Δασικές Πυρκαγιές - Θεωρία

Transcript

1 Δασικές Πυρκαγιές - Θεωρία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν βασικό παράγοντα εξέλιξης των οικοσυστημάτων και του τοπίου. Η αυξομείωση του ετήσιου αριθμού των πυρκαγιών και των καμένων εκτάσεων σχετίζεται κυρίως με τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν. Το χρονικό διάστημα καίγονταν κατά μέσο όρο Ha/έτος, ενώ το διάστημα ο μέσος όρος ξεπέρασε τα Ha/έτος. Για τα ίδια χρονικά διαστήματα, διπλασιάστηκε και ο αριθμός των πυρκαγιών από 700 σε 1500 πυρκαγιές ετησίως κατά μέσο όρο. Οι μεγαλύτερες ετήσιες καταστροφές καταγράφηκαν το 2000 και ακολουθούν τα έτη 1988 και 2007 Κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο εκδηλώνονται περίπου 1500 δασικές πυρκαγιές. Οι δριμύτερες πυρκαγιές στην Ελλάδα, εμφανίστηκαν το Την περίοδο εκδηλώθηκαν περίπου δασικές πυρκαγιές και κάηκαν τ.χλ. (περίπου το 10% της έκτασης της Ελλάδας). Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, εκδηλώνονται οι περισσότερες πυρκαγιές και καίγονται οι μεγαλύτερες εκτάσεις. Τον Σεπτέμβριο εκδηλώνονται περισσότερες πυρκαγιές και καίγονται μεγαλύτερες εκτάσεις από τον Ιούνιο. Η πιθανότητα εκδήλωσης μιας δασικής πυρκαγιάς είναι παρόμοια σε όλες τις ημέρες της εβδομάδας. Τα Σαββατοκύριακα οι πυρκαγιές καίνε μεγαλύτερες εκτάσεις. Οι δασικές πυρκαγιές εκδηλώνονται συνήθως στη διάρκεια της ημέρας και ιδιαίτερα προς το μεσημέρι. Εάν ο μέσος χρόνος επέμβασης ξεπεράσει τα 30 λεπτά αυξάνεται ο κίνδυνος επέκτασης των πυρκαγιών. Ο μέσος χρόνος κατάσβεσης των πυρκαγιών ανέρχεται σε 15 ώρες περίπου. Το 60 % περίπου των δασικών πυρκαγιών της Ελλάδας, έχουν χρόνους κατάσβεσης έως 7,5 ώρες, ενώ τα επεισόδια πολύ μεγάλης διάρκειας (> 72 ώρες) αφορούν μόνο το 3,4% του συνολικού αριθμού. Οι πολύ μεγάλες πυρκαγιές έχουν και ιδιαίτερα αυξημένο χρόνο κατάσβεσης. Συχνότερο σημείο έναρξης των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα είναι οι δασικές και γεωργικές εκτάσεις. Τα αίτια των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα, είναι στην πλειοψηφία τους ανθρωπογενή (από πρόθεση ή αμέλεια). 1

2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Γενικά στην Ελλάδα, το 95% του προϋπολογισμού της πυρόσβεσης αφορά δαπάνες κατάσβεσης και μόνο το 5% δαπάνες πρόληψης. Επειδή οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια, η πρόληψή τους πρέπει να επικεντρώνεται στον έλεγχο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ - ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Συνεχής ενημέρωση των πολιτών με παρουσιάσεις, φυλλάδια, αυτοκόλλητα, ημερίδες κλπ. Ιδιαίτερα αυξημένη ενημέρωση σε περιόδους υψηλού κινδύνου έναρξης πυρκαγιάς. Διαφήμιση σε τηλεόραση, διαδίκτυο, εφημερίδες, περιοδικά κλπ. Εκπαίδευση για την κατανόηση της συμπεριφοράς της φωτιάς, πρόληψης, κατάσβεσης, πυροπροστασίας οικισμών και ανθρώπων. Συνεργασία δασικής και πυροσβεστικής υπηρεσίας με κοινωνικούς φορείς, σχολεία κλπ. Επιβράβευση όσων δραστηριοποιούνται στην πρόληψη και κατάσβεση δασικών πυρκαγιών. Πινακίδες απαγόρευσης ανάμματος φωτιάς και ενημέρωσης κινδύνου πυρκαγιάς σε δασικές περιοχές. Επαφές με ομάδες πολιτών (οικολογικές οργανώσεις, πρόσκοποι, κυνηγοί κ.α.). Διοργάνωση εθελοντικών δράσεων πρόληψης πυρκαγιών (καθαρισμός σκουπιδιών και υπορόφου, φύτευση φυλλοβόλων δέντρων, υιοθέτηση δάσους, χάραξη και καθαρισμός μονοπατιών, δημιουργία αντιπυρικών ζωνών γύρω από οικισμούς κ.α.) Καταγραφή των εθελοντών που ενδιαφέρονται για την προστασία του δάσους και δημιουργία ισχυρών δεσμών συνεργασίας Οι σύλλογοι δασοπροστασίας έχουν αξιόλογο εξοπλισμό με πυροσβεστικά οχήματα, αντλίες, ασθενοφόρα, οχήματα μεταφοράς προσωπικού, ταχύπλοα σκάφη. Παραδειγματική τιμωρία των ενόχων για εμπρησμό ΦΥΛΑΞΗ Καλή γνώση του τόπου και των ανθρώπων Πολλές περιπολίες κατά την περίοδο υψηλής επικινδυνότητας πυρκαγιάς Φύλαξη των εύφλεκτων δασών από στρατιωτικές μονάδες τους επικίνδυνους μήνες με παράλληλο καθαρισμό από απορρίμματα και καύσιμη ύλη Καταγραφή των μόνιμων και εποχικών δραστηριοτήτων σε χάρτη και βάση δεδομένων καθώς και αξιολόγηση της επικινδυνότητάς τους για έναρξη πυρκαγιάς 2

3 Καταγραφή ή και απομάκρυνση κάθε αγνώστου. Η ανίχνευση πυρκαγιάς μπορεί να γίνει από αεροσκάφη, παρατηρητήρια και κινητούς ή σταθερούς παρατηρητές. Τα αεροσκάφη μπορούν να εποπτεύσουν μεγάλες εκτάσεις, αλλά όχι συνέχεια, έχουν μεγάλο κόστος και περιορισμούς πτήσης ιδιαίτερα όταν πνέουν ισχυροί άνεμοι. Οι επίγειες περιπολίες σε μικρά οχήματα που φέρουν και εξοπλισμό κατάσβεσης (δεξαμενές νερού, αντλίες, λάστιχα, αλυσοπρίονα κλπ) είναι η πλέον ενδεδειγμένη μέθοδος ανίχνευσης και συνδυάζει τη δυνατότητα άμεσης κατάσβεσης μετά τον εντοπισμό Τα παρατηρητήρια πρέπει να έχουν μεγάλη ορατότητα, εξοπλισμό (πυξίδα, κιάλια, τηλέφωνο), ένα θεματικό χάρτη (χρήσεις γης, οικισμούς, τοπωνύμια, δρόμους, μονοπάτια, ρέματα, πηγές, βρύσες και δεξαμενές, ιστορικό πυρκαγιών, άλλα παρατηρητήρια, αντιπυρικές ζώνες, κλπ) και ένα μετεωρολογικό σταθμό (θερμόμετρο, υγρασιόμετρο, ανεμογράφο, βροχόμετρο). Τα μόνιμα παρατηρητήρια θα μπορούσαν να λειτουργούν και ως επισκέψιμες θέσεις θέας (αναψυκτήρια, εστιατόρια, ξενώνες) με παράλληλη ενημέρωση για το δάσος και την προστασία του. Κατασκευή δεξαμενών νερού σε κομβικά σημεία. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Ευνόηση φυλλοβόλων ειδών σε συστάδες κωνοφόρων. Φύτευση φυλλοβόλων δέντρων γύρω από κατοικημένες περιοχές. Όπου υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης προτείνεται η φύτευση φυλλοβόλων πλατύφυλλων και ιδιαίτερα καλλιεργούμενων (συκιές, αμυγδαλιές, κερασιές, μηλιές κλπ.) ώστε να υπάρχει ενδιαφέρον για την προστασία τους. Μετατροπή των εύφλεκτων και υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων σε καλλιέργειες (ελαιώνες, αμπέλια κ.α.) Αραιώσεις στον υπόροφο και ανόροφο και υψηλή κλάδευση των δέντρων. Ο χειρισμός του υπορόφου γίνεται κυρίως με κοπή (τσεκούρια, πριόνια, κόφτες, αλυσοπρίονα) ή μηχανήματα με βραχίονες κατά μήκος δρόμων, μεταφορά σε μηχάνημα τεμαχισμού και απομάκρυνση από το δάσος. Το κόστος απομάκρυνσης του υπορόφου είναι μικρότερο κατά μήκος των δρόμων. Εάν δεν απομακρύνονται τα υπολείμματα του υπορόφου πρέπει να τεμαχίζονται και να διασπείρονται. Η τεμαχισμένη βιομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κηπουρική, κομποστοποίηση, παραγωγή βιοκαυσίμου κ.α. Η δωρεάν διάθεση των υπολειμμάτων υλοτομίας και η προσφορά ατελούς ξυλείας από τα δασαρχεία μπορούν να αποτελέσουν κίνητρα για τη διαχείριση της βιομάζας. 3

