Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων της ΕΕ: Συγκριτική έκθεση για τις συνθήκες στέγασης των Ροµά και των Traveller στα κράτη µέλη της ΕΕ

Transcript

1 Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΟΘ ) ΣΗΜΕΙΩΜΑ / 20 Οκτωβρίου 2009 Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων της ΕΕ: Συγκριτική έκθεση για τις συνθήκες στέγασης των Ροµά και των Traveller στα κράτη µέλη της ΕΕ «Οι αρχές δηµιουργούν γκέτο και ύστερα παραπονούνται ότι υπάρχουν προβλήµατα. Όµως, όταν οι Ροµά υποβάλλουν αίτηση για µίσθωση κατοικίας, οι δηµοτικές αρχές τους παρέχουν στέγαση σε γκέτο». 1 ΚΥΡΙΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ιακρίσεις, ελλιπής γνώση της νοµοθεσίας, χαµηλό ποσοστό αναφοράς περιστατικών διάκρισης Οι εµπειρίες των Ροµά όσον αφορά τις διακρίσεις στον τοµέα της στέγασης τα τελευταία πέντε χρόνια διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ των κρατών µελών. 2 Εµπειρίες διακρίσεων στον τοµέα της στέγασης τα τελευταία πέντε χρόνια (%) 3 EL HU CZ PL SK RO BG Ναι, λόγω εθνοτικής καταγωγής Ναι, για άλλο λόγο Όχι εν ξέρω / εν απαντώ 1 Συνέντευξη µε έναν Ροµά, ΟΘ (2009): Περιπτωσιολογική µελέτη: Συµβίωση, Τσεχική ηµοκρατία 2 Έρευνα του ΟΘ για τις µειονότητες και τις διακρίσεις (ΕU-MIDIS). Έρευνα για τους Ροµά εκπονήθηκε σε 7 κράτη µέλη της ΕΕ (BG, CS, EL, HU, PL, RO, SK). Βλ. 3 «κατά την αναζήτηση κατοικίας ή διαµερίσµατος προς µίσθωση ή αγορά µέσω ανθρώπων που εργάζονται σε δηµόσια γραφεία εξεύρεσης κατοικίας ή µέσω ιδιωτών ή ιδιωτικών µεσιτικών γραφείων». 1

2 Ελλιπής γνώση της νοµοθεσίας Γνώση της νοµοθεσίας που απαγορεύει τις διακρίσεις κατά τη µίσθωση ή την αγορά διαµερίσµατος CZ PL HU SK BG RO EL Σύνολο Ναι, υπάρχει σχετική νοµοθεσία εν ξέρω/ εν απαντώ Όχι, δεν υπάρχει σχετική νοµοθεσία Αρνήθηκαν να απαντήσουν Μόνο το ένα τέταρτο (27%) του συνόλου των ερωτηθέντων Ροµά γνώριζαν ότι υπάρχει νοµοθεσία η οποία απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω εθνοτικής καταγωγής κατά την αναζήτηση στέγης. Χαµηλό ποσοστό αναφοράς περιστατικών διάκρισης Παρά τα υψηλά ποσοστά διακρίσεων, κατά την περίοδο , στους φορείς ισότητας ή στους Συνηγόρους του Πολίτη των χωρών της ΕΕ υποβλήθηκαν µόνο 550 περίπου καταγγελίες από Ροµά για θέµατα στέγασης. Από την έρευνα προκύπτει ότι µόνο το 11,5% των θιγέντων Ροµά ανέφεραν τα σχετικά περιστατικά στους αρµόδιους φορείς. 4 Λόγοι για το χαµηλό ποσοστό αναφοράς των διακρίσεων (%) Δεν θα αλλάξει τίποτα 71 Δεν ξέρω πώς να το αναφέρω 41 Ανησυχώ για τις επιπτώσεις Δεν αξίζει τον κόπο να το αναφέρω Φοβάμαι μήπως δεχθώ απειλές ΟΘ : έρευνα ΕU- MIDIS 2

3 Ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων κρίνει ότι: Τα κράτη µέλη οφείλουν να εντείνουν τις προσπάθειές τους ως προς την ευαισθητοποίηση και τη διάδοση πληροφοριών γύρω από τη νοµοθεσία κατά των διακρίσεων και τα µέσα έννοµης προστασίας. Τα κράτη µέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι εξειδικευµένοι φορείς, π.