ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΔΙΕΘΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Transcript

1 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: «ΔΙΕΘΝΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Βιωματική εκπαίδευση και διαχείριση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών: Αποτίμηση της Μεθοδολογίας και Υλοποίησης του διεθνούς εκπαιδευτικού σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» 2016 και 2017 ΜΕΤΑΠΤ. ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΔΟΥΚΑΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΑΘΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2017

2 MSc «INTERNATIONAL MEDICINE-HEALTH CRISIS MANAGEMENT» NATIONAL AND KAPODISTRIAN UNIVERSITY OF ATHENS SCHOOL OF MEDICINE THESIS Experiential education and management of natural and man-made disasters: Evaluation of the Methodology and Implementation of the International Training Course "Management of Disaster Victims" 2016 and 2017 POSTGRADUATE STUDENT: DOUKAS SOKRATIS ATHENS JANUARY

3 ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΚΡΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ Μεταπτυχιακ.. Φοιτητ..... Εξεταστική Επιτροπή..., Επιβλέπων..., Μέλος...,Μέλος H Tριμελής Εξεταστική Επιτροπή η οποία ορίσθηκε απο την ΓΣΕΣ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών Συνεδρίαση της... ης για την αξιολόγηση και εξέταση τ... υποψηφίου κ......, συνεδρίασε σήμερα.../.../... H Επιτροπή διαπίστωσε ότι η Διπλωματική Εργασία τ. Κ με τίτλο , είναι πρωτότυπη, επιστημονικά και τεχνικά άρτια και η βιβλιογραφική πληροφορία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη. 3

4 Η εξεταστική επιτροπή αφού έλαβε υπ όψιν το περιεχόμενο της εργασίας και τη συμβολή της στην επιστήμη, με ψήφους... προτείνει την απονομή στον παραπάνω Μεταπτυχιακό Φοιτητή την απονομή του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μaster's). Στην ψηφοφορία για την βαθμολογία ο υποψήφιος έλαβε για τον βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ» ψήφους..., για τον βαθμό «ΛΙΑΝ ΚΑΛΩΣ» ψήφους..., και για τον βαθμό «ΚΑΛΩΣ» ψήφους... Κατά συνέπεια, απονέμεται ο βαθμός «(Άριστα/Λίαν Καλώς/Καλώς)& (Βαθμός)...». Tα Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής..., Επιβλέπων (Υπογραφή)..., Μέλος (Υπογραφή)..., Μέλος (Υπογραφή) 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠEΡΙΛΗΨΗ ΑBSTRACT ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ a. Είδη καταστροφών b. Ο κύκλος της καταστροφής...11 c. Σκοπός και αντικείμενο του Εντατικού Σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» ΚΕΦΑΛΑΙΟ Περιγραφή του τρόπου εκπαίδευσης κατά τη διάρκεια του Εντατικού Σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» 7. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εκπαιδευτές Διευκολυντές Εξωτερικοί αξιολογητές. 8. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εκπαιδευτικά αποτελέσματα από τα εντατικά σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν κατά την τελευταία διετία 9. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η αξία της εκπαίδευσης με βάση τις ασκήσεις προσομοίωσης 10. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η αποτίμηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας από το κοινό 11. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 Ευχαριστίες Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες σε ορισμένους ανθρώπους, η συμβολή και η συμπαράσταση των οποίων ήταν πολύτιμη και καθοριστική σε όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών καθώς και στην εκπόνηση της παρούσης διπλωματικής εργασίας. Ιδιαιτέρες ευχαριστίες οφείλω στον Διευθυντή του μεταπτυχιακού, καθηγητή Χειρουργικής, Εμμανουήλ Πικουλή, για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπο μου, την Υποδιευθύντρια του μεταπτυχιακού και επιβλέπουσα την εργασία μου καθηγήτρια, Εβίκα Καραμαγκιώλη, τον αγαπητό συνάδελφο παιδίατρο Άγη Τερζίδη, μέλος της επιστημονικής επιτροπής του μεταπτυχιακού και την υπεύθυνη της επιστημονικής γραμματείας Ηλιάνα Κούκια. Κρίνω απαραίτητο να εκφράσω την εκ των πρότερων εκτίμηση μου προς τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής. Ευχαριστώ θερμά τους γονείς μου, τον αδελφό μου και την σύντροφο μου για την ηθική στήριξη τους σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος των μεταπτυχιακών σπουδών και τους ευγνωμονώ που στέκονται δίπλα μου. Κλείνοντας αφιερώνω αυτή τη διπλωματική εργασία στα παιδιά μου. Στον γιο μου Γιώργο ο οποίος ακολουθεί τα βήματα της Ιατρικής επιστήμης και στον γιο μου Δημήτρη ο οποίος βρίσκεται ακόμα στα μαθητικά θρανία. Πρέπει να γνωρίζετε παιδιά μου ότι η εξέλιξη και η αναζήτηση γνώσης δεν σταματά ποτέ. Αθήνα Ιανουάριος 2017 Σωκράτης Γ. Δούκας 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι γεγονός ότι ο αριθμός των καταστροφών παγκοσμίως αυξάνεται με μεγάλες ταχύτητες. Οι καταστροφές, είτε πρόκειται για φυσικές είτε για ανθρωπογενείς, τις περισσότερες φορές οδηγούν σε συμβάντα με μαζικές απώλειες υγείας. Οι υγειονομικοί βρίσκονται συνεχώς αντιμέτωποι μπροστά σε μαζικά συμβάματα και καλούνται να ανταποκριθούν σε δύσκολες συνθήκες και με περιορισμένους πόρους στην αντιμετώπιση μεγάλου αριθμού θυμάτων σε σύντομο χρόνο. Πόσο καλά προετοιμασμένοι είναι όμως για να ανταπεξέλθουν σε αυτή τη νέα πρόκληση της σύγχρονης εποχής; Αρκεί η θεωρητική γνώση που έχουν αποκτήσει κατά τη διάρκεια των σπουδών τους; Αρκεί η ειδικότητα που έχουν ακολουθήσει; Σε μια καταστροφή, ολόκληρο το σύστημα δοκιμάζεται και έρχεται αντιμέτωπο με καταστάσεις που δεν είναι και τόσο εύκολα διαχειρίσιμες. Ωστόσο απαιτείται εγρήγορση και γρήγορη απόκριση, ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί άμεσα το συμβάν και να σωθούν οι ανθρώπινες ζωές που τίθενται σε κίνδυνο. Όλοι οι εμπλεκόμενοι στη διαχείριση ενός καταστροφικού συμβάντος πρέπει να είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι και να κατέχουν τόσο τεχνικές όσο και μη τεχνικές δεξιότητες, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αντιμετώπισή του και η επαναφορά της λειτουργίας του συστήματος στην πριν από την καταστροφή κατάσταση. Η εκπαίδευση αυτή περιλαμβάνει φυσικά τη θεωρητική κατάρτιση και γνώση. Χρειάζεται όμως και η πρακτική εξάσκηση και η δυνατότητα αυτή παρέχεται μέσα από τη διαδικασία των ασκήσεων προσομοίωσης. Αυτή την εκπαίδευση προσφέρει και το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Διεθνής Ιατρική- Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στους μεταπτυχιακούς φοιτητές του. Διοργανώνεται από το συγκεκριμένο πρόγραμμα το εντατικό σεμινάριο «Διαχείρισης Θυμάτων Καταστροφών», το οποίο, μέσα από ασκήσεις προσομοίωσης συμβάντων μαζικών απωλειών υγείας και με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων πολιτικής προστασίας και της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας, στοχεύει στην εκπαίδευση των φοιτητών, όσο και στη διάχυση της ειδικής αυτής τεχνογνωσίας σε επαγγελματίες και εθελοντές του δικτύου πολιτικής προστασίας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: disaster management, simulation, education, prehospital care, mass casualty incident, natural disaster, man-made disaster 7

8 ABSTRACT It is generally accepted that the number of disasters worldwide is growing at high speeds. Disasters, whether natural or man-made, often lead to events with massive health losses. Healthcare professionals are constantly confronted with massive incidents and are in duty to respond under difficult conditions and with limited resources and to deal with a large number of victims in a short time. But how well prepared are they to cope with this new challenge? Is the theoretical knowledge acquired during their studies sufficient? Is their specialization sufficient for that new condition? In a disaster, the whole system is being tested and confronted with situations that are not so manageable. However, alertness and quick response are required to deal with the incident immediately and to save the human lives that are at stake. All those who are involved in managing a catastrophic event must be adequately trained and possess both technical and non-technical skills in order to be able to deal with it and restore the system's operation to the pre-disaster condition. This education includes theoretical training and knowledge. However, practical training is needed and.the simulation exercise is a good enough method. This training also offers the postgraduate program "International Medicine-Health Crisis Management" of the Medical School of the National and Kapodistrian University of Athens. The intensive course "Management of Disaster Victims" is organized by this program, which, through simulation exercises for massive health incidents and with the cooperation of all civil protection stakeholders and the local community concerned, aims at educating students, as well as in diffusion of this specific expertise to civil protection network professionals and volunteers. KEY WORDS: disaster management, simulation, education, prehospital care, mass casualty incident, natural disaster, man-made disaster 8

