ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007 ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ (Δ )

Transcript

1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2007 ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ (Δ )

2

3 ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΚΔΟΣΗ (Δ )...1 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η δυναμική του τουρισμού στην Ελλάδα Το διεθνές περιβάλλον Η περίπτωση της Ελλάδας Η Ελλάδα ως τουριστικός προορισμός «Ελληνικό τουριστικό προϊόν»: Τα χαρακτηριστικά και η θέση αυτού στην παγκόσμια αγορά...66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Τουρισμός και η παροχή εκπαίδευσης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Η σημασία του ανθρώπινου παράγοντα στην αγορά τουριστικού προϊόντος Η διεθνής επιστημονική εμπειρία Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών διεθνών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων Η ελληνική επιστημονική πραγματικότητα Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών εγχώριων εκπαιδευτικών φορέων Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα: Οι ελλείψεις στις τουριστικές σπουδές Ίδρυση Πανεπιστημιακών Τμημάτων στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» : Η αναγκαιότητα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η δυναμική του τουρισμού στην Περιφέρεια Κρήτης Το προφίλ της Περιφέρειας Κρήτης Μορφολογικά και πληθυσμιακά στοιχεία Οικονομικά μεγέθη Τουριστική γεωγραφία «Νέες Μορφές Τουρισμού» Προσφορά Εκπαίδευσης, Έρευνας και Τεχνολογίας

4 3.4.1 Πανεπιστημιακά Ιδρύματα Σύντομο προφίλ Ερευνητικά Ινστιτούτα και Ιδρύματα Σύντομο προφίλ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης και Στρατηγικός σχεδιασμός Πανεπιστημίου Κρήτης Στρατηγικός σχεδιασμός και αποστολή του Πανεπιστημίου Κρήτης Στρατηγικός Σχεδιασμός στην Εκπαίδευση Στρατηγικός Σχεδιασμός στην Έρευνα Στρατηγικός Ακαδημαϊκός Σχεδιασμός Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στα πλαίσια του αναπτυξιακού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης Ανάλυση σκοπιμότητας, σημείο εκκίνησης: Η οικονομία της Περιφέρειας Κρήτης Σημείο προσανατολισμού: Η παγκόσμια ψηφιακή οικονομία Γεφυρώνοντας την τοπική με την παγκόσμια οικονομία Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης: Αιτιολόγηση υιοθέτησης της πρότασης από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Το όραμα Η αποστολή Οι εισακτέοι Οι απόφοιτοι Προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης των πτυχιούχων Πρόγραμμα Σπουδών Διάρκεια Προγράμματος Σπουδών Διάρθρωση Προγράμματος Σπουδών Ενδεικτικό Πρόγραμμα Σπουδών Περιγραφή Μαθημάτων

5 5.7.1 Η δομή των μαθημάτων ανά τομέα / θεματική ενότητα Υποστήριξη του επιστημονικού υπόβαθρου των φοιτητών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η συμβολή του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης στην πλήρωση του ακαδημαϊκού χώρου και στην εγχώρια ανάπτυξη Παροχή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης υψηλής στάθμης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Κέντρο αριστείας για τη μελέτη και έρευνα του αναπτυξιακού ρόλου του τουρισμού Συνεισφορά στην αναπτυξιακή δυναμική της Ελλάδας και της Περιφέρειας Κρήτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Αναγκαίος εξοπλισμός και λειτουργικό κόστος υλοποίησης: Το απαιτούμενο ανθρώπινο δυναμικό και οι υλικοί πόροι για τη λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Εισαγωγή Παραδοχές για τη διάγνωση και καταγραφή των αναγκών Ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό Διδακτικό Προσωπικό Διοικητικό Προσωπικό Ειδικό Τεχνικό Εργαστηριακό Προσωπικό (ΕΤΕΠ) Ανάγκες σε υλικοτεχνική υποδομή Κτιριακές υποδομές Εξοπλισμός γραφείων Εξοπλισμός εργαστηρίων Εξοπλισμός αιθουσών διδασκαλίας και βοηθητικών χώρων Εξοπλισμός πληροφορικής και επικοινωνιών Υποδομές φοιτητικής μέριμνας Λειτουργικό κόστος υλοποίησης

6 7.5.1 Κόστος ανθρωπίνου δυναμικού Κόστος υλικοτεχνικής υποδομής Κόστος ανά κατηγορία Φοιτητικής Μέριμνας Λοιπές λειτουργικές δαπάνες Συγκεντρωτική δαπάνη υλοποίησης Κατανομή και χρονική εξέλιξη του λειτουργικού κόστους υλοποίησης Κατανομή και χρονική εξέλιξη του κόστους ανθρωπίνου δυναμικού Κατανομή και χρονική εξέλιξη του κόστους υλικοτεχνικής υποδομής Κατανομή και χρονική εξέλιξη του κόστους ανα κατηγορία φοιτητικής μέριμνας Κατανομή και χρονική εξέλιξη των υπολειπόμενων λειτουργικών δαπανών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Έρευνα αγοράς για την ίδρυση του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Εισαγωγή Στοιχεία της έρευνας αγοράς Η σύσταση του ερωτηματολόγιου Τα αποτελέσματα της έρευνας αγοράς Πίνακας 8.1: Αναγκαιότητα ίδρυσης του Τμήματος Πίνακας 8.3: Απόψεις για χωροθέτηση του Τμήματος στην Κρήτη Πίνακας 8.5: Μορφές υποστήριξης στο υπό πρόταση Τμήμα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: Απόφαση Συγκλήτου για την ίδρυση του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Εισαγωγή Απόσπασμα πρακτικών 240 ης / συνεδρίας της Συγκλήτου Πανεπιστημίου Κρήτης

7 9.3 Απόσπασμα πρακτικών 241 ης / συνεδρίας της Συγκλήτου Πανεπιστημίου Κρήτης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α: Πίνακας Πανεπιστημίων που διαθέτουν διεθνώς αναγνωρισμένες Τουριστικές Σπουδές ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β: Πίνακας εγχώριων Τεχνολογικών και Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων που προσφέρουν αναγνωρισμένες Τουριστικές Σπουδές ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ: Εντοπισμός και κατανομή στο εξαετή χρονικό ορίζοντα των διαφόρων αποφάσεων και ανα κατηγορία δαπανών ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ: Ερωτηματολόγιο έρευνας για τη δημιουργία Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης (ΤΔΑ) στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Βιβλιογραφικές Αναφορές

8 ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ Βάσει των προκαθορισμένων εκ του Συμβουλίου Ανώτατης Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΣΑΠΕ) προδιαγραφών για την ίδρυση νέων Τμημάτων ή Σχολών, ή την αναδιάρθρωση ήδη λειτουργούντων Τμημάτων ή Σχολών (συγχώνευση, κατάτμηση, μετονομασία ή αλλαγή γνωστικού αντικειμένου), η υποβαλλόμενη από το Πανεπιστήμιο Κρήτης μελέτη σκοπιμότητας για την ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης πρέπει να παραθέτει επαρκή στοιχεία για τα κάτωθι σημεία: Τον στρατηγικό σχεδιασμό του Πανεπιστημίου Κρήτης. Την αιτιολόγηση υιοθέτησης της από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥπΕΠΘ). Την εθνική και διεθνή επιστημονική εμπειρία στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο. Την συμβολή της στην πλήρωση του ακαδημαϊκού χώρου και την ανάπτυξη της χώρας καθώς και της Περιφέρειας Κρήτης. Το προτεινόμενο πρόγραμμα σπουδών. Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών σχετικών τμημάτων από το εθνικό και διεθνή χώρο. Τη δομή σε τομείς. Την διάρκεια σπουδών. Τις επαγγελματικές δυνατότητες των πτυχιούχων. Τον προτεινόμενο αριθμό φοιτητών. Το αναγκαίο επιστημονικό και διοικητικό-τεχνικό προσωπικό. Το λειτουργικό κόστος υλοποίησης της. Τις αναγκαίες υποδομές. Την τεκμηριωμένη απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εκτενής ανάλυση των ανωτέρω σημείων πραγματοποιείται στο κύριο μέρος της παρούσας μελέτης. Ωστόσο τα βασικά σημεία αυτών αναπτύσσονται συνοπτικά στο α- κόλουθο μέρος. 6

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η δυναμική του τουριστικού τομέα στην διεθνή και εγχώρια αγορά Αναμφίβολη είναι η σπουδαιότητα του τουριστικού τομέα τόσο για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη, όσο και για την απασχόληση του ανθρωπίνου δυναμικού. Τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο έχουν παρατηρηθεί τα κάτωθι: 1) Ο τουρισμός ως δυναμική παγκόσμια αγορά Ο τουρισμός έχει εξελιχθεί παγκοσμίως σε μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες, αποτελώντας σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης και απασχόλησης. Εκτιμάται ότι η τουριστική βιομηχανία συντελεί, άμεσα και έμμεσα, στο 10,3% του παγκόσμιου α- καθάριστου εγχώριου προϊόντος, 8,7% των συνολικών θέσεων εργασίας και 9,3% των συνολικών επενδύσεων. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO): Οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά 18 φορές την περίοδο Το 2005 οι διεθνείς αφίξεις έφτασαν τον αριθμό ρεκόρ των 681,5 εκατομμυρίων έπειτα από μία συνεχή άνοδο 21 ετών. Σε επίπεδο σε Ευρωπαϊκής Ένωσης ο τουρισμός απασχολεί άμεσα 9 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες, μέγεθος που αντιπροσωπεύει το 6% της συνολικής απασχόλησης, συνδράμοντας στο 5.5% τουλάχιστον του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και στο 30% των εξαγωγών σε υπηρεσίες. Συνάμα εκτιμάται ότι στα τέλη της επόμενης δεκαετίας οι θέσεις εργασίας σχετιζόμενες με τον τουρισμό και τα ταξίδια, θα αυξηθούν κατά 2 εκατομμύρια, αντιπροσωπεύοντας το 9% της συνολικής απασχόλησης στην Ένωση. 7

10 Η τουριστική αγορά όντας επιρρεπής σε δομικές αλλαγές, προερχόμενες ιδίως από την παγκοσμιοποίηση των αγορών, διέπεται από ένα σύνολο συνεχών μεταβολών. Χαρακτηριστικές μεταβολές αποτελούν: Η φιλελευθεροποίηση των αεροπορικών μεταφορών. Η μείωση της τιμής των ναύλων ενθαρρύνει τα ταξίδια σε μακρινούς, εξωτικούς προορισμούς. Η αυξανόμενη ανταγωνιστικότητα νέων προορισμών. Το χαμηλό κόστος εργασίας και η χρήση περιβαλλοντικών πόρων με τρόπο που δεν συνάδει με τις αρχές αειφόρου ανάπτυξης επιτρέπει την προσφορά ελκυστικών πακέτων διακοπών. Οι νέες μορφές προώθησης και διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος με τη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Καθώς νέοι προορισμοί εισέρχονται στη διεθνή τουριστική αγορά, ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση τουριστών και την αύξηση των εσόδων εντείνεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας ενός τουριστικού προορισμού υπάρχουν ποικιλόμορφες προσεγγίσεις. Η σύγχρονη προσέγγιση εστιάζει στην ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, η οποία ωστόσο πρέπει να αυξάνεται περισσότερο από το κόστος (value for money). 2) Η σημασία του τουρισμού στην Ελληνική οικονομία Εξετάζοντας την πολύπλευρη συμβολή του τουριστικού τομέα στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας από τα μέσα της δεκαετίας του 60 και έπειτα, παρατηρείται ότι ο τουρισμός έχει εξελιχθεί σε κύρια πηγή ανάπτυξης και σε έναν εκ των σημαντικότερων κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Η δε συνολική συνεισφορά της τουριστικής βιομηχανίας στον ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) κυμαίνεται στο 15 με 20%. Συγκεκριμένα, το έτος 2005 η συνεισφορά της εν λόγω δραστηριότητας στην ελληνική οικονομία εκφράζεται με το 15,1% του ΑΕΠ, το 15,9% των συνολικών θέσεων εργασίας και το 12,6% των συνολικών επενδύσεων. Επισημαίνεται επίσης ότι οι εισπράξεις κατά το ίδιο έτος, από την παροχή πάσης φύσεως υπηρεσιών προς τους 8

11 αλλοδαπούς επισκέπτες ανήλθαν στα 11 δισεκατομμύρια, μέγεθος που αντιστοιχεί περίπου στο 6% του ΑΕΠ. Η σπουδαία συμβολή του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη υπογραμμίζεται επίσης, τονίζοντας ιδίως τη συνεισφορά αυτού στην άμβλυνση της ανισοκατανομής του εθνικού προϊόντος προς την περιφέρεια καθώς δε και στη συγκράτηση του εγχώριου πληθυσμού στην ύπαιθρο. Αν και το τουριστικό προϊόν «ήλιος & θάλασσα» στο οποίο στηρίχθηκε η εγχώρια τουριστική ανάπτυξη δεν έχει διαφοροποιηθεί ουσιαστικά, την τελευταία δεκαετία ο συνολικός αριθμός των αφίξεων αλλοδαπών επισκεπτών υπερβαίνει αισθητά το συνολικό ημεδαπό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, ενώ το 1970 οι αφίξεις αλλοδαπών ε- πισκεπτών ήταν λιγότερες από 2 εκατομμύρια, κατά το έτος 2005 ο ετήσιος αριθμός αλλοδαπών επισκεπτών ανήλθε στις 15,45 εκατομμύρια αφίξεις, κατατάσσοντας την Ελλάδα στη 17η θέση της κατάταξης με τους κυριότερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Εκ των κυριότερων χαρακτηριστικών τόσο του προσφερόμενου ελληνικού τουριστικού προϊόντος όσο και του ζητούμενου προϊόντος από τους αλλοδαπούς επισκέπτες στην ελληνική επικράτεια είναι τα ακόλουθα: 1. Η έντονη εποχικότητα της ζήτησης τουριστικού προϊόντος. Το 50% των αλλοδαπών τουριστών επισκέπτεται την ελληνική επικράτεια κατά το τρίμηνο Ιουλίου Σεπτεμβρίου, ενώ την περίοδο Μάιο Σεπτέμβριο το εν λόγω ποσοστό ανέρχεται στο 70%. 2. Το τουριστικό προϊόν «ήλιος & θάλασσα» αποτελεί το βασικό λόγο επισκεψιμότητας. Η συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών επισκέπτονται τη χώρα για να καταναλώσουν το προϊόν «ήλιος και θάλασσα». Αντίθετα μορφές τουρισμού όπως ο συνεδριακός ή ο αγροτοτουρισμός δεν κατέχουν αξιοσημείωτα μερίδια αγοράς, εντείνοντας το πρόβλημα της εποχικότητας. 3. Η σύσταση του εισερχόμενου τουρισμού, αναφορικά με τη χώρα προέλευσής, δεν έχει μεταβληθεί στο χρόνο. 9

12 Οι Ευρωπαϊκές χώρες αποτελούν τις σημαντικότερες χώρες προέλευσης αλλοδαπών τουριστών. Κατά φθίνουσα σειρά τα μεγαλύτερα ποσοστά προσέλευσης τουριστών κατέχουν: το Ηνωμένο Βασίλειο (19% του εισερχόμενου τουρισμού το 2005), η Γερμανία (15,7%), η Ιταλία (7,9%) και ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά η Ολλανδία, η Γαλλία και οι Σκανδιναβικές χώρες. Τα ποσοστά προσέλευσης τουριστών από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία διατηρούνται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, ενώ το δυναμικό των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητο. 4. Η προσφορά ξενοδοχειακών κλινών είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένη στη νησιωτική Ελλάδα. Η Περιφέρεια Κρήτης κατέχει το 21% των συνολικών ξενοδοχειακών κλινών, τα Δωδεκάνησα το 17,3%, τα Ιόνια Νησιά περίπου το 12% και οι Κυκλάδες το 6%. Στην υπόλοιπη Ελλάδα, η Αττική κατέχει το 9% των κλινών και η δε Περιφέρεια Μακεδονίας (κυρίως η Χαλκιδική) το 14%. 5. Δυσμενές επενδυτικό περιβάλλον. Όπως διαφαίνεται από τους δείκτες των μελετών ανταγωνιστικότητας, η Ελλάδα κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα. Αποτέλεσμα είναι η χαμηλή προσέλκυση μεγάλου ύψους επενδύσεων και στον τομέα του τουρισμού. 6. Χαμηλοί ρυθμοί εισαγωγής και υιοθέτησης νέων τεχνολογιών κυρίως από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και φορείς του τουρισμού. 7. Η ελληνική τουριστική αγορά θεωρείται πλέον μια ώριμη αγορά (η Ελλάδα ώριμος τουριστικός προορισμός). Εκ των ανωτέρω συνεπάγεται ότι ενώ το ελληνικό τουριστικό προϊόν κατέχει σημαντική θέση στην παγκόσμια τουριστική αγορά, εντούτοις παρουσιάζει προβλήματα ιδιαίτερης διαρθρωτικής φύσης, όπως: Συγκέντρωση προσφοράς. Εποχικότητα. 10

13 Ανεπάρκεια ειδικών υποδομών. Μεγάλος αριθμός μη νόμιμων τουριστικών γραφείων. Ελλιπές θεσμικό πλαίσιο. Συνεπώς, από τις προτεραιότητες της εθνικής τουριστικής πολιτικής αποτελεί ο εμπλουτισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, η περιφερειακή ανάπτυξη, χωροταξικά ζητήματα αλλά και η ενίσχυση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στην υποστήριξη και προστασία της τουριστικής δραστηριότητας. Τέλος, εστιάζοντας στην περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης, παρατηρείται ότι ο τουρισμός αποτελεί νευραλγικό τομέα της τοπικής οικονομίας. Συγκεντρώνοντας το 25% των ιδιωτικών τουριστικών υποδομών σε πανελλαδικό επίπεδο, η Περιφέρεια Κρήτης παρέχει τουριστικά προϊόντα τα οποία κινούνται σε αγορές υψηλού ανταγωνισμού. Αν και η απόδοση του τουριστικού τομέα θεωρείται ικανοποιητική, το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών δεν ταυτίζεται πάντοτε με τις ποιοτικές απαιτήσεις του καταναλωτικού κοινού. 11

