Σειρά μεγάλοι στοχαστές. Ulrich Beck

Transcript

1 Σειρά μεγάλοι στοχαστές Ulrich Beck Επιµέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης Κοινωνιολόγος Πολιτικός Ε ιστήµονας Πολιτικές, Οικονοµικές, Κοινωνιολογικές Αναζητήσεις στον 21ο αιώνα αρχισυνταξία: Μανόλης Μαυροζαχαράκης

2 Ούλριχ Μπεκ O Ούλριχ Μπεκ γεννήθηκε τις 15 Μαίου του 1944 στο Στολπ / Πόµερν και µεγάλωσε στο Aνόβερο. Ξεκίνησε τις σπουδές του στις νοµικές επιστήµες το 1966, στο Φράιµπουργκ, αλλά γρήγορα άλλαξε κατεύθυνση και στράφηκε στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία και στις πολιτικές επιστήµες φοιτώντας στο Πανεπιστήµιο του Mονάχου, όπου και αναγορεύτηκε σε διδάκτορα της κοινωνιολογίας το Στη συνέχεια, και αφού είχε πάρει µέρος σε πολλά προγράµµατα έρευνας και διδασκαλίας, το εκλέχτηκε σε θέση καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο του Mύνστερ, µε ειδίκευση στις οικονοµικές και κοινωνικές επιστήµες και αργότερα στο Πανεπιστήµιο της Φρανκφούρτης. Tο 1981 αρχίζει να εκδίδει το κοινωνιολογικό περιοδικό Soziale Welt. Kατέχει επίσης την έδρα του µαθήµατος Kοινωνιολογία II στο Πανεπιστήµιο του Mπάµπεργκ, ενώ έχει συνεργαστεί και µε την οµοσπονδιακή κυβέρνηση σε έρευνες σχετικές µε τον τοµέα δραστηριοτήτων του. Έχει πλούσιο επιστηµονικό και συγγραφικό έργο, στο οποίο συγκαταλέγονται τα: Risikogesellschaft, Die Erfindung des politischen, Kinder der Freiheit, καθώς και οι υπό την εποπτεία του συλλογές κειµένων Politik der Globalisierung και Perspektiven der Weltgesellschaft. Στη σειρά Αναστοχασµός (Eκδόσεις Kαστανιώτη) κυκλοφορεί και το βιβλίο του Τι είναι παγκοσµιοποίηση, που απασχόλησε για µεγάλο χρονικό διάστηµα τη συζήτηση στην Ελλάδα. Tο 1986, ο γερµανός κοινωνιολόγος Ulrich Beck, µε τη δηµοσίευση της πρωτότυπης µελέτης του για την Kοινωνία της ιακινδύνευσης (Risikogesellschaft / Risk Society), άνοιξε το διάλογο, στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστηµών, για τα προβλήµατα που κυριαρχούν στις αναπτυγµένες δυτικές κοινωνίες κατά την ύ- στερη νεωτερικότητα. O Beck, στοιχειοθετώντας ένα κοινωνιολογικό-πολιτισµικό επιχείρηµα, παρατήρησε εύστοχα ότι οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται πλέον αντιµέτωπες µε νέας ποιότητας ζητήµατα: οικολογικά/περιβαλλοντικά, διατροφικά, δηµόσιας υγείας και ποιότητας ζωής. Mάλιστα, τα προβλήµατα αυτά, η παρουσία των οποίων δίνει νέα υπόσταση στα θέµατα που παραδοσιακά κατατρύχουν τις σύγχρονες κοινωνίες, δεν αποτελούν παρά τις λανθάνουσες δευτερογενείς συνέπειες, κατά την έκφραση του γερµανού κοινωνιολόγου, του µοντέλου οικονοµικής ανάπτυξης, του τρόπου παραγωγής, αλλά και του ευρύτερου στιλ ζωής που επικράτησε στις δυτικές κοινωνίες µετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. Pίσκα - διακινδυνεύσεις αποκαλούνται τα προβλήµατα της προχωρηµένης νεωτερικότητας όχι µόνο από τον U. Beck, αλλά και από µια σειρά σηµαντικών κοινωνικών επιστηµόνων (Zygmunt Bauman, Scott Lash, Anthony Giddens, Barbara Adams, Niklas Luhmann κ.ά.) που συµµετείχαν ή και συµµετέχουν ακό- µη στο σχετικό επιστηµονικό διάλογο.

3 O Ulrich Beck και η αναστοχαστική νεωτερικότητα Θεοδωρος Γεωργιου 19 Ιανουαριου :57 ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Καθηγητής ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ στο ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ Την 1 η Ιανουαρίου 2015 πέθανε ο µεγάλος γερµανός κοινωνιολόγος Ulrich Beck σε ηλικία 70 ετών από έµφραγµα. Είχα συνδεθεί µαζί του µε προσωπική φιλία και συνεργάσθηκα σε επιστηµολογικό επίπεδο σε συνέδρια και σε επιστηµονικές ηµερίδες. Υπήρξε µία λαµπρή επιστηµονική προσωπικότητα στη διεθνή κοινότητα του πνεύµατος. Γεννήθηκε το 1944 στο Στολπ της Ποµερανίας, στη σηµερινή πόλη Σλούπσκ της Πολωνίας. Αρχικώς σπούδασε νοµικές επιστήµες στο Φράιµπουργκ και στη συνέχει φιλοσοφία, πολιτικές επιστήµες και κοινωνιολογία στο πανεπιστήµιο του Μονάχου. Το 1972 αναγορεύτηκε διδάκτωρ κοινωνιολογίας. Ακολούθησε µία παράλληλη επιστηµολογική διαδροµή προς εκείνη των εκπροσώπων της τρίτης γενιάς της Σχολής της Φρανκφούρτης (Albrecht Wellmer, Axel Honneth κ.α.) και έθεσε µία σειρά από ριζοσπαστικά ερωτήµατα σχετικά µε τη δοµή και τη συγκρότηση των σύγχρονων κοινωνιών και µε τις πραγµατολογικές δυνατότητες που οι ίδιες αυτές κοινωνίες µπορούν να επεξεργασθούν για να µετασχηµατισθούν. Καθιερώθηκε σε διεθνές επίπεδο το 1986, όταν εκδόθηκε το βιβλίο του µε τον τίτλο: «Η κοινωνία της διακινδύνευσης. Καθοδόν προς µίαν άλλη νεωτερικότητα» (Risikogesellschaft. Auf dem weg in eine andere Moderne). Σ αυτό το βιβλίο επεξεργάζεται την καινοτόµο θεωρία του για τη διακινδύνευση και τη δεύτερη αναστοχαστική νεωτερικότητα. Ο Beck υποστηρίζει, ότι οι σύγχρονες κοινωνίες τόσο στο υλικό-τεχνικό επίπεδο όσο και στο συνειδησιακό πνευµατικό επίπεδο συγκροτούνται κατά εντελώς διαφορετικό τρόπο σε σύγκριση προς τις κοινωνίες της

4 πρώιµης νεωτερικότητας (τις κοινωνίες του δέκατου ένατου αιώνα και του πρώτου ηµίσεως του εικοστού αιώνα). Στους επιµέρους τοµείς της κοινωνίας, της οικονοµίας, της εργασίας, της τεχνολογίας, του κοινωνικού βιόκοσµου εν γένει πολλαπλασιάζονται οι αβεβαιότητες και αυξάνονται οι κίνδυνοι και όλα όσα δεν µπορούν να προβλεφθούν. Οι τυχαιότητες και οι ενδεχοµενικότητες καθίστανται καθηµερινά φαινόµενα. Από την άλλη παρατηρείται µέσω της τεχνοκρατίας ένας εκσυγχρονισµός της επιστήµης και το επίπεδο των αποφάσεων αποκτά µία εργαλειακή διάσταση. Εάν λοιπόν, υποστηρίζει ο Beck, οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν ως συγκροτησιακό τους στοιχείο τον εκσυγχρονισµό, ο οποίος διαµορφώνει αφ ενός µεν συνθήκες διακινδύνευσης και αφ ετέρου πραγµατολογικούς όρους εργαλειακού σκέπτεσθαι, τότε επιβάλλεται να αναπτυχθεί αυτό που ονοµάζει: «αναστοχαστική νεωτερικότητα». Επιβάλλεται να τεθεί σε εφαρµογή ένας νέου τύπου εκσυγχρονισµός, ο οποίος θα εκσυγχρονίσει τον ίδιο τον εκσυγχρονισµό, για να το πούµε κατά τρόπο παραστατικό. Το αίτηµα της αναστοχαστικής νεωτερικότητας είναι για την εποχή µας το πρόσταγµα της χειραφέτησης και της απελευθέρωσης του ανθρώπου. Και µ αυτήν την έννοια ο Ulrich Beck κατατάσσεται στην παράδοση των µεγάλων στοχαστών, που αγωνίζονται για έναν δίκαιο και ανθρώπινο κόσµο. Ο Beck µε το έργο του θα κάνει δύο ακόµη αποφασιστικά βήµατα, µε τα οποία θα εξειδικεύσει την καθολική θεωρία του για την αναστοχαστική νεωτερικότητα και τον εκσυγχρονισµό του εκσυγχρονισµού. Με το βιβλίο του: «Η επινόηση του Πολιτικού» (Die Erfindung des Politischen, 1993) θα επιχειρήσει να ανανεώσει σε επιστηµολογικό επίπεδο την πολιτική φιλοσοφία και την πολιτική θεωρία. Σ αυτό το βιβλίο υποστηρίζει ότι η αναστοχαστική νεωτερικότητα περιλαµβάνει ως θεµελιώδη µέθοδο την ανασυγκρότηση (την επανακάλυψη) της πολιτικής και του πολιτικού στοιχείου εν γένει. Η πολιτική δεν συνδέεται µόνον µε το κράτος και δεν αναφέρεται µόνον στη διανοµή του κοινωνικού πλούτου πράγµα που συµβαίνει µε την πολιτική της πρώιµης νεωτερικότητας. Στις µέρες µας όλα όσα συµβαίνουν σε κάθε πτυχή του κοινωνικού βιόκοσµου είναι πράγµατα που έχουν να κάνουν µε την πολιτική. Όλα τα πράγµατα της ζωής µας είναι πολιτικά και κατά συνέπεια η πολιτική επαναπροσδιορίζεται όχι µόνον ως µέθοδος που αναφέρεται στην «κατασκευή» της δίκαιης κοινωνίας και του ελεύθερου πολίτη, αλλά στη δηµιουργία του ολοκληρωµένου ανθρώπου, ο οποίος τιµά την αξία του ίδιου του ανθρώπου. Σε ένα άλλο βιβλίο του µε τον τίτλο: Eigenes Leben. Ausflüge in die unbekannte Gesellschaf, in der wir leben (Η δική µας ζωή. Περιηγήσεις στην άγνωστη κοινωνία που ζούµε) ο Beck εφαρµόζει το θεωρητικό του πρόγραµµα για την αναστοχαστική νεωτερικότητα στην προσωπική βιογραφία των ατόµων. Η µετάβαση από την πολιτική θεωρία στην ατοµική ψυχολογία δεν είναι ένα επιστηµολογικό πήδηµα στο κενό. Αντιθέτως αποδεικνύεται πως η καθολική φιλοσοφική θεωρία του µπορεί να λειτουργήσει µε ερµηνευτική επάρκεια για κάθε ατοµική βιογραφία στις σύγχρονες κοινωνίες, οι οποίες έχουν απαλλαγεί από τα δεσµά της παράδοσης και έχουν µετατρέψει τις µνήµες σε ιστορία. Εάν τα άτοµα ως εξατοµικευµένες οντότητες στις σύγχρονες κοινωνίες µπορούν να ορίζουν τους εαυτούς τους χωρίς δεσµεύσεις σε παραδόσεις και σε απηρχαιωµένες συλλογικότητες, τότε µπορούν, εννοείται, να διαµορφώνουν µία άµεση σχέση µε το εγώ τους και κατά