4 Σε αγροτικές καλλιέργειες προτείνεται το όργωμα των χωραφιών (ιδιαίτερα απομάκρυνση της υποβλάστησης σε ελαιώνες). Επιδότηση ρητινεργατών για εργασίες απομάκρυνσης υπορόφου Σε ώριμα δάση, η ελεγχόμενη βόσκηση μπορεί να μειώσει την υποβλάστηση και τον κίνδυνο πυρκαγιάς. ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ Οι δρόμοι μπορούν να λειτουργήσουν ως αντιπυρικές ζώνες και να χρησιμοποιηθούν για την μετακίνηση προσωπικού και οχημάτων για την πρόληψη και κατάσβεση των πυρκαγιών. Παράλληλα, οι δρόμοι αυξάνουν την πιθανότητα έναρξης πυρκαγιάς σε δασικές περιοχές γιατί αυξάνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες (αποτσίγαρα, σκουπίδια, κατασκήνωση, εμπρησμοί κτλ). Σε περιόδους υψηλής επικινδυνότητας, οι δρόμοι θα πρέπει να φυλάσσονται και να ελέγχεται η πρόσβαση ή και ακόμη να απαγορεύεται. Κατά μήκος των δρόμων μπορεί να γίνεται αραίωση των δέντρων και καθαρισμός του υπορόφου. Η διάνοιξη και συντήρηση μονοπατιών σε δύσβατες ή προστατευόμενες περιοχές αυξάνει τη δυνατότητα περιπολιών και επέμβασης σε περίπτωση πυρκαγιάς. ΑΝΤΙΠΥΡΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ Οι αντιπυρικές ζώνες έχουν σκοπό τη διάσπαση της συνέχειας της καύσιμης ύλης. Η αντιπυρικές ζώνες που κατασκευάζονται μέσα σε δάσος, με πλήρη απομάκρυνση της βλάστησης και κάθετα προς τις χωροσταθμικές συνήθως εντείνουν τη διάβρωση, υποβαθμίζουν το τοπίο, είναι ακριβές στην κατασκευή και συντήρηση και πολλές φορές δεν είναι αποτελεσματικές. Σε περίπτωση πυρκαγιάς με ισχυρούς ανέμους είναι δυνατή η υπερπήδηση των αντιπυρικών. Αντιπυρικές ζώνες μπορούν δημιουργηθούν γύρω από οικισμούς, αρχαιολογικούς χώρους κλπ., με μείωση των εύφλεκτων ειδών, φύτευση φυλλοβόλων, μείωση της πυκνότητας των δέντρων, καθαρισμό υπορόφου κλπ. Ως αντιπυρικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν περιοχές μειωμένης καύσιμης ύλης (ποτάμια, βουνοκορφές, αγροί, ζώνες διέλευσης δικτύων ηλεκτρικού ρεύματος κ.α.) ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΚΑΥΣΗ Η προδιαγεγραμμένη καύση γίνεται βάση ενός σχεδίου που περιλαμβάνει διάφορες παραμέτρους όπως καιρικές συνθήκες, διεύθυνση καπνού, σχετική υγρασία κλπ. Εφαρμόζεται για την μείωση του υπορόφου σε ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Νότιο Αφρική κ.α. Η προδιαγεγραμμένη καύση πρέπει να γίνεται μόνο από εκπαιδευμένους ειδικούς 4

5 Το πρώτο στάδιο μίας προδιαγεγραμμένης καύσης περιλαμβάνει το άναμμα μίας μικρής δοκιμαστικής φωτιάς Το βασικό εργαλείο της προδιαγεγραμμένης καύσης είναι το φλόγιστρο. Το καύσιμο του φλόγιστρου είναι συνήθως ένα μίγμα βενζίνης-πετρελαίου (30-70) Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να ξεφύγει εκτός ελέγχου. Η τεχνική δεν είναι ευρέως αποδεκτή στην Ελλάδα όπου τα εδάφη είναι αβαθή και φτωχά και κινδυνεύουν από διάβρωση. Πολλά είδη με λεπτό φλοιό και επιφανειακό ριζικό σύστημα (πχ. Ελάτη) πιθανόν να νεκρωθούν από την ελεγχόμενη καύση. Οι τοπικές κοινωνίες έχουν αρνητική στάση στην ελεγχόμενη καύση λόγω του καπνού και της πιθανότητας να διαφύγει. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Καύση είναι η γρήγορη οξείδωση της καύσιμης ύλης που συνοδεύεται από έκκληση θερμότητας. Η φωτιά είναι το αποτέλεσμα μίας ταχείας καύσης που παράγει και φως. Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη καύση, η οποία συνοδεύεται από έκλυση μεγάλης θερμότητας και φωτός με συνέπεια την καταστροφή του καιγόμενου υλικού. Η διαδικασία της καύσης είναι περίπου η αντίστροφη της Η έναρξη της καύσης μιας ουσίας πραγματοποιείται σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία που ονομάζεται σημείο ανάφλεξης. Η μάζα που καίγεται διαιρεμένη με τον χρόνο καύσης είναι ο ρυθμός καύσης. Όταν η καύση είναι ατελής (δεν υπάρχει αρκετό οξυγόνο) μπορεί να προκύψει μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το πιο επικίνδυνο αέριο της καύσης για τον άνθρωπο. Εάν το καμένο σώμα είναι μαύρο σημαίνει ότι η καύση ήταν ατελής ενώ εάν είναι λευκό η καύση ήταν τέλεια. Στη διαδικασία της καύσης πρέπει να συνυπάρχουν ταυτόχρονα τρείς παράγοντες: καύσιμη ύλη, θερμότητα και οξυγόνο. Εάν αφαιρεθεί κάποιος παράγοντας η φωτιά σβήνει και εάν μειωθεί η ποσότητα του παράγοντα μειώνεται η ένταση της φωτιάς. Θερμότητα είναι η μεταφορά ενέργειας από το θερμότερο προς το ψυχρότερο σώμα. Η μετάδοση της θερμότητας με αγωγή γίνεται από μόριο σε μόριο με την επαφή των καύσιμων υλικών. Η μεταφορά της θερμότητας γίνεται με την κίνηση του αέρα Η διάδοση της θερμότητας με ακτινοβολία γίνεται μέσω ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων από απόσταση. 5

6 Το οξυγόνο στον ατμοσφαιρικό αέρα βρίσκεται σε ποσοστό 21% κατ' όγκο. Η μείωση της περιεκτικότητας του οξυγόνου στον ατμοσφαιρικό αέρα σε ποσοστό κάτω από το 15% δεν συντηρεί την καύση και επομένως επέρχεται κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η καύσιμη ύλη μπορεί να είναι σε στερεή, υγρή ή αέρια μορφή. Ως στερεά καύσιμα ορίζουμε τα στερεά υλικά όπως ξύλα, υφάσματα, χόρτα, βαμβάκι, νήματα, άνθρακες, ελαστικά, πλαστικά κ.α. Ως υγρά καύσιμα ορίζουμε υγρά όπως πετρέλαιο, βενζίνη, νέφτι, οινόπνευμα, έλαια, παραφίνη κ.α. Ως αέρια καύσιμα ορίζουμε τα αέρια όπως υδρογόνο, ασετιλίνη, φωταέριο, υγραέριο, προπάνιο, βουτάνιο, μονοξείδιο του άνθρακα (CO) κ.α. Τα στερεά και τα υγρά καύσιμα δεν καίγονται στην μάζα τους αλλά στην ελεύθερη επιφάνεια τους σε αντίθεση με τα αέρια καύσιμα που καίγονται εξ' ολοκλήρου στην μάζα τους. Στις δασικές εκτάσεις η καύση συντελείται σε τέσσερα στάδια: Προθέρμανση της άκαυτης καύσιμης ύλης με ακτινοβολία και μεταφορά θερμότητας. Στη φάση αυτή γίνεται εξάτμιση της υγρασίας και εκπομπή των εύφλεκτων πτητικών χημικών ενώσεων (θερμοκρασία < 300οC) Φλόγωση όπου αναφλέγονται τα οργανικά αέρια και παράγεται θερμότητα, φως, ήχος και καπνός (θερμοκρασία >300οC) Πυράκτωση όπου καίγονται τα απανθρακωμένα υλικά και μπορεί να διαρκέσει από λεπτά ως μέρες (θερμοκρασία περίπου 500οC) Ψύχρανση, όπου η φωτιά βρίσκεται στην τελευταία φάση της καύσης με τη δημιουργία λευκής (πλήρη καύση) ή μαύρης (ατελής καύση) στάχτης (θερμοκρασία <500οC) Μια δασική πυρκαγιά μπορεί να διαιρεθεί χωρικά στο μέτωπο, τα πλευρά, τα νώτα, και τους δακτυλίους. Εστία ονομάζεται το μέρος που πρωτοεμφανίζεται η πυρκαγιά. Άκαυτες εκτάσεις μέσα στην περίμετρο ονομάζονται νησίδες ενώ μικρές καμένες εκτάσεις μπροστά από το μέτωπο ονομάζονται σημειακές φωτιές. Συνήθως μία πυρκαγιά δεν επεκτείνεται με ένα καθαρό ευθύ μέτωπο αλλά πολλούς δακτυλίους προς την ίδια κατεύθυνση. Η περίμετρος μίας πυρκαγιάς είναι το μήκος της γραμμής που συνδέει όλα τα σημεία καύσης. Για να ελεγχθεί μία πυρκαγιά πρέπει να ελεγχθεί το μέτωπό της. Η φωτιά στα νώτα μιας πυρκαγιάς, συνήθως δεν έχει μεγάλη ένταση και μπορεί να ελεγχθεί σχετικά εύκολα. 6

