ΜΕΛΕΤΗ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ LAMIACEAE ΓΙΑ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΚΛΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Transcript

1 ΜΕΛΕΤΗ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΦΥΤΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ LAMIACEAE ΓΙΑ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΚΛΑΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Κ. Μπράβου, Ε. Χουλιτούδη, Α. Μπιμπίλας, Δ. Τσιμογιάννης, Β. Ωραιοπούλου* Εργαστήριο Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων, Σχολή Χημικών Μηχανικών, Ε.Μ.Π., ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσας εργασίας ήταν η μελέτη αρωματικών φυτών της οικογένειας Lamiaceae, ώστε με διεργασίες ανάκτησης ουσιών, να προσδιοριστούν οι μέγιστες αποδόσεις συστατικών, η αξιοποίηση τους ως αντιοξειδωτικά πρόσθετα τροφίμων και να συγκριθούν οι ιδιότητες των επιμέρους κλασμάτων. Τα φυτά χαρακτηρίστηκαν ως προς την απόδοση σε ανακτηθέντα συστατικά, ενώ τα επιμέρους εκχυλίσματα χαρακτηρίστηκαν μέσω της ταυτοποίησης των κύριων συστατικών με GC-MS και HPLC-DAD-ESI-MS/MS και της ικανότητας δέσμευσης ελευθέρων ριζών με τη μέθοδο DPPH. Στη συνέχεια, μελετήθηκε η αντιοξειδωτική δράση επιλεγμένων εκχυλισμάτων σε καθαρά έλαια και γαλακτώματα. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικογένεια αρωματικών φυτών με το μεγαλύτερο πλήθος ειδών στην Ελλάδα είναι τα Χειλανθή (Lamiaceae). Τα πιο κοινά αυτοφυή είδη περιλαμβάνουν το θυμάρι (Thymus capitatus), το θρούμπι (Satureja thymbra) και τη ρίγανη (Origanum hirtum). Τα παραπάνω αρωματικά φυτά έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία ως πηγές αντιοξειδωτικών ενώσεων [1,2]. Σε εκχυλίσματά τους έχουν προσδιοριστεί η ικανότητα δέσμευσης ελευθέρων ριζών και η αντιοξειδωτική δράση με πολύ ενθαρυντικά αποτελέσματα. Ωστόσο καθώς δεν υπάρχει ενιαία μεθοδολογία στην ανάκτηση των επιμέρους κλασμάτων, η σύγκριση των φυτών τόσο σε επίπεδο αποδόσεων ανάκτησης όσο και σε αξιοποιήσιμα εκχυλίσματα καθίσταται δύσκολη. Μελέτη της αντιοξειδωτικής δράσης επιλεγμένων εκχυλισμάτων πραγματοποιήθηκε σε έλαια και γαλακτώματα. Ο προσδιορισμός του βαθμού οξείδωσης έγινε με μέτρηση τόσο των πρωτογενών προϊόντων οξείδωσης, όσο και των δευτερογενών προϊόντων. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Τα αρωματικά φυτά υποβλήθηκαν αρχικά σε υδρο-ατμοαπόσταξη για παραλαβή των αιθέριων ελαίων. Ακολούθησε ξήρανση και κονιοποίηση της αποσμημένης φυτόμαζας και τα φαινολικά συστατικά εκχυλίστηκαν σε συσκευή Soxhlet σε δύο διαδοχικά στάδια με χρήση οξικού αιθυλεστέρα και αιθανόλης. Στόχος ήταν η κλασμάτωση των συστατικών με βάση την πολικότητά τους. Οι αποδόσεις σε αιθέριο έλαιο και εκχυλισθέντα συστατικά που παραλήφθηκαν από το υδατικό υπόλειμμα της υδρο-ατμοαπόσταξης, τον οξικό αιθυλεστέρα και την αιθανόλη παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Το