5 συνέπεια να δηµιουργούν τις συνθήκες για τη «δική τους ζωή». Μπορούν ενδεχοµένως να ζήσουν στις κοινωνίες της διακινδύνευσης µία αυθεντική «δική τους ζωή» επιτέλους. Ο Beck µε τη θεωρία του για την αναστοχαστική νεωτερικότητα απάντησε στο ερώτηµα που έθεσαν οι Horkheimer και Adorno µε το βιβλίο τους: «ιαλεκτική του ιαφωτισµού» (Dialektik der Aufklärung, 1947), σχετικά µε την οπισθοδρόµηση της ανθρώπινης ιστορίας και την επανεµφάνιση της βαρβαρότητας. Ο αναστοχασµός πάνω στα ανθρώπινα πράγµατα (π.χ. πάνω στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, του οποίου η δραστηριότητα διαµορφώνει συνθήκες διακινδύνευσης παγκοσµίως) συνιστά κατά τον Beck, τη µέθοδο, µέσω της οποίας δοµείται και συγκροτείται η σύγχρονη παγκόσµια κοινωνία και η ίδια αυτή κοινωνία αυτοπροσδιορίζεται ως ελεύθερη και δηµοκρατική. %CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%B1%CF%83%C F%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%BD%CE%B5%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C%C F%84%CE%B7%CF%84%CE%B1/ \ Χειλάς Νίκος Πέθανε ο Ούλριχ Μπεκ, ο περίφηµος δηµιουργός της «κοινωνίας του ρίσκου» Ο γερµανός κοινωνιολόγος άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 70 ετών ΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 04/01/ :21

6 22 εκτύπωση Ήταν πρωτότυπος στοχαστής. Ο γερµανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, που πέθανε ανήµερα Πρωτοχρονιά (ο θάνατός του έγινε γνωστός δυο µέρες αργότερα) σε ηλικία 70 ετών, ενσάρκωνε τον κατά τον Όσκαρ Νεγκτ αυθεντικό τύπο του διανοουµένου εκείνου του παραγωγού θεωριών. Σαν τέτοιος ήταν ένας ακάµατος κυνηγός ιδεών, που εξηγούσαν τον σύγχρονο, παγκοσµιοποιηµένο κόσµο. Με πιο κεντρική τη λεγόµενη «κοινωνία του ρίσκου», όπως λεγόταν και ένα βιβλίο του από το 1986, που χαρακτηρίστηκε ένα από τα 20 σηµαντικότερα κοινωνιολογικά έργα του εικοστού αιώνα και τον έκανε µε µιας παγκόσµια γνωστό. Η παγκοσµιοποιηµένη κοινωνία, έλεγε, δηµιουργεί η ίδια τους κινδύνους που την απειλούν: Ατοµικά όπλα, πυρηνικά εργοστάσια, µόλυνση του περιβάλλοντος, «νέφη» πάνω από τις πόλεις, αυτοκινητοδρόµους-λαιµητόµους, κοινωνικές ανισότητες, χρηµατιστικές κρίσεις. Ρίσκο δεν σηµαίνει όµως αυτόµατα καταστροφή, αλλά την έγκαιρη πρόβλεψη της µελλοντικής καταστροφής, που επιτρέπει την αποτροπή της. Ο Μπεκ είχε εκπονήσει µάλιστα και έναν κατάλογο αποτρεπτικών µεθόδων, που περιλάµβανε τη θεωρία των πιθανοτήτων και τη λήψη προληπτικών µέτρων. Η αποτροπή δεν µπορεί βέβαια να είναι τελεσίδικη. Κι αυτό επειδή η παγκοσµιοποιηµένη κοινωνία υποφέρει από τέσσερις συστηµικές ατέλειες, οι

7 οποίες συνεργούν στην αναπαραγωγή του ρίσκου: την υπέρβαση των ορίων (Entgrenzung), την αδυναµία ελέγχου, την ελλιπή αντιστάθµιση των προξενηθείσων ζηµιών, και την έλλειψη γνώσης και επίγνωσης των κινδύνων. Αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας του ρίσκου ως «ζόµπι» παρακινούσε τον Μπεκ να αναζητεί όλο και πιο επακριβείς έννοιες για την αντιµετώπισή του. Τρία χαρακτηριστικά παραδείγµατα: Πρώτον, η ατοµικότητα (εντελώς διαφορετική από τον ατοµικισµό), που είναι αποτέλεσµα της προϊούσας διάλυσης των παραδοσιακών θεσµών, όπως η οικογένεια, τα φύλα, ή οι τάξεις. Το «ατοµικό» άτοµο δεν είναι πλέον παράγωγο του περιβάλλοντός του, αλλά, αντίθετα: επιλέγει, «σκηνοθετεί» ή «χειροτεχνεί» το ίδιο τη βιογραφία του. Αυτό φαίνεται και στο θέµα της θρησκείας: Όλο και περισσότερα άτοµα απαρνούνται τα θρησκευτικά δόγµατα και εγκαταλείπουν τις εκκλησίες για να δηµιουργήσουν ένα δικό τους ατοµικό «Θεό» - καθ εικόνα και κατά οµοίωσή τους. εύτερον, η κοσµοπολιτικοποίηση, που είναι πάλι εντελώς διαφορετική από τον κοσµοπολιτισµό. Σε πρόσφατη συνέντευξη του στο «Βήµα» (ίσως η τελευταία που έδωσε πριν πεθάνει) ορίζει τις έννοιες ως εξής: «Ο κοσµοπολιτισµός είναι θεωρητική κατασκευή, που ανάγεται στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και χρησιµοποιήθηκε στη νεότερη εποχή από όλους τους µεγάλους διαφωτιστές - από τον Ιµάνουελ Καντ ως τον Γιούργκεν Χάµπερµας. Μόνο που ο όρος έχει ένα ψεγάδι: εκείνο της θαυµάσιας αλλά όχι ρεαλιστικής ιδέας. Η κοσµοπολιτικοποίηση, ως πρακτική διαδικασία, δεν έχει σχέση µε τον κοσµοπολιτισµό. Με την έννοια αυτή θέλω να δείξω ότι στις αρχές του 21ου αιώνα ζούµε σε µια πραγµατικότητα στην οποία δεν έχουν πλέον εφαρµογή οι µέχρι πρότινος ισχύουσες αρχές της συµβίωσης µεταξύ κρατών και ηπείρων. Επιγραµµατικά, κοσµοπολιτικοποίηση σηµαίνει τον εγκλεισµό των αποκλεισµένων - κάτι που συχνά γίνεται µε καταναγκαστικό τρόπο. Ενα παράδειγµα για αυτό είναι τα εκατοµµύρια άτοµα από χώρες του Τρίτου Κόσµου, που για να επιζήσουν αναγκάζονται να πουλάνε σωµατικά τους όργανα, όπως νεφρά, µάτια, ή συκώτι, σε πλούσιους ασθενείς στη ύση. Το αποτέλεσµα είναι µια µοντέρνα µορφή συµβίωσης: η συγχώνευση δύο άνισων κόσµων µέσω της ιατρικής τεχνολογίας. Στα σώµατα των ατόµων συνενώνονται ήπειροι, ράτσες, τάξεις, έθνη και θρησκείες. Μουσουλµανικά νεφρά καθαρίζουν χριστιανικό αίµα, άσπροι ρατσιστές αναπνέουν µε πνεύµονες µαύρων. Ετσι προκύπτει ο λεγόµενος "βιοπολιτικός κοσµοπολίτης". Τέτοια λιγότερο φρικιαστικά δείγµατα εγκλεισµού του αποκλεισµένου βλέπουµε άπειρα στην καθηµερινή ζωή, για παράδειγµα, στα ράφια των καταστηµάτων, που είναι γεµάτα µε προϊόντα, που προέρχονται από την αδυσώπητη εκµετάλλευση των κατοίκων του Τρίτου Κόσµου από δυτικές επιχειρήσεις. Και αυτό αποτυπώνεται στα παγκόσµια ρίσκα, που εφορµούν στη ζωή µας: κλιµατική αλλαγή, φτώχεια, πυρηνικά όπλα, χρηµατιστική κρίση».

