα, καταγράφοντας όλους εκείνους τους παράγοντες που τις επηρεάζουν και τελικά τις καθιερώνουν. Στόχος της συγκεκριµένης ενότητας αποτελεί η αναζήτηση εκείνης της θεωρίας χωροθέτησης που δύναται να εφαρµοστεί και στην περίπτωση της δηµιουργίας µονάδων επεξεργασίας ρίγανης ανά περιφέρεια του οποίου αντικείµενο αποτελεί και η παρούσα εργασία. 8.2 Βιβλιογραφική Προσέγγιση Θεωρητική Προσέγγιση Οι χωρικές πτυχές της οικονοµικής θεωρίας έχουν αναπτυχθεί µέσω του χρόνου στη χωρική θεωρία τιµών και τη θεωρία θέσης. Οι περισσότερες από τις σηµαντικότερες συνεισφορές στη θεωρία θέσης έχουν προέλθει από οικονοµολόγους, µηχανικούς και γεωγράφους. Ένα κάποιος χρησιµοποιούσε το σύστηµα ταξινόµησης της γεωγραφικής θέσης, της ανάλυσης της περιοχής αγοράς, της βιοµηχανικής θέσης και των κεντρικών θέσεων κατόπιν, θα παρουσίαζε τους βασικότερους µελετητές που συνέβαλλαν, κατά τη διάρκεια της ιστορίας, στη διαµόρφωση της θεωρίας θέσης και οι οποίοι παρουσιάζονται παρακάτω, µε σειρά παλαιότητας, ως εξής: Ο Von Thonen (1826), βασίστηκε στα µισθώµατα διαφόρων συγκοµιδών που θα µπορούσαν να αυξηθούν γύρω από µια αποµονωµένη πόλη. Οι δαπάνες µεταφοράς που συνδέθηκαν µε την κίνηση µιας συγκοµιδής από την πιο απόµακρη περιοχή της παραγωγής προς τη θέση της απαίτησης (την πόλη) αποτέλεσαν µίσθωµα, που αύξανε σε εκείνους τους παραγωγούς που βρίσκονταν µακριά από την πόλη. Η αξία της συγκοµιδής στην πόλη ορίστηκε από το κόστος παραγωγής συν το κόστος µεταφοράς της πιο αποµακρυσµένης παραγωγής. Αναµφίβολα, όσοι παραγωγοί ήταν εγκατεστηµένοι κοντά στην πόλη θα απολάµβαναν την ίδια τιµή αγοράς αλλά θα σηµείωναν και τα λιγότερα έξοδα µεταφοράς. Ωστόσο, περισσότερες από µια συγκοµιδές εισήγαγαν το πρότυπο µε την άδεια του εδάφους, ώστε να διατεθεί στη συγκοµιδή η κατάλληλα έκταση που θα οδηγούσε στην παραγωγή του 129

129 µέγιστου µισθώµατος σε οποιαδήποτε θέση. Σαν τελικό αποτέλεσµα, η αποµονωµένη πόλη περιβάλλεται από τα «δαχτυλίδια» της γεωργικής δραστηριότητας. Ο Launhardt (1885), ασχολήθηκε µε την ανάλυση µιας περιοχής αγοράς στο χώρο, γύρω από τον τοµέα του ανεφοδιασµού της από πρώτες ύλες. Οι αποστάσεις µεταξύ της παραγωγής και των περιοχών πώλησης των προϊόντων διαµορφώθηκαν βάση της απόστασης του ταξιδιού µιας ηµέρας από και προς τις πηγές αγοράς που µπορεί να πραγµατοποιηθεί από σηµείο που βρίσκεται στο µισό της απόστασης που ενώνει τα κέντρα αγοράς. Ο Launhardt σηµείωσε ότι τα όρια της πώλησης- περιοχής καθορίζονται από την τιµή των προϊόντων στα γειτονικά κέντρα αγοράς. Εάν στην αγορά Α τα προϊόντα πωλούνται στην τιµή p και µεταφέρονται σε ποσοστό f µε έξοδα µεταφοράς, κατόπιν στην απόσταση Χ από το κέντρο αγοράς το κόστος θα είναι p + fχ. Εάν στη γειτονική αγορά B ένας ίσος όγκος των εµπορευµάτων πωλείται σε τιµή p 1 και σε ποσοστό κόστους µεταφοράς f 1, τότε σε απόσταση y από το κέντρο της αγοράς το κόστος θα είναι p 1 +f 1 y. Τα όρια τόσο περιοχών αγοράς όσο και των περιοχών πώλησης βρίσκονται στην ισότητα: p + fχ = p 1 +f 1 y. Ο γεωµετρικός τόπος αυτών των ορίων διαµορφώνει µια κλειστή καµπύλη για τη θέση του ακριβότερου αγαθού. Παράλληλα, ο Weber (1909), εισάγει πολλούς όρους στο λεξιλόγιο της θεωρίας θέσης. Μεταξύ αυτών, οι όροι ήταν ubiquities, εντοπισµένα υλικά, καθαρά υλικά, ακαθάριστα, υλικά ως προς την τοποθεσία, ως προς το βάρος και συσσωρεύσεις. Το πρότυπό του επέτρεψε τρεις τύπους θέσεων: (1) θέσεις πρώτων υλών, (2) µια περιοχή παραγωγής για τα υλικά αγαθά και (3) ένα κέντρο κατανάλωσης. Κατά συνέπεια, ο Weber διαµόρφωσε ένα «τρίγωνο» που θα βοηθούσε στην επίλυση του προβλήµατος χωροθέτησης. Μ P C2 C1 Στο παραπάνω τρίγωνο C1 και C2 είναι η πηγή πρώτων υλών και το Μ η αγορά. Εάν τα έξοδα µεταφοράς είναι τα ίδια προς όλες τις κατευθύνσεις, τότε η 130

130 θέση ελάχιστου κόστους µεταφοράς βρίσκεται στο σηµείο Ρ, το οποίο προκύπτει από το τράβηγµα των τριών γωνιών. Μόλις καθοριστεί η περιοχή παραγωγής δείχνει το σηµείο παραγωγής ίσων δαπανών που ονόµασε isodapane. Ένα κρίσιµο isodapane επιτυγχάνεται όταν αντισταθµίζεται ακριβώς η αποταµίευση στις δαπάνες εργασίας από τις αυξανόµενες δαπάνες µεταφορών. Η συσσώρευση ήταν άλλη µια δύναµη στο σύστηµα Weber που θα οδηγούσε σε αποκλίσεις από ένα σηµείο παραγωγής µε ελάχιστο κόστος µεταφοράς δαπάνης. Μέσα στη ζώνη της διατοµής των κρίσιµων isodapanes, η παραγωγή θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί µε αρκετή αποταµίευση για να δικαιολογήσει κάθε εταιρία που κινείται από τα σηµεία ελάχιστο κόστος µεταφοράς δαπανών προς ένα νέο σηµείο του προσανατολισµού των συσσωρεύσεων. Ο Christaller (1933) επιχείρησε να αντιµετωπίσει το πρόβληµα της χωροθεσίας δίνοντας περισσότερη έµφαση στη χρήση της οικονοµικής θεωρίας. Ένα κεντρικό πρότυπο θέσεων που αναπτύχθηκε χρησιµοποίησε τρεις θέσης που ονόµασε αγορά, κυκλοφορία και αρχές χωρισµού. Τα δυο πρώτα είναι οικονοµικά και το τρίτο κοινωνικοπολιτικό στοιχείο. Θεωρώντας την αρχή της αγοράς τη σηµαντικότερη χρησιµοποίησε την έννοια των «κεντρικών αγαθών» για να εκπληρώσει τις οικονοµικές λειτουργίες του τριτογενούς τοµέα. Οι κεντρικές θέσεις καθορίστηκαν βασισµένες στις λειτουργίες που εκτελέσθηκαν, και όχι στις αριθµήσεις πληθυσµών. Εκείνες οι θέσεις µε ένα µεγάλο αριθµό κεντρικών λειτουργιών (και εποµένως µε ένα µεγάλο αριθµό κεντρικών αγαθών) κλήθηκαν κεντρικές θέσεις µιας «υψηλής διαταγής». Όσο υψηλότερη η διαταγή τόσο µεγαλύτερη η «σειρά των αγαθών της κεντρικής θέσης». Η περιοχή που συµπεριλήφθηκε σε αυτή τη σειρά κλήθηκε «συµπληρωµατική περιοχή». Η ιδανική µορφή µιας συµπληρωµατικής περιοχής (περιοχή αγοράς) θα ήταν ο κύκλος. Κατά συνέπεια, το βασικό σχέδιο του Christaller των περιοχών αγοράς καθορίστηκε από την αρχή αγοράς (τιµή ως λειτουργία της απόστασης από την αγορά). Η αρχή της κυκλοφορίας χρησιµοποιήθηκε για να αποτελέσει τις γραµµικές αποκλίσεις που βρέθηκαν στο βασικό σχέδιο. Η αρχή χωρισµού εισήχθη σε αναγνώριση του γεγονότος ότι τα οικονοµικά δε θα µπορούσαν µόνο να αποτελέσουν όλες τις λεπτοµέρειες των πραγµατικών θέσεων. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις για την επιλογή του τόπου εγκατάστασης µιας οικονοµικής µονάδας είναι ποικίλοι. Κατά το συγγραφικό έργο του Κώττη (1976), το θεωρητικό υπόδειγµα της θεωρίας της επιλογής του τόπου 131

131 εγκατάστασης βασίζεται στον παράγοντα της απόστασης και της µεταφορικής δαπάνης που αυτή συνεπάγεται. Η προτίµηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι ενώ παράγοντες όπως το εργατικό κόστος, το κόστος αποκτήσεως γης και οι συνθήκες ζωής µπορούν να ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή, τέτοιες διαφορές δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν πάντοτε. Το κόστος µεταφοράς είναι η µόνη µεταβλητή που µπορεί να µεταβάλλεται συστηµατικά. Παράλληλα, το µεταφορικό κόστος συνίσταται και από δυο κύρια στοιχεία: 1. από το κόστος φορτώσεως του προϊόντος ή της πρώτης ύλης στο µεταφορικό µέσο και εκφορτώσεως από αυτό, δαπάνη φορτοεκφορτώσεως και χειρισµού, και 2. από το κόστος του οποίου τα στοιχεία έχουν σχέση µε την κίνηση του µεταφορικού µέσου, κόστος διακινήσεως του προϊόντος. Η συνάρτηση του µεταφορικού κόστους Μ µπορεί να εκφρασθεί ως: Μ= Φ µ + µ * ρ, όπου µ = η τιµή των υπηρεσιών µεταφοράς µιας µονάδας βάρους ανά χλµ. Φ µ = οι τυχόν απαιτούµενες δαπάνες φορτοεκφορτώσεως και χειρισµού ανά µονάδα βάρους του µεταφερόµενου προϊόντος ή της πρώτης ύλης ρ = η συνολική απόσταση σε χιλιόµετρα, για την οποία γίνεται η µεταφορά Αναµφίβολα, στην περίπτωση που υπεισέρχονται και παράγοντες, όπως η περίπτωση µεταφορτώσεως σε άλλο µέσο ή µέσα µε ανταγωνιστικές τιµές, τότε η συνάρτηση διαφοροποιείται για να προσαρµοστεί στις αναγκαίες συνθήκες που επιβάλλονται από την οικονοµική αγορά. Ειδικότερα, Μ = Φ µ + Φ µ + µ * ρ (1) Μ = Φ µ + Φ µ + µ * ρ + µ * (ρ-ρ ) (2) Η πρώτη συνάρτηση αναφέρεται στην περίπτωση όπου υπολογίζονται και οι πρόσθετες δαπάνες φορτοεκφορτώσεως- χειρισµού Φ µ, ενώ η δεύτερη όταν παρατηρούνται διαφορετικές τιµές στα µέσα που χρησιµοποιούνται για τη µεταφορά του τελικού προϊόντος. Αναλύοντας, τα υποδείγµατα επιλογής του τόπου εγκατάστασης µιας επιχείρησης θεωρείται δεδοµένη η παραδοχή ότι η απόφαση της επιχείρησης για τον τόπο δηµιουργίας της επηρεάζεται µόνο από το κόστος µεταφοράς δεδοµένου ότι για τους παράγοντες όπως η εργασία, το κεφάλαιο, η ενέργεια επικρατούν οι ίδιες 132

132 συνθήκες προσφοράς σε όλες τις πιθανές τοποθεσίες που θα µπορούσε να εγκατασταθεί η επιχείρηση. Οικονοµική µονάδα που χρησιµοποιεί µια µόνο πρώτη ύλη που παράγεται σε δεδοµένη εµβέλεια περιοχής και απευθύνεται σε δεδοµένη αγορά χαρακτηρίζεται ως «εντοπισµένη αγορά» (localized market). Το µεταφορικό κόστος µετακυλύετε στον τελικό αγοραστή του προϊόντος ή της πρώτης ύλης, το κόστος παραγωγής είναι όµοιο σε όλες τις πιθανές τοποθεσίες εγκαταστάσεως της µονάδας και η παραγωγική διαδικασία χρησιµοποιεί σταθερούς συντελεστές παραγωγής (fixed input coefficients). Έστω ότι η µοναδική πρώτη ύλη που χρησιµοποιεί η οικονοµική µονάδα παράγεται σε ένα σηµείο Υ και διατίθεται στην τοποθεσία Α. Η επιλογή του άριστου τόπου εγκατάστασης της επιχείρησης περιορίζεται µεταξύ των δυο σηµείων, αφού εγκατάσταση σε οποιοδήποτε άλλο σηµείο θα είχε ως συνέπεια τη σπατάλη µεταφορικών υπηρεσιών και της ως εκ τούτου διόγκωση του µεταφορικού κόστους. Κατά συνέπεια, λαµβάνοντας υπόψη ότι δεν υπάρχουν έξοδα φορτοεκφορτώσεως και χειρισµού το συνολικό µεταφορικό κόστος ανά µονάδα προϊόντος Μ θα ισούται µε: Μ= υ* ρ + α (ρ-ρ )= ( υ- α)* ρ + α * ρ (α+υ) συνολικό µεταφορικό κόστος κόστος διαµονής κόστος συγκέντρωσης υ α Υ ρ Α Η απόσταση του εργοστασίου από το Υ ισούται µε ρ, από δε το Α ως (ρ- ρ ). Η οικονοµική µονάδα θα επιδιώξει να εγκατασταθεί στην απόσταση ρ από το σηµείο Υ, στην οποία ελαχιστοποιείται το συνολικό κόστος Μ. Συνεπώς, ο όρος ( υ α) * ρ = 0, τότε το µεταφορικό κόστος είναι ίσο προς α*ρ σε οποιοδήποτε σηµείο της διαδροµής ΥΑ και αν εγκατασταθεί η οικονοµική µονάδα. 133

133 Με δεδοµένο ότι δεν υπάρχουν διατοπικές διαφορές στο κόστος παραγωγής ή στα έσοδα, η χωροταξική ισορροπία της επιχείρησης που χρησιµοποιεί µια πρώτη ύλη προσδιορίζει ως άριστο σηµείο αναφοράς της το σηµείο επαφής της γραµµής µετασχηµατισµού µε την καµπύλη του λόγου τιµών, στο οποίο η κλίση της γραµµής µετασχηµατισµού ισούται µε την κλίση της γραµµής του λόγου των τιµών. Όταν, εποµένως, χρησιµοποιείται µια µόνο πρώτη ύλη για την παραγωγή ενός προϊόντος ο άριστος τόπος εγκατάστασης συµπίπτει συνήθως µε ένα ακραίο σηµείο. Ενδιάµεσο θα επιλέγονταν µόνον αν η τιµή των υπηρεσιών µεταφοράς ήταν αύξουσα συνάρτηση του µήκους της διαδροµής. Εισροές Υ Μεταφοράς Γραµµή Μετασχηµ ατισµού Καµπύλη του λόγου του Υ Τιµών Εισροές µεταφοράς του Α υ= α Α Οι θεωρίες χωροθέτησης των οικονοµικών µονάδων αποτέλεσαν αντικείµενο διεξοδικής µελέτης και ανάλυσης και από τον Κονσόλα (1983). Στην περίπτωση αυτή, οι θεωρίες χωροθέτησης κατηγοριοποιούνται και εξετάζονται σύµφωνα µε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 1. Ελαχιστοποίηση του κόστους µεταφοράς 2. Ελαχιστοποίηση του κόστους εγκατάστασης 3. Μεγιστοποίηση της ζήτησης και των εσόδων 4. Μεγιστοποίηση του κέρδους 5. Παροχή ικανοποίησης 6. Χωροθέτηση των νοικοκυριών 7. Γενική εκτίµηση της θεωρίας της χωροθέτησης Αναντίρρητα, η µελέτη των παραπάνω κατηγοριών αναλύεται, κατά τον συγγραφέα, θεωρητικά, δεδοµένου ότι για την πρακτική επιλογή του τόπου εγκατάστασης παρουσιάζει τρεις µορφές που οδηγούν στην επίλυση του προβλήµατος και είναι: 134

134 Α. επέκταση της εγκατεστηµένης µονάδας στον ίδιο χώρο, εφόσον υπάρχει διαθέσιµη έκταση στην αναγκαία ποσότητα και δεν υπάρχει σχετική απαγόρευση, Β. µετεγκατάσταση της µονάδας για λόγους εξασφάλισης µεγαλύτερου χώρου για την παραγωγική διαδικασία ή για λόγους οικονοµικούς και κοινωνικούς Γ. ίδρυση νέας µονάδας Στην τελευταία περίπτωση, το πρόβληµα της χωροθέτησης συνδέεται µε τον καθορισµό του µεγέθους της µονάδας, της τεχνολογίας που θα χρησιµοποιηθεί και της ποσότητας παραγωγής που θα επιδιώξει να επιτύχει διαχρονικά. Η µελέτη σκοπιµότητας ίδρυσης και η µελέτη χωροθέτησης της βιοµηχανικής µονάδας περιλαµβάνει τέσσερα κύρια κοινά σηµεία που διερευνώνται σε βάθος: α) ανάλυση των κρίσιµων παραγόντων, οι οποίοι µπορεί από την αρχή να αποκλείσουν ορισµένες περιοχές. β) ανάλυση του χωροταξικού λειτουργικού κόστους, που επηρεάζει την επένδυση διαφορετικά σε καθεµιά από τις συγκρινόµενες τοποθεσίες. Στοιχεία κόστους που συγκρίνονται κατά περιοχή µπορεί να είναι η φορολογία, το ύψος των µισθών, η διακίνηση των πρώτων υλών, κ.α. γ) ανάλυση του κόστους της επένδυσης, δηλαδή οι απαιτούµενες δαπάνες για την απόκτηση και ανάπτυξη γης και για τα κτίρια και το µηχανολογικό εξοπλισµό, µειωµένες κατά το ποσοστό εκείνο που τις επηρεάζουν τα κίνητρα. δ) ανάλυση του επιχειρηµατικού «κλίµατος», που το προσδιορίζουν ορισµένοι παράµετροι όπως είναι η πολιτική, η οικονοµική και νοµισµατική σταθερότητα, η «λογική» φορολογία, η ύπαρξη εξειδικευµένων εργατών, κ.α. Ειδικότερα, µια επιχείρηση πριν αποφασίσει να εγκατασταθεί και να δικτυωθεί σε µια γεωγραφική περιοχή λαµβάνει υπόψη της εκείνες τις παραµέτρους που θα την οδηγήσουν, µε το µικρότερο ρίσκο, σε µια ασφαλέστερη, επιτυχέστερη και διαχρονική πορεία ανάπτυξης. Η έκταση αποτελεί κρίσιµο παράγοντα στη διαδικασία της χωροθέτησης, όχι µόνο γιατί είναι απαραίτητη για το κτίσµα της µονάδας, αλλά και για τη χρησιµοποίησή της σαν αποθηκευτικού χώρου, parking, κ.α. Για την επιλογή της θέσης χρησιµοποιούνται σαν κριτήρια η σύνδεση µε τα δίκτυα µεταφορών και µε τους οικισµούς των εργαζοµένων, η κυριότητα της έκτασης και η διαθέσιµη υποδοµή. Η εργασία που θα αποδίδει το εργατικό δυναµικό τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα παίζει ουσιαστικό ρόλο. Άλλωστε οι επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη από ειδικευµένους εργάτες προτιµούν τα µητροπολιτικά κέντρα. Η 135

135 εξασφάλιση των αναγκαίων κεφαλαίων για την επιχείρηση και οι όροι χρηµατοδότησης µπορεί να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, µε συνέπεια να επηρεάζουν την επιλογή του τόπου εγκατάστασης. Οι τράπεζες δε χρηµατοδοτούν µε την ίδια ευκολία όλους τους κλάδους και πολλές φορές οι επιχειρήσεις που έχουν πρόθεση να εγκατασταθούν σε αποµακρυσµένες προβληµατικές περιφέρειες, αντιµετωπίζουν πρόσθετες δυσχέρειες στη χρηµατοδότησή τους, αφού υπάρχει πάντα ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα για τη βιωσιµότητά τους. Παράλληλα, και η οικονοµική και χωροταξική πολιτική συµβάλλουν άλλοτε µε θετικό και άλλοτε µε αρνητικό τρόπο, σε επίπεδο τοπικό, περιφερειακό και εθνικό στην επιλογή της βέλτιστης θέσης της οικονοµικής µονάδας. Η σηµασία των δικτύων µεταφορών και επικοινωνιών είναι καταλυτική από την άποψη της προσπέλασης στις πηγές των πρώτων υλών, αλλά και από την άποψη της διαµόρφωσης του κόστους παραγωγής. Το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής και δηµιουργούν ευνοϊκότερη ψυχολογική τοποθέτηση των διοικητικών στελεχών και των επιχειρηµατιών για ορισµένες τοποθεσίες. Αναµφίβολα, η σύνθεση της αγοράς, το χαµηλότερο κόστος εφοδιασµού και η αποτελεσµατικότερη διαφήµιση και προώθηση των πωλήσεων των προϊόντων είναι µερικά από τα πλεονεκτήµατα της εγκατάστασης της επιχείρησης σε µεγάλα αστικά κέντρα. Οι πρώτες ύλες και η ενέργεια ασκούν σηµαντική επίδραση µε τη διαµόρφωση του κόστους ενέργειας, της ποσότητας που απαιτείται στην παραγωγική διαδικασία και της µεταφοράς της. Σχετικά µε τις εξωτερικές οικονοµίες πρόκειται ουσιαστικά για πλεονεκτήµατα που αποκτούν οι συγκεντρωµένες βιοµηχανίες, απέναντι σε εκείνες που είναι αποµονωµένες. Η ταχύτητα εξασφάλισης της έκτασης και κάθε είδους άδειας για την εγκατάσταση της επιχείρησης και την έναρξη της λειτουργίας της είναι σηµαντικός χωροθετικός παράγοντας, κυρίως σε περιόδους αυξηµένων πληθωριστικών πιέσεων που έχουν επίπτωση στο κόστος. Ο Σοφούλης (1990), διαµορφώνει ένα στοιχειώδες λογικο-µαθηµατικό υπόδειγµα (model) που απεικονίζει πώς παίζουν τον ρόλο τους καθένας από τους πρωταγωνιστές του χωροθετικού παιχνιδιού, και πως, στη συνέχεια εµπλέκονται οι ρόλοι αυτοί σε ένα ενιαίο παιχνίδι συµφερόντων (αγορά). Η ύπαρξη µιας µονάδας που παράγει µια µόνο πρώτη ύλη µε το κόστος παραγωγής σταθερό και ανεπηρέαστο από την επιλογή του τόπου εγκατάστασης διαθέτει ως µόνο µεταβλητό στοιχείο του κόστους τα έξοδα µεταφοράς του τελικού προϊόντος. Αυτό σηµαίνει ότι για να 136

136 µεγιστοποιήσει τα κέρδη της πρέπει να ελαχιστοποιήσει τη συνολική δαπάνη µεταφοράς και παράδοσης. Με χώρο γραµµικό, η τοποθέτηση της µονάδας θα γίνει σε εκείνο το σηµείο, όπου θα επιτευχθεί η διάµεσος της απόστασης κι όχι ο µέσος όρος αυτής. Υπεισερχόµενο και το στοιχείο του ανταγωνισµού στο προαναφερθέν µοντέλο ορισµένα οικονοµικά συµπεράσµατα παραµένουν ίδια. Ο σχηµατισµός των τοπολογικών µορφωµάτων της οικονοµικής δραστηριότητας δε γίνεται µε τυχαίο τρόπο. Αντίθετα, φαίνεται ότι υπακούει σε αυστηρούς κανόνες αιτιότητας. Αυτοί οι κανόνες µπορούν να αναζητηθούν τόσο µε αναλυτικό όσο και µε εµπειρικόεπαγωγικό τρόπο. Ο µηχανισµός της οικονοµίας της αγοράς, φαίνεται ότι ευνοεί τη δηµιουργία φαινοµένων συγκέντρωσης δραστηριοτήτων σε πόλους. Χαρακτηριστικός κανόνας της διαµόρφωσης τέτοιων πόλων είναι ότι χωροθετούνται σε κοµβικά σηµεία που συγκεντρώνουν τις (στατιστικά) διάµεσες αποστάσεις σε σχέση προς κάποιες διασπορές αρχικών σηµείων προσφοράς και ζήτησης. Η αγορά δίνει λύσεις συγκέντρωσης σε πόλους που δείχνει και την ουσία της διαδικασίας που οδηγεί στην υπέρ-συγκέντρωση και τη διηνεκή επιβολή των αναπτυγµένων κέντρων. Έστω Μ το σηµείο από όπου µια βιοµηχανία προµηθεύεται την πρώτη ύλη της, C το σηµείο όπου πουλάει το προϊόν της και Τ η συνολική απόσταση µεταξύ των δυο αυτών τερµατικών σηµείων του γραµµικού χώρου. Αν t είναι η απόσταση του εργοστασίου από το Μ, τότε η απόστασή του από το C προφανώς θα είναι (T-t). Με r m το χιλιοµετρικό κόστος µεταφοράς πρώτης ύλης, r c το αντίστοιχο χιλιοµετρικό κόστος για τη µεταφορά του τελικού προϊόντος στον τόπο πώλησής του και k το συνολικό κόστος µεταφορών. Με r m και r c τους συντελεστές χιλιοµετρικού κόστους προκύπτει η εξίσωση: k= r m* t + r c* (T-t) Η παραπάνω εξίσωση αποδεικνύει ότι η δηµιουργία του εργοστασίου θα γίνει σε εκείνο το σηµείο του γραµµικού χώρου, όπου η τιµή του t θα συνεπάγεται ελαχιστοποίηση του k. Άριστη χωροθέτηση γίνεται εφικτή, όταν Lim k=0 t->0 όταν r m > r c t->t όταν r m < r c Συµπερασµατικά, κατά τον συγγραφέα, η χωροθέτηση είναι συνάρτηση της δοµής του κόστους µεταφορών και του απόλυτου µεγέθους. Η δοµή αυτή µπορεί να θεωρηθεί ότι αντικατοπτρίζει την τεχνολογία των µεταφορών και τη συµβατότητα 137

137 διαφόρων τεχνολογιών µε τη φύση και τις ιδιότητες των µεταφερόµενων προϊόντων, της διαδροµής κ.α. Η στρατηγική που πρέπει να ακολουθείται ως προς την τοποθεσία επιλογής των εταιριών ήταν και το βασικό αντικείµενο µελέτης των Thisse και Wildasin (1995). Οι δαπάνες µεταφοράς είναι καθοριστικοί παράγοντες που επιδρούν στη διαδικασία επιλογής ενός χώρου δηµιουργίας µιας οικονοµικής µονάδας. Ο ρόλος των δαπανών µεταφοράς είναι κεντρικός στις λαµβανόµενες θεωρίες των αστικών οικονοµιών, ενώ οι τιµές εδάφους για την αγορά εδάφους συµβάλλουν στην ανάπτυξη ανταγωνιστικού κλίµατος µεταξύ των εταιριών που αποφασίζουν να επιλέξουν τον κατάλληλο χώρο εγκατάστασής τους. Το συνολικό µίσθωµα εδάφους δίνεται από τη σχέση: TLR (Total Land Rent) = 2t *(Nx 1 - x 1 2 ) όπου t η δαπάνη µεταφορικού κόστους ανά µονάδα προϊόντος, Ν η κεντρική θέση στην οποία βρίσκεται η δηµόσια δυνατότητα και X 1 η θέση στην οποία βρίσκεται η εταιρία. Slope 2t R( ξ)= το µίσθωµα εδάφους στη θέση ξ 0 x 1 N/2 x 2 N Τα αποτελέσµατα των µελετών οδήγησαν στο συµπέρασµα ότι οι βέλτιστες θέσεις των εταιριών είναι γενικά έξω από τα τεταρτηµόρια της αστικής περιοχής ή ενδεχοµένως στα σηµεία τέλους τους, και έρχονται σε αντίθεση µε τα τυποποιηµένα αποτελέσµατα της θεωρίας θέσης, σύµφωνα µε τα οποία οι εταιρίες πρέπει να βρίσκονται στα πρώτα και τρίτα τεταρτηµόρια, προκειµένου να ελαχιστοποιηθεί το συνολικό κόστος δαπανών που δίνεται από τη σχέση: tn 2 /2-tNx 1 +2tx 2 1. Η διαφορά στα αποτελέσµατα βρίσκεται στο γεγονός ότι τα κέρδη των εταιριών συµπεριλαµβάνονται στο κριτήριο της κοινωνικής ευηµερίας. Πράγµατι, η παραµέληση εκείνων των κερδών θα παρήγαγε ένα κριτήριο κοινωνικής ευηµερίας που δίνεται από τον τύπο: W= Nz+ TLR= NY- N 2 1/2+ tnx 1-2tx 2 1, z= Y- t(x 1 + N/2) το οποίο είναι αυστηρά κοίλο στη θέση x 1. Η εφαρµογή του first-order όρου δείχνει ότι οι αντίστοιχες βέλτιστες θέσεις δίνονται για x 1 = N/4 και για x 2 = 3N/4, δηλαδή το 138

138 αποτέλεσµα τεταρτηµορίου. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι το κριτήριο ευηµερίας W είναι πραγµατικά ίσο µε το συνολικό εισόδηµα NY µείον το σύνολο των δαπανών, έτσι ώστε η µεγιστοποίηση ευηµερίας να είναι ισοδύναµη µε το ελάχιστο κόστος δαπανών µεταφοράς. Την ίδια χρονιά, οι Lindsey II, Pratt και Zeckhauser (1995), έδειξαν ότι η συγκέντρωση των εταιριών και των ατόµων ενθαρρύνει την οικονοµική δραστηριότητα. Με τη διευκόλυνση της ανταλλαγής των πληροφοριών, την πυκνότητα των αγορών και τη µείωση των δαπανών µεταφοράς, η συγκέντρωση της οικονοµικής δραστηριότητας αποδεικνύεται ευεργετική. Κατά το πρότυπο των µελετητών, βρίσκεται µια ισορροπία µιας γενικής θέσης πρώτα σε µια γραµµή και έπειτα για ένα µεγαλύτερο διάστηµα αποστάσεων. είχνουνε ότι υπό λογικές προϋποθέσεις λειτουργίας, ισορροπία θα υπάρχει σε εκείνο το σηµείο όπου θα σηµειώνεται πολλαπλάσιο της διάστασης από κάποιο άλλο σηµείο. Υπάρχουν δυο συστατικά στην ευηµερία µιας επιχείρησης: η απόστασή της από άλλες και η απόστασή της από την ιδανική θέση σε σχέση µε το υπάρχον φυσικό features. Η διατύπωσή τους παρουσιάζεται από την άποψη της κυρτότητας που δύναται να εµφανίζει η µονάδα στο σηµείο που ενδέχεται να εγκατασταθεί και το οποίο είναι κυρτό όταν έχει αυξανόµενες πρόσθετες δαπάνες. Όπως και σε προηγούµενες έρευνες που έχουν παρουσιαστεί έτσι και σε αυτή την περίπτωση, η σηµασία της απόστασης και των δαπανών µεταφοράς σε οποιοδήποτε σηµείο της ισορροπίας αποδεικνύονται καθοριστικοί παράγοντες στην επιλογή της θέσης, δεδοµένου ότι πολλές φορές µπορεί να καθίστανται οικονοµικά ασύµφορες για την νέα επιχείρηση που αναµένεται να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει σε µια περιοχή. Οι τοµείς των δηµοσιών οικονοµικών, της θεωρίας θέσης και της επιλογής της εξετάστηκαν και από τους Berliant and Dunz (1995). Η τεχνολογία και η εξάρτηση των προϊόντων που παράγονται από τη θέση, το χρόνο και τις προτιµήσεις των καταναλωτών δύναται να λειτουργούν καταλυτικά στην απόφαση επιλογής της οριστικής τοποθέτησης µιας οικονοµικής µονάδας. Οι δαπάνες µεταφοράς που επιδρούν στον τοµέα µεγιστοποίησης των κερδών της επιχείρησης φαίνεται ότι ανήκουν στους δευτερεύοντες παράγοντες επιρροής. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας που πιθανόν να απαιτείται να χρησιµοποιηθεί προϋποθέτει την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδοµή και γνώσεις. Για τους ερευνητές, η τεχνολογία συνυπάρχει και 139

139 µε την ανάγκη για εξαγωγές, µε αποτέλεσµα να επιτυγχάνεται εδραίωση της εταιρίας στο εξωτερικό εµπόριο, δεδοµένου ότι τα προϊόντα της φέρουν και τα χαρακτηριστικά της εξέλιξης, της ανάπτυξης και της καινοτοµίας. Αναµφίβολα, τόσο τα χαρακτηριστικά και η ιδιοµορφία της θέσης που αναµένεται να επιλέγει όσο και η χρονική συγκυρία που προτιµάται να ξεκινήσει η νέα δραστηριότητα είναι αδιαµφισβήτητο ότι χρωµατίζουν και την ορθότητα της χωροθέτησης της µελλοντικής οικονοµικής µονάδας. Ο Mun (1996) στη µελέτη του ερεύνησε τη χωρική δοµή µιας οικονοµίας στην οποία οι πόλεις συνδέονται από ένα δίκτυο µεταφορών. Για την πολιτική µεταφορών οι βελτιώσεις των δικτύων µεταφοράς έχουν επιπτώσεις στις µεταβλητές τιµών και τις επιλογές θέσης των εταιριών. Υποστηρίζει ότι µόνο συγκεκριµένος τύπος βελτίωσης των δικτύων είναι συµβατός µε τον κάθε στόχο της περιφερειακής πολιτικής. Οι βιοµηχανικές εταιρίες που εντοπίζονται σε µια µεγάλη πόλη απολαµβάνουν το όφελος των οικονοµιών συσσωρεύσεων, αλλά πληρώνουν τις υψηλότερες αµοιβές. Οι επιδράσεις των εξόδων µεταφοράς ερευνούν τις επιδράσεις στους συντελεστές εξόδου µεταφοράς, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το επίπεδο τεχνολογίας µεταφορών. Σ αυτή την περίπτωση, η σχετική δυνατότητα πρόσβασης για κάθε πόλη είναι ακόµα αµετάβλητη. Ο συντελεστής εξόδου µεταφοράς µετά την τεχνολογική αλλαγή αντιπροσωπεύεται από τη σχέση: t m = θt m 0, όπου t m τα έξοδα µεταφοράς, t m 0 είναι ο συντελεστής εξόδου µεταφοράς και το θ είναι η παράµετρος που αντιπροσωπεύει την αλλαγή. Όσο πιο µικρός είναι ο συντελεστής εξόδων µεταφοράς τόσο πιο καλά ικανοποιείται η ευηµερία των ανθρώπων της περιοχής. Γενικά, η µείωση των εξόδων µεταφοράς προκαλεί τη συγκέντρωση των δραστηριοτήτων παραγωγής και ανθρώπινου υλικού. Ο συγγραφέας µελέτησε τρεις πόλεις µε διαφορετικό πληθυσµό, όπου κάθε µια φιλοξενούσε και από µια βιοµηχανία. ιαπίστωσε ότι για την πόλη µε τον υψηλό αριθµό πληθυσµού τα έξοδα µεταφοράς είναι λίγα, µε αποτέλεσµα εκεί να συναντάται και µεγάλος αριθµός οικονοµικών µονάδων. Οι µικρότερες σε πληθυσµό πόλεις και οι πιο αποµακρυσµένες είναι δυνατό να κερδίσουν το στοίχηµα εξέλιξης και προόδου, µόνο στην περίπτωση εισαγωγής της τεχνολογίας στο επίπεδο µεταφορών που θα ευνοήσει την εγκαθίδρυση νέων µορφών οικονοµικών εταιριών στις περιοχές που δε βρίσκονται µέσα και πολύ κοντά στα µεγάλα αστικά κέντρα. 140