αιθανολικό εκχύλισμα ρίγανης χημειότυπου καρβακρόλης (Εο C ) είναι το πιο πλούσιο σε εκχυλισθέντα συστατικά με απόδοση της τάξης του 13.40%, ακολουθούμενο από το αιθανολικό εκχύλισμα από θρούμπι (Ε S ) με απόδοδη της τάξης του 11.6%. Το θυμάρι είχε τις μικρότερες αποδόσεις σε εκχυλισθέντα συστατικά σε όλα τα εκχυλίσματά του συγκριτικά με τα υπόλοιπα φυτά που μελετήθηκαν. Η μεγαλύτερη απόδοση σε αιθέριο έλαιο παρατηρήθηκε στο θρούμπι (3.9 ml ελαίου /100 g φυτού ), ενώ η μικρότερη στην ρίγανη του μικτού χημειότυπου (3.2 ml ελαίου /100 g φυτού ). Πίνακας 1. Αποδόσεις σε αιθέριο έλαιο (OIL) και σε εκχυλισθέντα συστατικά από το υδατικό υπόλειμμα (W), τον οξικό αιθυλεστέρα (EAc) και την αιθανόλη (Ε) των αρωματικών φυτών που μελετήθηκαν. O. hirtum Carvacrol O. hirtum thymol-carvacrol Thymus capitatus Satureja thymbra επί ξηρού φυτού (%) OIL* ΕAc Ε W * ml ελαίου /100 g φυτού

2 Τα συστατικά των αιθερίων ελαίων ταυτοποιήθηκαν με GC-MS και παρουσιάζονται μαζί με τις σχετικές τους περιεκτικότητες στον Πίνακα 2. Τα κύρια συστατικά και στα τέσσερα φυτά είναι οι ισομερείς φαινόλες καρβακρόλη και θυμόλη, οι πρόδρομες ενώσεις τους π-κυμένιο και γ-τερπινένιο, καθώς και το transκαρυοφυλένιο. Ωστόσο οι σχετικές περιεκτικότητες διαφοροποιούνται σημαντικά, με το θυμάρι να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε καρβακρόλη. Η περιεκτικότητα σε θυμόλη είναι πολύ χαμηλή στα αιθέρια έλαια από θυμάρι και θρούμπι, ενώ σημαντική διαφοροποίηση παρατηρείται ανάμεσα στους δύο χημειότυπους ρίγανης. Επίσης αξιοσημείωτη είναι η μεγάλη περιεκτικότητα σε γ-τερπινένιο του αιθερίου ελαίου από θρούμπι, ενώ διαφορές παρουσιάζονται και στα άλλα συστατικά, κυρίως στο trans-καρυοφυλένιο. Η υψηλή περιεκτικότητα σε γ-τερπινένιο στο θρούμπι έχει ξαναπαρατηρηθεί από τους Karousou et al. [3], αν και στη συγκεκριμένη έρευνα τα κύρια συστατικά του αιθερίου ελαίου ήταν η θυμόλη και η καρβακρόλη. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται τα κύρια συστατικά των εκχυλισμάτων των φυτών, όπως ταυτοποιήθηκαν με HPLC-DAD-ESI-MS/MS. Η ταυτοποίηση έγινε με βάση τους χρόνους έκλουσης, τα φάσματα UV-VIS, τα φάσματα μάζας, τα αντίστοιχα φάσματα πρότυπων ουσιών (σε όσες περιπτώσεις αυτά ήταν διαθέσιμα) καθώς και σε σύγκριση με δεδομένα της βιβλιογραφίας [4-6]. Το ροσμαρινικό οξύ ανιχνεύθηκε στα εκχυλίσματα όλων των φυτών. Ωστόσο η περιεκτικότητα του διαφοροποιείται σημαντικά, με το θρούμπι να παρουσιάζει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα στο αιθανολικό εκχύλισμα ( ppm ξηρού εκχυλίσματος), ενώ τη μικρότερη περιεκτικότητα παρουσιάζει το εκχύλισμα οξικού αιθυλεστέρα από θυμάρι (12975 ppm ξηρού εκχυλίσματος). Αξιοσημείωτο είναι πως το λιθοσπερμικό οξύ Β αποτελεί συστατικό όλων των φυτών που μελετήθηκαν με εξαίρεση το θρούμπι. Στο τελευταίο, ταυτοποιήθηκε το σαλβιανολικό οξύ Α, το οποίο δεν ταυτοποιήθηκε σε κανένα από τα