8 Και αναφερόµενος στις επιπτώσεις της κοσµοπολιτικοποίησης στην Ελλάδα προσθέτει: «Η κατάσταση στην Ελλάδα επηρεάζεται άµεσα από τις αποφάσεις που λαµβάνουν οι χρηµατιστές σε άλλα µέρη του κόσµου. Αλλά και εδώ ισχύει η αµφισηµία: από τη µία βλέπουµε ανθρώπους, όπως τους τραπεζίτες, να δρουν διακρατικά και να επηρεάζουν τη µοίρα εκατοµµυρίων κατοίκων άλλων χωρών, από την άλλη όµως πολλά από τα "θύµατά" τους να αντιδρούν ταυτιζόµενα είτε µε τις δηµοκρατικές δοµές και την εθνική κυριαρχία της χώρας τους είτε µε ευρωσκεπτικιστικά κινήµατα». Τρίτον, η µεταµόρφωση, η τελευταία «κρεασιόν» του Μπεκ, στην οποία αφιέρωσε το τελευταίο βιβλίο του, που πρόκειται να εκδοθεί στα αγγλικά τον ερχόµενο Φεβρουάριο. Στην ίδια συνέντευξη έδινε τον εξής ορισµό: «Η µεταµόρφωση είναι έννοια που συνδυάζει την κατάρρευση µιας παλιάς τάξης πραγµάτων µε το κανονιστικό πλαίσιο µιας υπό εκκόλαψη καινούργιας. Για τις κοινωνικές επιστήµες, η νέα τάξη πραγµάτων δεν είναι µονόπλευρη αλλά αµφίσηµη. Παράδειγµα, η αλλαγή του κλίµατος: Η αναζήτηση γρήγορων πολιτικών λύσεων δεν οδήγησε ως τώρα πουθενά - προκαλεί µόνο αµφιβολίες, για να µην πω απόγνωση. Αν όµως εγκαταλείψουµε την εµµονή σε εύκολες λύσεις και αποδεχθούµε ότι η κλιµατική αλλαγή αποτελεί παγκόσµιο ρίσκο, που εµπεριέχει ταυτόχρονα τη δυνατότητα πρόληψης της καταστροφής, θα διαπιστώσουµε πως η αλλαγή αυτή δεν απειλεί µόνο το µέλλον µας αλλά έχει αλλάξει και το παρόν µας. Η ιδέα της µεταµόρφωσης αλλάζει εδώ και τώρα τις προϋποθέσεις για την απόκρουση της καταστροφής. Στη θέση του παλιού κανονιστικού ορίζοντα µπαίνει ένας καινούργιος. Στη βάση του µπορούµε να αναζητήσουµε κατόπιν λύση για το κλιµατικό πρόβληµα παίρνοντας υπόψη τα συµφέροντα των φτωχών χωρών και οργανώνοντας µε νέο τρόπο την κατανάλωση και τον καπιταλισµό». Θεωρητικά, ο Μπεκ είχε εγκαταλείψει, όπως αναφέρθηκε ήδη, πολλές κεντρικές κοινωνιολογικές έννοιες του εικοστού αιώνα, όπως τάξη και ταξικοί αγώνες. Τα σηµερινά µεγάλα προβλήµατα της ανθρωπότητας ήταν για αυτόν υπερταξικά. «Το νέφος, ή η ακτινοβολία του Τσερνόµπιλ δεν κάνουν καµιά διάκριση ανάµεσα στους καπιταλιστές και τους προλετάριους» συνήθιζε να λέει. Ακόµη οξύτερη ήταν η κριτική που ασκούσε στο λεγόµενο «µεθοδικό εθνικισµό», στην ακόµη κυρίαρχη αντίληψη στις κοινωνικές επιστήµες, σύµφωνα µε την οποία το εθνικό κράτος αποτελεί τη µόνιµη αφετηρία της κοινωνιολογικής ανάλυσης. Το κράτος, όπως και οι τάξεις, ήταν για αυτόν σκέτος αναχρονισµός, ο οποίος µπαίνει εµπόδιο στη λύση των κοινών «υπερκρατικών» προβληµάτων. Η λύση των τελευταίων µπορεί έτσι να βρεθεί όχι απλώς µέσω διακρατικών συνεργειών, αλλά κυρίως µέσω της υπέρβασης του εθνικού κράτους. Στην Ευρώπη, η υπέρβαση αυτή άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά µέσω της ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Μπεκ ήταν φανατικός οπαδός της. Σε αυτήν έβλεπε το πλαίσιο για την πραγµάτωση του ονείρου του: µιας ένωσης ευρωπαίων

9 κοσµοπολιτών, απελευθερωµένων από τα εθνικά, εθνικιστικά και κρατικιστικά στερεότυπα. Ο ίδιος διερωτόταν: Γιατί µόνο µια ενωµένη Ευρώπη, και όχι αµέσως µια ενωµένη υφήλιος που θα πραγµάτωνε πλήρως τον κοσµοπολιτισµό; Η απάντησή του ήταν: Η Ευρώπη είναι µόνο η αρχή. Σε αυτήν υπάρχουν ήδη οι βασικές πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις για την προώθηση του κοσµοπολιτικού οράµατος. Με τον καιρό θα µπορούσαν να υπάρξουν παρόµοια σχήµατα και σε άλλα µέρη του κόσµου. Όχι λίγοι κριτικοί, µεταξύ των οποίων και ο πρώην συνεργάτης του Άρµιν Νασέκι, υποστηρίζουν, ότι ο Μπεκ είναι µονόπλευρος, µε την έννοια, πρώτον: Ότι δίνει αδικαιολόγητα µεγάλη έµφαση στις υποκειµενικές αντιλήψεις των ανθρώπων, οι οποίες µάλιστα θα µπορούσαν να αλλάξουν προς το καλύτερο υπό την κατάλληλη καθοδήγηση - αλλάζοντας έτσι και τον κόσµο. Και δεύτερον, ότι παραγνωρίζει τις «άκαµπτες» κοινωνικές υπερδοµές και την καθοριστική τους επίδραση στη ζωή και τη συνείδηση των ανθρώπων. Παρόλα αυτά, οι θεωρίες του φέρνουν καινούρια πνοή στη σύγχρονη σκέψη. Όχι παράξενο έτσι, ότι ορισµένοι αριστεροί διανοητές επιχειρούν να τη µεταδώσουν και στον κλασικό µαρξισµό αξιοποιώντας, για παράδειγµα, τη µεθοδολογία της «κοινωνίας του ρίσκου». Πολιτικά, ο Μπεκ κινούταν ανάµεσα στους Σοσιαλδηµοκράτες και τους Πράσινους. Σε αυτούς απεύθυνε εξ άλλου και τις θεωρίες του: Στους ηγέτες τους, για να τις έχουν ως βάση για την πολιτική τους, στους ψηφοφόρους τους, για να τις χρησιµοποιούν ως πυξίδα για τον καθηµερινό βίο τους ως συνειδητοί κοσµοπολίτες στο πλαίσιο µιας «τυφλής» κοσµοπολιτικοποιηµένης κοινωνίας. Με αυτή την αφετηρία ασκούσε αυστηρότατη κριτική στην Άνγκελα Μέρκελ για την ευρωπαϊκή κυρίως πολιτική της στο πλαίσιο της κρίσης. Το δοκίµιό του «Μερκιαβέλι» (από Μέρκελ και Μακιαβέλι) από το 2012 έπαιρνε σε πρώτη γραµµή παράδειγµα την Ελλάδα για να δείξει τις καταστροφικές επιπτώσεις της πολιτικής της λιτότητας. Ανάλογα συχνά ήταν και τα ερωτήµατά του για την κατάσταση των Ελλήνων στις συνεντεύξεις που είχε δώσει τα τελευταία χρόνια στο «Βήµα». Στην τελευταία από αυτές εξέφρασε την απορία, γιατί δεν υπάρχει κανένα κίνηµα αλληλεγγύης ανάµεσα στα θύµατα της κρίσης στην Ελλάδα, που να είναι ταυτόχρονα φιλευρωπαϊκό. Στην παρατήρηση του υπογράφοντα, ότι υπάρχουν εκατοντάδες δίχτυα πολιτών, που ασκούν καθηµερινά έµπρακτη αλληλεγγύη, και ότι η πλειοψηφία του πληθυσµού συνεχίζει να πιστεύει σε µια Ευρώπη ισότιµων

10 πολιτών, η απάντησή του ήταν, ότι θα φροντίσει να µάθει περισσότερα γι αυτά στο άµεσο µέλλον. Ο απροσδόκητος θάνατό του την ηµέρα της Πρωτοχρονιάς µαταίωσε οριστικά αυτό το σχέδιό του. ΕΥΡΩΠΗ «Έφυγε» από τη ζωή ο Ούλριχ Μπεκ

11 ulrich-beck.jpg Ο Μπεκ υπήρξε από τους υπέρµαχους της ενωµένης Ευρώπης , 13:17 Ετικέτες: Ανθρωπιστικές Επιστήµες, Τεχνολογία, φιλοσοφία, Γερµανία Συντάκτης: Τάσος Τσακίρογλου Την τελευταία του πνοή, από έµφραγµα, άφησε την Πρωτοχρονιά ένας από τους πλέον αναγνωρίσιµους δηµόσιους διανοούµενους της Γερµανίας και της Ευρώπης, οούλριχ Μπεκ. Στο τελευταίο του βιβλίο µε τίτλο «Γερµανική Ευρώπη», το οποίο κυκλοφόρησε το 2013, κατηγορούσε τη Γερµανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ ότι ακολουθεί µια λανθασµένη πολιτική λιτότητας στην κρίση του ευρώ και ότι χρησιµοποιεί όλα τα µέσα για τους σκοπούς της. Για το λόγο αυτό επινόησε τον όρο Μερκιαβέλι, σύνθεση των ονοµάτων Μέρκελ και Μακιαβέλι. «Η νέα γερµανική ισχύς στην Ευρώπη δεν βασίζεται στη δύναµη όπως στο παρελθόν. εν χρειάζεται όπλα για να επιβάλει την θέλησή της στις άλλες χώρες. εν χρειάζεται να εισβάλει, όµως είναι πανταχού παρούσα», γράφει ο Μπεκ στο βιβλίο του. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην «El Pais» ο βραβευµένος µε πολλές διακρίσεις Γερµανός κοινωνιολόγος υπογράµµιζε την απειλή που συνιστά η αυξανόµενη απόσταση ανάµεσα στους πολίτες και το σύστηµα, ιδιαίτερα στον Νότο. O Ούλριχ Μπεκ γεννήθηκε το 1944 στο Στολπ / Πόµερν και µεγάλωσε στο Aνόβερο. Ξεκίνησε τις σπουδές του στις νοµικές επιστήµες το 1966, στο Φράιµπουργκ, αλλά γρήγορα άλλαξε κατεύθυνση και στράφηκε στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία και στις πολιτικές επιστήµες φοιτώντας στο Πανεπιστήµιο του Mονάχου, όπου και αναγορεύτηκε σε διδάκτορα της κοινωνιολογίας το 1972.