9 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η παρούσα εργασία αποτελεί αφενός βιβλιογραφική ανασκόπηση, αφετέρου βασίζεται σε στοιχεία που προέρχονται από το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Διεθνής Ιατρική-Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε ότι αφορά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, έγινε αναζήτηση στη βάση δεδομένων Pubmed και σε άλλες διαδικτυακές πηγές. Με βάση τις λέξεις κλειδιά και με περιορισμό την ελεύθερη πρόσβαση, επιλέχθηκαν αρχικά 83 άρθρα. Στη συνέχεια και με κριτήριο τη συνάφειά τους σχετικά με το προς μελέτη θέμα από αυτά επιλέχθηκαν 36 τα οποία και μελετήθηκαν. Αντιπροσωπευτικά και σχετικά με το θέμα, χρησιμοποιήθηκαν ως βιβλιογραφικές παραπομπές αυτά που αναφέρονται στο τέλος της παρούσας. 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πόσο έτοιμοι είμαστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά ένα συμβάν με μαζικές απώλειες υγείας; Αυτό το ερώτημα αποτελεί έναν από τους προβληματισμούς του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διεθνής Ιατρική-Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Και αυτό το ερώτημα αποτελεί μία από τις βασικές θεματικές που πραγματεύεται κατά τη διάρκεια του διετούς κύκλου σπουδών. Η «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες του προγράμματος σπουδών και μεγάλο μέρος των διδασκόμενων μαθημάτων περιστρέφονται γύρω από τον άξονα αυτό. Η ιατρική αντιμετώπιση των θυμάτων που ακολουθούν μία καταστροφή απαιτεί τη συνδρομή και βοήθεια διαφόρων επιστημονικών και επαγγελματικών κλάδων. Και το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα εστιάζεται κυρίως σε αυτή την διεπιστημονική και διατομεακή προσπάθεια για την καλύτερη απόκριση σε τέτοιους είδους συμβάντα. Στην ενότητα αυτή εκπαιδευτικό στόχο αποτελεί η εξοικείωση των φοιτητών με τις έννοιες της «καταστροφής» και της «κρίσης». Έχουν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τις βασικούς «δρώντες» στο πεδίο κατά τη διαδικασία αντιμετώπιση μιας καταστροφής και να διδαχθούν τις βασικές αρχές που διέπουν τον τρόπο αντιμετώπισης μαζικών ατυχημάτων και έκτακτων καταστάσεων. Η διεπιστημονική προσέγγιση που απαιτείται στην αντιμετώπιση μιας κρίσης είναι αυτή που διέπει ούτως ή άλλως και τη φιλοσοφία του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος. Το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών που συμμετέχουν σε αυτό είναι ιατροί, περίπου στο 50%. Ένα ποσοστό περίπου 20% αποτελούν οι φοιτητές που οι βασικές τους σπουδές έχουν υγειονομικό χαρακτήρα (νοσηλευτές, μαίες, φυσιοθεραπευτές, ψυχολόγοι κλπ). Το ιδιαίτερο όμως είναι ότι το υπόλοιπο ποσοστό των φοιτητών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα αυτό είναι το γεγονός ότι προέρχονται από διάφορους επιστημονικούς κλάδους με δεδομένη την παραδοχή ότι η διεπιστημονικότητα προάγει τη γνώση και κάθε επαγγελματίας μπορεί να συμβάλει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Όπως επισημαίνεται και στη βιβλιογραφία, τόσο οι καταστροφές όσο και τα συμβάματα με μαζικές απώλειες υγείας απαιτούν συστηματική διαχείριση με τη συνδρομή επιστημόνων και επαγγελματιών από διαφόρους κλάδους και τομείς και τη συνεισφορά τόσο ιατρικού όσο και μη ιατρικού προσωπικού. Η πρόσφατη σύγχρονη εμπειρία από τις διάφορες τρομοκρατικές επιθέσεις που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό παγκοσμίως υπογραμμίζει την ανάγκη για καλύτερη εκτίμηση των αναγκών αλλά και των απαιτούμενων πόρων, καθώς επίσης και την ανάγκη για καλύτερη ιατρική και μη ιατρική διαχείριση των συμβάντων. Αυτό όμως που υποστηρίζεται ιδιαίτερα είναι η συνεργασία τόσο των επιχειρησιακών δυνάμεων όσο και της 10

11 κοινότητας της ίδιας, συνεργασία που μπορεί να αποδώσει καλύτερα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση μιας κρίσης και μιας καταστροφής [1]. Είδη καταστροφών Σύμφωνα με τον ορισμό του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τη στρατηγική μείωσης των καταστροφών (UNISDR), ο όρος «καταστροφή» προσδιορίζεται ως ένα «απρόβλεπτο και συχνά ξαφνικό γεγονός, το οποίο προκαλεί μια σοβαρή διαταραχή της λειτουργίας μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας και το οποίο προκαλεί εκτεταμένες ανθρώπινες, υλικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές ζημιές που υπερβαίνουν την ικανότητα της πληγείσας κοινότητας ή κοινωνίας να τις αντιμετωπίσει με τους ίδιους πόρους της» [2,3]. Οι καταστροφές κατατάσσονται σε δύο γενικές κατηγορίες, ανάλογα με το τι τις προκαλεί: τις φυσικές και τις ανθρωπογενείς καταστροφές. Στις φυσικές καταστροφές περιλαμβάνονται: οι υδρομετεωρολογικές (ξηρασίες, λιμοί, ακραίες θερμοκρασίες, έντονα καιρικά φαινόμενα, πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, χιονολισθήσεις, τυφώνες), οι γεωφυσικές (σεισμοί, κατολισθήσεις, καθιζήσεις, υποθαλάσσια κύματα (τσουνάμι), ηφαιστειακές εκρήξεις) και οι βιολογικές (επιδημίες και λιμοί). Ως ανθρωπογενείς καταστροφές ορίζονται αυτές «που προέρχονται εξ ολοκλήρου ή κυρίως από την ανθρώπινη δραστηριότητα και επιλογές». Στον ορισμό αυτό δεν περιλαμβάνονται ωστόσο οι ένοπλες συρράξεις ή άλλες καταστάσεις κοινωνικής αστάθειας και άλλες πράξεις που οδηγούν σε παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και της εθνικής νομοθεσίας. Στην κατηγορία των ανθρωπογενών καταστροφών, περιλαμβάνονται και οι τεχνολογικές καταστροφές [2,3]. Ο κύκλος της καταστροφής Οι φυσικές και οι ανθρωπογενείς καταστροφές οδηγούν τις περισσότερες φορές σε διατάραξη της κοινωνικής συνοχής και των υπηρεσιών και εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του κοινωνικού συστήματος. Τις περισσότερες φορές προκαλούνται ασθένειες ή και θάνατοι, είτε απευθείας τη στιγμή του συμβάντος είτε και ως απόρροια της κατάρρευσης του συστήματος και των δομών και της μη δυνατής πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας τη στιγμή του επείγοντος [3]. Ωστόσο η καταστροφή δεν είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει «ξαφνικά» και βρίσκει απροετοίμαστο το σύστημα να ανταποκριθεί σε αυτό. Είναι φυσικό να μην γνωρίζουμε το πότε θα συμβεί κάποιο καταστροφικό συμβάν, είναι όμως γεγονότα επαναλαμβανόμενα, όχι βέβαια με την ίδια μορφή ή την ίδια ένταση. Αυτό που είναι σημαντικό και θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπ όψιν των εμπλεκόμενων είναι το ότι η διαχείριση μιας καταστροφής περιλαμβάνει ένα σύνολο πράξεων και μέτρων που πρέπει να έχουν ληφθεί εκ των προτέρων, αλλά και κατά τη διάρκεια της καταστροφής και μετά από αυτήν, πράγμα που συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στον περιορισμό των ανεπιθύμητων συνεπειών του συμβάματος. [2,3] Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός είναι η σωστή γνώση του «κύκλου της καταστροφής» που περιλαμβάνει τις φάσεις αυτές, δηλαδή τη φάση πριν το συμβάν, τη φάση κατά τη διάρκεια της καταστροφής και τη φάση μετά το πέρας του συμβάντος. Οι φάσεις αυτές τις περισσότερες φορές δεν είναι διακριτές μεταξύ τους και αλληλεπικαλύπτονται. Θα πρέπει όμως να γνωρίζουμε τα επιμέρους στάδια της κάθε φάσης, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα της καλύτερης προετοιμασίας για τη διαχείριση και την αντιμετώπιση του συμβάματος. Φάση πριν την καταστροφή: η περίοδος αυτή περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια 11