άλλα φυτά. Πίνακας 2. Ουσίες που ταυτοποιήθηκαν στα αιθέρια έλαια των αρωματικών φυτών και οι σχετικές τους περιεκτικότητες O. hirtum O. hirtum Thymus Satureja carvacrol thymol-carvacrol capitatus thymbra compound R.I. % total sd % total sd % total sd % total sd area area area area α-thujene α-pinene camphene β-pinene β-myrcene I-phellandrene δ-3-carene α-terpinene p-cymene γ-terpinene cis-sabinene hydrate H O α-terpinolene linalool-l OH 1-borneol H O 4-terpineol OH O anisole carvacrol methyl ether O OH p-thymol carvacrol H O transcaryophyllene α-humulene β-bisabolene δ-cadinene caryophyllene O oxide

3 Πίνακας 3. Κύρια συστατικά των εκχυλισμάτων των αρωματικών φυτών που μελετήθηκαν compound O. hirtum O. hirtum Thymus Satureja carvacrol thymol-carvacrol capitatus thymbra EAc Ροσμαρινικό οξύ Λιθοσπερμικό οξύ B Καρβακρόλη Θυμόλη Ταξιφολίνη Διυδροκαιμπφερόλη Εριοδικτυόλη Ναρινγκενίνη Σαλβιανολικό οξύ Α Ε Ροσμαρινικό οξύ Λιθοσπερμικό οξύ B Σαλβιανολικό οξύ Α W Ροσμαρινικό οξύ Λιθοσπερμικό οξύ B Σαλβιανολικό οξύ Α Σαλβιανολικό οξύ Β Τα αποτελέσματα της ικανότητας δέσμευσης ελευθέρων ριζών με τη μέθοδο DPPH στα εκχυλίσματα και αποστάγματα των αρωματικών φυτών παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Τα αποστάγματα των αρωματικών φυτών, δηλαδή τα αιθέρια έλαια, περιέχουν απλούς τερπενικούς υδρογονάνθρακες που είναι ουσίες αδρανείς ή εξαιρετικά χαμηλής δραστικότητας έναντι των ελευθέρων ριζών. Οι μοναδικές φαινόλες που περιέχουν είναι οι δύο ισομερείς μονοφαινόλες καρβακρόλη και θυμόλη. Οι τιμές EC 50 των αποσταγμάτων κυμαίνονται από 990 έως 1799 g εκχ /kg DPPH, οι οποίες δείχνουν χαμηλή δραστικότητα, αντίστοιχη σε γενικές γραμμές με την περιεκτικότητα σε θυμόλη και καρβακρόλη. Σε αντίστοιχη τιμή EC 50 εντοπίζεται και το εκχύλισμα οξικού αιθυλεστέρα από Thymus capitatus, το οποίο περιέχει 17.63% (w/w) καρβακρόλης σε ξηρή βάση. Επίσης, το συγκεκριμένο δείγμα περιέχει χαμηλή ποσότητα ροσμαρινικού οξέος, 1.3% (w/w). Άρα, η τόσο χαμηλή περιεκτικότητα ροσμαρινικού οξέος σε συνδυασμό με την τόσο υψηλή συγκέντρωση καρβακρόλης είναι λογικό να προκαλούν μετατόπιση στη συνολική EC 50 του δείγματος στο επίπεδο τιμών >1000 g antiox /kg DPPH. Τα υπόλοιπα εκχυλίσματα παρουσίασαν τιμές EC 50 <1000 g antiox /kg DPPH και χαρακτηρίζονται από χαμηλότερες περιεκτικότητες σε καρβακρόλη και θυμόλη και υψηλότερες περιεκτικότητες σε ροσμαρινικό οξύ και φαινολικά συστατικά (Πίνακας 3). Στην συνέχεια, εξετάστηκε η αντιοξειδωτική δράση επιλεγμένων εκχυλισμάτων σε αραβοσιτέλαιο και φοινικέλαιο στους 70ºC για χρονικό διάστημα 20 ημερών. Στο αραβοσιτέλαιο εξετάστηκαν τα εκχυλίσματα οξικού αιθυλεστέρα από τους δύο χημειότυπους ρίγανης και από θρούμπι καθώς και το ακετονικό εκχύλισμα δεντρολίβανου. Στο φοινικέλαιο εξετάστηκαν τα λιποδιαλυτά εκχυλίσματα οξικού αιθυλεστέρα από τους δύο χημειότυπους ρίγανης (EAcc OOOO και EAcc OOOOOO ), θυμάρι (EAcc TT ) και θρούμπι (EAcc SS ). Μετά την απομάκρυνση των διαλυτών, τα τελικά ελαιοδιαλύματα ήταν απολύτως διαυγή. Πίνακας 4. Δράση των εκχυλισμάτων και αιθερίων ελαίων έναντι της ρίζας DPPH εκφρασμένη ως EC 50 Εκχύλισμα / αιθ. έλαιο EC50 (gεκχ/kgdpph) Εκχύλισμα / αιθ. έλαιο EC50 (gεκχ/kgdpph) W T 446 ΕAc ο TC 841 W S 267 EAcc TT 1104 Wο C 289 ΕAc S 707 Wο TC 289 ΕAc ο C 835 Es 222 OILo TC 990 Ε T 465 OIL T 1288 Εο C 486 OIL S 1799 Εο TC 539 OILo C 1586

4 Η πορεία της οξείδωσης παρακολουθήθηκε με τον προσδιορισμό του αριθμού υπεροξειδίων (PV). Σε όλες τις περιπτώσεις παρατηρήθηκε μια αρχική περίοδος επώασης χαμηλού ρυθμού αύξησης του PV και στη συνέχεια η περίοδος της οξείδωσης υψηλού ρυθμού (επιταχυνόμενης οξείδωσης). Η αύξηση του PV στην περίοδο επιταχυνόμενης οξείδωσης ακολουθεί ικανοποιητικά το γραμμικό κινητικό μοντέλο: PV=k i *t + PV o (1) Τα εκχυλίσματα επέδρασαν τόσο στην αύξηση της περιόδου επώασης του ελαίου όσο και στη μείωση του ρυθμού επιταχυνόμενης οξείδωσης. Για την ποσοτικοποίηση της επίδρασης στο ρυθμό επιταχυνόμενης οξείδωσης, ορίστηκε η παράμετρος Προστασία (P), που εκφράζει την % μείωση της σταθεράς σχηματισμού υδροϋπεροξειδίων, ως προς τη σταθερά του καθαρού ελαίου, και δίνεται από τη σχέση: k = 1 i P 100% (2) k c Όπου k i : η σταθερά αύξησης του PV στο εμπλουτισμένο έλαιο k c : η σταθερά αύξησης του PV του καθαρού ελαίου Στο Σχήμα 1 παρατηρείται ότι τα εκχυλίσματα των αρωματικών φυτών αύξησαν τον χρόνο επώασης του ελαίου περίπου κατά 1 ημέρα. Επίσης, συγκρίνοντας τις κλίσεις των ευθειών που προέκυψαν κατά την επιταχυνόμενη οξείδωση των ελαιοδιαλυμάτων διαπιστώθηκε μείωση τους. Συγκεκριμένα, σημειώθηκε μείωση από την τιμή 3.30 PV/d του control δείγματος, έως την τιμή 1.92 PV/d του εκχυλίσματος του οξικού αιθυλεστέρα του φυτού Satureja thymbra (EAcc SS ). Σχήμα 1. Επίδραση των εκχυλισμάτων οξικού αιθυλεστέρα των αρωματικών φυτών (σε συγκέντρωση 500 ppm) στην οξείδωση φοινικέλαιου, στους 70ºC

5 Πίνακας 5. Οι τιμές Προστασίας (P) κατά την περίοδο επιταχυνόμενης οξείδωσης του φοινικέλαιου, καθώς και οι σταθερές αύξησης του αριθμού των υπεροξειδίων όλων των δειγμάτων (k i ) Εκχύλισμα ki (PV/d) P (%) Control ΕAc Oc ΕAc Otc ΕAc Τ ΕAc S Επομένως, αυτό το εκχύλισμα παρουσίασε την βέλτιστη προστασία έναντι της οξείδωσης, ακολουθούμενο από το εκχύλισμα του οξικού αιθυλεστέρα του μικτού χημειότυπου ρίγανης (EACoo TTTT ). Τέλος, τα εκχυλίσματα του οξικού αιθυλεστέρα των αρωματικών φυτών O. hirtum carvacrol και Thymus capitatus (ΕΑcoo CC και ΕΑcc TT ), προστάτευσαν το έλαιο κατά την περίοδο επιταχυνόμενης οξείδωσης σε μικρότερο βαθμό από τα υπόλοιπα εκχυλίσματα. Τα συνολικά αποτελέσματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 5. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα των Πινάκων 4 και 5, διαπιστώνεται ότι υπάρχει αρνητική συσχέτιση (r=0.965) (δηλαδή αντίστροφη αναλογικότητα) μεταξύ των τιμών EC 50 των εκχυλισμάτων και των τιμών Προστασίας (P) στην περίοδο της επιταχυνόμενης οξείδωσης υψηλού ρυθμού. Το εκχύλισμα με την καλύτερη αντιοξειδωτική δράση είναι το ΕAc S (οξικού αιθυλεστέρα από θρούμπι). Στο συγκεκριμένο εκχύλισμα προσδιορίστηκε η χαμηλότερη τιμη EC 50 από όλα τα εκχυλίσματα οξικού αιθυλεστέρα που μελετήθηκαν. Ακολούθως, μελετήθηκε η αντιοξειδωτική δράση εκχυλισμάτων του αρωματικού φυτού Satureja thymbra κατά την θερμική οξείδωση γαλακτωμάτων φοινικέλαιου στους 70ºC για χρονικό διάστημα 20 ημερών. Τα γαλακτώματα που παρασκευάστηκαν ήταν τύπου έλαιο σε νερό σε συγκέντρωση 30% (w/w). Ως γαλακτωματοποιητής χρησιμοποιήθηκε ο μικρομοριακός γαλακτωματοποιητής Tween 20 σε ποσότητα 2% (v/v), ενώ κρίθηκε σκόπιμο να ρυθμιστεί το ph της συνεχούς φάσης στην τιμή 6.8. Τα εκχυλίσματα του οξικού αιθυλεστέρα (EAcc SS ) και της αιθανόλης (Es) ενσωματώθηκαν στην λιπαρή φάση των γαλακτωμάτων σε ποσότητα 500 ppm και στην συνέχεια απομακρύνθηκαν οι διαλύτες από την φάση αυτή. Το υδατικό εκχύλισμα (Ws) ενσωματώθηκε στην συνεχή φάση των γαλακτωμάτων που παρασκευάστηκαν στην ίδια ποσότητα. Τα προγαλακτώματα παρασκευάστηκαν σε ομογενοποιητή υψηλής ταχύτητας για χρονικό διάστημα 15 min στις 5000 rpm. Στην συνέχεια, μεταφέρθηκαν προς ομογενοποίηση σε ομογενοποιητή υψηλής πίεσης δύο σταδίων (1º στάδιο: 400 bar, 2º στάδιο: 20 bar). Μετά την ανάκτηση του ελαίου από τα γαλακτώματα, μετρήθηκαν τα πρωτογενή προϊόντα της οξείδωσης με την μέθοδο του αριθμού υπεροξειδίων (PV) και των συζυγών διενίων (CD) και τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο Σχήμα 2. Η μέτρηση των δευτερογενών προϊόντων οξείδωσης πραγματοποιήθηκε με τον αριθμό ανισιδίνης (p-av), και τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στο Σχήμα 3. PV (meq O₂/kg oil) t (days) Control EAcs Es Ws CD (g/kg oil) t (days) Control EAcs Es Ws Σχήμα 2. Επίδραση των εκχυλισμάτων του αρωματικού φυτού Satureja thymbra (EAcs, Es, Ws) στην μεταβολή των PV και CD κατά την διάρκεια οξείδωσης γαλακτωμάτων φοινικέλαιου σε νερό (30% w/w), στους 70ºC

6 Anisidine Value t (days) Control EAcs Es Ws Σχήμα 3. Επίδραση των εκχυλισμάτων του αρωματικού φυτού Satureja thymbra (EAcs, Es, Ws) στην μεταβολή των p-av κατά την διάρκεια οξείδωσης γαλακτωμάτων φοινικέλαιου σε νερό (30% w/w), στους 70ºC Στο Σχήμα 2 παρατηρείται ότι τα πρωτογενή προϊόντα οξείδωσης των γαλακτωμάτων, μετά από ένα χρονικό διάστημα 1-2 ημερών κατά το οποίο παρατηρείται απότομη αύξηση, αυξάνονται σχεδόν γραμμικά με το χρόνο, ενώ ακολουθεί πολύ χαμηλότερος ρυθμός συσσώρευσης αυτών, πιθανώς λόγω διάσπασής τους προς δευτερογενή προϊόντα. Συγκρίνοντας τις κλίσεις των ευθειών που προέκυψαν από τα πρωτογενή προϊόντα οξείδωσης των γαλακτωμάτων διαπιστώθηκε μείωση τους, από την τιμή 2.35 PV/d του control δείγματος, έως την τιμή 0.93 PV/d του υδατικού εκχυλίσματος του φυτού (Ws). Επομένως, το εκχύλισμα αυτό σχημάτισε