7 Σε κατακόρυφη διάταξη οι δασικές πυρκαγιές μπορούν να διακριθούν σε: Οι υπόγειες πυρκαγιές καίνε χούμο, τύρφη, ρίζες, έχουν μικρή ταχύτητα, δύσκολο εντοπισμό και κατάσβεση Οι επιφανειακές ή έρπουσες πυρκαγιές καίνε τα επιφανειακά καύσιμα (φυλλάδα, βλάστηση, υπολείμματα υλοτομιών, πόες, θάμνους) μέχρι του ύψους των 2 μ. Συνήθως ελέγχονται εύκολα. Οι επικόρυφες πυρκαγιές ή κόμης καίνε την κόμη των δέντρων και θάμνων. Οι πυρκαγιές κόμης έχουν μεγάλη ένταση και ταχύτητα και η κατάσβεσή τους είναι δύσκολη και επικίνδυνη. Οι καύτρες είναι ελαφρά κομμάτια καύσιμης ύλης (κομμάτια από κουκουνάρια, ξερές πόες και βρύα, κλαδάκια κλπ.). Κηλίδωση είναι η έναρξη φωτιάς από μεταφορά καυτρών σε απόσταση από το κυρίως μέτωπο και την περίμετρο μιας πυρκαγιάς. Ο άνεμος και οι δίνες που δημιουργούνται από την πυρκαγιά ανυψώνουν τις καύτρες και τις μεταφέρουν σε αποστάσεις συνήθως έως 1-2 χλμ. από το μέτωπο, αν και έχουν καταγραφεί και σε αποστάσεις των 20 χλμ. Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την ένταση μίας πυρκαγιάς είναι η καύσιμη ύλη, ο καιρός και η τοπογραφία. ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ Καύσιμη ύλη στα δασικά οικοσυστήματα είναι όλη η ζωντανή ή νεκρή οργανική ύλη. Η καύσιμη ύλη μπορεί να θεωρηθεί ως αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια η οποία μπορεί να αποδεσμευθεί πάλι με αποσύνθεση ή με καύση, δύο μορφές οξείδωσης διαφορετικής ταχύτητας. Η καύσιμη ύλη που υπάρχει στο δάσος μπορεί να διακριθεί σε λεπτή (χόρτα, φύλλα, βελόνες, κουκουνάρια) και χοντρή (κορμοί, πρέμνα, χονδρά κλαδιά). Η ποσότητα της καύσιμης ύλης συνήθως εκφράζεται ως τόνοι στο εκτάριο. Η οριζόντια διάταξη της καύσιμης ύλης μπορεί να είναι συνεχής, ασυνεχής ή διασπασμένη. Η κατακόρυφη διάταξη της καύσιμης ύλης μπορεί να διακριθεί σε εδαφική (ρίζες, σάπιοι κορμοί και άλλη οργανική ουσία), επιφανειακή (βελόνες, φύλλα, πόες, νεκρά κλαδιά και κορμοί, χαμηλοί θάμνοι) και εναέρια (κλαδιά, βελόνες, φύλλα, βρύα και λειχήνες). Η ποσότητα του νερού σε ένα καύσιμο εκφράζεται ως ποσοστό (%) του ξηρού βάρους αυτού του καυσίμου. Η περιεχόμενη υγρασία μπορεί να κυμανθεί από 10% σε ξερούς φυτικούς ιστούς έως 300 % σε ζωντανούς φυτικούς ιστούς όπως τα φύλλα. 7

8 Η περιεχόμενη υγρασία των ζωντανών φυτών είναι υψηλότερη κατά τη διάρκεια της αυξητικής περιόδου. Η υγρασία της ξερής καύσιμης ύλης εξαρτάται έντονα από την υγρασία του περιβάλλοντος Η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης παρουσιάζει χρονική υστέρηση με την σχετική υγρασία του περιβάλλοντος και διακρίνεται σε: 1 ώρας (διάμετρος καυσίμου 0-0,5 εκ.) 10 ωρών (διάμετρος καυσίμου 0,5-2,5 εκ.) 100 ωρών (διάμετρος καυσίμου 2,5-7,5 εκ.) 1000 ωρών (διάμετρος καυσίμου 7,5-20 εκ.) ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ Οι τοπογραφικοί παράμετροι που επηρεάζουν την επέκταση μιας πυρκαγιάς είναι η έκθεση, η κλίση, η θέση στην πλαγιά, η μορφολογία της περιοχής, το υψόμετρο και τα φυσικά ή τεχνητά εμπόδια. Η πιθανότητα έναρξης και γρήγορης εξάπλωσης μιας πυρκαγιάς είναι μεγαλύτερη σε νότιες εκθέσεις. Η καύσιμη ύλη ξηραίνεται ταχύτερα στις νότιες εκθέσεις αλλά γενικά η συγκέντρωση βιομάζας είναι μικρότερη από ότι στις βόρειες εκθέσεις. Η αύξηση της κλίσης μιας πλαγιάς αυξάνει την ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς, λόγω της ταχύτερης προθέρμανσης της βλάστησης και των ανοδικών ρευμάτων του αέρα. Η φωτιά ανεβαίνει σε μία πλαγιά ταχύτερα από ότι κατεβαίνει Η ποικιλία του ανάγλυφου μιας περιοχής δημιουργεί και ποικιλία στη συμπεριφορά της πυρκαγιάς. Στενά φαράγγια δημιουργούν το φαινόμενο της καμινάδας, με αύξηση της ταχύτητας της πυρκαγιάς και έντονη κηλίδωση. Σε μεγάλα υψόμετρα υπάρχει λιγότερο οξυγόνο, μικρότερη απώλεια υγρασίας της καύσιμης ύλης και συνήθως μειωμένη ανθρώπινη δραστηριότητα. Όμως, οι πιθανότητες έναρξης πυρκαγιάς από κεραυνό είναι μεγαλύτερες και οι δυνατότητες κατάσβεσης περιορισμένες λόγω πρόσβασης. Η θερμοκρασία του αέρα μειώνεται περίπου κατά 6,5οC ανά 1000 μέτρα υψομέτρου. Η πιθανότητα εκδήλωσης μιας δασικής πυρκαγιάς μειώνεται με την αύξηση του υψομέτρου. Η δριμύτητα των πυρκαγιών εμφανίζεται μεγαλύτερη στα μέσα υψόμετρα ( μ) Τα φυσικά ή τεχνητά εμπόδια όπως βράχια, γυμνό έδαφος, ποτάμια, λίμνες, δρόμοι, μονοπάτια και άλλες κατασκευές τροποποιούν σημαντικά τη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς. 8

9 ΚΑΙΡΟΣ Ο άνεμος μεταφέρει οξυγόνο και θερμότητα στα καύσιμα, απωθεί τον υγρό αέρα και τον αντικαθιστά με ξηρό αέρα, ξηραίνει την καύσιμη ύλη, μεταφέρει καύτρες μπροστά από το μέτωπο και επηρεάζει τη διεύθυνση της πυρκαγιάς. Η ταχύτητα του ανέμου είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας εξάπλωσης μιας δασικής πυρκαγιάς και μετριέται σε χλμ/ώρα ή στην εμπειρική κλίμακα Μποφόρ. Η απότομη αλλαγή διεύθυνσης του ανέμου δημιουργεί δίνες και απρόβλεπτη συμπεριφορά της φωτιάς με μεγάλους κινδύνους εγκλωβισμού των πυροσβεστών. Η φωτιά δημιουργεί από μόνη της ωστικά ανοδικά ρεύματα αέρα. Στις ορεινές περιοχές την ημέρα ο αέρας κινείται προς τις κορυφές ενώ το βράδυ προς τις κοιλάδες. Οι άνεμοι είναι ισχυρότεροι στις κορυφογραμμές και τις ράχες Η δριμύτητα των πυρκαγιών εμφανίζει αυξητική τάση με την ένταση του ανέμου. Η θερμοκρασία του αέρα και οι βροχοπτώσεις σχετίζονται με τη σχετική υγρασία του αέρα και επηρεάζουν την υγρασία της καύσιμης ύλης. Η δριμύτητα των πυρκαγιών αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα. Οι μεγάλες πυρκαγιές εμφανίζονται συνήθως μετά από περιόδους ανομβρίας, υψηλών θερμοκρασιών και χαμηλής σχετικής υγρασίας του αέρα. Οι πιο πολλές πυρκαγιές εκδηλώνονται όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι κάτω από 60%. Η δριμύτητα των δασικών πυρκαγιών μειώνεται με την αύξηση της σχετικής υγρασίας. Η αστάθεια της ατμόσφαιρας προκαλεί τους κεραυνούς που ευθύνονται περίπου για το 5% των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα και σε κάποιες περιοχές όπως η Θάσος και η Χαλκιδική στο 15% κατά μέσο όρο. Στην αντιμετώπιση μεγάλων δασικών πυρκαγιών πρέπει να γίνονται τακτικά μετεωρολογικές παρατηρήσεις που αφορούν τα επερχόμενα μέτωπα, το σχηματισμό καταιγίδων, τα στρώματα αναστροφής, την ατμοσφαιρική σταθερότητα, τις αλλαγές των ανέμων, τη σχετική υγρασία του αέρα κτλ. ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Για τη σύνταξη του ημερήσιου δελτίου πρόβλεψης κινδύνου δασικών πυρκαγιών, λαμβάνονται κυρίως υπόψη οι προβλέψεις των καιρικών φαινομένων για το επόμενο 24ωρο. Η εκτίμηση της κατάστασης της βλάστησης γίνεται με την επεξεργασία δορυφορικών εικόνων που ανανεώνονται και παρουσιάζουν με κατάλληλο χρωματικό κώδικα την κατάσταση της βλάστησης (ξηρότητα) για όλη την χώρα υπό μορφή θεματικού χάρτη. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, εκδίδει ημερήσιο δελτίο πρόβλεψης κινδύνου πυρκαγιών, υπό μορφή θεματικού χάρτη στον οποίο απεικονίζονται 5 επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς. 9