12 Στη συνέχεια, και αφού είχε πάρει µέρος σε πολλά προγράµµατα έρευνας και διδασκαλίας, το εκλέχτηκε σε θέση καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο του Mύνστερ, µε ειδίκευση στις οικονοµικές και κοινωνικές επιστήµες και αργότερα στο Πανεπιστήµιο της Φρανκφούρτης. Tο 1981 αρχίζει να εκδίδει το κοινωνιολογικό περιοδικό «Soziale Welt». Kατείχε επίσης την έδρα του µαθήµατος Kοινωνιολογία II στο Πανεπιστήµιο του Mπάµπεργκ, ενώ είχε συνεργαστεί και µε την οµοσπονδιακή κυβέρνηση σε έρευνες σχετικές µε τον τοµέα δραστηριοτήτων του. Είχε πλούσιο επιστηµονικό και συγγραφικό έργο, στο οποίο συγκαταλέγονται τα: «Risikogesellschaft», «Die Erfindung des politischen», «Kinder der Freiheit», καθώς και οι υπό την εποπτεία του συλλογές κειµένων «Politik der Globalisierung» και «Perspektiven der Weltgesellschaft». Στην Ελλάδα κυκλοφορούν τα βιβλία του: (2013) Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι, Εκδόσεις Πατάκη (2005) Ελευθερία ή καπιταλισµός, Εκδόσεις Καστανιώτη (1999) Τι είναι παγκοσµιοποίηση;, Εκδόσεις Καστανιώτη (1996) Η επινόηση του πολιτικού, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη

13 Κοινωνία & Πολιτισµός Έφυγε ο γερµανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ Πριν λίγες µέρες πέθανε o πρωτοπόρος κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ. Οι µελέτες του για την κοινωνία του ρίσκου και η κριτική του για τη γερµανική πολιτική έδωσαν έναυσµα για ένα γόνιµο δηµόσιο διάλογο. Ανήµερα Πρωτοχρονιάς ο γερµανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ πέθανε σε ηλικία 70 ετών. Η είδηση του θανάτου έγινε γνωστή όµως το περασµένο Σάββατο από την Süddeutsche Zeitung, µετά την επιβεβαίωσή της από τον εκδοτικό οίκο Suhrkamp, στον οποίο ο Μπεκ είχε εκδώσει πολλά από τα έργα του. Πολυγραφότατος, µεταφρασµένος σε πάνω από 35 γλώσσες, πανεπιστηµιακός δάσκαλος, διανοούµενος, γερµανός και κυρίως ευρωπαίος πολίτης, ο Ούλριχ Μπεκ υπήρξε ένας από τους σηµαντικότερους γερµανούς κοινωνιολόγους των τελευταίων τριάντα και πλέον ετών, µε διεθνή δράση και ακτινοβολία. Το συνολικό του έργο θεωρείται ότι έφερε αέρα ανανέωσης στη σύγχρονη κοινωνιολογική έρευνα, µε την καθιέρωση όρων όπως «κοινωνία της διακινδύνευσης» ή «κοινωνία του ρίσκου» αλλά και µε την µετατόπιση του κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος από τη µελέτη του εθνικού κράτους και των δοµών του στη µελέτη του σύνθετου φαινοµένου της παγκοσµιοποίησης και των συνεπειών της. Οι ιδέες του Ούλριχ Μπεκ έδωσαν πρόσφορο θεωρητικό έρεισµα για τη διαµόρφωση µιας σύγχρονης πολιτικής ιδεολογίας που επηρέασε τόσο τους Σοσιαλδηµοκράτες όσο και τους Πρασίνους, ιδίως κατά τις δεκαετίες του 1970 και Ο αντικαγκελάριος και επικεφαλής του Κόµµατος των Σοσιαλδηµοκρατών Ζίγκµαρ Γκάµπριελ δήλωσε µάλιστα για τον θάνατο του Ούλριχ Μπεκ: «Τα τελευταία τριάντα χρόνια όλοι επηρεαστήκαµε από τις υποδειγµατικές θεωρίες του, οι οποίες όχι µόνο προήγαγαν την επιστήµη σε διεθνές επίπεδο αλλά και τον πολιτικό λόγο». Ανανέωση της κοινωνιολογίας

14 Μελλοντικοί κίνδυνοι όπως η κλιµατική αλλαγή µπορούν να καθορίσουν την επιλογή πολιτικής πλεύσης O Oύλριχ Μπεκ γεννήθηκε το 1944 στην πόλη Στολπ της Ποµερανίας, στη σηµερινή Πολωνία και µεγάλωσε στο Αννόβερο της υτικής Γερµανίας. Σπούδασε Νοµική, Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Πολιτική Επιστήµη και Κοινωνιολογία, πάνω στην οποία συνέγραψε την διατριβή του στο Μόναχο. Το 1979 ανακηρύσσεται καθηγητής Κοινωνιολογίας αρχικά στο Μίνστερ, έπειτα στο Μπάµπεργκ και το 1992 επιστρέφει στο «alma mater», το Πανεπιστήµιο Λούντβιχ Μαξιµίλιαν του Μονάχου. Ο Μπεκ στη διάρκεια της πανεπιστηµιακής του σταδιοδροµίας δίδαξε στο London School of Economics, όπως και στo Maison des Sciences de l Homme στο Παρίσι, ενώ ανακηρύχθηκε επίτιµος διδάκτωρ σε πολλά άλλα πανεπιστήµια ανά τον κόσµο. Αναµφίβολα το έργο που τον καθιέρωσε ως έναν από τους µεγάλους διανοητές της µετανεωτερικότητας µαζί µε τον Άντονι Γκίντενς ήταν η «Koινωνία της διαδικινδύνευσης» ή όπως επίσης αποδίδεται στα ελληνικά «Κοινωνία του ρίσκου» (Risikogesellschaft). Το έργο αυτό, γραµµένο το 1986, θέτει την έννοια της διακινδύνευσης ή του ρίσκου στο επίκεντρο της προβληµατικής για την παγκοσµιοποιηµένη κοινωνία, στο πλαίσιο της οποίας η στοχοθεσία αλλά και η ίδια η εφαρµογή της πολιτικής χαράσσεται µε γνώµονα την αποτροπή µελλοντικών κινδύνων. Ως τέτοιους ο Μπεκ θεωρεί για παράδειγµα τους κινδύνους που απορρέουν από το ενδεχόµενο εκτροχιασµού του χρηµατοπιστωτικού και οικονοµικού συστήµατος, από την κλιµατική αλλαγή, τον φόβο για ένα πυρηνικό ατύχηµα ή την απειλή της τροµοκρατίας. Από τη γερµανική Ευρώπη στην ευρωπαϊκή Γερµανία

15 «Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι. Η γερµανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης» (2013) Από τα βιβλία του Μπεκ έχουν µεταφραστεί στα ελληνικά τα εξής: «Η επινόηση του πολιτικού» (1996), «Τι είναι παγκοσµιοποίηση» (1999), «Ελευθερία ή καπιταλισµός» (2005) και προσφάτως το «Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι. Η γερµανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης» (2013). Πολιτικοποιηµένος, όπως ποτέ άλλοτε, ο Ούλριχ Μπεκ στο τελευταίο βιβλίο του για τους γερµανικούς χειρισµούς εν καιρώ ευρωκρίσης ασκεί έντονη κριτική στην πολιτική της καγκελαρίου Μέρκελ, αντιπαραβάλλοντάς τις επιλογές της µε το µακιαβελικό πολιτικό πρότυπο, όπως παρουσιάζεται στον «Ηγεµόνα» του 16ου αιώνα. Στο βιβλίο αυτό, ο Μπεκ δεν διστάζει να προχωρήσει σε µια συνολικά σκληρή κριτική για τη γερµανική πολιτική στάση εντός της ευρωζώνης και της ΕΕ, τονίζοντας πως το κέντρο βάρος της χώρας πρέπει να µετατοπιστεί πάση θυσία από την επιδίωξη µιας «γερµανικής Ευρώπης» στη δηµιουργία µιας «ευρωπαϊκής Γερµανίας». Ας σηµειωθεί, τέλος, πως ο Ούλριχ Μπεκ υπήρξε ανέκαθεν ένθερµος φιλευρωπαϊστής και υποστηρικτής της ιδέας ενός ευρωπαϊκού φεντεραλισµού. Το 2010 ο Ούλριχ Μπεκ ήταν µαζί µε τον ευρωβουλευτή των Πρασίνων Ντανιέλ Κον Μπεντίτ και άλλους εµπνευστής της πρωτοβουλίας «Σπινέλι» µε στόχο την προώθηση της ιδέας της ευρωπαϊκής οµοσπονδοποίησης. ήµητρα Κυρανούδη (dpa, afp)