χ. οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της ισότητας, διαθέτουν τους πόρους που απαιτούνται για την αποτελεσµατική επιτέλεση του σηµαντικού τους έργου. Ορθή πρακτική: Επιβολή της νοµοθεσίας κατά των διακρίσεων Στη Φινλανδία, το εθνικό δικαστήριο για τις διακρίσεις επέβαλε τον Ιανουάριο του 2008 υπό όρους πρόστιµο ύψους ευρώ σε εταιρεία ακινήτων στην πόλη Raahe. Η εταιρεία συµφώνησε να µισθώσει ένα διαµέρισµα σε αιτούντα Ροµά µόνο εφόσον οι κοινωνικές υπηρεσίες της πόλης Raahe δέχονταν να εγγυηθούν για τη µίσθωση. Το δικαστήριο έκρινε ότι αυτή δεν ήταν η διαδικασία που ακολουθείται κατά κανόνα σε παρόµοιες περιπτώσεις για τους πολίτες που ανήκουν στην πλειονότητα του πληθυσµού. Ως εκ τούτου, το δικαστήριο απεφάνθη ότι η εταιρεία ακινήτων συµπεριφέρθηκε στον αιτούντα µε τρόπο που συνιστά διάκριση λόγω της εθνοτικής του καταγωγής. 5 Οι µη ικανοποιητικές συνθήκες στέγασης και ο διαχωρισµός των περιοχών κατοικίας έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση, την απασχόληση και την υγεία Παρότι η στέγαση αποτελεί µία µόνο διάσταση της τρέχουσας κατάστασης των Ροµά, οι ανισότητες στον εν λόγω τοµέα συνιστούν µία από τις πλέον ορατές ενδείξεις κοινωνικού αποκλεισµού. Ο διαχωρισµός των περιοχών διαµονής καθορίζει και άλλες πτυχές της ζωής, όπως την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην απασχόληση και σε υπηρεσίες υγείας ή πρόνοιας. Τα παιδιά Ροµά που προέρχονται από οικογένειες οι οποίες έχουν υποστεί αναγκαστικές εξώσεις έχουν µεγαλύτερες δυσκολίες φοίτησης στο σχολείο. Όσοι διαµένουν σε αποµονωµένους οικισµούς έχουν περισσότερες πιθανότητες να φοιτήσουν σε σχολεία που υφίστανται διαχωρισµό. Οι Ροµά που διαβιούν σε χωριστές κοινότητες ή σε συνθήκες που δεν πληρούν τα ελάχιστα πρότυπα έχουν περιορισµένη πρόσβαση σε δηµόσιες υπηρεσίες και κοινωνικά δίκτυα. Η διαβίωση σε γεωγραφικά αποµονωµένες περιοχές δυσχεραίνει την εξεύρεση εργασίας και την πρόσβαση σε αυτήν (δηλ. απουσία συγκοινωνιακών συνδέσεων ή κακής ποιότητας συγκοινωνιακές συνδέσεις). Οι συνθήκες διαβίωσης που δεν πληρούν τα ελάχιστα πρότυπα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, ιδίως των γυναικών και των παιδιών. Ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων κρίνει ότι: %208F0?opendocument 3

4 Τα κράτη µέλη οφείλουν να µεριµνούν για την εξασφάλιση στους Ροµά και στους πλανόδιους στέγης οικονοµικά προσιτής, κατοικήσιµης και ευπρόσιτης. Στους οικισµούς Ροµά και στις τοποθεσίες διαβίωσης πλανόδιων οφείλουν να παρέχουν πάραυτα πόσιµο νερό, ηλεκτρικό ρεύµα, υπηρεσίες αποκοµιδής απορριµµάτων, δηµόσιες συγκοινωνίες, οδικό δίκτυο και κάθε άλλη αναγκαία υποδοµή. Τα κράτη µέλη οφείλουν να µεριµνούν για τη συµµετοχή των Ροµά και των πλανόδιων στην ανάπτυξη νέων στεγαστικών προγραµµάτων που τους αφορούν. Τα κράτη µέλη οφείλουν να αποτρέπουν πολιτικές και τάσεις δηµόσιες και ιδιωτικές που ευνοούν τον φυλετικό διαχωρισµό στην αγορά στέγης. Τα κράτη µέλη οφείλουν να αποτρέπουν και να απαγορεύουν όλες τις εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές πολιτικές ή πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην εγκατάσταση ή επανεγκατάσταση των Ροµά σε ακατάλληλες τοποθεσίες και