12 Πρόληψη (prevention): αναφέρεται στο σχεδιασμό, την χαρτογράφηση περιοχών, μελέτες και εκτιμήσεις για διάφορα και διαφορετικά σενάρια καταστροφών, την κατασκευή έργων με υψηλό βαθμό προστασίας, την ενημέρωση του κοινού Μετριασμός (mitigation): στο στάδιο αυτό υπάρχει η δυνατότητα για ανατροφοδότηση με βάση τα νέα δεδομένα που έχουν προκύψει από προηγούμενες καταστροφές ή λόγω τεχνολογικών και άλλων εξελίξεων και πάνω σε αυτά τα δεδομένα στηρίζεται η τροποποίηση και μεταβολή των υπαρχόντων σχεδίων για την καλύτερη αποτελεσματικότητά τους Προετοιμασία (preparedness): σε αυτό το στάδιο περιλαμβάνεται κυρίως η εκπαίδευση μέσω ασκήσεων ετοιμότητα και η δημιουργία των σχεδίων αντιμετώπισης των κρίσεων και των καταστροφών. Στην ουσία το στάδιο αυτό απεικονίζει και το βαθμό ετοιμότητας της κοινότητας πριν την εκδήλωση ενός καταστροφικού συμβάντος Φάση κατά τη διάρκεια της καταστροφής: η φάση αυτή είναι η στιγμή της δράσης. Πρόκειται για την απόκριση του συστήματος στο καταστροφικό γεγονός και τις επιχειρήσεις διάσωσης και προϋποθέτει την εφαρμογή των σχετικών πρωτοκόλλων ετοιμότητας. Φάση μετά την καταστροφή: στο στάδιο αυτό, το σύστημα συνεχίζει να αποκρίνεται (response/relief) για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται. Εδώ όμως θα πρέπει να ξεκινήσει και η ανάκαμψη (recovery) και η αποκατάσταση (rehabilitation) που σκοπό έχουν την επαναφορά του συστήματος στην πρότερη πριν την καταστροφή κατάσταση [2,3]. Σκοπός και αντικείμενο του Εντατικού Σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» Στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διεθνής Ιατρική- Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι συμμετέχοντες φοιτητές έχουν την ευκαιρία κατά τη διάρκεια των σπουδών τους να συμμετέχουν στο εντατικό σεμινάριο «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών», που πραγματοποιείται κατά την έναρξη του γ εξαμήνου. Το σεμινάριο αυτό πραγματοποιείται συνεχώς τα τελευταία επτά χρόνια με ιδιαίτερη επιτυχία. Τα δύο προηγούμενα χρόνια διεξήχθη στο νησί της Ρόδου. Υλοποιείται με τη συνδρομή και τη συνεργασία των Νοσοκομείων, της Πυροσβεστικής, της Αστυνομίας, του στρατού, της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και άλλων κοινωνικών και εθελοντικών φορέων του τόπου στο οποίο διεξάγεται. Στόχος αυτής της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι η εκπαίδευση και η πρακτική άσκηση των συμμετεχόντων φοιτητών και φορέων, υπό πραγματικές συνθήκες, σε συμβάντα που απαιτούν ετοιμότητα και συνεργατικότητα μεταξύ όλων των μελών της αλυσίδας αντιμετώπισης κρίσεων, από την άμεση επέμβαση μέχρι τη διάσωση και την περίθαλψη και τη διάχυση της ειδικής αυτής τεχνογνωσίας σε επαγγελματίες και εθελοντές του δικτύου πολιτικής προστασίας. Κατά τη διάρκεια της διδακτικής ενότητας της «Ιατρικής των Καταστροφών», οι φοιτητές αποκτούν γενικές θεωρητικές γνώσεις και τις απαραίτητες δεξιότητες σε ό,τι αφορά τη διαχείριση προγραμμάτων και σχεδίων αντιμετώπισης μαζικών κρίσεων 12

13 υγείας. Εξοικειώνονται με τις έννοιες της «καταστροφής» και της «κρίσης» και διδάσκονται το θεωρητικό πλαίσιο που διέπει την αντιμετώπιση μαζικών ατυχημάτων και γενικά έκτακτων καταστάσεων. Τονίζεται η διατομεακή και πολυπαραγοντική προσέγγιση της καταστροφής, η ανάγκη συντονισμού πολλών υπηρεσιών και φορέων, αλλά ταυτόχρονα και η άσκηση ιατρικών πράξεων σε αντίξοες συνθήκες, θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια τόσο του πληγέντος πληθυσμού όσο και του προσωπικού αρωγής, με τις συνθήκες διαβίωσης στον τόπο του συμβάντος. Γίνονται επίσης αναφορές στην αντιμετώπιση ειδικών καταστροφών, όπως είναι ορισμένες φυσικές καταστροφές (παλιρροϊκό κύμα κλπ), τοπικές συρράξεις, ασύμμετρες απειλές (εμπρησμοί, εκρήξεις κλπ), χημικές, βιολογικές και βιομηχανικές καταστροφές και ατυχήματα, καθώς και ραδιολογικοί και πυρηνικοί κίνδυνοι. Ακόμη παρουσιάζονται αναλυτικά θέματα που αφορούν την διαλογή τραυματιών και την οργάνωση σταθμών υποδοχής θυμάτων, καθώς και την παροχή πρώτων βοηθειών σε προνοσοκομειακό επίπεδο. Άλλωστε κατά τη διάρκεια μιας καταστροφής, η αρχική εκτίμηση και αντιμετώπιση των τραυματιών γίνεται στον τόπο του συμβάντος. Είναι εκεί που θα πρέπει να εκτιμηθούν εκείνες οι καταστάσεις που άμεσα ή εν δυνάμει απειλούν τη ζωή των θυμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, παρέχονται στους φοιτητές οι θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις διάσωσης και πρώτων βοηθειών ως μέλη ή και συντονιστές της ομάδας διάσωσης που θα δράσει στο «πεδίο». Διδάσκονται μαθήματα προνοσοκομειακής αντιμετώπισης τραύματος, διακομιδής θυμάτων κάτω από αντίξοες συνθήκες, καθώς και αρχές νοσοκομειακής επείγουσας ιατρικής. Έτσι οι φοιτητές εκπαιδεύονται στο να μπορούν να εκτιμήσουν τη βαρύτητα ενός τραυματισμού, να συντονίζουν και να καθοδηγούν τον απεγκλωβισμό και την αποτελεσματική παροχή πρώτων βοηθειών, τη διακομιδή των θυμάτων και τελικά την αντιμετώπιση των απωλειών υγείας σε νοσοκομειακή μονάδα [4]. Ενώ στην καθημερινή ιατρική πράξη, ο κάθε ασθενής ξεχωριστά αντιμετωπίζεται από τους διασώστες και το υγειονομικό προσωπικό, η αναλογία αυτή αλλάζει δραματικά σε περίπτωση καταστροφικού συμβάντος, καθώς ο αριθμός των θυμάτων είναι μεγάλος και υπάρχει ελάχιστος χρόνος για την αντιμετώπισή τους, γεγονός που ξεπερνά την ικανότητα του συστήματος να ανταποκριθεί σε αυτές τις συνθήκες. Έτσι από τη μέγιστη προσφορά θεραπείας στο άτομο, αυτό που απασχολεί τους δρώντες στο «πεδίο» είναι ο γενικός πληθυσμός. Η υγειονομική φροντίδα ξεκινά ακριβώς στον τόπο του συμβάντος και η πρώτη ενέργεια που πρέπει να ακολουθηθεί είναι η προνοσοκομειακή διαλογή (triage), προκειμένου να αποφεύγονται άσκοπες καθυστερήσεις στην άμεση αναγνώριση και αντιμετώπιση των θυμάτων που χρήζουν αυξημένης φροντίδας [3]. Με το πέρας της θεωρητικής εκπαίδευσης, οι φοιτητές είναι σε θέση να κατανοούν και να περιγράφουν τις βασικές έννοιες και τους ορισμούς στο πεδίο της Ιατρικής των Καταστροφών και των συμβαμάτων με μαζικές απώλειες υγείας. Μπορούν να κατανοούν και να αναλύουν τη μεθοδολογία σχεδιασμού μοντέλων διαχείρισης, αλλά και να στοχάζονται πάνω στα βασικά ηθικά διλήμματα και τις προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν και τη δράση στον τόπο του συμβάντος. Δίνεται επίσης η δυνατότητα της ανάλυσης και αξιολόγησης των μοντέλων διαχείρισης πληροφοριών και του συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων και μέσων κατά τη διάρκεια της κρίσης αλλά και να περιγράφουν τη διαδικασία αξιολόγησης της παρέμβασης και της 13