140 Ο Bogart (1998), τοποθετώντας την αστική οικονοµία σε ένα πλαίσιο ανταλλαγής και βλέποντας τις µητροπολιτικές περιοχές ως πόλο έλξης των µικρών ανοικτών οικονοµιών αντιλαµβάνεται τη θεωρία επιλογής κατάλληλης θέσης µιας νέας οικονοµικής µονάδας ως εµπορική υπόθεση. Ισχυρίζεται ότι οι µεγάλες επιχειρήσεις που δοκιµάζουν τις αυξανόµενες επιστροφές κλίµακας, είναι πιθανότερο να βρεθούν στα κεντρικότερα και µεγαλύτερα κέντρα για να διατηρήσουν την υψηλή παραγωγικότητα. Οι µικρότερες επιχειρήσεις βρίσκονται και στα µεγαλύτερα και στα µικρότερα κέντρα, λόγω χαµηλότερης απαίτησης πόρων τους. Κατά συνέπεια, οι περιορισµοί των πόρων, εκτός από το κατώτατο όριο απαίτησης, είναι κρίσιµοι παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων και έτσι και τη διανοµή τους µεταξύ των κέντρων των διαφορετικών µεγεθών. Ουσιαστικά, κατά τον ερευνητή, η µεγάλη θέση έχει χαµηλό συγκριτικό κόστος για τις µεγάλες επιχειρήσεις, ενώ η µικρή θέση εµφανίζει χαµηλό συγκριτικό κόστος για τις µικρές επιχειρήσεις. Η µέσου µεγέθους θέση σηµειώνει το µικρότερο συγκριτικό κόστος για τις µεγάλες µονάδες σε σχέση µε τη µικρή θέση, και έχει το χαµηλότερο συγκριτικό κόστος στις µικρές οικονοµικές µονάδες απ ότι οι µεγαλύτερες θέσεις. Αναµφισβήτητα, η µέση µεγέθους επιχείρηση έχει την υψηλότερη παραγωγικότητα στα µεσαία και µικρά κέντρα. Τα συµπεράσµατα της µελέτης του προτείνουν ένα σχέδιο ιεραρχικής διανοµής των επιχειρήσεων, στο οποίο οι µεγάλες επιχειρήσεις συγκεντρώνονται συντριπτικά στις µεγάλες θέσεις, οι µικρές στις µικρές και οι µεσαίου µεγέθους εµφανίζονται πιθανότερα στις µικρές και µεσαίου µεγέθους θέσεις. Τα παραπάνω συµπεράσµατα επηρεάζονται εν µέρει από την υπόθεση, ότι οι µικρές οικονοµικές µονάδες έχουν την ίδια παραγωγικότητα ανεξάρτητα από το µέγεθος των θέσεων. Στην πραγµατικότητα, οι οικονοµίες συσσωρεύσεων τείνουν να αυξηθούν µε το µέγεθος των θέσεων, το οποίο θα ωφελήσει µε τον ίδιο τρόπο τις µικρές και τις µεγάλες µονάδες. 141

141 L Decreasing P S Large business P L L P M M Medium business M Small business Το παραπάνω σχήµα παρουσιάζει αστικό παραγωγικό σύστηµα, όπου οι µεγάλες οικονοµικές µονάδες είναι παραγωγικότερες στα µεγάλα αστικά κέντρα, ενώ οι µικρές εµφανίζουν χαµηλότερη παραγωγικότητα στις µικρότερες θέσεις. Ο σκοπός του εγγράφου που συνέταξαν οι Maurel and Sedillot (1999) περιορίστηκε στην αποτύπωση του δείκτη συγκέντρωσης που προέρχεται από ένα πρότυπο θέσης στη γραµµή Ellison και Glaeser και µπορεί να ερµηνευθεί ως συσχετισµός µεταξύ των αποφάσεων θέσης δυο επιχειρησιακών µονάδων στην ίδια βιοµηχανία. Το πρότυπο εντοπισµού από Ellison και Glaeser διατυπώνει ότι όταν οι αποφάσεις θέσης δεν είναι ανεξάρτητες, οι εγκαταστάσεις µπορούν να επιλέξουν τη θέση τους για να ωφεληθούν από το φυσικό πλεονέκτηµα µιας ιδιαίτερης γεωγραφικής περιοχής ή των ξεχειλισµάτων που παράγονται από την εγγύτητα άλλων εγκαταστάσεων στη βιοµηχανία. Τα δυο πρότυπα του φυσικού πλεονεκτήµατος και των ξεχειλισµάτων είναι observationally ισοδύναµα. Ως εκ τούτου, απαριθµούνε µόνο το πρότυπο ξεχειλίσµατος. Με το N να δείχνει τον αριθµό εγκαταστάσεων βιοµηχανίας και z 1.z n το µερίδιο κάθε εγκατάστασης στην απασχόληση βιοµηχανίας. Το µ, ο αριθµός γεωγραφικών περιοχών και x 1.x M το µέρος κάθε περιοχής στη συνολική απασχόληση. Το µέρος της απασχόλησης στη βιοµηχανία που βρίσκεται στη γεωγραφική περιοχή i είναι: s i = Σ N j=1z j u ji, όπου u ji =1, εάν η επιχειρησιακή µονάδα j 142

142 εντοπίσει στην περιοχή i, ειδάλλως u ji είναι µη ανεξάρτητες µεταβλητές Bernouilli έτσι ώστε P(u ji =1)= x i, το οποίο σηµαίνει ότι η τυχαία διαδικασία θέσης θα οδηγήσει κατά µέσο όρο στις µετοχές σχεδίων απασχόλησης που ταιριάζουν µε αυτής που επικρατεί στο σύνολο. Ακριβέστερα, Ellison και Glaeser προτείνουν να διαµορφώσουν την αλληλεπίδραση µεταξύ των αποφάσεων θέσης οποιουδήποτε ζευγαριού των εγκαταστάσεων από: Corr(u ji,u ki )= γ, για j k όπου γ είναι µια παράµετρος που βρίσκεται µεταξύ 1 και 1 και περιγράφει τη δύναµη των ξεχειλισµάτων µέσα στη βιοµηχανία. Σ αυτή την περίπτωση, η πιθανότητα που δυο επιχειρησιακές µονάδες j και k εντοπίζουν στην ίδια περιοχή i είναι ανεξάρτητη από το j και k και αποδίδεται απλά ως εξής: P(i,i)= E(u ji u ki )= Cov(u ji u ki )+ E(u ji )E(u ki )= γx i (1-x i )+ x i 2 Τέλος, η πιθανότητα που τα ζευγάρια των εγκαταστάσεων εντοπίζουν σε οποιαδήποτε περιοχή δίδεται από τη σχέση: p= Σ i P(i,i)= γ(1-σ i x i 2 )+ Σ i x i 2 Προσπάθεια ερµηνείας των θεωριών που χωροθετούν µια οικονοµική µονάδα στο γεωγραφικό χώρο κατέβαλλαν και οι Hinloopen and Marrewijk (1999), από το τµήµα Οικονοµικών σπουδών του Πανεπιστηµίου Netherlands. Η εισαγωγή µιας πεπερασµένης τιµής επιφύλαξης στη χωρική «διπλόπολη» Hotelling µε τις γραµµικές δαπάνες µεταφορών δείχνει ότι δεν υπάρχει µια καθαρή ισορροπία θέσης στρατηγικής συµµετρική, εάν η τιµή επιφύλαξης είναι υψηλή, αλλά υπάρχει µια συνέχεια των µονοπωλιακών ισορροπιών, όταν η τιµή επιφύλαξης είναι χαµηλή και στην περίπτωση της ενδιάµεσης τιµής, τότε είναι εφικτή µια µοναδική καθαρή ισορροπία θέσης στρατηγικής, η οποία χαρακτηρίζεται ως συµµετρική. Το πρότυπο του Hotelling απεικόνισε την αγορά ως γραµµή µήκους l σύµφωνα µε την οποία οι καταναλωτές διανέµονται οµοιόµορφα. Στη δεδοµένη αγορά δυο έµποροι α και b ιδρύουν ταυτόχρονα µια επιχείρηση και καθορίζουν και τη χιλιοµετρική τιµή. Τόσο οι σταθερές όσο και οι πρόσθετες δαπάνες της παραγωγής υποτίθεται ότι είναι µηδέν. Εφόσον, οι παραγωγοί εµµένουν στην τιµολόγηση των χιλιοµέτρων, οι καταναλωτές επιβαρύνονται το κόστος µεταφοράς σε ποσοστό t. Τοποθετηµένη η µια µονάδα από το αριστερό µέρος της αγοράς, σε µορφή γραµµικής απόστασης, και έκταση h a εκταρίων χρεώνει στην τιµή P A και η δεύτερη στο δεξιό µέρος της αγοράς σε έκταση h b χρεώνει στην τιµή P Β. Το πρότυπο 143

143 l= v/t φανερώνει το µέγεθος της αγοράς σχετικά µε την αποτελεσµατική τιµή επιφύλαξης. Εάν π α (h a, h b ) και π b (h a, h b ) είναι τα αντίστοιχα κέρδη τότε σύµφωνα µε τους συγγραφείς, η κατεύθυνση στην οποία π i (h a. h b )/h i, όπου i η εταιρεία, οδηγεί σε δυο δυνατούς τύπους ισορροπίας µιας θέσης: TYPE 1: π i (h a*, h b* )/h i = 0 > 0, h a < h a* TYPE 2: θπ α * (h a*, h b* ) / θh a = < 0, h a > h a* όπου h a* θέση ισορροπίας. Καταλήγοντας διαπιστώνουν ότι η απόσταση ισορροπίας µεταξύ των δυο εταιρειών είναι τουλάχιστον το ¼ της µεταξύ τους απόστασης που µπορεί να φτάσει το πολύ το µισό αυτής. Η συσχέτιση των οικονοµιών συσσώρευσης και της θεωρίας εγκατάστασης µιας οικονοµικής µονάδας αποτέλεσε το βασικό αντικείµενο µελέτης και για τους Mano and Otsuka (2000). Οι µελετητές έκαναν την υπόθεση ότι µια ανταγωνιστική εταιρία απασχολεί την εργασία N t µέχρι το σηµείο, όπου η ισότητα του οριακού προϊόντος της εργασίας µε το ποσοστό πραγµατικών αµοιβών (w t ) δίνεται από τη σχέση: A t F (Ν t )= w t, όπου το A t αναφέρεται στην πολλαπλασιαστική παράµετρο αποδοτικότητας παραγωγής στο χρόνο t και σε A t F (Ν t ) που είναι το φυσικό οριακό προϊόν της εργασίας. Επιλύνοντας την παραπάνω σχέση για N t στις περιπτώσεις της µορφής Cobb-Douglas λειτουργιών και λήψης παραγωγής της διαφοράς στο λογάριθµο, λαµβάνεται: ln(n t /N 0 )= -aln(w t /w 0 )+ aln(a t /A 0 ), όπου α είναι µια θετική παράµετρος και ένας υπογεγραµµένος 0 αναφέρονται στην περίοδο βάσεων. Το ποσοστό αύξησης της αποδοτικότητας παραγωγής υποτίθεται ότι εξαρτήθηκε από τις οικονοµίες εντοπισµού (LE 0 ), τις οικονοµίες αστικοποίησης (UE 0 ) και άλλους όρους (OC 0 ) στην αρχική περίοδο. Κατά συνέπεια, η παραπάνω σχέση µπορεί να γραφεί: ln(n t /N 0 )= -aln(w t /w 0 )+ ag(le 0,UE 0,OC 0 ). Υποθέτουµε ότι η λειτουργία G µπορεί να προσεγγιστεί από την γραµµική µορφή. Περιλαµβάνουν την έκταση της συµφόρησης και της αναλογίας των τοµέων των υπηρεσιών ως πρόσθετες επεξηγηµατικές µεταβλητές επειδή αναµένουν ότι η συµφόρηση θα µειώσει τη διαθεσιµότητα του ευνοϊκού εδάφους για τα εργοστάσια, τα γραφεία και τις κατοικηµένες περιοχές, ενώ ο ανταγωνισµός µε τους τοµείς των υπηρεσιών θα είχε επιπτώσεις στην αποδοτικότητα του τοµέα κατασκευής είτε µέσω της επίδρασης των συµπληρωµατικών σχέσεων µε τον τοµέα της κατασκευής είτε µέσω της επίδρασης στη διαθεσιµότητα του εδάφους, της εργασίας κι άλλων 144

144 παραγόντων της παραγωγής. Με βάση αυτές τις διευκρινήσεις καταλήξανε στην ακόλουθη εµπειρική ευυπόληπτη λειτουργία χρησιµοποιώντας νοµαρχιακά δεδοµένα. Ln(N ijt /N ij0 )= a 0 + a 1 ln(n ij0 )+ a 2 SHARE ij0 + a 3 ln(w ijt /W ij0 )+ a 4 UE i0 + a 5 SERVICEi 0 + a 6 ln(cong i0 )+ a 7 ROAD i0 + a 8 LSIZE ij0 + Σβ k (Region dummy k )+ ε ijt, όπου N ijt αναφέρεται στον αριθµό των εργαζοµένων του i νοµαρχιακό επίπεδο και της j βιοµηχανίας κατά τη διάρκεια της t περιόδου, ενώ το N ij0 αναφέρεται στον αριθµό εργαζοµένων στη βασισµένη περίοδο, έτσι ώστε η αριστερή πλευρά να αντιστοιχεί στο ποσοστό αύξησης της απασχόλησης στη j βιοµηχανία, µε a s και β s παράµετροι οπισθοδρόµησης και το ε να αποτελεί πιθανό σφάλµα. Οι παράµετροι οπισθοδρόµησης µπορεί να διαφέρουν στις βιοµηχανίες και στην αλλαγή κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η ανάλυση που πραγµατοποιήσανε οι συγγραφείς αποδεικνύει ότι η συµφόρηση και ο ενισχυµένος ανταγωνισµός µε τον τοµέα των υπηρεσιών που συνδέεται µε την αστικοποίηση είναι οι ισχυρές ενσωµατωµένες δυνάµεις που αποτρέπουν τη συνεχή συγκέντρωση των βιοµηχανιών κατασκευής στις αστικές περιοχές. Ο αντίκτυπος των οικονοµιών στην εύρεση θέσεων εγκατάστασης των εταιριών αποτέλεσε και το αντικείµενο της µελέτης του Belleflamme (2000). Είναι γνωστό ότι τέτοια εξωτερικά αποτελέσµατα οδηγούν στις ουσιαστικές µειώσεις δαπανών, όταν οι εταιρίες βρίσκονται από κοινού. Για να κρατήσει το αντικείµενο µελέτης του απλό, εξέτασε µια οικονοµία µε δυο εταιρίες, όπου η καθεµιά παρήγαγε διαφοροποιηµένη ποικιλία προϊόντων. Αρχικά, οι δυο εταιρίες αποφασίζουν να εντοπίσουν το σηµείο χωροθέτησής τους, στα σηµεία Α και Β, και στη συνέχεια να δηµιουργήσουν ένα ανταγωνιστικό κλίµα µεταξύ τους, σχετικά µε το επίπεδο των τιµών που πρόκειται να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Με σκοπό να εστιάσει στον καθαρό αντίκτυπο των οικονοµιών εντοπισµού, υποθέτει ότι οι περιοχές Α και Β χαρακτηρίζονται από τις ίδιες συνθήκες αγοράς. Παράλληλα, θεωρεί ότι οι αγορές είναι τµηµατοποιηµένες, δηλαδή κάθε εταιρία θέτει µια ειδική τιµή πώλησης του προϊόντος της στην ευρύτερη αγορά. Ακριβέστερα, σε κάθε περιοχή οι λειτουργίες απαίτησης των εταιριών παράγονται από έναν αντιπροσωπευτικό καταναλωτή που έχει την τετραγωνική λειτουργία της χρησιµότητάς του ίση µε: U(q 1,q 2 )= a(q 1 +q 2 )-(β/2)(q 1 2 +q 2 2 )-δq 1 q 2 + q 0, 145

145 όπου q i (i= 1,2) είναι η ποσότητα ποικιλίας και q 0 η ποσότητα που καταναλώνει η εταιρία. Όπως συνήθως έχουµε α> 0 και 0 δ β και ο περιορισµός προϋπολογισµών της δίνεται από τη σχέση: y= p 1 q 1 + p 2 q 2 +q 0. Μεγιστοποιώντας, υπό τον όρο του περιορισµού των προϋπολογισµών παράγεται το τυποποιηµένο γραµµικό αντίστροφο πρόγραµµα: p i = a-βq i -δq j στην περιοχή τιµών όπου οι ποσότητες είναι θετικές. Για δ β η σχέση ζήτησης για την ποικιλία i δίνεται ως εξής: q 1 = α- bp i +d(p j -p i ), όπου α α/(β+δ), b 1/(β+δ), d δ/[(β-δ)(β+δ)] Η δοµή δαπανών παραγωγής της εταιρίας εξαρτάται από την εγγύτητά τους και περιγράφεται από το ακόλουθο σύνολο υποθέσεων: Όταν οι εταιρίες βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές, η πρόσθετη δαπάνη παραγωγής τους είναι ίση µε c>0 Όταν οι εταιρίες βρίσκονται στην ίδια περιοχή ωφελούνται από κάποια θετική οικονοµία εντοπισµού. Αυτό σηµαίνει ότι η πρόσθετη δαπάνη τους µειώνεται από ένα θετικό ποσό που είναι η συγκεκριµένη περιοχή. Ακριβέστερα, εάν και οι δυο εταιρίες εντοπίσουν στην περιοχή Κ (Κ= Α,Β) το i κόστος της εταιρίας θα δίνεται από τη σχέση c-θ K. Παρατήρησε ότι για µια δεδοµένη αξία του κόστους µεταφοράς, οι εταιρίες πρέπει να αντισταθµίσουν τον αυξανόµενο ανταγωνισµό που µια κοινή θέση υπονοεί από τις οικονοµίες εντοπισµού, των οποίων η ένταση είναι πάνω από κάποιο επίπεδο κατώτατων ορίων. Κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η µεγαλύτερη διαφοροποίηση των προϊόντων χαλαρώνει τον ανταγωνισµό τιµών. Υποστήριξε ότι οι υψηλές δαπάνες µεταφοράς οφείλονται στο γεγονός ότι οι υψηλές εµπορικές δαπάνες ενισχύουν τα οφέλη της γεωγραφικής περιοχής. Οι θέσεις των µονάδων παραγωγής ή των αποθηκών εµπορευµάτων που παρέχουν τα αγαθά διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στον τοµέα της επιλογής κατάλληλου χωροθετικού σηµείου, αποτελώντας αφορµή για τη µελέτη των Kalfakakou and Tsouro (2001). Οι µικρές αποστάσεις εισαγωγής µεταξύ των προµηθευτών και των αντίστοιχων πελατών τους καθίστανται ευεργετικές και για τους δυο, δεδοµένου ότι οδηγούν σε καλύτερη υπηρεσία ανεφοδιασµού µαζί µε ένα χαµηλό κόστος παράδοσης. Στόχος του προβλήµατος που ορίζεται εδώ είναι να καθοριστεί η θέση καθορισµένου Q* Q των κέντρων ανεφοδιασµού, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η συνολική διαδροµή παράδοσης διανοµής που ικανοποιεί όλη τη 146

146 ζήτηση µέσα σε έναν δεδοµένο χρόνο ή µια απόσταση χωρίς υπέρβαση ενός διευκρινισµένου προϋπολογισµού εγκαταστάσεων. Η βέλτιστη λύση ενός δικτύου που συνδέει τους προµηθευτές και τις απαιτήσεις απεικονίζεται παρακάτω ως εξής: D Q (a) (b) Οι σειρές και οι στήλες των πινάκων αντιστοιχούν στους προµηθευτές και τις απαιτήσεις αντίστοιχα. Η παρουσία ενός αριθµητικού στοιχείου d ij σε µια σειρά που συντάσσεται µε το i και τη στήλη j σηµαίνει ότι η απαίτηση j εξυπηρετείται από τον προµηθευτεί i. Η αξία d ij δείχνει την απόσταση µεταξύ του i και του j. Ο προµηθευτής 4 (α) θα εξυπηρετήσει τις απαιτήσεις 2,4,6 µε τη χρονική απόσταση 2,0,1 αντίστοιχα. Προφανώς, το ποσό των αριθµητικών στοιχείων στους πίνακες 1 α και b εκφράζει το συνολικό χρόνο παράδοσης διανοµής του αντίστοιχου συστήµατος κατανοµής απαίτηση- προµηθευτής. Ο περιορισµός των προϋπολογισµών εκτελείται στα πλαίσια απόδοσης των µέγιστων δυνατό εφικτών συνόλων. Η βέλτιστη θέση εγκατάστασης προµηθευτών- οικονοµικών µονάδων µε το λιγότερο δυνατό κόστος γίνεται σε εκείνο το σηµείο όπου το Z(Q*)= minσd ij, µε i Q* και j D. Κάθε εταιρία επιλέγει τη θέση της όταν επηρεάζεται το κόστος παραγωγής της από τα τοπικά κοινωνικοοικονοµικά ξεχειλίσµατα που παράγονται από άλλες εταιρίες στην περιοχή. Οι εταιρίες λαµβάνουν υπόψη την αµοιβαία φύση των τοπικών ξεχειλισµάτων: µειώνοντας τις δαπάνες τους και τις δαπάνες των ανταγωνιστών τους. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε τον τρόπο που δύναται να επηρεάζουν την δηµιουργία µιας βιοµηχανίας σε µια περιοχή αποτέλεσαν το αντικείµενο µελέτης των Soudeyran and Weber (2002). 147

147 Το πρότυπο που χρησιµοποίησαν περιλαµβάνει ένα πεπερασµένο αριθµό n ετερογενών εταιριών που παράγουν οµοιογενή προϊόντα. Κάθε εταιρία επιλέγει µια περιοχή για να παράγει το προϊόν της που πωλείται στη συνέχεια στη διεθνή αγορά (IM). Το σύνολο των εταιριών δείχνεται από το Ν και το πεπερασµένο σύνολο περιοχών από το. Η απόσταση µεταξύ της περιοχής α και της θέσης IM δείχνεται από µε d a. Η ζήτηση για το προϊόν των εταιριών δίνεται από τη γραµµική αντίστροφη σχέση P= A-Q, µε Α ένα θετικό αριθµό, Ρ η τιµή αγοράς και Q η συνολική παραγωγή της βιοµηχανίας. Εάν η εταιρία i N βρίσκεται µόνο στην περιοχή α, η σταθερή πρόσθετη δαπάνη παραγωγής δίνεται από τον τύπο c i a που εξαρτάται από την εταιρία και από την περιοχή που βρίσκεται. Εν τούτοις, εάν η εταιρία δεν είναι µόνη, η πρόσθετη δαπάνη παραγωγής της επηρεάζεται από την παρουσία άλλων εταιριών στην περιοχή. Ο τρόπος που οι εταιρίες αποδίδουν στις παγκόσµιες και τοπικές αγορές εξαρτάται αποφασιστικά από το τοπικό επιχειρησιακό περιβάλλον. Για παράδειγµα, µιας υψηλής ποιότητας υποδοµή µεταφορών, µορφωµένοι τοπικοί υπάλληλοι και ένα αποδοτικό σύστηµα δικαστηρίων έχουν σηµαντική επίδραση στην παραγωγικότητα, τη δοµή των δαπανών και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων στην περιοχή. Η γεωγραφική εγγύτητα βελτιώνει τις πληροφορίες ροής και το επίπεδο τοπικού συντονισµού, συνεργασίας και αµοιβαίας εµπιστοσύνης. Η εγγύτητα σώζει στις δαπάνες καταλόγων, µεταφορών και αναζήτησης, και µειώνει τις καθυστερήσεις από τον κίνδυνο. Υπάρχει µια σαφής σύνδεση µεταξύ της γεωγραφικής εγγύτητας και των δαπανών που εισάγονται µέσω των τοπικών κοινωνικών ξεχειλισµάτων. Εκτός από τις δαπάνες παραγωγής της, κάθε εταιρία αναλαµβάνει ένα κόστος µεταφορών του προϊόντος της στη διεθνή αγορά. Οι δαπάνες µεταφορών υποτίθεται ότι είναι ετερογενείς, δηλαδή εταιρία που εντοπίστηκε στην περιοχή α θα αναλάβει ένα κόστος, ανά µονάδα προϊόντος, ίσο µε t i a. εδοµένου ότι η απόσταση µεταξύ του α και της IM είναι d a, το συνολικό κόστος ανά µονάδα για την εταιρία i για να παράγει και να στείλει µια µονάδα από την περιοχή α µε τις Κ εταιρίες δίνεται από τη σχέση: c i a + t i a d a - µ i a (k), δεδοµένου ότι οι δυο πρώτοι όροι είναι ανεξάρτητοι από τις άλλες εταιρίες τότε έχουµε: c i a = c i a + t i a d a. Σ αυτό το παιχνίδι κάθε εταιρία διαθέτει ένα σύνολο στρατηγικής και η λειτουργία εξόφλησής της αντιπροσωπεύεται από το κέρδος της ως αποτέλεσµα των ως προς την τοποθεσία επιλογών όλων των εταιριών. Ουσιαστικά, η επιλογή 148

148 περιοχής των εταιριών καθορίζεται από τις αυτόνοµες δαπάνες παραγωγής και µεταφορών και τα θετικά κέρδη συσσωρεύσεων. Οι θεωρίες χωροθέτησης µιας οικονοµικής µονάδας σε µια ευρύτερη περιοχή δε συνδέονται µόνο µε µαθηµατικούς και αλγοριθµικούς τύπους, αλλά και µε την έννοια των δεικτών βιωσιµότητας τους οποίους οφείλουν να υπακούουν. Ο Dunmade (2002), στη µελέτη του ασχολήθηκε µε τους διάφορους δείκτες που είναι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων που µπορούν να χρησιµοποιήσουν και να αξιολογήσουν την καταλληλότητα µιας επιχείρησης στην τοπική και περιφερειακή οικονοµία, µακροπρόθεσµα. Με τον προσδιορισµό και την εξέταση των παραγόντων ικανότητας υποστήριξης, σε σχέση µε τα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια ενός συγκεκριµένου πολιτισµού και του τεχνικοοικονοµικού επιπέδου ανάπτυξης, η επιλογή του κατάλληλου χώρου εγκαθίδρυσης µιας βιοµηχανικής µονάδας δύναται να ενισχύεται πολύ και να αποφεύγεται η απώλεια των οικονοµικών πόρων. Για τον συγγραφέα, οι δείκτες διακρίνονται σε δείκτες προσαρµοστικότητας της επιχείρησης στο υπάρχον περιβάλλον και σε δείκτες παράγωγα ή δευτεροβάθµιοι. Η περίπτωση των δεικτών προσαρµοστικότητας εξετάζει την καταλληλότητα και τη βιωσιµότητα που ενδέχεται να διαγράψει η οικονοµική µονάδα στη συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή. Στόχος της καθίσταται η οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ευηµερία τόσο της ίδιας της µονάδας όσο και του ανθρώπινου δυναµικού που τη στελεχώνει. Οι δείκτες παράγωγα σχετικοί µε την δυνατότητα εγκαθίδρυσης µιας µονάδας προσδιορίζονται από τις ακόλουθες επιµέρους περιοχές: Τεχνική ικανότητα υποστήριξης που παρέχεται στη δεδοµένη περιοχή Η τεχνική ικανότητα υποστήριξης µιας επιχείρησης είναι τεχνικά βιώσιµη µόνο στην περίπτωση που υπάρχει ένα καθιερωµένο πλαίσιο για την τεχνογνωσία, όταν και όπου κρίνεται απαραίτητη, στην περιοχή όπου χρησιµοποιείται. Η πρόσβαση σε αστικά κέντρα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, εύκολα και οικονοµικά αποτελούν πηγή προσέγγισης µιας µονάδας, ενώ η δυνατότητα επίβλεψης και εξ αποστάσεως του τρόπου λειτουργίας της οδηγούν µε µαθηµατική ακρίβεια στην ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο του ηλεκτρονικού εµπορίου, το οποίο διευκολύνει στο µέγιστο βαθµό τους επιχειρηµατίες και τους παραγωγούς. 149

149 Οικονοµική ικανότητα υποστήριξης Είναι δείκτης που πρέπει να εξετάζεται, όταν προβλέπεται προµήθεια της επιχείρησης σε τεχνολογία. Είναι απαραίτητο να αξιολογηθεί τόσο το συνολικό κόστος όσο και τα συνολικά κέρδη που θα αποφέρει στη µονάδα, η στελέχωσή της µε υλικό, του οποίου η εκτίµηση δεν πρέπει να περιοριστεί µόνο στην προµήθεια, την εγκατάσταση και την ανάθεση, αλλά σε ολόκληρο το κόστος του κύκλου ζωής της. Περιβαλλοντική ικανότητα υποστήριξης σε συνδυασµό µε τις αρχές της «βιώσιµης ανάπτυξης» Ο συγγραφέας στην παρούσα έρευνα θέτει ως απαραίτητη προϋπόθεση, η δηµιουργία της εκάστοτε οικονοµικής-βιοµηχανικής µονάδας σε ένα τόπο να υποστηρίζει περιβαλλοντικά το χώρο και να λειτουργεί ακολουθώντας πιστά τις αρχές της βιωσιµότητας, ώστε να µη διακυβεύει το µέλλον του δεδοµένου τόπου από άποψη περιβαλλοντική. Απορρίπτει την άποψη της εγκαθίδρυσης µιας µονάδας σε µέρος που χωλαίνει περιβαλλοντικά όσο κερδοφόρο µπορεί να διαφαίνεται για την τοπική και περιφερειακή οικονοµία. Κοινωνικοοικονοµική υποστήριξη του τόπου, της περιφέρειας και του ανθρώπινου δυναµικού Η κοινωνικοοικονοµική υποστήριξη του τόπου και της περιφέρειας που δύναται να αποφέρει η εγκατάσταση της νέας µονάδας είναι δυνατό να συµβάλλει και στην µακροπρόθεσµη οµαλή λειτουργίας της. Τα οφέλη που θα αποκοµίζουν οι παραγωγοί και το ανθρώπινο δυναµικό καθίστανται κινητήριος δύναµη στην εδραίωσή της στην περιοχή. Η αποδοχή της δηµοτικότητας που θα αποδίδει, την κάνει αποδεκτή από την ευρύτερη κοινωνία µε αποτέλεσµα αυτή η αποδοχή της να επηρεάζει την προσαρµοστικότητά της από το ίδιο το κοινωνικό σύνολο. Γύρω από το θέµα της χωροθέτησης µιας εταιρίας, ο Von Glahn s (2003), σκιαγραφεί τον τρόπο µε τον οποίο οι µεµονωµένες εταιρίες αποφασίζουν πού να εντοπίσουν τις δραστηριότητες παραγωγής τους. Φανερά επηρεασµένος από τη θεωρία του Weber σχετικά µε την επιλογή του τόπου χωροθέτησης µιας εταιρίας, υποστηρίζει ότι η επιλογή θέσης επηρεάζεται από τα έξοδα µεταφοράς, το κόστος εργασίας και τη συσσώρευση. Το πρότυπο προσδιορισµού της κατάλληλης θέσης στηρίζεται στην υπόθεση ότι λειτουργεί µέσα στη χώρα, µε µια οµοιόµορφη τοπογραφία, ένα κλίµα, µια τεχνολογία και ένα οικονοµικό σύστηµα. Αυτό είναι γνωστό ως οµοιόµορφη ή ισοτροπική σαφής υπόθεση. Κάθε φορά εξετάζεται ένα 150

150 προϊόν, το οποίο στέλνεται σε µια θέση ενιαίας αγοράς, οι πρώτες ύλες καθορίζονται σε ορισµένες θέσεις, οι οποίες είναι γνωστές, ενώ η αγορά στην οποία εµφανίζεται η κατανάλωση είναι επίσης γνωστή και καθορισµένη. Η εργασία καθορίζεται γεωγραφικά επί οποιουδήποτε τόπου παραγωγής και τα έξοδα µεταφοράς είναι µια λειτουργία του βάρους του προϊόντος και της απόστασης. Υποστηρίζει ότι στη σηµερινή εποχή, η επιλογή της κατάλληλης θέσης επηρεάζεται και από τα χαρακτηριστικά- φυσιογνωµία της περιοχής, τις διακυµάνσεις γύρω από το εµπορικό κόστος, τη βιοµηχανική πρόοδο και τη δοµή της αγοράς. Οι Bhutta, Huq, Frazier and Mohamed (2003), εξέτασαν τις δυνατές περιπτώσεις εγκατάστασης µιας µονάδας σε µια περιοχή που επηρεάζεται από το πρότυπο θέσης, διανοµής και επένδυσης. Το κόστος αποτελεί τον κύριο καθοριστικό παράγοντα στη θέση δυνατότητας. Τα αποτελέσµατα της µελέτης τους έδειξαν ότι το πρότυπο ορίζει την υψηλότερη ικανότητα οµαλής λειτουργίας µιας επιχείρησης, στη θέση που παρουσιάζει το χαµηλότερο κόστος παραγωγής και διανοµής και αποφέρει τις χαµηλότερες γενικές δαπάνες. Για τους επιχειρηµατίες, τέτοια ανάλυση ενισχύει τη δυνατότητά τους να διαµορφώσουν και να µιµηθούν κατηγορίες προϊόντων ή γεωγραφικές περιοχές στις οποίες παρέχεται µια συνολική εικόνα της απόδοσης της εταιρείας. Τα εµφανή συµπεράσµατα της µελέτης τους συνοψίζονται ακολούθως ως εξής: 1. η δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης χωροθεσίας για την επιχείρηση να αποφέρει όσο το δυνατόν περισσότερο χαµηλό µεταβαλλόµενο κόστος, 2. η ικανότητα και τα επίπεδα παραγωγής είναι ανεξάρτητα από την κατεύθυνση συναλλαγµατικής ισοτιµίας και είναι πιθανό να υπάρξουν οικονοµικές αποδόσεις και στον τόπο εγκατάστασης, ενώ 3. τα αποτελέσµατα αποδεικνύουν ότι οι δαπάνες δασµολογίων και διανοµής αντισταθµίζουν τις δαπάνες παραγωγής και οργάνωσης, ώστε οι µονάδες να είναι ανεξάρτητες από τις παραλλαγές στις εξωγενείς µεταβλητές. Ο Choi (2003), στη µελέτη που πραγµατοποίησε, απέδειξε ότι η επιλογή συγκεκριµένων οικονοµικών δεικτών διαδραµατίζει καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία επιλογής του κατάλληλου τόπου εγκαθίδρυσης µιας βιοµηχανικής µονάδας. Η θεωρία χωροθέτησης δύναται να επηρεάζεται όχι µόνο από µαθηµατικά µοντέλα αλλά και από ορισµένους οικονοµικούς δείκτες. 151