10 Το μέτρο αυτό οδηγεί στην άμεση λήψη προσθέτων μέτρων πρόληψης και ετοιμότητας από τους φορείς που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Στον ημερήσιο χάρτη πρόβλεψης κίνδυνου πυρκαγιάς εμφανίζονται τα διοικητικά όρια των Δασαρχείων της χώρας, τα οποία και θεωρούνται ως το ελάχιστο γεωγραφικό διαμέρισμα στο οποίο εκτιμάται ο κίνδυνος. Η εκπόνηση του χάρτη ολοκληρώνεται στις 12:30 της προηγουμένης ημέρας από την ημέρα για την οποία ισχύει. Αμέσως μετά τη σύνταξή του ο χάρτης γίνεται σε ελάχιστο χρόνο διαθέσιμος από το δικτυακό τόπο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, από όπου μπορούν να ενημερώνονται όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, οι εθελοντικές ομάδες πυροπροστασίας, καθώς και όλοι οι ενδιαφερόμενοι πολίτες. Κατηγορίες κινδύνου Κατηγορία Κινδύνου 1 (Χαμηλή): Ο κίνδυνος είναι χαμηλός. Η πιθανότητα για εκδήλωση πυρκαγιάς δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή. Εάν εκδηλωθεί πυρκαγιά, οι συνθήκες (κατάσταση καύσιμης ύλης, μετεωρολογικές συνθήκες) δεν θα ευνοήσουν τη γρήγορη εξέλιξή της. Κατηγορία Κινδύνου 2 (Μέση): Ο κίνδυνος είναι συνήθης για τη θερινή περίοδο. Πυρκαγιές που ενδέχεται να εκδηλωθούν, αναμένεται να είναι μέτριας δυσκολίας στην αντιμετώπισή τους. Κατηγορία Κινδύνου 3 (Υψηλή): Ο κίνδυνος είναι υψηλός. Είναι πιθανό να εκδηλωθεί αυξημένος αριθμός πυρκαγιών, αρκετές από τις οποίες θα είναι δύσκολο να αντιμετωπισθούν όταν οι τοπικές συνθήκες είναι ευνοϊκές (μορφολογία εδάφους, τοπικοί άνεμοι κλπ). Κατηγορία Κινδύνου 4 (Πολύ Υψηλή): Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα υψηλός. Ο αριθμός των πυρκαγιών που αναμένεται να εκδηλωθούν, πιθανόν να είναι μεγάλος αλλά, το κυριότερο, κάθε πυρκαγιά μπορεί να λάβει μεγάλες διαστάσεις εφόσον ξεφύγει από την αρχική προσβολή. Κατηγορία Κινδύνου 5 (Κατάσταση ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΥ): Ο κίνδυνος είναι ακραίος. Ο αριθμός των πυρκαγιών που αναμένεται να εκδηλωθούν, πιθανόν να είναι πολύ μεγάλος. Όλες οι πυρκαγιές που ενδέχεται να εκδηλωθούν, μπορεί να λάβουν γρήγορα μεγάλες διαστάσεις και να αναπτύξουν ακραία συμπεριφορά αμέσως μετά την εκδήλωσή τους. Η δυσκολία ελέγχου αναμένεται να είναι πολύ μεγάλη μέχρι να μεταβληθούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύσσονται οι πυρκαγιές. Παρόμοιοι χάρτες υπάρχουν αναρτημένοι σε πραγματικό χρόνο και από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόβλεψης Δασικών Πυρκαγιών. ΚΑΤΑΣΒΕΣΗ Για την έναρξη και συντήρηση μιας φωτιάς απαιτείται η ταυτόχρονη ύπαρξη της καύσιμης ύλης, του οξυγόνου και της θερμότητας. Η μείωση ή αφαίρεση των στοιχείων της φωτιάς θα μειώσει την έντασή της και ίσως τη σβήσει. Οι βασικοί τρόποι κατάσβεσης μιας φωτιάς είναι οι εξής: 10

11 Ψύξη των καιόμενων σωμάτων: η ψύξη πραγματοποιείται συνήθως με τη χρήση του νερού. Μείωση του οξυγόνου: η στέρηση του οξυγόνου επιχειρείται με διάφορα μέσα όπως νερό, χώμα κτλ.. Αφαίρεση της καύσιμης ύλης: μειώνεται ή αφαιρείται το καύσιμο υλικό. Οι κυριότερες κατασβεστικές ουσίες είναι: Το νερό είναι πολύ εύχρηστο, με δυνατότητα διοχέτευσης σε σωλήνες, τη μεταφορά και την εκτόξευση του σε μακρινές αποστάσεις με πίεση. Η κατασβεστική ικανότητα του νερού οφείλεται στην πολύ υψηλή θερμοχωρητικότητά του, δηλαδή στην ιδιότητα που έχει να απορροφά μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας την οποία αφαιρεί από τα καιγόμενα σώματα. Επίσης το νερό μπορεί να απομονώσει την πυρκαγιά από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Ο αφρός αποτελείται κατά 94-97% από νερό και 3-6% από αφρογόνο υγρό. Η κατασβεστική ικανότητα του αφρού είναι διπλή αφού δρα μονωτικά, διότι επικάθεται πάνω στις καιγόμενες επιφάνειες διακόπτοντας την επαφή τους με τον ατμοσφαιρικό αέρα και ψυκτικά, διότι τα τοιχώματα των φυσαλίδων αποτελούνται από νερό, το οποίο ψύχει τα καιγόμενα υλικά. Στα μειονεκτήματα των αφρωδών ουσιών περιλαμβάνεται ο ερεθισμός του δέρματος, η αύξηση της ολισθηρότητας και η εύκολη παράσυρση από τον άνεμο. Οι αντιπυρικές επιβραδυντικές ουσίες είναι παράγωγα του αζώτου, φωσφόρου και καλίου με προσθήκη χρωστικών και αντιοξειδωτικών ουσιών που αναμιγνύονται με νερό. Επιβραδύνουν την ανάφλεξη, μειώνουν τη θερμοκρασία καύσης, αυξάνουν την επιφανειακή τάση του νερού (μεγαλύτερη συνοχή των μορίων του νερού). Το χώμα ή η άμμος μπορεί να βοηθήσει στην κατάσβεση μιας φωτιάς γιατί μειώνει το οξυγόνο από την καύσης. Ανάλογα με τον τρόπο εκτόξευσης του νερού, έχουμε συμπαγή βολή, διασκορπισμένη βολή και βολή ομίχλης. Η συμπαγής βολή με μεγάλη πίεση χρησιμοποιείται για την κατάσβεση πυρκαγιών μεγάλης έκτασης και έντασης. Η διασκορπισμένη βολή είναι η εκτόξευση του νερού υπό μορφή βροχής ή σταγόνων. Τέλος, η βολή ομίχλης είναι η εκτόξευση του νερού υπό μορφή πολύ λεπτών σταγονιδίων. ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ, ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Η αναγγελία μιας δασικής πυρκαγιάς περιλαμβάνει το όνομα του αναγγέλλοντος, τη θέση της πυρκαγιάς, το μέγεθος, ταχύτητα, ένταση, άνεμοι, είδος καύσιμης ύλης κ.α. Άμεσα πρέπει να γίνει έλεγχος της αξιοπιστίας της αναγγελίας με την επικοινωνία έμπιστων ατόμων που βρίσκονται κοντά στην περιοχή. Πριν γίνει η κινητοποίηση, γίνεται εκτίμηση από τον επικεφαλή των πυροσβεστικών δυνάμεων, όπου απαιτείται πολύ καλή γνώση του χώρου (ανάγλυφο, μονοπάτια, δρόμοι, θέσεις υδροληψίας, τύπος βλάστησης, ευφλεκτότητα), της συμπεριφοράς της φωτιάς και εκτίμηση των άμεσα διαθέσιμων δυνάμεων κατάσβεσης 11

12 Η εκτίμηση περιλαμβάνει τον εντοπισμό του μετώπου, την καταγραφή των μετεωρολογικών δεδομένων, τους τύπους της καύσιμης ύλης, την τοπογραφία, το μέγεθος της πυρκαγιάς, την επικινδυνότητα για κατοικίες και ανθρώπους, τον εντοπισμό των εμποδίων για την εξάπλωση της πυρκαγιάς, τους δρόμους διαφυγής, τα πιθανά σημεία αντιπυρικών ή ζωνών ελέγχου, τα σημεία υδροδότησης, τις δυνάμεις και τα μηχανήματα που απαιτούνται για τον έλεγχο της πυρκαγιάς, κ.α.. Το μήκος της φλόγας είναι ένας χρήσιμος δείκτης της θερμικής έντασης της πυρκαγιάς. Μήκος φλόγας μέχρι 1 μέτρο, μπορεί να αντιμετωπισθεί με άμεση προσβολή, με εργαλεία χειρός. Μήκος φλόγας από 1-2 μέτρα, δείχνει αρκετά έντονη πυρκαγιά και η προσβολή μπορεί να γίνει στο μέτωπο αλλά ίσως χρειάζεται και η δημιουργία πρόχειρων ζωνών ελέγχου της πυρκαγιάς μπροστά από το μέτωπο. Εάν το μήκος φλόγας είναι από 2-4 μέτρα, η προσβολή στο μέτωπο είναι επικίνδυνη, ενώ υπάρχει η πιθανότητα μεταπήδησης στην κόμη των δέντρων και η δημιουργία κηλίδων. Η κατάσβεση γίνεται κυρίως με δημιουργία ζωνών μπροστά από το μέτωπο της πυρκαγιάς. Όταν η φλόγες είναι μεγαλύτερες από 4 μέτρα, η πυρκαγιά είναι μεγάλης έντασης με πιθανότητες κηλίδωσης και εξάπλωσης με μεγάλη ταχύτητα. Η κατάσβεση γίνεται κυρίως με τη δημιουργία ζωνών μπροστά από το μέτωπο της πυρκαγιάς. Πυρκαγιά σε φάση αρχικής εκδήλωσης: Από την έναρξη, τον εντοπισμό και την αναγγελία έως την φάση της άμεσης επέμβασης Πυρκαγιά εκτός ελέγχου: Έχουμε ενεργά μέτωπα, δηλαδή υπάρχει σαφής παρουσία ορατής φλόγας, και τα οποία είναι μεγάλης έντασης και μεγάλης ταχύτητας εξάπλωσης Πυρκαγιά υπό μερικό έλεγχο: Χαρακτηρίζεται η πυρκαγιά στην οποία το μεγαλύτερο μέρος της περιμέτρου έχει κατασβηστεί αλλά υπάρχουν ακόμη ενεργά μικρά μέτωπα ή ήπια καύση. Πυρκαγιά υπό πλήρη έλεγχο: Χαρακτηρίζεται η πυρκαγιά στην οποία καταρχήν δεν υπάρχει ενεργό μέτωπο. Ο μηχανισμός θεωρούμε ότι έχει αναγνωρίσει και έχει επέμβει στο σύνολο της περιμέτρου. Πυρκαγιά σε ύφεση: Η κατάσταση αυτή παρουσιάζεται κυρίως το βράδυ ή όταν μεταβληθούν προς το ηπιότερο οι καιρικές συνθήκες ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΗΣ Ο χρόνος μεταξύ της αναγγελίας και της πρώτης προσβολής της πυρκαγιάς πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερος (<15 λεπτά). Συνήθως είναι καλύτερα να παραμένει η ομάδα δασοπυρόσβεσης συμπαγής και να μην διασπάται σε υποομάδες. Οι δασοπυροσβέστες πρέπει να είναι γυμνασμένοι και σε άριστη φυσική κατάσταση, με πολύ καλή γνώση της συμπεριφοράς της φωτιάς, των τεχνικών κατάσβεσης και του δάσους. 12