14 αποκατάστασης του μηχανισμού ετοιμότητας, ενσωματώνοντας τα διδάγματα της αποτίμησης της παρέμβασης και του αποτελέσματός της στο σχεδιασμό αντιμετώπισης κρίσεων [4]. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Περιγραφή του τρόπου εκπαίδευσης κατά τη διάρκεια του Εντατικού Σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» Είναι κοινά αποδεκτό ότι οι επαγγελματίες υγείας, αλλά και όλοι όσοι συμμετέχουν στη διαδικασία αντιμετώπισης μιας καταστροφής, θα πρέπει να είναι καλά και επαρκώς εκπαιδευμένοι σε μια μεγάλη ποικιλία πιθανών γεγονότων. Για τη σωστή προετοιμασία (preparedness) σημαντικές θεωρούνται οι ασκήσεις και η συνεχής τριβή με το συγκεκριμένο αντικείμενο, δεδομένου ότι σε περίπτωση ενός αναπάντεχου συμβάντος με μαζικές απώλειες υγείας, όλοι οι συμμετέχοντες καλούνται να επιχειρήσουν σε δύσκολα περιβάλλοντα με ελάχιστους πόρους και συνήθως κάτω από αντίξοες συνθήκες [5]. Η θεωρητική γνώση, όσο υψηλού επιπέδου και αν είναι, από μόνη της δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση και τη διαχείριση ενός καταστροφικού συμβάντος. Απαιτούνται ειδικές γνώσεις και δεξιότητες, σχετικά με την ικανότητα σχεδιασμού και οργάνωσης ενός συστήματος υγείας, που να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες που προκύπτουν από την καταστροφή που έχει επέλθει [3]. Η αποτελεσματική διαχείριση μιας καταστροφής απαιτεί τη σωστή διακίνηση της πληροφορίας, αλλά και το συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων στη λήψη αποφάσεων. Η διατομεακή εκπαίδευση θεωρείται απαραίτητο στοιχείο για τη βελτίωση της επιχειρησιακής δραστηριότητας. Άλλωστε, οι συνθήκες που επικρατούν στη «σκηνή» του συμβάντος (γεωγραφικοί περιορισμοί, καιρικές συνθήκες, αδυναμία λειτουργίας των επικοινωνιακών συστημάτων, θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια του πεδίου) αποτελούν βασικούς παράγοντες για τη σωστή διαχείριση της κατάστασης και πρέπει πάντοτε να λαμβάνονται υπ όψιν κατά την εκτίμηση του συμβάντος [6]. Επιστέγασμα της θεωρητικής γνώσης που αποκτούν οι φοιτητές κατά τη διάρκεια του δευτέρου εξαμήνου των σπουδών, πάνω στα θέματα που σχετίζονται με την «Ιατρική των Καταστροφών», αποτελεί το εντατικό σεμινάριο «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών». Πρόκειται για ένα εξαήμερο σεμινάριο που συνδυάζει τόσο το θεωρητικό σκέλος όσο και την πρακτική άσκηση, μέσω φροντιστηρίων και ασκήσεων προσομοίωσης πάνω στο συντονισμό των υπηρεσιών, στη διάσωση, διαλογή, προνοσοκομειακή και ενδονοσοκομειακή αντιμετώπιση, στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και ταχεία διακομιδή τραυματιών και θυμάτων καταστροφών. Σκοπός του σεμιναρίου αυτού είναι να εκπαιδεύσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στο πώς μπορεί να γίνει μια σωστή διαχείριση ενός συμβάντος με μαζικές απώλειες υγείας, σε όλα τα επίπεδα σε προνοσοκομειακό περιβάλλον (διαλογή, αντιμετώπιση, ψυχολογική υποστήριξη, διαχείριση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, διαχείριση πόρων κλπ). 14

15 Παρ όλο που η πρόβλεψη για ένα επικείμενο συμβάν, είτε αναφερόμαστε σε ατυχήματα, αλλά και σε κρίσεις ή καταστροφές, είναι σχεδόν αδύνατη, ωστόσο θεωρείται ότι η προσομοίωση ως μέσο εκπαίδευσης πάνω σε διαφορετικά και ποικίλα σενάρια, αποτελεί τον ενδεδειγμένο τρόπο για την ενδυνάμωση των ανθρώπων που θα κληθούν να συμμετέχουν στη διαχείριση και αντιμετώπιση ενός τέτοιου συμβάντος και στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Είναι απαραίτητος ο συνδυασμός της γνώσης και της εμπειρίας με πρακτική εξάσκηση, καθώς οποιαδήποτε «αποτυχία» σε ασφαλές περιβάλλον που δεν προκαλεί βλάβη, θα μπορέσει να αποτελέσει τη βάση για την εγκαθίδρυση ενός λειτουργικού συστήματος διαχείρισης καταστροφών, που θα στηρίζεται σε κατευθυντήριες οδηγίες και πρωτόκολλα και θα λειτουργεί αποτελεσματικά υπό πραγματικές συνθήκες [7]. Υπάρχουν άλλωστε καταστάσεις όπου οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται ταχύτατα και ακόμα και αν λαμβάνονται υπό πίεση, θα πρέπει να αποτελούν προϊόν σωστού συλλογισμού, καθώς πιθανόν να επηρεάζουν μια ολόκληρη αλυσίδα από μεταγενέστερα γεγονότα [6]. Το κενό μεταξύ θεωρητικής γνώσης και πρακτικής εξάσκησης έρχονται να το γεφυρώσουν οι ασκήσεις προσομοίωσης. Στα πλεονεκτήματά τους, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται η δυνατότητα άσκησης σε ασφαλές περιβάλλον, αλλά και το μικρότερο κόστος που έχουν στην οργάνωσή τους σε σχέση με αντίστοιχες ασκήσεις που γίνονται σε πραγματικό χρόνο. Αποτελούν ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό εργαλείο για την εξάσκηση δεξιοτήτων, αλλά και για την απόκτηση γνώσεων σε θέματα διαχείρισης καταστροφών [3,8,9,10]. Στις ασκήσεις προσομοίωσης βασίζεται ουσιαστικά και η εκπαίδευση που λαμβάνουν οι φοιτητές του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Διεθνής Ιατρική-Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» που συμμετέχουν στο εξαήμερο εντατικό σεμινάριο «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών». Κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου, οι συμμετέχοντες καλούνται να συμμετέχουν σε τέσσερις ασκήσεις προσομοίωσης βασισμένες σε διαφορετικό σενάριο η κάθε μια. Πιο αναλυτικά, οι ασκήσεις αυτές έχουν ως εξής: Ανταπόκριση Νοσοκομείου σε συμβάν Μαζικών Απωλειών Υγείας Η άσκηση αυτή σχετίζεται με την εκτίμηση της κατάστασης του νοσοκομείου στην αποτελεσματική διαχείριση εισροής τραυματιών, ως αποτέλεσμα ενός συμβάντος με μαζικές απώλειες υγείας σε χώρο εκτός του νοσοκομείου. Κατά τη διάρκεια της άσκησης οι φοιτητές καλούνται να συνεργαστούν με τους φορείς του νοσοκομείου και τις εθελοντικές ομάδες. Το Νοσοκομείο τίθεται σε κατάσταση συναγερμού. Οι φοιτητές κάνουν δευτερογενή διαλογή στα θύματα που θα διακομιστούν μαζικά στο νοσοκομείο από το ΕΚΑΒ, σταθεροποιούν και αντιμετωπίζουν τα θύματα ανάλογα με τις δυνατότητες του Νοσοκομείου και διακομίζουν σε άλλα νοσοκομεία όσα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στο Νοσοκομείο. Μαζικές Απώλειες Υγείας σε Πλοίο Κύριος σκοπός της άσκησης είναι η αποτελεσματική διαχείριση μαζικών απωλειών υγείας σε πλοίο, μετά από τρομοκρατική επίθεση. Στην άσκηση αυτή οι φοιτητές καλούνται να συνεργαστούν με τους φορείς που εμπλέκονται στην άσκηση και τις εθελοντικές ομάδες. Τα θύματα της τρομοκρατικής επίθεσης αντιμετωπίζονται στο πεδίο. Οι φοιτητές κάνουν πρωτογενή διαλογή στα θύματα, αλλά και σταθεροποιούν και αντιμετωπίζουν τα θύματα ανάλογα με τις δυνατότητες που τους παρέχονται στο πεδίο. Εν συνεχεία διακομίζουν τα θύματα στο Νοσοκομείο της περιοχής ή σε άλλα νοσηλευτικά ιδρύματα με τα μέσα που διαθέτουν. 15