151 Οι εβδοµήντα στατιστικοί δείκτες που προήλθαν από τις περιεκτικές βιβλιογραφικές επισκοπήσεις και τη δυνατότητα που είχαν να εφαρµοσθούν στη βιοµηχανία ξενοδοχείων, ταξινοµήθηκαν σε κορυφαίες, συµπίπτουσες ή καθυστερούντες οµάδες δεικτών που επικράτησαν στην αξιολόγηση κάθε ανάλυσης δεικτών και συσχέτισης. Στην κατηγορία των κορυφαίων δεικτών περιλαµβάνονται: ο δείκτης ανταλλαγής αποθεµάτων, ο αριθµός επιχειρησιακής αποτυχίας, η ενέργεια που χρησιµοποιείται από την ξενοδοχειακή µονάδα, ο δείκτης αποθεµάτων των ξενοδοχείων, ο ανεφοδιασµός χρηµάτων, ο δείκτης τιµών αποθεµάτων, το ποσοστό αποταµίευσης του διαθέσιµου εισοδήµατος, οι αµοιβές και οι µισθοί. Με αυτές τις κύριες σειρές οικονοµικών δεικτών επιτυγχάνονται οι πιθανές επιλογές του τόπου εγκατάστασης µιας βιοµηχανίας σε µια ορισµένη ζώνη. Θεωρητικά, όλοι οι κορυφαίοι δείκτες είναι ευαίσθητοι, έως κάποιο βαθµό, στις αλλαγές των προσδοκιών για οικονοµική δραστηριότητα. Οι συµπίπτοντες δείκτες περιλαµβάνουν τις µέσες εβδοµαδιαίες αρχικές αξιώσεις για την ασφάλεια της ανεργίας, την καταναλωτική εµπιστοσύνη, τις καταναλωτικές δαπάνες στη βιοµηχανία των υπηρεσιών, το ΑΕΠ, τα στοιχεία παθητικού της αποτυχίας των ασυµπλήρωτων διαταγών των κατασκευαστών, το ποσοστό κατοχής ξενοδοχείων και την αξία της νέας κατασκευής. Η κατηγορία αυτή των δεικτών συντελεί µε τις µετρήσεις της στη µελλοντική πρόβλεψη της δυνατότητας λειτουργίας µιας βιοµηχανίας. Κατά τον Choi, οι προαναφερθέντες δείκτες καταγράφουν την παρούσα κατάσταση που επικρατεί στη βιοµηχανία των ξενοδοχείων και ενηµερώνουν τον νέο επιχειρηµατία για τους κινδύνους που µπορεί να ανακύψουν από µια πιθανή αδιαφορία απέναντι σε αυτούς, οι οποίοι θα οδηγήσουν σε λανθασµένη επιλογή του χώρου δηµιουργίας ενός ξενοδοχειακού συγκροτήµατος. Με άλλα λόγια, η έµφαση της παρούσας µελέτης επικεντρώνεται µόνο σε ότι σχετίζεται µε οικονοµικούς δείκτες. Το πρόβληµα θέσης των εταιριών έχει εξεταστεί εκτενώς αποτελώντας αντικείµενο µελέτης και για τους Ishida and Matsushima (2004). Κατά τη µελέτη τους υποθέτουν ότι υπάρχουν δυο εταιρίες που επιλέγουν ταυτόχρονα µια θέση. Κατόπιν, παρατηρώντας τα duopolists καθορίζουν τις τιµές των προϊόντων τους, ενώ οι καταναλωτές παίρνουν τις αποφάσεις αγοράς που σχετίζονται µε τις θέσεις και τις τιµές της εταιρίας. Οι εταιρίες έχουν την ίδια τεχνολογία και τη σταθερή πρόσθετη δαπάνη παραγωγής. Κάθε µια από τις εταιρίες επιλέγει µια θέση στον κύκλο. Αφήνεται το Χ και Υ να δείξουν τη θέση της εταιρίας 1 και 2, αντίστοιχα. Κάθε 152

152 καταναλωτής επιδιώκει να αγοράσει µια ενιαία µονάδα του αγαθού. Για να κάνει µια αγορά, πρέπει να επισκεφθεί το κατάστηµα ένας από τους πωλητές. Αντιµετωπίζει ένα κόστος µεταφοράς (t) που είναι µια λειτουργία της απόστασης d. Συνεπώς, αγοράζει το αγαθό από την εταιρία για την οποία η τιµή συν το κόστος µεταφοράς είναι χαµηλότερη. Θεωρώντας ότι p j (j {1,2}) η τιµή που χρεώνεται από το σταθερό j (j {1,2}), αντίστοιχα. Λαµβάνοντας υπόψη τις θέσεις Χ και Υ των εταιριών, ένας καταναλωτής αγοράζει το αγαθό από την εταιρία 1 όταν p 1 + +t(d(x,z)) p 2 + t(d(y,z)), και από την εταιρία 2 όταν p 1 + t(d(x,z))> p 2 + t(d(y,z)), όπου d (a,b) δείχνει την ελάχιστη απόσταση µεταξύ των σηµείων a και b. Η έκβαση του προτύπου εξαρτάται αυστηρά από τη µορφή της συνάρτησης κόστους t. Ακολουθώντας τη λογοτεχνία υποστηρίζουν ότι οι δαπάνες µεταφορών είναι το τετράγωνο της διακινούµενης απόστασης, δηλαδή t(d)= d 2.Αυτή η υπόθεση εγγυάται ότι η ρύθµιση τιµών µεταξύ των duopolists έχει µια καθαρή ισορροπία στρατηγικής για οποιοδήποτε δεδοµένο ζευγάρι θέσης (x,y). Εάν x y, η τιµή (p 1 *,p 2 * ) είναι p 1 * (x,y)= (y-x)(1-(y-x)), p 2 * (x,y)= (y-x)(1-(y-x)) Εάν y x, η τιµή (p 1 *,p 2 * ) είναι p 1 * (x,y)= (x-y)(1-(x-y)), p 2 * (x,y)= (x-y)(1-(x-y)) Στη συνέχεια δείχνουν την εξόφληση του σταθερού j στο στάδιο θέσης Π J (x,y)= R j (p 1 *,p 2 *,x,y) ως λειτουργία των αποφάσεων θέσης. Αυτές οι εξοφλήσεις είναι για την εταιρία 1: Π 1 (x,y)= (y-x)(1-(y-x)) / 2, εάν x y, Π 1 (x,y)= (x-y)(1-(x-y)) / 2, εάν x>y και για την εταιρία 2 Π 2 (x,y)= (y-x)(1-(y-x)) / 2, εάν x y, Π 2 (x,y)= (x-y)(1-(x-y)) / 2, εάν x>y Στη µελέτη τους οι Chisholm και Norman (2004), ασχολήθηκαν διεξοδικά µε την ετερογένεια των προτιµήσεων και της θέσης που απασχολούν τις πλουσιοπαραγωγικές κυρίως εταιρίες, οι οποίες διασκορπίζουν τα προϊόντα τους, εάν η καταναλωτική ετερογένεια είναι χαµηλή ή η απόσταση µεταξύ των αγορών είναι υψηλή. Χαρακτηριστικό γνώρισµα όλης της εργασίας αποτελεί το γεγονός ότι το κέντρο αγοράς εµφανίζεται ως κυρίαρχη επιλογή θέσης, ενώ η σχέση µεταξύ της ιδιοκτησίας και της επιλογής θέσης δεν έχει ερευνηθεί διεξοδικά. 153

153 Με την υπόθεση ότι η αγορά αποτελείται από πέντε εξίσου ταξινοµηµένες δευτερεύουσες αγορές ή πόλεις, όπου τα προϊόντα διανέµονται οµοιόµορφα σε µια αγορά γραµµών του συνολικού µήκους που συνδέει τις πέντε πόλεις, εκτιµάται ότι ο αριθµός των καταναλωτών είναι s. Ακολουθεί ότι οι δαπάνες µεταφοράς µεταξύ οποιουδήποτε ζευγαριού των πόλεων ι και j είναι d i - j. Η κάθε εταιρεία έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ανάλογα µε την οικονοµική της κατάσταση και διαφορετικές εξόδους για το τελικό της προϊόν, µε δεδοµένο όµως ότι όλες οι εταιρίες χρεώνουν την ίδια παραµετρική τιµή p σε κάθε µια από τις εξόδους της. Ωστόσο, οι καταναλωτές µπορούν να αγοράζουν από οποιαδήποτε πόλη επιθυµούν και φιλοξενεί την αντίστοιχη εταιρεία. Η καταναλωτική επιλογή χαρακτηρίζεται από την ετερογένεια και την αβεβαιότητα δεδοµένου ότι ένας αντιπροσωπευτικός καταναλωτής που βρίσκεται στην πόλη i και αγοράζει από την έξοδο Κ που βρίσκεται στην πόλη j λαµβάνει την υπό όρους έµµεση χρησιµότητα: v ijk = y-p- d i - j + ε k όπου ε k είναι i.i.d. y= η απόσταση µεταξύ των αγορών (i,j= 1 5: k=1 11) Τα σχέδια θέσης που υιοθετούνται από τις πλουσιοπαραγωγικές εταιρίες είναι διασκορπισµένα, όταν η ετερογένεια στις καταναλωτικές προτιµήσεις είναι χαµηλότερη, αφού τότε είναι σηµαντικό για τις εταιρίες να εντοπίσουν τα προϊόντα τους κοντά στις µεµονωµένες καταναλωτικές αγορές. Η στρατηγική αλληλεπίδρασης οδηγεί στην υιοθέτηση µιας συγκεντρωµένης διαµόρφωσης θέσης µε χαµηλά επίπεδα καταναλωτικής ετερογένειας ή όταν η απόσταση µεταξύ των αγορών διαγράφεται µεγάλη. Αναµένεται ότι µια επιχείρηση µπορεί να πετύχει υπό αυτές τις προϋποθέσεις διότι είναι ικανή να τοποθετήσει τα προϊόντα της κοντά στις µεµονωµένες καταναλωτικές αγορές. Η ανάλυση παρουσιάζει, εν τούτοις, ότι αυτό θα συµβεί µόνο εάν η επιλογή της θέσης είναι διασκορπισµένη από τους µικρότερους ανταγωνιστές. Η ασυµµετρία θέσης αποτελεί χαρακτηριστικό που υιοθετείται από τις εταιρίες ενιαίων προϊόντων. Αναντίρρητα, όταν η καταναλωτική ετερογένεια είναι υψηλή ή οι δαπάνες απόστασης µεταξύ των µεµονωµένων αγορών είναι χαµηλές, όλες οι εταιρίες υιοθετούν τις εύλογα συγκεντρωµένες διαµορφώσεις θέσης. Στις ενδιάµεσες τιµές των δαπανών καταναλωτικής ετερογένειας ή απόστασης, διαπιστώνεται χαρακτηριστικά ότι η µεγάλη εταιρία διασκορπίζει τις εξόδους της, οι οποίες 154

154 επικεντρώνονται στις λιγότερο κεντρικές αγορές, ενώ οι µικρότερες εταιρίες εντοπίζουν τις κεντρικές αγορές. Τέλος, όταν η καταναλωτική ετερογένεια είναι χαµηλή ή οι δαπάνες απόστασης υψηλές, η µεγαλύτερη εταιρία υιοθετεί µια οµοιόµορφη κατανοµή των εξόδων της, αφού οι µικρότερες υιοθετούν τις πιο ανεξάρτητες διαµορφώσεις θέσης. Η σφαιρική προοπτική του επιχειρηµατικού πόρου που προγραµµατίζει το πρόβληµα θέσης αποθηκών εξετάστηκε από τους Wang, Sarker, Mann and Triantaphyllou (2004) και προκύπτει από την αποκατάσταση της ηλεκτρικής ενέργειας µετά από µια καταστροφή. Ο τυφώνας A ndrew άσκησε µεγάλη δύναµη για να προκαλέσει ολοκληρωτικές καταστροφές. Η καταστροφή προκάλεσε και τις έµµεσες απώλειες, όπως οι φόροι και το εισόδηµα λόγω της καθυστέρησης αποκατάστασης των ζηµιών. Η αρχική ανάγκη µετά τον τυφώνα ήταν να αποκατασταθεί η ηλεκτρική ενέργεια όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Ο προγραµµατισµός των πόρων για αυτό το πρόβληµα θέσης αποθηκών αποτελεί ένα τακτικό πρόβληµα διανοµής, στο οποίο στόχος ήταν να βρεθούν οι αποθήκες να ρυθµιστούν οι διάφοροι πόροι, ελαχιστοποιώντας το χρόνο και το κόστος του ταξιδιού. Το γενικό πρόβληµα θέσης των αποθηκών ήταν να εγκατασταθούν σε εκείνο το σηµείο που θα ελαχιστοποιούσε το συνολικό κόστος της µεταφοράς. Το κόστος της µεταφοράς για το ποσό του πόρου ρ που στέλνεται από την αποθήκη σ στο κύτταρο Κ µπορεί να γραφεί C r d hk δ ih X rik. Παράλληλα, υποτίθεται ότι το κόστος ζήτησης µέσα στο κύτταρο όπου βρίσκεται η αποθήκη είναι µηδέν. Εποµένως, το πρόβληµα για να ελαχιστοποιηθεί το συνολικό κόστος µεταφορών δίνεται από τη σχέση: Min TC= r=1 m C r i=1 n h=1 N δ ih k=1 N d hk X rik k=1 N X rik A ir, i=1,2,,n and r=1,2,,m, i=1 n X rik D kr, k=1,2,,n h=1 N δ ih =1, i=1,2,,n, 155

155 i=1 n ih δ 1, h=1,2,,n, X rik 0, i=1,2,,n, k=1,2,,n and r=1,2,,m, δ ih =(0,1), i=1,2,,n and h=1,2,, Η αντικειµενική λειτουργία επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει το ποσό των δαπανών µεταφορών µεταξύ των κυττάρων χ στόχων και των κυττάρων Κ προορισµού για όλες τις δυνατότητες. Το C r d hk είναι ο συντελεστής που συνδέεται µε το κόστος µονάδας και την απόσταση των κυττάρων. Έχει τις δυαδικές µεταβλητές ακέραιων αριθµών n N ως δ ih. Στη λύση, µόνο Nδ ih s τίθεται ίσο µε 1 και την παραµονή (n 1)Nδ ih s ορίζεται µηδέν για κάθε αναζήτηση. Αφότου λοιπόν γίνονται όλες οι αναζητήσεις συγκρίνεται κάθε τοπικό ελάχιστο για να λάβει τη βέλτιστη σφαιρική λύση. Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι ο τρόπος που αναπτύσσεται σε αυτή την έρευνα εξυπηρετεί το πρόβληµα εύρεσης θέσης δηµιουργίας των αποθηκών. Οι πόροι που απαιτούνται από κάθε κύτταρο µπορούν να επεκταθούν µε τον οικονοµικότερο τρόπο που ελαχιστοποιεί το χρόνο αποκατάστασης και τον χρόνο και το κόστος του ταξιδιού. Οι Doeringer, Evans-Klock and Terkla (2004), στην έρευνα που πραγµατοποίησαν, υποστηρίζουν ότι το παραδοσιακό πρότυπο της διαχείρισης εργασιακών χώρων στη λογοτεχνία είναι βασισµένο στην ελαχιστοποίηση του κόστους των εισαγωγών εργασίας, µέσω των ιεραρχικών µηχανισµών «εντολήςελέγχου». Σύµφωνα µε αυτό, το διευθυντικό πρότυπο ελέγχου και η αποδοτικότητα στους εργασιακούς χώρους εξαρτάται από την απλούστευση των εργασιών έτσι ώστε, η µε λίγα προσόντα εργασία να µπορεί να µισθωθεί κι έτσι οι επενδύσεις κατάρτισης να ελαχιστοποιούνται, ενώ µε τη χρήση της εποπτικής αρχής καθορισµού των καθηκόντων εργασίας και παραγωγικότητας να ελέγχεται η αποδοτικότητα σε όλους τους τοµείς της εργασίας. Σε αντίθεση µε τα παραπάνω, τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει κι ένα άλλο διευθυντικό πρότυπο ελέγχου υψηλής απόδοσης. Το βασικό στοιχείο είναι ότι η αποδοτικότητα αυξάνεται µε την αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας παρά µε τον έλεγχο των δαπανών εργασίας. Η βελτίωση της παραγωγικότητας επιτυγχάνεται µε 156

156 την υιοθέτηση διοικητικών πρακτικών υψηλής απόδοσης, όπως οι επενδύσεις στην κατάρτιση, η συνεργασία µεταξύ των υπαλλήλων και η αντικατάσταση της συµµετοχής των εργαζοµένων στη λήψη αποφάσεων για τη διευθυντική αρχή. Οι συγγραφείς προκείµενου να ισχυροποιήσουν όσα υποστηρίζουν θεωρητικά πραγµατοποιήσανε µελέτη ενός δείγµατος 48 νέων εγκαταστάσεων κατασκευής που άρχισαν να λειτουργούν µεταξύ 1978 και Το δείγµα περιλαµβάνει τις εγκαταστάσεις κλάδων Ιαπωνικών πολυεθνικών και Αµερικανικών εταιριών βιοµηχανίας που εγκαταστάθηκαν σε πέντε διαφορετικές πολιτείες της Αµερικής. Με αυτό τον τρόπο καταγράφουν εκείνους τους συντελεστές- παράγοντες που επηρέασαν την εγκατάσταση κάθε πολυεθνικής εταιρίας στο δεδοµένο χώρο. Τα αποτελέσµατα της µελέτης τους απέδειξαν ότι οι Ιαπωνικές πολυεθνικές εξετάζουν πολλούς από τους ίδιους παράγοντες που προσδιορίζονται στη λογοτεχνία θέσης εγκατάστασης µιας βιοµηχανίας και συµπεριλαµβάνουν τη διαθεσιµότητα εργασίας, την εγγύτητα στα δίκτυα και τις αγορές µεταφορών και τις οικονοµίες συσσωρεύσεων. Οι περιπτωσιολογικές µελέτες αποκάλυψαν διάφορα κριτήρια θέσης που επηρεάζονται έντονα από τις διαφορές στις διοικητικές πρακτικές και τους πολιτισµούς. Παράλληλα, εκτιµούν την υψηλή ποιότητα του εργατικού δυναµικού, αλλά τόσο οι Ιαπωνικές όσο και Αµερικανικές εταιρίες προσδιορίζουν την ποιότητα µε διαφορετικό τρόπο. Το πρότυπο επιλογής της κατάλληλης θέσης εγκατάστασης µιας βιοµηχανίας προσδιορίστηκε από τους µελετητές µετά την ανάλυση των πολυεθνικών εταιριών ως τη θέση που θα µεγιστοποιεί τα κέρδη της, λαµβάνοντας υπόψη τη λειτουργία παραγωγής της και όπου οι αγορές βρίσκονται. Συγκεκριµένα, η αποδοτικότητα σταθερών εγκαταστάσεων i που βρίσκονται στο κράτος j µπορεί να εκφρασθεί µε τον ακόλουθο τύπο: π ij = βx ij + ε ij, όπου π ij είναι τα κέρδη που λαµβάνονται από µια εταιρία που είναι εγκατεστηµένη σε κράτος j, Χ είναι ένα διάνυσµα των σχετικών χαρακτηριστικών του κράτους j και β είναι διάνυσµα των συντελεστών που δείχνουν το σχετικό βάρος καθενός από αυτά τα χαρακτηριστικά και είναι κι ένας όρος που αντιπροσωπεύει οποιουσδήποτε απαρατήρητους παράγοντες θέσης και τυχαία λάθη. Η επιλογή του κράτους j οδηγεί στα µέγιστα επιτεύξιµα κέρδη σχετικά µε τις εναλλακτικές θέσεις. Η πιθανότητα να επιλεγεί το κράτος j ακολουθεί τον κανόνα: Prob (π ij > π ik ) για k j 157

157 Συνοπτικά, το τυποποιηµένο πρότυπο επιχειρησιακής θέσης που διαµορφώθηκε βασίζεται σε ένα σύνολο πυρήνων παραγόντων που περιλαµβάνουν τη µεταβλητή ΑΜΟΙΒΗ ως τη µέση ωριαία αµοιβή των εργαζοµένων παραγωγής, τη µεταβλητή µεγέθους ΑΓΟΡΑΣ, που ορίζεται ως το ποσό του ατοµικού εισοδήµατος σε ένα κράτος συν το ατοµικό εισόδηµα όλων των άλλων κρατών που σταθµίζονται από την απόσταση του επιλεγµένου κράτους για δείξουν τη σχετική εγγύτητα στις αγορές προϊόντων, η µεταβλητή ΦΟΡΟΣ, που είναι το µερίδιο ποσοστού του εισοδήµατος που διατηρείται από την εταιρία µετά τους φόρους και η µεταβλητή Ε ΑΦΟΣ, που ορίζεται ως το συνολικό αριθµό στρεµµάτων του µη οµοσπονδιακά κύριου εδάφους σε κάθε κράτος. Ο Amiti (2005) ανέλυσε την απελευθέρωση εµπορίου και την επιρροή που δύναται να εµφανιστεί στην επιλογή του τόπου δηµιουργίας µιας οικονοµικής µονάδας. Για τον µελετητή, οι κατασκευαστικές εταιρίες εξετάζουν δυο ευρείς παράγοντες στην απόφαση πού να εντοπίσουν. Μεγάλες αγορές για την παραγωγή τους (πρόσβαση στην αγορά) και τη διαθεσιµότητα των φτηνών εισαγωγών (δαπάνες παραγωγής). Προκειµένου να σώσει τις σταθερές δαπάνες, κάθε εταιρία προτιµά να εντοπίσει θέση µόνο σε µια χώρα. Η προτεινόµενη χώρα είναι και αυτή µε τη µεγαλύτερη ζήτηση που αποσκοπεί στο να ευνοήσει την εταιρία µε τις εµπορικές δαπάνες. Ως εκ τούτου, οι προς τα πάνω εταιρίες προτιµούν να εντοπίσουνε σε µια χώρα µε πολλούς καταναλωτές, εκτιµώντας ότι οι προς τα πάνω εταιρίες προτιµούν να εντοπίσουν σε µια χώρα µε πολλές προς τα κάτω εταιρίες, δεδοµένου ότι διαµορφώνουν την αγορά για τις ενδιάµεσες εισαγωγές. Αυτό προκαλεί ένα σύνδεσµο απαίτησης, σύροντας τις προς τα πάνω εταιρίες κοντά στις προς τα κάτω. Στη συνέχεια οι προς τα κάτω εταιρίες ωφελούνται από την ύπαρξη κοντά σε έναν µεγάλο αριθµό προς τα πάνω εταιριών, λόγω του συνδέσµου δαπανών. ιαπιστώνεται εποµένως, ότι και σε αυτή τη µελέτη, η ανάγκη εξασφάλισης πρόσβασης στην αγορά µε φτηνές δαπάνες παραγωγής καθίσταται πρώτιστη ανάγκη που επιζητά την άµεση επίλυσή της και ικανοποίηση. Με την ικανοποίηση αυτών των δυο αιτηµάτων είναι εφικτή η επιλογή εκείνης της θέσης που θα χρήζει από καταλληλότητα για την ανερχόµενη οικονοµική µονάδα της περιοχής. 158

158 8.2.2 Εµπειρική Προσέγγιση Τα οφέλη των συσσωρεύσεων στην επιλογή της θέσης χρησιµοποιώντας στοιχεία από τις ιαπωνικές επενδύσεις κατασκευής στην Αµερική ήταν το αντικείµενο µελέτης των Head, Ries and Swenson (1995). Συγκεκριµένα, µε τη µελέτη τους εξέτασαν τις επιλογές θέσεις 751 ιαπωνικών εγκαταστάσεων κατασκευής που χτίζονταν στις Ηνωµένες Πολιτείες από το 1980 και υπό όρους λογικού υποστηρίζουν την υπόθεση ότι τα βιοµηχανίας-ισόπεδα οφέλη συσσωρεύσεων διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στις αποφάσεις θέσης. Οι εµπειρικές πληροφορίες γι αυτά τα ζητήµατα είναι ιδιαίτερα σηµαντικές, για το σχέδιο των πολιτικών που στοχεύουν στην προσέλκυση της επένδυσης κατασκευής. Αυτό το έγγραφο υπολογίζει ένα πρότυπο χρησιµοποιώντας στοιχείο επιλογής θέσης όσον αφορά τους ιαπωνικούς επενδυτές, που καθιέρωσαν νέα κατασκευαστικά σχέδια στις Ηνωµένες Πολιτείες και διαπιστώνεται ότι δεν µιµούνται τα γεωγραφικά σχέδια των Αµερικανικών εταιριών. Υποστηρίζεται ότι αυτό το σχέδιο δικαιολογεί µια θεωρία συσσώρευσης εξωτερικοτήτων του εντοπισµού βιοµηχανίας, παρά µια θεωρία βασισµένη στις διακρατικές διαφορές χρηµατοδότησης των φυσικών πόρων, της εργασίας και της υποδοµής. Ωστόσο, κατά τους µελετητές έχουν υπάρξει περιορισµένες εµπειρικές µελέτες των αποτελεσµάτων συσσωρεύσεων. Η εντοπισµένη βιοµηχανία δηµιουργεί µια συγκεντρωµένη αγορά για τους εργαζόµενους µε τις εξειδικευµένες δεξιότητες. Παράλληλα, τα αποτελέσµατα συσσωρεύσεων θα ασκήσουν µια ιδιαίτερα ισχυρή επιρροή στους ιαπωνικούς κατασκευαστές, δεδοµένου ότι προσπαθούν να µεταµοσχεύσουν τα συστήµατα παραγωγής τους στη Βόρεια Αµερική. Σηµειώνεται ότι οι βιοµηχανίες θα συγκεντρωθούν στις περιοχές µε τις ευνοϊκές χρηµατοδοτήσεις. Κατά την εµπειρική µελέτη των µελετητών, εξαρτηµένη µεταβλητή είναι το κράτος που επιλέγεται από την εταιρία. Κάθε εταιρία επιλέγει το κράτος που θα παράγει το υψηλότερο κέρδος. Τα κέρδη εξαρτώνται από τις εισαγωγές που εισάγονται στη λειτουργία παραγωγής της εταιρίας που περιλαµβάνει τα αποτελέσµατα των συσσωρεύσεων που προέρχονται από την κοντινή οικονοµική δραστηριότητα παρόµοιων εταιριών. Η αποδοτικότητα του κράτους s για την εταιρία j αντιπροσωπεύεται από θ s + α US lna js US + α j lna js J + α G lna js G + ε js, όπου θ s = η ελκυστικότητα του κράτους s στη µέση εταιρία και 159

159 A js US, A js J, A js G µεταβλητές συσσωρεύσεων που µετριούνται ως αριθµήσεις των ΗΠΑ, Ιαπωνικών και των ιδρυµάτων οµάδας. Η κρατική επίδραση απεικονίζει την υποδοµή, τις τιµές των µεταβλητών εισαγωγών, τις πρώτες ύλες και την ενέργεια. Η µεταβλητή ε js διανέµεται ως ανεξάρτητη τυχαία µεταβλητή που δηλώνει ότι το κράτος s θα παράγει στην εταιρία j τα υψηλότερα κέρδη στην επιλογή καθορισµένου Y µε βάση την έκφραση λογικού: Pr(js)= exp(θ s +Σ i єaα i lna js i )/Σ lєl exp(θ i +Σ i єaα i lna jl i ), όπου Α= {US, J,G}. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται προέρχονται από την έρευνα για ιαπωνικές εταιρίες. Η µεταβλητή USGROWTH δείχνει το ποσοστό αύξησης των βιοµηχανιών µέσα στα πλαίσια ενός κράτους µετά από κάποια απογραφή. Ο συνυπολογισµός πρέπει αισθητά να µικραίνει τη σηµασία της ιαπωνικής συσσώρευσης, εάν οι τελευταίες µεταβλητές απεικονίζουν αλλαγές στα αποτελέσµατα χρηµατοδότησης. Όπως φαίνεται η συγκεκριµένη µεταβλητή δεν έχει σηµαντική επίδραση στους συντελεστές των µεταβλητών συσσώρευσης. Η στατιστική σηµασία και των τριών συνορο-κρατικών µεταβλητών δείχνει ότι οι εξωτερικότητες συσσωρεύσεων διασχίζουν τα κρατικά όρια, αν και ως ένα σηµείο αναµένεται το µέγεθος των πτώσεων επίδρασης. Οι ανεκδοτικοί απολογισµοί µπορεί να προτείνουν ότι τα οφέλη συσσωρεύσεων λειτουργούν πέρα από τις µικρές γεωγραφικές περιοχές, ενώ τα αποτελέσµατα προτείνουν ότι επεκτείνονται πέρα από τις µεγαλύτερες αποστάσεις. Για τον Hanson (1996), οι εξωτερικές οικονοµίες οδηγούν τις εταιρίες στο συσσωµάτωµα ενός κέντρου βιοµηχανίας. Η συσσώρευση, λόγω µιας σταθερής παροχής του εδάφους, οδηγεί πάνω τις αµοιβές στο κέντρο βιοµηχανίας, που αναγκάζει τις εταιρίες να κινήσουν τις οικονοµικές δραστηριότητές τους προς τις χαµηλόµισθες περιοχές. Οι εταιρίες µειώνουν τις δαπάνες µεσολάβησης µεταξύ των αποµακρυσµένων θέσεων και του κέντρου βιοµηχανίας µε την επένδυση στις εγκαταστάσεις επικοινωνίας και διανοµής. Η ανάπτυξη ενός προτύπου θέσης µιας βιοµηχανίας αναπτύχθηκε βασισµένο σε τέσσερα στοιχεία: θέσης- συγκεκριµένων εξωτερικών οικονοµιών, πολύπλευρης παραγωγής, εξόδων µεταφοράς και µισθώµατος εδάφους. Τα έξοδα µεταφοράς χαρακτηρίστηκαν από τον µελετητή ως κεντροµόλος δύναµη, που αναγκάζει τις εταιρίες στο συσσωµάτωµα, ενώ τα µισθώµατα εδάφους είναι µια αντιτιθέµενη 160

160 φυγοκεντρική δύναµη που ωθεί τις εταιρίες στις µη κατειληµµένες περιοχές. Οι πρωτοποριακές δραστηριότητες µειώνουν τα έξοδα µεταφοράς σε ορισµένες περιοχές, που δηµιουργούν τα νέα κέντρα παραγωγής στη διαδικασία. Για να παράγει το Y µια εταιρία πρέπει να είναι σε µια περιοχή, όπου κάποια παραγωγή S να εµφανίζεται. Είναι ικανοποιητικό να εξεταστούν τα έξοδα µεταφοράς µεταξύ των αποµακρυσµένων περιοχών και του κέντρου βιοµηχανίας. Η περιοχή 1 περιέχει το κέντρο βιοµηχανίας, Ζ= Σε j1 L zj, η αποτελεσµατική παραγωγή Ζ απεικονίζει την εργασία που διατίθεται στα έξοδα συνελεύσεων και µεταφοράς, λαµβάνοντας υπόψη ότι µια µερίδα της εισαγωγής χάνεται κατά τη µεταφορά στο κέντρο της βιοµηχανίας. Η µείωση των εξόδων µεταφοράς µπορεί να επιτευχθεί µέσω των πρωτοποριακών δραστηριοτήτων, οι οποίες περιλαµβάνουν τη βελτίωση των εγκαταστάσεων επικοινωνιών, την οικοδόµηση των δικτύων διανοµής και την παραγωγή µιας περιοχής γνωστή για µια ιδιαίτερη δραστηριότητα. Τα έξοδα µεταφοράς δίνονται από τη σχέση: e j1 = ε j1 +, όπου e j1 1 για όλα τα j. Η διασπορά των δραστηριοτήτων από ένα κέντρο βιοµηχανίας είναι συχνά ο τρόπος, µέσω του οποίου ο σχηµατισµός βιοµηχανίας εµφανίζεται στην πρόσφατη- ανάπτυξη των περιοχών. Το αρχικό σχέδιο της γεωγραφικής συγκέντρωσης καθορίζει ποιος οδηγεί τη διαδικασία της περιφερειακής ολοκλήρωσης που είναι οι συνθήκες από τα κέντρα βιοµηχανίας που φέρνουν τις βιοµηχανικές δραστηριότητες στις αποµακρυσµένες περιοχές. Η εµπειρική προσέγγιση που πραγµατοποιήθηκε σχετίζεται µε την υπόθεση ότι: η σχετική απασχόληση σε ένα κράτος µειώνεται µε την απόσταση από το κέντρο λειτουργίας της οικονοµικής µονάδας. Όλες οι µεταβλητές απόστασης είναι στατικά σηµαντικές. Οι νέες θεωρίες του διεθνούς εµπορίου και της οικονοµικής γεωγραφίας υπογραµµίζουν τη σηµασία της διαφοροποίησης προϊόντων, του ατελούς ανταγωνισµού των εµπορικών δαπανών και των οικονοµιών κλίµακας στην επιλογή θέσης, σύµφωνα µε τη µελέτη των Barell and Pain (1999). Τυποποιούν τις ιδέες στη διαδικασία θέσης που ήταν κοινές στα βιοµηχανικά και την οικονοµική λογοτεχνία γεωγραφίας, διευκρινίζοντας τις δυνάµεις στην εργασία και τις επιπτώσεις τους. Οι εσωτερικές οικονοµίες κλίµακας στο επίπεδο της εταιρίας έχουν γίνει όλο και περισσότερο σηµαντικές. εδοµένου ότι εξελίσσονται µε την τεχνολογία, ο 161