16 Πέθανε ο κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ Μπαλή Κάκη Ο Ούλριχ Μπεκ, ένας από τους µεγαλύτερους κοινωνιολόγους της εποχής µας, πέθανε ανήµερα την Πρωτοχρονιά, αφήνοντας πιο φτωχή την παγκόσµια διανόηση. Με το περίφηµο βιβλίο του για την «κοινωνία του ρίσκου», το 1986 ο Μπεκ προσπάθησε να εξηγήσει πώς λειτουργεί ο πολύπλοκος παγκοσµιοποιηµένος κόσµος του σήµερα ξεκαθαρίζοντας ότι το ρίσκο δεν σηµαίνει απαραίτητα καταστροφή, αλλά επιτρέπει την αποτροπή µιας µελλοντικής καταστροφής µέσω της έγκαιρης πρόβλεψής της. Ο Γερµανός Μπεκ ήταν ένας µάχιµος διανοούµενος, που δεν κουραζόταν να παρεµβαίνει στο δηµόσιο διάλογο µέσω της αρθρογραφίας του σε µεγάλες εφηµερίδες της Ευρώπης, εντοπίζοντας το ρίσκο -των ατοµικών όπλων, της καταστροφής του περιβάλλοντος, της διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, των χρηµατιστικών κρίσεων κ.λπ.- και προτείνοντας µεθόδους αποτροπής του. Σύµφωνα µε τον Μπεκ η «κοινωνία του ρίσκου» λειτουργεί µόνο µε τη διεθνή συνεργασία κι όχι µε τον ελεύθερο ανταγωνισµό µεταξύ κρατών και συστηµάτων. Το 2012 κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο «Η νέα Ευρώπη: νέες δυνάµεις στον αστερισµό της κρίσης», ενώ µαζί µε τον Πράσινο Ντάνιελ Κον Μπεντίτ έγραψαν το µανιφέστο «Εµείς είµαστε η Ευρώπη». Ο Μπεκ, ως θεωρητικός του κοσµοπολιτισµού και του υπερεθνικού, ήταν ένας ένθερµος θιασώτης της ευρωπαϊκής ιδέας, ορκισµένος εχθρός του νεοφιλελευθερισµού και ο σκληρότερος επικριτής τα τελευταία χρόνια της ευρωπαϊκής πολιτικής της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, την οποία χαρακτήρισε «Μερκιαβέλι» για τον «αναποφάσιστο» τρόπο που διαχειρίζεται την ευρωκρίση: «Αντί να προσπαθήσει να αποτρέψει τον κίνδυνο διάλυσης της Ευρώπης, ακολουθεί µια στρατηγική δισταγµού και χρησιµοποιεί τον δισταγµό της για να δαµάσει τους άλλους» έγραψε το Με πύρινα άρθρα του στον Τύπο παρουσίασε σειρά προτάσεων για την υπέρβαση της ευρωκρίσης και τη δηµοκρατική εµβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΚΑΚΗ ΜΠΑΛΗ

17 Ούρλιχ Μπεκ: Κοινωνιολόγος µε δηµοσιογραφικά αντανακλαστικά Μπαλή Κάκη Ρεπορτάζ: Κάκη Μπαλή εν είναι πολλοί οι σύγχρονοι διανοητές που καταφέρνουν να κάνουν τους κοινούς θνητούς να σκεφτούν κάτι πέρα από τις βεβαιότητές τους, ενίοτε και να παθιαστούν. Από την Πρωτοχρονιά είναι ένας λιγότερος. Ο Γερµανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, ο πατέρας της θεωρίας της «Κοινωνίας του ρίσκου» πέθανε στα 70 του χρόνια στο Μόναχο από την καρδιά του.

18 Ο Μπεκ συνδύαζε πάντα την επιστηµονική ακρίβεια µε τα δηµοσιογραφικά αντανακλαστικά, αναγνώριζε πότε οι µικρές ρωγµές στην κοινωνία είχαν τα χαρακτηριστικά να γίνουν ρήξεις. Παγκόσµια γνωστός έγινε το 1986, όταν δηµοσίευσε την έρευνα για την «Κοινωνία του ρίσκου», εµπνευσµένος σε µεγάλο βαθµό από την πυρηνική καταστροφή του Τσέρνοµπιλ. Η διάγνωσή του ήταν ότι οι κοινωνικές τάξεις που γεννήθηκαν µε τη βιοµηχανική κοινωνία, αν δεν πεθαίνουν µαζί της, αλλάζουν ριζικά. Η κατά Μπεκ νέα διαχωριστική γραµµή δεν είναι πια µόνο αυτή µεταξύ των φτωχών και των πλούσιων, αλλά ενισχύεται από τη διαφορά έκθεσης στον κίνδυνο. «Η φτώχεια είναι ιεραρχική, το νέφος δηµοκρατικό» έλεγε τότε. Η βασική ιδέα του Μπεκ ήταν ότι οι σύγχρονες κοινωνίες πρέπει να αναζητούν τρόπους να αποτρέπουν τις παράπλευρες απώλειες που προκύπτουν από την καινοτοµία τους. Με τα βιβλία και την αρθρογραφία του σε µεγάλες εφηµερίδες της Ευρώπης εξηγούσε τον πολύπλοκο παγκοσµιοποιηµένο κόσµο του σήµερα, ξεκαθαρίζοντας ότι το ρίσκο δεν σηµαίνει απαραίτητα καταστροφή, αλλά επιτρέπει την αποτροπή µιας µελλοντικής καταστροφής, µέσω της έγκαιρης πρόβλεψής της. Σύµφωνα µε τον Μπεκ, η «Κοινωνία του ρίσκου» λειτουργεί µόνο µε τη διεθνή συνεργασία και όχι µε τον ελεύθερο ανταγωνισµό µεταξύ κρατών και συστηµάτων. Μείζον θέµα έρευνας για τον Μπεκ ήταν η «ατοµικότητα». Σε µια κοινωνία όπου ξεθωριάζουν οι παραδόσεις, το άτοµο αναγκάζεται να βρει ξανά τον εαυτό του. Αυτή η προσπάθεια µπορεί και να αποτύχει, αλλά για τον Μπεκ αυτή η νέα «ατοµικότητα» πρωτίστως είναι ευκαιρία. Το άλλο θέµα που τον απασχόλησε πολύ ήταν το τέλος του παραδοσιακού εθνικού κράτους και η µετάβαση των κοινωνιών σε υπερεθνικές. «Η κοινωνιολογία που παραµένει στα στεγανά του εθνικού κράτους δουλεύει µε κατηγορίες ζόµπι, που στοιχειώνουν τα µυαλά µας» έλεγε. Για τον Μπεκ η ενωµένη Ευρώπη ήταν µόνο η αρχή. Έβλεπε σε αυτή τις βασικές προϋποθέσεις για την προώθηση του κοσµοπολιτικού οράµατος, έκανε προτάσεις για την εµβάθυνση της δηµοκρατίας στην Ε.Ε. και ήλπιζε ότι µε τον καιρό θα µπορούσαν να δηµιουργηθούν ανάλογα σχήµατα και στον υπόλοιπο κόσµο. Το 2012 κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο, «Η νέα Ευρώπη: νέες δυνάµεις στον αστερισµό της κρίσης», ενώ µαζί µε τον Πράσινο Ντάνιελ Κον Μπεντίτ έγραψαν το µανιφέστο «Εµείς είµαστε η Ευρώπη». Ο Μπεκ, ως θεωρητικός του κοσµοπολιτισµού και του υπερεθνικού και ένθερµος θιασώτης της ευρωπαϊκής ιδέας, ήταν ορκισµένος εχθρός του νεοφιλελευθερισµού και ο σκληρότερος επικριτής τα τελευταία χρόνια της ευρωπαϊκής πολιτικής της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, την οποία και χαρακτήρισε «Μερκιαβέλι» για τον «αναποφάσιστο» τρόπο που διαχειρίζεται την ευρωκρίση: «Αντί να προσπαθήσει να αποτρέψει τον κίνδυνο διάλυσης

19 της Ευρώπης, ακολουθεί µια στρατηγική δισταγµού και χρησιµοποιεί τον δισταγµό της για να δαµάσει τους άλλους», έγραψε το Ο Μπεκ ήταν γνωστός για τους ανοιχτούς ορίζοντές του, για την προθυµία και την ικανότητά του να ακούει τα επιχειρήµατα των άλλων, για το πάθος του να γράφει για τους κοινούς θνητούς και όχι µόνο για τους συναδέλφους του. Επιπλέον, ήταν ένας θετικός άνθρωπος, που γοητευόταν πάντοτε από τις ικανότητες του ανθρώπινου πνεύµατος. ΕΦΥΓΕ Ο ΟΥΛΡΙΧ ΜΠΕΚ Αφησε πίσω του την «κοινωνία του ρίσκου» Ο θάνατος του Ούλριχ Μπεκ, του Γερµανού κοινωνιολόγου, σε ηλικία 70 ετών, έκανε φτωχότερο τον κόσµο των διανοουµένων, αφήνοντας ένα κενό στην αναζήτηση εκείνων των θεωριών που εξηγούν τον σύγχρονο κόσµο. Ο Ούλριχ Μπεκ υπήρξε αυστηρός κριτής της Ανγκελα Μέρκελ και στο κείµενό του µε τίτλο «Μερκιαβέλι» του 2012 είχε επισηµάνει τις καταστροφικές επιπτώσεις της λιτότητας Ο Μπεκ άφησε πίσω του ένα πλούσιο έργο, µε τα περισσότερα βιβλία του να γίνονται µπεστ σέλερ και έξω από τους επιστηµονικούς κύκλους. Σηµαντικότερο έργο του είναι το βιβλίο του 1986 «Η κοινωνία του ρίσκου», το οποίο εισήγαγε την έννοια της παγκοσµιοποιηµένης κοινωνίας, που δηµιουργεί η ίδια τους κινδύνους που την απειλούν. Οµως κάθε άλλο παρά πεσιµιστής και καταστροφολόγος θα µπορούσε να χαρακτηριστεί.