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Τουρισμός και η παροχή εκπαίδευσης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκηση Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Εκ των ανωτέρω μεγεθών εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο τουριστικός τομέας αναπτύσσεται σε ένα ιδιαιτέρως δυναμικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο οι τουριστικές επιχειρήσεις μπορούν να αντεπεξέλθουν επαρκώς μέσω της προσφοράς υπηρεσιών υψηλού ποιοτικού επιπέδου. Στο διεθνές περιβάλλον, η συνολική ποιότητα του τουριστικού προϊόντος εξαρτάται από την ποιότητα των επιμέρους συνθετικών του μερών. Συγκεκριμένα, η ποιότητα: Των υποδομών, Των μεταφορών, Των συνθηκών υγιεινής, Του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, και Της συμπεριφοράς του ανθρώπινου στοιχείου στη διαδικασία της παραγωγής του τουριστικού προϊόντος. διαμορφώνουν την τελική ποιοτική εικόνα του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος. Η ανάπτυξη νέων πιο εξειδικευμένων τουριστικών προϊόντων και οι αυξημένες απαιτήσεις των καταναλωτών τουριστικών προϊόντων, έχουν θέσει το τουριστικό τομέα σε μια τροχιά συνεχούς και γοργής ανάπτυξης. Το γεγονός ότι η παραγωγή και κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος συντελείτε άμεσα, την ίδια χρονική στιγμή, καθιστά τον ανθρώπινο παράγοντα ζωτικής σημασίας, δεδομένου δε ότι στην τουριστική βιομηχανία η υποκατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα δεν καθίσταται δυνατή. Είναι εμφανές συνεπώς ότι για να αντεπεξέλθει επαρκώς η εγχώρια αγορά τουριστικού προϊόντος στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς, απαιτείται ειδικά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό με κατάλληλη εξειδίκευση στα τουριστικά ζητήματα και εκπαίδευση σε ευρύτερα και σύγχρονα γνωστικά αντικείμενα. 12

15 Δεδομένου του καίριου ρόλου του ανθρώπινου δυναμικού στην παραγωγή και διάθεση του τουριστικού προϊόντος, η προσφορά σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο θεματικό πεδίο της «Διοίκηση Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» καθίσταται επιβεβλημένη για την παροχή των καταλλήλων γνωστικών εφοδίων για τη δημιουργία στελεχών υψηλής ποιότητας, ικανών να ανταποκριθούν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο περιβάλλον. Πλέον οι συνθήκες είναι ώριμες και οι κατάλληλες προϋποθέσεις έχουν διαμορφωθεί ούτως ώστε η τουριστική εκπαίδευση να ενταχθεί ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο στα ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. 1) Διεθνής επιστημονική εμπειρία στο θεματικό πεδίο της «Διοίκηση Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Αξίζει να σημειωθεί ότι εδώ και αρκετές δεκαετίες σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αγγλία, ο τουρισμός (σε όλες του τις εκφάνσεις) αποτελεί αντικείμενο ανώτερης εκπαίδευσης. Μόνο κατά την εκπόνηση της παρούσας μελέτης εντοπίσθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο παραπάνω από εκατό Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, στα οποία λειτουργούν είτε αμιγή Τμήματα Τουρισμού είτε προσφέρουν προπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Στο κάτωθι πίνακα συνοψίζονται τα κυριότερα εκ των διεθνών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων που προσφέρουν τόσο προπτυχιακά όσο και με μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών προσανατολισμένα στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού: ΒΟΡΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ: - Cornell University - University of South Carolina - University of Hawaii - Boston University - George Washington University - Purdue University - University of Delaware - Florida International University - University of Illinois - University of New Orleans - University of Massachusetts - Michigan State University 13

16 - University of Ohio - New York University - Pennsylvania State University ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ: - The University of Surrey - Bournemouth University - Oxford Brookes - Strathclyde University - Liverpool John Moores University - Sheffield Hallam University - University of Plymouth - University of Brighton ΕΛΒΕΤΙΑ: - Glion Institute of Higher education - Swiss Education Group - Hotel Institute Montreaux (HIM) - Swiss Hotel Management School - IHTTI ΜΑΛΤΑ: - University of Malta ΙΣΠΑΝΙΑ: - University of Alcala-Madrid - University of Valencia - Autonomous University of Barcelona - University of Girona - Polytechnic University of Valencia - University of Deusto - University of Ramon Llull - University of Jaume I (Castellón) - University of Málaga - University of Cantabria - University of Alicante - University of Illes Balears - University of Oviedo - Universidad de A Coruña ΙΤΑΛΙΑ: - University of Bologna - University of Napoli - University of Perugia - University of Milano 14

17 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: - University of Aveiro - University of Fernando Pessoa ΓΑΛΛΙΑ: - University of Perpignan - University of Blaise Pascal - University of Tulon And Var ΓΕΡΜΑΝΙΑ: - Freie University of Berlin - University of Lueneburg - University of Dresden - University of Munich - University of Trier ΑΣΙΑ - Hong Kong: ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΙΣΡΑΗΛ: - The Hong Kong Polytechnic University - University of Haifa ΩΚΕΑΝΙΑ Αυστραλία: - The University of Queensland Νέα Ζηλανδία: - Lincoln University - University οf Waicato - University οf Otago Στο παράδειγμα των προαναφερθέντων διεθνών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων οφείλει να κινηθούν λίαν συντόμως και τα εγχώρια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα προκειμένου να υιοθετηθεί μια ευρύτερη πολιτική τουριστικής εκπαίδευσης, δεδομένου ότι: Η Μεσόγειος αποτελεί το σημαντικότερο πόλο έλξης τουριστών παγκοσμίως. Πολλές από τις μεσογειακές χώρες αποτελούν τις σημαντικότερες πηγές α- νταγωνισμού του ελληνικού τουριστικού τομέα. 15

18 2) Εθνική επιστημονική εμπειρία στο θεματικό πεδίο της «Διοίκηση Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Εκπαίδευση το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού παρέχεται από το εθνικό εκπαιδευτικό τόσο σε επίπεδο δευτεροβάθμιας όσο και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα τουριστικές σπουδές παρέχονται από τους ακόλουθους φορείς: 1. Οργανισμός Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ο.Τ.Ε.Κ.). 2. Ανώτατα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, και τα 3. Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Συγκεκριμένα, ο Οργανισμός Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης παρέχει επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση σε επίπεδο τόσο δευτεροβάθμιας όσο και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ συνάμα συνδράμει στην μετεκπαίδευση (επιμόρφωση) εργαζομένων και εποχιακά ανέργων μέσω των σχολών και των ινστιτούτων που υπάγονται στην δικαιοδοσία αυτού, τα οποία και συνοψίζονται το κάτωθι πίνακα: Οργανισμός Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: - Επαγγελματικές Σχολές (ΕΠΑ.Σ) ΜΕΤΑ-ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: - Ινστιτούτα Εκπαιδευτικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) - Σχολές Ξεναγών ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: - Ανώτερη Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ: - Τμήματα μετεκπαίδευσης εμπειροτεχνών εργαζομένων και εποχιακά ανέργων. 16

19 Σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τουριστικές σπουδές παρέχονται σε προπτυχιακό επίπεδο και από οκτώ (8) Ανώτατα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ι- δρύματα (Α.Τ.Ε.Ι.) στα οποία λειτουργούν Τμήματα Τουριστικών Επιχειρήσεων. Τα εν λόγω Ιδρύματα παραθέτονται συνοπτικά στον κάτωθι πίνακα. ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ανωτάτων Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων - ΤΕΙ Αθηνών - ΤΕΙ Κρήτης (Ηράκλειο) - ΤΕΙ Λάρισας - ΤΕΙ Θεσσαλονίκης - ΤΕΙ Λαμίας Παράρτημα Άμφισσας - ΤΕΙ Πατρών - ΤΕΙ Ηπείρου Παράρτημα Ηγουμενίτσας - ΤΕΙ Πειραιά Παράρτημα Σπετσών Σε επίπεδο Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) οι τουριστικές σπουδές υφίστανται μόνο ως κατεύθυνση εξειδίκευσης στο θεματικό πεδίο της διοίκησης επιχειρήσεων και όχι ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο. Τα εγχώρια Πανεπιστημιακά Ιδρύματα που παρέχουν προπτυχιακή εξειδίκευση στις τουριστικές σπουδές είναι τα ακόλουθα: Πανεπιστήμιο Αιγαίου - Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων / Κατεύθυνση Τουρισμού. Πανεπιστήμιο Πατρών - Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων / Τομέας Διοίκησης Υπηρεσιών. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού / «Αθλητισμός, Τουρισμός και Περιβάλλον» Μάθημα Υποχρεωτικής επιλογής. Συνεπάγεται εκ των ανωτέρω, ότι το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί πρωτεύων τουριστικό προορισμό δεν αντανακλάται στο επίπεδο της προσφερόμενης τουριστικής εκπαίδευσης η οποία είναι κατακερματισμένη, παρουσιάζοντας σημαντικές ελλείψεις και ασυνέχειες. Αν και υπάρχει ανάπτυξη των τουριστικών σπουδών σε όλες τις κλίμακες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, και κυρίως στη δευτεροβάθμια 17

20 εκπαίδευση, μελανό σημείο αποτελούν τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στα ο- ποία οι τουριστικές σπουδές υφίστανται μόνο ως εξειδίκευση και όχι ως αυθύπαρκτο γνωστικό αντικείμενο. Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών διεθνών και εγχώριων Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων Για την διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας αναφορικά με την διάρθρωση των προπτυχιακού επιπέδου προγραμμάτων σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού τόσο εγχωρίων όσο και διεθνών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, παραθέτονται ενδεικτικά τα ακόλουθα: 1) Ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών διεθνούς εκπαιδευτικού ιδρύματος Στο Κεφάλαιο της παρούσας μελέτης παραθέτονται αναλυτικά τα προπτυχιακού επιπέδου προγράμματα σπουδών των κάτωθι Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων: 1. University of Boston. 2. University of Cornell. 3. Oxford Brookes University. 4. University of Barcelona. Συγκεκριμένα, η Σχολή Διοίκησης Ξενοδοχειακών Μονάδων του Πανεπιστήμιου του Cornell προσφέρει ένα τετραετές προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στην «Διοίκηση Ξενοδοχειακών Μονάδων», το οποίο καλύπτει όλες τις πτυχές της διαχείρισης φιλοξενίας. Οι σπουδαστές μπορούν να εστιάσουν σε έξι (6) κατευθύνσεις: - Εκπαίδευση. - Χρηματοοικονομική, λογιστική και ακίνητη περιουσία. - Ανέσεις και λειτουργίες φιλοξενίας. - Επιστήμη της πληροφορίας. - Στρατηγική μάρκετινγκ και πληροφοριακά συστήματα. 18

21 - Οργανωτική διαχείριση, επικοινωνία και δίκαιο. Η επιλογή των μαθημάτων γίνεται σύμφωνα με το σύστημα των πιστώσεων (modules). Για την τελική απονομή του τίτλου σπουδών στην διοίκηση ξενοδοχειακών μονάδων, οι σπουδαστές καλούνται να επιλέξουν από τα κάτωθι προσφερόμενα υ- ποχρεωτικά και κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα και να συμπληρώσουν το προαπαιτούμενο αριθμό πιστώσεων. Τα υποχρεωτικά μαθήματα ανά θεματική ενότητα / τομέας είναι: Βασικά μαθήματα Διαχείριση εγκαταστάσεων: προγραμματισμός και σχεδιασμός: - Ανάπτυξη και σχεδιασμός της φιλοξενίας. - Εφαρμογές εγκαταστάσεων φιλοξενίας Μάρκετινγκ, τουρισμός και στρατηγική: - Μικροοικονομική για την βιομηχανία υπηρεσιών. - Διαχείριση μάρκετινγκ για υπηρεσίες. - Στρατηγική διαχείριση. Διαχείριση και οργανωτική συμπεριφορά, διαχείριση ανθρώπινων πόρων: - Βελτιστοποιητική συμπεριφορά και διαπροσωπικές δεξιότητες. - Διαχείριση ανθρώπινων πόρων. Πληροφοριακά συστήματα: - Μικρουπολογισμοί (Microcomputing). - Εισαγωγή στα πληροφοριακά συστήματα. - Διαχείριση. Δίκαιο: - Το δίκαιο των επιχειρήσεων και της φιλοξενίας. Χρηματοοικονομικά και λογιστική; ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας: - Χρηματοοικονομική λογιστική. - Διαχειριστική λογιστική. - Χρηματοοικονομική. - Χρηματοοικονομική διαχείριση της φιλοξενίας. Διαχείριση ειδών διατροφής: - Μαγειρική τέχνη: θεωρία και πρακτική. Λειτουργίες: - Εισαγωγή στις λειτουργίες των ξενοδοχειακών μονάδων - Εισαγωγή στις λειτουργίες της υπηρεσίας τροφίμων. - Ποσοτική ανάλυση της φιλοξενίας. - Διαχείριση λειτουργιών υπηρεσιών. - Διαχείριση εστιατορίων Διευθυντική επικοινωνία: - Διευθυντική επικοινωνία Ι. - Διευθυντική επικοινωνία ΙΙ. Τα κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα ανά τομέα / θεματικό πεδίο είναι: 19

22 Διαχείριση εγκαταστάσεων: προγραμματισμός και σχεδιασμός: - Σχεδιασμός εφαρμογών φιλοξενίας. - Προγραμματισμός ξενοδοχειακών μονάδων και εσωτερικός σχεδιασμός. - Σχεδιασμός υποβοηθούμενος από ΗΥ. - Ανάπτυξη εστιατορίων. - Βιώσιμη ανάπτυξη και η διεθνής βιομηχανία της φιλοξενίας. - Σχεδιασμός εφαρμογών υπηρεσιών διατροφής. - Προχωρημένος σχεδιασμός υποβοηθούμενος από ΗΥ και τρισδιάστατη απεικόνιση. - Ανάπτυξη ξενοδοχειακών μονάδων. - Ανάπτυξη διεθνούς φιλοξενίας. Διαχείριση ειδών διατροφής: - Αρχές συνδυασμού και προώθησης οίνου και γευμάτων - Εισαγωγή στην οινολογία. - Σύγχρονη υγιεινή διατροφή. - Επιλογή, προμήθεια και διαχείριση εφοδιασμού. - Διαχείρίση ποτών. - Σεμινάριο στην ποιότητα παρασκευμάτων και εκλεκτών ηδύποτων. - Σεμινάριο στο πολιτισμό και μαγειρική τέχνη. Διαχείριση και οργανωτική συμπεριφορά: - Ηγεσία υψηλής απόδοσης. - Σεμινάριο στην διαχείριση φιλοξενίας. - Διαπραγματεύσεις στην βιομηχανία της φιλοξενίας. - Οργανωτικά συστήματα και λειτουργίες. Λειτουργίες: - Διαχείριση λεσχών. - Επιχειρηματικότητα εστιατορίων. - Λειτουργίες ειδικών ειδών διατροφής. - Τροφοδοσία και διαχείριση ειδικών εκδηλώσεων. - Εισαγωγή στις λειτουργίες των καζινό. - Ανάπτυξη και διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και θέρετρων θαλασσοθεραπίας. - Διαχείριση αποδόσεων. - Διαχείριση εσόδων εστιατορίων. - Σχεδιασμός διαδικασίας υπηρεσιών. - Διαχείριση αεροπορικών υπηρεσιών Χρηματοοικονομικά / Λογιστική: - Βασικές αρχές χρηματοοικονομικού προγραμματισμού. - Φορολογία και διαχειριστικές αποφάσεις. - Προχωρημένα εταιρικά χρηματοοικονομικά. - Πολυεθνική χρηματοοικονομική και διαχείριση διεθνών κρίσεων. - Ανάλυση επενδύσεων και διαχείριση χαρτοφυλακίου. - Διαχείριση ακίνητης περιουσίας φιλοξενίας. - Υποβολή εκθέσεων και ανάλυση χρηματοοικονομικών λογαριασμών. Μάρκετινγκ, τουρισμός και στρατηγική: - Σύμβαση δικαιοχρησίας στην βιομηχανία φιλοξενίας. - Έρευνα αγοράς για τους λήπτες αποφάσεων (Decision Makers). - Συμπεριφορά του καταναλωτή. - Στρατηγικό μάρκετινγκ. - Καινοτομία και δυναμική διαχείριση. - Διαχείριση στρατηγικών διανομής της φιλοξενίας. Ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας: - Εσωτερικός έλεγχος σε εφαρμογές φιλοξενίας. - Χρεογραφημένα και δομημένα χρηματοοικονομικά προϊόντα. - Τα χρηματοοικονομικά της ακίνητης περιουσίας της φιλοξενίας. Δίκαιο: - Επιχειρηματικό Δίκαιο Ι. - Δίκαιο για τις διακρίσεις στην αγορά εργασίας και εργασιακές σχέσεις διαχειριζόμενες μέσω συνδικάτων. - Δίκαιο ακίνητης περιουσίας. - Δίκαιο του διαδικτύου και ηλεκτρονικού ε- μπορίου. Διευθυντική επικοινωνία: - Διευθυντική επικοινωνία. - Διαπολιτισμική επικοινωνία στη βιομηχανία φιλοξενίας. 20