161 αριθµός χρησιµοποιούµενων θέσεων µπορεί να αλλάξει. Οι εξωτερικές οικονοµίες µεταξύ των εταιριών λόγω της εγγύτητας µπορούν να µειώσουν τις δαπάνες που οδηγούν τις θέσεις για να γίνουν συσσωρευτικά ελκυστικότερες. Κατά συνέπεια, είναι δυνατό να συµπεριληφθούν και οι παράγοντες της τοπικής διαθεσιµότητας της ειδικευµένης εργασίας ή της επιστηµονικής γνώσης, καθώς επίσης και τις άµεσες συνδέσεις µε άλλες εταιρίες. Οι βιοµηχανίες που εκµεταλλεύονται τις οικονοµίες κλίµακας εντοπίζονται κοντά σε µεγάλες αγορές. Η περαιτέρω ολοκλήρωση µπορεί να ενθαρρύνει τη διασπορά, εάν οι τιµές των ακίνητων παραγόντων και των αγαθών στις θέσεις πυρήνων αυξάνονται και ξεπερνούν τις οικονοµίες που κερδίζονται σε βάρος των πρόσφατων καθιερωµένων συσσωρεύσεων. Οι δαπάνες εργασίας συνεχίζουν να έχουν επιπτώσεις στις θέσεις επένδυσης, αλλά µε αυτό τον τρόπο το πεδίο ωφελείται από τις οικονοµίες συσσωρεύσεων. Οι εσωτερικές επενδύσεις εµφανίζονται να έχουν σηµαντικά αποτελέσµατα στην οικονοµική επίδοση των οικονοµιών των περιοχών- οικοδεσποτών. Κατά συνέπεια, η επιλογή της κατάλληλης θέσης για την εγκατάσταση µιας επιχείρησης φαίνεται να ευνοείται κοντά σε εκείνες τις περιοχές για τις οποίες προηγουµένως έχει πραγµατοποιηθεί έρευνα, σχετικά µε τις οικονοµίες συσσωρεύσεων της περιοχής και τα χαρακτηριστικά της, δεδοµένου ότι κατά τους συγγραφείς δεν αποκλείεται καµιά περιοχή είτε αυτή βρίσκεται κοντά σε µεγάλα αστικά κέντρα είτε όχι. Οι εκτιµήσεις παρήχθησαν χρησιµοποίησαν τον εκτιµητή µέσης οµάδας που είναι σηµαντικός στην παρουσία ετερογένειας. Οι παραγόµενες παράµετροι λειτουργίας παραγωγής αναλύονται λεπτοµερώς. Τα καθοριστικά αποτελέσµατα από το FDI (Foreign Direct Investment) λαµβάνονται, αν και παραµένει ένα σηµαντικό εξωγενές στοιχείο στην τεχνική πρόοδο. Σε αντίθεση, το µέτρο των όγκων εισαγωγών δεν εµφανίζεται σηµαντικό. Μια άνοδος 1% στο πραγµατικό απόθεµα της εσωτερικής επένδυσης υπολογίζεται για να βελτιώσει το επίπεδο τεχνικής προόδου από 0,18%, υπονοώντας ότι το FDI έχει επηρεάσει το ρυθµό της οικονοµικής ανάπτυξης αυτών των οικονοµιών. Για να εξεταστούν τα διεθνή ξεχειλίσµατα επιτρέπεται στη τεχνική πρόοδο να εξαρτηθεί από το καθυστερηµένο συνολικό απόθεµα των προτερηµάτων ξένης ιδιοκτησίας στην οικονοµία και των όγκο των εµπορευµάτων εισαγωγής συν µια εξωγενή αιτιοκρατική τάση. λt=λ TIME TIME+λ M ln(imports) t i +λ FDI ln(sfdi/p) t i. 162

162 Η αλληλεπίδραση που δύναται να εµφανίζει ένας αγοραστής µε την οικονοµική µονάδα που τον προµηθεύει µε αγαθά αποτελεί παράγοντα επιρροής στην απόφαση οριστικής χωροθέτησης της επιχείρησης και αντικείµενο µελέτης των Camacho-Cuena, Garcia-Gallego, Georgantzis and Sabater-Grande (2004). Οι συγγραφείς στην εργασία που πραγµατοποίησαν διαπίστωσαν ότι οι θέσεις των αγοραστών ευνοούν συχνότερα την υπόθεση της ελαχιστοποίησης των δαπανών µεταφοράς από αυτή της στρατηγικής θέσης εγκαθίδρυσης µιας µονάδας που στοχεύει στην αύξηση του ανταγωνισµού των τιµών µεταξύ των εταιριών. Το πλαίσιο εξετάζει την ακόλουθη διαφοροποιηµένη αγορά εισαγωγής. ύο επιχειρήσεις Α και Β και n αγοραστές παίζουν ένα παιχνίδι τεσσάρων σταδίων. Στο πρώτο στάδιο κάθε επιχείρηση επιλέγει µια θέση προδιαγραφής, ικανοποιητικού επιπέδου παροχής τεχνολογίας και απόδοσης του τελικού προϊόντος. Στο δεύτερο στάδιο σε κάθε οικονοµική µονάδα αντιστοιχεί ένα τεχνολογικό σχεδιάγραµµα που αναφέρεται στην επιλογή της διεύθυνσης- θέσης από τις εταιρίες και τους καταναλωτές, από ένα ιδιαίτερο σύνολο θέσεων σε µια γραµµική πόλη. Στο τρίτο στάδιο, οι επιχειρήσεις θέτουν τις τιµές των προϊόντων, οι οποίες είναι σταθερού µέσου κόστους και στο τελευταίο στάδιο, κάθε καταναλωτής αγοράζει ένα µέγιστο µιας µονάδας αγαθού από την επιχείρηση, που παράγει κέρδος π. Σύµφωνα µε όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, διαπιστώνεται ότι για τους µελετητές εκείνο που προέχει στη διαδικασία επιλογής του κατάλληλου τόπου µιας επιχείρησης είναι η σχέση που δύναται να αναπτύσσεται µεταξύ της επιχείρησης και των καταναλωτών. Οι προτιµήσεις του αγοραστικού κοινού, η ελαχιστοποίηση του κόστους µεταφοράς, η τεχνογνωσία, η τιµή του προϊόντος είναι τα στοιχεία που θα συµβάλλουν στην εύρεση της κατάλληλης θέσης λειτουργίας µιας οικονοµικής µονάδας. Η αφηρηµένη οργάνωση και η εγκατάσταση προσανατολισµένη σε παρόµοιες εταιρίες, χωρίς καµία καινοτοµία στον τρόπο λειτουργίας και παραγωγής προϊόντων είναι αναµενόµενο ότι θα οδηγήσει σε µια µη διαφοροποιηµένη οικονοµική µονάδα. Οι συνοπτικές στατιστικές που χρησιµοποιήθηκαν οµαδοποιούν τα στοιχεία θέσης από τα ζευγάρια των σηµείων που βρίσκονται στις ίσες αποστάσεις από το κέντρο. 163

163 l i, l j η θέση πωλητή και αγοραστή αντίστοιχα, D η διαφοροποίηση των πωλητών, SL j strategic location, P i η τιµή του πωλητή, x ij οι δαπάνες µεταφοράς και Π i, Πj το κέρδος που αποκοµίζει ο πωλητής και ο αγοραστής αντίστοιχα. Η µελέτη των καθοριστικών παραγόντων επιλογής θέσης από τους ξένους επενδυτές στη Γαλλία, κάνοντας χρήση ενός δείγµατος µε 4000 ξένους επενδυτές και 92 θέσεις, αποτέλεσε και το βασικό αντικείµενο µελέτης των Crozet, Mayer and Mucchielli (2004). Στην εφαρµογή του προτύπου επιλογής θέσης συµµετέχουν επιµέρους πρότυπα, τα οποία αναλύοντας και είναι τα ακόλουθα: Το οικονοµετρικό πρότυπο Σ αυτό το πρότυπο υποτίθεται ότι οι εταιρίες µεγιστοποιούν µια λειτουργία κέρδους υποκείµενη στην αβεβαιότητα της επιλογής µιας θέσης. Το αιτιοκρατικό συστατικό της λειτουργίας κέρδους αποτελείται από τις διάφορες ιδιότητες των θέσεων που µπορούν να επηρεάσουν την αποδοτικότητα της οικοδόµησης εγκαταστάσεων σε µια ιδιαίτερη θέση. Το τυχαίο συστατικό αποτελείται από τα λάθη µεγιστοποίησης, τα απαρατήρητα χαρακτηριστικά των επιλογών ή τα λάθη µέτρησης, ενώ το πραγµατικό ελλοχεύον κέρδος που παράγεται από τις εναλλακτικές θέσεις δεν µπορεί να παρατηρηθεί. Τι παρατηρείται; Η πραγµατική επιλογή κάθε εταιρίας και τα χαρακτηριστικά των εναλλακτικών θέσεων. Υπάρχει ένα καθορισµένο I= (1,,i, n) των πιθανών περιοχών θέσης και η θέση i προσφέρει ένα κέρδος π i (a) εντοπίζοντας µια θυγατρική α επενδυτών. Υπάρχουν δυο τύποι καθοριστικών παραγόντων της θέσης. Προκειµένου να συλληφθεί η ελκυστικότητα της θέσης i στον αντιπροσωπευτικό επενδυτή εισάγανε µια σταθερή επίδραση για κάθε θέση I. Κατά δεύτερο υπάρχει ένα σύνολο µεταβλητών U i (a)= [lnx i1 (a),.,lnx ik (a)] µε X i (a)= [X i1 (a).,x ik (a)] αντιπροσωπεύοντας τα αισθητά χαρακτηριστικά θέσης i που ποικίλλουν στους επενδυτές, δεδοµένου ότι οι επενδυτές διαφέρουν στην ηµεροµηνία 164

164 της θέσης που επιλέγεται για τη βιοµηχανία στη χώρα προέλευσης. Η προκύπτουσα εξίσωση κέρδους που παράγεται από τη θέση i για να συνδέσει το α είναι π i (α)= θ i + BU i (α)+ ε i (α), όπου Β είναι το διάνυσµα των άγνωστων συντελεστών που υπολογίζονται και το ε i (α) είναι το πλεονέκτηµα της θέσης i για τη θυγατρική α. Υποτίθεται ότι ένας επενδυτής επιλέγει τη θέση I, εάν παράγει τα υψηλότερα κέρδη από οποιαδήποτε άλλη πιθανή επιλογή. Η πιθανότητα επιλογής είναι: Prob[π j (a)< π i (a)]= Prob[ε j (a)< ε i (a)+ θ i - θ j + BU i (a)- BU j (a)], j I Τα έξοδα µεταφοράς Στο σηµείο αυτό τα έξοδα µεταφοράς λαµβάνουν υπόψη το τοπικό ΑΕΠ της επιλεγµένης θέσης προσθέτοντας και το GDP όλων των άλλων θέσεων που σταθµίζονται από την απόστασή τους στην επιλεγµένη θέση. Η µεταβλητή απόσταση αποτελείται από τις πραγµατικές οδικές αποστάσεις που συλλέχθηκαν χρησιµοποιώντας ηλεκτρονικό οδικό άτλαντα. MARK i = GDP i + Σ j=1 (GDP j / d ij ) Μεταβλητή δαπανών εργασίας Υπολογίζεται ως ο συνολικός λογαριασµός αµοιβών που πληρώνεται στη βιοµηχανία και διαιρείται µε την απασχόληση σε αυτή την οικονοµική µονάδα. Μεταβλητές συσσωρεύσεων Είναι τρεις και δίνονται από τους ακόλουθους τύπους: NH i = Home firms count i + Σ j i (Home firms count j / d ij ) + 1, NO i = Other foreign firms count i + Σ j i (Other foreign firms count i / d ij ) + 1, NF i = French firms count i + Σ j I (French firms count i / d ij ) + 1 Στην εµπειρική ανάλυση που πραγµατοποιείται επιδιώκεται η απόδειξη της συσχέτισης που µπορεί να παρουσιάζει η κάθε βιοµηχανία µε τις µεταβλητές συσσωρεύσεων. Μεταβλητές επιχορηγήσεων Στο σηµείο αυτό λαµβάνονται υπόψη τα κεφάλαια που χορηγούνται σε κάθε περιοχή στην οποία αναµένεται να ιδρυθεί και να λειτουργήσει µια εταιρία. 165

165 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΧ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ 9.1 Επιλογή προτύπου χωροθέτησης Η συγκεκριµένη ενότητα αποβλέπει στην υιοθέτηση εκείνου του προτύπου χωροθέτησης που θα ευνοήσει τη δηµιουργία µονάδων επεξεργασίας ρίγανης και αρωµατικών φυτών, µια σε κάθε γεωγραφικό διαµέρισµα. Η ανασκόπηση της θεωρητικής και εµπειρικής βιβλιογραφίας που παρουσιάστηκε στις προηγούµενες παραγράφους στόχευε στην αποτύπωση των πιο διαδεδοµένων µεθόδων και τρόπων που χρησιµοποιούνται στη διαδικασία αιτιολόγησης του επιλεγµένου χώρου εγκατάστασης και λειτουργίας µιας οικονοµικής µονάδας. Οι αναφορές που σηµειώθηκαν, ξεκινώντας από το 1826 για να φτάσουν έως το 2005, συµπεριλάµβαναν όλους εκείνους του παράγοντες που σε κάθε εποχή, ανάλογα µε το επίπεδο γνώσεων κι εµπειριών, καθίστατο καθοριστικοί στην τελική και οριστική απόφαση επιλογής του σηµείου δηµιουργίας της οικονοµικής µονάδας. Αναντίρρητα, όπως προέκυψε και από την προεπισκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι στο σύνολο των µελετών που παρουσιάστηκαν, τα στοιχεία που επικρατούν και λαµβάνονται υπόψη στην τελική απόφαση διαµόρφωσης της θέσης λειτουργίας µιας εταιρίας είναι οι δαπάνες µεταφορών, οι δαπάνες παραγωγής και το µίσθωµα εδάφους. Ειδικότερα, στις δαπάνες µεταφορών προέκυψε ο τύπος k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km. Ο τύπος των δαπανών µεταφοράς αποτελεί αντικείµενο της επεξεργασίας της βιβλιογραφικής ανασκόπησης που πραγµατοποιήθηκε στις προηγούµενες παραγράφους και καθιερώθηκε ως αποτέλεσµα της συχνής χρήσης και αναφοράς που γινόταν σε αυτόν από άλλες µελέτες και έρευνες. Οι µεταβλητές που χρησιµοποιεί ελέγχονται και εξετάζονται τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εµπειρικό επίπεδο στις περισσότερες πραγµατοποιηθείσες µελέτες. Στην περίπτωση που 166

166 εξετάζει η παρούσα µελέτη και αποβλέπει στη δηµιουργία υποθετικών µονάδων επεξεργασίας ρίγανης και παραλαβής ριγανελαίου σε κάθε περιφέρεια, µε δεδοµένη την ύπαρξη αγοράς προώθησης του τελικού προϊόντος, ελέγχεται από τον παραπάνω τύπο η επιλογή της πόλης να αποδίδει την ελάχιστη δαπάνη µεταφοράς, µεταξύ των νοµών της περιφέρειας. Η ανάλυση της ισότητας προέκυψε µελετώντας πόλεις και σηµεία που µεταξύ τους συνδέονταν γραµµικά, δηλαδή βρίσκονταν πάνω σε µια ευθεία. Αν και στην πράξη δεν είναι δυνατό να παρατηρηθεί κάτι ανάλογο, εν τούτοις στη δεδοµένη κατάσταση λαµβάνεται υπόψη το γεγονός ποια πόλη στην κάθε περιφέρεια σηµειώνει το µικρότερο ποσοστό δαπανών µεταφοράς, λόγω του ότι εµφανίζει και τη µικρότερη απόσταση από τις άλλες πόλεις, άρα προτιµάται ως κατάλληλο µέρος δηµιουργίας της εταιρίας. Αναµφίβολα, το στοιχείο που συναντήθηκε στις περισσότερες βιβλιογραφικές αναφορές ήταν και αυτό των δαπανών παραγωγής. Κατά συνέπεια, αποτελούν στοιχεία διεξοδικής µελέτης και ανάλυσης τα επιµέρους χαρακτηριστικά που συνθέτουν την εικόνα των δαπανών παραγωγής. Συγκεκριµένα, σ αυτά περιλαµβάνονται η οικογενειακή εργασία- ανθρώπων και µηχανηµάτων, η ξένη αµειβόµενη εργασία- εποχιακοί εργάτες και µηχανήµατα, τα αναλώσιµα- λιπάσµατα, ζιζανιοκτόνα, σπόροι, κ.α., τα στοιχεία παγίου κεφαλαίου, το ενοίκιο εδάφους. Η ελαχιστοποίηση των δαπανών παραγωγής ευνοεί και τη δηµιουργία της εταιρίας στη δεδοµένη πόλη. Συµπερασµατικά, διαπιστώνεται ότι το προφίλ της περιοχής που θα φιλοξενήσει την οικονοµική µονάδα απαιτείται να εµφανίζει χαµηλό ποσοστό δαπανών µεταφοράς και παραγωγής. Το µίσθωµα του εδάφους συναντάται και στις δαπάνες παραγωγής και συντελεί στην τελική απόφαση επιλογής του χώρου εγκατάστασης µιας οικονοµικής µονάδας. Η βιβλιογραφία έχει αποδώσει στον προαναφερθέντα παράγοντα το χαρακτηρισµό της φυγοκεντρικής δύναµης σε αντίθεση µε τις δαπάνες µεταφοράς που είναι γνωστές ως κεντροµόλος δυνάµεις. Οι πληροφορίες που αφορούν το στοιχείο του µισθώµατος εδάφους προκύπτουν από τις δεδοµένες τιµές που συναντώνται στις εκάστοτε περιοχές, έτσι όπως προκύπτουν από τις ιευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης και ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί επιχειρείται να εξετασθούν ανά περιφέρεια οι νοµοί, ώστε να επιλεγεί εκείνος που θα ικανοποιεί στο ελάχιστο τις προαναφερθέντες συνθήκες για τη δηµιουργία της προβλεπόµενης οικονοµικής µονάδας στην περιοχή. 167

167 Αξίζει να σηµειωθεί ότι η καλλιέργεια ρίγανης µπορεί να µην είναι εµφανίσιµη σε όλους τους νοµούς, εν τούτοις επειδή πρόκειται για πολύ εύκολα προσαρµόσιµο φυτό λαµβάνεται υπόψη η προϋπόθεση της µελλοντικής καλλιέργειας. Ωστόσο, η µελέτη των στοιχείων που ενδιαφέρουν τη δηµιουργία µιας εταιρίας δεν επηρεάζονται από την υφιστάµενη κατάσταση καλλιέργειας του αρωµατικού φυτού, αφού η εµφάνιση των οικονοµικών µονάδων αποτελεί προσοµοίωση µιας εξελικτικής πορείας που δύναται να εµφανιστεί στο συγκεκριµένο τοµέα. 168

168 ΚΕΦΑΛΑΙΟ X ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΟΝΑ ΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΡΙΓΑΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΡΙΓΑΝΕΛΑΙΟΥ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 10.1 Περιφέρεια Θεσσαλίας Στην περιφέρεια Θεσσαλίας περιλαµβάνονται οι νοµοί Καρδίτσας, Λάρισας, Τρικάλων και Μαγνησίας. Με έδρα τη Λάρισα, η Θεσσαλία συγκεντρώνει 6,9% του πληθυσµού και παράγει 6,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε από 1,5 άτοµα ανά κατοίκους το 1999 σε 1,7 το Εκεί παράγεται 15,3% της αγροτικής παραγωγής της χώρας, 5% της µεταποιητικής παραγωγής και 5,3% των υπηρεσιών. Το κατά κεφαλή προϊόν για το 2002 ήταν 11,4 χιλ. και το δηλωθέν εισόδηµα 10,7 χιλ. ανά φορολογούµενο για το Η ανεργία στην περιφέρεια µειώθηκε κατά 1,6 µονάδες το 2002 στο 10,6% του εργατικού δυναµικού. Στην περιφέρεια αναλογεί 6% των επενδύσεων στη χώρα. Την 5ετία δόθηκαν 266 άδειες λειτουργίας νέων µεταποιητικών επιχειρήσεων, µε τον αριθµό τους να αυξάνεται την τελευταία 2ετία. Στις επιχειρήσεις της αναλογεί 7,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας για την περίοδο Είναι η 1 η παραγωγός περιφέρεια βαµβακιού µε 42% της συνολικής παραγωγής, η 1 η τυριού µε 24%, η 2 η γάλακτος µε 14%, η 3 η µήλων µε 26% και ντοµάτας και σιταριού µε 18% και 21% αντίστοιχα. Συνολικά και µετά την απογραφή του 2001 στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων της Θεσσαλίας, ο αριθµός των απασχολούµενων ανέρχεται στους κατοίκους. 169

169 ΠΙΝΑΚΑΣ 10.1: είκτες ευηµερίας Θεσσαλίας ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,5 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,54 χιλ. 8, ,7 χιλ. 12, ,67 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,8% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,1% Φορολογούµενοι ,4% ηλωθέν εισόδηµα ,4% Φόρος εισοδήµατος % Αποταµιευτικές καταθέσεις ,5% ΠΗΓΗ: - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Καρδίτσας Εδώ συγκεντρώνεται ποσοστό 1,2% του πληθυσµού της χώρας και παράγεται 0,9% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. ιαθέτει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φυσικής µείωσης του πληθυσµού αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 2,1%. Στη γεωργία αναλογεί το 26% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 3,5% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη βιοµηχανία αναλογεί 12,6%, στη µεταποίηση 2,6%, στην ενέργεια 3,4% και στις κατασκευές το 6,5%. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,3 χιλ. για το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή βαµβακιού της χώρας µε 15% της συνολικής παραγωγής και η 7 η καπνού µε 5,6% της συνολικής παραγωγής για το Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Σχετικά µε την καλλιέργεια αρωµατικών φυτών, στο νοµό καλλιεργείται ρίγανη σε έκταση 600 στρεµµάτων από 28 παραγωγούς. Από τα αυτοφυή αρωµατικά φυτά των ορεινών περιοχών συλλέγονται κυρίως ρίγανη και τσάι του βουνού για ιδιοκατανάλωση και για τις τοπικές λαϊκές αγορές. Η ύπαρξη µονάδας παραγωγής αιθερίων ελαίων δυναµικότητας 7 τόνων ξηρού προϊόντος ηµερησίως εξυπηρετείται από την παραγωγή των εγκατεστηµένων καλλιεργειών ρίγανης στην ευρύτερη 170

170 περιοχή του νοµού. Τα 70 στρέµµατα ρίγανης εντάσσονται στην κατηγορία της βιολογικής καλλιέργειας από το Παράλληλα, φέτος ξεκίνησε και η καλλιέργεια του µελισσόχορτου και του χαµοµηλιού διαθέτοντας εγκαταστάσεις παραγωγής αιθερίων ελαίων δυναµικότητας lt. Κατά την άποψη της ιεύθυνσης Γεωργίας, η διαφοροποίηση των τιµών της ρίγανης και η απουσία σταθερών αγορών που θα διασφάλιζαν την απορρόφηση της παραγωγής µείωσε σηµαντικά το ενδιαφέρον των παραγωγών για επέκταση της καλλιέργειας. Ενδιαφέρον για επενδύσεις στο Γ ΚΠΣ σχετικά µε τον κλάδο των αρωµατικών φυτών δεν έχει παρουσιαστεί. Νοµός Λάρισας Συγκεντρώνει 2,5% του πληθυσµού της χώρας, 6 ος από την άποψη µεγέθους νοµός, µε τάση αύξησης, όπου µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε 3,2%. Παράγει 2,3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, αναλογία σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Το 17% του προϊόντος προέρχεται από τη γεωργία και παράγει 5,6% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 7,9% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,7% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 2,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 10,9 χιλ. για το Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή βαµβακιού, σιταριού και µήλων µε 19%, 15% και 25% της συνολικής παραγωγής αντίστοιχα, η 1 η ντοµάτας µε 13%, η 2 η γάλακτος µε 9%, η 4 η τυριού µε 5%, η 6 η κρέατος µε 4,3% και η 8 η καπνού µε 4,9% της παραγωγής το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Η καλλιέργεια ρίγανης εµφανίζεται σε έκταση 120 στρεµµάτων και σε πολύ µικρότερη έκταση παρατηρείται καλλιέργεια µέντας. Συγχρόνως, γίνεται συλλογή αυτοφυών ειδών από τον Κίσσαβο και τον Όλυµπο για ιδιοκατανάλωση καθώς και τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών. Κατά καιρούς εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για καλλιέργεια κρόκου και για την προώθηση της βιολογικής καλλιέργειας αλλά χωρίς να βρει την ανάλογη απήχηση και ανταπόκριση. 171

171 Νοµός Μαγνησίας Με πρωτεύουσα το Βόλο, ο νοµός συγκεντρώνει ποσοστό 1,9% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η τάση µείωσης του πληθυσµού εντείνει µε υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού, ωστόσο µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε 4,3%. Στη γεωργία αναλογεί το 12,2% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 3,1% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 16% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2,5% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 4,7% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 12 χιλ. για το Είναι η 4 η παραγωγός περιοχή µήλων της χώρας µε 10% της παραγωγής και η 5 η ντοµάτας µε 5% το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Στο νοµό καλλιεργούνται 550 στρέµµατα αρωµατικών φυτών, ρίγανης 150 στρέµµατα, από 96 παραγωγούς. Η εµφάνιση µικρών καλλιεργειών θυµαριού, µέντας, χαµοµηλιού και δάφνης είναι ελάχιστα εµφανής. Οι παραγόµενες ποσότητες διατίθενται στην αγορά σε µατσάκια. Οι συνολικά παραγόµενες ποσότητες είναι 100 τόνοι ρίγανης και 30 τόνοι τσάι του βουνού. Η ύπαρξη µονάδας τυποποίησης- συσκευασίας και εµπορίας αρωµατικών φυτών επεξεργάζεται και εµπορεύεται ρίγανη, τσάι του βουνού, λουΐζα, κ.α. Ο συνολικός όγκος των ποσοτήτων που διακινεί ανέρχεται ετησίως στους tn για το σύνολο των αρωµατικών φυτών, κυρίως για τις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς και µικρές ποσότητες επί του παρόντος, προωθεί στο εξωτερικό (Ελβετία, Σκανδιναβία, ΗΠΑ). Νοµός Τρικάλων Συγκεντρώνει ποσοστό 1,3% του πληθυσµού της χώρας, µε τάση µείωσης, αφού το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξάνεται, ενώ µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του µειώθηκε 0,6%. Παράγει 1% του ΑΕΠ της χώρας. Το 1/5 του προϊόντος του νοµού προέρχεται από τη γεωργία και εκεί παράγεται 3% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 6,6% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 0,6% της συνολικής 172

172 µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,6 χιλ. για το Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή τυριού της χώρας µε 17% της συνολικής παραγωγής το 2003 και η 10 η παραγωγή βαµβακιού µε 4%, η 8 η µήλων µε 2% και η 14 η κρέατος µε 2,6%. στην Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Στον τοµέα των αρωµατικών φυτών καλλιεργούνται 80 στρέµµατα ρίγανης από 5 παραγωγούς και τσάι του βουνού, µέντα, βασιλικό και δυόσµο σε έκταση 4 στρεµµάτων από ένα παραγωγό. Η επεξεργασία της ρίγανης πραγµατοποιείται µε απλά µέσα σε συσκευασίες 3-5 kgr και 1 kgr και διατίθεται τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (Γερµανία, Ολλανδία), κυρίως σε Έλληνες καταστηµατάρχες. Παράλληλα, συλλέγονται και σηµαντικές ποσότητες αυτοφυούς ρίγανης, 20 tn ετησίως, από τους ορεινούς όγκους της Πίνδου και τσάι του βουνού µε προορισµό κυρίως την εσωτερική αγορά. Μονάδα επεξεργασίας και τυποποίησης δεν υπάρχει και σύµφωνα µε την άποψη της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης, ενδιαφέρον για την ευρύτερη καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών και της ανάγκης δηµιουργίας µονάδων επεξεργασίας θα δηµιουργηθεί όταν οι συνθήκες καταστούν ευνοϊκότερες. Η δηµιουργία µιας µονάδας επεξεργασίας αρωµατικών φυτών και συγκεκριµένα της ρίγανης, σε ένα νοµό της περιφέρειας της Θεσσαλίας που θα συγκεντρώνει το σύνολο της παραγωγής, εξαλείφοντας τα προβλήµατα που εµφανίζει σήµερα κάθε περιοχή που δραστηριοποιείται µεµονωµένα γύρω από το δεδοµένο κλάδο, εξαρτάται από τους παράγοντες που αναλύονται παρακάτω και ορίζουν τελικά τη θέση δηµιουργίας µιας οικονοµικής µονάδας επεξεργασίας και τυποποίησης της ρίγανης. Οι ακόλουθοι παράγοντες επιβάλλεται να συµφωνούν στο σηµείο εκείνο που καθιστά οποιαδήποτε µορφή δαπάνης, ως ελάχιστη δυνατή επίτευξη για το νοµό που αναµένεται να επιλεχθεί, ώστε να δηµιουργηθεί η οικονοµική µονάδα. Η προσπάθεια προσοµοίωσης µιας τέτοιας µονάδας απεικονίζεται στο τέλος της παραγράφου στο νοµό που συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήµατα για το σύνολο της περιφέρεις. απάνες µεταφοράς Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγµατοποιήθηκε σε προηγούµενο κεφάλαιο απέδωσε τον τύπο k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το 173

173 χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km. Θεωρώντας ότι το χιλιοµετρικό κόστος είναι σταθερό και ίδιο για κάθε νόµο σε κάθε περιφέρεια, ελέγχεται από χιλιοµετρικής άποψης η διαφορά που εµφανίζεται µεταξύ των νοµών. Αναµφίβολα, µε δεδοµένη την ύπαρξη αγοράς προώθησης του τελικού προϊόντος, ελέγχεται από τον παραπάνω τύπο, η επιλογή της πόλης να αποδίδει την ελάχιστη δαπάνη µεταφοράς, µεταξύ των νοµών της περιφέρειας. Ο ακόλουθος πίνακας καταγράφει τις χιλιοµετρικές αποστάσεις µεταξύ των νοµών της Θεσσαλίας. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.2: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (km) ΚΑΡ ΙΤΣΑ ΤΡΙΚΑΛΑ ΛΑΡΙΣΑ ΒΟΛΟΣ ΚΑΡ ΙΤΣΑ ΤΡΙΚΑΛΑ ΛΑΡΙΣΑ ΒΟΛΟΣ ΠΗΓΗ: Στον παραπάνω πίνακα και σύµφωνα µε τον τύπο που απαιτεί, να επιλεγεί η πόλη που έχει τη µικρότερη χιλιοµετρική απόσταση από τις άλλες, διαπιστώνεται ότι η Λάρισα απέχει σχεδόν ισάξια από όλους τους νοµούς. απάνες παραγωγής Για κάθε νόµο επιχειρείται η καταγραφή των δαπανών παραγωγής που µπορεί να επιφέρει η καλλιέργεια του αρωµατικού φυτού της ρίγανης ως ποτιστική. Οι νοµοί που καλλιεργούν ήδη είναι πιο εύκολο να αποδώσουν, µε τις ελάχιστες αποκλίσεις, τα αληθή στοιχεία των δαπανών παραγωγής, συµβάλλοντας κατά αυτό τον τρόπο στην αποτύπωση των οικονοµικών στοιχείων της καλλιέργειας. Η ελαχιστοποίηση των δαπανών παραγωγής ευνοεί τη δηµιουργία της εταιρίας στη δεδοµένη πόλη, µε την προϋπόθεση όµως ότι στο σύνολο των παραγόντων επιρροής, το αποτέλεσµα είναι το βέλτιστο για το σύνολο των νοµών. Η καταγραφή των δαπανών παραγωγής για τους νοµούς της Θεσσαλίας που καλλιεργούν ρίγανη, µε στοιχεία που προκύπτουν από τις /νσεις Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης αντίστοιχα βοηθούν στην επιλογή, µε βάση το κριτήριο των ελάχιστων δαπανών, του νοµού µε τις λιγότερες δαπάνες. 174

174 ΚΑΡ ΙΤΣΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΑΡΙΣΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 26 α. ανθρώπων ( ) 25 ανθρώπων (ώρες) 10 ανθρώπων (ώρες) - β. µηχανηµάτων ( ) 0 β. µηχανηµάτων ( ) - µηχανηµάτων (ώρες) 0 µηχανηµάτων (ώρες) - 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 26 α. εποχιακοί εργάτες ( ) - εποχιακοί εργάτες (ώρες) 10 εποχιακοί εργάτες (ώρες) - β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) 30 -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) 6 -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) 9 -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) 4 -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 9 α. λιπάσµατα ( ) 3 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 38 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 25 γ. σπόροι ( ) 15 γ. σπόροι ( ) 2 σπόροι (kgr) 0,4 σπόροι (kgr) 0,3 δ. λοιπά 5 δ. λοιπά - 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) α. απόσβεση φυτείας ( ) 40 (δαπάνες εγκατάστασεις /12 χρ.= 265 /12 22 (δαπάνες εγκατάστασεις /12 χρ.= 147 /12 12 β. τόκοι φυτείας ( ) β. τόκοι φυτείας ( ) (4% των δαπανών εγκατάστασης) 11 (4% των δαπανών εγκατ/σης) 6 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών (1+2+3) Χ 6,5% ( ) 11 (1+2+3) Χ 6,5% ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) 17 ΣΥΝΟΛΟ 251 ΣΥΝΟΛΟ 136 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ 175

175 ΤΡΙΚΑΛΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΟΛΟΣ (Αλµυρός) ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 35 α. ανθρώπων ( ) 2,6 ανθρώπων (ώρες) - ανθρώπων (ώρες) 112 β. µηχανηµάτων ( ) 0 β. µηχανηµάτων ( ) 23 µηχανηµάτων (ώρες) 0 µηχανηµάτων (ώρες) 2,5 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 66 α. Εποχιακοί/ εξειδ. εργάτες ( ) 4 ανειδίκευτοι 2,6 εποχιακοί εργάτες (ώρες) - εποχιακοί εργάτες (ώρες) - β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) -πότισµα ( ) 11 -πότισµα (ώρες) 38 -πότισµα (ώρες) 1 -κοπή ( ) -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 10 α. λιπάσµατα ( ) 8,8 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 40 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 32 γ. σπόροι ( ) - γ. σπόροι ( ) 12 σπόροι (kgr) - σπόροι (kgr) - δ. λοιπά 22 δ. λοιπά 6,75 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) α. απόσβεση φυτείας ( ) 18,6 (δαπάνες εγκατάστασεις /7 χρ.= 183 /7 30 β. τόκοι φυτείας ( ) 7,44 β. τόκοι φυτείας ( ) γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών (4% των δαπανών εγκατάστασης) 1,2 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών Ορεινά 29,9 (1+2+3) Χ 6,5% ( ) 14 Μειονεκτικά 39,87 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) 53 Πεδινά 54 ΣΥΝΟΛΟ 309 ΣΥΝΟΛΟ 182 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΒΟΛΟΥ Οι παραπάνω πίνακες αποδεικνύουν ότι ο νοµός που εµφανίζει τις λιγότερες δαπάνες παραγωγής είναι ο νοµός Λάρισας, ο οποίος αν και δε συγκεντρώνει και το µικρότερο αριθµό καλλιεργούµενων στρεµµάτων, εν τούτοις διαφαίνεται ότι παρουσιάζει τα λιγότερα έξοδα καλλιέργειας λόγω της πρόσφατης ενασχόλησης των αγροτών µε τη νέα µορφή καλλιέργειας. Μίσθωµα εδάφους Τα αποτελέσµατα των δαπανών παραγωγής κατέγραψαν και τις τιµές των ενοικίων εδάφους, οι οποίες ποικίλλουν από νοµό σε νοµό. Συνοπτικά, οι τα µισθώµατα εδάφους διαµορφώνονται ως εξής: 176

176 Ν. ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ 45 Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 54 (στα πεδινά) Ν. ΛΑΡΙΣΑΣ 17 Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ 53 Οι µεγάλες αποκλίσεις στις τιµές οφείλονται στη διαφορετική σηµασία της αξίας της γης που έχει προσδίδεται σε κάθε περιοχή, ανάλογα και µε το ποσοστό συµµετοχής της στα αγροτικά δεδοµένα. Στα παραπάνω συνηγορεί και το γεγονός ότι η ζήτηση που εµφανίζει η καλλιέργεια του συγκεκριµένου κλάδου διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Σύµφωνα µε τη µελέτη που προηγήθηκε και αξιοποιώντας εκείνα τα στοιχεία που δρουν καταλυτικά στην επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας δηµιουργίας µιας µονάδας επεξεργασίας ρίγανης, η οποία θα συγκεντρώνει τα πλεονεκτήµατα συλλογής του καλλιεργούµενου αρωµατικού φυτού από όλους τους νοµούς, χωρίς να υπάρχει άγχος από κάθε νοµό χωριστά να εδραιώσει τη µονάδα του στη δεδοµένη θέση διαπιστώθηκε ότι η κατάλληλη θέση χωροθεσίας µιας τέτοιας οικονοµικής µονάδας είναι ο Ν. Λάρισας. ΧΑΡΤΗΣ 1: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στη Θεσσαλία ΠΗΓΗ: 177