20 Ο Μπεκ θεωρούσε ότι το ρίσκο εµπεριέχει και την έγκαιρη πρόβλεψη της µελλοντικής καταστροφής, που επιτρέπει την αποτροπή της, παρά το γεγονός ότι πίστευε πως η κοινωνία παρουσιάζει συστηµικές ατέλειες, οι οποίες οδηγούν στην αναπαραγωγή του ρίσκου. Ο Μπεκ, που ιδεολογικά τοποθετείται µεταξύ των Σοσιαλδηµοκρατών και των Πρασίνων, ήταν φανατικός υποστηρικτής της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στην οποία έβλεπε την ευκαιρία για υπέρβαση του εθνικού κράτους και τη δηµιουργία µιας ένωσης πολιτών που δεν θα δεσµεύονται από τα εθνικά και εθνικιστικά στερεότυπα. Υπήρξε αυστηρός κριτής της Ανγκελα Μέρκελ και στο κείµενό του µε τίτλο «Μερκιαβέλι», του 2012, είχε επισηµάνει τις καταστροφικές επιπτώσεις της λιτότητας. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην «El Pais» ο βραβευµένος µε πολλές διακρίσεις Γερµανός κοινωνιολόγος υπογράµµιζε την απειλή που συνιστά η αυξανόµενη απόσταση ανάµεσα στους πολίτες και το σύστηµα, ιδιαίτερα στον Νότο. Ο Μπεκ, που θήτευσε ως καθηγητής στο Πανεπιστήµιο Λούντβιγκ - Μαξιµίλιαν του Μονάχου, στο London School of Economics και στην FMSH του Παρισιού, θεωρούσε απαραίτητη τη συµµετοχή των πολιτών και όχι των κοµµάτων για την επίλυση της κρίσης στην Ευρώπη. «Χωρίς την πρωτοβουλία των πολιτών και χωρίς ένα όραµα διαφορετικής Ευρώπης αυτή η κρίση δεν θα ξεπεραστεί», έλεγε. Ο Ούλριχ Μπεκ πέθανε από καρδιακή προσβολή ανήµερα την Πρωτοχρονιά, ωστόσο ο θάνατός του έγινε γνωστός δύο ηµέρες αργότερα.

21

22 ευτέρα, 19 Ιανουαρίου 2015 Ούλριχ Μπεκ: Ευρωπαίοι ορθώστε το ανάστηµά σας και ξεσηκωθείτε - Ή µαζί και ωφεληµένοι ή χωρισµένοι και χαµένοι Την Πρωτοχρονιά του 2015 πέθανε ξαφνικά ο Ούλριχ Μπεκ, o πολιτικός επιστήµονας και κοινωνιολόγος που πρώτος διέκρινε και µελέτησε την κοινωνία της παγκοσµιοποιηµένης διακινδύνευσης,όπως αυτή παίρνει µορφή και αναπτύσσεται στον κόσµο όπου ζούµε. Οι κοινωνικές τάξεις, όπως τις ξέραµε στην παραδοσιακήβιοµηχανική κοινωνία, αποσυντίθενται και αναδιαρθρώνονται, ενώ η παγκοσµιοποίηση οδηγεί σ' έναν «ταχύρρυθµο εκσυγχρονισµό»και σ' ένα είδος «δεύτερης νεοτερικότητας». Ενώ συµβαίνουν αυτά,αναπτύσσονται πολύµο ρφοι κίνδυνοι που εισβάλλουν στη ζωή του ατόµου: αρχίζουν από την ανεργία, την εξάπλωση της επισφάλειας και τα άλλα επακόλουθα των οικονοµικών κρίσεων, και φθάνουν µέχρι την κλιµατική αλλαγή και τις µεγάλες οικολογικές απειλές, την πολιτική τροµοκρατία καθώς και την ρευστότητα της οικογένειας ή άλλων δικτύων κοινωνικής συνοχής και σταθερότητας, που σε καιρούς θυέλλης όπως ο σηµερινός, λειτουργούσαν ανέκαθεν ως «λιµάνια σ' έναν άκαρδο κόσµο» (Κρίστοφερ Λας). Στη µνήµη του Ούλριχ Μπεκ δηµοσιεύουµε το δοκίµιό του για την ευρωπαϊκή κρίση, πουπαρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 34/2011 του περιοδικού «Der Spiegel» καιαναδηµοσιεύτηκε µε τον θάνατό του (pdf). Η ευρωπαϊκή πολιτική της Γερµανίας βρίσκεται µπροστά σε ένα σταυροδρόµι, σε µια στροφή που είναι τόσο σηµαντική όσο ήταν εκείνη της γερµανικήςostpolitik, στις αρχές της δεκαετίας του Η λύση που βρέθηκε τότε ήταν «η αλλαγή µέσω της προσέγγισης» και το αντίστοιχό της σήµερα µπορεί να είναι «πιο πολλή δικαιοσύνη µε πιο πολλή Ευρώπη». Και

23 στις δύο περιπτώσεις, το ζήτηµα είναι πως µπορεί να γεφυρωθεί ένα χάσµα: τότε το χάσµα ήταν µεταξύ Ανατολής και ύσης, τώρα είναι µεταξύ Βορρά και Νότου. Η Ευρώπη είναι µια κοινότητα πεπρωµένου, έτσι µας διαβεβαιώνουν διαρκώς οι πολιτικοί. Ήταν ήδη από την ίδρυση της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η ιδέα που προέκυψε µέσα στη φυσική και ηθική ερήµωση που άφησε πίσω του ο εύτερος Παγκόσµιος Πόλεµος. Η Ostpolitik ήταν η ιδέα που έµελλε να απαλύνει τον Ψυχρό Πόλεµο και να διαπεράσει το Σιδηρούν Παραπέτασµα. Αντίθετα από παλιότερα κράτη και αυτοκρατορίες, που µε περηφάνια γιόρταζαν ως απαρχές τους, τους δικούς τους µύθους και ηρωικές νίκες, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας διεθνικός και υπερεθνικός κυβερνητικός θεσµός που γεννήθηκε από την αγωνία της ήττας και από τον τρόµο µετά το Ολοκαύτωµα. Όµως σήµερα, τώρα που δεν τίθεται πια ζήτηµα πολέµου και ειρήνης, τι σηµαίνει ευρωπαϊκή κοινή µοίρα µέσα στις εµπειρίες των νέων γενεών; Η υπαρξιακή απειλή από την χρηµατοπιστωτική κρίση και την κρίση της ευρωζώνης είναι αυτό που κάνει και πάλι τους Ευρωπαίους να συνειδητοποιήσουν ότι δεν ζουν στη Γερµανία ή στη Γαλλία, αλλά στην Ευρώπη. Οι νέοι της Ευρώπης βιώνουν για πρώτη φορά την «ευρωπαϊκή µοίρα» τους. Η µοίρα αυτή, µε τη µορφή αγορών εργασίας κατεστραµµένων από την οικονοµική κρίση και από τις απειλούµενες χρεοκοπίες κρατών, πλήττει τους νέους και τις προσδοκίες τους, παρ' όλο που αυτοί είναι καλύτερα εκπαιδευµένοι από κάθε άλλη εποχή. Το ένα πέµπτο των Ευρωπαίων κάτω των 25 ετών είναι άνεργοι.

24 Στις πλατείες όπου κατασκηνώνει το ακαδηµαϊκό πρεκαριάτο και υψώνει τη φωνή του, όλες οι διαµαρτυρίες της νεολαίας ζητούν κοινωνική δικαιοσύνη. Στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, ακόµη και στην Τυνησία, την Αίγυπτο και στο Ισραήλ, µε την εξαίρεση της Μεγάλης Βρετανίας, το αίτηµα αυτό διατυπώνεται µε τρόπο ειρηνικό, ωστόσο δυναµικό. Την Ευρώπη και τους νέους της, τους ενώνει η οργή εναντίον µιας πολιτικής η οποία µε ποσότητες χρήµατος µεγαλύτερες από κάθε φαντασία, διασώζει τράπεζες, υπονοµεύοντας όµως το µέλλον των νέων. Αν οι ελπίδες της ευρωπαϊκής νεολαίας θυσιαστούν µέσα στην κρίση της ευρωζώνης, τι µέλλον θα έχει αυτή η Ευρώπη που γερνά όλο και πιο πολύ; Σχεδόν καθηµερινά οι ειδήσεις µας φέρνουν νέες ενδείξεις ότι εισερχόµαστε σε µια νέα εποχή επικίνδυνης αταξίας, στην «παγκόσµια κοινωνία της διακινδύνευσης». Εδώ και καιρό, οι επικεφαλίδες διαδέχονται η µία την άλλη: Αβεβαιότητα για το µέλλον της παγκόσµιας οικονοµίας, ο µηχανισµός διάσωσης της ΕΕ βρίσκεται σε κίνδυνο, η καγκελάριος Μέρκελ σε σύσκεψη µε τον πρόεδρο Σαρκοζύ για την κρίση, οι οίκοι αξιολόγησης σκέφτονται να υποβαθµίσουν την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ. Σηµατοδοτεί η χρηµατοπιστωτική κρίση την παρακµή του παλιού οικονοµικού κέντρου; Ακόµη και η υπό αυταρχική διακυβέρνηση Κίνα παριστάνει τον απόστολο της