23 Πληροφοριακά συστήματα: - Βασικές αρχές στην διαχείριση βάσεων δεδομένων και ανάλυση δεδομένων. - Στρατηγικά πληροφοριακά συστήματα. - Visual Basic για εφαρμογές: προγραμματισμός τελικού χρήστη. - Προχωρημένος σχεδιασμός επιχειρήσεων. Λοιπά: - Διερευνώντας την κοινωνική ευθύνη: Πείνα και έλλειψη στέγης. - Εφαρμογή στρατηγικών για την σύνδεση των πρακτικών ευημερίας με τα εταιρικά κέρδη. 2) Ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών εγχώριου εκπαιδευτικού ιδρύματος Στο εγχώριο εκπαιδευτικό σύστημα τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση παρέχεται σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από: Ανώτερες Σχολές Τουριστικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.Τ.Ε.). Η φοίτηση στις εν λόγω Σχολές διαρκεί επτά (7) εξάμηνα, όπου κάθε εκπαιδευτικό έτος περιλαμβάνει το θεωρητικό και πρακτικό κύκλο σπουδών. Τα ανά εξάμηνο προσφερόμενα μαθήματα ορίζονται ως εξής: Α Εξάμηνο Εισαγωγή στον Τουρισμό. Μαγειρική. Εστιατοριακή τεχνική. Υπηρεσία ορόφων. Οικονομικά Μαθηματικά. Αρχές Διοίκησης. Αρχές Οικονομικής. Γ Εξάμηνο Οργάνωση και λειτουργία επισιτιστικών μονάδων. Υπηρεσία υποδοχής και κρατήσεων. Τουριστική Οικονομία. Αρχιτεκτονική - εξοπλισμός ξενοδοχείων. Λογιστική εταιρειών. Στοιχεία δικαίου. Επιλογή ανάμεσα στη: Τουριστική Κοινωνιολογία. Τουριστική Ψυχολογία. Β Εξάμηνο Μαζική παραγωγή φαγητών. Μπαρ - Ποτά Οινολογία. Εισαγωγή στους Η/Υ. Διαχείριση τροφίμων και ποτών. Στατιστική επιχειρήσεων. Γενικές αρχές Λογιστικής. Δ Εξάμηνο Τήρηση λογαριασμών πελατών. Μηχανοργάνωση ξενοδοχείων. Τουριστική Γεωγραφία της Ελλάδας. Εργασιακές σχέσεις. Αγγλική Τουριστική Ορολογία. Δεύτερη ξένη γλώσσα (Τουριστική Ο- ρολογία). 21

24 Ε Εξάμηνο Τουριστικό Μάρκετινγκ. Χρηματοοικονομική Διοίκηση. Ξενοδοχειακή Νομοθεσία. Διοίκηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. Συντήρηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμών ξενοδοχείων. Διαπολιτισμική εκπαίδευση και επικοινωνία στον τουρισμό. Επιλογή ανάμεσα στη: Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Καταναλωτική Συμπεριφορά Τουρίστα. Ζ Εξάμηνο Πτυχιακή εργασία, Πρακτική άσκηση. ΣΤ Εξάμηνο Επαγγελματικός Τουρισμός. Προώθηση ξενοδοχειακού προϊόντος. Ξενοδοχειακό λογισμικό. Επιχειρηματικότητα στον τουρισμό. Ψυχαγωγία ξενοδοχείων. Σεμινάριο τελειοφοίτων. Επιλογή ανάμεσα στη: Τουριστική Ανάπτυξη. Τουριστική Πολιτική. Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Ενδεικτικά παραθέτετε το πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων του Τεχνολογικού Ιδρύματος Αθηνών. Το πρόγραμμα διαρκεί οκτώ (8) εξάμηνα και περιλαμβάνει την διδασκαλία υποχρεωτικών και κατ επιλογήν υποχρεωτικών μαθημάτων. Συγκεκριμένα, ο εν λόγω κύκλος σπουδών διαρθρώνεται ως: Α Εξάμηνο Εισαγωγή στον Τουρισμό. Μικροοικονομική. Οικονομικά Μαθηματικά. Επαγγελματική Μαγειρική. Επιχειρησιακές Επικοινωνίες Τουριστικών Επιχειρήσεων Επιλογή (1 στα 3): Τουριστική Κοινωνιολογία. Κοινωνία Αναψυχής. Ψυχαγωγία και Άθληση Πελατών. Γ Εξάμηνο Τουριστική Οικονομία. Αρχές Γενικής Λογιστικής. Τουριστικό Δίκαιο. Τεχνική Εστιατορίου. Εμπορικό Δίκαιο. Επιλογή (1 στα 2): Ταξιδιωτικοί Οδηγοί. 22 Β Εξάμηνο Τουριστική Γεωγραφία. Μαζική Παραγωγή Φαγητών. Μακροοικονομική. Στατιστική Επιχειρήσεων. Μπαρ Ποτά Οινολογία. Επιλογή (1 στα 2): Αρχιτεκτονική Εξοπλισμός Ξενοδοχείων. Οργάνωση Συνεδρίων. Δ Εξάμηνο Αρχές Λογιστικής Εταιρειών. Υπηρεσία Υποδοχής. Υπηρεσία Ορόφων. Εργασιακές Σχέσεις. Τουριστικό Μάρκετινγκ. Επιλογή (1 στα 3): Χρηματοδότηση Επιχειρήσεων.

25 Προγραμματισμός Ταξιδιού. Διεθνείς Εμπορικές Σχέσεις. Στοιχεία Κοστολόγησης. Ε Εξάμηνο Εμπορευματογνωσία - Προμήθειες. Διοίκηση Τουρ. Επιχειρήσεων. Ξενοδοχειακές Εφαρμογές με Η/Υ. Ξενοδοχειακό Μάρκετινγκ. Τιμολόγηση Έλεγχος. Επιλογή (1 στα 2): Εργατικό Δίκαιο. Ευρωπαϊκή Ένωση. Ζ Εξάμηνο Συστήματα κρατήσεων με Η/Υ. Αγγλική Τουριστική Ορολογία. Σεμινάριο Τελειοφοίτων.* Επιλογή (1 στα 2): Τουριστική Πολιτική. Τουρισμός και Ανάπτυξη. Επιλογή (1 στα 3): Γαλλική Τουριστική Ορολογία. Γερμανική Τουριστική Ορολογία. Ιταλική Τουριστική Ορολογία. ΣΤ Εξάμηνο Τουριστική Ψυχολογία. Διοίκηση Προσωπικού Τουριστικών Επιχειρήσεων. Επικοινωνιακή Πολιτική Δημοσίων Σχέσεων Τουριστικών Επιχειρήσεων. Αεροπορικοί Ναύλοι Έκδοση Εισιτηρίων. Τήρηση Λογαριασμών Πελατών. Επιλογή: Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Τουριστική Διαφήμιση. Η Εξάμηνο Πρακτική άσκηση. Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Ενδεικτικά παρέχονται τα μαθήματα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στην κατεύθυνση «Διοίκηση Τουρισμού». - Τουριστικό Μάρκετινγκ - Μέθοδοι Κοινωνικών Ερευνών - Λογιστική Εταιρειών - Εφαρμογές Πληροφορικής - Διεθνές Εμπόριο - Διοικητική Οικονομική - Επιχειρησιακή Στρατηγική και Πολιτική - Διοίκηση logistics & Διαχείριση Αλυσίδας Προμηθειών ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ - Τουριστική Οικονομική. - Ειδικά Θέματα Ποσοτικής Ανάλυσης Ι - Χρηματοοικονομική Β" - Οικονομική των Μεταφορών - Τουριστική Νομοθεσία - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων - Κοινωνιολογία του Τουρισμού - Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία 23

26 - Εισαγωγή στον Τουρισμό - Η Ελληνική Οικονομία - Συμπεριφορά Καταναλωτή. - Μακροοικονομική. ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ - Ειδικά Θέματα. Ποσοτικής Ανάλυσης II - Οικονομικός και Φυσικός Σχεδιασμός του Τουρισμού - Διεθνής Διοίκηση - Επιχειρησιακή Έρευνα Ωστόσο, αν και η επέκταση της τουριστικής εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και η διεύρυνση των παρεχομένων ειδικεύσεων διαφαίνεται ότι διευθέτησε κάποια προβλήματα στην προσφορά ανθρώπινού δυναμικού, δεν οδήγησε αναγκαστικά σε ποιοτική αναβάθμιση του γνωστικού αντικειμένου. Πρωτογενής έρευνα σε δείγμα αποφοίτων τουριστικής εκπαίδευσης ανέδειξε σοβαρά προβλήματα στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε γνωστικά α- ντικείμενα όπως μάρκετινγκ, διαχείριση ανθρωπίνων πόρων, οργανωτική θεωρίας, και τουριστική νομοθεσία. Στα ίδια πλαίσια κινούνται και οι επισημάνσεις των ανωτάτων στελεχών των ι- διωτικών τουριστικών φορέων, όπως είναι η Πανελλήνια Ένωση Διευθυντών Ξενοδοχείων, όπου και υπογραμμίζεται η ανάγκη παροχής γνώσεων που παρακολουθούν τις σύγχρονες τάσεις της τουριστικής αγοράς. Ίδρυση Πανεπιστημιακών Τμημάτων στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού»: Η αναγκαιότητα Υπό αυτές τις συνθήκες, καθίσταται αναγκαία η ενίσχυση και βελτίωση της τουριστικής εκπαίδευσης προκειμένου ο εγχώριος τουριστικός τομέας να αντεπεξέλθει στον αυξανόμενο ανταγωνισμό για την προσφορά τουριστικών υπηρεσιών. Επισημαίνεται ότι οι σπουδές στο τουριστικό γνωστικό αντικείμενο είτε: Περιορίζονται σε τεχνικές δεξιότητες και στην επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας, είτε Εμβαθύνουν στη διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων. Επίσης επισημαίνεται από τους εκπροσώπους των τουριστικών φορέων ότι: 24

27 Οι απόφοιτοι των Σχολών Τουριστικών Επαγγελμάτων κατέχουν καλή κατάρτιση στις ειδικότητες που έχουν παρακολουθήσει αλλά στερούνται γενικότερης εκπαίδευσης στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Οι απόφοιτοι των Ανώτατων Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων κατέχουν καλού επίπεδου γενικότερη μόρφωση αλλά στερούνται επαρκών γνώσεων σε ειδικά ζητήματα όπως η διοίκηση και διεύθυνση επιχειρήσεων. Συνεπώς σε επίπεδο ανώτατης εκπαίδευσης, ο τουρισμός οφείλει να α- ντιμετωπισθεί ως ένα ιδιαίτερα σύνθετο και διευρυμένο γνωστικό αντικείμενο, με γερά θεμέλια σε επιστήμες όπως εκείνη της οικονομίας, κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, γεωγραφίας και ανθρωπολογίας. Ανάλογες απόψεις έχουν διατυπωθεί περί της ανάγκης άρσης της μονομέρειας και τμηματοποίησης της τουριστικής εκπαίδευσης, καθώς και της ανάγκης υιοθέτησης μιας πιο σφαιρικής προσέγγισης του τουριστικού φαινόμενου από τα εγχώρια Πανεπιστήμια Ι- δρύματα. Έτσι, το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού στα πλαίσια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να λάβει υπόψη συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Συνοπτικά, οι κατευθύνσεις αυτές είναι: Η τουριστική εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται ως αυτοτελές αντικείμενο σπουδών από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, ακολουθώντας τις διεθνείς πρακτικές και τις εγχώριες εκπαιδευτικές ανάγκες του τουριστικού κλάδου. Η τουριστική εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου πρέπει να παρέχει μία σφαιρική θεώρηση της τουριστικής δραστηριότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρύτερες επιπτώσεις σε τομείς όπως η οικονομία, κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Σύνδεση της παρεχόμενης τουριστικής εκπαίδευσης με τις διεθνείς εξελίξεις, νέες τεχνολογίες, πραγματικές ανάγκες της αγοράς και επιδιώξεις των δημόσιων φορέων του τουρισμού. Δεδομένου ότι οι προαναφερθέντες παράγοντες μεταβάλλονται διαρκώς, τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα πρέπει να 25

28 παίξουν το ρόλο ενός ενδιάμεσου φορέα διαρκούς μάθησης και επιμόρφωσης. 26

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης και Στρατηγικός Σχεδιασμός Πανεπιστημίου Κρήτης Η παραπάνω δυναμική αναφορικά με την αναγκαιότητα παροχής ανώτατης εκπαίδευσης στον τουρισμό στην Ελλάδα, αναγνωρίζεται πολύπλευρα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Από τη μια πλευρά, ως Πανεπιστημιακό Ίδρυμα σε μια συνεχώς αναπτυσσόμενη τουριστικά περιφέρεια, όπως αυτή της Περιφέρειας Κρήτης, αντιλαμβάνεται σε κάθε έκφανσή της την ανάγκη αναβάθμισης του τουριστικού προϊόντος μέσω της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης ικανών στελεχών. Από την άλλη πλευρά, η παροχής ανώτατης εκπαίδευσης στον τουρισμό συνάδει με τους ευρύτερους στρατηγικούς στόχους του Πανεπιστημίου Κρήτης που επιθυμεί να αποτελεί σημείο αναφοράς ως ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό και ερευνητικό Ίδρυμα σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Στρατηγικός Σχεδιασμός Πανεπιστημίου Κρήτης Μέλημα όλων των εμπλεκόμενων φορέων του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης καθίσταται η βελτίωση της εκπαίδευσης, η πρόοδο της έρευνας και η σταθερή πλήρωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του Ιδρύματος στη σύγχρονη επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Εκ των κύριων στόχων του στρατηγικού σχεδιασμού αυτού αποτελούν: Η παροχή εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου. Η διασφάλιση ιδίως της ενεργούς φοιτητικής συμμετοχής στην εκπαιδευτική και ερευνητική διαδικασία. Η ανάπτυξη ενός ευέλικτου συστήματος παροχής δια-βίου εκπαίδευσης. 27

30 Συγκεκριμένα, στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης για την περίοδο , αναφορικά με τον τομέα της εκπαίδευσης, γίνεται ρητή αναφορά στην ανάγκη για: Διασφάλιση διά βίου εκπαίδευσης χωρίς φραγμούς. Συνεχή αναπροσαρμογή των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Ύπαρξη σχετικά ομοιογενών Τμημάτων με αποκρυσταλλωμένα («σταθερά») τόσο γνωστικά αντικείμενα όσο και προπτυχιακά, μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Η διεθνοποίηση των αγορών και η δυναμικής τους αλληλεπίδρασης με τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, καλούν για ομοιογενή Τμήματα με αποκρυσταλλωμένα γνωστικά αντικείμενα, καθώς και για αντιστοίχως σταθερά και επικαιροποιημένα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Ένα πλαίσιο εκπαίδευσης, σχεδιαζόμενο και προτεινόμενο με βάσει το παρόν κείμενο, ανταποκρίνεται στην ανάγκη για «παροχή μιας προπτυχιακής εκπαίδευσης που να λαμβάνει υπόψη της, εκτός της εσωτερικής λογικής κάθε επιστήμης, τις ανάγκες της οικονομίας (τοπικής και εθνικής) και τις δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης (με την) υιοθέτηση και νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών» (Αρβελέρ κ.α., 2000), επιδιώκοντας δύο παράλληλους στόχους: 1. Να εφοδιάσει τους φοιτητές με τις απαραίτητες γνώσεις που απαιτεί η επιστημονική και επαγγελματική τους εξέλιξη, και 2. Να βοηθήσει τους φοιτητές να οικοδομήσουν μια ολοκληρωμένη αντίληψη για το ήθος, την ευρύτητα του πνεύματος αλλά και την κοινωνική ευθύνη του επιστήμονα. Η Επιτροπή Ακαδημαϊκού Σχεδιασμού πρότεινε και η Σύγκλητος στη συνεδρία της (170/ ) αποδέχθηκε να εξετασθεί το ενδεχόμενο λειτουργίας Σχολής Διοίκησης και Πληροφορίας. Συγκεκριμένα αναφέρεται στο συναφή κείμενο του Στρατηγικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης ότι: «Η Σχολή Διοίκησης και Πληροφορίας είναι απαραίτητη για τη σωστή μόρφωση των διαχειριστών της τεχνολογικής 28

31 καινοτομίας (και ιδιαίτερα του ηλεκτρονικού εμπορίου) και της βιώσιμης ανάπτυξης στις επιχειρήσεις και το δημόσιο τομέα. Η Σχολή αυτή αναμένεται επίσης να καλύψει την έλλειψη στελεχών που παρατηρείται έντονα στην Κρητική οικονομία». Η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης εντάσσεται στο ευρύτερο πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Διαχείρισης Πληροφορίας» προς το οποίο προσανατολίζεται ήδη το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Tο Πανεπιστήμιο Κρήτης κρίνει ότι το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού έχει αποκρυσταλλωθεί αρκετά ώστε να μπορεί να αντιστοιχιστεί σε ένα νέο Τμήμα, υπάγοντας αυτό στο στρατηγικό σχεδιασμό του Ιδρύματος. Συνεπώς, η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης εντάσσεται ακριβώς, στο πλαίσιο του ευρύτερου στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης για την περίοδο Επιπλέον, κριτήρια για την ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Α- νάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αποτελούν και τα ακόλουθα στοιχεία: Η (δυνάμει και ενεργεία) συναρμογή τους με τις αρχές και προϋποθέσεις που συνδέονται με τη λειτουργικότητα, τη βιωσιμότητα, τη διασφάλιση ποιότητας και τη δυνατότητα εξασφάλισης ολοκληρωμένης συνεργασίας με τοπικούς και περιφερειακούς φορείς (για τις εν λόγω αρχές και προϋποθέσεις βλ. αναλυτικότερα και ΟΣΧΣ 2000: 8-10) και «Οι εθνικές ανάγκες η αγορά», αλλά και η δυνατότητα «καθορισμού υψηλών επιπέδων ποιότητας πριν από την καθιέρωση των νέων προγραμμάτων», όπως εύστοχα είχαν επισημάνει οι εξωτερικοί αξιολογητές του Πανεπιστημίου Κρήτης. (ΟΣΧΣ 2000: πρόταση 18). 29