177 10.2 Περιφέρεια Ηπείρου Η περιφέρεια της Ηπείρου περιλαµβάνει τους νοµούς Άρτας, Θεσπρωτίας και Πρέβεζας. Με έδρα τα Ιωάννινα, η περιφέρεια συγκεντρώνει ποσοστό 3,2% του πληθυσµού και παράγει 2,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε από 2,3 άτοµα ανά κατοίκους το 1999 σε 2,6 το Παράγεται το 3,5% του προϊόντος του αγροτικού τοµέα της χώρας, 1,5% της µεταποίησης και 2,5% των υπηρεσιών. Με κατά κεφαλή προϊόν 10,3 χιλ. και δηλωθέν εισόδηµα 11,3 χιλ. ανά φορολογούµενο για το Η ανεργία µειώθηκε κατά 1,5 µονάδες το 2002, στο 10,6 % του εργατικού δυναµικού. Στην περιφέρεια της Ηπείρου αναλογεί 3% των επενδύσεων και την 5ετία δόθηκαν 114 άδειες λειτουργίας νέων µεταποιητικών επιχειρήσεων, 4% του συνόλου. Στις επιχειρήσεις της αναλογεί 1,1% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων την χώρας που από το 2000 µειώθηκαν, αφού µειώθηκε ο αριθµός των επιχειρήσεών της. Της αναλογεί 20% της συνολικής παραγωγής εσπεριδοειδών (2 η παραγωγός περιφέρεια µετά την Πελοπόννησο), 14% της παραγωγής κρέατος (2 η στη χώρα µετά την Κεντρική Μακεδονία) και 14% τυριού. Ο συνολικός αριθµός απασχολούµενων, µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους των µόνιµων κατοίκων που δραστηριοποιούνται σε όλους τους τοµείς της οικονοµίας. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.3: είκτες ευηµερίας Ηπείρου ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,1 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο χιλ. 8, ,3 χιλ. 12, ,78 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,1% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,5% Φορολογούµενοι ,7% ηλωθέν εισόδηµα ,4% Φόρος εισοδήµατος ,0% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,6% ΠΗΓΗ: 178

178 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Άρτας Συγκεντρώνει 0,7% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε περαιτέρω το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού µειώθηκε 0,7%. Έχει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,7 χιλ.. Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή 0,5% το 1995 και 0,4% το Στη γεωργία αναλογεί 12% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,8% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 5,8% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού µετά από σηµαντική άνοδο το 2000, υποχώρησαν σηµαντικά το 2001, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ. Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή εσπεριδοειδών της χώρας µε 21% της συνολικής παραγωγής, η 7 η στην παραγωγή κρέατος µε 3,4% και η 7 η στην παραγωγή τυριού µε 3,4% της συνολικής παραγωγής το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Στο νοµό Άρτας, όπως άλλωστε παρατηρείται και σε ολόκληρη την Ήπειρο, δεν καλλιεργούνται αρωµατικά φυτά. Στους ορεινούς όγκους αυτοφύονται κυρίως ρίγανη, τσάι του βουνού και σε µικρότερο βαθµό µελισσόχορτο, µέντα, κ.α. Στο νοµό δεν υπάρχουν ούτε λειτούργησαν ποτέ µονάδες επεξεργασίας τυποποίησης αρωµατικών φυτών. Η προοπτική ανάπτυξης της καλλιέργειας καθώς και µεταποίησης- τυποποίησης- συσκευασίας τους, για είδη που πρωτίστως αυτοφύονται στους ορεινούς όγκους της περιοχής συναρτάται άµεσα µε την εξασφάλιση της απορρόφησης της παραγωγής και του εισοδήµατος των παραγωγών. Απαραίτητη προϋπόθεση προς την κατεύθυνση αυτή θεωρείται η κατάλληλη ενηµέρωση για τις δυνατότητες του κλάδου των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στους ενδιαφερόµενους. Κατά συνέπεια, κανένα στοιχείο που αφορά το σύνολο των δαπανών παραγωγής δεν είναι εφικτό να συλλεχθεί, αφού µια τέτοιας µορφής καλλιέργεια δεν υφίσταται. 179

179 Νοµός Θεσπρωτίας Με πρωτεύουσα την Ηγουµενίτσα, ο νοµός Θεσπρωτίας συγκεντρώνει ποσοστό 0,4% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού µειώνεται από 3 το 2000 σε 1,9 το 2002 αλλά ο πληθυσµός της µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε σε 4,3% αύξηση χαµηλότερη από του συνόλου της χώρας (6,9%). Στη γεωργία αναλογεί 11% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,4% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 0,4% µε αµελητέα συµµετοχή στη συνολική µεταποιητική παραγωγή της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 10 χιλ. για το Είναι η 8 η παραγωγός περιοχή ρυζιού στη χώρα µε 1,3% της παραγωγής το Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους 841 κατοίκους. Κατά ανάλογο τρόπο µε το νοµό της Άρτας και η Ηγουµενίτσα δε δραστηριοποιείται γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών. Οι ορεινοί όγκοι εν τούτοις είναι πλούσιοι σε αυτοφυή φυτά, όπως τσάι του βουνού, ρίγανη και δάφνη, τα οποία συλλέγονται και αποσκοπούν είτε για ιδιοκατανάλωση είτε για τις ανάγκες των λαϊκών αγορών. Μονάδες τυποποίησης δεν υπήρξαν ποτέ, ενώ υπάρχει ενδιαφέρον για ίδρυση µικρής δυναµικότητας µονάδων επεξεργασίας- τυποποίησης αρωµατικών φυτών και κατά την άποψη της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης, στην περιοχή υπάρχουν δυνατότητες µονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης αρωµατικών φυτών µε την προϋπόθεση της εξασφάλισης απορρόφησης της παραγωγής και ικανοποιητικού εισοδήµατος των παραγωγών. Νοµός Ιωαννίνων Με πρωτεύουσα τα Ιωάννινα, ο νοµός Ιωαννίνων συγκεντρώνει ποσοστό 1,6% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού µειώνεται από 2,5 το 2000 σε -1,9 το 2002 αλλά ο πληθυσµός της µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 σηµείωσε αύξηση της τάξεως του 7,6%. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 12,2 χιλ. για το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή τυριού της χώρας, µετά τα Τρίκαλα, µε 9% της συνολικής παραγωγής και η 2 η στην παραγωγή κρέατος µε 8% της παραγωγής το Από τον αγροτικό τοµέα 180

180 προέρχεται 8% του προϊόντος του, µε συµµετοχή 1,5% στο συνολικό προϊόν του γεωργικού τοµέα της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 9,2% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 1,1% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 0,8% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Παρά το γεγονός ότι οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες της περιοχής προσφέρονται για την καλλιέργεια των ειδών µέντας, βασιλικού, χαµοµηλιού, λεβάντας, δάφνης, κ.α. κατά τη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης δεν υπάρχει ενδιαφέρον από τους παραγωγούς για συστηµατική καλλιέργεια µε τα παραπάνω φυτά. Στο νοµό, βέβαια, είναι έντονο και το πρόβληµα της µικροϊδιοκτησίας. Άµεση απόρροια των προαναφερθέντων καθίσταται η απουσία στοιχείων σχετικών µε τις δαπάνες παραγωγής. Νοµός Πρέβεζας Με πρωτεύουσα την Πρέβεζα, ο νοµός Πρέβεζας συγκεντρώνει ποσοστό 0,5% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η τάση µείωσης του πληθυσµού εντείνει µε υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού, ωστόσο µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε 1,2%, αύξηση χαµηλότερη από αυτή του συνόλου της χώρας (6,9%). Στη γεωργία αναλογεί το 13% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,7% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 4,9% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 10,5 χιλ. για το Είναι η 11 η παραγωγός περιοχή κρέατος στη χώρα µε 2,9% της συνολικής παραγωγής το Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά δεν αποτελούν αντικείµενο µελέτης της ευρύτερης περιοχής. Μονάδες επεξεργασίας του κλάδου δεν υπάρχουν, αυτοφυής αρωµατική χλωρίδα δεν υφίσταται ούτε και ενδιαφέρον από παραγωγούς για καλλιέργεια αρωµατικών φυτών και κατά συνέπεια προοπτικές ανάπτυξης του 181

181 συγκεκριµένου τοµέα στην περιοχή. Αναµφίβολα, ανύπαρκτα θεωρούνται και τα στοιχεία που αφορούν τις δαπάνες παραγωγής. Η περιφέρεια της Ηπείρου, σε σχέση µε τις άλλες περιφέρειες που θα παρουσιαστούν παρακάτω, υστερεί στο γεγονός ότι για την προσοµοιωτική εγκατάσταση της µονάδας λαµβάνεται υπόψη µόνο ο παράγοντας των δαπανών µεταφοράς, αφού πληροφορίες σχετικές µε τις δαπάνες παραγωγής και µισθώµατος εδάφους είναι ανύπαρκτες. Αναντίρρητα, στηριζόµενοι αποκλειστικά και µόνο στις δαπάνες µεταφοράς προκύπτουν τα ακόλουθα αποτελέσµατα. απάνες µεταφοράς Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγµατοποιήθηκε απέδωσε τον τύπο k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km. Με χιλιοµετρικό κόστος σταθερό και ίδιο για κάθε νόµο σε κάθε περιφέρεια, ελέγχεται από χιλιοµετρικής άποψης η διαφορά που εµφανίζεται µεταξύ των νοµών. Αναµφίβολα, µε δεδοµένη την ύπαρξη αγοράς προώθησης του τελικού προϊόντος, η επιλογή της πόλης να αποδίδει την ελάχιστη δαπάνη µεταφοράς, µεταξύ των νοµών της περιφέρειας. Ο ακόλουθος πίνακας καταγράφει τις χιλιοµετρικές αποστάσεις µεταξύ των νοµών της Ηπείρου. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.4: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (km) ΑΡΤΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ ΠΡΕΒΕΖΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΑΡΤΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ ΠΡΕΒΕΖΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΠΗΓΗ: Στον παραπάνω πίνακα και σύµφωνα µε τον τύπο που απαιτεί, να επιλεγεί η πόλη που έχει τη µικρότερη χιλιοµετρική απόσταση από τις άλλες, διαπιστώνεται ότι η Πρέβεζα απέχει σχεδόν ισάξια από όλους τους νοµούς. 182

182 Σύµφωνα, µε τη µελέτη που προηγήθηκε για τους νοµούς της Ηπείρου, προέκυψε το συµπέρασµα ότι η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών απουσιάζει από το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής, µε αποτέλεσµα η επιλογή της προσοµοιωτικής εγκατάστασης της οικονοµικής µονάδας, στηριζόµενη αποκλειστικά και µόνο στις δαπάνες µεταφοράς, να αποδίδει ως κατάλληλο µέρος δηµιουργίας µιας µονάδας τυποποίησης το Νοµό Πρέβεζας. ΧΑΡΤΗΣ 2: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Ηπείρο ΠΗΓΗ: 183

183 10.3 Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Η περιφέρεια Ιονίων Νήσων περιλαµβάνει τους νοµούς Ζακύνθου, Κέρκυρας, Κεφαλονιάς και Λευκάδας. Με έδρα την Κέρκυρα, η περιφέρεια συγκεντρώνει 1,9% του πληθυσµού και παράγει 1,7% του ΑΕΠ της χώρας. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού υποχωρεί, από 3 άτοµα ανά κατοίκους το 1999 σε 1,8 το Τα Ιόνια Νησιά παράγουν 1,8% της αγροτικής παραγωγής της χώρας, 0,1% της µεταποιητικής και 2% των υπηρεσιών. Τα 4/5 του προϊόντος της προέρχονται από τις υπηρεσίες, µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού, αφού 19% του ΑΕΠ προέρχεται από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, η 2 η υψηλότερη αναλογία στη χώρα µετά το Νότιο Αιγαίο. Με κατά κεφαλή προϊόν 11,5 χιλ. σηµειώνει δηλωθέν εισόδηµα 10,2 χιλ. ανά φορολογούµενο το Η ανεργία στην Περιφέρεια µειώθηκε κατά 1,2 µονάδες το 2002 στο 9% του εργατικού δυναµικού. Εκεί αναλογεί και 2% των επενδύσεων της χώρας, ενώ την 5ετία δόθηκαν 106 άδειες λειτουργίας µεταποιητικών επιχειρήσεων, στις οποίες αναλογεί και των 0,1% των επενδύσεων. Παράλληλα, στα Ιόνια Νησιά αναλογεί και 8% της συνολικής παραγωγής ελαιολάδου. Ο αριθµός του συνολικών απασχολούµενων της Περιφέρειας, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, αγγίζει τους ΠΙΝΑΚΑΣ 10.5: είκτες ευηµερίας Ιονίων Νήσων ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,2 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,89 χιλ. 8, ,2 χιλ. 12, ,69 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,3% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,7% Φορολογούµενοι ,9% ηλωθέν εισόδηµα ,5% Φόρος εισοδήµατος ,2% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,9% ΠΗΓΗ: 184

184 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Λευκάδας Συγκεντρώνει ποσοστό 0,2% του πληθυσµού της χώρας, ο µικρότερος νοµός της χώρας από άποψη πληθυσµού, είχε µάλιστα το 7 ο υψηλότερο ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού το 2002, το οποίο µάλιστα αυξάνεται. Στο διάστηµα των δυο απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του αυξήθηκε 6,6%. Στο νοµό αναλογεί 0,2% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, όπου το ¼ σχεδόν του προϊόντος του προέρχεται από τις κατασκευές την τελευταία 2ετία. Το κατά κεφαλήν προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στις 11,1 χιλ.. Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους 280. Σχετικά µε τα αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά δεν υπάρχει συστηµατική καλλιέργεια ούτε αξιοποίηση της αυτοφυούς χλωρίδας πλην της ευκαιριακής συλλογής µικρών ποσοτήτων ρίγανης, κυρίως για ιδιοκατανάλωση. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης πληροφορεί ότι απουσιάζει κάθε ενδιαφέρον για τον κλάδο και συνεπώς, οι προοπτικές για την ανάπτυξη της καλλιέργειας είναι περιορισµένες έως ανύπαρκτες. Νοµός Κεφαλλονιάς Με πρωτεύουσα το Αργοστόλι, ο νοµός Κεφαλονιάς συγκεντρώνει ποσοστό 0,4% το πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,3% του ΑΕΠ. Έχει υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού και ο πληθυσµός της µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 21,6%. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,4 χιλ. ανά φορολογούµενο το Παράλληλα, η Κεφαλονιά παρουσιάζει υψηλό και αυξανόµενο δείκτη οικοδοµικής δραστηριότητας. Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Ο νοµός Κεφαλονιάς δεν καλλιεργεί αρωµατικά φυτά. ιαθέτει σχετικά πλούσια αυτοφυή χλωρίδα αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών όπως µάραθο, θυµάρι, ρίγανη, γλυκόριζα, φασκόµηλο, λεβάντα, κ.α. που καλύπτουν τις ορεινές περιοχές του νησιού. Αυτοφυής αρωµατική χλωρίδα συλλέγεται για ιδιοκατανάλωση και κάλυψη των αναγκών των τοπικών λαϊκών αγορών. Μονάδες επεξεργασίας- 185

185 συσκευασίας- τυποποίησης ξηράς δρόγης ή παραγωγής αιθερίων ελαίων δεν υπάρχουν, αν και στο παρελθόν η ίδρυση αποστακτηρίου για την αξιοποίηση εγκατεστηµένης καλλιέργειας λεβάντας εγκαταλείφθηκε ως οικονοµικά ασύµφορη δραστηριότητα. Προοπτικές ή και προϋποθέσεις ανάπτυξης του κλάδου δεν αναφέρονται από τη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης. Νοµός Κέρκυρας Ο νοµός Κέρκυρας συγκεντρώνει το 1% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1% του ΑΕΠ. Το χαµηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού του 1997 αυξήθηκε σε 3,9% το Ωστόσο, µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός της αυξήθηκε 4,1%. Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Ο κύριος όγκος του προϊόντος της προέρχεται από τις υπηρεσίες, 87%, µε καθοριστική τη συµβολή του τουρισµού, 25% από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, της αναλογεί δε 3,3% της συνολικής παραγωγής των ξενοδοχείων και εστιατορίων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Κατά αντίστοιχο τρόπο µε τους προαναφερθέντες νοµούς, συστηµατικές καλλιέργειες αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν υπάρχουν ούτε και µονάδες επεξεργασίας- τυποποίησης- συσκευασίας. Συλλέγονται αυτοφυή αρωµατικά φυτά για ιδιοκατανάλωση κυρίως, ενώ δεν έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον από παραγωγούς για εγκατάσταση καλλιέργειας αρωµατικών φυτών. Η /νση Γεωργίας δε διαθέτει στοιχεία όσον αφορά τη σύνθεση της αυτοφυούς αρωµατικής χλωρίδας της περιοχής. Νοµός Ζακύνθου Συγκεντρώνει ποσοστό 0,4% του πληθυσµού της χώρας. Η τάση αύξηση επιβραδύνεται αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός της αυξήθηκε 19,8%, αύξηση πολύ µεγαλύτερη από εκείνη του συνόλου της χώρας (6,9%). Στην περιοχή αναλογεί 0,3% του ΑΕΠ της χώρας. Το 82% του προϊόντος προέρχεται από τις υπηρεσίες, 14% από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, η 6 η υψηλότερη αναλογία στη χώρα. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 9,4 χιλ. ανά φορολογούµενο το Ο νοµός έχει σταθερά υψηλό δείκτη οικοδοµικής δραστηριότητας µε 1,9 νέες κατοικίες ανά 100 κατοίκους. 186

186 Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Οι ευνοϊκές κλιµατολογικές συνθήκες µπορεί να επιτρέπουν την ανάπτυξη της αυτοφυούς αρωµατικής και φαρµακευτικής χλωρίδας, ωστόσο καλλιέργεια φυτών αυτής της κατηγορίας δεν υφίστανται στο νησί. Μονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης δεν υπάρχουν και παράλληλα δεν έχουν υποβληθεί σχέδια επενδυτικά για ίδρυση µεταποιητικών µονάδων του κλάδου. υνατότητες ανάπτυξης του συγκεκριµένου τοµέα στο νησί υπάρχουν και µπορούν να αποτελέσουν συµπληρωµατική πηγή γεωργικού εισοδήµατος για τους παραγωγούς. Συστηµατική καλλιέργεια αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στα νησιά της περιφέρειας των Ιονίων νήσων δεν υπάρχει και µαζί ούτε στοιχεία σχετικά µε το σύνολο των δαπανών παραγωγής και του µισθώµατος του εδάφους και για το λόγο αυτό, η επιλογή της τοποθεσίας εγκατάστασης µιας υποθετικής µεταποιητικής µονάδας σε ένα νησί γίνεται βασιζόµενη στις δαπάνες µεταφοράς και µόνο, εφόσον τα αρωµατικά φυτά, ως ευκολοπροσάρµοστα µπορούν να ευδοκιµήσουν σε οποιοδήποτε σηµείο του νησιού. απάνες Μεταφοράς Ελαχιστοποιώντας το κόστος των δαπανών µεταφοράς επιλέγεται το νησί που απέχει τα λιγότερα ναυτικά µίλια από το σύνολο των υπόλοιπων νησιών της περιφέρειας. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.6: ΝΑΥΤΙΚΑ ΜΙΛΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΖΑΚΥΝΘΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ ΛΕΥΚΑ Α ΖΑΚΥΝΘΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ ΛΕΥΚΑ Α ΠΗΓΗ: Αναλύοντας τον ανωτέρω πίνακα διαπιστώνεται ότι η κατάλληλη τοποθεσία για τη δηµιουργία µιας µεταποιητικής µονάδας καθίσταται το νησί της Λευκάδας, για το λόγο ότι τα υπόλοιπα τρία νησιά της περιφέρειας απέχουν σχεδόν ισάξια, χωρίς κάποιο να σηµειώνει µεγάλες αποκλίσεις συγκριτικά µε τα υπόλοιπα. Από τη µελέτη που προηγήθηκε για τα Ιόνια νησιά, προέκυψε το συµπέρασµα ότι η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών απουσιάζει από το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής, µε αποτέλεσµα η επιλογή της προσοµοιωτικής εγκατάστασης 187

187 της οικονοµικής µονάδας, στηριζόµενη αποκλειστικά και µόνο στις δαπάνες µεταφοράς, να αποδίδει ως κατάλληλο µέρος δηµιουργίας µιας µονάδας τυποποίησης το Νοµό Λευκάδος. Η γεωγραφική απεικόνιση της προσοµοιωτικής εγκατάστασης της µονάδας αποδίδει την παρακάτω γεωγραφική εικόνα. ΧΑΡΤΗΣ 3: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στα Ιόνια νησιά ΠΗΓΗ: 188

188 10.4 Περιφέρεια Πελοποννήσου Η Περιφέρεια Πελοποννήσου περιλαµβάνει τους νοµούς Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας. Με έδρα την Τρίπολη, η Περιφέρεια συγκεντρώνει 5,8% του πληθυσµού και παράγει 5,2% του ΑΕΠ της χώρας. ιαθέτει υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού. Παράγει 10,2% της αγροτικής παραγωγής της χώρας, 6,4% της µεταποιητικής παραγωγής και 4,3% των υπηρεσιών. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν 11,97 χιλ. και δηλωθέν εισόδηµα 10,2 χιλ. ανά φορολογούµενο το Σχετικά µε την ανεργία σηµείωσε µείωση κατά 1,3 µονάδες το 2002 στο 7,3% του εργατικού δυναµικού. Στην Περιφέρεια αναλογεί 5% των επενδύσεων στη χώρα, ενώ στις επιχειρήσεις 8,2% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Παράλληλα, της αναλογεί 10% των καλλιεργούµενων εκτάσεων και είναι η 1 η παραγωγός περιφέρεια εσπεριδοειδών µε 53% της συνολικής παραγωγής, η 2 η, µετά την Κρήτη, ελαιολάδου µε 18%, καθώς και πατάτας µε 11%, η 4 η µήλων µε 5% και η 5 η τυριού µε 8%. Ο συνολικός αριθµός απασχολούµενων, έτσι όπως διαµορφώθηκε το 2001 µετά την απογραφή, φτάνει τους ανάµεσα στους µόνιµους κατοίκους. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.7: είκτες ευηµερίας Πελοποννήσου ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,0 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,89 χιλ. 8, ,2 χιλ. 12, ,67 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,1% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,2% Φορολογούµενοι ,9% ηλωθέν εισόδηµα % Φόρος εισοδήµατος ,1% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,5% ΠΗΓΗ: 189

189 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Λακωνίας Με πρωτεύουσα τη Σπάρτη, ο νοµός Λακωνίας συγκεντρώνει ποσοστό 0,9% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού µετά από υποχώρηση το 2001 αυξήθηκε σε 5,7 το 2002 και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός σηµείωσε αύξηση της τάξεως του 4,1%. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 8,8 χιλ. ανά φορολογούµενο το Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί 22,5% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,9% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί µόνο 1,1% του προϊόντος του νοµού µε µικρή συµµετοχή (0,1%) στη συνολική µεταποιητική παραγωγή της χώρας. Είναι η 3 η παραγωγός περιοχή εσπεριδοειδών µε 15% της παραγωγής της χώρας και η 7 η ελαιολάδου µε 5% το Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Οι νοµοί της Πελοποννήσου δε δραστηριοποιούνται καθόλου γύρω από τον κλάδο των αρωµατικών φυτών. Συγκεκριµένα, στο νοµό της Λακωνίας δε καλλιεργούνται αρωµατικά- φαρµακευτικά φυτά, αλλά συλλέγονται ορισµένα είδη από την αυτοφυή χλωρίδα σε ποσότητες που χρειάζονται για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των λαϊκών αγορών. Στην περιοχή λειτουργεί µια µονάδα επεξεργασίας- συσκευασίας- τυποποίησης αρωµατικών φυτών µε σαφώς εξαγωγικό προσανατολισµό που αξιοποιεί σηµαντικό µέρος των ποσοτήτων που συλλέγονται από τις ορεινές περιοχές. Η /νση Γεωργίας επισηµαίνει την ανάγκη προστασίας της αυτοφυούς αρωµατικής χλωρίδας από τη ληστρική εκµετάλλευση και υποστηρίζει ότι οι κλιµατολογικές συνθήκες προσφέρουν τη δυνατότητα ανάπτυξης του κλάδου αξιοποιώντας κατά τον καλύτερο τρόπο τα µέτριας γονιµότητας εδάφη και δηµιουργώντας νέες µονάδες επεξεργασίας αρωµατικών φυτών. Νοµός Κορινθίας Με πρωτεύουσα την Κόρινθο, ο νοµός Κορινθίας συγκεντρώνει ποσοστό 1,4% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Στον πληθυσµό του παρατηρείται φυσική µείωση, αν και στο διάστηµα που µεσολαβεί µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 εµφανίστηκε αύξηση 190

190 της τάξεως του 9%. Στη γεωργία αναλογεί 8,6% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2,1% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί 37% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 5,6% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 5% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,8 χιλ. ανά φορολογούµενο το Είναι η 5 η παραγωγός περιοχή εσπεριδοειδών µε 6% της συνολικής παραγωγής το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Για τον κλάδο των αρωµατικών φυτών δεν παρατηρείται έντονη δραστηριότητα, αφού δεν καλλιεργούνται στην ευρύτερη περιοχή. Συλλέγονται µόνο µικρές ποσότητες αυτοφυών φυτών. Η /νση Γεωργίας υποστηρίζει ότι οι παραγωγοί δεν εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τη συγκεκριµένη µορφή καλλιέργειας και κατ επέκταση δε διαγράφεται και το µέλλον ευοίωνο. Μεταποιητικές µονάδες δεν υπάρχουν και ούτε σχεδιάζονται άµεσα. Νοµός Αρκαδίας Με πρωτεύουσα την Τρίπολη, ο νοµός Αρκαδίας συγκεντρώνει ποσοστό 0,9% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,9% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Έχει από τα υψηλότερα και αυξανόµενα ποσοστά φυσικής µείωσης του πληθυσµού τα τελευταία χρόνια και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 εµφάνισε µείωση της τάξεως του 3,1%. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή, ενώ το 16% του προϊόντος του νοµού προέρχεται από την ενέργεια, η 2 η µεγαλύτερη συµµετοχή µετά την Κοζάνη, µε τάση ανόδου της παραγωγής του ενεργειακού τοµέα της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 10% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,4% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί 4,6% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,4% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της περιοχής, σύµφωνα και µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας ΕΣΥΕ, την τελευταία διετία σηµείωσαν σηµαντική αύξηση. Ο νοµός κατατάσσεται στην 3 η παραγωγό περιοχή 191

191 πατάτας µετά την Αχαΐα και την Ηλεία µε 6% της συνολικής παραγωγής και 6 η στην παραγωγή µήλων µε 6% το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Στον τοµέα καλλιέργειας των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν υπάρχει συστηµατική καλλιέργεια και εκµετάλλευση. Αυτοφύονται τσάι του βουνού, ρίγανη, χαµοµήλι, φασκόµηλο, θυµάρι και µέντα. Μονάδες επεξεργασίας- τυποποίησης και συσκευασίας δεν υπάρχουν, ενώ σχεδιάζεται µονάδα παραγωγής αιθερίων ελαίων. Οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες προσφέρονται για την ανάπτυξη του κλάδου µε την απαραίτητη προϋπόθεση διασφάλισης της απορρόφησης της παραγωγής και ενός ικανοποιητικού εισοδήµατος των παραγωγών. Νοµός Αργολίδας Με πρωτεύουσα το Ναύπλιο, ο νοµός Αργολίδας συγκεντρώνει ποσοστό 1% του πληθυσµού της χώρας µε τάση µείωσης, αφού η φυσική µείωση του πληθυσµού επιταχύνεται, αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε κατά 8,3%. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 9,77 χιλ. ανά φορολογούµενο το Στην περιοχή αναλογεί 0,8% του ΑΕΠ της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 16,8% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί 3,9% του προϊόντος του νοµού µε µικρή συµµετοχή (0,3%) στη συνολική µεταποιητική παραγωγή της χώρας. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 0,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Αποτελεί την 1 η εσπεριδοειδών της χώρας µε 27% της συνολικής παραγωγής το παραγωγό περιοχή Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Η καλλιέργεια αρωµατικών φυτών για το νοµό δεν υφίσταται. Συλλέγονται σηµαντικές ποσότητες αυτοφυών φυτών και κυρίως ρίγανης που πωλείται σε µονάδες επεξεργασίας της περιοχής, οι οποίες αξιοποιούν και εισαγόµενες ποσότητες από την Αλβανία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία. Οι επεξεργασµένες ποσότητες εξάγονται κυρίως στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία. Η ανάγκη ανάπτυξης του κλάδου συστηµατικής καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών είναι εµφανής, όπως άλλωστε και η ανάγκη εκσυγχρονισµού των ήδη υφιστάµενων µονάδων επεξεργασίας. 192

192 Νοµός Μεσσηνίας Με πρωτεύουσα την Καλαµάτα, ο νοµός Μεσσηνίας συγκεντρώνει ποσοστό 1,6% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά φυσικής µείωσης του πληθυσµού και ο πληθυσµός της µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε κατά 5,9%. Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας υποχωρεί ελαφρά, 1,2% το 1995 και 0,7% το Στη γεωργία αναλογεί 18% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2,8% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί µόνο 0,3% του προϊόντος του νοµού. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού, αφού διατηρήθηκαν σε χαµηλά επίπεδα τη 2ετία , το 2000 αυξήθηκαν σηµαντικά αλλά υποχώρησαν 23% το 2001, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,2 χιλ. ανά φορολογούµενο το Αποτελεί την 1 η παραγωγό περιοχή ελαιολάδου µε 15% της παραγωγής της χώρας, η 4 η πατάτας µε 5% και η 8 η στην παραγωγή εσπεριδοειδών µε 3% το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Η καλλιέργεια αρωµατικών φυτών βρίσκει τους παραγωγούς του νοµού Μεσσηνίας αδιάφορους. Η συλλογή των αυτοφυών φυτών περιορίζεται µόνο στην ικανοποίηση των αναγκών της ιδιοκατανάλωσης και των τοπικών λαϊκών αγορών. Οι δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου υπάρχουν και επιδέχονται παρεµβάσεις και µέτρα ενίσχυσης. Η έννοια της προσοµοίωσης περιορίζεται στις δαπάνες µεταφοράς που θα καθορίσουν τη θέση εγκατάστασης µιας µελλοντικής µονάδας επεξεργασίας αρωµατικών φυτών στην Πελοπόννησο, µε την προϋπόθεση της συστηµατικής καλλιέργειας αυτών και της διευκόλυνσης ύπαρξης µιας µονάδας που θα διευκολύνει τις ανάγκες των παραγωγών. απάνες µεταφοράς Η καταγραφή των χιλιοµετρικών αποστάσεων µεταξύ των νοµών της περιφέρειας της Πελοποννήσου οδήγησε στη σύνταξη του παρακάτω πίνακα. 193

193 ΠΙΝΑΚΑΣ 10.8: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (km) ΝΑΥΠΛΙΟ ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΝΑΥΠΛΙΟ ΤΡΙΠΟΛΗ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΣΠΑΡΤΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΠΗΓΗ: Σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνεται ότι η πόλη που παρουσιάζει τις λιγότερες χιλιοµετρικές αποστάσεις σε σχέση µε το σύνολο των υπόλοιπων νοµών είναι η πόλη της Τρίπολης. Με δεδοµένη την απουσία δαπανών παραγωγής και µισθώµατος εδάφους, η προσοµοίωση στηρίζεται µόνο στις δαπάνες µεταφορών προκειµένου να εξαχθεί το συµπέρασµα της οριστικής εύρεσης τοποθεσίας δηµιουργίας µονάδας επεξεργασίας των αρωµατικών φυτών. Κατά συνέπεια, η εγκατάσταση οικονοµικής µονάδας γίνεται στο νοµό Αρκαδίας. ΧΑΡΤΗΣ 4: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Πελοπόννησο ΠΗΓΗ: 194

194 10.5 Περιφέρεια Κρήτης Η Περιφέρεια Κρήτης περιλαµβάνει τους νοµούς Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύµνου και Χανιών. Με έδρα το Ηράκλειο, συγκεντρώνει 5,5% του πληθυσµού της χώρας, µε έντονη τάση αύξησης, αφού έχει το δεύτερο υψηλότερο ρυθµό φυσικής αύξησης του πληθυσµού τα τελευταία έτη. Παράγει 5,3% του ΑΕΠ της χώρας, 8,2% της αγροτικής παραγωγής, 1,1% της µεταποιητικής παραγωγής και 5,8% των υπηρεσιών. Τα ¾ του προϊόντος της προέρχονται από τις υπηρεσίες, µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού, 14% του ακαθάριστου προϊόντος της προέρχεται από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν 12,3 χιλ. και δηλωθέν εισόδηµα 11,4 χιλ. ανά φορολογούµενο το Σχετικά µε την ανεργία σηµείωσε αύξηση κατά 1 µονάδα στο 7,7% του εργατικού δυναµικού. Στην Περιφέρεια αναλογεί 6% των συνολικών επενδύσεων στη χώρα. Της αναλογεί 41% της συνολικής παραγωγής ελαιολάδου, 10% της παραγωγής εσπεριδοειδών, 11% πατάτας και 7% ντοµάτας για το Ο συνολικός αριθµός απασχολούµενων, έτσι όπως διαµορφώθηκε το 2001 µετά την απογραφή, φτάνει τους ανάµεσα στους µόνιµους κατοίκους. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.9: είκτες ευηµερίας Κρήτης ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,5 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,17 χιλ. 8, ,4 χιλ. 12, ,78 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,6% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,3% Φορολογούµενοι % ηλωθέν εισόδηµα ,5% Φόρος εισοδήµατος ,6% Αποταµιευτικές καταθέσεις % ΠΗΓΗ: 195