16 Μαζικές Απώλειες Υγείας στον Αερολιμένα Στόχοι της άσκησης είναι η όσο το δυνατόν ρεαλιστικότερη προσομοίωση αντιμετώπισης μείζονος συμβάντος, περισσότερο στα πλαίσια της ασφαλέστερης, σωστότερης, ταχύτερης διαχείρισης του συμβάντος. Στην διαχείριση πρώτιστα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται η ασφάλεια των σωστικών συνεργείων, η έγκαιρη και παραγωγική συνεργασία με τις ομάδες του Αεροδρομίου και τις εθελοντικές ομάδες. Η διαχείριση της πληροφορίας από τους αποδέκτες και η έγκαιρη, οριζόντια ή/και κάθετη μετάδοση της σωστής επαληθευμένης πληροφορίας, καθώς και η αξιοποίηση της πληροφορίας είναι από τα καίρια σημεία της άσκησης. Οι φοιτητές καλούνται να συνεργαστούν με τους φορείς του αεροδρομίου και τις εθελοντικές ομάδες. Αναπτύσσουν υγειονομικές ζώνες και διαχειρίζονται τα θύματα (triage-αντιμετώπιση τραυματιών στο πεδίο-σταθεροποίηση και διακομιδή των θυμάτων). Μαζικές Απώλειες Υγείας συνεπεία μεγάλης πυρκαγιάς Κύριος σκοπός της άσκησης είναι η αποτελεσματική διαχείριση μαζικών απωλειών υγείας ως απότοκος μεγάλης πυρκαγιάς. Στην άσκηση αυτή οι φοιτητές καλούνται να συνεργαστούν με τους φορείς προστασίας του πολίτη (πυροσβεστική υπηρεσία, αστυνομία, πολιτική προστασία) και τις εθελοντικές ομάδες. Κάνουν πρωτοβάθμια διαλογή στα θύματα που διακομίζονται μαζικά στο χώρο οργάνωσης του ΕΚΑΒ. Σταθεροποιούν και αντιμετωπίζουν τα θύματα ανάλογα με τις δυνατότητες του διατίθενται προνοσοκομειακά, άλλα και διακομίζουν στο νοσοκομείο τα θύματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στο χώρο του συμβάντος. Και στις τέσσερις ασκήσεις προσομοίωσης, οι φοιτητές καλούνται να διαχειριστούν τις πληροφορίες που δίδονται προς τα ΜΜΕ, αλλά και να στηρίξουν ψυχολογικά τόσο τα θύματα όσο και τους συγγενείς τους. Για την οργάνωση των ομάδων ακολουθείται το Incident Command System, με επικεφαλής τον Incident Commander και την ομάδα του και τις επιμέρους ομάδες, της διαλογής (triage), της κόκκινης, κίτρινης και πράσινης ζώνης, την ομάδα των διακομιδών, της ψυχολογικής υποστήριξης, των μέσων μαζικής επικοινωνίας και της υλικοτεχνικής μέριμνας. Ο ρόλος του Incident Commander είναι να προβεί σε ταχεία εκτίμηση της κατάστασης και να συλλέξει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το γεγονός, την πληγείσα περιοχή και τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Ουσιαστικά έχει τον πλήρη έλεγχο αλλά και ευθύνη της διαχείρισης του καταστροφικού συμβάντος. Σε κάθε άσκηση η περιοχή χωριζόταν σε τέσσερις (4) κύριες ζώνες και σε έξι (6) ακόμα σημεία : Ζώνη διαλογής (triage), όπου γίνεται η πρώτη διαλογή, ο διαχωρισμός των θυμάτων ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασής τους και η περαιτέρω κατηγοριοποίηση στην ανάλογη ιατρική ζώνη. Κόκκινη ζώνη, για την άμεση αντιμετώπιση καταστάσεων απειλητικών για τη ζωή, Πράσινη ζώνη, όπου αντιμετωπίζονται επείγοντα αλλά όχι απειλητικά για τη ζωή περιστατικά, Κίτρινη ζώνη, για τα μη επείγοντα περιστατικά, τον χώρο του επιτελείου Incident Commander, το σημείο διαχείρισης διακομιδών των ασθενών, ένα χώρο για τη συγκέντρωση νεκρών θυμάτων, ο οποίος πρέπει να είναι προστατευμένος και μη προσβάσιμος στο κοινό, 16

17 ένα σημείο ψυχολογικής μέριμνας, όπου παρέχονται πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας σε όσους το χρειάζονται, μια ζώνη για την επικοινωνία με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) και το σημείο όπου βρίσκεται η υλικοτεχνική υποστήριξη (logistics), η οποία μεριμνά για το συνεχή εφοδιασμό με υλικά και εξοπλισμό των ομάδων [3]. Η διάρκεια της κάθε άσκησης προσδιορίζεται περίπου στα 90. Οι συμμετέχοντες ενημερώνονται για το σενάριο την προηγούμενη ημέρα και έχουν τον απαραίτητο χρόνο για να οργανώσουν τις επιχειρησιακές ομάδες και να προετοιμαστούν, έχοντας τη συνδρομή διευκολυντών (facilitators), ο ρόλος των οποίων στη φάση αυτή είναι καθαρά εποπτικός και καθόλου παρεμβατικός. Κάθε άσκηση για τους φοιτητές ξεκινά αφού πρώτα διεκπεραιωθεί η άσκηση του αντίστοιχου φορέα πάνω στο ίδιο σενάριο. Η εκμάθηση γίνεται μέσω της συμμετοχής στην άσκηση και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Μετά τη λήξη της άσκησης, οι φοιτητές μαζί με τους διευκολυντές και τους εξωτερικούς αξιολογητές συζητούν τον απολογισμό της άσκησης. Στο στάδιο αυτό, συζητώνται οι αποφάσεις που πάρθηκαν κατά τη διάρκεια του συμβάντος, τα δυνατά και αδύνατα σημεία της άσκησης, καθώς και προτάσεις για βελτίωση τόσο στην εσωτερική λειτουργία των ομάδων, όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Πρόκειται για μια διαδικασία δομημένης ανατροφοδότησης, που σκοπό έχει να παρακινήσει τους συμμετέχοντες να αναστοχαστούν. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Εκπαιδευτές Διευκολυντές Εξωτερικοί αξιολογητές Για την επιτυχή έκβαση τέτοιων ασκήσεων προσομοίωσης μεγάλης κλίμακας, είναι απαραίτητη η συνδρομή έμπειρων εκπαιδευτών που θα μπορούν να καθοδηγήσουν σωστά τους εκπαιδευόμενους και να αξιολογήσουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Ο στόχος είναι να διδαχθούν οι φοιτητές τις βασικές αρχές μιας επιτυχημένης αντιμετώπισης και διαχείρισης συμβάντων με μαζικές απώλειες υγείας σε όλα τα επίπεδα και όχι μόνο στο ιατρικό κομμάτι. Για το λόγο αυτό, από την πλευρά του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στα άτομα που θα στελεχώσουν την εκπαιδευτική ομάδα. Προβλέπεται να είναι εκπαιδευτές έμπειροι στη διαχείριση κρίσεων, με προϋπηρεσία και γνώσεις σε αντίστοιχες δύσκολες καταστάσεις, που θα έχουν τη δυνατότητα να μεταβιβάσουν την εμπειρία και τη γνώση τους στους φοιτητές με τον καλύτερο τρόπο, ώστε να αποδώσει στο μέγιστο βαθμό η εκπαίδευση μέσω των ασκήσεων προσομοίωσης. Ένα συμβάν με μαζικές απώλειες υγείας, το ιατρικό προσωπικό θα πρέπει άμεσα και γρήγορα να εκτιμήσει την κατάσταση και να θέσει τις σωστές προτεραιότητες για τα θύματα που χρειάζονται φροντίδα και θεραπεία ή διακομιδή. Η διαλογή (triage) είναι το βασικό εργαλείο για την ιατρική διαχείριση σε καταστάσεις καταστροφών. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρχει ένας κοινός «κώδικας επικοινωνίας», ούτως ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι στο «πεδίο» να έχουν το ίδιο επίπεδο κατανόησης. Η βασική ιατρική διαχείριση των συμβάντων γίνεται με βάση τις αρχές του Advanced Trauma Life Support (ATLS) και των αλγορίθμων που αυτό το εκπαιδευτικό εργαλείο παρέχει, για την καλύτερη αντιμετώπιση των θυμάτων, τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και κατά τη διάρκεια των ασκήσεων προσομοίωσης [11]. Οι εκπαιδευτές του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Διεθνής Ιατρική- Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» ακολουθούν αυτές τις κατευθυντήριες οδηγίες. Σε 17