32 Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης: Αιτιολόγηση υιοθέτησης της πρότασης από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Μέσω της ανωτέρω ενδελεχούς παράθεσης των στρατηγικών κατευθύνσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης καθώς και των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και μεγεθών του τουριστικού κλάδου, τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της πρότασης ίδρυσης Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης μπορούν να συνοψισθούν σε πέντε βασικά σημεία: Πρώτο πλεονέκτημα: Σύνδεση με την αγορά - Δυνατότητες πρακτικής εξάσκησης Σχετίζεται με τη δυνατότητα που έχει το υπό πρόταση Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης να συνδυάσει την ακαδημαϊκή γνώση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς, παρέχοντας στους σπουδαστές ευκαιρίες πρακτικής εξάσκησης στις τοπικές επιχειρήσεις καθώς και στο δημόσιο τομέα της Περιφέρειας Κρήτης. Δεύτερο πλεονέκτημα: Το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό - Η ανάγκη συνεχούς κατάρτισης Σχετίζεται με την παρουσία ενός σημαντικού αριθμού εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία της Περιφέρειας Κρήτης και στη σχέση που μπορεί να αναπτυχθεί με το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης μέσω ολοκληρωμένων προγραμμάτων: ο ο Δια βίου μάθησης, και Συνεχούς κατάρτισης, για την αναβάθμιση του γνωστικού αποθέματος του υπαλληλικού προσωπικού και τη βελτίωση των προσωπικών δεξιοτήτων αυτών, προκειμένου να διατηρηθεί και να ε- 30

33 νισχυθεί η ανταγωνιστικότητα των δραστηριοποιούμενων στον τουριστικό τομέα επιχειρήσεων στην Περιφέρεια Κρήτης. Τρίτο πλεονέκτημα: Το υπάρχον τουριστικό περιβάλλον (Κατάλληλο ε- ρευνητικό περιβάλλον) Σχετίζεται με την ύπαρξη ενός δυναμικού και συνεχώς εξελισσόμενου τουριστικού περιβάλλοντος, το οποίο παρέχει στους σπουδαστές και επιστήμονες του γνωστικού αντικειμένου του τουρισμού τη δυνατότητα: ο ο Διεξαγωγής πρωτογενών ερευνών, και Μελέτης πραγματικών περιπτώσεων, όπως αυτές ανακύπτουν στην τοπική τουριστική βιομηχανία και κοινότητες υποδοχής. Η ύπαρξη άλλωστε ενός κατάλληλου περιβάλλοντος έρευνας αποτελεί μία εκ των βασικών προϋποθέσεων του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, που διαμορφώθηκε με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υιοθετήθηκε το 2000 από την Διάσκεψη Κορυφής της Λισσαβόνας. Τέταρτο πλεονέκτημα: Ερευνητικές και αναπτυξιακές συνέργιες Πυκνότητα συμπληρωματικών φορέων και γνωστικών αντικειμένων Σχετίζεται με την ύπαρξη ενός ιδιαιτέρως μεγάλου και δυναμικού περιφερειακού δικτύου φορέων, οργανισμών και επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου δραστηριοποιούμενων στην Περιφέρεια Κρήτης, οι οποίες και που μπορούν να προσφέρουν πλήθος ερευνητικών και αναπτυξιακών συνεργιών με το υπό πρόταση Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης. Η χωροθέτηση του Πανεπιστημίου Κρήτης παρέχουν τη δυνατότητα να της υποστήριξης μιας πολυεπιστημονικής προσέγγισης του γνωστικού αντικειμένου του τουρισμού μέσω των: ο ο Υπαρχόντων Σχολών και Τμημάτων που αυτό διαθέτει, και των Συνεργασιών του με τα πολυάριθμα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα της Περιφέρειας Κρήτης. 31

34 Πέμπτο πλεονέκτημα: Γεωπολιτική θέση της Κρήτης - Μεσογειακό και διεθνές κέντρο αριστείας και δια-βίου μάθησης στον τουρισμό. Σχετίζεται με την γεωπολιτική θέση της Περιφέρειας Κρήτης, η οποία και εξασφαλίζει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τη δυνατότητα να αναπτύξει κάτι παραπάνω από ένα απλό Πανεπιστημιακό Τμήμα για το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Με σύγχρονες εγκαταστάσεις στην ανατολική Μεσόγειο, και εκμεταλλευόμενο την καλή του φήμη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης μπορεί να δημιουργήσει ένα Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης που θα συνεισφέρει ως Κέντρο Αριστείας και Δια-βίου μάθησης στην ευρύτερη περιοχή. Πέραν από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες, η αλληλεπίδραση με άλλους σχετικούς ερευνητικούς φορείς της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου αναμένεται να ολοκληρώσει και τον χαρακτήρα του ερευνητικού έργου του νέου Τμήματος. 32

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης: Στόχος και όραμα Η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης υπαγορεύεται από την ανάγκη προετοιμασίας διοικητικών στελεχών για τις ελληνικές επιχειρήσεις και φορείς τουρισμού. Υπό το πρίσμα αυτό, ο σκοπός ίδρυσης Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι διττός: Αφενός να αναπτύξει γνωστικά αντικείμενα, όπως η Διοίκηση Επιχειρήσεων με έμφαση τις Υπηρεσίες, τον Τουρισμό και τη Ξενοδοχειακή Διοικητική, τη Ναυτιλία και τις Μεταφορές, τομείς που είναι άλλωστε άρρηκτα συνδεδεμένοι με την οικονομία της Κρήτης και της Ελλάδος γενικότερα. Αφετέρου δε να αναπτύξει νέες, ταχύτατα αναπτυσσόμενες διεθνώς, γνωστικές περιοχές, όπως το Ηλεκτρονικό Εμπόριο και τη Διαχείριση της Πληροφορίας. Ευρύτερα, το όραμα του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι να προωθηθεί η ανάπτυξη και κοινωνική καταξίωση της τουριστικής επιστήμης, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην: Επιστημονική έρευνα, Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των τουριστικών επιχειρήσεων, και Εδραίωση της τουριστικής πολιτικής και σχεδιασμού σε εθνικό και διεθνές επίπεδο με βάσει τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. 33

36 Η αποστολή του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αποστολή του Τμήματος αποτελεί η δημιουργία ικανών στελεχών και επιστημόνων του τουρισμού για τη στελέχωση των ιδιωτικών τουριστικών επιχειρήσεων, των δημόσιων φορέων καθώς και των Επιστημονικών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων, με κύριο σκοπό την: Προώθηση της τουριστικής επιστήμης, Ανάπτυξη τουριστικής επιχειρηματικότητας, Ποιοτική βελτίωση του τουριστικού προϊόντος, Ανάδειξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και Χάραξη μακροπρόθεσμων και βιώσιμων πολιτικών τουριστικής ανάπτυξης. Η αποστολή αυτή καθίσταται επιτεύξιμη μέσω: α) Της παροχής ποιοτικών σπουδών σε όλο το φάσμα των γνωστικών αντικειμένων του τουρισμού. β) Της συνεχούς αξιολόγησης του προγράμματος σπουδών λαμβάνοντας υπόψη την διεθνή εμπειρία χωρών με υψηλές επιδόσεις στην τουριστική εκπαίδευση από άποψη ποιότητας. γ) Της τακτικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της τουριστικής εκπαίδευσης μέσω της παρακολούθησης του βαθμού ικανοποίησης των επιχειρήσεων που θα απασχολούν αποφοίτους της Σχολής. δ) Της συνεργασίας με ξένα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα για την ανταλλαγή φοιτητών και επιμόρφωση των διδασκόντων. ε) Της συνεχούς υποστήριξης και επιμόρφωσης των επιστημόνων και των ε- παγγελματιών του τουρισμού μέσω ερευνητικών προγραμμάτων και διαδικασιών δια βίου εκπαίδευσης. 34

37 Οι Εισακτέοι Οι προϋποθέσεις και η διαδικασία εισαγωγής των σπουδαστών το υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης ορίζονται από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, ανάλογα με το ε- κάστοτε ισχύον εθνικό σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Ο δε α- ριθμός των εισακτέων στο Τμήμα ορίζεται στους εκατό (100) σπουδαστές ανά ακαδημαϊκό έτος. Διάρκεια Προγράμματος Σπουδών Το Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης περιλαμβάνει οκτώ (8) εξάμηνα και η διδασκαλία αυτού προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός τεσσάρων (4) ακαδημαϊκών ετών. Η απονομή του συναφούς τίτλου σπουδών καθίσταται δυνατή το ελάχιστό σε τέσσερα (4) ακαδημαϊκά έτη, εφόσον ο εκάστοτε σπουδαστής του Τμήματος αντεπεξέλθει επιτυχώς στις απαιτήσεις του εν λόγω προγράμματος. Οι απόφοιτοι του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Οι απόφοιτοι εξερχόμενοι του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης κατέχουν ένα ευρύ πλέγμα γνώσεων βασιζόμενο σε τρεις πυλώνες: Οικονομία και Διοίκηση. Τουρισμός. Ανάπτυξη. Η επιστημονική κατάρτιση των αποφοίτων επιτρέπει την προσέγγιση του τουρισμού ως πολυεπίπεδη έκφανση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ειδικότερα της επιχειρηματικής πρακτικής. Συνεπώς παρέχετε στους απόφοιτους η δυνατότητα σχε- 35

38 διασμού πρακτικών, οργάνωσης της διαχείρισης και διοίκησης των επιχειρήσεων και φορέων της τουριστικής αγοράς. Οι ανωτέρω πυλώνες συστήνουν το πλέγμα γνώσεων των αποφοίτων σε ειδικότερα γνωστικά αντικείμενα - επιστημονικούς τομείς, όπως της: ο ο ο ο Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. Ανάπτυξης. Οικονομικής. Χρηματοοικονομικής. ο ο ο ο ο Πληροφοριακών Συστημάτων. Νέων Τεχνολογιών. Νομικής. Εργαλείων Ποσοτικής Μελέτης. Κοινωνιολογίας. Η επιστημονική κατάρτιση των αποφοίτων του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στα ανωτέρω πεδία καθιστά εφικτή: Την κατανόηση του νομικού, κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου, καθώς και της πολυπλοκότητας και διεπιστημονικότητας του τουριστικού φαινομένου από πλευράς ζήτησης και ιδίως προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών. Την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος ανακύψει κατά την άσκηση των διοικητικών καθηκόντων σε μια τουριστική επιχείρηση ή φορέα. Το σχεδιασμό και διεκπεραίωση των καταλλήλων πρακτικών και πολιτικών ανάπτυξης βάσει των γενικών χαρακτηριστικών και ειδικών συνθηκών που επικρατούν σε ένα τουριστικό προορισμό ή επιχείρηση, καθώς και βάσει των διαφαινόμενων προοπτικών στο τουριστικό και ευρύτερο οικονομικό, κοινωνικό, τεχνολογικό, πολιτιστικό και πολιτικό περιβάλλον. 36

39 Προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης Δυνατότητες απασχόλησης στους απόφοιτους του Τμήματος παρέχονται: Στον ιδιωτικό τομέα ως ανώτατα στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων και ως εμπειρογνώμονες σε επενδυτικές εταιρείες και εταιρείες παροχής συμβουλών. Στον ευρύτερο και στενό δημόσιο τομέα ως επιστήμονες και ειδικοί σύμβουλοι σε θέματα τουριστικής πολιτικής και ανάπτυξης. Σε διάφορους επιστημονικούς φορείς και οργανισμούς ως ερευνητές με εξειδίκευση σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης, διοίκησης και πολιτικής. Το ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Εντάσσοντας τις ανωτέρω στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, το εν λόγω πρόγραμμα δομείται με τρόπο ώστε να επιτυγχάνει τους παρακάτω στόχους: ΣΤΟΧΟΣ 1: Δυναμική διαλεκτική μεταξύ επιστημονικής θεώρησης και πρακτική των αγορών. ΣΤΟΧΟΣ 2: Παροχή αναγκαίας πληροφόρησης για διαφορετικές περιοχές τόσο του σχεδιασμού και της αναπτυξιακής πολιτικής του τουρισμού όσο και της διοίκησης των επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου, ενθαρρύνοντας παράλληλα την εξειδικευμένη εκπαίδευση σε συγκεκριμένους τομείς. ΣΤΟΧΟΣ 3: Παροχή ευκαιρίας στον έκαστο φοιτητή να επιλέξει και να σχεδιάσει την προσωπική του επαγγελματική σταδιοδρομία. 37

40 Το ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών στο Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Α- νάπτυξης Α Εξάμηνο Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων Χρηματοοικονομική Λογιστική Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης Πληροφορική Εισαγωγή στην Τουριστική Βιομηχανία Ξένη Γλώσσα Α Ι Β Εξάμηνο Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων Οικονομική του Τουρισμού Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη Ξένη Γλώσσα Α ΙΙ Γ Εξάμηνο Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Μάρκετινγκ Στοιχεία Δικαίου Χρηματοοικονομική Διοίκηση Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινομένου Ξένη Γλώσσα Β Ι Δ Εξάμηνο Τουριστική Ανάπτυξη Διοίκηση Υπηρεσιών Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία Τουριστική Κοινωνιολογία Ξένη Γλώσσα Β ΙΙ Ε Εξάμηνο Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού Τουρισμός και Περιβάλλον Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού Τουριστικός Σχεδιασμός Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Α ΣΤ Εξάμηνο Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού Διοικητική Λογιστική Διεθνές Μάρκετινγκ Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού Τουρισμός και Εφοδιαστική Διεθνής Οικονομική του Τουρισμού Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Β Ζ Εξάμηνο Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Μεθοδολογία της Έρευνας Επικοινωνία και Δημοσιές σχέσεις Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο Διοίκηση Ολικής Ποιότητας Τουριστική Ανθρωπολογία Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη Προχωρημένα Αγγλικά Ι Πτυχιακή Εργασία Η Εξάμηνο Τουρισμός και Πολιτισμός Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη Τουριστική Ψυχολογία Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών Προχωρημένα Αγγλικά ΙΙ Πτυχιακή Εργασία 38

41 Υποσημείωση: Η Αγγλική Γλώσσα αποτελεί προαπαιτούμενο προσόν για την εισαγωγή του φοιτητή στο Τμήμα. Ο φοιτητής επιλέγει δύο επιπλέον Ξένες Γλώσσες από Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Ρωσικά. Τα μαθήματα των εξαμήνων Α έως Δ είναι όλα υποχρεωτικά. Από τα μαθήματα των εξαμήνων Ε και Στ ο φοιτητής πρέπει να επιλέξει 6 μαθήματα εκτός της Προχωρημένης Ξένης Γλώσσας, ενώ από τα εξάμηνα Ζ και Η πρέπει να επιλέξει 5 εκτός της Προχωρημένης Ξένης Γλώσσας και της Πτυχιακής Εργασίας. Η δομή σε τομείς Οι θεματικές ενότητες - επιστημονικούς τομείς στις οποίες ταξινομούνται τα μαθήματα του ενδεικτικού Προγράμματος Σπουδών, έχουν ορισθεί ως ακολούθως: Οικονομικής. Μαθηματικών και Ποσοτικών Μεθόδων. Διοίκησης Επιχειρήσεων. Μάρκετινγκ και Επικοινωνία. Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής. Τουριστικής Ανάπτυξης. Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού. Τεχνολογίες Επικοινωνιών και Πληροφορικής. Σύγχρονες Προσεγγίσεις στον Τουρισμό. Νομικής. Συγκεκριμένα τα μαθήματα του υπό πρόταση προγράμματος σπουδών ανά τομέα / θεματικό πεδίο δομούνται ως εξής: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ - Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης - Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις - Μεθοδολογία της Έρευνας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον - Τουριστική Ανάπτυξη ΝΟΜΙΚΗ - Στοιχεία Δικαίου - Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία - Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Χρηματοοικονομική Λογιστική - Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων - Χρηματοοικονομική Διοίκηση - Διοικητική Λογιστική 39

42 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων - Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού - Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών - Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ - Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Υπηρεσιών - Διεθνές Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων - Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών - Τουριστική Ψυχολογία - Τουριστική Ανθρωπολογία ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη - Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων - Διοίκηση Υπηρεσιών - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού - Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο - Διοίκηση Ολικής Ποιότητας - Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική - Τουρισμός και Εφοδιαστική ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗ- ΡΟΦΟΡΙΚΗΣ - Πληροφορική - Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων - Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών - Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός - Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό - Επικοινωνία και Δημοσιές σχέσεις ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - Εισαγωγή στην Τουριστική Βιομηχανία - Οικονομική του Τουρισμού - Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινόμενου - Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού - Διεθνής Οικονομική του Τουρισμού - Τουρισμός και Περιβάλλον - Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙ- ΣΜΟ - Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό - Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο - Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη - Τουριστικός Σχεδιασμός - Τουριστική Κοινωνιολογία - Τουρισμός και Πολιτισμός -Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού 40

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η συμβολή του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ίδρυση του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης συμβάλει τόσο στην πλήρωση του εγχώριου ακαδημαϊκού χώρου όσο και στην ανάπτυξη της ευρύτερης ελληνικής επικράτειας καθώς και της επικράτειας της Περιφέρειας Κρήτης. Συγκεκριμένα: 1) Η συμβολή στην πλήρωση του ακαδημαϊκού χώρου Δεδομένου ότι το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού στα προγράμματα σπουδών των εγχωρίων εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων έκαστη βαθμίδας, είτε: Περιορίζεται σε τεχνικές δεξιότητες και στην επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας, είτε Εμβαθύνει στη διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων. Δεδομένου και ότι η διδασκαλία και η έρευνα συνιστούν την κύρια αποστολή του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης, η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης συνεισφέρει στην ενίσχυση και βελτίωση της τουριστικής εκπαίδευσης. Η επίτευξη του ανωτέρω στόχου καθίσταται εφικτή στο υπό πρόταση Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης καθώς: Η προσφερόμενη εκπαίδευση στο Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αναμένεται να επιτύχει τον ανωτέρω στόχο καθώς: Παρέχεται ως αυτοτελές αντικείμενο σπουδών ακολουθώντας τις διεθνείς πρακτικές και τις εγχώριες εκπαιδευτικές ανάγκες του τουριστικού κλάδου. 41