195 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Χανίων Με πρωτεύουσα τα Χανιά, ο νοµός Χανίων συγκεντρώνει ποσοστό 1,4% του πληθυσµού της χώρας. Η τάση φυσικής µείωσης του πληθυσµού ως το 2000, αρχίζει και αντιστρέφεται από το 2001 και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 12,4%. Παράγει 1,3% του ΑΕΠ της χώρας, µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού. Στη γεωργία αναλογεί 9% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,7% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας.. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού µετά από σηµαντική άνοδο το 2000, το 2001 υποχώρησαν, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας, ΕΣΥΕ. Στη µεταποίηση αναλογεί 1,9% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Είναι η 5 η παραγωγός περιοχή ελαιολάδου της χώρας µε 7% της συνολικής παραγωγής και η 4 η στην παραγωγή εσπεριδοειδών µε 8% το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Η µορφή της συστηµατικής καλλιέργειας αρωµατικών φυτών δεν υφίσταται στο νοµό. Οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν ήταν και είναι πολλές, χωρίς ωστόσο να σηµειώνουν ουσιαστικό αποτέλεσµα. Η συγκοµιδή αυτοφυών φυτών είναι ανεξέλεγκτη και απειλεί µε εξαφάνιση ορισµένα είδη, ενώ ακριβής καταγραφή της σύνθεσης της αυτοφυούς αρωµατικής χλωρίδας δε σηµειώνεται. Η /νση Γεωργίας υποστηρίζει ότι δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου υπάρχουν, αφού πρώτιστα εξασφαλισθεί η απορρόφηση της παραγωγής από µεταποιητικές µονάδες. Ήδη κάποιες από αυτές εκδήλωσαν ενδιαφέρον για καλλιέργεια φυτών αυτής της κατηγορίας για τις ανάγκες των επιχειρήσεών τους. Καταγραφή των στοιχείων που αφορούν τις δαπάνες παραγωγής της καλλιέργειας δεν υφίστανται, λόγω της απουσίας του συγκεκριµένου κλάδου από τις γεωργικές δραστηριότητες του νοµού. Νοµός Ηρακλείου Με πρωτεύουσα το Ηράκλειο, ο νοµός Ηρακλείου συγκεντρώνει ποσοστό 2,7% του πληθυσµού της χώρας µε έντονη τάση αύξησης, µιας και είχε τον 3 ο υψηλότερο ρυθµός φυσικής αύξησης, µετά την Ξάνθη και τα ωδεκάνησα, ενώ µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, ο πληθυσµός σηµείωσε αύξηση της τάξεως 196

196 του 10,4%. Παράγει 2,5% του ΑΕΠ της χώρας και τα ¾ του προϊόντος του προέρχονται από τις υπηρεσίες, µε συµµετοχή 2,7% στο σύνολο της χώρας. Σηµαντική είναι η συµβολή του τουρισµού, αφού 15% του προϊόντος του νοµού προέρχεται από τις υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, οι οποίες αναλογούν στο 5% του συνόλου της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί µόνο 0,9% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,4 χιλ. ανά φορολογούµενο το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή ελαιολάδου της χώρας, µετά τη Μεσσηνία, µε 14% της συνολικής παραγωγής για το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Η εµφάνιση του κλάδου καλλιέργειας αρωµατικών φυτών σηµειώνεται αποκλειστικά στο συγκεκριµένο νοµό, ο οποίος καλλιεργεί συστηµατικά δίκταµο σε έκταση 165 στρεµµάτων. Από τα αυτοφυή αρωµατικά φυτά τα σηµαντικότερα που αξιοποιούνται από τη δεδοµένη περιοχή είναι: η κάππαρη, το χαµοµήλι, η λεβάντα, το µελισσόχορτο, το φλησκούνι, ο δυόσµος, ο δίκταµος, η ρίγανη, η δάφνη, κ.α. Σηµαντικές ποσότητες για τις ανάγκες των τοπικών µεταποιητικών µονάδων εισάγονται από Τρίτες Χώρες και από άλλες περιοχές της χώρας µας και επανεξάγονται ή εξάγονται, όπως η ρίγανη κυρίως, στην Αµερική, ο δίκταµος στη φηµισµένη εταιρία ποτών Martini Rossi, το φασκόµηλο στην Ευρωπαϊκή αγορά και το λάδανο στη Σαουδική Αραβία. Αναµφίβολα, σηµαντικές ποσότητες διοχετεύονται και στο εσωτερικό της χώρας. Κατά συνέπεια, έτσι δικαιολογείται και ο µεγάλος αριθµός µονάδων επεξεργασίας- τυποποίησης και συσκευασίας που ανέρχεται στις 14. Η συλλογή της αυτοφυούς χλωρίδας, όπως αυτή πραγµατοποιείται και δεν µπορεί να εξασφαλίσει τις αναγκαίες ποσότητες και τη σταθερή ποιότητα, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του µεταποιητικού κλάδου, στρέφει τις εταιρίες στην αναζήτηση προµηθειών από Τρίτες χώρες στις οποίες η πρώτη ύλη είναι κατώτερης και φθηνότερης ποιότητας. Η ανάπτυξη του κλάδου, ωστόσο, επηρεάζεται σε σηµαντικό βαθµό από το υψηλό κόστος παραγωγής αρωµατικών φυτών, ενώ στο Γ ΚΠΣ έχει ενταχθεί και ολοκληρώνεται νέα µονάδα επεξεργασίας συνολικού ύψους επένδυσης

197 Νοµός Ρεθύµνου Με πρωτεύουσα το Ρέθυµνο, ο νοµός Ρεθύµνου συγκεντρώνει ποσοστό 0,7 του πληθυσµού της χώρας µε τάση αύξησης, αφού σηµειώθηκε εντεινόµενη φυσική αύξηση του πληθυσµού τα τελευταία χρόνια µε αύξηση του πληθυσµού, όπως προέκυψαν από τα αποτελέσµατα των απογραφών του διαστήµατος 1991 και 2001, της τάξεως του 17%. Παράγει το 0,7% του ΑΕΠ της χώρας από το οποίο το 74% προέρχεται από τις υπηρεσίες, µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού. Στις επιχειρήσεις αναλογεί µόνο 0,3% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,8 χιλ. ανά φορολογούµενο το Είναι η 4 η παραγωγός περιοχή ελαιολάδου µε 9% της συνολικής παραγωγής της χώρας για το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Στο Ρέθυµνο, η καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον. Τα αυτοφυή φυτά ευδοκιµούν όσο το επιτρέπουν οι εδαφο-κλιµατολογικές συνθήκες, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τόσο της τοπικής αγοράς όσο και των µεταποιητικών µονάδων. Στο νοµό καταγράφονται δυο µονάδες επεξεργασίας µικρής όµως έντασης, ενώ κατά την /νση Γεωργίας δεν υπάρχει αναφορά σχετικά µε τις δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου στην ευρύτερη περιοχή. Νοµός Λασιθίου Με πρωτεύουσα τον Άγιο Νικόλαο, ο νοµός Λασιθίου συγκεντρώνει ποσοστό 0,7% του πληθυσµού της χώρας µε έντονη τάση µείωσης, αφού έχει υψηλό ρυθµό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, ο πληθυσµός αυξήθηκε κατά 7,1%. Παράγει το 0,8% του ΑΕΠ της χώρας. Τα 4/5 του προϊόντος του προέρχονται από τις υπηρεσίες µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού. Το 12% του προϊόντος που προέρχεται από τη γεωργία παράγει 1,3% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Εµφανίζει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11 χιλ. ανά φορολογούµενο το Αποτελεί την 6 η παραγωγό περιοχή πατάτας στη χώρα µε 5% και η 14 η στην παραγωγή ελαιολάδου µε 2,3% για το

198 Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Η συστηµατική καλλιέργεια αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον και για το λόγο αυτό δε σηµειώνονται αξιόλογες αναφορές. Στους ορεινούς όγκους αυτοφύονται ρίγανη, φασκόµηλο, θυµάρι, κέδρος, κ.α. τα οποία συλλέγονται και προωθούνται για τις µεταποιητικές επιχειρήσεις του Ν. Ηρακλείου και δευτερευόντως για ιδιοκατανάλωση. Στο LEADER PLUS έχει ενταχθεί και ολοκληρώνεται µονάδα παραγωγής αιθερίων ελαίων χωρητικότητας lt επένδυσης Η µονάδα θα λειτουργήσει αξιοποιώντας κατ αρχή την αυτοφυή αρωµατική χλωρίδα. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης εκτιµά ότι διαγράφονται ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης της καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών µε την προϋπόθεση της ύπαρξης σταθερών αγορών που θα εξασφαλίζουν ικανοποιητικό εισόδηµα στους παραγωγούς. Για την περιφέρεια της Κρήτης, η επιλογή της κατάλληλης χωροθεσίας θα στηριχθεί στους παράγοντες εκείνους που καθορίζουν και την τελική της θέση. Αρχικά, οι δαπάνες µεταφοράς και στη συνέχεια οι δαπάνες παραγωγής και µισθώµατος, που εµφανίζονται µόνο στο νοµό Ηρακλείου, θα συµβάλουν στο τελικό αποτέλεσµα, το οποίο καθορίζεται µόνο από τις δαπάνες µεταφοράς, δεδοµένου ότι για τις δαπάνες παραγωγής γίνεται αναφορά µόνο από το νοµό Ηρακλείου µε συνέπεια να µην καθίσταται εφικτή η σύγκριση στοιχείων µεταξύ των νοµών που θα διαµόρφωναν και την τελική επιλογή. απάνες Μεταφοράς Στηριζόµενη στο γνωστό τύπο που προέκυψε από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση και είναι της µορφής, k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας, το οποίο είναι σταθερό για το σύνολο των νοµών, και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km είναι δυνατή η απεικόνιση του ακόλουθου πίνακα. 199

199 ΠΙΝΑΚΑΣ 10.10: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (km) ΑΓΙΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟ ΧΑΝΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟ ΧΑΝΙΑ ΠΗΓΗ: Η κατάλληλη εποµένως, θέση δηµιουργίας µιας µονάδας επεξεργασίας και τυποποίησης που θα σηµειώνει τις µικρότερες χιλιοµετρικές αποστάσεις από τους υπόλοιπους νοµούς είναι το Ρέθυµνο. απάνες Παραγωγής απάνες παραγωγής καταγράφονται µόνο για το νοµό Ηρακλείου, ο οποίος όµως δε µπορεί να επηρεάσει και να ασκήσει αρνητικές επιδράσεις στο τελικό αποτέλεσµα της θέσης χωροθεσίας. Άµεση απόρροια της παραπάνω διαπίστωσης αποτελεί το γεγονός ότι ο παράγοντας δαπάνες παραγωγής και µισθώµατος που ακολουθεί δε λαµβάνονται υπόψη ως κριτήριο ανταγωνιστικό. ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 15 ανθρώπων (ώρες) 350 β. µηχανηµάτων ( ) - µηχανηµάτων (ώρες) - 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) - εποχιακοί εργάτες (ώρες) - β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 35 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 30 γ. σπόροι ( ) - σπόροι (kgr) - δ. λοιπά Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) 110 β. τόκοι φυτείας ( ) 22 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών - 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) 35 ΣΥΝΟΛΟ 390 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 200

200 Μίσθωµα εδάφους Τα αποτελέσµατα των δαπανών παραγωγής κατέγραψαν και την τιµή του ενοικίου εδάφους, η οποία ανέρχεται στα 35. Από τη µελέτη που προηγήθηκε για τους νοµούς της Κρήτης και τα µεµονωµένα οικονοµικά στοιχεία δαπανών παραγωγής και µισθώµατος για το Ν. Ηρακλείου, προέκυψε το συµπέρασµα ότι η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών απουσιάζει από το ενδιαφέρον των κατοίκων της ευρύτερης περιφέρειας, µε αποτέλεσµα η επιλογή της προσοµοιωτικής εγκατάστασης της οικονοµικής µονάδας, στηριζόµενη αποκλειστικά και µόνο στις δαπάνες µεταφοράς, να αποδίδει ως κατάλληλο µέρος δηµιουργίας µιας µονάδας τυποποίησης το Νοµό Ρεθύµνου, της οποίας η γραφική απεικόνιση παρατίθεται ακολούθως. ΧΑΡΤΗΣ 5: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Κρήτη ΠΗΓΗ: 201

201 10.6 Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης περιλαµβάνει τους νοµούς ράµας, Έβρου, Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης. Με έδρα την Κοµοτηνή, η περιφέρεια συγκεντρώνει ποσοστό 5,6% του πληθυσµού και παράγει 4,3% του ΑΕΠ της χώρας. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε από 0,6 άτοµα ανά 1000 κατοίκους το 1999 σε 0,75 το Στην περιφέρεια παράγεται το 10% του προϊόντος του αγροτικού τοµέα της χώρας, 4,4 της µεταποίησης και 3,5 των υπηρεσιών (2001). Καταλαµβάνει την προτελευταία θέση στην κατάταξη των περιφερειών µε βάση το κατά κεφαλή προϊόν, µε 10,2 χιλ. το 2002 ή 79% του µέσου όρου τη χώρας. Η ανεργία την τελευταία 5ετία ακολουθεί ανοδική πορεία και αυξήθηκε κατά 1,1 µονάδα το 2002 στο 10,4 του εργατικού δυναµικού, µε 9,9% για το σύνολο της χώρας. Στην περιφέρεια αναλογεί 6% των συνολικών επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο Στις επιχειρήσεις της περιοχής αναλογεί 2,7% του κύκλου των εργασιών των µεταποιητικών και κατασκευαστικών µονάδων της χώρας και 2,9 των εµπορικών. Παράλλήλα, της αναλογεί 11% των καλλιεργούµενων εκτάσεων στη χώρα, 14% της παραγωγής βαµβακιού, 21% της παραγωγής σιταριού, 9% πατάτας και 10% καπνού µε βάση τα στοιχεία του ΠΙΝΑΚΑΣ 10.11: είκτες ευηµερίας Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,5 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,09 χιλ. 8, ,4 χιλ. 12, ,66 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,1% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,3% Φορολογούµενοι ,2% ηλωθέν εισόδηµα ,3% Φόρος εισοδήµατος ,1% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,0% ΠΗΓΗ: 202

202 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός ράµας Συγκεντρώνει το 0,9% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού του 2001 µειώθηκε σε 2,2 το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 7,7%. Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή στο 0,7% το Το 1/5 του προϊόντος προέρχεται από τη βιοµηχανία, στη µεταποίηση αναλογεί το 8% του προϊόντος του νοµού και στις επιχειρήσεις το 0,4% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί το 16,4% του προϊόντος του νοµού, ενώ αποτελεί την 5 η παραγωγό περιοχή πατάτας, στη χώρα, µε 5% της συνολικής παραγωγής το Το κατά κεφαλήν προϊόν είναι και το δηλωθέν εισόδηµα 10,3 χιλ.. Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Σχετικά µε τα αρωµατικά φυτά, στο νοµό καλλιεργήθηκε γλυκάνισο σε έκταση 54 στρεµµάτων που απέδωσαν παραγωγή 6 tn από έναν παραγωγό µόνο. Συλλέγονται µικρές ποσότητες από αυτοφυή αρωµατικά φυτά κυρίως για ιδιοκατανάλωση από τις ορεινές περιοχές Νευροκοπίου, Παρανεστίου Προσωτσάνης κ.α., και σε ορισµένες περιπτώσεις για πώληση σε µικροσυσκευασίες στις τοπικές λαϊκές αγορές. Οι συγκοµιζόµενες ποσότητες εκτιµώνται σε 3-4 tn ετησίως και τα είδη που συγκοµίζονται είναι κυρίως µέντα, τσάι του βουνού, ρίγανη, χαµοµήλι και σπαθόχορτο, ενώ παράλληλα γίνονται προσπάθειες ορισµένα από αυτά τα είδη να καλλιεργηθούν. Εκτιµάται ότι υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών στις κατάλληλες προς τούτο εκτάσεις, ιδιαίτερα δε, µετά την προβλεπόµενη εγκατάσταση 22 πιλοτικών- επιδεικτικών αγρών των 5 στρεµµάτων έκαστος για 11 αρωµατικά φαρµακευτικά φυτά µε στόχο τον επαναπροσανατολισµό της γεωργίας. Νοµός Έβρου Ο νοµός Έβρου συγκεντρώνει ποσοστό 1,4% του πληθυσµού της χώρας µε τάση µείωσης, αφού έχει υψηλό, και αυξανόµενο ως το 2000 ποσοστό φυσικής µείωσης. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε κατά 3,9%. Παράγει το 1,2% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Στον 203

203 τοµέα της µεταποίησης αναλογεί το 11,8% του προϊόντος του νοµού το 2001, ενώ εκεί παράγεται και το 1,3% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αντιστοιχεί 1,4% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα , το δηλωθέν εισόδηµα στα 12,3 χιλ. ενώ αποτελεί τη 2 η παραγωγό περιοχή σιταριού της χώρας µε 9% της συνολικής παραγωγής το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στο νοµό καλλιεργείται ρίγανη σε έκταση 300 στρεµµάτων περίπου παραγωγής 50 tn. Οι παραγωγοί καλύπτονται µε συµβόλαια από την εταιρεία Ecopharm Hellas. Η εγκατάσταση της καλλιέργειας πραγµατοποιήθηκε το Η ρίγανη που καλλιεργείται προορίζεται για ριγανέλαιο. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης υποστηρίζει ότι υπάρχουν σηµαντικές δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου των αρωµατικών φυτών, λόγω ευνοϊκών εδαφοκλιµατικών συνθηκών ιδιαίτερα µετά την προβλεπόµενη εγκατάσταση 33 πιλοτικών- επιδεικτικών αγρών. Νοµός Καβάλας Στο συγκεκριµένο νοµό συγκεντρώνεται το 1,3% του πληθυσµού της χώρας µε τάση µείωσης, αφού σηµειώνεται φυσική µείωση του πληθυσµού και το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 6,8%. Παράγει 1,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας το 2001 από 11,2% το 1997 και εκεί παράγεται το 0,8% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 11% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,7% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Οι επενδύσεις απολαµβάνουν το 1,2% των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο Το κατά κεφαλή προϊόν είναι και το δηλωθέν εισόδηµα 10,8 χιλ. ανά φορολογούµενο το Στις επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους στο νοµό αναλογεί 1,2% του κύκλου των µεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας, 0,7% των κατασκευαστικών, 1% των επιχειρήσεων χονδρικού και 1,1% των επιχειρήσεων λιανικού εµπορίου. Ο νοµός Καβάλας αποτελεί την 5 η παραγωγό περιοχή ρυζιού στη χώρα µε 5% της συνολικής παραγωγής το

204 Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Τα αρωµατικά φυτά δεν αποτελούν αντικείµενο καλλιέργειας. Υπάρχει σηµαντική αυτοφυής αρωµατική φαρµακευτική χλωρίδα. Η συλλογή κάποιων ποσοτήτων προορίζεται για ιδιοκατανάλωση ή για τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών. Μετά το Γ ΚΠΣ έχει εγκριθεί επενδυτική µελέτη ίδρυσης µονάδας παραγωγής αιθερίων ελαίων ύψους Η /νση Γεωργίας υποστηρίζει ότι υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου των αρωµατικών φυτών λόγω ευνοϊκών εδαφοκλιµατικών συνθηκών, ιδιαίτερα µετά την προβλεπόµενη εγκατάσταση 11 πιλοτικών επιδεικτικών αγρών των 5 στρεµµάτων έκαστος για 11 αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά. Ωστόσο, ο νοµός δεν παρουσιάζει καµία µορφή έντονης δραστηριότητας γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών µε αποτέλεσµα οποιαδήποτε απόπειρα συγκέντρωσης και καταγραφής δαπανών παραγωγής να καθίσταται ανεπιτυχής, λόγω ανύπαρκτων στοιχείων. Νοµός Ξάνθης Στο νοµό συγκεντρώνεται το 0,9% του πληθυσµού της χώρας µε έντονη τάση αύξησης, αφού είχε τον υψηλότερο ρυθµό φυσικής αύξησης του πληθυσµού στη χώρα. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του αυξήθηκε 11,9% αύξηση µεγαλύτερη από το σύνολο της χώρας (6,9%). Παράγει το 0,8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,3% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί το 12% του προϊόντος του νοµού ενώ εκεί παράγεται και το 1,3% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της Ελλάδας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 24% και εκεί παράγεται το 1,6% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αντιστοιχεί το 2% των επενδύσεων των βιοµηχανιών της χώρας, για την περίοδο Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα τα 10,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν υπάρχουν συστηµατικές καλλιέργειες παρά µόνο µεµονωµένες. Υπάρχει συλλογή µικρών 205

205 ποσοτήτων αυτοφυών αρωµατικών φυτών για ιδιοκατανάλωση από τις ορεινές περιοχές του νοµού. Μονάδα επεξεργασίας και τυποποίησης ξηρών δρογών, που ιδρύθηκε το 1980 δε λειτούργησε έκτοτε, ενώ από το 2003 µετατράπηκε σε µονάδα διαλογής τυποποίησης σπαραγγιού. Στο πλαίσιο του ΠΕΠ Αν. Μακεδονίας και Θράκης, µέτρο 1.9 υπάρχει πρόγραµµα εγκατάστασης 22 πιλοτικών- επιδεικτικών αγρών των 5 στρεµµάτων έκαστος για την καλλιέργεια 11 αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Το γεγονός αυτό εκτιµάται ότι θα συµβάλλει στην ανάπτυξη του κλάδου µε την προϋπόθεση δηµιουργίας ευνοϊκών συνθηκών στην αγορά (εξασφάλιση ικανοποιητικού εισοδήµατος, απορρόφηση της παραγωγής). Νοµός Ροδόπης Με πρωτεύουσα την Κοµοτηνή, ο νοµός Ροδόπης, συγκεντρώνει ποσοστό 1% του πληθυσµού της χώρας µε τάση µείωσης. Η φυσική µείωση του πληθυσµού ανά κατοίκους αυξήθηκε από 0,6 το 2000 σε 1,2 το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του αυξήθηκε 7,4%. Παράγει το 0,6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρα και η συµµετοχή του προϊόντος του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί το 23% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται το 2% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί 4,8% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,3% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, στον τοµέα των επιχειρήσεων αντιστοιχεί το 0,7% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του συνόλου της χώρας. Με κατά κεφαλή προϊόν τα και δηλωθέν εισόδηµα 9,7 χιλ. ανά φορολογούµενο για το Αποτελεί την 5 η παραγωγό περιοχή καπνού της χώρας µε 7% της συνολικής παραγωγής, την 8 η παραγωγό βαµβακιού µε 4% και τη 10 η παραγωγό σιταριού µε 4% το Και σ αυτήν την περίπτωση, ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στο νοµό καλλιεργείται ρίγανη σε έκταση στρεµµάτων από 100 παραγωγούς µε παραγωγή 140 tn περίπου. Συλλογή αυτοφυών δεν πραγµατοποιείται, αν και υπάρχει πλούσια αρωµατική φαρµακευτική χλωρίδα, για λόγους προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας. Υπάρχει µονάδα επεξεργασίας ξηράς δρόγης και παραγωγής αιθερίων ελαίων που βρίσκεται στην Κοµοτηνή. Παράλληλα, υπάρχει και 206

206 µονάδα που εισάγει 5-7 tn ετησίως αρωµατικών φυτών από τη Βουλγαρία τα οποία διαθέτει στην εσωτερική αγορά. Οι δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου στην περιοχή είναι σηµαντικές µε την προϋπόθεση ενός ορθολογικού σχεδιασµού, τόσο στο επίπεδο της παραγωγής όσο κυρίως και στο επίπεδο της εµπορίας που θα διασφαλίζει την απορρόφηση και θα εξασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδηµα. Ιδιαίτερα, µετά την προβλεπόµενη εγκατάσταση 33 πιλοτικών- επιδεικτικών αγρών εκτιµάται ότι οι προοπτικές για την ανάπτυξη του κλάδου γίνονται ευνοϊκότερες. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης υποστηρίζει ότι η ίδρυση µιας νέας µεταποιητικής µονάδας ή ο εκσυγχρονισµός των ήδη υπαρχουσών θα συµβάλλει τα µέγιστα στην ανάπτυξη του κλάδου που θα καλύψει ευρύτερες περιοχές πέραν των ορίων του νοµού. Η επιλογή της περιοχής που θα εγκατασταθεί η αντίστοιχη εταιρία ακολουθεί την ίδια µεθοδολογία που ακολουθήθηκε και στην περίπτωση της Θεσσαλίας. απάνες µεταφοράς Με δεδοµένο τον τύπο k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km και θεωρώντας ότι το χιλιοµετρικό κόστος είναι σταθερό και ίδιο για κάθε νόµο λαµβάνεται ο παρακάτω πίνακας: ΠΙΝΑΚΑΣ 10.12: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ(km) ΡΑΜΑ ΕΒΡΟΣ ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΡΑΜΑ ΕΒΡΟΣ ΚΑΒΑΛΑ ΞΑΝΘΗ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΠΗΓΗ: Λαµβάνοντας υπόψη τον παραπάνω πίνακα και σύµφωνα µε τον τύπο διαπιστώνεται ότι ο νοµός µε τις µικρότερες χιλιοµετρικές αποστάσεις σε σχέση µε τους άλλους είναι αυτός της Ξάνθης. απάνες Παραγωγής Τα οικονοµικά στοιχεία που δίνουν λεπτοµέρειες σχετικά µε τις οικονοµικές συνθήκες καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών και συγκεκριµένα της ρίγανης, όπου υφίσταται η καλλιέργειά της, δίδονται στους πίνακες που ακολουθούν και οι οποίοι θα βοηθήσουν στην εξαγωγή συµπερασµάτων. 207

207 ΡΑΜΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 22 α. ανθρώπων ( ) 20 ανθρώπων (ώρες) 5,5 ανθρώπων (ώρες) 85 β. µηχανηµάτων ( ) 24 β. µηχανηµάτων ( ) - µηχανηµάτων (ώρες) 2 µηχανηµάτων (ώρες) - 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 8 α. εποχιακοί εργάτες ( ) 15 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 1,5 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 20 β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) - -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) - -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) 12 -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) - -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 6 α. λιπάσµατα ( ) 21 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 1,5 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 26 γ. σπόροι ( ) 0,5 γ. σπόροι ( ) - σπόροι (kgr) 0,2 σπόροι (kgr) - δ. λοιπά δ. λοιπά 5 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) - α. απόσβεση φυτείας ( ) 10 β. τόκοι φυτείας ( ) - β. τόκοι φυτείας ( ) 4 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών 10 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών Ενοίκιο εδάφους ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) 25 ΣΥΝΟΛΟ 108 ΣΥΝΟΛΟ 138 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΡΑΜΑΣ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΛΕΞ/ΠΟΛΗΣ - 208

208 ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 30 ανθρώπων (ώρες) 84 β. µηχανηµάτων ( ) 21 µηχανηµάτων (ώρες) 4 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 14 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 5 β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 21 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 25 γ. σπόροι ( ) σπόροι (kgr) δ. λοιπά 1,5 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) 8,40 β. τόκοι φυτείας ( ) 4,13 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών 10,75 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) 20 ΣΥΝΟΛΟ 156 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ Μίσθωµα εδάφους Με βάση τα στοιχεία που προηγήθηκαν οι πληροφορίες που αφορούν το µίσθωµα εδάφους κυµαίνονται, για τις πόλεις των οποίων παρατηρείται καλλιέργεια αρωµατικών φυτών, ως εξής: ράµα 22 Αλεξανδρούπολη 25 Κοµοτηνή 20 Τα στοιχεία, εποµένως, που αφορούν τις συνθήκες επιλογές ενός τόπου για τη δηµιουργία της κατάλληλης χωροθετικής µονάδας σε µια περιοχή της περιφέρειας της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αποδεικνύουν ότι σχετικά µε τις δαπάνες µεταφοράς η κατάλληλη τοποθεσία είναι αυτή του Ν. Ξάνθης. Οι δαπάνες παραγωγής και το µίσθωµα εδάφους δεν είναι εφικτό να επηρεάσουν την τελική 209

209 επιλογή, δεδοµένου ότι δε συγκεντρώνονται τα απαραίτητα στοιχεία γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, εφόσον αυτή δεν υφίσταται. Κατά συνέπεια, η γραφική απεικόνιση δηµιουργεί µια οικονοµική µονάδα στο Ν. Ξάνθης στα πρότυπα του µοντέλου προσοµοίωσης που εξετάσθηκε και αναλύθηκε παραπάνω. ΧΑΡΤΗΣ 6: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Ανατολική Μακεδονία & Θράκη ΠΗΓΗ: 210

210 10.7 Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας περιλαµβάνει τους νοµούς Θεσσαλονίκης, Σερρών, Χαλκιδικής, Κιλκίς, Ηµαθίας, Πέλλας και Πιερίας. Με έδρα τη Θεσσαλονίκη, η περιφέρεια συγκεντρώνει ποσοστό 17% του πληθυσµού και παράγει 17,3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Αποτελεί µια από τις τέσσερις περιφέρειες της χώρας στις οποίες σηµειώνεται φυσική αύξηση του πληθυσµού. Παράγει το 16,5% της αγροτικής παραγωγής, το 20% της µεταποιητικής και το 17% των υπηρεσιών. Με κατά κεφαλή 12,8 χιλ. το 2002, κατατάσσεται 5 η µε βάση το κριτήριο αυτό, µε µέγεθος ίσο µε το µέσο όρο της Ελλάδας και της αναλογεί ΑΕΠ ανά κάτοικο ίσο µε 73,6% του µέσου της ΕΕ-25. Με δηλωθέν εισόδηµα 11,2 χιλ. το 2003, οι φορολογούµενοί της πλήρωσαν για το ίδιο έτος κατά µέσο όρο για φόρο εισοδήµατος 797, έναντι του µέσου όρου της χώρας που ήταν Η ανεργία αυξήθηκε κατά 0,7 µονάδες το 2002 στο 11,5% του εργατικού δυναµικού και ο αριθµός των απασχολούµενων ανέρχεται στους Στην περιφέρεια αναλογεί 15% των επενδύσεων στη χώρα. Στις επιχειρήσεις της αναλογεί 17,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Παράλληλα, της αντιστοιχεί το 84% της συνολικής παραγωγής ρυζιού, 38% της παραγωγής καπνού, 27% γάλακτος, 12% της παραγωγής τυριού, 25% γάλακτος, 19% κρέατος και 27% της παραγωγής βαµβακιού. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.13: είκτες ευηµερίας Κεντρικής Μακεδονίας ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,2 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,45 χιλ. 8, ,2 χιλ. 12, ,80 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,2% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,3% Φορολογούµενοι ,7% ηλωθέν εισόδηµα % Φόρος εισοδήµατος ,4% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,4% ΠΗΓΗ: 211

211 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Θεσσαλονίκης Στο νοµό Θεσσαλονίκης παρατηρήθηκε συγκέντρωση του 9,6% του συνολικού πληθυσµού της χώρας. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε 11,7% περισσότερο από το σύνολο της χώρας (6,9%). Παράγει 11,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, 16% του προϊόντος της µεταποίησης και 12% των υπηρεσιών. Με κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 12,6 χιλ. ανά φορολογούµενο το Συµµετέχει µε 10% των φορολογουµένων, 10,1% του δηλωθέντος εισοδήµατος και 9,6% του φόρου εισοδήµατος φυσικών προσώπων στα συνολικά µεγέθη της χώρας. Σ αυτόν αναλογεί 9,2% του κύκλου εργασιών των µεταποιητικών επιχειρήσεων, 7,4% των κατασκευαστικών, 9,5% των επιχειρήσεων χονδρικού και 8,7% των επιχειρήσεων λιανικού εµπορίου. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 13% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο , σύµφωνα µε την Ετήσια Βιοµηχανική Έρευνα ΕΣΥΕ, οι οποίες µετά από σηµαντική άνοδο τη 2ετία , το 2001 υποχώρησαν. Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή ρυζιού και γάλακτος µε 64% και 10% της παραγωγής της χώρας αντίστοιχα, η 3 η παραγωγός τυριού µε 6%, η 4 η κρέατος µε 5%, η 6 η σιταριού µε 5% και η 7 η ντοµάτας µε 4% το Η ανεργία στην πόλη της Θεσσαλονίκης, µετά από άνοδο το 2002, το 2003 µειώθηκε κατά 1,9 µονάδες στο 10% του εργατικού δυναµικού µε 9,3% για το σύνολο της Ελλάδας, ενώ ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους , µετά την απογραφή του Η καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών στο νοµό κάνουν την εµφάνισή τους µε την καλλιέργεια της ρίγανης σε έκταση στρεµµάτων από 180 γεωργικές εκµεταλλεύσεις καθώς και του µάραθου σε 780 στρέµµατα από 40 εκµεταλλεύσεις. Αναµφίβολα, υπάρχουν δυσκολίες διάθεσης των προϊόντων σε ικανοποιητικές τιµές, ενώ η συλλογή των αυτοφυών αρωµατικών φυτών γίνεται µόνο για ιδιοκατανάλωση. Η µεγαλύτερη ποσότητα ρίγανης απορροφάται από την εταιρία Ecopharm Hellas του νοµού Κιλκίς και ο µαραθόσπορος διατίθεται σε αµπελουργούς της περιοχής. Υπό κατασκευή βρίσκεται και µια µονάδα επεξεργασίας αρωµατικών φυτών στη βιοµηχανική περιοχή της Σίνδου. Ωστόσο, από τη /νση Αγροτικής Ανάπτυξης δεν 212

212 εκφράζεται καµία άποψη για τις προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου στην περιοχή αρµοδιότητας. Νοµός Σερρών Ο νοµός Σερρών συγκεντρώνει ποσοστό 1,8% του πληθυσµού της χώρας ενώ και σ αυτή την περίπτωση ο πληθυσµός της µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 4,4%. Παράγει 1,2% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας και στον τοµέα της γεωργίας της αναλογεί το 22% του προϊόντος του νοµού. Στη µεταποίηση διαθέτει το 6,5% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 0,6% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας και στον τοµέα των επιχειρήσεων αναλογεί 0,5% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,1 χιλ. για το Αποτελεί τη 2 η παραγωγό περιοχή ρυζιού της χώρας µε 10% της συνολικής παραγωγής, την 4 η παραγωγό βαµβακιού µε 8%, την 4 η γάλακτος µε 4%, την 4 η σιταριού µε 7%, την 6 η ντοµάτας µε 5% και την 6 η καπνού µε 6% της συνολικής παραγωγής το Και σ αυτήν την περίπτωση, ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στον αγροτικό τοµέα, και ειδικότερα στον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, παρατηρείται καλλιέργεια της ρίγανης σε έκταση 500 στρεµµάτων από 20 παραγωγούς και παραγωγή 100 tn περίπου. Η συστηµατική καλλιέργεια της ρίγανης άρχισε προ 4ετίας σε συνεργασία µε τη µεταποιητική επιχείρηση Ecopharm Hellas του Ν. Κιλκίς για παραγωγή ριγανελαίου και δευτερευόντως για ξηρά δρόγη. Σήµερα αναπτύσσει έντονη συνεργασία µε παραγωγούς, ενώ στο νοµό παρατηρείται σηµαντική δραστηριότητα στον κλάδο επεξεργασίας- συσκευασίας και τυποποίησης των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών από τη µεταποιητική επιχείρηση «ΒΛΑΣΤΟΣ». Επεξεργάζεται, συσκευάζει και τυποποιεί διάφορα είδη φυτών όπως είναι η ρίγανη, το τίλιο, το τσάι του βουνού, το σπαθόχορτο, η λεβάντα, η αγριοτριανταφυλλιά, το χαµοµήλι, το θυµάρι, η µέντα, το µελισσόχορτο, η καλεντούλα, καθώς και άλλα 15 είδη, συνολικής ποσότητας 80 tn ετησίως. Μέρος της ρίγανης καλλιεργείται στο νοµό, ενώ σηµαντικές ποσότητες εισάγονται και από το εξωτερικό (κυρίως Βουλγαρία). Η αναπτυξιακή εταιρία των Σερρών έχει ξεκινήσει πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση ανάπτυξης του κλάδου, 213