13 Επίσης, ένας δασοπυροσβέστης πρέπει να έχει καλή γνώση της περιοχής ευθύνης του, να κατανοεί τους ανθρώπους, να έχει δυνατότητα σωστής έκφρασης, εντιμότητα, επινοητικότητα, πρωτοβουλία, επιμονή και ενθουσιασμό. Οι μόνιμοι και εποχικοί πυροσβέστες σε περίπτωση πυρκαγιάς μπορούν να ενισχύονται από δασεργάτες, στρατιώτες, αγρότες, κλπ.. Η εκπαίδευση των δασοπυροσβεστών περιλαμβάνει συχνές ασκήσεις στο δάσος, αναγνώριση δρόμων, μονοπατιών και θέσεων υδροληψίας, εξοικείωση με την περιοχή, καλή γνώση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, εκμάθηση οργάνων, εργαλείων και μηχανημάτων, εκπαίδευση στις τεχνικές κατάσβεσης κλπ. Οι στολές διακρίνονται σε στολές υπηρεσίας και στολές επέμβασης ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΗΣ Αλυσοπρίονο και τσεκούρι για την υλοτομία δέντρων και θάμνων. Τσαλοκόπτης για το καθάρισμα αναρριχώμενων φυτών και λεπτών κλαδιών. Μεταλλική τσουγκράνα και τσάπα για το καθάρισμα της ζώνης ελέγχου και την απομάκρυνση των καυτρών. Μεταλλικός σβέστης για σβήσιμο της φωτιάς με χτυπήματα. Φτυάρι για σβήσιμο της φωτιάς με χτυπήματα ή χώμα. Επινώτιος πυροσβεστήρας με εκτοξευτήρα, για σβήσιμο μικροεστιών φωτιάς και κατάβρεγμα εδάφους. Φλόγιστρο για το κάψιμο της καύσιμης ύλης που βρίσκεται στη ζώνη ελέγχου και την εφαρμογή αντιφωτιάς. Η γνώση χειρισμού των εργαλείων επιτυγχάνεται με συχνές ασκήσεις. Η συντήρηση των εργαλείων γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα με επισκευή ή αντικατάσταση των χαλασμένων εργαλείων. ΕΠΙΓΕΙΑ ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΑ ΜΕΣΑ Η Πυροσβεστική Υπηρεσία διαθέτει οχήματα πυρόσβεσης με χωρητικότητες λίτρων καθώς και δότες βαρέως τύπου. Τύπος οχήματος και χωρητικότητα νερού σε λίτρα: Iveco (2500, 12000), Steyr (2500, 10000, 12000), Magirus Deutz (12000), Unimog Mercedes 4wd (1000, 1300, 1750, 2500 Dodge Dakota 4WD (600), Nissan Terrano 4WD (600). Τα χωματουργικά μηχανήματα βοηθούν στη βελτίωση της πρόσβασης και στη διάνοιξη ζώνης ελέγχου. 13

14 ΕΝΑΕΡΙΑ ΜΕΣΑ Σκοπός των εναέριων μέσων κατάσβεσης είναι η αναχαίτιση της εξάπλωσης της πυρκαγιάς, η δημιουργία ψυχρής ζώνης διαβροχής της βλάστησης, η επιτήρηση και ανίχνευση εστιών φωτιάς, ο απεγκλωβισμός και η μεταφορά προσωπικού. Τα εναέρια δασοπυροσβεστικά μέσα δεν μπορούν να σβήσουν μία πυρκαγιά χωρίς τη συνεργασία τους με τα επίγεια μέσα και πληρώματα. Τα ελικόπτερα έχουν ενσωματωμένες ή κρεμαστές δεξαμενές. Χρησιμοποιούν μικρό χώρο προσγείωσης, απογείωσης και εφοδιασμού, παίρνουν νερό από εκεί που δεν μπορούν να προσεγγίσουν αεροσκάφη, έχουν ακρίβεια στις ρίψεις νερού, προσεγγίζουν απρόσιτες περιοχές, μεταφέρουν και απεγκλωβίζουν προσωπικό. Τα αεροπλάνα έχουν μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα (δεξαμενές 1-12 τόνων), η οποία, συνδυασμένη με τη μεγαλύτερη ταχύτητα και βαθμό ανόδου, αυξάνει σημαντικά τις ρίψεις νερού στη μονάδα του χρόνου. Από ύψος μ. διαβρέχουν μια περιοχή πλάτους μ. και μήκους μ. Ο αμφίβιος χαρακτήρας των αεροσκαφών, επιτρέπει την λήψη νερού από υδάτινους όγκους (λίμνες, θάλασσα) χωρίς την επιστροφή σε αεροδρόμιο για να παραλάβει φορτίο νερού. Η αποτελεσματικότερη κατάσβεση πυρκαγιάς από αέρος γίνεται όταν ένα μέτωπο της πυρκαγιάς πλήττεται με συγκέντρωση των ρίψεων όλων των αεροσκαφών. Η πυρόσβεση με αεροσκάφη είναι πολύ ακριβή μέθοδος. Η χρήση των αεροσκαφών σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον που περιλαμβάνει υδροληψίες θαλασσινού νερού και ρίψεις σε χαμηλά ύψη με αναταράξεις και αιφνίδια ρεύματα, τα καθιστούν απαιτητικά στη συντήρηση η οποία εκτελείται κάθε 50 και 100 ώρες πτήσης, ενώ μία φορά το χρόνο γίνεται και εργοστασιακή συντήρηση. BK 117 C1 Ελικόπτερο με δυνατότητες δασοπυρόσβεσης με εξωτερικό κάδο 910 λίτρων, μεταφοράς εξωτερικού φορτίου και διάσωσης. ΑS 332 L1 SUPER PUMA Ελικόπτερο διάσωσης και μεταφοράς προσωπικού, με δυνατότητες δασοπυρόσβεσης εξωτερικά με κάδο 3405 λίτρων. PZL Μ 18B Dromader Το PZL M18B DROMADER είναι ελικοφόρο, μονοκινητήριο, μονοθέσιο αεροσκάφος. Η διάρκεια πτήσης του είναι 4h. Η δεξαμενή υγρών έχει χωρητικότητα 2,2 τόνους. Φέρει μικρή δεξαμενή επιβραδυντικού υγρού 14

15 63 lit που χρησιμεύει για τη δημιουργία αφρού, τριπλάσιας κατασβεστικής ικανότητας του φορτίου του. Ο τρόπος άφεσης μπορεί να είναι είτε συγκεντρωτικός είτε με μεγάλη διασπορά για δημιουργία αντιπυρικής ζώνης. Μπορεί να επιχειρεί από πρόχειρους διαδρόμους μήκους 1km ενώ λόγω της μορφής του, μπορεί να διεισδύει και να επιχειρεί σε αρκετά δύσκολα σημεία (π.χ. χαράδρες). CANADAIR CL 215 Έχει δύο δεξαμενές νερού συνολικής χωρητικότητας 5,5 ton. Το αεροσκάφος εκτελεί πάντα πτήσεις όψης οπότε δεν έχει τη δυνατότητα πτήσης εντός νεφών και απαιτεί ικανοποιητικές συνθήκες ορατότητας, τόσο κατά την υδροληψία όσο και κατά την άφεση του νερού. Για τους ίδιους λόγους μπορεί να εργάζεται στον τόπο της πυρκαγιάς 15 min πριν την ανατολή έως και 15 min μετά τη δύση του ήλιου και έχει τυπικό χρόνο παραμονής πάνω από την πυρκαγιά 3,5 ώρες. Δεν έχει περιορισμούς ως προς την ένταση του ανέμου στο σημείο υδροληψίας, το ύψος του κύματος όμως δεν πρέπει να ξεπερνά το 1 m και η υδροληψία είναι προβληματική όταν υπάρχει το λεγόμενο βουβό κύμα. CANADAIR CL 415 Το αεροσκάφος CL415 αποτελεί την εξέλιξη του CL215. Έχει τυπικό χρόνο παραμονής πάνω από την πυρκαγιά 4 ώρες. Έχει δύο δεξαμενές νερού, συνολικής χωρητικότητας lt. οι οποίες γεμίζουν σε 12 sec διατρέχοντας μια διαδρομή m στο νερό. Τα νέα συστήματα διακυβέρνησης που φέρει, καθώς και το σύστημα των θυρών άφεσης νερού, σε συνδυασμό με την αυξημένη ισχύ των κινητήρων και της ταχύτητας και ευελιξίας του, το καθιστούν πλέον αποτελεσματικό. ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ Η κατάσβεση μιας δασικής πυρκαγιάς γίνεται με άμεση και έμμεση προσβολή του μετώπου. Εάν η ένταση της πυρκαγιάς είναι μικρή γίνεται συνήθως άμεση προσβολή του κυρίως μετώπου ενώ σε μεγάλες πυρκαγιές η ανακοπή του μετώπου επιτυγχάνεται με τη δημιουργία ζώνης ελέγχου μπροστά από το μέτωπο της πυρκαγιάς. Στην ίδια πυρκαγιά συνήθως γίνεται συνδυασμός των μεθόδων λόγω της δυναμικής της πυρκαγιάς και της διαφορετικής έντασης κατά μήκος της περιμέτρου. Η έμμεση μέθοδος είναι συνήθως λιγότερο επικίνδυνη για τους πυροσβέστες. Πάντοτε υπάρχει ο κίνδυνος υπερπήδησης της πυρκαγιάς και εγκλωβισμού των πυροσβεστών 15