επικίνδυνες περιοχές, ή που αποσκοπούν στον εξοστρακισµό τους σε τέτοιες περιοχές λόγω της εθνοτικής τους καταγωγής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οφείλει να συνδέσει τη χρήση των κοινοτικών διαρθρωτικών ταµείων µε την εφαρµογή σχεδίων ίσων ευκαιριών και εξάλειψης των διακρίσεων στον τοµέα της στέγασης. Ορθή πρακτική: Βελτίωση της απασχόλησης µέσω της αναβάθµισης του ζητήµατος της στέγασης Με το πρόγραµµα του Ινστιτούτου επαναστέγασης και κοινωνικής ένταξης (IRSI), η αυτόνοµη διοικητική περιφέρεια της Μαδρίτης επιδιώκει την εξάλειψη των φτωχογειτονιών µέσω της µετακίνησης των κατοίκων τους σε αναβαθµισµένης ποιότητας καταλύµατα µισθωµένα από το Ινστιτούτο. Το πρόγραµµα διευκολύνει την κοινωνική ένταξη των συµµετεχουσών οικογενειών. Από το 1999, πάνω από Ροµά έχουν βρει εργασία µέσω του Ινστιτούτου. Καθοριστικό ρόλο για την επιτυχή ένταξη των οικογενειών διαδραµατίζει το τακτικό εισόδηµα που λαµβάνουν µέσω της εργασίας. 6 Πρέπει να δοθεί τέλος στις αναγκαστικές εξώσεις των Ροµά Η διαµονή των Ροµά και των πλανόδιων σε αυθαίρετους οικισµούς δεν είναι διασφαλισµένη και, έτσι, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αναγκαστικές εξώσεις. Έχουν καταγραφεί περιστατικά µαζικών αναγκαστικών εξώσεων Ροµά από δηµοτικά καταλύµατα, ακόµη και περιστατικά εξώσεων Ροµά που καταβάλλουν τακτικά το καθορισµένο ενοίκιο, εξώσεις χωρίς προηγούµενη ειδοποίηση, εξώσεις χωρίς ουσιαστική διαβούλευση µε τις θιγόµενες κοινότητες, καθώς και εξώσεις µε άσκηση αστυνοµικής βίας και καταστροφή ιδιωτικής περιουσίας. Έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις στις οποίες οι αρχές δεν παρείχαν εναλλακτική στέγη και/ή επαρκή αποζηµίωση για την απαλλοτρίωση. ιαπιστώνεται σοβαρή έλλειψη επίσηµων συστηµατικών στοιχείων σχετικά µε τον αριθµό των εξώσεων Ροµά και πλανόδιων από αυθαίρετους οικισµούς. Ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων κρίνει ότι: 6 Περιπτωσιολογική µελέτη ΟΘ (2009): Βελτίωση της στέγασης των Ροµά και εξάλειψη των φτωχογειτονιών, Ισπανία 4

5 Τα κράτη µέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι η νοµοθεσία καθορίζει µε απόλυτη σαφήνεια τις διαδικασίες της νόµιµης έξωσης. Η συναφής νοµοθεσία πρέπει να συµµορφώνεται µε τα διεθνή πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωµάτων και να είναι ιδιαίτερα αυστηρή όσον αφορά τον έλεγχο των συνθηκών διεξαγωγής των εξώσεων. Σε περίπτωση νόµιµων εξώσεων, πρέπει να παρέχεται στους Ροµά εναλλακτική κατάλληλη στέγη. Στα µέτρα που λαµβάνονται πρέπει να συγκαταλέγονται η διαβούλευση µε την ενδιαφερόµενη κοινότητα ή τα ενδιαφερόµενα άτοµα, η εύλογη προθεσµία προειδοποίησης, η παροχή εγγυήσεων ότι η έξωση θα διεξαχθεί µε σωστό τρόπο, η παροχή αποτελεσµατικών µέσων έννοµης προστασίας και η παροχή νοµικής συνδροµής στα ενδιαφερόµενα άτοµα δωρεάν ή µε χαµηλό κόστος. Τα προσφερόµενα εναλλακτικά καταλύµατα δεν πρέπει να συµβάλλουν σε περαιτέρω διαχωρισµό. Ορθή πρακτική: Εγχειρίδιο για τα δικαιώµατα στέγασης των Ροµά 7 Το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα ικαιώµατα των Ροµά (European Roma Rights Centre - (ERRC) 8, σε συνεργασία µε το Κέντρο ικαιωµάτων Στέγασης και Εξώσεων (Centre on Housing Rights and Evictions - COHRE) 9 και το Ίδρυµα Milan Simecka (Milan Simecka Foundation - MSF) 10 συνέταξαν ένα εγχειρίδιο για τα δικαιώµατα στέγασης των Ροµά. Το εν λόγω εγχειρίδιο παρέχει πληροφορίες για τις συνιστώσες του δικαιώµατος σε κατάλληλη στέγαση, καθώς και για τα οικονοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα. Έλλειψη στοιχείων και µηχανισµών παρακολούθησης Η έλλειψη αναλυτικών κατά εθνότητα στοιχείων, οι περιορισµένοι δηµοσιονοµικοί πόροι, η έλλειψη µηχανισµών παρακολούθησης/αξιολόγησης των επιπτώσεων και το «έλλειµµα λογοδοσίας» εκ µέρους των περιφερειακών και τοπικών αρχών είναι τα βασικά εµπόδια που αντιµετωπίζουν οι συναφείς µε τη στέγαση των Ροµά και των πλανόδιων πρωτοβουλίες και πολιτικές σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων κρίνει ότι: Τα κράτη µέλη οφείλουν να µεριµνούν για την τακτική συλλογή συναφών, αναλυτικών κατά εθνότητα στοιχείων που αφορούν τη στέγαση των Ροµά και των πλανόδιων. Η συλλογή των εν λόγω στοιχείων πρέπει να συνοδεύεται από όλες τις αναγκαίες εγγυήσεις που προβλέπονται, µεταξύ άλλων, από την κοινοτική οδηγία για την προστασία των δεδοµένων. 11 Τα κράτη µέλη οφείλουν να µεριµνούν για την προσήκουσα και ανεξάρτητη παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρµογής των συναφών σχεδίων δράσης µε σκοπό την παροχή πρόσφορης ανατροφοδότησης για επακόλουθες σχετικές δράσεις Οδηγία 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 24ης Οκτωβρίου 1995, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδοµένων αυτών 5

6 Στις τοπικές αρχές πρέπει να παρέχονται όλοι οι αναγκαίοι πόροι καθώς και σαφείς οδηγίες αναφορικά µε τον ρόλο τους στο πλαίσιο των εθνικών προγραµµάτων δράσης για τη στέγαση των Ροµά και των πλανόδιων. Η Επιτροπή των Περιφερειών πρέπει να διερευνήσει τρόπους για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής ορθών πρακτικών και την καθοδήγηση του διαλόγου µεταξύ των τοπικών αρχών-µελών της στο ζήτηµα της στέγασης των Ροµά. Η κοινοτική πλατφόρµα για την ένταξη των Ροµά πρέπει να δώσει προτεραιότητα στη στέγαση κατά τη διάρκεια των επερχόµενων συνεδριάσεών της το Το ιστορικό της έκθεσης: Τον εκέµβριο του 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από τον Οργανισµό Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εκπονήσει συγκριτική έκθεση για την κατάσταση των Ροµά και των πλανόδιων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανταποκρινόµενος, ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων αποφάσισε να εστιάσει στην κατάσταση της στέγασης, κατόπιν διαβούλευσης µε τους ενδιαφερόµενους φορείς, µεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συµβούλιο της Ευρώπης. Παράλληλα, ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων ανέλαβε την εκπόνηση έρευνας για τις διακρίσεις εις βάρος των µειονοτήτων (ΕU-MIDIS). Η πρώτη έκθεση για τις διακρίσεις εις βάρος των Ροµά δηµοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2009 ( Η έκθεση