44 Παρέχει σφαιρική θεώρηση του τουρισμού, λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης δραστηριότητας στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Συνδέεται με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς και τις επιδιώξεις των δημόσιων φορέων του τουρισμού, με τις διεθνείς εξελίξεις και νέες τεχνολογίες. 2) Η συμβολή στην εγχώρια αναπτυξιακή δυναμική Δεδομένου του θεμελιώδη ρόλο του τουρισμού στην ελληνική οικονομία και ιδίως: o Στην συγκράτηση του πληθυσμού της υπαίθρου και την παραγωγική του α- ξιοποίηση αυτού. o Στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη ενός μεγάλου αριθμού περιφερειακών, ιδίως νησιωτικών και παραθαλασσίων περιοχών της χώρας. Δεδομένου ότι η εγχώρια τουριστική ανάπτυξη εξ αρχής στηρίχθηκε στην προσφορά του τουριστικού προϊόντος «ήλιος και θάλασσα», το οποίο δεν έχει υποστεί χρονικά ουσιαστική διαφοροποίηση και έχει συντελέσει στην έντονη εποχικότητα της ζήτησης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Για την αξιοποίηση και ανάπτυξη των δυνατοτήτων του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος απαιτούνται οργανωμένες καθώς και συντονισμένες ενέργειες από πλευράς τόσο της αγοράς, όσο και των φορέων χάραξης και άσκησης τουριστικής πολιτικής. Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αποσκοπεί να συνδράμει στην: Εκπαίδευση στελεχών που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες επιχειρήσεων και φορέων του τουρισμού. Ικανοποίηση των πολλαπλών αναγκών της τουριστικής οικονομίας σε προϊόντα, υπηρεσίες και ανθρώπινο δυναμικό. 42

45 Προσφορά ποιοτικών υπηρεσιών από τις τουριστικές επιχειρήσεις και στην αναβάθμιση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Ανάδειξη της σημασίας της βιώσιμης / αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης. Η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αναμένεται να τροφοδοτήσει την τουριστική βιομηχανία με στελέχη άρτια καταρτισμένα στο θεματικό πεδίο της λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων καθώς και στο πεδίο της διαχείρισης και ανάπτυξης του τουρισμού σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ισχυροποίηση της βιώσιμης αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής τουριστικής οικονομίας. Στην περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης, ο τουρισμός, ως πεδίο άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, έχει πλειάδα πλεονεκτημάτων και αδυναμιών. Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όντας από την ίδρυσή του προσανατολισμένο στις ανάγκες της αγοράς και στην παγκόσμια ψηφιακή οικονομία, ορμούμενο από την οικονομία της Περιφέρειας Κρήτης, αναμένεται να συντελέσει νευραλγικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αδυναμιών, στην ανάδειξη, διαφοροποίηση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας, καθώς και στην ισχυροποίηση της βιώσιμης αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας αυτής. 43

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Αναγκαίος εξοπλισμός και λειτουργικό κόστος υλοποίησης Η μελέτη ολοκληρώνεται με τη διάγνωση, ποσοτικοποίηση και κοστολόγηση των λειτουργικών αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό, υλικούς πόρους και φοιτητική μέριμνα του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κατά την πλήρης ανάπτυξη αυτού (εξαετής χρονικός ορίζοντας). Οι βασικές κατηγορίες λειτουργικών αναγκών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης που αναλύονται είναι οι κάτωθι: o Ανθρώπινο δυναμικό: Για την πληρέστερη κάλυψη των διδακτικών και λειτουργικών αναγκών απαραίητη κρίνεται η απασχόληση τριανταενός (31) μελών ανθρωπίνου δυναμικού, οι οποίοι και υπάγονται σε μια εκ των κατωτέρω κατηγοριών: Διδακτικό Προσωπικό. Μέλη Διδακτικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΔΕΠ). Ειδικό Ερευνητικό Διδακτικό Προσωπικό (ΕΕΔΙΠ). Διδάσκοντες βάσει του ΠΔ 407/80. Ειδικό Τεχνικό Εργαστηριακό Προσωπικό (ΕΤΕΠ) Διοικητικό προσωπικό. Συγκεκριμένα οι ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό, ανά θέση εργασίας, συνοψίζονται στον ακόλουθο πίνακα: ΔΕΠ ΕΕΔΙΠ 407/80 Διοίκηση ΕΤΕΠ Σύνολο Σύνολο απασχολουμένων

47 o Υλικοτεχνική υποδομή: Η αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή για τη λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης ορίζεται ως εξής: 1. Εξοπλισμός γραφείων. a. Διδασκόντων, b. Διοικητικών, και c. Τεχνικού προσωπικού. 2. Εξοπλισμός εργαστηρίων πληροφορικής. 3. Εξοπλισμός αιθουσών διδασκαλίας. 4. Εξοπλισμός πληροφορικής και επικοινωνιών. Συγκεκριμένα, οι ανάγκες ανά κατηγορία υλικοτεχνικής υποδομής ορίζονται ως εξής: Αναγκαία υποδομή Αριθμός μονάδων Αναγκαία υποδομή Αριθμός μονάδων Προμήθεια επίπλων: - Γραφείο έδρα. 4 - Βιβλιοθήκη Γραφείο Τραπέζι συνεδριάσεων. 1 - Κάθισμα Πάγκος Ντουλάπα. 2 - Πάγκος εργασίας. 4 - Συρταροθήκη Πίνακας πορσελάνης (2m x 1m) Καλόγερος Κάθισμα ανακλινόμενο Πολυθρόνα. 1 - Πίνακας ανακοινώσεων (80cm x 1m - φελλός). 3 - Τραπεζάκι. 1 - Θυρίδα αλληλογραφίας 25 45

48 (ανά κουτί). - Πάγκος-ντουλάπι. 1 - Υαλοπίνακας κρύσταλλο (1m x 70cm). 2 Αναγκαία υποδομή Αριθμός μονάδων Αναγκαία υποδομή Αριθμός μονάδων Προμήθεια ηλεκτρονικών μέσων - συσκευών: - Ηλεκτρονικός υπολογιστής Ολοκληρωμένο σύστημα μαγνητοφώνησης απομαγνητοφώνησης. - Σαρωτής. 2 - Φορητός υπολογιστής. 1 - Εκτυπωτής. 3 - Ψυγείο. 1 - Έγχρωμος εκτυπωτής - Οθόνη προβολής. 2 λέιζερ. 6 - Φωτοαντιγραφικό μηχάνημα. - Διαφανειοσκόπιο Αριθμομηχανή. 1 - Ψηφιακός προβολέας. 1 - Μηχάνημα τηλεομοιοτυπίας. 1 - Ολοκληρωμένο σύστημα μαγνητοφώνησης απομαγνητοφώνησης. 1 1 Λογισμικά Εξοπλισμός πληροφορικής και επικοινωνίας: - Λογισμικό υποστήριξης μαθημάτων ποσοτικών μεθόδων. - Λογισμικό υποστήριξης μαθημάτων ξένης γλώσσας (ανά υπολογιστή). - Εξειδικευμένα λογισμικά. - Διακομιστής υποστήριξης δικτύου και στατιστικών εφαρμογών Διαδικτυακός εξυπηρετητής. - Προστατευτικά φίλτρα (ανά θέση εργασίας). - Δρομολογητές, μεταστροφείς (ανά θέση εργασίας). - Εξυπηρετητής βάσεων δεδομένων Διαμόρφωση χώρων - Γραμματείας. 1 - Αιθουσών διδασκαλίας. - Προέδρου. 1 α) Χωρητικότητας 100 α- 2 46

49 τόμων. - Αίθουσα συνεδριάσεων. 1 β) Χωρητικότητας 50 ατόμων. 2 - Εργαστηρίων πληροφορικής. - Γραφείων διδασκόντων. - Γραφείων τεχνικού προσωπικού. 2 - Αιθουσών εργασιών o Κτιριακές υποδομές. Δεδομένου ότι η ανέγερση ενός νέου κτιρίου αποτελεί χρονοβόρα διαδικασία, για την κάλυψη των αναγκών λειτουργίας του Τμήματος δύναται αρχικά η χρήση της υπάρχουσας κτιριακής υποδομής του Πανεπιστημίου Κρήτης, στην πανεπιστημιούπολη είτε της πόλης του Ηρακλείου ή εκείνης της πόλης του Ρεθύμνου έπειτα από σχετική απόφαση της Συγκλήτου. Συνεπώς, για την κάλυψη των διδακτικών και μη αναγκών του Τμήματος, κρίνεται απαραίτητη η αναδιαμόρφωση ήδη υπαρχόντων χώρου για την στέγαση των ακολούθων: - Δύο (2) αίθουσες διδασκαλίας χωριτικότητας εκατό (100) ατόμων. - Δύο (2) αίθουσες διδασκαλίας χωριτικότητας πενήντα (50) ατόμων. - Τέσσερις (4) αίθουσες εργασιών. - Δύο (2) εργαστήρια πληροφορικής. - Εικοσιένα (21) γραφεία διδακτικού προσωπικού. - Ένα (1) γραφείο διοικητικού προσωπικού. - Ένα (1) γραφείο ειδικού τεχνικού εργαστηριακού προσωπικού. - Μία (1) αίθουσα συνεδριάσεων. - Ένα (1) γραφείο Προέδρου Τμήματος. 47

50 o Φοιτητική μέριμνα. Πέραν της δαπάνης για την μίσθωση των υπηρεσιών του ανθρωπίνου δυναμικολυ του υπό πρόταση Τμήματος, καθώς και για την προμήθεια της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής, στο υπολογισμό του κόστους υλοποίησης του νέου Τμήματος οφέιλει να συνυπολογισθεί το κόστος για την φοιτητική μέριμνα. Στην εν λόγω κατηγορία κόστους υπάγεται η: Δαπάνη για την ενημέρωση της βιβλιοθήκης: o Βιβλία. o Περιοδικά. o Βάση δεδομένων. o Διδακτικά συγγραμμάτα (46 συγγράμματα ανά σπουδαστή). Σίτιση. Στέγαση o Λοιπές λειτουργικές ανάγκες. Πέραν της δαπάνης για την κάλυψη των αναγκών του Τμήματος σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικοτεχνική υποδομή, στο λειτουργικό κόστος υλοποίησης υπάγονται και κατωτέρω δαπάνες: Δαπάνη ανά κατηγορία Αριθμός μονάδων Δαπάνη ανά κατηγορία Αριθμός μονάδων - Εξωτερικοί συνεργάτες Διοργάνωση Ημερίδας - Εσωτερική μετακίνηση και διαμονή μελών ΔΕΠ. - Εκτύπωση / παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού. - Κόστος αναλωσίμων (μελάνι εκτυπωτών, γραφική ύλη κα) Δαπάνες προκηρύξεων, δημοσιότητας κτλ. - Προσωπικό. - Προμήθεια εξοπλισμού.

51 - Γενικά έξοδα και έξοδα διαχείρισης. - Συντήρηση, επιδιόρθωση υποδομών. Λεπτομέριες για την εκτιμηθείσα δαπάνη ανά κατηγορία υποδομής καθώς και για τον τρόπο υπολογισμού αυτής, είναι διαθέσιμες στα Κεφάλαια έως Συγκεντρώνοντας σε ένα πίνακα την εκτιμηθείσα δαπάνη των ανωτέρω κατηγοριών υποδομής, αποτιμάται το συνολικό κόστος υλοποίησης του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης κατά την πλήρη ανάπτυξη αυτού. Συγκεκριμένα, το ολικό κόστος υλοποίησης τοέχει αποτιμηθεί ως ακολούθως: Είδος δαπάνης: Ύψος δαπάνης - Ανθρώπινο δυναμικό Διδάσκοντες. ( ) - Διοίκηση. ( ) - Τεχνικό προσωπικό. ( ) - Υλικοτεχνική υποδομή Διαμόρφωση χώρου Φοιτητική μέριμνα Βιβλιοθήκη. ( ) - Διδακτικά συγγράμματα. ( ) - Σίτιση. ( ) - Στέγαση. (0) - Λοιπές λειτουργικές δαπάνες ΣΥΝΟΛΟ Εναλλακτικά, η συνολική δαπάνη υλοποίησης δύναται να ορισθεί και σε ετήσια βάση στο εξαετή χρονικό ορίζοντα, προκειμένου να αποσαφηνισθεί η εξέλιξη του κόστους ανά γενικευμένη κατηγορία δαπάνης. Συνεπώς, η εξέλιξη του συνολικού κό- 49

52 στους υλοποίησης του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης από την επαρχή της ίδρυσης έως την πλήρη ανάπτυξη αυτού ορίζεται ως ακολούθως: 50

53 ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗ 1 ο Έτος 2 ο Έτος 3 ο Έτος 4 ο Έτος 5 ο Έτος 6 ο Έτος Σύνολο - Ανθρώπινο δυναμικό Υλικοτεχνική υποδομή Διαμόρφωση χώρων Φοιτητική μέριμνα Λοιπές λειτουργικές δαπάνες Σύνολο

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Απόφαση Συγκλήτου για την ίδρυση του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ίδρυση του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τέθηκε προς συζήτηση στο Ανώτατο Όργανο του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος, στη Σύγκλητο, που αποφασίζει για την πολιτική του, ύστερα από σχετικό αίτημα της Ομάδας Πρωτοβουλίας. Συγκεκριμένα, το ζήτημα της ίδρυσης του εν λόγω Τμήματος συζητήθηκε διεξοδικά στις κάτωθι συνεδρίες: Συνεδρία 240η / της Συγκλήτου, και Συνεδρία 241η / της Συγκλήτου. όπου τα μέλη της Συγκλήτου ομόφωνα αποφάσισαν ότι η ίδρυση του Τµήµατος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης εµπίπτει στα ενδιαφέροντα και τις προτεραιότητες του Πανεπιστηµίου Κρήτης (Συνεδρία 240η / ) και ότι η ενεργοποίηση του Στρατηγικού Σχεδιασµού του Πανεπιστηµίου Κρήτης αναφορικά µε την Ίδρυση Σχολής Διοίκησης και Πληροφορίας αποτελεί αίτηµα άµεσης προτεραιότητας, συµπεριλαµβάνοντας στα Τµήµατα αυτής το γνωστικό αντικείµενο της Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης (Συνεδρία 241η / ). Τα πρακτικά των συγκεκριμένων συνεδριών παρατίθενται διεξοδικά στα Κεφάλαιο 9.2 και

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η δυναμική του τουρισμού στην Ελλάδα 1.1 Το διεθνές περιβάλλον 1 Ο τουρισμός έχει εξελιχθεί παγκοσμίως σε μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες. Οι δραστηριότητές του περιλαμβάνουν ένα ευρύτατο πλέγμα υπηρεσιών, αποτελώντας σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης και απασχόλησης. Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται ραγδαία ανάπτυξη του τουριστικού τομέα σε παγκόσμια κλίμακα, σηματοδοτώντας μία ιδιαίτερη οικονομική δυναμική για τον κλάδο. Η ταχύτατη αυτή ανάπτυξη του τουρισμού συντελέστηκε ιδίως μετά την δεκαετία του 70 και οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανάπτυξη του οργανωμένου μαζικού τουρισμού. Η πρόοδος στις Τεχνολογίες των Πληροφοριών και Επικοινωνιών υποβοήθησε τον οργανωμένο μαζικό τουρισμό καθώς μετάβαλε τον τρόπο πώλησης αεροπορικών εισιτηρίων, κράτησης δωματίων και επιλογής τουριστικών προορισμών. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO): Οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά 18 φορές την περίοδο Το 1950 οι διεθνείς αφίξεις ανέρχονταν στα 25 περίπου εκατομμύρια επισκεπτών, ενώ το 1991 το αντίστοιχο μέγεθος ανήλθε στους 455 εκατομμύρια επισκέπτες. Τα μεγέθη αυτά τονίζουν το σημαντικό ρόλο που κατέχει η δαπάνη για τουριστικά ταξίδια στο σύγχρονο κόσμο. Το 2005 οι διεθνείς αφίξεις έφτασαν τον αριθμό ρεκόρ των 681,5 εκατομμυρίων έπειτα από μία συνεχή άνοδο 21 ετών. Εξαίρεση στην ανοδική πορεία αποτελεί το έτος 1998 που στιγματίστηκε από την Ασιατική και Ρωσική οικονομική κρίση, καθώς και το έτος 2001 με τις τρομοκρατικές επιθέσεις τις 11/9. Προβλέπεται ότι έως το 2020 οι διεθνείς αφίξεις θα ξεπεράσουν το 1,5 δισεκατομμύρια. 2 1 Στο παρόν τμήμα έχουν αναπαραχθεί στοιχεία από τον Σαμπανιώτης (2006). 2 Το WTTC υπολογίζει αυτά τα μεγέθη πραγματοποιώντας μια εξομοίωση ενός συστήματος εθνικών λογαριασμών για τον τουρισμό για κάθε χώρα χρησιμοποιώντας υπάρχοντα στοιχεία 53