18 συνδυασμό και με την μεγάλη προσωπική τους εμπειρία από τη διαχείριση παρόμοιων συμβάντων σε διεθνές επίπεδο, είναι σε θέση να εκπαιδεύσουν και τους φοιτητές με βάση τις αρχές αυτές και να τους καθοδηγήσουν στη σωστή διαχείριση των σεναρίων που τίθενται κατά τη διάρκεια των ασκήσεων προσομοίωσης. Στο συγκεκριμένο εντατικό σεμινάριο συμμετέχουν εξέχουσες ακαδημαϊκές προσωπικότητες από το χώρο της επείγουσας ιατρικής και της διαχείρισης καταστροφών και κρίσεων, με μεγάλη εμπειρία και εμπλοκή στη διαχείριση μαζικών συμβάντων, από 10 χώρες από όλο τον κόσμο. Οι συγκεκριμένοι έχουν αναλάβει και το ρόλο της εξωτερικής αξιολόγησης του σεμιναρίου. Παρακολουθούν από κοντά τόσο την προετοιμασία που γίνεται από τους φοιτητές στις ομάδες τους πριν από την άσκηση, όσο και την ίδια την άσκηση και συμμετέχουν και παρεμβαίνουν ουσιαστικά και αξιολογικά στην αποτίμηση που ακολουθεί την κάθε άσκηση. Η βαθιά γνώση τους πάνω στο αντικείμενο της επείγουσας ιατρικής, αλλά κυρίως στη διαχείριση συμβάντων με μαζικές απώλειες υγείας, είναι ουσιαστική και συμβάλει θετικά στη βελτίωση της επίδοσης των εκπαιδευομένων από άσκηση σε άσκηση. Κάθε επιχειρησιακή ομάδα που θα δράσει στο «πεδίο» αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές. Ο καταμερισμός των ομάδων αρχικά και για τις δύο πρώτες ασκήσεις γίνεται από την επιστημονική επιτροπή του προγράμματος. Σταδιακά όμως, δίνεται στους ίδιους τους φοιτητές η δυνατότητα να σχηματίσουν τις ομάδες εκείνες που κατά τη γνώμη τους θα ήταν περισσότερο λειτουργικές σε κάθε «σκηνή». Κάθε ομάδα υποστηρίζεται από δύο εκπαιδευτές-διευκολυντές, ο ρόλος των οποίων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας και της άσκησης είναι καθαρά επικουρικός, ενώ μετά το πέρας των ασκήσεων, οι διευκολυντές αναλαμβάνουν το ρόλο της αποτίμησης της δράσης της κάθε ομάδας. Δίνεται επίσης ο λόγος και στους ίδιους τους συμμετέχοντες, οι οποίοι, μετά το τέλος της άσκησης, θα πρέπει να είναι σε θέση να κατανοούν τις αδυναμίες και τα δυνατά σημεία της ομάδας τους. Είναι ουσιαστικά μια συμμετοχική διαδικασία, κατά την οποία ο τελικός στόχος είναι η βελτίωση των δεξιοτήτων των εκπαιδευόμενων, μέσα από την επαναλαμβανόμενη πρακτική και τη διόρθωση των «κακώς κειμένων» των προηγούμενων ασκήσεων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Εκπαιδευτικά Αποτελέσματα από τα εντατικά σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν κατά την τελευταία διετία Τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα του εντατικού σεμιναρίου που πραγματοποιείται κάθε έτος από το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών «Διεθνής Ιατρική-Διαχείριση Κρίσεων Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είναι μετρήσιμα και προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες και ανατροφοδότηση για τη βελτίωση των προσδοκώμενων στόχων και της ίδιας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στους φοιτητές που συμμετέχουν κάθε χρόνο, δίνεται ηλεκτρονικά προς συμπλήρωση ένα ερωτηματολόγιο πριν τη συμμετοχή τους στις ασκήσεις προσομοίωσης. Οι ερωτήσεις αφορούν τόσο κάποια δημογραφικά τους στοιχεία, αλλά κυρίως έχουν σχέση με την εκτίμηση που οι ίδιοι έχουν για τον εαυτό τους, για τον τρόπο με τον οποίο θεωρούν ότι θα ανταπεξέλθουν κατά τη διάρκεια των ασκήσεων. Καλούνται επίσης να αξιολογήσουν τη σημασία της εκπαίδευσης σε ότι αφορά την ετοιμότητα κατά τη διαχείριση καταστροφικών συμβάντων. Μετά το πέρας των ασκήσεων και της συμμετοχής των φοιτητών στο σεμινάριο, διανέμεται και πάλι ηλεκτρονικά ένα δεύτερο ερωτηματολόγιο, στο οποίο εκτός από 18

19 τα δημογραφικά τους στοιχεία, ζητείται η άποψή τους σε σχέση με την σημασία της εκπαίδευσης αλλά και της προσομοίωσης ως εκπαιδευτικού εργαλείου, στην καλύτερη προετοιμασία για την απόκριση σε συμβάντα με μαζικές απώλειες υγείας. Καλούνται επίσης να βαθμολογήσουν οι ίδιοι την εκπαίδευση που έλαβαν. Οι ερωτήσεις είναι κατά μεγάλο ποσοστό κλειστού τύπου, για την πιο εύκολη και αποτελεσματική ανταποκρισιμότητα στο ερωτηματολόγιο, ενώ υπάρχουν και κάποιες ανοιχτού τύπου, που σκοπό έχουν να αποτυπώσουν τις προσωπικές απόψεις και κρίσεις των συμμετεχόντων. Τα συγκεκριμένα ερωτηματολόγιο διανεμήθηκαν στους φοιτητές που συμμετείχαν στο εντατικό σεμινάριο «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών» κατά τα ακαδημαϊκά έτη , ενώ στους φοιτητές του ακαδημαϊκού έτους διανεμήθηκε μόνο το δεύτερο ερωτηματολόγιο για την καταγραφή της εμπειρίας τους μετά τη συμμετοχή τους στο συγκεκριμένο σεμινάριο. Για το ακαδημαϊκό έτος , τα αποτελέσματα που προέκυψαν έχουν ως εξής: Ποσοστό απόκρισης και Δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων Από τους 50 συμμετέχοντες, ανταποκρίθηκαν οι 46 (ποσοστό 92%) σε ό,τι αφορά το πρώτο ερωτηματολόγιο, ενώ στο δεύτερο ανταποκρίθηκαν οι 37 (ποσοστό 74%). Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων ήταν μεταξύ ετών, ενώ το ποσοστό των γυναικών και στα δύο ερωτηματολόγια ήταν περίπου το διπλάσιο. Το δείγμα περιελάμβανε επαγγελματίες υγείας σε ποσοστό 63% στο πρώτο ερωτηματολόγιο και 51,3% στο δεύτερο. Ακολουθούν οι διάφοροι άλλοι επαγγελματίες, σε ποσοστό 19,6% στο πρώτο ερωτηματολόγιο και 20,5% στο δεύτερο και έπονται οι κοινωνικοί επιστήμονες με ποσοστά 17,4% και 20,5% αντίστοιχα στα δύο ερωτηματολόγια. Προηγούμενη εμπειρία σε αντιμετώπιση εκτάκτου μαζικού συμβάντος Στο πρώτο ερωτηματολόγιο, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων σε ποσοστό 80,4% ανέφεραν ότι δεν είχαν αντιμετωπίσει έκτακτο μαζικό συμβάν στα πλαίσια του επαγγέλματός τους. Ως τέτοιο συμβάν προσδιορίζεται η προσφυγική κρίση, ο σεισμός και αυτοκινητιστικά ατυχήματα. Επίσης ποσοστό της τάξεως του 69,6% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι δεν είχαν λάβει στο παρελθόν ανάλογη εκπαίδευση για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών. Το υπόλοιπο ποσοστό ανέφερε ότι είχε λάβει σχετική εκπαίδευση, είτε μέσω σεμιναρίων, είτε μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών, ή κατά τη διάρκεια της ειδικότητάς τους ή με άλλους τρόπους. 19

20 Κοινή εκπαίδευση και ομαδική προετοιμασία για την αντιμετώπιση έκτακτου μαζικού συμβάντος / καταστροφής Και στα δύο ερωτηματολόγιο, οι αποκρινόμενοι απάντησαν σχεδόν καθολικά (σε ποσοστό 97,9% στο πρώτο και σε ποσοστό 97,3% στο δεύτερο ερωτηματολόγιο) για την αναγκαιότητα ότι η ομαδική προετοιμασία και η κοινή εκπαίδευση αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τη σωστή αντιμετώπιση ενός τέτοιου συμβάντος, ενώ στο σύνολό τους σε ποσοστό 100% θεωρούν ότι η καλύτερη εκπαιδευτική μέθοδος αποτελεί συγκερασμό θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης. 20