25 οικονοµικής ηθικής και παραδίδει µαθήµατα στη δηµοκρατική Αµερική αλλά και στην ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, η χρηµατοπιστωτική κρίση προκάλεσε το εξής: Έβαλε όλους (ακόµη και τους ειδήµονες και τους πολιτικούς) µέσα σε µια κατάσταση που κανείς πια δεν µπορεί να κατανοήσει. Ως προς τις πολιτικές αντιδράσεις, υπάρχουν δύο αντίθετα ακραία σενάρια: Ένα εγελιανό, σύµφωνα µε το οποίο, υπό τις απειλές που δηµιουργεί ο καπιταλισµός της παγκόσµιας διακινδύνευσης, η «πανουργία του Λόγου» προσφέρει µιαν ιστορική επιλογή. Αυτή είναι η κοσµοπολιτική επιταγή: συνεργασία ή αποτυχία ή µαζί και ωφεληµένοι ή χωρισµένοι και χαµένοι. Ταυτόχρονα, το ανεξέλεγκτο των χρηµατοπιστωτικών κρίσεων (όπως και της κλιµατικής αλλαγής και των µεταναστευτικών ρευµάτων), ανοίγει τον δρόµο και σε ένα σενάριο τύπου Καρλ Σµιτ: δηλαδή σε ένα στρατηγικό παιχνίδι της ισχύος, το οποίο, αν µετατρέψει σε κανονική κατάσταση αυτή την κατάσταση εξαίρεσης σε πλανητική κλίµακα, θα ανοίξει και πάλι διάπλατα την πόρτα στην εθνικιστική πολιτική και στην πολιτική των στενά κρατικών συµφερόντων. Είτε µε το ένα είτε µε το άλλο σενάριο, είναι αδύνατο να αποφύγουµε την κοινότητα της µοίρας, το κοινό πεπρωµένο, επειδή, ό,τι και να κάνουµε εµείς, ο καπιταλισµός της παγκόσµιας διακινδύνευσης δηµιουργεί νέου είδους υπαρξιακά ρήγµατα και δεσµούς, τα οποία υπερβαίνουν τα σύνορα που χωρίζουν κράτη, εθνότητες, θρησκείες και πολιτικές.

26 Πως µπορεί η Ευρώπη να τα βγάλει πέρα σ' αυτές τις συνθήκες; Παραδόξως, η επιτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι και ένα από τα µεγαλύτερα εµπόδια που έχει µπροστά της. Πολλά από τα επιτεύγµατά της έφθασαν να θεωρούνται από τους ανθρώπους τόσο αυτονόητα, ώστε ίσως θα τα προσέξουν και θα τα εκτιµήσουν για πρώτη φορά µόνον τότε, όταν δεν θα υπάρχουν πια. Ας φανταστούµε ότι θα επιβληθούν και πάλι έλεγχοι διαβατηρίων στα σύνορα, ότι δεν θα υπάρχουν πια αξιόπιστες προδιαγραφές για τα τρόφιµα, κοινές για όλες τις χώρες, ότι δεν θα υπάρχει ελευθερία της γνώµης και του Τύπου βασισµένη σε κοινούς κανόνες (τους οποίους παραβιάζει σήµερα η Ουγγαρία και για το λόγο αυτό υφίσταται αυστηρή κριτική). Σκεφτείτε να πρέπει να αλλάζουµε συνάλλαγµα και να προσέχουµε τις ισοτιµίες των νοµισµάτων όχι µόνον όταν ταξιδεύουµε στην Βουδαπέστη, στην Κοπεγχάγη ή στην Πράγα, αλλά και στο Παρίσι, στη Μαδρίτη ή στη Ρώµη. Η «πατρίδα Ευρώπη» έχει γίνει δεύτερη φύση µας και ίσως αυτό ακριβώς είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους την θέτουµε υπό αµφισβήτηση τόσο επιπόλαια. Το ζήτηµα που τίθεται είναι να διακρίνουµε και να αναγνωρίσουµε την πραγµατικότητα, δηλαδή ότι η Γερµανία έχει γίνει ένα κοµµάτι της κοινότητας πεπρωµένου που λέγεται Ευρώπη, και µάλιστα µε την

27 έννοια που της έδωσε ο Βίλλυ Μπραντ στην πρώτη σύνοδο της ενιαίας γερµανικής οµοσπονδιακής βουλής, µετά την ένωση των δύο Γερµανιών: «Το γερµανικό και το ευρωπαϊκό, τώρα και ελπίζω για πάντα στο µέλλον, συνδέονται αδιαχώριστα». Άραγε, ισχύει ακόµη η σκέψη του Χέγκελ, ότι στην ιστορία, πάντα υπερισχύει στο τέλος ο Λόγος, έστω και µετά από πολλές λοξοδροµήσεις; Ή έχει αναλάβει τα ηνία ο Καρλ Σµιτ, ο οποίος είχε τη γνώµη ότι µεταξύ των κρατών, σε περίπτωση αµφιβολίας επικρατεί πάντα η έχθρα; Αντίθετα από την αναγκαστική κοινότητα πεπρωµένου που ενώνει τους ανταγωνιστές ΗΠΑ και Κίνα, η κοινότητα πεπρωµένου Ευρώπη στηρίζεται σε κοινό δίκαιο, σε κοινό νόµισµα, σε κοινά εξωτερικά σύνορα αλλά και στην αρχή «ποτέ ξανά!». Αντί να οµνύει σ' ένα αγνό και σεβάσµιο παρελθόν, η ΕΕ προσπαθεί να διασφαλίσει ότι το παρελθόν δεν θα επαναληφθεί. Αντί να γίνει ένα υπερκράτος ή ένας µηχανισµός που στην καλύτερη περίπτωση θα αντιπροσωπεύει τα πιο φωτισµένα, τα καλώς εννοούµενα εθνικά συµφέροντα, η ΕΕ έχει πάρει µια τρίτη µορφή. Ο πιο σηµαντικός ρόλος της είναι αυτός που ενώνει, δηµιουργώντας µιαν ορχήστρα. Κάνει πραγµατικότητα ένα δίκτυο πρωτοβουλιών και δράσεων, που περιλαµβάνουν τα εθνικά κράτη, ωστόσο στη δραστηριότητά του προς τα έξω ο δίκτυο αυτό περιλαµβάνει και υπερεθνικούς οργανισµούς, ενώ προς τα µέσα περιλαµβάνει οργανισµούς δηµοτικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, καθώς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, µε τη δηµιουργία των µηχανισµών διάσωσης για τις χώρες της Νότιας

28 Ευρώπης, αναπτύχθηκε µια συγκρουσιακή λογική µεταξύ των πιστωτριών και των δανειοληπτριών χωρών. Οι πιστώτριες χώρες είναι αναγκασµένες να επιβάλλουν προγράµµατα λιτότητας στο εσωτερικό τους και για το λόγο αυτό σφίγγουν πιο ασφυκτικά τη ζώνη στις δανειολήπτριες, προκαλώντας πολύ πόνο. Στην άλλη πλευρά, οι δανειολήπτριες χώρες βλέπουν τον εαυτό τους να εξαναγκάζεται να εφαρµόσει τις υπαγορεύσεις της ΕΕ, πράγµα που τραυµατίζει την εθνική τους ανεξαρτησία και την αξιοπρέπειά τους. Και τα δύο υποδαυλίζουν στην Ευρώπη µίσος εναντίον της Ευρώπης, µιας και η Ευρώπη εµφανίζεται σε όλους µε τη µορφή µιας συσσώρευσης εξαναγκασµών. Επιπροστίθεται η αίσθηση της απειλής εκ των έξω. Οι επικριτές «του» Ισλάµ, που υποτίθεται ότι κακοµεταχειρίζεται τις δυτικές αξίες της ελευθερίας, έχουν καταφέρει να συνδέσουν την ξενοφοβία µε τον ιαφωτισµό. Μπορεί κανείς πια να είναι εναντίον της αποδοχής συγκεκριµένων κατηγοριών µεταναστών ακόµη και εν ονόµατι του ιαφωτισµού. Μ' αυτό τον τρόπο συντονίζονται και αλληλοενισχύονται τρεις αυτοκαταστροφικές διαδικασίες στην Ευρώπη: Ξενοφοβία, ισλαµοφοβία και ευρωφοβία. Πολλοί, όταν σκέφτονται την πολιτική, βλέπουν να έρχεται το τέλος της πολιτικής. Πως µπορεί να είναι τόσο τυφλοί; Στη µικρή και στη µεγάλη κλίµακα, ιδιαίτερα όµως στο επίπεδο της παγκόσµιας πολιτικής, µάχεται ο Χέγκελ, που πιστεύει στη δύναµη του Λόγου, µε τον Σµιτ, που βλέπει παντού εχθρούς. Σε ό,τι αφορά την διαρκή και αιώνια κρίση που λέγεται Ευρώπη, µέσα στα πλαίσια αυτής της αντιπαράθεσης τίθενται στην ηµερήσια διάταξη τα ακόλουθα ερωτήµατα: Σε ποιο βαθµό η αφύπνιση της εξεγερµένης νεολαίας θα

29 καταφέρει να δηµιουργήσει πράγµατι δεσµούς αλληλεγγύης που θα υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα; Σε ποιο βαθµό, το αίσθηµα της αλληλεξάρτησης θα κάνει αυτή τη γενιά να βιώσει τον εαυτό της ευρωπαϊκά και θα οδηγήσει σε νέες πρωτοβουλίες για την ευρωπαϊκή πολιτική; Πως θα συµπεριφερθούν οι εργαζόµενοι, τα συνδικάτα και η µεσαία τάξη της ευρωπαϊκής κοινωνίας; Ποια από τα µεγάλα κόµµατα, λόγου χάρη της Γερµανίας, θα έχουν το θάρρος να εξηγήσουν στους πολίτες πόσο µεγάλη αξία έχει γι' αυτούς η πατρίδα Ευρώπη; Η Άνγκελα Μέρκελ προτιµά τις λοξοδροµήσεις του Λόγου, ακολουθεί τον Χέγκελ. Και για να το διατυπώσουµε µεταφορικά µε χορευτικό τρόπο: δύο βήµατα πίσω, ένα στο πλάι και µετά, απότοµα, ένα νούµερο τσίρκου µε ανάποδη κωλοτούµπα που τελειώνει µε προσγείωση και ένα βηµατάκι προς τα εµπρός. Έτσι χοροπηδά, σκοντάφτει και τρεκλίζει ο κυβερνητικός συνασπισµός στο Βερολίνο. Χορεύει µε µια µουσική που δεν µπορούν να την ακούσουν ή να την καταλάβουν ούτε οι Γερµανοί ούτε οι άλλοι Ευρωπαίοι. Ενώ ο Χέλµουτ Κολ είχε προειδοποιήσει εναντίον µιας γερµανικής Ευρώπης και είχε ως στόχο µια ευρωπαϊκή Γερµανία, η Μέρκελ υποστηρίζει έναν γερµανικό εθνικισµό του ευρώ. Η Ευρώπη θα γίνει καλά αν ακολουθήσει τη θεραπεία της δηµοσιονοµικής και οικονοµικής πολιτικής που συνταγογραφεί το Βερολίνο. Εν όψει της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, ό,τι ήταν η Ostpolitik της δεκαετίας του 1970 στη χωρισµένη στα δυο Γερµανία, σήµερα πρέπει να είναι η ευρωπαϊκή πολιτική: µια ενωτική πολιτική που υπερβαίνει τα σύνορα. Για ποιο λόγο θεωρήθηκε αυτονόητα αποδεκτό το τεράστιο οικονοµικό κόστος που δηµιούργησε η