213 αφού στο παρελθόν ο νοµός διέθετε µονάδα επεξεργασίας του αρωµατικού φυτού της λεβάντας διατηρώντας µέχρι και σήµερα τα µηχανήµατά εκείνης της µονάδας. Νοµός Χαλκιδικής Με πρωτεύουσα τον Πολύγυρο, ο νοµός Χαλκιδικής συγκεντρώνει ποσοστό 1% του πληθυσµού της χώρας, µε την εντεινόµενη φυσική µείωση του πληθυσµού έως το Ωστόσο, µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, ο πληθυσµός σηµείωσε αύξηση κατά 14,4%. Παράγει το 0,9% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί 2,3% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Η συµµετοχή των ορυχείων- λατοµείων υποχωρεί 4,8% το 1997 και 3,9% το Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού µετά από σηµαντική τους υποχώρηση το 2000 σηµείωσαν σηµαντική άνοδο από το Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,76 χιλ. για το Ο νοµός εµφανίζει υψηλό και αυξανόµενο δείκτη οικονοµικής δραστηριότητας µε 4,8 νέες κατοικίες ανά κατοίκους το Είναι η 9 η παραγωγός σιταριού στη χώρα µε 4% το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Ο νοµός Χαλκιδικής ξεκίνησε να δραστηριοποιείται στην καλλιέργεια αρωµατικών φυτών µόλις το 2004, οπότε και καλλιέργησε σε έκταση στρεµµάτων αρωµατικά φυτά παραγωγής 400 tn παρά µόνο για ιδιοκατανάλωση και δευτερευόντως για τις τοπικές λαϊκές αγορές. Μονάδα επεξεργασίας αρωµατικών φυτών δεν παρατηρείται. Κατά την άποψη της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης απουσιάζει κάθε ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του συγκεκριµένου κλάδου, ενώ δε διαθέτει στοιχεία για τη σύνθεση τόσο της υφιστάµενης και πρόσφατης ενασχόλησης µε τα αρωµατικά φυτά που αφορούν τον τοµέα των δαπανών παραγωγής όσο και της υπάρχουσας αυτοφυούς αρωµατικής χλωρίδας. Νοµός Κιλκίς Ο νοµός Κιλκίς συγκεντρώνει ποσοστό 0,8% του πληθυσµού της χώρας, ενώ και σ αυτή την περίπτωση ο πληθυσµός του µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 9% περισσότερο από το σύνολο της χώρας. Η συµµετοχή στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη µεταποίηση αναλογεί 214

214 20% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 1,1% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 12% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται το 1,1% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στον τοµέα των επιχειρήσεων αναλογεί 2% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,5 χιλ. για το Είναι η 6 η παραγωγός σιταριού και η 5 η γάλακτος µε 7% και 3,7% αντίστοιχα της συνολικής παραγωγής το Παράλληλα, ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους , µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στον τοµέα των αρωµατικών- φαρµακευτικών φυτών καλλιεργούνται 530 στρέµµατα ρίγανης από 21 παραγωγούς, οι οποίοι είναι συµβεβληµένοι µε την υπάρχουσα µονάδα παραγωγής αιθερίου ελαίου που λειτουργεί στο νοµό. Η µεταποιητική µονάδα Ecopharm Hellas ΑΒΕΕ έµφανίζει δυναµικότητα για επεξεργασία πρώτης ύλης στρεµµάτων και καλύπτεται µε µεταφορά πρώτης ύλης από άλλους νοµούς. Ενδιαφέρον για αυτής τη µορφή καλλιέργειας υπάρχει στο βαθµό που υποστηριχθεί µε επιδοτήσεις ο τοµέας, διότι το κόστος καλλιέργειας είναι υψηλό. Νοµός Ηµαθίας Με πρωτεύουσα τη Βέροια, ο νοµός Ηµαθίας συγκεντρώνει ποσοστό 1,3% του πληθυσµού της χώρας, µε την εντεινόµενη φυσική αύξηση του πληθυσµού. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 2,6%. Παράγει το 1,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 12% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 1,8% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 16,4% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 1,6% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του νοµού αναλογεί 1,4% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,4 χιλ. για το Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή της χώρας ροδάκινων και η 2 η µήλων µε 57% και 18% της συνολικής παραγωγής αντίστοιχα, η 4 η στην παραγωγή ρυζιού µε 5,4%, η 9 η στην παραγωγή καπνού και 13 η ντοµάτας µε 3,6% και 2,2% αντίστοιχα το

215 ιαθέτει αριθµό απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων του νοµού, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, και αριθµό ανέργων Στο Ν. Ηµαθίας καλλιεργούνται από 12 παραγωγούς και σε έκταση 52 στρεµµάτων τα είδη της ρίγανης, του τσάι του βουνού, της λεβάντας, του δεντρολίβανου, της µαντζουράνας, της µέντας, του δυόσµου και του µελισσόχορτου. Από τα αυτοφυή αρωµατικά φυτά των ορεινών όγκων των Πιερίων και Βερµίου συλλέγονται µικρές ποσότητες που διατίθενται στις τοπικές αγορές σε τιµές που κυµαίνονται ανάλογα µε το είδος του φυτού. Στο νοµό συναντάται µια µονάδα επεξεργασίας, συσκευασίας και τυποποίησης αρωµατικών φυτών που αξιοποιεί κυρίως προϊόντα δικής της παραγωγής. Κάθε δυνατότητα ανάπτυξης συνδέεται άµεσα µε την κατάσταση της αγοράς (διασφάλιση της απορρόφησης και εξασφάλιση ικανοποιητικού εισοδήµατος). Νοµός Πέλλας Με πρωτεύουσα την Έδεσσα, ο νοµός Πέλλας συγκεντρώνει ποσοστό 1,3% του πληθυσµού της χώρας, µε την εντεινόµενη φυσική αύξηση του πληθυσµού τα έτη 2001 και Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 5%. Παράγει το 1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας το Στη γεωργία αναλογεί 18% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 2,5% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 9,9% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,9% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του νοµού αναλογεί 0,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 8,5 χιλ. για το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή ροδάκινων µε 23% της παραγωγής της χώρας, η 3 η παραγωγός µήλων µε 16%, η 4 η καπνού µε 9%, η 7 η βαµβακιού και η 8 η γάλακτος µε 5% και 3% αντίστοιχα το ιαθέτει αριθµό απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων του νοµού, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, και αριθµό ανέργων Σχετικά µε την καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν παρατηρείται δραστηριότητα γι αυτό δεν υπάρχουν και µονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης. Στην ορεινή και ηµιορεινή ζώνη του όρου Παϊκου υπάρχουν αυτοφυή φυτά από τα οποία συλλέγονται τσάι του βουνού για ιδιοκατανάλωση και τις ανάγκες 216

216 των τοπικών λαϊκών αγορών. υνατότητες ανάπτυξης του κλάδου υπάρχουν και µπορούν να διασφαλίσουν ικανοποιητικό εισόδηµα για τους αγρότες. Νοµός Πιερίας Με πρωτεύουσα την Κατερίνη, ο νοµός Πιερίας συγκεντρώνει ποσοστό 1,2% του πληθυσµού της χώρας, µε την εντεινόµενη φυσική αύξηση του πληθυσµού το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 αυξήθηκε 11,2%. Παράγει το 0,8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί 16% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 1,9% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 1,8% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,1% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού υποχώρησαν τη 2ετία , αλλά ανέκαµψαν το 2001, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 8,9 χιλ. για το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή καπνού της χώρας µε 13% της συνολικής παραγωγής, η 3 η παραγωγός ρυζιού µε 7% και η 4 η ροδάκινων µε 4% το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Στο νοµό σε ότι αφορά τα αρωµατικά φυτά καλλιεργείται ρίγανη σε 200 στρέµµατα από 10 γεωργικές εκµεταλλεύσεις, καθώς και τσάι του βουνού σε 50 στρέµµατα. Συλλογή αυτοφυών φυτών γίνεται από περιοχές του Ολύµπου και των Πιερίων για ιδιοκατανάλωση και τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών. Με την προϋπόθεση σταθερών αγορών που θα διασφαλίζουν ικανοποιητικό εισόδηµα υπάρχει ενδιαφέρον για την ίδρυση µικρών µονάδων επεξεργασίας και τυποποίησης. Η επιλογή της περιοχής που θα εγκατασταθεί η αντίστοιχη εταιρία ακολουθεί τη µεθοδολογία ανάλυσης των δαπανών µεταφοράς, παραγωγής και παρακολούθησης της διακύµανσης του µισθώµατος. απάνες µεταφοράς Ακολουθώντας το γνωστό τύπο των δαπανών µεταφοράς έχουµε τον παρακάτω πίνακα. 217

217 ΠΙΝΑΚΑΣ 10.14: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ (km) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΡΡΕΣ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗ ΚΙΛΚΙΣ ΗΜΑΘΙΑ ΠΕΛΛΑ ΠΙΕΡΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΕΡΡΕΣ ΧΑΛΚΙ ΙΚΗ ΚΙΛΚΙΣ ΗΜΑΘΙΑ ΠΕΛΛΑ ΠΙΕΡΙΑ ΠΗΓΗ: Λαµβάνοντας υπόψη τον παραπάνω πίνακα και σύµφωνα µε τον τύπο διαπιστώνεται ότι ο νοµός µε τις µικρότερες χιλιοµετρικές αποστάσεις σε σχέση µε τους άλλους είναι αυτός της Θεσσαλονίκης. απάνες Παραγωγής Οι δαπάνες παραγωγής αναφερόνται και συγκεντρώνουν στοιχεία αποκλειστικά και µόνο για τους νοµούς που παρατηρείται καλλιέργεια αρωµατικών φυτών. Κατά συνέπεια, το στοιχείο των δαπανών παραγωγής δεν αναµένεται να επηρεάσει καταλυτικά την απόφαση επιλογής που προέκυψε από τον παράγοντα των δαπανών µεταφοράς. 218

218 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΕΡΡΕΣ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 40 α. ανθρώπων ( ) 20 ανθρώπων (ώρες) ανθρώπων (ώρες) 8 β. µηχανηµάτων ( ) - β. µηχανηµάτων ( ) 10 µηχανηµάτων (ώρες) µηχανηµάτων (ώρες) 3 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) α. εποχιακοί εργάτες ( ) 40 εποχιακοί εργάτες (ώρες) εποχιακοί εργάτες (ώρες) 16 β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) -πότισµα ( ) - -πότισµα (ώρες) 55 -πότισµα (ώρες) - -κοπή ( ) -κοπή ( ) 20 -δεµατοποίηση ( ) -δεµατοποίηση ( ) 7 3. Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 10 α. λιπάσµατα ( ) 10 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 40 β. ζιζανιοκτόνα ( ) - γ. σπόροι ( ) 3 γ. σπόροι ( ) - σπόροι (kgr) - σπόροι (kgr) - δ. λοιπά δ. λοιπά - 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) 19 α. απόσβεση φυτείας ( ) 47 β. τόκοι φυτείας ( ) 8 β. τόκοι φυτείας ( ) 2 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών - γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών - 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) 30 ΣΥΝΟΛΟ 195 ΣΥΝΟΛΟ 213 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΕΡΡΩΝ 219

219 ΚΙΛΚΙΣ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΕΡΟΙΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 25 α. ανθρώπων ( ) 130 ανθρώπων (ώρες) - ανθρώπων (ώρες) 50 β. µηχανηµάτων ( ) - β.µηχανηµάτων ( ) 30 µηχανηµάτων (ώρες) - µηχανηµάτων (ώρες) 2,5 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 25 α. εποχιακοί εργάτες ( ) 162 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 16 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 62 β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) - -πότισµα ( ) 30 -πότισµα (ώρες) - -πότισµα (ώρες) 2,5 -κοπή ( ) - -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) - -δεµατοποίηση ( ) λοιπά Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 20 α. λιπάσµατα ( ) 9 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 30 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 32 γ. σπόροι ( ) - γ. σπόροι ( ) - σπόροι (kgr) - σπόροι (kgr) - δ. λοιπά - δ. λοιπά 7 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) α. απόσβεση φυτείας ( ) 19 β. τόκοι φυτείας ( ) β. τόκοι φυτείας ( ) 8 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών - 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) 40 ΣΥΝΟΛΟ 125 ΣΥΝΟΛΟ 685 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΙΛΚΙΣ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΊΑΣ ΒΕΡΟΙΑΣ 220

220 ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 3 ανθρώπων (ώρες) 112 β. µηχανηµάτων ( ) 23 µηχανηµάτων (ώρες) 2,5 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 7 εποχιακοί εργάτες (ώρες) - β. Μηχανήµατα -πότισµα ( ) 11 -πότισµα (ώρες) 1 -κοπή ( ) - -δεµατοποίηση ( ) - 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 9 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 32 γ. σπόροι ( ) 12 σπόροι (kgr) δ. Λοιπά 7 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) 19 β. τόκοι φυτείας ( ) 7 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών - 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) 54 ΣΥΝΟΛΟ 184 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Μίσθωµα εδάφους Οι τιµές σχετικές µε το µίσθωµα εδάφους κυµαίνονται για τις πόλεις, στις οποίες παρατηρείται και καλλιέργεια αρωνατικών φυτών όπως φαίνεται παρακάτω. Θεσσαλονίκη 20 Σέρρες 30 Κιλκίς 25 Βέροια 40 Κατερίνη 54 Η πόλη που εµφανίζει και τη µικρότερη τιµή σχετικά µε το µίσθωµα εδάφους είναι αυτή της Θεσσαλονικής, η οποία σε συνδυασµό µε το στοιχείο των 221

221 δαπανών παραγωγής κρίνεται κατάλληλη για τη µελλοντική δηµιουργία µιας µονάδας µεταποίησης που θα εξυπηρετεί όλους τους νοµούς της περιφέρειας. Στον ακόλουθο πίνακα επιχειρείται να αποδοθεί η προσοµοιωτική εγκατάσταση της µονάδας επεξεργασίας που προέκυψε από τις αναλύσεις και τα στοιχεία των προηγούµενων παραγράφων και στηρίχθηκε στον παράγοντα χιλιοµετρική απόσταση, δεδοµένου ότι στοιχεία σχετικά µε το µίσθωµα εδάφους και τις δαπάνες παραγωγής δεν υφίστανται άρα δεν πετυχαίνουν ολοκληρωµένη εικόνα για το σύνολο της περιφέρειας. ΧΑΡΤΗΣ 7: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Κεντρική Μακεδονία ΠΗΓΗ: 222

222 10.8 Περιφέρεια υτικής Μακεδονίας Η περιφέρεια υτικής Μακεδονίας περιλαµβάνει τους νοµούς Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης και Φλώρινας. Με έδρα την Κοζάνη, η περιφέρεια συγκεντρώνει ποσοστό 2,8% του πληθυσµού και παράγει 2,8% του ΑΕΠ της χώρας. Στην περιοχή παράγεται 5,1% της αγροτικής παραγωγής της χώρας, 19% του προϊόντος του ενεργειακού τοµέα, 0,6% της µεταποιητικής παραγωγής και 2,2% των υπηρεσιών. Από τον ενεργειακό τοµέα (παραγωγή ηλεκτρισµού) και τα ορυχεία λιγνίτη προέρχεται 13% και 7% αντίστοιχα του ακαθάριστου προϊόντος της περιφέρειας. ιαθέτει κατά κεφαλή προϊόν 13,3 χιλ. και δηλωθέν εισόδηµα 11,1 χιλ.. Η περιφέρεια έχει τα τελευταία χρόνια το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα, 14,7% το 2002, µε 9,9% για το σύνολο της Ελλάδας, η ανοδική τάση όµως ανακόπηκε το 2002 (15,9% το 2001). Παράλληλα, στη υτική Μακεδονία αναλογεί 5% των συνολικών επενδύσεων στη χώρα. Την 5ετία δόθηκαν 110 άδειες λειτουργίας νέων µεταποιητικών επιχειρήσεων, 3% των συνολικών (4.094 σε ολόκληρη την Ελλάδα). Στις επιχειρήσεις αντιστοιχεί 0,3% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο , οι οποίες το 2000 αυξήθηκαν 78%. Της αναλογεί 6% των καλλιεργούµενων εκτάσεων της χώρας, 14% της συνολικής παραγωγής σιταριού και 28% της παραγωγής µήλων (2 η παραγωγός περιφέρεια στη χώρα) το Ωστόσο, αξίζει να σηµειωθεί ότι για το σύνολο της περιφέρειας, ο συνολικός αριθµός απασχολούµενων που έχει καταγραφεί µέχρι σήµερα και αφορά όλους τους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας, αγγίζει τους ΠΙΝΑΚΑΣ 10.15: είκτες ευηµερίας υτικής Μακεδονίας ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,3 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,2 χιλ. 8, ,1 χιλ. 12, ,78 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,6% 10,5% 223

223 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,8% Φορολογούµενοι ,6% ηλωθέν εισόδηµα ,3% Φόρος εισοδήµατος ,1% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,0% ΠΗΓΗ: - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Γρεβενών Με πρωτεύουσα τα Γρεβενά, ο νοµός Γρεβενών συγκεντρώνει ποσοστό 0,3% του πληθυσµού της χώρας µε τάση µείωσης, αφού σηµειώνεται εντεινόµενη φυσική µείωση του πληθυσµού, ενώ µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 3,2%. Παράγει το 0,3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας και η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί 26% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 1% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 3% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,1% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9 χιλ. για το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους 538. Ο νοµός δεν παρουσιάζει καµία δραστηριοποίηση γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Στο παρελθόν και συγκεκριµένα τη δεκαετία του 1980 καλλιεργήθηκαν ρίγανη και τσάι του βουνού. Η περιοχή του ήµου Βέντζιου παρουσιάζει κατάλληλες εδαφοκλιµατικές συνθήκες για την ανάπτυξη του κλάδου. Κατά τις εκτιµήσεις της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης, η ικανοποιητική αυτοφυής αρωµατική χλωρίδα αποδεικνύει ότι υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης της καλλιέργειας και ιδιαίτερα των ειδών εκείνων που προσδιορίζονται από τη σύνθεση της αυτοφυούς αρωµατικής χλωρίδας, εφόσον οι συνθήκες της αγοράς εξασφαλίζουν ικανοποιητικό εισόδηµα και απορρόφηση της παραγωγής. Μονάδες επεξεργασίας αρωµατικών φυτών δεν υπάρχουν και ούτε σχεδιάστηκαν ή εγκρίθηκαν επενδύσεις σχετικές µε τον κλάδο από το Γ ΚΠΣ. 224

224 Νοµός Καστοριάς Με πρωτεύουσα την Καστοριά, ο νοµός Καστοριάς συγκεντρώνει ποσοστό 0,5% του πληθυσµού της χώρας και η τάση αύξησης του πληθυσµού αντιστράφηκε από το 1999, µε φυσική µείωση του πληθυσµού, ενώ µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 1,5%. Παράγει το 0,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας και η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί 10% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,6% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 4,7% του προϊόντος του νοµού το 2001 και εκεί παράγεται 0,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 9,3 χιλ. για το Στις επιχειρήσεις του νοµού αναλογεί µόνο 0,1% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας την περίοδο , οι οποίες τη 2ετία υποχωρούν σηµαντικά. Σ αυτό αναλογεί 0,4% του κύκλου εργασιών των µεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας, 0,2% των κατασκευαστικών και 0,2% των εµπορικών. Είναι η 5 η παραγωγός περιοχή µήλων της χώρας µε 9% της συνολικής παραγωγής το 2003, παραγωγή σηµαντικά µειωµένη σε σχέση µε το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Ο νοµός Καστοριάς δεν εµφανίζει εκτάσεις καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών. Στον ορεινό όγκο του όρους Γράµµου αυτοφύονται πολλά είδη αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, τα οποία οι κάτοικοι των περιοχών αυτών τα συλλέγουν για ιδιοκατανάλωση. Μικρές ποσότητες διατίθενται στις τοπικές λαϊκές αγορές. Η καλλιέργεια της ρίγανης παρατηρείται σε έκταση 1 στρέµµατος από δυο παραγωγούς χωριών της ευρύτερης περιοχής, ενώ στο ήµο Ορεστίδος καλλιεργείται από 2 παραγωγούς έκταση 3 στρεµµάτων µε κορίανδρον. Νοµός Κοζάνης Στο νοµό Κοζάνης συγκεντρώνεται ποσοστό 1,4% του πληθυσµού της χώρας µε την τάση αύξησης να επιβραδύνεται, αφού το ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσµού µειώθηκε 0,2% το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός σηµείωσε αύξηση 3,3% αύξηση χαµηλότερη από του συνόλου της χώρας (6,9%). Παράγει το 1,7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, από το 225

225 οποίο 23% προέρχεται από την παραγωγή ενέργειας, µε συµµετοχή 19% στο συνολικό προϊόν του ενεργειακού τοµέα της χώρας. Οι επενδύσεις των βιοµηχανικών επιχειρήσεων του νοµού µετά από σηµαντική άνοδο το 2000, το 2001 υποχώρησαν, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Ετήσιας Βιοµηχανικής Έρευνας της ΕΣΥΕ. Το κατά κεφαλή προϊόν ανέρχεται στα και το δηλωθέν εισόδηµα στα 12,4 χιλ. για το Αποτελεί την 7 η παραγωγό περιοχή µήλων και σιταριού της χώρας µε 4% και 6% της συνολικής παραγωγής το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Η δραστηριότητα του νοµού γύρω από την καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών είναι πολύ παλιά και εµφανίζεται µε τη µορφή στρεµµάτων, για το 2004, καλλιέργειας κρόκου από παραγωγούς. Στους ορεινούς όγκους του νοµού συλλέγονται αυτοφυή αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά σε µικρές ποσότητες για ιδιοκατανάλωση και για τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών. Ο συνεταιρισµός Κροκοπαραγωγών του Ν. Κοζάνης έχει ενταχθεί στο Μέτρο 2.1 για µετεγκατάσταση, εκσυγχρονισµό και επέκταση της δυναµικότητάς του µε ύψος επένδυσης και στο Μέτρο 4.3 για την προώθηση του προϊόντος του Γ ΚΠΣ. Η /νση Γεωργικής Ανάπτυξης εκτιµά ότι µε την αναθεωρηµένη ΚΑΠ θα αποδεσµευτούν εκτάσεις από άλλους κλάδους παραγωγής που θα µπορούσαν να στραφούν στον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών και ειδικότερα στον κρόκο. Έκδηλο ωστόσο είναι και το ενδιαφέρον καλλιέργειας τριανταφυλλιάς για την παραγωγή αιθερίου ελαίου. Η ανάπτυξη του ευρύτερου κλάδου των αρωµατικών φυτών είναι πάντα συνάρτηση της εξασφάλισης σταθερών αγορών και ικανοποιητικού εισοδήµατος για τους παραγωγούς. Νοµός Φλώρινας Συγκεντρώνει 0,5% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 0,4% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αντιστρέφεται σε άνοδο το Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 3,1%. Έχει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,7 χιλ.. Στη βιοµηχανία αναλογεί το 20% του προϊόντος του νοµού και οι επενδύσεις µετά από σηµαντική ανάκαµψη την3ετία , τη 2ετία υποχώρησαν. Στη γεωργία αναλογεί 17% του προϊόντος του νοµού 226

226 και εκεί παράγεται το 1% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Αποτελεί την 8 η παραγωγό περιοχή µήλων τα τελευταία χρόνια (περίπου 3% της συνολικής), η παραγωγή της όµως σχεδόν µηδενίστηκε το 2003 και η 9 η γάλακτος µε 3,3% της παραγωγής της χώρας για το Ο αριθµός των οικονοµικά ενεργών απασχολούµενων, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, ανέρχεται στους µετά την απογραφή του 2001, ενώ οι άνεργοι φτάνουν τους Για τον κλάδο των αρωµατικών φυτών του νοµού καταγράφηκε καλλιέργεια µάραθου σε έκταση 45 στρεµµάτων περίπου στην περιοχή του Αµύνταιου. Σχετικά µε τα αυτοφυή φυτά συλλέγονται ποσότητες τσάι του βουνού για ιδιοκατανάλωση και για τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών. Σε κάθε περίπτωση, τα στοιχεία που αφορούν το συγκεκριµένο κλάδο είναι περιορισµένα, µε αποτέλεσµα οποιαδήποτε πληροφορία αφορά το σύνολο των δαπανών παραγωγής να είναι ελλιπής. Η επιλογή της περιοχής που θα εγκατασταθεί η αντίστοιχη εταιρία ακολουθεί τη µεθοδολογία ανάλυσης των δαπανών µεταφοράς, παραγωγής και παρακολούθησης της διακύµανσης του µισθώµατος. απάνες µεταφοράς Ακολουθώντας το γνωστό τύπο των δαπανών µεταφοράς έχουµε τον παρακάτω πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.16: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ (km) ΓΡΕΒΕΝΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ ΚΟΖΑΝΗ ΦΛΩΡΙΝΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ ΚΟΖΑΝΗ ΦΛΩΡΙΝΑ ΠΗΓΗ: Λαµβάνοντας υπόψη τον παραπάνω πίνακα και σύµφωνα µε τον τύπο διαπιστώνεται ότι ο νοµός µε τις µικρότερες χιλιοµετρικές αποστάσεις σε σχέση µε τους άλλους είναι αυτός της Κοζάνης. απάνες Παραγωγής Στοιχεία σχετικά µε τις δαπάνες παραγωγής απαντώνται µόνο για το νοµό της Κοζάνης που συγκεντρώνει και το µεγαλύτερο ποσοστό καλλιέργειας αρωµατικών φυτών, ιδίως κρόκου. 227

227 ΚΟΖΑΝΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 450 ανθρώπων (ώρες) 110 β. µηχανηµάτων ( ) 41 µηχανηµάτων (ώρες) 2 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) εποχιακοί εργάτες (ώρες) β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 10 β. ζιζανιοκτόνα ( ) - γ. σπόροι ( ) 250 σπόροι (kgr) 450 δ. λοιπά 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) 42 β. τόκοι φυτείας ( ) γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών Ενοίκιο εδάφους ( ) 30 ΣΥΝΟΛΟ 848 ΠΗΓΗ:.ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ Μίσθωµα Εδάφους Η τιµή του µισθώµατος εδάφους συγκεντρώνεται µόνο για το Ν. Κοζάνης, αφού στους υπόλοιπους νοµούς της περιφέρειας πληροφορίες σχετικές µε την αξία που δύναται να εµφανίζει ένα αγροτεµάχιο, στο οποίο καλλιεργείται κάποιο είδος αρωµατικού φυτού είναι ανύπαρκτες. Συµπερασµατικά, για την περιφέρεια της υτικής Μακεδονίας, η πιθανή επιλογή του τόπου εγκατάστασης µιας µονάδας επεξεργασίας είναι αυτή του Ν. Κοζάνης. Συγκεντρώνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία, την εµπειρία και πείρα που απουσιάζει από τους υπόλοιπους νοµούς, οι οποίοι υστερούν σε στοιχεία δαπανών παραγωγής και µισθώµατος εδάφους. Η γραφική απεικόνιση προϋποθέτει τη δηµιουργία µιας οικονοµικής µονάδας σε εκείνο το νοµό που πληροί τους περιορισµούς των χιλιοµετρικών αποστάσεων. 228

228 ΧΑΡΤΗΣ 8: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στη υτική Μακεδονία ΠΗΓΗ: 229

229 10.9 Περιφέρεια υτικής Ελλάδας Στην περιφέρεια υτικής Ελλάδας περιλαµβάνονται οι νοµοί Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας. Με έδρα την Πάτρα, η Περιφέρεια συγκεντρώνει ποσοστό 6,8% του πληθυσµού και παράγει 5,2% του ΑΕΠ της χώρας. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού αυξήθηκε από 1 άτοµο ανά 1.000κατοίκους το 1999 σε 1,2 το Στην περιφέρεια παράγεται 9,8% του προϊόντος του αγροτικού τοµέα της χώρας, 3% της µεταποίησης και 5% των υπηρεσιών. Με κατά κεφαλή προϊόν 10,1 χιλ. διαθέτει δηλωθέν εισόδηµα 10,7 χιλ. ανά φορολογούµενο το Η ανεργία αυξήθηκε κατά 0,3 µονάδες το 2003 στο 10,5% του εργατικού δυναµικού. Στην περιφέρεια υτικής Μακεδονίας αναλογεί 6% των επενδύσεων στη χώρα. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 3,1% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Είναι η 1 η παραγωγός περιφέρεια πατάτας µε 31% της συνολικής παραγωγής της χώρας, η 2 η παραγωγός καπνού µε 20% και η 3 η παραγωγός εσπεριδοειδών, ελαιολάδου, γάλακτος και τυριού µε 14%, 15%, 11% και 12% αντίστοιχα. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.17: είκτες ευηµερίας υτικής Ελλάδας ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,4 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,90 χιλ. 8, ,7 χιλ. 12, ,71 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,3% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,2% Φορολογούµενοι ,6% ηλωθέν εισόδηµα ,8% Φόρος εισοδήµατος ,7% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,9% ΠΗΓΗ: - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Αιτωλοακαρνανίας Με πρωτεύουσα το Μεσολόγγι συγκεντρώνει ποσοστό 2% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 1,6% του ΑΕΠ. Η τάση µείωσης του πληθυσµού είναι εµφανής, 230

230 αφού είναι ένας από τους νοµούς της χώρας στον οποίο σηµειώνεται φυσική µείωση του πληθυσµού. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού µειώθηκε 1,6%. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 9,31 χιλ. ανά φορολογούµενο το 2003Ψ Η συµµετοχή του αγροτικού τοµέα στο συνολικό προϊόν του νοµού µειώθηκε από 16,3% το 1997 στο 14,5% το 2001 και εκεί παράγεται 3,3% της συνολικής γεωργικής παραγωγής της χώρας. Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή καπνού µε 19% της συνολικής παραγωγής της χώρας, η 5 η στην παραγωγή τυριού µε 4,4%, η 6 η κρέατος µε 4,2%, η 6 η γάλακτος µε 3,6% και η 7 η εσπεριδοειδών µε 3,2% για το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Ο τοµέας καλλιέργειας αρωµατικών φυτών είναι εµφανής στο νοµό, δεδοµένου ότι καλλιεργείται ρίγανη σε έκταση 30 στρεµµάτων. Οι πληροφορίες που αφορούν, ωστόσο, αυτή τη µορφή καλλιέργειας είναι ανύπαρκτες, λόγω του πρόσφατου χρόνου ενασχόλησης µε το συγκεκριµένο κλάδο. Παράλληλα, προκειµένου να καλυφθούν οι ανάγκες για ιδιοκατανάλωση και αυτές των τοπικών λαϊκών αγορών συλλέγονται και αυτοφυή φυτά. Μονάδες επεξεργασίας δεν υπάρχουν ενώ κατά την άποψη της /νσης Γεωργίας, οι ευνοϊκές εδαφοκλιµατικές συνθήκες επιτρέπουν την ανάπτυξη της καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών, ιδιαίτερα στις ηµιορεινές περιοχές. Η περιοχή δικαιολογεί την ίδρυση µιας µεταποιητικής µονάδας ξηράς δρόγης ή και παραγωγής αιθερίων ελαίων. Νοµός Αχαΐας Με πρωτεύουσα την Πάτρα, ο νοµός Αχαΐας συγκεντρώνει 2,9% του πληθυσµού και παράγει 2,5% του ΑΕΠ. Είχε το 9 ο µεγαλύτερο ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσµού. Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός αυξήθηκε 7,6% περισσότερο από το σύνολο της χώρας (6,9%). ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 12,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Στη µεταποίηση αναλογεί το 9,7% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 2,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 2,3% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Στη γεωργία αναλογεί το 7,5% του προϊόντος του νοµού και παράγεται 2,7% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Είναι η 1 η παραγωγός περιοχή πατάτας µε 16% της 231

231 παραγωγής της χώρας, η 5 η στην παραγωγή τυριού µε 4,4% και η 7 η στην παραγωγή εσπεριδοειδών µε 3% το Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Ο νοµός Αχαΐας δε δραστηριοποιείται στον τοµέα καλλιέργειας αρωµατικών φυτών και για το λόγο αυτό δεν εµφανίζει εκτάσεις στρεµµάτων. Υπάρχει αυτοφυής αρωµατική χλωρίδα µε εξαιρετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά κυρίως στον ορεινό όγκο της επαρχίας Καλαβρύτων. Μονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης δεν εµφανίζονται, ενώ κατά τη γνώµη της /νσης Γεωργίας υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης του κλάδου, λόγω ευνοϊκών εδαφοκλιµατικών συνθηκών και της αυξανόµενης τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής µε την απαραίτητη όµως προϋπόθεση της δηµιουργίας σταθερών αγορών που θα εξασφαλίσουν ικανοποιητικό εισόδηµα στους παραγωγούς. Νοµός Ηλείας Με πρωτεύουσα τον Πύργο, ο νοµός Ηλείας συγκεντρώνει ποσοστό 1,8% του πληθυσµού της χώρας, µε τάση µείωση, αφού έχει υψηλό ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού, ενώ µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του νοµού αυξήθηκε 7,6%. Στην περιοχή αναλογεί 1,1% του ΑΕΠ και η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή τα τελευταία χρόνια. Στη γεωργία αναλογεί το 24% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 3,8% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 3,2% του προϊόντος του νοµού και παράγεται 0,3% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 9,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Είναι η 2 η παραγωγός περιοχή ντοµάτας µε 11% της παραγωγής της χώρας, η 2 η πατάτας µε 9%, η 3 η γάλακτος µε 4,2%, η 6 η εσπεριδοειδών µε 5%, η 6 η τυριού µε 4,2% και η 8 η ελαιολάδου µε 3,4% της συνολικής παραγωγής για το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Σχετικά µε τον κλάδο αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών του νοµού δεν υφίσταται συστηµατική καλλιέργεια. Τα αυτοφυή φυτά που συλλέγονται από τους ορεινούς όγκους καλύπτουν τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών και για ιδιοκατανάλωση. Παρατηρείται µια µονάδα επεξεργασίας- τυποποίησης ξηράς 232

232 δρόγης, κυρίως ρίγανη και µια µονάδα παραγωγής αιθερίων ελαίων που αξιοποιεί κυρίως αυτοφυή φυτά. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης του νοµού υποστηρίζει ότι η ενασχόληση µε την αυτοφυή χλωρίδα δεν παρουσιάζει οικονοµικό ενδιαφέρον για τους κατοίκους της περιοχής. Η περιφέρεια υτικής Ελλάδας σχετικά µε την καλλιέργεια αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδοµένου ότι τέτοιας µορφής εκµετάλλευση συναντάται µόνο στο Νοµό Αιτωλοακαρνανίας. Συνεπώς, η επιλογή της κατάλληλης χωροθετικής τοποθεσίας µελλοντικής δηµιουργίας µιας µεταποιητικής µονάδας στηρίζεται αποκλειστικά και µόνο στον παράγοντα δαπάνες µεταφοράς, εφόσον δαπάνες παραγωγής και µισθώµατος εδάφους εµφανίζει ο Ν. Αιτωλοακαρνανίας που δε µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως µέτρο σύγκρισης µε τους υπόλοιπους νοµούς. απάνες Μεταφοράς Στον παρακάτω πίνακα και στηριζόµενοι στην σχέση k= minσr m t, όπου µε r m δηλώνεται το χιλιοµετρικό κόστος από το σηµείο παραγωγής της α ύλης µέχρι το σηµείο όπου βρίσκεται η µονάδα επεξεργασίας και t είναι η µεταξύ τους απόσταση σε km, προκύπτει: ΠΙΝΑΚΑΣ 10.18: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ (km) ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ ΠΑΤΡΑ ΠΥΡΓΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ ΠΑΤΡΑ ΠΥΡΓΟΣ ΠΗΓΗ: Ο παραπάνω πίνακας φανερώνει ότι η πόλη που εµφανίζει τα λιγότερα χιλιόµετρα, σε σχέση µε τις υπόλοιπες πόλεις, είναι αυτή της Πάτρας. Τα στοιχεία των δαπανών παραγωγής και του µισθώµατος εδάφους απουσιάζουν, λόγω της περιορισµένης καλλιέργειας αρωµατικών φυτών στην περιφέρεια και καταγραφής των στοιχείων που αφορούν τη ρίγανη στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας, µε αποτέλεσµα η επιλογή της προσοµοιωτικής εγκατάστασης της οικονοµικής µονάδας, στηριζόµενη αποκλειστικά και µόνο στις δαπάνες µεταφοράς, να αποδίδει ως κατάλληλο µέρος δηµιουργίας µιας µονάδας τυποποίησης το Νοµό Αχαΐας. 233