σχετικά µε τις διακρίσεις εις βάρος των Ροµά, ειδικά όσον αφορά την πρόσβαση στη στέγαση, παρουσιάζεται παράλληλα µε τη νέα έκθεση του Οργανισµού Θεµελιωδών ικαιωµάτων για τη στέγαση των Ροµά. Πληροφορίες σχετικά µε τους Ροµά: Ο όρος «Ροµά» χρησιµοποιείται γενικώς για οµάδες ανθρώπων που έχουν σχεδόν παρόµοια πολιτιστικά χαρακτηριστικά και ιστορικό διαρκούς περιθωριοποίησης σε ευρωπαϊκές κοινωνίες, όπως οι Ροµά, οι Σίντι, οι πλανόδιοι, οι Ashkali, οι Kalé, κτλ. 12 Ο αριθµός των Ροµά στην Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε εκτιµήσεις, καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία σε εθνικό επίπεδο. Σύµφωνα µε τις εν λόγω εκτιµήσεις, στην ΕΕ ζουν περίπου 10 εκατοµµύρια Ροµά. 13 ιαπιστώνοντας την έλλειψη επίσηµων στοιχείων, ο ΟΘ καλεί τις κυβερνήσεις να αρχίσουν να συλλέγουν αναλυτικά στοιχεία, λαµβάνοντας υπόψη την ευαίσθητη φύση της συλλογής στοιχείων για εθνοτικούς πληθυσµούς. Το ιστορικό της συναφούς κοινοτικής νοµοθεσίας: Νοµοθεσία που απαγορεύει τις διακρίσεις: Οι Ροµά καλύπτονται πλήρως από την κοινοτική νοµοθεσία που απαγορεύει τις διακρίσεις για λόγους εθνοτικής καταγωγής στην απασχόληση, την κοινωνική προστασία και την εκπαίδευση, καθώς και στην πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, συµπεριλαµβανοµένης της στέγασης (οδηγία αριθ. 2000/43/ΕΚ του Συµβουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000, περί εφαρµογής της αρχής της ίσης µεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής, που εγκρίθηκε στις 29 Ιουνίου 2000, Επίσηµη Εφηµερίδα L 180 της 19/07/2000, σ ). Η εν λόγω νοµοθεσία εφαρµόζεται ήδη και είναι δεσµευτική για όλα τα κράτη µέλη. 12 Ο Οργανισµός Θεµελιωδών ικαιωµάτων έχει επίγνωση της συζήτησης γύρω από τη χρήση του όρου «Ροµά», και δεν έχει καµία πρόθεση να «ενσωµατώσει» από πολιτιστικής άποψης τα µέλη των εν λόγω άλλων οµάδων στους Ροµά. 13 Ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 23ης Ιανουαρίου 2008 σχετικά µε την ευρωπαϊκή στρατηγική για τους Ροµά P6_TA(2008)0035, 6

7 Νοµοθεσία κατά του φραστικού µίσους και των βίαιων επιθέσεων: Η κοινοτική απόφαση-πλαίσιο για την καταπολέµηση ορισµένων µορφών και εκδηλώσεων ρατσισµού και ξενοφοβίας µέσω του ποινικού δικαίου (έγγραφα αριθ /07, 16771/07 COR 4, και 16351/1/08 του Συµβουλίου) απαγορεύει την υποκίνηση βίας ή µίσους που στρέφεται κατά οµάδας προσώπων ή µέλους οµάδας, που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώµατος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής. Η εν λόγω νοµοθεσία πρέπει να εφαρµοστεί από τα κράτη µέλη µέχρι τον Νοέµβριο του Οι εκθέσεις του ΟΘ διατίθενται στον δικτυακό τόπο: 14 Για περισσότερες πληροφορίες µπορείτε να επικοινωνείτε µε την κυρία Heller, αρµόδια της οµάδας του ΟΘ για την επικοινωνία µε τα ΜΜΕ: Τηλ Οι προηγούµενες εκθέσεις του ΟΘ (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των Φαινοµένων Ρατσισµού και Ξενοφοβίας - EUMC) για τη στέγαση: «Καταρρίπτοντας τα εµπόδια Γυναίκες Ροµά και πρόσβαση στο δηµόσιο σύστηµα υγείας» και «Ροµά και δηµόσια εκπαίδευση» διατίθενται στον δικτυακό τόπο: 7