21 Η προσομοίωση ως εκπαιδευτικό εργαλείο στη διαχείριση των καταστροφών Στο πρώτο ερωτηματολόγιο, ποσοστό 93,5% των ερωτηθέντων ότι γνωρίζουν τι είναι η προσομοίωση, ενώ ένα ποσοστό 93% έχει συμμετέχει σε ασκήσεις προσομοίωσης σε πλαίσια εκπαιδευτικών σεμιναρίων, παιχνιδιών ρόλων κλπ. Ποσοστό 31,7 % το έκαναν από προσωπική τους επιλογή, ποσοστό 24,4% στα πλαίσια των ακαδημαϊκών τους σπουδών και ένα ποσοστό 19,5% στα πλαίσια της εργασίας τους. Ωστόσο ποσοστό 65,9% αποτίμησε ως «μέτρια» ρεαλιστική την προσομοίωση. Στο πρώτο ερωτηματολόγιο και στην ερώτηση αν χρειάζονται ειδικές γνώσεις και δεξιότητες για συμμετοχή σε άσκηση προσομοίωσης, ποσοστό 51,2% απάντησε 21

22 θετικά. Πιο συγκεκριμένα, ως απαραίτητες γνώσεις σημειώνουν γνώσεις ιατρικές (όπως πρώτες βοήθειες, διαλογή, ΑLS, ATLS), διοικητικές και οργανωτικές δεξιότητες και μη τεχνικές δεξιότητες, όπως ευελιξία, ομαδικότητα, επικοινωνία. Και στο δεύτερο ερωτηματολόγιο το ποσοστό της θετικής απάντησης κυμαίνεται στα ίδια περίπου επίπεδο (54,1%), ενώ ως απαραίτητες ειδικές γνώσεις αναφέρονται οι διοικητικές δεξιότητες, πνεύμα συνεργασίας, οι μη τεχνικές δεξιότητες (επικοινωνία, ομαδικότητα, ηγεσία) και ιατρικές γνώσεις, όπως η διαλογή και οι πρώτες βοήθειες. Αξίζει ίσως να σημειωθεί ότι πριν τη συμμετοχή στις ασκήσεις προσομοίωσης, οι συμμετέχοντες θεωρούσαν τις ιατρικές γνώσεις πιο σημαντικές από τις διοικητικές δεξιότητες, μετά τη συμμετοχή τους, σημειώνουν ως σημαντικότερες τις μη τεχνικές δεξιότητες. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι μετά τη συμμετοχή, μειώθηκε ιδιαίτερα και το ποσοστό των συμμετεχόντων που δεν είχαν εκφράσει στο πρώτο ερωτηματολόγιο κάποια σχετική άποψη (από 18,6% σε 8,1%). Σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια των ασκήσεων, στο πρώτο ερωτηματολόγιο ως προκλήσεις αναφέρονται η επικοινωνία, ο συντονισμό, η ομαδικότητα, ο περιορισμένος χρόνος, το άγχος, η συνεργασία με τους άλλους δρώντες, ενώ στο δεύτερο ερωτηματολόγιο προστέθηκαν και η επίλυση των διαφορών, ο σχεδιασμός, η κούραση και η ευελιξία. Και στα δύο ερωτηματολόγια (88,3% και 91,9% αντίστοιχα), οι φοιτητές συμφωνούν κατά πλειοψηφία ότι οι ασκήσεις προσομοίωσης είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος εκπαίδευσης στη διαχείριση καταστροφών. Στο δεύτερο ερωτηματολόγιο, η απόλυτη πλειοψηφία αναγνωρίζει την προσομοίωση ως το πιο αξιόπιστο εκπαιδευτικό 22

23 εργαλείο για την κατανόηση τόσο του θεωρητικού σκέλους όσο και για την ομαδική εκπαίδευση. Μεγάλο επίσης ποσοστό των συμμετεχόντων (81,1%) επισημαίνει ότι η συμμετοχή τους στις ασκήσεις προσομοίωσης συνέβαλαν στη βελτίωση των δεξιοτήτων τους σε ότι αφορά την ομαδικότητα, τη συνεργασία, την επίλυση διαφορών, την ηγεσία, τη διαχείριση του άγχους, την ευελιξία, την αυτοπεποίθηση. Τέλος, ένα σημαντικό ποσοστό 78,4% δήλωσε ότι αισθάνεται πιο καλά προετοιμασμένο να ανταποκριθεί σε ένα μαζικό καταστροφικό συμβάν μετά τη συμμετοχή του στο συγκεκριμένο σεμινάριο ενώ ποσοστό 97,3% δήλωσε ότι θα συμμετείχε ξανά, αν δινόταν η ευκαιρία. 23

24 Επιπλέον, στο δεύτερο ερωτηματολόγιο, ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 97,3% αναγνώρισε την αξία και σημασία της ενημέρωσης πριν από τις ασκήσεις, καθώς υποστηρίζουν ότι βοηθά στο δέσιμο της ομάδας και στη δημιουργία κοινού κώδικα επικοινωνίας. Το 100% συμφωνεί ότι και ο απολογισμός μετά τις ασκήσεις ήταν ιδιαιτέρως σημαντικός. Τέλος ένα ποσοστό 62,2% υποστηρίζει ότι η διανομή των ρόλων στους εκπαιδευόμενους κατά τη διάρκεια των ασκήσεων δεν πρέπει να σχετίζεται άμεσα με το επαγγελματικό τους υπόβαθρο. 24

25 Τέλος, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν το σεμινάριο. Σε ποσοστό 83,7% και σε ό,τι αφορά το οργανωτικό κομμάτι, απάντησαν ότι ήταν «πολύ καλό» και «καλό», ενώ σε ό,τι αφορά το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, οι αντίστοιχες απαντήσεις ανέρχονται σε συνολικό ποσοστό 86,4%. Για το ακαδημαϊκό έτος , τα αποτελέσματα που προέκυψαν έχουν ως εξής: Ποσοστό απόκρισης και Δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων Από τους 50 συμμετέχοντες, ανταποκρίθηκαν οι 33 (ποσοστό 66%). 25

26 Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων ήταν μεταξύ ετών, ενώ το ποσοστό των γυναίκων ήταν περίπου τριπλάσιο από το ποσοστό των ανδρών. Ποσοστό 81,8 % από τους συμμετέχοντες ήταν ιατροί και νοσηλευτές. Το 12% αποτελούσαν φοιτητές από το χώρο της υγείας (φυσιοθεραπευτές, φαρμακοποιοί κλπ), ενώ μόλις ένα ποσοστό της τάξεως του 6,2% ήταν κοινωνικοί επιστήμονες ή άλλοι επαγγελματίες. Κοινή εκπαίδευση και ομαδική προετοιμασία για την αντιμετώπιση έκτακτου μαζικού συμβάντος / καταστροφής Στο διανεμηθέν ερωτηματολόγιο, οι ερωτώμενοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία με καθολικό ποσοστό 100% απάντησαν θετικά στην ερώτηση αν θεωρούν σημαντικό να υπάρχει κοινή εκπαίδευση και ομαδική προετοιμασία για την αντιμετώπιση έκτακτου μαζικού συμβάντος/καταστροφής σε άτομα που εργάζονται στην ίδια ομάδα. Επίσης ποσοστό 97% απάντησε ότι είναι απαραίτητη η συνύπαρξη τόσο της θεωρητικής όσο και της πρακτικής εκπαίδευσης. Η προσομοίωση ως εκπαιδευτικό εργαλείο στη διαχείριση των καταστροφών Οι φοιτητές που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό σεμινάριο κατά το ακαδημαϊκό έτος σε απόλυτο ποσοστό 100% απάντησαν ότι κατά την άποψή τους οι ασκήσεις προσομοίωσης αποτελούν το πιο κατάλληλο εκπαιδευτικό εργαλείο για την προετοιμασία των ομάδων που θα κληθούν να διαχειριστούν έκτακτα μαζικά συμβάντα και καταστροφές. 26

27 Με το ίδιο καθολικό ποσοστό συμφωνίας, απάντησαν και στην ερώτηση αν θεωρούν τις ασκήσεις προσομοίωσης κατάλληλη μέθοδο για την πρακτική άσκηση σχετικά με θέματα διαχείρισης μαζικών συμβάντων. Ερωτήθηκαν επίσης αν πιστεύουν ότι χρειάζονταν ειδικές γνώσεις και δεξιότητες για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των ασκήσεων του σεμιναρίου στο οποίο συμμετείχαν, όπου σε ποσοστό 63,6% η απάντησή τους ήταν αρνητική. Μόνο ένα ποσοστό της τάξεως του 36,4% θεωρούσαν ότι ειδικές γνώσεις θα τους ήταν απαραίτητες. Και ως ειδικές γνώσεις, όπως και οι συμμετέχοντες στο προηγούμενο σεμινάριο σημειώνουν γνώσεις γύρω από την διαλογή των θυμάτων, αλλά και διοικητικές και οργανωτικές δεξιότητες. Σχετικά με τις κυριότερες δυσκολίες και προκλήσεις που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια των ασκήσεων, αναφέρουν τις καιρικές συνθήκες, την κούραση, αλλά και 27