16 ΆΜΕΣΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ Εφαρμόζεται σε λεπτή καύσιμη ύλη (φύλλα, κλαδιά, χορτολιβαδική βλάστηση), σε έρπουσες και υπόγειες πυρκαγιές, στα νώτα και τα πλευρά μιας μεγάλης πυρκαγιάς. Η τεχνική της κατάσβεσης περιλαμβάνει: αν η ένταση της φωτιάς είναι μικρή η προσβολή μπορεί να αρχίσει από το μέτωπο και να επεκταθεί περιμετρικά αν η προσβολή στο κυρίως μέτωπο εκτιμηθεί ως επικίνδυνη, προσβάλλονται τα πλευρά και τα νώτα της πυρκαγιάς την ημέρα και τη νύχτα επιχειρείται ο έλεγχος του μετώπου δημιουργία ζώνης ελέγχου με τσουγκράνες και τσάπες ή μηχανήματα με απομάκρυνση όλης της καύσιμης ύλης υλοτομία της βαριάς ιστάμενης καύσιμη ύλης αποκάλυψη και σβήσιμο των υπόγειων εστιών στις ρίζες και το χούμο συνεχής επαγρύπνηση και παρακολούθηση για καύτρες φύλαξη της καμένης έκτασης για τουλάχιστο 24 ώρες ΈΜΜΕΣΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ Η χάραξη της ζώνης ελέγχου γίνεται από τον αρχηγό, ακολουθούν οι υλοτόμοι, οι τσουγκρανιστές, οι φλογοβολιστές και οι φύλακες. Για τη χάραξη της ζώνης ελέγχου προτιμούνται περιοχές με χαμηλή βλάστηση, τα διάκενα, κορυφογραμμές, δρόμοι, ποτάμια κλπ. Στη ζώνη ελέγχου υλοτομούνται τα δέντρα και οι θάμνοι και καθαρίζεται η υποβλάστηση. Η καύση της βλάστησης προς τη μεριά της πυρκαγιάς δημιουργεί μία γρήγορη ζώνη ελέγχου. Ο επικεφαλής των πυροσβεστικών δυνάμεων αποφασίζει για τη χρήση της αντιφωτιάς αφού εκτιμήσει την επικινδυνότητα εξέλιξης της πυρκαγιάς. Πριν τη χρήση της αντιφωτιάς γίνεται έλεγχος για άτομα ανάμεσα στη ζώνη ελέγχου και το μέτωπο της πυρκαγιάς. Μετά την εφαρμογή της αντιφωτιάς γίνεται συνεχής παρακολούθηση για καύτρες που πιθανόν υπερπηδήσουν τη ζώνη ελέγχου. Φύλαξη της γραμμής και προσοχή στην υπερπήδησή της από καύτρες 16

17 Ιδιαίτερη προσοχή στους κορμούς, πρέμνα και ρίζες που μπορούν να σιγοκαίνε για μέρες Οι καμένοι ιστάμενοι κορμοί καλό είναι να υλοτομηθούν ιδιαίτερα εάν υπάρχει υποψία ότι σιγοκαίει φωτιά εσωτερικά Εντοπισμός των πηγών θερμότητας το βράδυ ή με ειδικούς ανιχνευτές (θερμικές κάμερες). Παραμονή στην περιοχή για 24 ώρες τουλάχιστον ΈΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ Λεπτομερής αναφορά όπου αναφέρονται τα πιθανά αίτια της πυρκαγιάς Ανάκριση κάθε πιθανού υπόπτου για εμπρησμό Υπογραφή της κατάθεσης από τον μάρτυρα Η κατηγορία πρέπει να είναι σαφής και ξεκάθαρη γιατί αλλιώς ο κατηγορούμενος απαλλάσσεται λόγω αμφιβολιών Απολογισμός της επιχείρησης κατάσβεσης: επιτυχίες, αστοχίες, καλές πρακτικές, προβλήματα, προτάσεις για βελτίωση. Εκτίμηση της καμένης έκτασης: με τοποθέτηση των ορίων πάνω σε ορθοφωτοχάρτη και μετά εμβαδομέτρηση στο γραφείο ή με μετροταινία και πυξίδα Εκτίμηση των ζημιών: ανθρώπινες ζωές, τραυματισμοί, κατοικίες, έργα υποδομής, ξυλώδης όγκος, μη ξυλώδη δασικά προϊόντα, διάβρωση, πανίδα και χλωρίδα, κόστος μηχανημάτων, υλικών κλπ. ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Το προσωπικό πυρόσβεσης πρέπει να είναι ξεκούραστο και να γίνεται συχνή αλλαγή βαρδιών Η προμήθεια υγρών και θρεπτικού φαγητού πρέπει να είναι συνεχής. Οι πυροσβέστες πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με πυροπροστατευτική τέντα, που προστατεύει από την ακτινοβολούμενη θερμοκρασία. Σε περίπτωση εγκλωβισμού, πέφτουμε σε ένα κοίλωμα του εδάφους και καλυπτόμαστε με χώμα πάχους 10 εκ, και ένα βρεγμένο πανί στο πρόσωπο. Εάν δεν υπάρχει κοίλωμα πέφτουμε στο έδαφος με τη μύτη να ακουμπά στο χώμα και το κεφάλι σκεπασμένο με βρεγμένο πανί. 17

18 Οχήματα πρώτων βοηθειών πρέπει να βρίσκονται κοντά στο μέτωπο της πυρκαγιάς και οι πυροσβέστες να γνωρίζουν τους κινδύνους και τις πρώτες βοήθειες για τους βασικούς κινδύνους όπως εγκαύματα, αφυδάτωση, θερμοπληξία, δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα και τραυματισμούς. Σε μία δασική πυρκαγιά, οι πυροσβέστες κινδυνεύουν κυρίως από τις υψηλές θερμοκρασίες (εγκαύματα), τον καπνό (εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα) και την κόπωση (ατυχήματα). Οι παθήσεις του καρδιαγγειακού και του αναπνευστικού συστήματος αποτελούν τις κυριότερες επαγγελματικές παθήσεις των πυροσβεστών. Ο καπνός περιέχει μονοξείδιο του άνθρακα σε συνδυασμό με άλλες ερεθιστικές, τοξικές ή και ραδιενεργές ουσίες. Παρατεταμένη έκθεση σε καπνό προκαλεί δραματική μείωση της αναπνευστικής λειτουργίας, καθώς και σοβαρή μείωση του προσφερόμενου οξυγόνου στον καρδιακό μυ, με αποτέλεσμα εάν λάβουμε υπόψη και το αυξημένο καρδιακό έργο που επιτελεί η καρδιά του πυροσβέστη, να υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για την υγεία του. Η βαρηκοΐα είναι επίσης συχνή και οφείλεται στον θόρυβο των μηχανών, στις σειρήνες, στους αεραγωγούς, στην ραδιοεπικοινωνία κτλ. Πολλά τροχαία ατυχήματα προκαλούνται τόσο κατά την μετάβαση στον χώρο της φωτιάς (ταχύτητα), αλλά και κατά την επιστροφή (κούραση, σύγχυση, κ.α.). Οι άλλες κατηγορίες ατυχημάτων των πυροσβεστών μπορούν να είναι εξαρθρώσεις, διαστρέμματα, θλαστικά τραύματα, εκδορές, εγκαύματα, από θερμά αέρια και φλόγα, δύσπνοια από εισπνοή καπνού, κ.α. Πολλοί πυροσβέστες έχουν καεί σε πυρκαγιές που φαίνονταν μικρές και ακίνδυνες. Αυτές τις πυρκαγιές πολλές φορές οι πυροσβέστες τις υποεκτιμούν και ιδιαίτερα εάν συμβαίνουν σε περιοχές με έντονο ανάγλυφο, εγκλωβίζονται και καίγονται. Αποφυγή εργασίας κάτω ή κοντά σε ηλεκτρικά καλώδια Για να μειωθεί η συχνότητα των ατυχημάτων που συμβαίνουν στους πυροσβέστες θα πρέπει να εφαρμόζεται κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Παράλληλα θα πρέπει να γίνει η προμήθεια όλων εκείνων των απαραίτητων και κατάλληλων εργαλείων, συσκευών, ειδών ρουχισμού και λοιπών αναγκαίων μηχανημάτων. Κάθε πυροσβέστης θα πρέπει να εφοδιασμένος με τον κατάλληλο προστατευτικό ρουχισμό, στον οποίον περιλαμβάνονται η ειδική στολή που είναι κατασκευασμένη από μονωτικά υλικά, τα κατάλληλα παπούτσια με την ειδική ενίσχυση στα δάχτυλα και το πέλμα από ατσάλι, τα άκαυτα και θερμομονωτικά γάντια, τις ατομικές αναπνευστικές συσκευές οξυγόνου κ.α. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ, ΦΡΥΓΑΝΩΝ ΚΑΙ ΘΑΜΝΩΝΩΝ Σε αυτόν τον τύπο βλάστησης, πολλές πυρκαγιές ξεκινούν από κτηνοτρόφους, με σκοπό την πρόσκαιρη αύξηση της παραγωγής των κτηνοτροφικών φυτών. Η συχνή επανάληψη των πυρκαγιών οδηγεί σε ανεπανόρθωτη υποβάθμιση του οικοσυστήματος 18