233 ΧΑΡΤΗΣ 9: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στη υτική Ελλάδα ΠΗΓΗ: 234

234 10.10 Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας Η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας περιλαµβάνει τους νοµούς Εύβοιας, Ευρυτανίας, Βοιωτίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Με έδρα τη Λαµία, συγκεντρώνει 5,5% του πληθυσµού και παράγει 7,2% του ΑΕΠ της χώρας. Παράγει το 10% της αγροτικής παραγωγής της χώρας, 16,5% της µεταποιητικής και 5,1% των υπηρεσιών. Έχει κατά κεφαλή προϊόν 18,4 χιλ. το 2002, βρίσκεται στην πρώτη θέση στην κατάταξη των περιφερειών µε 144% του µέσου όρου της Ελλάδας. Την πρωτιά αυτή την οφείλει στη µεγάλη συγκέντρωση βιοµηχανιών στη Βοιωτία, και σε µικρότερο βαθµό στην Εύβοια, καθώς και στην αναβάθµιση της θέσης της Ευρυτανίας. ιαθέτει δηλωθέν εισόδηµα 11,3 χιλ. ανά φορολογούµενο για το Η ανεργία στην Περιφέρεια µειώθηκε κατά 3,5 µονάδες στο 9,8% του εργατικού δυναµικού. Παράλληλα, της αναλογεί ποσοστό της τάξεως του 6% στον τοµέα των επενδύσεων της χώρας. Για την 5ετία δόθηκαν 164 άδειες λειτουργίας των µεταποιητικών επιχειρήσεων. Στις επιχειρήσεις της αναλογεί 17% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Στον κλάδο της παραγωγής της αναλογεί 19% της συνολικής παραγωγής ντοµάτας, 16% βαµβακιού, 13% καπνού, 11% πατάτας και 12% της παραγωγής κρέατος. Μετά την απογραφή του 2001, ο συνολικός αριθµός των µόνιµων απασχολούµενων της περιφέρειας ανέρχεται στους κατοίκους. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.19: είκτες ευηµερίας Στερεάς Ελλάδας ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,4 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,77 χιλ. 8, ,3 χιλ. 12, ,74 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,7% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,2% Φορολογούµενοι ,6% ηλωθέν εισόδηµα ,2% Φόρος εισοδήµατος ,2% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,5% ΠΗΓΗ: 235

235 - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Εύβοιας Με πρωτεύουσα τη Χαλκίδα, ο νοµός Εύβοιας συµµετέχει µε ποσοστό 2% στο συνολικό πληθυσµό και 2% στοπ ΑΕΠ. Αποτελεί έναν από τους 36 νοµούς στους οποίους σηµειώθηκε το 2002 φυσική µείωση του πληθυσµού, αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 καταγράφηκε αύξηση της τάξεως του 3,2%. Στη γεωργία αναλογεί το 11% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 3,1% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη µεταποίηση αναλογεί το 18% του προϊόντος του νοµού και παράγεται 3,2% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 3,3% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,6 χιλ. ανά φορολογούµενο το Κατατάσσεται 1 η συνολικής παραγωγής και 9 η στην παραγωγή πατάτας για το στην παραγωγή κρέατος µε 8% της Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Ο νοµός εµφανίζει συστηµατική καλλιέργεια αρωµατικών φυτών και κυρίως µαραθόσπορου σε έκταση στρεµµάτων στην περιοχή της Ιστιαίας. Από τα αυτοφυή αρωµατικά φυτά αξιόλογο οικονοµικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα είδη τσάι του βουνού, ρίγανη, φασκόµηλο και δάφνη. Η συλλογή πραγµατοποιείται από τους κατοίκους των ορεινών περιοχών. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης θεωρεί ότι υπάρχει ανάγκη ορθολογικότερης αξιοποίησης της αυτοφυούς χλωρίδας και ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της καλλιέργειας των αρωµατικών φυτών. Σηµειώνεται ότι προς την κατεύθυνση αυτή θα συνέβαλλαν ενέργειες για αναγνώριση των προϊόντων ως Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε., πέρα των ενισχύσεων που προβλέπονται από τα Σχέδια Βελτίωσης αφού η υφιστάµενη κατάσταση δικαιολογεί τη δηµιουργία µονάδας µεταποίησης ακόµη και για παραγωγή αιθερίων ελαίων. Μετά την πρόσφατη αναθεώρηση της ΚΑΠ οι δυνατότητες που προσφέρονται για την ανάπτυξη του κλάδου είναι πολλές και σηµαντικές. Η ανάγκη ενηµέρωσης των υπηρεσιών σε θέµατα τεχνικής καλλιέργειας, η εξασφάλιση πολλαπλασιαστικού υλικού, η νέα τεχνολογία όσον αφορά την επεξεργασία και το κυριότερο η κατάσταση της αγοράς, η οποία θα πρέπει να είναι σταθερή και να διασφαλίζει ικανοποιητικό εισόδηµα στους παραγωγούς (συµβολαιακή γεωργία) αποτελούν παράγοντες που χρήζουν λύσης και ιδιαίτερης προσοχής. 236

236 Νοµός Ευρυτανίας Με πρωτεύουσα το Καρπενήσι συγκεντρώνει ποσοστό 0,3% του πληθυσµού της χώρας και παράγει µόνο 0,2% του ΑΕΠ. Εµφανίζει το υψηλότερο ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού τα τελευταία χρόνια µε αύξηση, µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, της τάξεως του 32%. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 10,3 χιλ. ανά φορολογούµενο το Στη γεωργία αναλογεί 6,6% του προϊόντος του νοµού, στη βιοµηχανία 13% και στις υπηρεσίες 80%. Η συµµετοχή της στην αγροτική παραγωγή είναι πολύ χαµηλή. Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους 367. Τα αρωµατικά φυτά για το Ν. Ευρυτανίας δεν αποτελούν αντικείµενο µελέτης και καλλιέργειας. Μονάδα µεταποίησης δεν υπάρχει παρά το γεγονός ότι στις εγκαταστάσεις της Ένωσης ασικών Αγροτικών Συνεταιρισµών Ευρυτανίας παραµένει σχολάζον µηχάνηµα αποφύλλωσης ρίγανης. Η συλλογή της αυτοφυούς ρίγανης καλύπτει τις ανάγκες για ιδιοκατανάλωση καθώς και αυτές των τοπικών λαϊκών αγορών. Νοµός Βοιωτίας Με πρωτεύουσα τη Λιβαδειά συγκεντρώνει ποσοστό 1,2% του πληθυσµού της χώρας και παράγει 2,9 του ΑΕΠ της χώρας. Το 2002 σηµειώθηκε φυσική µείωση του πληθυσµού, αν και µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, σηµειώθηκε αύξηση της τάξεως του 2,3%. Στη µεταποίηση αναλογεί το 45% του προϊόντος του νοµού και παράγεται 12% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 13% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν , υψηλότερου του µέσου όρου της Ελλάδας, εξαιτίας της µεγάλης συγκέντρωσης βιοµηχανιών στην περιοχή, και δηλωθέν εισόδηµα 11,4 χιλ. ανά φορολογούµενο το Κατατάσσεται 3 η στην παραγωγή ντοµάτας µε 11% της συνολικής παραγωγής της χώρας καιν 34 η στην παραγωγή βαµβακιού µε 10% για το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Όσον αφορά την καλλιέργεια των αρωµατικών φυτών αξίζει να σηµειωθεί ότι για το νοµό δεν αποτελούν αντικείµενο εκµετάλλευσης και καλλιέργειας. Παράλληλα, 237

237 έλλειψη υπάρχει και στη συλλογή αυτοφυών φυτών. Ωστόσο, µέσω του Γ ΚΠΣ έχει εγκριθεί ο εκσυγχρονισµός µονάδας επεξεργασίας αρωµατικών για την παραγωγή αιθερίων ελαίων ύψους επένδυσης Το γεγονός αυτό εξ αντικειµένου εκτιµάται βάσιµα ότι θα συµβάλλει στην ανάπτυξη του κλάδου. Νοµός Φθιώτιδας Με πρωτεύουσα τη Λαµία, ο νοµός Φθιώτιδας συµµετέχει µε ποσοστό 1,6% στον πληθυσµό της χώρας και παράγει 1,7% του ΑΕΠ. Το ποσοστό φυσικής µείωσης του πληθυσµού από το 2000 µέχρι σήµερα παρουσιάζει µείωση µε µια αύξηση της τάξεως του 4,3% µεταξύ των απογραφών 1991 και Στη µεταποίηση αναλογεί το 9,3% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται 1,4% της συνολικής µεταποιητικής παραγωγής της χώρας. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 2,6% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11 χιλ.. Είναι η 4 η παραγωγός περιοχή ντοµάτας µε 6,6% της παραγωγής της χώρας, η 3 η στην παραγωγή καπνού µε 11%, η 3 η σιταριού µε 7,6%, η 5 η στην παραγωγή βαµβακιού µε 7% της παραγωγής και η 6 η ρυζιού µε 3,6% για το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Σχετικά µε τον τοµέα των τοµέα των αρωµατικών φυτών, καλλιεργούνται τσάι του βουνού 13 στρέµµατα, ρίγανη 22 στρέµµατα, λεβάντα 35 στρέµµατα, χαµοµήλι 60 στρέµµατα, τριανταφυλλιά 5 στρέµµατα και µελισσόχορτο 10 στρέµµατα. Συλλογή αυτοφυών φυτών γίνεται ενώ µονάδες επεξεργασίας- τυποποίησης και συσκευασίας δεν υπάρχουν στο νοµό. Η /νση Αγροτικής Ανάπτυξης έχει τύχει προέγκρισης από το Υπουργείο για την εγκατάσταση 10 στρεµµάτων µε διάφορα είδη αρωµατικών φυτών στην περιοχή της Αµφίκλειας. Υποστηρίζεται ότι ο κλάδος θα τύχει καλύτερης αντιµετώπισης εάν εφαρµοσθούν προγράµµατα έρευνας, εάν εξασφαλισθεί πιστοποιηµένο πολλαπλασιαστικό υλικό, εάν προβληθεί από τα Μ.Μ.Ε. και εφόσον σχεδιασθούν ειδικά προγράµµατα των ορεινών περιοχών µε στόχο τον εµπλουτισµό της αρωµατικής χλωρίδας. Νοµός Φωκίδας Με πρωτεύουσα την Άµφισσα, ο νοµός Φωκίδας συµµετέχει µε ποσοστό 0,4% στον πληθυσµό της χώρας και παράγει 0,4 του ΑΕΠ της χώρας. Μεταξύ των 238

238 απογραφών 1991 και 2001 παρατηρήθηκε αύξηση της τάξεως του 9,3%. Στη γεωργία αναλογεί το 7,7% του προϊόντος του νοµού και εκεί παράγεται το 0,4% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Στη βιοµηχανία αναλογεί το 14% του προϊόντος του νοµού, στη µεταποίηση το 1,6% και στις κατασκευές το 8,3%. ιαθέτει κατά κεφαλήν προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,4 χιλ.. Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και 755 άνεργοι. Ο κλάδος των αρωµατικών φυτών του αγροτικού τοµέα δεν χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, εφόσον στο νοµό δεν παρατηρείται κάποιας µορφής καλλιέργεια. Ωστόσο, υπάρχει σηµαντική ποσότητα αυτοφυούς αρωµατικής και φαρµακευτικής χλωρίδας που συλλέγεται από κατοίκους της περιοχής υπό καθεστώς δασικών περιοριστικών διατάξεων και σε επίπεδα που δεν τη θέτουν σε κίνδυνο. Μονάδες επεξεργασίας δεν παρατηρούνται αν και προϋποθέσεις ανάπτυξης και εξέλιξης του κλάδου υπάρχουν σε µεγάλο βαθµό. απάνες Μεταφοράς Οι χιλιοµετρικές αποστάσεις των νοµών της περιφέρειας, σε συνδυασµό µε τους άλλους παράγοντες θα βοηθήσουν, στην επιλογή του κατάλληλου χωροθετικού µέρους δηµιουργίας µιας οικονοµικής µονάδας. Ειδικότερα, προκύπτει: ΠΙΝΑΚΑΣ 10.20: ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ (km) ΧΑΛΚΙ Α ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΛΙΒΑ ΕΙΑ ΛΑΜΙΑ ΑΜΦΙΣΣΑ ΧΑΛΚΙ Α ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΛΙΒΑ ΕΙΑ ΛΑΜΙΑ ΑΜΦΙΣΣΑ ΠΗΓΗ: Κατά τον παραπάνω πίνακα, η καταλληλότερη πόλη εγκαθίδρυσης µιας µονάδας ενδείκνυται η Λαµία, λόγω των µικρών χιλιοµέτρων που εµφανίζει σε σχέση και µε τις άλλες πόλεις. απάνες Παραγωγής Οι δαπάνες παραγωγής δίνουν πληροφορίες µόνο για τους νοµούς Εύβοιας και Φθιώτιδας, των οποίων έχουν καταγραφεί και οικονοµικά στοιχεία. 239

239 ΛΑΜΙΑ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΧΑΛΚΙ Α ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) - α. ανθρώπων ( ) - ανθρώπων (ώρες) - ανθρώπων (ώρες) - β. µηχανηµάτων ( ) 42 β. µηχανηµάτων ( ) - µηχανηµάτων (ώρες) 2 µηχανηµάτων (ώρες) - 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 18 α. εποχιακοί εργάτες ( ) 9 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 8 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 2 β. µηχανήµατα β. µηχανήµατα -πότισµα ( ) - -πότισµα ( ) -πότισµα (ώρες) - -πότισµα (ώρες) -κοπή ( ) - -κοπή ( ) -δεµατοποίηση ( ) - -δεµατοποίηση ( ) 3. Αναλώσιµα 3. Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 8 α. λιπάσµατα ( ) 10 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 40 β. ζιζανιοκτόνα ( ) 18 γ. σπόροι ( ) 22 γ. σπόροι ( ) 2 σπόροι (kgr) - σπόροι (kgr) δ. λοιπά - δ. λοιπά 2 4. Παγίου κεφαλαίου 4. Παγίου κεφαλαίου Τόκος κυκλοφοριακού κεφαλαίου α. ( ) 5 α. απόσβεση φυτείας ( ) β. τόκοι φυτικού κεφαλαίου ( ) 3 β. τόκοι φυτείας ( ) γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών 11 γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών 40 ΕΤΗΣΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) Ενοίκιο εδάφους ( ) 40 ΣΥΝΟΛΟ 161 ΣΥΝΟΛΟ 121 ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΛΑΜΙΑΣ ΠΗΓΗ: /ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΑΛΚΙ ΑΣ Οι παραπάνω πίνακες καταγράφουν τις δαπάνες παραγωγής που δηµιουργούν οι καλλιέργειες του αρωµατικού φυτού της ρίγανης στη Λαµία και του µάραθου στη Χαλκίδα. Αναµφίβολα, η διαφορά στο κόστος των δαπανών παραγωγής έγκειται στο γεγονός ότι στη Χαλκίδα, ο αριθµός στρεµµάτων σε αρωµατικά φυτά, που καλλιεργούνται είναι κατά πολύ µεγαλύτερος από εκείνον που καλλιεργείται στο νοµό Φθιώτιδας. Άµεση, εποµένως απόρροια αποτελεί το γεγονός, ότι στην Εύβοια επιτυγχάνονται καλύτερες τιµές στις δραστηριότητες καλλιέργειας, εξαιτίας της διαδεδοµένης µορφής και προσοχής που έχουν τύχει τα αρωµατικά φυτά στο νοµό. Μίσθωµα Εδάφους Σχετικά µε το µίσθωµα εδάφους για τους νοµούς που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριµένο τοµέα, παρατηρείται ότι υψηλότερο κόστος σηµειώνεται στην 240

240 Εύβοια, ενοίκιο εδάφους 40, όταν ο νοµός Φθιώτιδας σηµειώνει ενοίκιο εδάφους της τάξεως των 12. Αξιοσηµείωτα, η διαφορά στο µίσθωµα εδάφους δεν αποτελεί ουσιαστικό και καθοριστικό κριτήριο χαρακτηρισµού της επιλογής του χώρου τοποθέτησης µιας οικονοµικής µονάδας, δεδοµένου ότι στην Εύβοια οι τιµές σε πολλά κοινά σηµεία µε τη Λαµία των δαπανών παραγωγής είναι κατά πολύ οικονοµικότερες. Η υψηλή αξία του ενοικίου αποδεικνύει τη θέση που κατέχουν τα αρωµατικά φυτά στην οικονοµική ζωή του τόπου. Καταλήγοντας, διαπιστώνεται ότι στηριζόµενοι στο κριτήριο των δαπανών µεταφοράς, αφού τα στοιχεία για τους υπόλοιπους παράγοντες είναι ελλιπή, η καταλληλότερη θέση δηµιουργίας µιας µονάδας µεταποίησης και επεξεργασίας αρωµατικών φυτών καθίσταται ο Ν. Φθιώτιδας. ΧΑΡΤΗΣ 10: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στη Στερεά Ελλάδα ΠΗΓΗ: 241

241 10.11 Περιφέρεια Αττικής Η περιφέρεια Αττικής, µε έδρα την Αθήνα, συγκεντρώνει το 1/3 του πληθυσµού και παράγει 38% του ΑΕΠ της χώρας. Είναι µια από τις τέσσερις περιφέρειες στις οποίες σηµειώνεται φυσική αύξηση του πληθυσµού, µε αυξανόµενο ρυθµό από το Παράγει το 3% του αγροτικού τοµέα της χώρας, 40,4% της µεταποίησης (ποσοστό αυξανόµενο) και 42% των υπηρεσιών, από τις οποίες προέρχονται τα 4/5 του προϊόντος της. Με κατά κεφαλή προϊόν 13,6 χιλ. διαθέτει δηλωθέν εισόδηµα 14,9 χιλ. ανά φορολογούµενο. Παράλληλα, διαθέτει το 4 ο χαµηλότερο ποσοστό ανεργίας στη χώρα, µετά τη µείωση κατά 1,2 µονάδες το 2002 στο 9,2%. Της αναλογεί 36% των συνολικών επενδύσεων στη χώρα. Στις επιχειρήσεις αναλογεί 37% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας, 70% του κύκλου εργασιών των µεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας, 64% των κατασκευαστικών, 67% των επιχειρήσεων χονδρικού και 50% των επιχειρήσεων λιανικού εµπορίου. Μετά την απογραφή του 2001, ο συνολικός αριθµός των µόνιµων απασχολούµενων της περιφέρειας ανέρχεται στους κατοίκους. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.21: είκτες ευηµερίας Αττικής ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,8 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,9 χιλ. 8, ,9 χιλ. 12, ,57 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,2% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ ,7% Φορολογούµενοι ,1% ηλωθέν εισόδηµα ,5% Φόρος εισοδήµατος ,5% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,8% ΠΗΓΗ: - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Ανατολικής και υτικής Αττικής Στον υπόλοιπο, εκτός της Περιφερειακής Πρωτεύουσας, νοµό Αττικής κατοικεί το 5,1% του συνολικού πληθυσµού, µε σταδιακά αυξανόµενη τη συµµετοχή 242

242 του από 4,4% του Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσµός του αυξήθηκε 23%, αύξηση µεγαλύτερη από του συνόλου της χώρας (6,9%). Αποτελεί την τρίτη από άποψη πληθυσµού περιοχή µετά από το νοµό Θεσσαλονίκης. Εµφανίζεται δυναµικός από αυτή την άποψη, µε τον 5 ο µεγαλύτερο, επιβραδυνόµενο όµως, ρυθµό φυσικής αύξησης πληθυσµού στη χώρα. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 15-18% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. Σηµειώνει δηλωθέν εισόδηµα 12,8 χιλ.. Αποτελεί την 1 η παραγωγό περιοχή αυγών της χώρας µε 35% της συνολικής παραγωγής και την 3 η στην παραγωγή κρέατος µε 5% το Μετά την απογραφή του 2001, στο σύνολο των µόνιµων κατοίκων, καταγράφηκαν απασχολούµενοι και άνεργοι. Στην περιοχή της Ανατολικής Αττικής παρατηρείται µικρή έκταση καλλιέργειας του αρωµατικού φυτού της µέντας, της ρίγανης, του θυµαριού, του βασιλικού, του µελισσόχορτο και της λουΐζας. Η /νση Γεωργίας της περιοχής υποστηρίζει ότι µονάδες µεταποίησης δεν υπάρχουν καθώς και στοιχεία που να αφορούν την αυτοφυή χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής. Αντιθέτως, η υτική Αττική δεν εµφανίζει καµία µορφή συστηµατικής εκµετάλλευσης γύρω από τον κλάδο των αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών, δε φιλοξενεί καµία µεταποιητική µονάδα και τα στοιχεία της αυτοφυούς χλωρίδας είναι ανύπαρκτα. Νοµός Περιφέρεια Πρωτεύουσας (Νοµαρχίες Αθήνας και Πειραιά) Συγκεντρώνουν το 29% του πληθυσµού της χώρας µε την τάση συγκέντρωσης να ανακόπτεται, η συµµετοχή της στο συνολικό υποχωρεί σταδιακά. Η τάση υποχώρησης θα ήταν µεγαλύτερη, χωρίς την εισροή µεταναστών, αφού οι αλλοδαποί το 2001 αναλογούσαν σε 10% του πληθυσµού. Ο πληθυσµός, ωστόσο, αυξήθηκε 4,3%. Για το δεδοµένο νοµό παρατηρήθηκε φυσική αύξηση του πληθυσµού υψηλότερη του προηγούµενου έτους. Παράγει 38% του ΑΕΠ, 40% του προϊόντος της µεταποίησης και 42% των υπηρεσιών. Της αναλογεί ο κύριος όγκος της επιχειρηµατικής δραστηριότητας: 70% του κύκλου εργασιών των µεταποιητικών επιχειρήσεων της χώρας, 64% των κατασκευαστικών, 67% και 50% των επιχειρήσεων χονδρικού και λιανικού εµπορίου αντίστοιχα. Στις επιχειρήσεις του αναλογεί 38% των επενδύσεων των βιοµηχανικών επιχειρήσεων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 15,1 χιλ. ανά φορολογούµενο για το έτος Συγκεντρώνει τον κύριο όγκο των αποταµιευτικών καταθέσεων, 243

243 ενώ η ανεργία ακολουθεί πτωτική πορεία την τελευταία τετραετία, µειώθηκε κατά 0,7 µονάδες το 2003 στο 8,3% του εργατικού δυναµικού µε 9,3% για το σύνολο της Ελλάδας. Οι περιοχές που συγκεντρώνονται γύρω από την Αθήνα και τον Πειραιά είναι αυτονόητο ότι δυσκολεύονται να φιλοξενήσουν καλλιέργειες αρωµατικών φυτών, λόγω απουσίας του κατάλληλου χώρου. Άµεση, εποµένως, απόρροια των προαναφερθέντων καθίσταται η έλλειψη συστηµατικής καλλιέργειας αρωµατικών φυτών και ο περιορισµός στην ήδη υπάρχουσα αυτοφυή χλωρίδα που απαντάται στις ορεινές περιοχές. απάνες Μεταφοράς Ο παράγοντας των δαπανών µεταφοράς στην περιφέρεια της Αττικής δεν εµφανίζει χιλιοµετρικό κόστος, δεδοµένου ότι όλες οι πιθανές επιλογές τοποθεσίας µιας µεταποιητικής οικονοµικής µονάδας εµφανίζουν άµεση προσέγγιση από οποιαδήποτε κατεύθυνση της Αττικής. Συνεπώς, η επιλογή θα καθοριστεί από τις δαπάνες παραγωγής που συναντώνται στην περιοχή της Ανατολικής Αττικής. απάνες Παραγωγής Με την προϋπόθεση ότι οι δαπάνες παραγωγής µπορούν να ασκήσουν καταλυτική επίδραση στην τελική απόφαση της χωροθεσίας της µονάδας και λαµβάνοντας υπόψη ότι ενασχόληση µε τον κλάδο της καλλιέργειας αρωµατικών φυτών συναντάται αποκλειστικά και µόνο στην Ανατολική Αττική, αποδεικνύουν ότι η βέλτιστη θέση εγκαθίδρυσης της εταιρίας µεταποίησης βρίσκεται στην προαναφερθείσα περιοχή. Η καλύτερη εµπειρία που συναντάται σε συνδυασµό µε την αρτιότερη στελέχωση της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης µε άτοµα που δραστηριοποιούνται γύρω από το συγκεκριµένο αντικείµενο διαφαίνεται ότι είναι δυνατό να λειτουργήσουν θετικά στον τοµέα προώθησης και εδραίωσης του νέου κλάδου. 244

244 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ ΑΠΑΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1. Οικογενειακή εργασία α. ανθρώπων ( ) 600 ανθρώπων (ώρες) 160 β. µηχανηµάτων ( ) 30 µηχανηµάτων (ώρες) 0,4 2. Ξένη αµειβόµενη εργασία α. εποχιακοί εργάτες ( ) 600 εποχιακοί εργάτες (ώρες) 160 β. µηχανήµατα 30 -πότισµα ( ) 100 -πότισµα (ώρες) 58 -κοπή ( ) 450 -δεµατοποίηση ( ) Αναλώσιµα α. λιπάσµατα ( ) 15 β. ζιζανιοκτόνα ( ) - γ. σπόροι ( ) σπόροι (kgr) δ. λοιπά 4. Παγίου κεφαλαίου α. απόσβεση φυτείας ( ) β. τόκοι φυτείας ( ) γ. επιπτώσεις γεν. δαπανών 5. Ενοίκιο εδάφους ( ) 50 ΣΥΝΟΛΟ 2025 ΠΗΓΗ:.ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΝΑΤ. ΑΤΤΙΚΗΣ Μίσθωµα εδάφους Πληροφορίες σχετικά µε το ενοίκιο εδάφους παρουσιάζονται µόνο στην Ανατολική Αττική για το λόγο της ήδη υπάρχουσας καλλιέργειας. Η τιµή στη δεδοµένη γεωγραφική περιοχή ανέρχεται στα 50. Η παρουσίαση της γεωργικής κατάστασης των αρωµατικών φυτών της περιφέρειας της Αττικής επιτρέπει να ισχυριστεί κανείς ότι για εξασφάλιση ικανοποιητικού µέλλοντος λειτουργίας µιας µεταποιητικής µονάδας, γύρω από ένα κλάδο που µόλις τώρα ανθεί, ιδανικότερη θέση συναντάται στο χώρο που ήδη δραστηριοποιείται πάνω στον τοµέα της καλλιέργειας αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών. Αναµφίβολα, η γεωγραφική απεικόνιση αποδίδει την εγκατάσταση της οικονοµικής µονάδας στην περιοχή της Ανατολικής Αττικής. 245

245 ΧΑΡΤΗΣ 11: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στην Αττική ΠΗΓΗ: 246

246 10.12 Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου περιλαµβάνονται οι νοµοί των Κυκλάδων και ωδεκανήσου. Με έδρα τη Σύρο, συναντάται το 2,8% του πληθυσµού της χώρας, µε έντονη τάση αύξησης του πληθυσµού τα τελευταία τρία χρόνια. Παράγει το 3% του ΑΕΠ της χώρας, 2,5% της αγροτικής παραγωγής, 0,4% της µεταποιητικής και 3,7 των υπηρεσιών. Ποσοστό 87% του προϊόντος της προέρχεται από τις υπηρεσίες, µε σηµαντική τη συµβολή του τουρισµού, αφού 26% του ακαθάριστου προϊόντος προέρχεται από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, η υψηλότερη αναλογία στη χώρα. Έχει κατά κεφαλή προϊόν 14,4 χιλ. και δηλωθέν εισόδηµα 11,5 χιλ.. Η ανεργία στην περιφέρεια αυξήθηκε κατά 2,3 µονάδες το 2002, η δεύτερη µεγαλύτερη άνοδος µετά το Β. Αιγαίο, στο 14,2% του εργατικού δυναµικού. Μετά την απογραφή του 2001, ο συνολικός αριθµός των µόνιµων απασχολούµενων της περιφέρειας ανέρχεται στους κατοίκους. ΠΙΝΑΚΑΣ 10.22: είκτες ευηµερίας Νοτίου Αιγαίου ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ κατά κεφαλή ,2 χιλ. 13,9 Αποταµιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο ηλωθέν εισόδηµα ανά φορολογούµενο Φόρος εισοδήµατος ανά φορολογούµενο ,82 χιλ. 8, ,5 χιλ. 12, ,86 χιλ. 1,08 Ποσοστό ανεργίας ,8% 10,5% ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΑΕΠ % Φορολογούµενοι ,7% ηλωθέν εισόδηµα ,5% Φόρος εισοδήµατος ,1% Αποταµιευτικές καταθέσεις ,9% ΠΗΓΗ: - Κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των νοµών Νοµός Κυκλάδων Με πρωτεύουσα τη Σύρο συγκεντρώνει ποσοστό 1% του πληθυσµού της χώρας µε τη φυσική µείωση του πληθυσµού των ετών να αντιστρέφεται παροδικά. Παρατηρείται αύξηση, µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, της τάξεως του 19,8%. Παράγει το 1,1% του ΑΕΠ, ενώ το 81% του προϊόντος προέρχεται από τις 247

247 υπηρεσίες, µε σηµαντική συµβολή του τουρισµού, αφού το 11% οφείλεται στις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και στα εστιατόρια. ιαθέτει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,3 χιλ. ανά φορολογούµενο για το έτος Είναι η 12 η παραγωγός περιοχή τυριού µε 2,5% της συνολικής παραγωγής για το Το σύνολο των απασχολούµενων µόνιµων κατοίκων, έτσι όπως διαµορφώθηκε µετά την απογραφή του 2001, ανέρχεται στους και οι άνεργοι φτάνουν τους Ο τοµέας των αρωµατικών φυτών δεν υφίσταται σε κανένα από τα νησιά των Κυκλάδων και από την αυτοφυή αρωµατική χλωρίδα σχετικό οικονοµικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν η κάππαρη, το φασκόµηλο τα οποία προωθούνται κυρίως στις τοπικές λαϊκές αγορές και σε άλλα µέρη της χώρας. Σε µικρότερο βαθµό αυτοφύονται θυµάρι, ρίγανη, κρόκος για τις ανάγκες των τοπικών λαϊκών αγορών αλλά και για ιδιοκατανάλωση. Αναµφίβολα, µονάδες επεξεργασίας και τυποποίησης δεν υφίστανται και ούτε έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για ανάλογη επένδυση. Νοµός ωδεκανήσου Με πρωτεύουσα τη Ρόδο συγκεντρώνει ποσοστό 1,7% του πληθυσµού της χώρας µε έντονη τάση αύξησης, αφού είχε το 2 ο υψηλότερο, µετά την Ξάνθη, ρυθµό φυσικής αύξησης του πληθυσµού στη χώρα. Παρατηρείται αύξηση, µεταξύ των απογραφών 1991 και 2001, της τάξεως του 16,3%. Παράγει το 2% του ΑΕΠ, από το οποίο 90% προέρχεται από τις υπηρεσίες, µε καθοριστική τη συµβολή του τουρισµού. Στο νοµό αναλογεί 10% της παραγωγής των ξενοδοχείων και εστιατορίων της χώρας. ιαθέτει κατά κεφαλή προϊόν και δηλωθέν εισόδηµα 11,6 χιλ. ανά φορολογούµενο για το έτος Το σύνολο των µόνιµων απασχολούµενων ανέρχεται στις , µετά την απογραφή του 2001, και ο αριθµός των ανέργων στους κατοίκους. Τα αρωµατικά φυτά, κατά ανάλογο τρόπο µε τις Κυκλάδες, δεν υπάρχουν στο σύµπλεγµα των ωδεκανήσων µε τη µορφή της συστηµατικής καλλιέργειας. Τα αυτοφυή φυτά είναι περιορισµένα σε είδη και ικανοποιούν τις ανάγκες των καταναλωτών και των τοπικών κοινωνιών. Ενδιαφέρον για προώθηση του κλάδου δεν έχει παρουσιαστεί από κανένα φορέα της /νσης Αγροτικής Ανάπτυξης. 248

248 απάνες Μεταφοράς Οι δαπάνες µεταφοράς για δυο συµπλέγµατα νησιών είναι ίδιες, µε αποτέλεσµα να µην επηρεάζουν αρνητικά τη θέση δηµιουργίας µιας µεταποιητικής µονάδας. Με την προϋπόθεση, ότι οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες ευνοούν τη δηµιουργία συστηµατικών µορφών καλλιέργειας αρωµατικών φυτών, οποιαδήποτε θέση και αν επιλεχθεί θα αποδώσει θετικά αποτελέσµατα στους κατοίκους των νησιών και εναλλακτικό εισόδηµα πέρα από αυτό που λαµβάνουν ως ιχθυοπαραγωγοί. απάνες Παραγωγής Ανεπαρκή τα στοιχεία που αφορούν τις δαπάνες παραγωγής, µε αποτέλεσµα κανείς να οδηγείται στο συµπέρασµα ότι οποιαδήποτε επιλογή θα κριθεί, στο µέλλον, όσον αφορά την αποτελεσµατικότητά της. Μίσθωµα εδάφους Κατά ανάλογο τρόπο, ο παράγοντας του µισθώµατος εδάφους δε µπορεί να ξεκαθαρίσει και να δικαιολογείσαι την επιλογή συγκεκριµένης θέσης, ούτε να χρησιµοποιηθεί ως κριτήριο ανταγωνιστικό σε σχέση µε το ενοίκιο εδάφους που µπορεί να εµφανίζεται στο άλλο σύµπλεγµα, δεδοµένου ότι η αξία που πιθανόν να εµφανιστεί από τέτοια µορφή καλλιέργειας είναι άγνωστη. ΧΑΡΤΗΣ 12α: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στο Νότιο Αιγαίο (σύµπλεγµα ωδεκανήσων) 249

249 ΧΑΡΤΗΣ 12b: Προσοµοιωτική εγκατάσταση µονάδας στο Νότιο Αιγαίο (σύµπλεγµα Κυκλάδων) ΠΗΓΗ: Η εγκατάσταση της µεταποιητικής µονάδας, επειδή µπορεί να χωροθετηθεί σε οποιοδήποτε σύµπλεγµα νησιών, εφόσον οι παράγοντες που συντελούν στη διαµόρφωση της κατάλληλης θέσης δε δίνουν συγκεκριµένες απαντήσεις γι αυτή, έχει τοποθετηθεί στις πρωτεύουσες των συµπλεγµάτων των Κυκλάδων και των ωδεκανήσων αντίστοιχα, ανάλογα µε την επιλογή που θα πραγµατοποιηθεί. 250