28 τον ανταγωνισμό μεταξύ των ομάδων για την καλύτερη επίδοση, το συντονισμό, την ομαδικότητα και τη διαχείριση των συγκρούσεων μεταξύ των μελών της ομάδας. Ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό (87,9%) από τους συμμετέχοντες αναγνώρισε το γεγονός ότι η συμμετοχή τους στις ασκήσεις προσομοίωσης συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση των δεξιοτήτων τους σε ότι αφορά την ομαδικότητα, τη συνεργασία, την επίλυση διαφορών, την ηγεσία, τη διαχείριση του άγχους, την ευελιξία, την αυτοπεποίθηση. Τέλος, ένα σημαντικό ποσοστό 84,8% δήλωσε ότι αισθάνεται πιο καλά προετοιμασμένο να ανταποκριθεί σε ένα μαζικό καταστροφικό συμβάν μετά τη συμμετοχή του στο συγκεκριμένο σεμινάριο ενώ ποσοστό 93,9% δήλωσε ότι θα συμμετείχε ξανά, αν δινόταν η ευκαιρία. Αναφορικά με το αν θεωρούν σημαντική και απαραίτητη την ενημέρωση πριν από τις ασκήσεις, σημαντικό ποσοστό (97%) απάντησε θετικά, αναγνωρίζοντας ότι βοηθά τόσο στη γνωριμία και το δέσιμο της ομάδας, όσο και στην προετοιμασία και τη 28

29 δημιουργία κοινού κώδικα επικοινωνίας, για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα κατά τη διεξαγωγή της άσκησης. Και σε αυτήν την ομάδα ερωτηθέντων, υπήρξε απόλυτη συμφωνία σε ποσοστό 100% συμφωνεί για το ότι ο απολογισμός μετά τις ασκήσεις ήταν ιδιαιτέρως σημαντικός. Στην ερώτηση τέλος για την άποψή τους σχετικά με την κατανομή των ρόλων ανάλογα με το επαγγελματικό υπόβαθρο των εκπαιδευομένων, τα ποσοστά παρουσιάζονται μοιρασμένα, με ένα ποσοστό της τάξεως του 42,4% να καταγράφει αρνητική απάντηση. Τέλος, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν το σεμινάριο. Σε ποσοστό 72,8% και σε ό,τι αφορά το οργανωτικό κομμάτι, απάντησαν ότι ήταν «πολύ καλό» και «καλό», ενώ σε ό,τι αφορά το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, οι αντίστοιχες απαντήσεις ανέρχονται σε συνολικό ποσοστό 84,9%. 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η αξία της εκπαίδευσης με βάση τις ασκήσεις προσομοίωσης Η άμεση απόκριση σε ένα συμβάν με μαζικές απώλειες υγείας αποτελεί ένα συνδυασμό από ιατρικές και μη παραμέτρους και απαιτεί σίγουρα πολυπαραγοντική και διατομεακή προσέγγιση. Αν και η γρήγορη και άμεση ιατρική επέμβαση θεωρείται ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των θυμάτων, ωστόσο εξίσου σημαντικές θεωρούνται και οι μη ιατρικές παράμετροι, που σχετίζονται με την διαχείριση, την ασφάλεια, την επικοινωνία, τη συνεργασία μεταξύ των φορέων, την πληροφόρηση, την παροχή των απαιτούμενων υλικών και ανθρώπινων πόρων κλπ. [1]. Η ιατρική των καταστροφών είναι ένα πεδίο που χρήζει ανάπτυξης νέων μεθόδων για την καλύτερη αξιολόγηση των δράσεων. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από τις μεγάλης 30

31 κλίμακας ασκήσεις. Η σωστή αξιολόγηση των ασκήσεων μπορεί να οδηγήσει πιο εύκολα σε ταυτοποίηση των αδυναμιών και βελτίωση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης [6]. Κατά τη διάρκεια της αντιμετώπισης ενός μείζονος συμβάντος με μαζικές απώλειες υγείας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την επιτυχία της απόκρισης, να υπάρχει σωστή και ακριβής πληροφόρηση και επικοινωνία. Καθώς ο χρόνος πιέζει και συνήθως οι συνθήκες στο πεδίο της επιχείρησης είναι αντίξοες, η ομαδικότητα και ο συντονισμός μεταξύ των επαγγελματιών που θα κληθούν να συμμετέχουν, κρίνεται αναγκαίος. Καθώς όμως τα συμβάντα αυτά είναι σύνθετα και με ιδιαιτερότητες, θα πρέπει οι συμμετέχοντες να είναι καλά προετοιμασμένοι για να επιτυγχάνεται και η λήψη σωστών αποφάσεων, που θα οδηγήσουν στην αποτελεσματική διαχείριση της κατάστασης. Παρόλο που συνεχώς αυξάνονται τα καταστροφικά φαινόμενα, τόσο σε ένταση, όσο και σε συχνότητα, δεν έχει δοθεί αντίστοιχη σημασία στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας που θα κληθούν να συνδράμουν. Δεν υπάρχει στο εκπαιδευτικό τους υπόβαθρο η παροχή με συστηματικό τρόπο των γνώσεων εκείνων που θα τους ενισχύσουν όταν θα βρεθούν σε επιχειρησιακή θέση στην αντιμετώπιση κάποιας καταστροφής [12]. Είναι όμως αποδεκτό ότι η μάθηση μέσω της πράξης και της αναπαράστασης πραγματικών εμπειριών έχει καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Και σε ό,τι αφορά τη διαχείριση συμβάντων με μαζικές απώλειες υγείας, όπου η διατομεακή και διεπιστημονική συνεργασία αποτελούν βασικό παράγοντα για την επιτυχημένη αντιμετώπισή τους, τότε είναι σαφές ότι μέσω των ασκήσεων προσομοίωσης μπροεί να δημιουργηθούν οι βάσεις εκείνες που θα οδηγήσουν στο σωστό καθορισμό των προτεραιοτήτων και στην ορθή λήψη αποφάσεων για την οργάνωση στοχευμένων παρεμβάσεων στο «πεδίο». Θεωρίες και μέθοδοι εκπαίδευσης υπάρχουν πολλές. Ωστόσο, όπως αναδείχθηκε και από τους ερωτηθέντες συμμετέχοντες στις ασκήσεις προσομοίωσης του εντατικού σεμιναρίου «Διαχείριση Θυμάτων Καταστροφών», ο συνδυασμός της θεωρητικής γνώσης και των μεγάλης κλίμακας ασκήσεων ενδυναμώνει τις δεξιότητες των εμπλεκομένων και επιτυγχάνεται καλύτερη ετοιμότητα στην αντιμετώπιση καταστροφικών συμβάντων που απαιτούν διατομεακή και διεπιστημονική προσέγγιση. Επιπλέον οι ασκήσεις προσομοίωση είναι πιο εύκολο να οργανωθούν και να εκτελεστούν από ό,τι θα ήταν μια «ζωντανή» άσκηση και σίγουρα πιο οικονομικές. Επίσης γίνονται σε περιβάλλον ασφαλές, όπου δεν διακυβεύεται η ασφάλεια κανενός, ούτε των διασωστών, αλλά ούτε και των «θυμάτων». Τέλος, αποτελούν έναν καλό τρόπο για να μελετηθούν οι ανθρώπινες συμπεριφορές σε καταστάσεις κρίσεων και επιπρόσθετα εξοικειώνουν τους εκπαιδευόμενους με θέματα που αφορούν τη διαχείριση κρίσεων και ενισχύουν στοιχεία απαραίτητα για την πετυχημένη επιχειρησιακή δράση, όπως είναι η ομαδικότητα, η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ των δρώντων στο «πεδίο». Η συζήτηση που γίνεται ως αξιολόγηση των ασκήσεων μπορεί να αναδείξει τα κενά που υπάρχουν στο επίπεδο της επιχειρησιακής ετοιμότητας καθώς και τα ευάλωτα σημεία που θα πρέπει το σύστημα να ενισχύσει, προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη αντιμετώπιση του συμβάντος. Η αξιολόγηση των ασκήσεων μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα για τη βελτίωση του συστήματος. Επίσης, η εναλλαγή των σεναρίων στις ασκήσεις βοηθά και συμβάλλει στην προετοιμασία σε όσο το δυνατόν περισσότερες υποθετικές ή μη καταστάσεις, ούτως ώστε το σύστημα να είναι προετοιμασμένο κατά το δυνατό ώστε να ανταποκριθεί με τα μέσα και τους πόρους που διαθέτει όσο καλύτερα γίνεται [13]. 31