19 Στις χορτολιβαδικές εκτάσεις οι πυρκαγιές είναι μικρής έντασης και συνήθως δεν ζημιώνουν τους σπόρους και τα ριζώματα των ποών. Οι σπόροι παραμένουν στο έδαφος σε λήθαργο ακόμη και για δεκαετίες. Η φύτρωση των σπόρων πολλών ποωδών φυτών ευνοείται από τη θέρμανση του εδάφους, διότι το κέλυφος των σπόρων δεν είναι υδατοδιαπερατό και χρειάζεται υψηλές θερμοκρασίες για να διαρραγεί. Οι λαδανιές (Cistus spp.) φυτρώνουν αμέσως μετά τη φωτιά διότι η θερμότητα διευκολύνει τη φύτρωση των σπόρων. Η μέγιστη βιοποικιλότητα των φυτών επιτυγχάνεται τα πρώτα έτη μετά την πυρκαγιά. Τα ψυχανθή κυριαρχούν τα πρώτα χρόνια και προστατεύουν από τη διάβρωση, δεσμεύουν το άζωτο ενώ αποικοδομούνται γρήγορα με αποτέλεσμα την αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Τα περισσότερα φρύγανα (ασφάκα, αστοιβίδα, θυμάρι κ.α.) έχουν πολύ μικρά ποσοστά περιεχόμενης υγρασίας το καλοκαίρι και γιαυτό είναι πολύ εύφλεκτα. Στα φρύγανα οι πυρκαγιές είναι μέσης έντασης λόγω της αραιής κατανομής της καύσιμης ύλης και συνήθως δεν ζημιώνονται οι σπόροι και τα ριζώματα των φυτών. Στα αείφυλλα πλατύφυλλα (πουρνάρι, φιλλύκι, κουμαριά, σχοίνος κ.α.), συνήθως έχουμε πυρκαγιές μεγάλης έντασης λόγω της πυκνής και συνεχούς βιομάζας που υπάρχει σε αυτά τα οικοσυστήματα. Τα περισσότερα αείφυλλα είδη μετά την πυρκαγιά αναβλαστάνουν γρήγορα με ριζοβλαστήματα ή πρεμνοβλαστήματα και αυξάνονται γρήγορα Σχηματίζουν ληθαργικούς οφθαλμούς στο ανώτερο ριζικό σύστημα Οι έντονες επιλεκτικές αραιώσεις των βλαστών των αείφυλλων πλατύφυλλων μετά από φωτιά μπορούν να δημιουργήσουν ένα σχετικά πυρανθεκτικό νέο δάσος. Μια άποψη για τη διαχείριση αυτών των οικοσυστημάτων είναι η μετατροπή τους σε καλλιέργειες. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΘΕΡΜΟΒΙΩΝ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ Η σύνθεση της βλάστησης εξαρτάται από το διάστημα επανεμφάνισης πυρκαγιών Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη κυριαρχούν ενώ ο υπόροφος περιλαμβάνει και αείφυλλα πλατύφυλλα. Σε αυτά τα δάση έχουμε συνήθως τις μεγαλύτερες σε έκταση και ένταση πυρκαγιές στην Ελλάδα. Στα θερμόβια κωνοφόρα, η πιθανότητα έναρξης μίας πυρκαγιάς είναι πολύ μεγάλη λόγω της εξάπλωσής τους σε περιοχές με ξηροθερμικό κλίμα και τις έντονες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Επίσης η αξία της γης είναι συνήθως μεγάλη και αποτελεί κίνητρο για αλλαγή χρήσης. Στην υγρή και βόρεια ζώνη της Μεσογείου τα πεύκα αποτελούν μεταβατική φυτοκοινωνία (τελικό Q.ilex, Q.pubescens) ενώ στην ξηρή νότια Μεσόγειο συνιστούν την φυτοκοινωνία climax. Τα πεύκα έχουν μεγάλα ποσοστά ρητίνης που τα κάνουν ιδιαίτερα εύφλεκτα. 19

20 Τα κατώτερα κλαδιά της κόμης των πεύκων είναι συνήθως ξερά με αποτέλεσμα να δημιουργούν μία σκάλα μεταφοράς της φωτιάς από τον υπόροφο στην κόμη. Στα πευκοδάση έχουμε συνήθως πυρκαγιές που ξεκινούν από τον υπόροφο και μεταπηδούν στην κόμη. Εκεί όπου δεν υπάρχει πυκνός υπόροφος η πυρκαγιά μπορεί να είναι μόνο έρπουσα και να κάψει λίγο τον φλοιό χωρίς να νεκρώσει τα δέντρα Κάθε πεύκο παράγει χιλιάδες σπόρους κάθε χρόνο, οι πιο πολλοί πέφτουν σε κοντινή απόσταση, χάνουν τη ζωτικότητά τους σε υψηλές θερμοκρασίες και τρώγονται από έντομα, ζώα και πουλιά. Η τράπεζα σπόρων στην κόμη είναι πιο σημαντική σε σχέση με αυτή του εδάφους. Τα πεύκα παράγουν κουκουνάρια σε ηλικία μεγαλύτερη των 10 ετών. Η ωρίμανση των σπόρων γίνεται όταν οι κώνοι έχουν γίνει καφετί δηλ. 3 χρόνια περίπου μετά την άνθηση, μετά γίνονται γκρι και κολλάνε με ρετσίνι τα καρπόφυλλα. Κάποιοι κώνοι ανοίγουν το τρίτο καλοκαίρι ενώ ένα μεγάλο ποσοστό κώνων (50-80%) παραμένουν κλειστοί για τουλάχιστον άλλα 3 χρόνια. Οι κώνοι ανοίγουν λόγω της χαμηλής περιεχόμενης υγρασίας και της υψηλής θερμοκρασίας που επιπλέον λιώνει το ρετσίνι των καρπόφυλλων. Οι κώνοι προστατεύουν τους σπόρους από τις υψηλές θερμοκρασίες. Το άπλετο φως αυξάνει τη φυτρωτικότητα των σπόρων ενώ η σκιά και η στάχτη τη μειώνουν λόγω υψηλού ph. Η φύτρωση γίνεται κυρίως τον πρώτο χρόνο μετά την πυρκαγιά, από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο. Το φυτάριο αναπτύσσει μεγάλο ριζικό σύστημα σε σχέση με το βλαστό. Τα φυτάρια αναπτύσσονται 5-20 εκ. το χρόνο για τα πρώτα 5-15 χρόνια. Η μέγιστη πυκνότητα φυταρίων παρατηρείται τον πρώτο χρόνο ακολουθούμενη από σταδιακή μείωση και σταθεροποίηση μετά τον τρίτο χρόνο σε 1000 φυτάρια/στρέμμα. Μεγάλη σημασία για την επιτυχία των φυταρίων έχει η βροχερή περίοδος μετά τη πυρκαγιά και το πρώτο καλοκαίρι. Τα φυτάρια έχουν να αντιμετωπίσουν ξηρασία, παγωνιά, ανταγωνισμό, μύκητες, έντομα, ζώα κ.α.. Η αυξημένη αντοχή της πεύκης σε ξηροθερμικά περιβάλλοντα οφείλεται σε διάφορες φυσιολογικές και μορφολογικές προσαρμογές όπως το κλείσιμο των στομάτων (ελάττωση διαπνοής), το μειωμένο αριθμό στομάτων, τη βελονόπτωση σε ακραία ξηρασία, την υψηλή φωτοχημική αποδοτικότητα (καλή φωτοσύνθεση) και την αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες. Το πάχος του φλοιού είναι ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας για την επιβίωση ενός δέντρου, γιαυτό και τα μεγαλύτερα δέντρα αντέχουν περισσότερο στις πυρκαγιές. Ακόμη και όταν το 80% του φλοιού έχει καεί τα πεύκα επιζούν. Ένα καμένο δέντρο είναι νεκρό όταν έχει νεκρωθεί το κάμβιο και έχει μαυρίσει. Τα πευκοδάση συνήθως αποκαθίστανται σε 3-4 δεκαετίες μετά από πυρκαγιά. 20