56 Βάσει υπολογισμών του World Tourism & Travel Council (WTTC), το 2006 η τουριστική οικονομία παρήγαγε το 10,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ και απασχόλησε 234,3 εκ. εργαζομένους (8,7% της συνολικής απασχόλησης). Τα αντίστοιχα μεγέθη για την Ελλάδα ανέρχονται στο 15,1% του ΑΕΠ και σε θέσεις εργασίας (15,9% της συνολικής απασχόλησης). Πίνακας 1.1: Συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ και την απασχόληση Πηγή: World Tourism & Travel Council, 2006 Ο ανταγωνισμός για την προσέλκυση τουριστών και την αύξηση των εσόδων εντείνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς νέοι τουριστικοί προορισμοί εισέρχονται στη και κάνοντας μια σειρά από υποθέσεις. Βλ. WTTC/Oxford Forecasting (2005) και WTTC (2006). 54

57 διεθνή αγορά. 3 Η αναπτυξιακή στρατηγική που ακολουθείται για έναν προορισμό, επηρεάζει την εξέλιξή του προορισμού μετά την ωρίμανσή του. 4 Η διεθνής εμπειρία έχει αναδείξει δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας. 5 Σύμφωνα με την πρώτη, η προσπάθεια διατήρησης υψηλών ρυθμών αύξησης της ζήτησης ή έστω διατήρησης του αριθμού των επισκεπτών σε υψηλά επίπεδα επικεντρώνεται στην προσφορά χαμηλών τιμών. Αυτή η επιλογή προσθέτει ένα επιπλέον στοιχείο στο φαύλο κύκλο που προκαλούν οι ποιοτικά ανεπαρκείς υποδομές, καθώς οι χαμηλές τιμές δυσκολεύουν την επίτευξη κερδοφορίας, την πραγματοποίηση επενδύσεων και τη βελτίωση ή έστω διατήρηση του ποιοτικού επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών. Αν και ένας προορισμός οφείλει να διατηρεί την ανταγωνιστικότητά του στις τιμές, αυτή δεν είναι από μόνη της ικανή συνθήκη για τη διατήρηση ή τη βελτίωση της θέσης του. Σύμφωνα με τη δεύτερη προσέγγιση, η ανταγωνιστικότητα βελτιώνεται όταν η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών αυξάνεται περισσότερο από το κόστος (value for money). Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. 6 Η τουριστική αγορά, όντας επιρρεπής σε δομικές αλλαγές εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης των αγορών, διέπεται από ένα σύνολο συνεχών μεταβολών. Εκ των χαρακτηριστικότερων μεταβολών είναι: Η φιλελευθεροποίηση των αεροπορικών μεταφορών. 3 Η διεθνής βιβλιογραφία προσδιορίζει έναν κύκλο ζωής για τους τουριστικούς προορισμούς. Η αρχική φάση είναι αυτή της εισαγωγής στην τουριστική αγορά. Ακολουθεί η φάση της ανάπτυξης, που χαρακτηρίζεται από υψηλούς ρυθμούς αύξησης τόσο των αφίξεων όσο και των εισπράξεων και από την πολλές φορές άναρχη ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών. Στη συνέχεια έρχεται η φάση της ωριμότητας και ο κορεσμός. Ο αριθμός των επισκεπτών δεν μπορεί να αυξάνεται έπ αόριστον με υψηλούς ρυθμούς. Βεβαίως, η πορεία προς την φάση της ωριμότητας διαφέρει ως προς τους ρυθμούς ανάπτυξης και τη μορφή του τουρισμού ανάλογα με τον προορισμό. Το μοντέλο τουριστικής εξέλιξης Κύκλος Ζωής μίας Τουριστικής Περιοχής (Tourism Area Life Cycle) του Butler (1980), που αποτελείται από έξι στάδια, είναι το πιο καθιερωμένο στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Ο Papatheodorou (2004) προτείνει ένα νέο μοντέλο που βελτιώνει το αρχικό του Butler (1980), συνδυάζοντας στοιχεία οικονομικής γεωγραφίας και οικονομικών της ανάπτυξης. 4 Ενδεικτικά, βλ. Butler (1980), Papatheodorou (2004) και Lozano κ.α. (2005). 5 Ενδεικτικά, βλ. Conti et all. (2004), Enright κ.α. (2004), Hall (2003), Mangion κ.α. (2005) και Papatheodorou (2002). 6 Mangion κ.α. (2005), Sharpley (2003) για μια διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά την Κύπρο. 55

58 Η μείωση της τιμής των ναύλων ενθαρρύνει τα ταξίδια σε μακρινούς, εξωτικούς προορισμούς, προσελκύοντας τουρίστες από Ευρωπαϊκές χώρες. Η αυξανόμενη ανταγωνιστικότητα νέων προορισμών. Το χαμηλό κόστος εργασίας και η χρήση περιβαλλοντικών πόρων με τρόπο που δεν συνάδει με τις αρχές αειφόρου ανάπτυξης επιτρέπει την προσφορά ελκυστικών πακέτων διακοπών. Οι νέες φόρμες προώθησης του τουριστικού προϊόντος καθώς και η χρήση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας Το ηλεκτρονικό επιχειρείν και οι εφαρμογές του στην τουριστική αγορά. Το ηλεκτρονικό επιχειρείν επιδρά σε στοιχεία που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίον το τουριστικό προϊόν γίνεται αντικείμενο εμπορικών συναλλαγών. 1.2 Η περίπτωση της Ελλάδας Η Ελλάδα ως τουριστικός προορισμός Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει αυξημένη ενημέρωση για την οικονομική σπουδαιότητα του τουριστικού τομέα τόσο για τη μελλοντική ανάπτυξη της Ένωσης, όσο και για την απασχόληση των πολιτών αυτής. Εκτιμάται ότι ο τουρισμός απασχολεί άμεσα 9 εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες, μέγεθος που αντιπροσωπεύει το 6% της συνολικής απασχόλησης, συνδράμοντας στο 5.5% τουλάχιστον του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και στο 30% των εξαγωγών σε υπηρεσίες. 7 Ο τουρισμός διαφαίνεται να αποτελεί τη κύρια πηγή δημιουργίας θέσεων εργασίας για τα επόμενα χρόνια, ιδίως για τις περιφερειακές και λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Ένωσης. Εκτιμάται ότι στα τέλη της επόμενης δεκαετίας 7 Σχέδιο RISE, μελέτη σκοπιμότητας εφαρμογών Κοινωνίας των πληροφοριών, Θεματικό Πεδίο: Τουρισμός, Ιωάννινα, Ιανουάριος

59 οι θέσεις εργασίας σχετιζόμενες με τον τουρισμό και τα ταξίδια, θα αυξηθούν κατά 2 εκατομμύρια, αντιπροσωπεύοντας το 9% της συνολικής απασχόλησης στην Ένωση. Εξετάζοντας την πολύπλευρη συμβολή του τουριστικού τομέα στην οικονομική ανάπτυξη της ελληνικής επικράτειας, οφείλει να επισημανθεί η σπουδαία συμβολή του στην περιφερειακή ανάπτυξη, στην άμβλυνση της ανισοκατανομής του εθνικού προϊόντος προς την περιφέρεια και στη συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο. Από τα μέσα της δεκαετίας του 60, ο τουρισμός εξελίχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς κλάδους και σε κύρια πηγή ανάπτυξης. Συγκεκριμένα: Η τουριστική βιομηχανία συνολικά συνεισφέρει στο 15 20% της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας (ΑΕΠ). 8 Την τελευταία δεκαετία ο ετήσιος αριθμός αφίξεων αλλοδαπών επισκεπτών υπερβαίνει το συνολικό ημεδαπό πληθυσμό. Ξεκινώντας το 1970 με λιγότερες από 2 εκατομμύρια αφίξεις αλλοδαπών επισκεπτών, 9 τρεις δεκαετίες αργότερα ο ετήσιος αριθμός αλλοδαπών επισκεπτών ανέρχεται σε περισσότερο από 12 εκατομμύρια. 10 Το 2005 οι εισπράξεις από την παροχή πάσης φύσεως υπηρεσιών προς τους αλλοδαπούς επισκέπτες ανέρχονται στα 11 δισεκατομμύρια. Υπολογίζεται ότι το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 6% του ΑΕΠ. Στην περίπτωση της ελληνικής επικράτειας, η αξιοποίηση των τουριστικών πόρων που διαθέτει η ύπαιθρος έχει αποτελέσει τη μόνη εναλλακτική λύση για τη συγκράτηση του πληθυσμού της περιφέρειας και την παραγωγική του αξιοποίηση, συντελώντας σημαντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη ενός μεγάλου αριθμού περιφερειακών, ιδίως νησιωτικών και παραθαλασσίων περιοχών της χώρας. 8 Ενδεικτικά, βλ. Παυλόπουλος (1999) και WTTC (2006). 9 Τα στοιχεία τα οποία ακολουθούν είναι από την κλαδική μελέτη της ICAP για τον Τουρισμό. Περίληψη αυτής της μελέτης είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: 10 Δεν υπολογίζονται οι είσοδοι οικονομικών μεταναστών από Αλβανία. 57

60 Την τελευταία εικοσιπενταετία η ανάπτυξη περιοχών όπως οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και η Κέρκυρα, στηρίχθηκε κατά μεγάλο ποσοστό ή εξολοκλήρου στον τουριστικό τομέα. Στην προ-τουριστική περίοδο ανάπτυξης, οι εν λόγω περιοχές διακρινόντουσαν από πληθυσμιακή μείωση και κατά κεφαλή εισόδημα αρκετά χαμηλότερο του εγχώριου μέσου. Η τουριστική ανάπτυξη τους συντέλεσε στη σημαντική αύξηση του κατά κεφαλή Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος καθώς και στη συγκράτηση και μεγέθυνση του πληθυσμό της υπαίθρου. Από τη διασταύρωση στοιχείων των φορέων: ΚΕΠΕ, ΕΣΥΕ και ΕΟΤ, προκύπτει ότι ενώ μέχρι το 1971 ο πληθυσμός των κατ εξοχήν τουριστικών περιοχών μειωνόταν, από το 1971 και έπειτα παρατηρείται αναστροφή του φαινόμενου και σημαντική αύξηση του πληθυσμού αυτών. Συνάμα το μέσο ανά κάτοικο ακαθάριστο περιφερειακό προϊόν παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Ενδεικτική της εγχώριας ανάπτυξης του τουριστικού τομέα είναι και η εξέλιξη του αριθμού των ξενοδοχειακών κλινών ανά 1000 κατοίκους. Το έτος 2004 αποτελεί ορόσημο για τον εγχώριο ξενοδοχειακό κλάδο, καθώς εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων υλοποιήθηκαν σημαντικά επενδυτικά έργα. Η υπάρχουσα ξενοδοχειακή υποδομή αναβαθμίστηκε και δημιουργήθηκαν υψηλού επιπέδου νέες μονάδες, συντελώντας στην σημαντική αύξηση της δραστηριότητας του τομέα κατά το έτος Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Τουρισμού και Ταξιδίων εκτιμά τη συνεισφορά του εγχώριου ξενοδοχειακού κλάδου για το έτος 2004 στο ΑΕΠ σε 7,2% και στη συνολική απασχόληση σε 18,2%. Βάσει των στοιχείων του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου στην ελληνική επικράτεια για το έτος 2006 (Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, 2006): Το ξενοδοχειακό δυναμικό απαρτιζόταν από μονάδες. Ενώ το έτος 1990 λειτουργούσαν μόλις ξενοδοχειακές μονάδες, σε διάστημα 16 ετών δημιουργήθηκαν νέες μονάδες. Ποσοστό αύξησης του εγχώριου ξενοδοχειακού δυναμικού που ανέρχεται στο 31,8%. Η πλειονότητα των μονάδων προσέφεραν υπηρεσίες μετρίου ποιοτικού επιπέδου. 58

61 Απαριθμώντας μονάδες, το 69,4% των συνολικών ξενοδοχειακών μονάδων χαρακτηρίζονται ως Γ' κατηγορίας. Επακολουθούν μονάδες κατηγορίας Δ' & Ε' και μονάδες κατηγορίας Β', μεγέθη που αναλογούν στο 26,1% και 28,1% του συνολικού ξενοδοχειακού δυναμικού. Τέλος ο αριθμός των ξενοδοχείων Α' κατηγορίας καθώς και των μονάδων Πολυτελείας είναι ι- διαιτέρως μικρός, απαριθμώντας μόλις 994 και 176 μονάδες αντιστοίχως. Παρόλα αυτά, όπως διαφαίνεται στους ακόλουθους πίνακες, κατά την πάροδο του χρόνο ο ρυθμός αύξησης των ξενοδοχειακών μονάδων Α κατηγορίας (4 αστέρια) και πολυτελείας (5 αστέρια) εμφανίζεται αυξημένος, ενώ ο δε ρυθμός αύξησης των ξενοδοχειακών μονάδων Δ και Ε κατηγορίας (1 αστέρι) είναι εμφανώς πιο μικρός. Πίνακας 1.2: Εξέλιξη ξενοδοχειακού δυναμικού Ελλάδας ( ) Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο (2004) 59

62 Πίνακας 1.3: Εξέλιξη κλινών ανά κατηγορία ξενοδοχειακών μονάδων ( ) Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο (Στατιστικά ) Σύμφωνα με στοιχεία του έτους 2006 η πλειονότητα των ξενοδοχειακών κλινών είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένες στην νησιωτική χώρα. Οι συνολικά διαθέσιμες κλίνες στην ελληνική επικράτεια ανέρχονταν στις , εκ των οποίων οι (21%) λειτουργούσαν στην Περιφέρεια Κρήτης. Επακολουθούν οι περιφέρειες Δωδεκανήσου με κλίνες (17,3%) και Μακεδονίας με κλίνες (~14%). Η εξέλιξη της ξενοδοχειακής υποδομής πρέπει να εξετασθεί παράλληλα με την εξέλιξη της εγχώριας τουριστικής κίνησης. Βάσει στοιχείων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΣΥΕ) για το έτος 2005: 11 Καταγράφηκαν 15,45 εκατομμύρια αφίξεις αλλοδαπών επισκεπτών, έναντι 14,2 εκατομμυρίων αφίξεων που καταγράφηκαν το προηγούμενο έτος (2004). Το 67,5% των αφιχθέντων αλλοδαπών τουριστών επέλεξε τις αερομεταφορές ως μέσο προσέγγισης της χώρας. Το 93 % των αφιχθέντων αλλοδαπών τουριστών προήλθε από κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τους Ευρωπαίους επισκέπτες να παρουσιάζουν αύξηση έναντι του έτους 2004 κατά 6,5%. 11 Το έτος 2005 είναι το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν τελικά στοιχεία. 60

63 Οι περισσότεροι αλλοδαποί τουρίστες κατά το 2005 προέρχονταν, όπως και το 2004, από το Ηνωμένο Βασίλειο (19%), τη Γερμανία (15,7%) και την Ιταλία (7,9%). Σημαντική αύξηση παρουσίασε η άφιξη τουριστών από την Ρουμανία (51,5%), τη Βουλγαρία (36,3%) και τη Ρωσία (28,1%). Συγκριτικά τόσο με το προηγούμενο έτος όσο και με το μερίδιό τους στο σύνολο των αφίξεων, αύξηση παρουσιάσθηκε στην άφιξη αλλοδαπών τουριστών από συγκεκριμένα κράτη της Ασίας (Ιαπωνία, Ισραήλ, Λίβανος-Συρία), της Αμερικής (Αργεντινή, Βραζιλία, Η.Π.Α. και Καναδά) καθώς και την Ωκεανία. Πίνακας 1.4: Αφίξεις και Κλίνες ανά Έτος Πηγή: ΕΟΤ /ΕΣΥΕ / ΞΕΕ Αναφορικά με το συνολικό αριθμό διανυκτερεύσεων στα εγχώρια ξενοδοχειακά καταλύματα, τα στοιχεία της ΕΣΥΕ καταδεικνύουν ότι: Μείωση κατά 2,4% των διανυκτερεύσεων κατά την περίοδο , ενώ κατά την περίοδο η μείωση είχε ανέλθει στο 5,1%. Το 74,1% των πελατών των εγχώριων ξενοδοχειακών μονάδων κατά το έ- τος 2005 ήταν αλλοδαποί (74,2% το 2004) Το 54,5% του συνολικού αριθμού των διανυκτερεύσεων κατά το έτος το 2005 παρατηρήθηκε κατά τους μήνες Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος, αποδεικνύοντας την υψηλή εποχικότητα που αντιμετωπίζει η τουριστική βιομηχανία. 61

64 Η πλειονότητα των συνολικών διανυκτερεύσεων από αλλοδαπούς τουρίστες κατά το έτος 2005 συγκεντρώθηκε στις Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, ενώ των ημεδαπών στις Περιφέρειες Αττικής και Μακεδονίας. Το 23,5% των αλλοδαπών τουριστών διανυκτέρευσαν σε ξενοδοχειακά καταλύματα της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Δωδεκάνησα και Κυκλάδες). Επακολούθησαν οι περιφέρειες Κρήτης (23,4%), Ιονίων Νήσων (12,9%) και Αττικής (~11%). Αντιθέτως το 15,3% των ημεδαπών τουριστών διανυκτέρευσαν σε καταλύματα της περιφέρειας Αττικής, το 14,2% στη Κεντρική Μακεδονία και το 10,3% σε καταλύματα του Νότιου Αιγαίου. Πίνακας 1.5: Διανυκτερεύσεις και πληρότητες ξενοδοχειακών καταλυμάτων Πηγή: ΕΣΥΕ Tο έτος 2005 σημειώθηκε αύξηση κατά 5,6% στις αφίξεις αλλοδαπών τουριστών σε σχέση με το Ωστόσο η τουριστική κίνηση για το έτος του 2004 παρουσιάσθηκε μειωμένη σε σχέση με τη διετία Κατά την τριετία η κατά κεφαλή τουριστική μέση δαπάνη ακολούθησε πτωτική τάση καθώς από τα 720,8 εκατομμύρια που ανερχόταν το 2001 κατήλθε το 2003 στα 639,9 εκατομμύρια. 62