τον μικρότερο αριθμό πρωτογενών προϊόντων οξείδωσης, ακολουθούμενο από το γαλάκτωμα με το αιθανολικό εκχύλισμα (Es). Τέλος, το εκχύλισμα του οξικού αιθυλεστέρα του φυτού (EACs) προστάτευσε το γαλάκτωμα έναντι της οξείδωσης σε μικρότερο βαθμό από τα υπόλοιπα εκχυλίσματα που μελετήθηκαν. Αντιθέτως, στο Σχήμα 3 παρατηρείται ότι το υδατικό εκχύλισμα του αρωματικού φυτού παρουσίασε την χαμηλότερη προστασία έναντι της δημιουργίας δευτερογενών προϊόντων οξείδωσης. Αξιοσημείωτο είναι πως τα δευτερογενή προϊόντα οξείδωσης παρουσία του υδατικού εκχυλίσματος είναι περισσότερα από αυτά που παράχθηκαν στο control γαλάκτωμα, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα πρωτογενή προϊόντα του γαλακτώματος αυτού διασπώνται γρήγορα προς δευτερογενή. Τα γαλακτώματα με τα εκχυλίσματα του οξικού αιθυλεστέρα και της αιθανόλης φαίνεται πως έχουν παρόμοια συμπεριφορά με εκείνη του control γαλακτώματος, καθώς όπως φαίνεται στο Σχήμα 3, τα δευτερογενή προϊόντα οξείδωσής τους, κυμαίνονται μεταξύ των τιμών σε όλη την διάρκεια του πειράματος. Προκειμένου να εξαχθεί κάποιο συμπέρασμα σχετικά με το ποιο από τα παραπάνω εκχυλίσματα του αρωματικού φυτού προστατεύει καλύτερα τα γαλακτώματα τύπου έλαιο σε νερό κρίθηκε σκόπιμο να υπολογιστεί και ο δείκτης TOTOX. Με τον δείκτη αυτό έχουμε μία εκτίμηση σχετικά με την ολική οξείδωση, καθώς για τον υπολογισμό του λαμβάνονται υπόψη τόσο τα πρωτογενή προϊόντα, όσο και τα δευτεροταγή προϊόντα οξείδωσης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το αιθανολικό και το υδατικό εκχύλισμα του αρωματικού φυτού παρουσίασαν τις μικρότερες τιμές (76.2 και 73.4 αντίστοιχα μετά από 20 ημέρες). Καταλληλότερο από αυτά φαίνεται να είναι το αιθανολικό εκχύλισμα, καθώς το υδατικό παρουσίασε υψηλότερους αριθμούς ανισιδίνης και επομένως περισσότερα μη επιθυμητά δευτερογενή προϊόντα. Τέλος το εκχύλισμα οξικού αιθυλεστέρα παρουσίασε τον υψηλότερο δείκτη ΤΟΤΟΧ συγκριτικά με τα υπόλοιπα εκχυλίσματα (94.2).

7 H παρούσα ερευνητική εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος BioActiveHealth (Bioactive essential oils and other beneficial substances isolated from Greek and Chinese endemic species with health promoting properties, κωδικός προγράμματος 12CHN409), το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ΕΠΑΝ II, ΕΣΠΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1]. Jabri-Karouia I., Bettaieba I., Msaada K., Hammamib M., Marzouka B. J. Funct. Foods. 4: (2012). [2]. Cervato G., Carabelli M., Gervasio S., Cittera A., Cazzola R., Cestaro B. J. Food Biochem. 24: (2000). [3]. Karousou R. Koureas D.N. Kokkini S. Phytochemistry. 66: (2005). [4]. Skoula M., Renée J.G., Kitec G.C. Biochem. Syst. Ecol. 33: (2005). [5]. Horwath A.B., Grayer R.J., Keith-Lucas D.M., Simmonds M.S.J. Biochem. Syst. Ecol. 36: (2008). [6]. Tsimogiannis D., Samiotaki M., Panayotou G., Oreopoulou V. Molecules. 12: (2007).