21 Όταν καίγονται αναπαραγωγικά ανώριμες συστάδες πεύκης, τότε το δάσος συνήθως μετατρέπεται σε αείφυλλα πλατύφυλλα και φρύγανα, εκτός και εάν έχουμε πλαγιοσπορά από γειτονικά ώριμα δέντρα. Εάν ένα δάσος χαλεπίου πεύκης έχει καεί και υπάρχει καλή αναγέννηση δρυός μπορούμε να ξανακάψουμε το δάσος πριν ωριμάσουν οι κώνοι, ώστε στο νέο δάσος να κυριαρχεί η δρυς. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΕ ΔΑΣΗ ΨΥΧΡΟΒΙΩΝ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ (ΕΛΑΤΗ, ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ, ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ ΚΤΛ.) Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μεγάλες πυρκαγιές σε δάση ψυχρόβιων κωνοφόρων αυξάνονται. Η αύξηση των πυρκαγιών αποδίδεται κυρίως στην κλιματική αλλαγή, τη διαχείριση και την μείωση των δασόβιων πληθυσμών. Υποβαθμισμένες συστάδες ελάτης με πολλά νεκρά δένδρα είναι επικίνδυνες για έναρξη πυρκαγιών μεγάλης έντασης. Μεγάλες ποσότητες καύσιμης ύλης δημιουργούνται και από τα νεκρά δέντρα και κλαδιά λόγω επιδημιών, ανέμων και χιονιού. Τα χαμηλά νεκρά κλαδιά δίνουν καύσιμη ύλη και οι λειχήνες βοηθούν την εξάπλωση της φωτιάς. Ο φλοιός είναι λεπτός, με ρετσίνι και καίγεται εύκολα. Το ριζικό σύστημα είναι γενικά μικρό και επιφανειακό με αποτέλεσμα να καίγεται. Σε πυκνά δάση με υπόροφο έχουμε φωτιές μεγάλης έντασης ενώ σε αραιά δάση με λίγο υπόροφο, οι φωτιές είναι μικρής έντασης. Τα καμένα μέρη του κορμού και των κλαδιών αποτελούν εισόδους για τα έντομα και τους μύκητες. Η αναγέννηση μπορεί να καθυστερήσει για πολλά χρόνια ή και να μην γίνει καθόλου. Η αναγέννηση της ελάτης στηρίζεται στους σπόρους που έρχονται από μεμονωμένα άκαυτα δένδρα και διπλανές άκαυτες συστάδες. Η ξηρασία και ο ανταγωνισμός είναι οι βασικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία της αναγέννησης Οι σπόροι δεν αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες, δεν υπάρχει τράπεζα σπόρων και σε μεγάλες πυρκαγιές δεν υπάρχουν σπόροι κοντά για αναγέννηση. Μετά από πυρκαγιές μεγάλης έκτασης είναι δύσκολη η αναγέννηση λόγω της απόστασης από άκαυτα δένδρα Τα πρώτα χρόνια μετά την πυρκαγιά κυριαρχούν η φτέρη, η βατομουριά και άλλα ποώδη φυτά Οι πυρκαγιές μεγάλης έντασης μπορούν να οδηγήσουν σε κυριαρχία άλλων ειδών όπως οι δρύες 21

22 ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΦΥΛΛΟΒΟΛΩΝ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΩΝ Συνήθως οι πυρκαγιές σε τέτοια δάση δεν είναι μεγάλης έκτασης και έντασης αν και στα πυκνά πρεμνοφυή δρυοδάση ο κίνδυνος είναι μεγάλος Αυτά τα είδη (δρύες, οξιές, καστανιές, πλατάνια κ.α.) ριζοβλαστάνουν και πρεμνοβλαστάνουν μετά από πυρκαγιά Σε πρεμνοφυή δάση οξιάς έχουν καταγραφεί πυρκαγιές ιδιαίτερα το χειμώνα. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ Μετά από μεγάλες πυρκαγιές, η δασική υπηρεσία και άλλοι φορείς διαχείρισης εφαρμόζουν μέτρα διαχείρισης με σκοπό τη μείωση της διάβρωσης, την αποφυγή πλημμυρών και την αποκατάσταση της βλάστησης Συνήθως γίνονται αναδασώσεις, υλοτομίες, κορμοδέματα και κλαδοπλέγματα και φράγματα. Η αποτελεσματικότητα των διαχειριστικών μέτρων εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά των καμένων οικοσυστημάτων, την ένταση της πυρκαγιάς, την κλίση του εδάφους, το έδαφος, τις καιρικές συνθήκες κ.α. Η μεταπυρική διαχείριση πρέπει να στηριχθεί σε μία ολοκληρωμένη μελέτη. Χαρακτηρισμός δριμύτητας πυρκαγιάς Μικρή: κόμη πράσινη, υπόροφος μερικώς καμένος, χούμος γενικά ανέπαφος. Μέτρια: κόμη νεκρωμένη αλλά όχι καμένη, υπόροφος καμένος, στάχτη μαύρη Μεγάλη: κόμη καμένη, υπόροφος καμένος, λευκή στάχτη ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΙΣ Η αναδάσωση είναι η πιο συχνή μεταπυρική επέμβαση σε καμένες δασικές εκτάσες Πολλές φορές όμως η φυσική αναγέννηση είναι πιο επιτυχημένη από την αναδάσωση Η αναδάσωση είναι μια ακριβή μέθοδος αποκατάστασης που συνήθως δημιουργεί τεχνητά και ασθενικά οικοσυστήματα Όταν γίνεται πρέπει να χρησιμοποιούνται ήδη της τοπικής βλάστησης Αναδάσωση με σπόρους δασικών φυτών και κυρίως λιγότερο εύφλεκτων (πχ. Δρύες). Η αναδάσωση συστήνεται όταν δεν επιτυγχάνεται η φυσική αναγέννηση, σε περιοχές που έχουν υποβαθμισθεί έντονα λόγω επανειλημμένων πυρκαγιών, υπερβόσκηση, διάβρωσης κ.α. Η λήψη της απόφασης για αναδάσωση εξαρτάται από την πιθανότητα ικανοποιητικής φυσικής αναγέννησης. Ευνόηση φυλλοβόλων δρυών όπως η Q.pubescens και η Q.ithaburensis που αντέχουν σε υποβαθμισμένα και ξηρά περιβάλλοντα. 22

23 Αποφυγή χρήσης αλλόχθονων ειδών Εγκατάσταση καλλιεργειών σε καμένες εκτάσεις που δεν υπάρχει πιθανότητα αναγέννησης ενός παραγωγικού δάσους? Στα αείφυλλα πλατύφυλλα που ριζοβλαστάνουν προτείνεται η διαχείριση με μονοβεργίσματα (παρακράτηση των καλύτερων βλαστών) σε κάθε ριζικό κόμβο. ΣΠΟΡΑ Εναέρια ή επίγεια σπορά με αγρωστώδη αλλά και ψυχανθή φυτά Σκοπός η κάλυψη του εδάφους τα πρώτα χρόνια μετά τη φωτιά Εφαρμόζεται όταν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος διάβρωσης και όταν έχει καταστραφεί η τοπική τράπεζα σπόρων από τη φωτιά Σε χαμηλά υψόμετρα γίνεται αμέσως μετά την πυρκαγιά πριν από την πρώτη βροχή και σε μεγάλα υψόμετρα στην αρχή της άνοιξης Στα ποολίβαδα άμεση παρέμβαση με ευρυσπορά ετησίων αγρωστωδών ειδών (σιτάρι, κριθάρι, κτλ.) ή όπου θα χρειαστεί αλλαγή της σύνθεσης βλάστησης προς όφελος των ψυχανθών θα χρησιμοποιηθεί υπερφωσφορικό λίπασμα (0-20-0) Προστασία από βόσκηση τα πρώτα χρόνια Κάλυψη του εδάφους με άχυρο Κάλυψη του εδάφους, μείωση της επίδρασης της βροχής και της διάβρωσης Καλύτερα να χρησιμοποιείται μαζί με σπορά Είναι μία ακριβή μέθοδος που συνήθως εφαρμόζεται σε πρανή με ήπιες κλίσεις και χωρίς δυνατούς ανέμους Εφαρμογή με το χέρι, από αεροπλάνο ή ελικόπτερο Άχυρο από ρύζι, σιτάρι κλπ. ΚΛΑΔΟΣΩΡΟΙ Συσσώρευση των κλαδιών κατά μήκος των ισοϋψών με σκοπό την προστασία από τη διάβρωση Συνήθως δεν είναι αναγκαία σε ασβεστολιθικά εδάφη (με ευκολότερη διείσδυση του νερού) και σε εδάφη με μικρές κλίσεις Συνήθως τα κορμοδέματα είναι πιο αποτελεσματικά από τους κλαδοσωρούς. Συνήθως είναι μη αποτελεσματικά λόγω της μερικής επαφής με το έδαφος Μπορούν να αποτελέσουν εστία νέας πυρκαγιάς 23

24 ΚΟΡΜΟΔΕΜΑΤΑ Μπορεί να είναι αποτελεσματικά για τη συγκράτηση του εδάφους αλλά μακροπρόθεσμα δεν βοηθούν σημαντικά Εφαρμόζεται σε περιοχές με κλίση μικρότερη του 40% και γαιώδη εδάφη Οι κορμοί πρέπει να τοποθετούνται παράλληλα με τις χωροσταθμικές, καλή επαφή με το έδαφος και στερέωση Στην Ελλάδα, πολλά από τα εδάφη είναι πετρώδη και αβαθή με αποτέλεσμα την κακή επαφή των κορμών με το έδαφος Είναι πιθανόν ακόμη και να επιβραδύνουν την αποκατάσταση λόγω της έντονης διατάραξης του εδάφους κατά το στάδιο κατασκευής Τα κορμοδέματα και κλαδοπλέγματα είναι δαπανηρά έργα που απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό και πρέπει να εφαρμόζονται μόνο για την προστασία κατοικημένων περιοχών και έπειτα από προσεκτική μελέτη ΑΥΛΑΚΩΣΕΙΣ Σκοπός των αυλακώσεων είναι η αύξηση της διήθησης του νερού σε υδροφοβικά εδάφη Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από το έδαφος, μπορεί να καθυστερήσει την φυσική αναγέννηση, υπάρχει πιθανότητα επιδείνωσης των διαβρωτικών φαινομένων σε μεγάλες κλίσεις και είναι ακριβή μέθοδος ΧΕΙΜΜΑΡΙΚΑ ΕΡΓΑ Φράγματα από κορμούς καμένων δένδρων, ξηρολιθοδομή και συρματόπλεκτα. Υλοτομία των παρόχθιων καμένων δέντρων τοποθέτηση αντίθετα με την ροή των ρεμάτων Σκοπός τους είναι να προστατεύσουν από πλημμύρες και μεταφορά υλικών, με τη μείωση της κλίσης της κοίτης και της ταχύτητας απορροής. Μόνον όταν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για κατοικημένες περιοχές Αποτελεσματικά στη συγκράτηση φερτών υλικών αλλά πολλές φορές δεν χρειάζεται να γίνουν Ακριβά και άσχημα 24