65 Πίνακας 1.6: Αφίξεις αλλοδαπών στην Ελλάδα Πηγή: Οικονομικό Δελτίο ALPHA BANK, 2006 Πίνακας 1.7: Μέση κατά κεφαλή τουριστική δαπάνη στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες (σε ευρώ και τρέχουσες τιμές) Πηγή: Σαμπανιώτης, 2006 Κατά την περίοδο τα έσοδα των εγχωρίων ξενοδοχειακών μονάδων Πολυτελείας (ΑΑ), Α' και Β' κατηγορίας παρουσιάζουν συνεχή αυξητική πορεία με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξηση κατά 7,8%. Παρά την κάμψη που καταγράφηκε κατά τα έτη 2002 και 2003, η αυξητική τάση στα έσοδα συνεχίστηκε από το 2004 και έπειτα. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 50% της υπό εξέτασης αγοράς καταλαμβάνεται από μονάδες που χαρακτηρίζονται ως κατηγορίας Α', ενώ το δε υπόλοιπο της αγοράς κατανέμεται εξίσου μεταξύ των μονάδων κατηγορίας Β' και ΑΑ. 63

66 Η Αγορά των Ξενοδοχειακών επιχειρήσεων (ΑΑ', Α', και Β') α. Εξέλιξη του μεγέθους αγοράς ( ) β. Κατανομή του μεγέθους αγοράς (2004) Πηγή: ICAP, Εκτιμήσεις της αγοράς Πέρα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων στα πλαίσια της τουριστικής αγοράς δραστηριοποιούνται και τα Τουριστικά και Ταξιδιωτικά Γραφεία. Εκτιμάται ότι περίπου τουριστικά γραφεία λειτουργούν σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, τα περισσότερα εκ των οποίων εδρεύουν στο νομό Αττικής. Ωστόσο υπάρχουν αρκετά 64

67 μη-καταγεγραμμένα γραφεία τα οποία δεν είναι εφοδιασμένα με το ειδικό σήμα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και λειτουργούν μόνον κατά τους θερινούς μήνες, συνήθως ως υπεργολάβοι μεγαλύτερων ταξιδιωτικών γραφείων. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει καταγραφεί μείωση στο μέγεθος της ελληνικής αγοράς υπηρεσιών από τουριστικά - ταξιδιωτικά γραφεία, όπως προκύπτει από τη κλαδική μελέτη της Διεύθυνση Μελετών Οικονομικού Περιβάλλοντος της ICAP. 12 Κατά την περίοδο η συνολική αξία της αγοράς υπηρεσιών από τουριστικά - ταξιδιωτικά γραφεία παρουσιάζει αρκετές διακυμάνσεις, με τον μέσο ε- τήσιο ρυθμό μεταβολής να διαμορφώνεται στο 0,8%. Στηριζόμενοι στην εξέλιξη των αφίξεων και διανυκτερεύσεων των αλλοδαπών επισκεπτών, παρατηρείται ότι η αγορά εισερχόμενου οργανωμένου τουρισμού: Μεγεθύνθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 3,1% κατά την περίοδο Συρρικνώθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 2,7% κατά την περίοδο Ανέκαμψε με ετήσια αύξηση κατά 3% το έτος Βάσει του αριθμού των διανυκτερεύσεων των ημεδαπών τουριστών στα εγχώρια ξενοδοχειακά καταλύματα, η αγορά του εσωτερικού οργανωμένου τουρισμού εμφανίσε μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 2,5% κατά την περίοδο Η δε αγορά εξερχόμενου οργανωμένου τουρισμού σημείωσε κατά το διάστημα μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 2,6%, μέγεθος που παρουσιάζει μια μικρή πτώση τελευταίως. Παρά το γεγονός ότι το ελληνικό τουριστικό προϊόν κατέχει σημαντική θέση στην παγκόσμια τουριστική αγορά, εντούτοις παρουσιάζει προβλήματα ιδιαίτερης διαρθρωτικής φύσης, όπως: Συγκέντρωση προσφοράς. Εποχικότητα. 12 Τα στοιχεία τα οποία ακολουθούν είναι από την κλαδική μελέτη της ICAP για τα Τουριστικά - Ταξιδιωτικά Γραφεία. Περίληψη αυτής της μελέτης είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: 65

68 Ανεπάρκεια ειδικών υποδομών. Μεγάλος αριθμός μη νόμιμων τουριστικών γραφείων. Ελλιπές θεσμικό πλαίσιο. Από τις προτεραιότητες της εθνικής τουριστικής πολιτικής συνεπώς αποτελεί ο εμπλουτισμός και η ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος, η περιφερειακή ανάπτυξη, χωροταξικά ζητήματα αλλά και η ενίσχυση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στην υποστήριξη και προστασία της τουριστικής δραστηριότητας «Ελληνικό τουριστικό προϊόν»: Τα χαρακτηριστικά και η θέση αυτού στην παγκόσμια αγορά Εξ αρχής η τουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα στηρίχθηκε στην προσφορά του κλασσικού προϊόντος «ήλιος & θάλασσα», το οποίο δεν έχει διαφοροποιηθεί ουσιαστικά στο πέρας των δεκαετιών. Η εξάρτηση από τις χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης και η αδυναμία αποτελεσματικής αξιοποίησης νέων πηγών τουριστικής ζήτησης είναι ιδιαιτέρως αισθητή. Οι ίδιοι τουριστικοί παράγοντες θεωρούν χαμηλού επιπέδου τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προσφερομένων τουριστικών υποδομών και αποδίδουν τη δυσχέρεια στην υλοποίηση των απαραίτητων βελτιωτικών επενδύσεων στην έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού για τουριστικές επενδύσεις και στην έλλειψη μιας εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής για τον τουριστικό τομέα. 13 Την τελευταία εικοσαετία τα χαρακτηριστικά τόσο του προσφερόμενου ελληνικού τουριστικού προϊόντος όσο και του ζητούμενου προϊόντος από τους αλλοδαπούς επισκέπτες δεν παρουσιάζουν ουσιαστική μεταβολή. Εκ των κυριότερων χαρακτηριστικών είναι τα ακόλουθα: 1. Η έντονη εποχικότητα της ζήτησης. Η Ελλάδα παραμένει προορισμός καλοκαιρινών διακοπών με το 50% των αλλοδαπών τουριστών να επισκέπτεται την ελληνική επικράτεια κατά το τρί- 13 ΣΕΤΕ (2005). 66

69 μηνο Ιουλίου Σεπτεμβρίου. Το αντίστοιχο ποσοστό κατά την περίοδο Μαΐου Σεπτεμβρίου ανέρχεται στο 70%. 2. Το τουριστικό προϊόν «ήλιος & θάλασσα» αποτελεί το βασικό λόγο επισκεψιμότητας. Η συντριπτική πλειοψηφία των τουριστών επισκέπτονται την ελληνική επικράτεια για να καταναλώσουν το προϊόν «ήλιος και θάλασσα». Αντίθετα μορφές τουρισμού όπως ο συνεδριακός ή ο αγροτουριστικός δεν κατέχουν αξιοσημείωτα μερίδια αγοράς, εντείνοντας το πρόβλημα της εποχικότητας. 3. Οι αερομεταφορές αποτελούν το κυριότερο μέσο προσέγγισης της ελληνικής επικράτειας. Πάνω από το 73% των αλλοδαπών επισκεπτών προσεγγίζει τη χώρα αεροπορικώς. Το 20,92% χρησιμοποιεί τα οδικά μέσα μεταφοράς, ενώ το 5,32% προσεγγίζει την χώρα δια θαλάσσης Η σύσταση του εισερχόμενου τουρισμού, αναφορικά με τη χώρα προέλευσής, δεν έχει μεταβληθεί στο χρόνο. Οι Ευρωπαϊκές χώρες αποτελούν τις σημαντικότερες χώρες προέλευσης αλλοδαπών τουριστών. Κατά φθίνουσα σειρά τα μεγαλύτερα ποσοστά προσέλευσης τουριστών κατέχουν: το Ηνωμένο Βασίλειο (19% του εισερχόμενου τουρισμού το 2005), η Γερμανία (15,7%), η Ιταλία (7,9%) και ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά η Ολλανδία, η Γαλλία και οι Σκανδιναβικές χώρες. Τα ποσοστά προσέλευσης τουριστών από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία διατηρούνται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Το δυναμικό των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητο, ενώ στην γειτονική αγορά της Τουρκίας αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη πηγή προέλευσης των αφίξεων. 5. Η προσφορά ξενοδοχειακών κλινών είναι γεωγραφικά συγκεντρωμένη στη νησιωτική επικράτεια. Η Περιφέρεια Κρήτης κατέχει το 21% των συνολικών ξενοδοχειακών κλινών, οι περιφέρειες Δωδεκανήσων το 17,3%, Ιόνιων Νήσων περίπου το 12% και 14 Τα ποσοστά αυτά είναι επί των συνολικών αφίξεων το 2005, χωρίς τις κρουαζιέρες (ΕΣΥΕ) 67

70 Κυκλάδων το 6%. Στην υπόλοιπη Ελλάδα, η περιφέρεια Αττικής κατέχει το 9% των κλινών και η δε περιφέρεια Μακεδονίας (κυρίως η Χαλκιδική) το 14%. 6. Δυσμενές επενδυτικό περιβάλλον. Όπως διαφαίνεται από τους δείκτες των μελετών ανταγωνιστικότητας, η Ελλάδα κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα. 7. Εισαγωγή νέων τεχνολογιών με μεγάλη καθυστέρηση. Είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε όλους σχεδόν τους τομείς της ελληνικής οικονομίας, πέραν του τουριστικού τομέα. 8. Η Ελλάδα θεωρείται πλέον ώριμος τουριστικός προορισμός. Ο πληθυσμός του τουριστικού προορισμού προς τις διεθνείς αφίξεις αποτελεί έναν ευρέως χρησιμοποιούμενο δείκτη για τον χαρακτηρισμό ενός προορισμού ως ώριμου. Όσο ο δείκτης προσεγγίζει τη μονάδα τόσο πιο ώριμος χαρακτηρίζεται ο προορισμός. 15 Η Ελλάδα ανταγωνίζεται παραδοσιακούς τουριστικούς προορισμούς όπως η Ιταλία και Ισπανία αλλά και νέους προορισμούς οι οποίοι τα τελευταία χρόνια προσφέρουν το ίδιο τουριστικό προϊόν (ήλιος και θάλασσα). Χώρες όπως η Τουρκία και Κροατία διεκδικούν μερίδιο από τις τουριστικές αγορές που απευθύνεται το ελληνικό τουριστικό προϊόν, προσεγγίζοντας ιδίως τουρίστες από τη Βορειοδυτική Ευρώπη. 16 Για την προσέλκυση μαζικού τουρισμού στηρίζονται στην παροχή χαμηλού κόστους υπηρεσιών. Συγκεκριμένα η Τουρκία, γείτονα χώρα με την μεγάλη ανάπτυξη τουριστικών υποδομών την τελευταία δεκαετία, ακολουθεί πορεία η οποία ταυτίζεται με εκείνη της Ελλάδας κατά τη δεκαετία του Εκτιμάται ότι κατά το χρονικό διάστημα οι αφίξεις τουριστών στην Τουρκία αυξήθηκαν ετησίως κατά μέσο όρο 29,5%. 15 Ο δείκτης αυτός έχει περιορισμούς στη χρήση του λόγω χωρικής και χρονικής ανισοκατανομής της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης. Η χρήση του όμως διαχρονικά δίνει χρήσιμες πληροφορίες. Βλ. Martin (2004) και Haveman (1977). 16 Πατσουράτης (2002), ΣΕΤΕ (2005), Anastasopoulos κ.α. (2005) και Papatheodorou (2002). 68

71 9. Κυριαρχία λίγων μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών τουριστικούς πράκτορες (Tour Operators) στις χώρες προέλευσης. Οι αγορές μαζικού τουρισμού στις χώρες προέλευσης κυριαρχούνται από ολιγάριθμες μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες επεκτείνονται και στους τομείς των μεταφορών και διαμονής. Η εξάρτηση του ελληνικού τουρισμού από το μαζικό τουρισμό, θέτουν τη σχέση των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων με τους τουριστικούς πράκτορες υπό σοβαρή διερεύνηση. Οι συνεχείς εξαγορές και συγχωνεύσεις στον κλάδο ενίσχυσαν την ολιγοπωλιακή τους δύναμη, πιέζοντας για μειώσεις τιμών αλλά και βελτιώσεις στις παρεχόμενες υπηρεσίες, δυσκολεύοντας την επικερδή λειτουργία των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων. 69

72 70

73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Τουρισμός και η παροχή εκπαίδευσης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» 2.1 Η σημασία του ανθρώπινου παράγοντα στην αγορά τουριστικού προϊόντος Τα τελευταία πενήντα χρόνια ο τουρισμός απέκτησε ιδιαίτερη οικονομική βαρύτητα καθώς μαζικοποιήθηκε και εξαπλώθηκε σχεδόν παγκοσμίως (Gee κ.α. 1997). Εκτιμάται ότι η οικονομική επίδραση της τουριστικής δραστηριότητας, άμεση και έμμεση, ανέρχεται στο 10,3% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, στο 8,7% των συνολικών θέσεων εργασίας και στο 9,3% των συνολικών επενδύσεων. Η διατήρηση της ανοδικής εξέλιξης των μεγεθών και μελλοντικά διαφαίνεται βέβαιη (World Travel & Tourism Council, 2006). Οι επιδόσεις του εγχώριου τουριστικού τομέα είναι αντιστοίχως ενθαρρυντικές. Με τις διεθνείς αφίξεις επισκεπτών να ανέρχονται το 2005 στα 15,5 εκατομμύρια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού κατατάσσει την Ελλάδα στη 17η θέση των κυριότερων τουριστικών προορισμών παγκοσμίως (Ε.Σ.Υ.Ε., 2006). Η συνεισφορά της εν λόγω δραστηριότητας στην ελληνική οικονομία εκφράζεται με το 15,1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, το 15,9% των συνολικών θέσεων εργασίας και το 12,6% των συνολικών επενδύσεων (World Travel & Tourism Council, 2006). Τα ανωτέρω μεγέθη επιβεβαιώνουν ότι ο τουριστικός τομέας αναπτύσσεται σε ένα ιδιαιτέρως δυναμικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο οι τουριστικές επιχειρήσεις μπορούν να ανταπεξέλθουν επαρκώς μέσω της προσφοράς υπηρεσιών υψηλού ποιοτικού επιπέδου. Η συνολική ποιότητα του τουριστικού προϊόντος εξαρτάται από την ποιότητα των επιμέρους συνθετικών του μερών (Παυλόπουλος, 1999). Ειδικότερα, η ποιότητα: Των υποδομών, 71

74 Των μεταφορών, Των συνθηκών υγιεινής, Του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος, και Της συμπεριφοράς του ανθρώπινου στοιχείου στη διαδικασία της παραγωγής του τουριστικού προϊόντος. διαμορφώνουν την τελική ποιοτική εικόνα του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος. Η βαρύτητα του ανθρώπινου παράγοντα στην διαμόρφωση της τελικής ποιότητας είναι ιδιαιτέρως σημαντική καθώς η παραγωγή και η κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος συντελούνται ταυτόχρονα (Βαρβαρέσος, 1998). Ενώ σε άλλους βιομηχανικού τομείς η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει τη χρήση αυτοματοποιημένων μεθόδων παραγωγής και συνεπώς τη μείωση του χρησιμοποιούμενου ανθρωπίνου δυναμικού, στην τουριστική βιομηχανία η υποκατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα δεν καθίσταται δυνατή. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται από τον Baum (1994) η αλληλεπίδραση μεταξύ: Των καταναλωτών - τουριστών, Της τουριστικής βιομηχανίας, και Των απασχολούμενων στο τουριστικό τομέα, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της συνολικής εμπειρίας του τουρίστα - καταναλωτή. Είναι εμφανές συνεπώς ότι η παροχή ποιοτικών τουριστικών υπηρεσιών εξαρτάται σημαντικά από την απασχόληση του κατάλληλα εκπαιδευμένου ανθρωπίνου δυναμικού (Christou και Mavrodontis 1999). Η ταχύτατη ανάπτυξη του τουρισμού παγκοσμίως συντέλεσε στην αυξημένη ζήτηση ανθρωπίνου δυναμικού για ενασχόληση τόσο στην παροχή του ιδίου τουριστικού προϊόντος, όσο και στη παροχή συμπληρωματικών και υποστηρικτικών προϊόντων και υπηρεσιών (όπως ξενοδοχειακές μονάδες, τουριστικά γραφεία, επιχειρήσεις εστίασης και αναψυχής). Δεδομένης της βαρύνουσας οικονομικής σημασίας του τουριστικού τομέα δημιουργήθηκε ζήτηση για ειδικά καταρτισμένο προσωπικό προκειμένου να στελεχωθούν οι φορείς σχεδιασμού και άσκησης της τουριστικής πολιτικής. 72