30 ένωση της υτικής Γερµανίας µε την Ανατολική, ενώ αντίθετα θεωρείται απαγορευτικό το κόστος της ολοκλήρωσης ως προς την οικονοµική πολιτική των οφειλετριών χωρών, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία; Το ζήτηµα δεν είναι µόνον ποιος θα πληρώσει το λογαριασµό. Ακόµη πιο σηµαντικό ζήτηµα είναι να επαναπροσδιορίσουµε και να επαναδιαµορφώσουµε το µέλλον της Ευρώπης και τη θέση της µέσα στον κόσµο. Η εισαγωγή των ευρωοµολόγων δεν είναι προδοσία των γερµανικών συµφερόντων. Ο δρόµος προς την ένωση αλληλεγγύης, όπως άλλοτε η αναγνώριση των µεταπολεµικών γερµανο-πολωνικών συνόρων της γραµµής των ποταµών Όντερ-Νάϊσσε, ανταποκρίνεται στα ύψιστα γερµανικά συµφέροντα. Είναι έκφραση ευρωπαϊκής-γερµανικής ρεαλιστικής πολιτικής. Για ποιο λόγο να µην θεσπίσει η Ευρώπη έναν φόρο χρηµατοπιστωτικών συναλλαγών, ο οποίος στην πραγµατικότητα δεν θα προκαλέσει πόνο σε κανέναν, ούτε καν στις τράπεζες, θα ωφελήσει όµως όλες τις χώρες-µέλη, θα δηµιουργήσει νέα περιθώρια χρηµατοδότησης για µια κοινωνική και οικολογική Ευρώπη, πράγµα που για τους εργαζόµενους σηµαίνει κοινωνική ασφάλεια µέσω της Ευρώπης και συνακόλουθα είναι κάτι που ανταποκρίνεται ιδιαίτερα στις επιθυµίες των νεαρών Ευρωπαίων; Περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη µέσω περισσότερης Ευρώπης - µέσα σ' αυτό υπάρχει και η έκκληση στα αισθήµατα της διεθνικής και υπερεθνικής κοινότητας αλληλεγγύης: «Ευρωπαίοι ορθώστε το ανάστηµά σας, ξεσηκωθείτε». Όπως άλλοτε, µόλις γινόταν λόγος για προσέγγιση στο µπλοκ των κοµµουνιστικών χωρών, πολλοί αυτό το δαιµονοποιούσαν ως προδοσία της πατρίδας, έτσι τώρα, η απαίτηση «πιο πολλή Ευρώπη!»

31 θεωρείται χτύπηµα στο πρόσωπο της εθνικής αυτοσυνείδησης. Η πολιτική της Μέρκελ, που κινείται εδώ-κι-εκεί-και-µπρος-και-πίσω, θα µπορούσε να δώσει και ένα µεγάλο πλεονέκτηµα για ένα κόκκινο-πράσινο εγχείρηµα στο µέλλον. Όταν οι Σοσιαλδηµοκράτες και οι Πράσινοι κατανοήσουν ότι η κοινωνική Ευρώπη είναι κάτι πολύ περισσότερο από µπακάλικοι λογαριασµοί, δηλαδή, όπως λέει ο Χέγκελ, µια ιστορική αναγκαιότητα, τότε ακόµη και το Σοσιαλδηµοκρατικό Κόµµα θ' αρχίσει να κερδίζει και πάλι σε ελκυστικότητα και τις εκλογές. Προϋπόθεση είναι, να έχει το θάρρος να προβάλει την ευρωπαϊκή πολιτική ως το βασικό του πολιτικό εγχείρηµα, όπως πριν 40 χρόνια την Ostpolitik. O Ulrich Beck ( Ιανουαρίου 2015) µεγάλωσε στο Aνόβερο, σπούδασε νοµικά στο Φράιµπουργκ, γρήγορα όµως άλλαξε κατεύθυνση και στράφηκε στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία και στις πολιτικές επιστήµες φοιτώντας στο Πανεπιστήµιο του Mονάχου, όπου και αναγορεύτηκε διδάκτορας της κοινωνιολογίας (1972). Πήρε µέρος σε πολλά προγράµµατα έρευνας και διδασκαλίας και το εκλέχτηκε ως καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο του Münster µε ειδίκευση στις οικονοµικές και κοινωνικές επιστήµες και αργότερα στο Πανεπιστήµιο της Φρανκφούρτης. Tο 1981 εξέδωσε το κοινωνιολογικό περιοδικό "Soziale Welt". Kατείχε επίσης την έδρα της Kοινωνιολογίας στο Πανεπιστήµιο του Bamberg.

32 Στο πλούσιο επιστηµονικό και συγγραφικό έργο, στο οποίο συγκαταλέγονται τα βιβλία: "Risikogesellschaft" (Η Κοινωνία της διακινδύνευσης), "Die Erfindung des politischen" (Η Επινόηση του Πολιτικού), "Kinder der Freiheit" (Παιδιά της Ελευθερίας), καθώς και οι υπό την εποπτεία του συλλογές κειµένων "Politik der Globalisierung" και "Perspektiven der Weltgesellschaft".

33 Ο Ούρλιχ Μπεκ, η "Μερκιαβέλι" και η συζήτηση στη Γερµανία Καπάκος Σταύρος Ο Ούρλιχ Μπεκ ήταν ένας σηµαντικός στοχαστής, αν και όχι επιπέδου Χάµπερµας, για να µην αδικούµε τον θεωρητικό της "ορθολογικής σύγκλισης των απόψεων". Ο Χάµπερµας είναι ένα από τα ιερά τέρατα της Σχολής της Φραγκφούρτης, που ανανέωσε το πολιτισµικό οπλοστάσιο της Αριστεράς, συνεχίζοντας µέσα από αντιφάσεις, ιδιοµορφίες και χάσµατα την πλούσια προβληµατική του Γκράµσι, του πιο οξυδερκούς µυαλού της Αριστεράς. Ο αειθαλής Χάµπερµας συνεχίζει να παραπλανά τον πανδαµάτορα χρόνο και να συνεισφέρει στον γόνιµο προβληµατισµό της ευρωπαϊκής σκέψης, αν και πολλοί τον επικαλούνται αφυδατώνοντας τις απόψεις του, αδιαφορώντας για τις προϋποθέσεις που έθεσε για την "ορθολογική σύγκλιση των απόψεων". Ο Χάµπερµας είναι ουσιαστικά ο θεωρητικός του κοινωνικού κράτους, των δικαιωµάτων, της δηµοκρατικής λειτουργίας. Σε αυτές και άλλες προϋποθέσεις στηρίζει τη συναίνεση και τη σύγκλιση των απόψεων. Όχι στη λιτότητα, την αποδιάρθρωση των κοινωνικών δικαιωµάτων, την κυριαρχία του χρηµατοπιστωτικού κεφαλαίου. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Χάµπερµας επέκρινε και επικρίνει συχνά την πολιτική της λιτότητας και την άκαµπτη στάση της Μέρκελ στην Ευρωζώνη. Σε πιο ήπια σοσιαλδηµοκρατική κατεύθυνση κινείται πολιτικά ο Ούρλιχ Μπεκ, ίσως ο κορυφαίος σύγχρονος Γερµανός κοινωνιολόγος, θεωρητικός της "κοινωνίας του ρίσκου". Με το έργο του κάνει ουσιαστικά κριτική στα ζόµπι που δηµιουργούν οι ίδιες οι κοινωνίες του παγκοσµιοποιηµένου καπιταλισµού, όπως τα ατοµικά όπλα, η µόλυνση του περιβάλλοντος, οι κοινωνικές ανισότητες, οι χρηµατοπιστωτικές κρίσεις, που απειλούν από τα µέσα τις κοινωνίες. Το θέµα όµως δεν είναι η θεωρητική αποτίµηση του έργου του Ούρλιχ Μπεκ, για το οποίο µπορούν να υπάρχουν πολλές ενστάσεις. Υπάρχουν άλλοι πιο αρµόδιοι γι' αυτό. Εκείνο που καίει σήµερα τους Έλληνες είναι ασφαλώς το κατά πόσο µπορεί να αλλάξει η πολιτική της σκληρής λιτότητας και του τιµωρητικού προτεσταντισµού που επιβάλλεται από τη Μέρκελ, όχι µόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρωζώνη, σε ηπιότερη έστω µορφή. Έχει εποµένως τη σηµασία του που ο Ούρλιχ Μπεκ επέκρινε τη Μέρκελ γι' αυτήν την πολιτική χαρακτηρίζοντάς την Μερκιαβέλι (από το Μέρκελ και το Μακιαβέλι). Ήθελε µε αυτόν τον χαρακτηρισµό να υποδηλώσει τη χρησιµοποίηση της στρατηγικής της ισχύος και της αυτοκρατορικής λογικής,