75 Οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας στελεχών πρέπει να παρέχονται μέσω σύγχρονων προγραμμάτων εκπαίδευσης, τα οποία κυρίως πρέπει να καταστούν τους εκπαιδευόμενους ικανούς να ανταποκριθούν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο περιβάλλον (Amoah και Baum, 1997). Υπό ένα καθεστώς ιδιαίτερα μεταβαλλόμενων διεθνώς συνθηκών η προώθηση του εγχώριου τουριστικού προϊόντος έχει αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια στελεχών που δεν κατέχουν συναφή και επιστημονικά τεκμηριωμένη πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Πλέον οι συνθήκες είναι ώριμες και οι κατάλληλες προϋποθέσεις έχουν διαμορφωθεί ούτως ώστε η τουριστική εκπαίδευση να ενταχθεί ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο στα ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. 2.2 Η διεθνής επιστημονική εμπειρία Ήδη εδώ και αρκετές δεκαετίες ο τουρισμός αποτελεί αντικείμενο εκπαίδευσης σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α.) και Αγγλία. Χαρακτηριστικά στις Η.Π.Α: Τα Πανεπιστήμια Ιδρύματα του Cornell, του Purdue και του Michigan παρέχουν εκπαίδευση στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού τα τελευταία ογδόντα (80) έτη. Υπάρχουν περισσότερα από 250 καταγεγραμμένα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ι- δρύματα τα οποία προσφέρουν προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών προσανατολισμένα στο αντικείμενο του τουρισμού (ICHRIE, 2004). Ενδεικτικά και μόνο, παραθέτονται τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού προσφερόμενα από διεθνώς διακεκριμένα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα των ΗΠΑ: Όπου με τους συμβολισμούς «ΠΠΣ» και «ΜΠΣ» αναφερόμαστε στο «Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών» και «Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών» αντιστοίχως. Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τα προγράμματα σπουδών των εν λόγω Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων επισκεφθείτε τις συναφείς ηλεκτρονικές διευθύνσεις που παραθέτονται στο Παράρτημα Α. 73

76 Cornell University Σχολή Διοίκησης Ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. - ΠΠΣ στην διοίκηση ξενοδοχειακών μονάδων. - ΜΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. University of Hawaii Σχολή Διαχείρισης της βιομηχανίας ταξιδίων. - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και μεταφορών. - ΠΠΣ στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και θέρετρων (resorts). - ΜΠΣ στην διαχείριση της βιομηχανίας ταξιδιών. George Washington University Τμήμα διαχείρισης τουρισμού και φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διοίκηση επιχειρήσεων, στο πεδίο: - Διαχείριση αθλητικών δράσεων, εκδηλώσεων και φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διοίκηση τουρισμού, στις ειδικεύσεις. - Βιώσιμη διαχείριση προορισμών. - Διαχείριση εκδηλώσεων και συναντήσεων (meeting). - Διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων. University of South Carolina Σχολή διαχείρισης ξενοδοχειακών μονάδων, εστιατορίων και τουρισμού. - ΠΜΣ στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων, εστιατορίων και τουρισμού. - ΠΜΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας και τουρισμού. Boston University Σχολή διοίκησης φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διοίκηση φιλοξενίας. Πέραν των ανωτέρω Ιδρυμάτων αναφέρονται συναφή προγράμματα σπουδών προσφέρονται και τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα: Purdue University, University of Delaware, Florida International University, University of Illinois, University of New Orleans, University of Massachusetts, Michigan State University, New York University, University of Ohio και Pennsylvania State University. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ειδικότερα στη Μεγάλη Βρετανία: 74

77 Τα πρώτα Πανεπιστημιακά Τμήματα στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού συστήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του Συγκεκριμένο παράδειγμα αποτελεούν το University of Surrey στην Αγγλία (O Connor, 1990) και το University of Strathclyde στη Σκοτία. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 λειτουργούσαν συνολικά τριάντα επτά (37) Τμήματα στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο (Cooper κ.α., 1996). Ενδεικτικά παραδείγματα Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με διεθνώς αναγνωρισμένες Τουριστικές Σπουδές, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, αποτελούν: 18 The University of Surrey Σχολή Διαχείρισης. - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διοίκηση επιχειρήσεων φιλοξενίας. - ΜΠΣ στο διοίκηση επιχειρήσεων τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων. - ΜΠΣ στην τουριστική ανάπτυξη. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στο τουριστικό μάρκετινγκ. University of Brighton Σχολή διαχείρισης υπηρεσιών. - ΠΠΣ στην κατεύθυνση: - Τουρισμού. - Φιλοξενίας. - Εκδηλώσεων. - Ταξιδίων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών εκδηλώσεων. - ΜΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και ελεύθερου χρόνου (e-learning). 18 Οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των συγκεκριμένων Ιδρυμάτων παρέχονται στο Παράρτημα Α. 75

78 Bournemouth University Σχολή διαχείρισης υπηρεσιών. - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην ανάπτυξη επιχειρήσεων φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση εκδηλώσεων. - ΠΠΣ στο μάρκετινγκ ελεύθερου χρόνου, - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στον προγραμματισμό και σχεδιασμό τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση και μάρκετινγκ τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση εκδηλώσεων. Liverpool John Moores University - ΠΠΣ στον τουρισμό, ελεύθερο χρόνο και στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας (με επιλογή ανάμεσα στη Γαλλική, Ιαπωνική, Κινέζικη και Ισπανική γλώσσα). - ΠΠΣ στον τουρισμό, ελεύθερο χρόνο και φιλοξενία. - ΠΠΣ στην διαχείριση ελεύθερου χρόνου και τουρισμού Strathclyde University Τμήμα διαχείρισης φιλοξενίας και τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείρισης φιλοξενίας και τουρισμού, με κατευθύνση στην: - Οικονομική. - Μάρκετινγκ. - Επιχειρηματικό δίκαιο. - Τουρισμό. - Διαχείριση ανθρώπινων πόρων. - ΠΠΣ στο τουρισμό, με κατευθύνση στην: - Γεωγραφία. - Πολιτική. - Ψυχολογία. - Σύγχρονες γλώσσες. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΜΠΣ στον τουρισμό αναπτυσσομένων χωρών. - ΜΠΣ στην διαχείριση ανθρωπίνων πόρων για τις βιομηχανίες τουρισμού και φιλοξενίας. - ΜΠΣ στον τουρισμό. 76

79 Oxford Brookes Σχολή επιχειρήσεων (business school). - ΠΠΣ στη διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στη διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΠΠΣ στη διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και εστιατορίων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων και τουριστικού μάρκετινγκ. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών ταξιδίων και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διοίκηση επιχειρήσεων, ειδίκευση στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και τουρισμού.. Sheffield Hallam University - ΠΠΣ στην Διαχείριση εκδηλώσεων και ελεύθερου χρόνου. - ΠΠΣ στην Διαχείριση εκδηλώσεων. - ΠΠΣ στην Διαχείριση εκδηλώσεων με τέχνες και διασκέδαση. - ΠΠΣ στην Διαχείριση εκδηλώσεων με τουρισμό. - ΠΠΣ στην Διαχείριση διεθνούς και μη επιχειρηματικής φιλοξενίας με συνέδρια και εκδηλώσεις. - ΠΠΣ στην Διαχείριση διεθνούς και μη επιχειρηματικής φιλοξενίας με γαστρονομικές τέχνες (culinary arts). - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς και μη επιχειρηματικής φιλοξενίας. - ΠΠΣ στο μάρκετινγκ διεθνούς και μη φιλοξενίας. - ΠΠΣ στο μάρκετινγκ διεθνούς και μη τουρισμού. - ΠΠΣ στο μάρκετινγκ διεθνούς και μη τουρισμού και φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχείων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών συνεδρίων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου και παρεχομένων ευκολιών. University of Plymouth 77

80 Σχολή επιχειρήσεων (business school). - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας και τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΠΠΣ στο τουρισμό και επιχειρήσεις. - ΠΠΣ στη διαχείριση διεθνούς τουρισμού. - ΠΠΣ στη διαχείριση εκδηλώσεων. - ΠΠΣ στην γεωγραφία και διαχείριση τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση ταξιδιών αναψυχής (cruise). - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και φιλοξενίας. Δυναμική σύστασης Πανεπιστημιακών Τμημάτων στο θεματικό πεδίο του τουρισμού παρατηρείται και στην: Ασία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα χωρών στις οποίες λειτουργούν Τμήματα στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού αποτελούν η Κίνα, η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, η Ινδονησία καθώς και η Νότια Κορέα. Ενδεικτικά στο HONG KONG διεθνώς αναγνωρισμένες Τουριστικές Σπουδές προσφέρονται από το: 19 The Hong Kong Polytechnic University - ΠΠΣ στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων. - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και τροφοδοσίας. Ωκεανία. 19 Η ηλεκτρονική διεύθυνση του εν λόγω Πολυτεχνικού Πανεπιστημιακού Ιδρύματος παρέχεται στο Παράρτημα Α. 78

81 Στην Αυστραλία υπάρχουν ένδεκα (11) Πανεπιστημιακά Ιδρύματα στα οποία λειτουργούν αμιγή Τμήματα στο θεματικό πεδίο του τουρισμού. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί το Πανεπιστημιακό Ίδρυμα του: 20 The University of Queensland Σχολή Τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση εκδηλώσεων. - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση αθλητικών δραστηριοτήτων και ελεύθερου χρόνου. - ΠΠΣ στην διαχείριση ταξιδιών και τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων και τουρισμού, με κατεύθυνση: - Διαχείριση εκδηλώσεων. - Διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων. - Διαχείριση τουρισμού. - Εμπορικές δράσεις ανανέωσης και αθλητικές δραστηριότητες. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών εκδηλώσεων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων. - ΜΠΣ στην διαχείριση αθλητικών δραστηριοτήτων και δράσεων ανανέωσης (recreation). - ΜΠΣ στην διαχείριση ταξιδιών και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση Στην δε Νέα Ζηλανδία εντοπίζονται έξι (6) Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στα οποία λειτουργούν αμιγή Τμήματα τουρισμού. Συγκεκριμένα παραδείγματα είναι τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα: 21 University Of Otago Τμήμα τουρισμού. - ΠΠΣ στο τουρισμό. - ΠΠΣ στο εμπόριο με έμφαση στο τουρισμό. - ΜΠΣ στο τουρισμό. University Of Waicato - ΠΠΣ στις αθλητικές δραστηριότητες και στο ελεύθερο χρόνο. - ΠΠΣ στο τουρισμό. - ΜΠΣ στις αθλητικές δραστηριότητες και στο ελεύθερο χρόνο. Lincoln University - ΠΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. 20 Η ηλεκτρονική διεύθυνση του εν λόγω Πανεπιστημιακού Ιδρύματος παρέχεται στο Παράρτημα Α. 21 Οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των συγκεκριμένων Ιδρυμάτων παρέχονται στο Παράρτημα Α. 79

82 - ΠΠΣ στο εμπόριο στις ξενοδοχειακές μονάδες και στην θεσμική διαχείριση. - ΠΠΣ στην διαχείριση δράσεων ανανέωσης και χώρων αναψυχής (park). - ΠΠΣ στην διαχείριση δράσεων ανανέωσης και ηγετικών δραστηριοτήτων ανοιχτού χώρου. - ΜΠΣ στην διαχείριση χώρων αναψυχής, δράσεων ανανέωσης και τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. Μέση Ανατολή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Πανεπιστημιακού Ιδρύματος στο Ισραήλ με πρόγραμμα σπουδών στο αντικείμενο του τουρισμού είναι το: University of Haifa Τμήμα γεωγραφία και περιβαλλοντικών σπουδών - ΠΠΣ στην γεωγραφία του τουρισμού, ελεύθερου χρόνου, και δράσεων ανανέωσης. - ΜΠΣ στο τουριστικό προγραμματισμό και ανάπτυξη. Βάσει πρόσφατων στοιχείων υπάρχουν παγκοσμίως συνολικά σπουδαστές, οι οποίοι εξειδικεύονται, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού και φοιτούν σε περίπου 570 Τμήματα Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ICHRIE, 2004). Μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες όπως είναι η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Μάλτα, η Κροατία και η Τουρκία, διαθέτουν εδώ και αρκετά χρόνια Ανώτατα Πανεπιστημιακά Τμήματα ή και Σχολές στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Επιγραμματικά αναφέρονται τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών των ακολούθων Ευρωπαϊκών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων: 22 Ισπανία. Υπάρχει πλειάδα Πανεπιστημιακών Ιδρύματα τα οποία προσφέρουν προγράμματα σπουδών στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο. Ενδεικτικά αναφέρονται: University of Girona - ΠΠΣ στο τουρισμό. 22 Οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των εν λόγω Ιδρυμάτων παρέχονται στο Παράρτημα Α. 80

83 - ΜΠΣ στο τουρισμό, δίκαιο και επιχειρήσεις, στα πεδία: - Διαχείριση τουρισμού. - Προγραμματισμός και διαχείριση τουρισμού. Autonomous University of Barcelona - ΠΠΣ στο τουρισμό στα πεδία: - Τουριστικός προγραμματισμός και σχεδιασμός. - Διαχείριση επιχειρήσεων στην τουριστική βιομηχανία. - ΠΠΣ στην διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων. University of Valencia - ΠΠΣ στο τουρισμό. - ΜΠΣ στην διαχείριση και προγραμματισμό τουρισμού. University of Alcala-Madrid - ΠΠΣ στο τουρισμό. Επισημαίνεται δε ότι εντοπίζονται δεκαπέντε (15) Πανεπιστημιακά ιδρύματα τα οποία λειτουργούν αμιγείς Σχολές Τουρισμού, τα οποία και συνοψίζονται στο κάτωθι πίνακα: Ιδρύματα με αμιγή Σχολές Τουρισμού - Polytechnic University of Valencia - University of Deusto. - University of Jaume I (Castellón). - Universidad de A Coruña. - University of Oviedo. - University of Girona. - Autonomous University of Barcelona. - University of Ramon Llull. - University of Alicante. - University of Málaga. - University of Illes Balears. - University of Cantabria. - University of Alcala-Madrid. Ιταλία. University of Bologna - ΠΠΣ στην οικονομική των αγορών και των συστημάτων αγορών. - ΠΠΣ στην οικονομική του τουρισμού. University of Perugia - ΠΠΣ στην οικονομική του τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και ελεύθερου χρόνου. University of Milano - ΠΠΣ στην οικονομική με πεδίο στην διαχείριση τουρισμού. University of Napoli - ΠΠΣ στην επιστήμη τουρισμού και στην διαχείριση διεύθυνσης. Πορτογαλία. 81

84 University of Aveiro - ΠΠΣ στο προγραμματισμό και διαχείριση τουρισμού. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού και ανάπτυξη. University of Fernando Pessoa - ΠΠΣ στις εθνικές και διεθνείς τάσεις στους τομείς του τουρισμού, των ξενοδοχειακών μονάδων καθώς και των υποβοηθητικών τομέων αυτών. - ΜΠΣ στη διαχείριση και μάρκετινγκ τουρισμού. Μάλτα. University of Malta - ΠΠΣ στις τουριστικές σπουδές, στα πεδία: - Διαχείρισης και μάρκετινγκ. - Οικονομικής, λογιστικής και χρηματοοικονομικής. - Κοινωνικών και περιβαλλοντικών σπουδών. - Εφαρμοσμένου τουρισμού. Γαλλία. University of Perpignan Τμήμα Αθλητικών δραστηριοτήτων, τουρισμού και διαχείριση διεθνών ξενοδοχειακών μονάδων. - ΠΠΣ στα συναφή πεδία. - ΜΠΣ στην διαχείριση τουρισμού. University of Blaise Pascal - ΠΠΣ στις επιχειρήσεις, την επικοινωνία και το τουρισμό. - ΠΠΣ στις διεθνείς συναλλαγές (Διεθνές εμπόριο - Τουρισμός). - ΠΠΣ στην ψυχολογία διοργάνωση «ανακαλύψεων» σε ταξίδια (Découverte en Travail). - ΠΠΣ στην διαχείριση αθλητικών δραστηριοτήτων. - ΜΠΣ στην ανάπτυξη περιοχών της υπαίθρου, με ειδίκευση στον «τουρισμό και στην αξιοποίηση περιοχών» University of Tulon And Var - ΠΠΣ στο εγχώριος / διεθνής τουρισμός. Γερμανία. Στην Γερμανία κατάρτιση στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού παρέχεται από τα κάτωθι πανεπιστημιακά Ιδρύματα στα αναφερόμενα πεδία: 82

85 Freie University of Berlin - Εγχώριος / διεθνής τουρισμός. - Τουριστικός προγραμματισμός. University of Dresden - Εγχώριος / διεθνής τουρισμός. - Ελεύθερος χρόνος. - Πολιτιστικές / Αθλητικές εκδηλώσεις. - Ειδικές μορφές τουρισμού. University of Trier - ΠΠΣ και ΜΠΣ στην ανθρωπογεωγραφία στις κατευθύνσεις: - Ελεύθερος χρόνος και τουρισμός. - Τουριστική ανάπτυξη και στην διαχείριση προορισμών. University of Lueneburg - Εγχώριος / διεθνής τουρισμός. University of Munich - Εγχώριος / Διεθνής τουρισμός. - Αστικός τουρισμός. - Οικονομικές και οικολογικές επιδράσεις Ελβετία. Glion Institute of Higher education - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας και τουρισμού. - ΠΠΣ στην φιλοξενία και ανθρώπινο παραγωγικό. - ΠΠΣ στην διαχείριση των οικονομικών και εσόδων της φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. Swiss Hotel Management School - ΠΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση ταξιδιών και τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση εκδηλώσεων. - ΜΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. Hotel Institute Montreux (HIM) - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνών ξενοδοχείων. - ΜΠΣ στην διοίκηση επιχειρήσεων. IHTTI - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς φιλοξενίας. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς τουρισμού. - ΠΠΣ στην διαχείριση διεθνούς τουρισμού και φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση φιλοξενίας. - ΜΠΣ στην διαχείριση λειτουργιών ξενοδοχειακών μονάδων. 83

86 Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ελβετικός Εκπαιδευτικός Όμιλος (Swiss Education Group) απαρτίζεται από την ΗΙΜ Ινστιτούτο, την Σχολή IHTTI καθώς και το Swiss Hotel Management School. Στο παράδειγμα των προαναφερθέντων χωρών οφείλει να κινηθεί λίαν συντόμως και τα εγχώρια Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα προκειμένου να υιοθετηθεί μια ευρύτερη πολιτική τουριστικής εκπαίδευσης, δεδομένου ότι: Η Μεσόγειος αποτελεί το σημαντικότερο πόλο έλξης τουριστών παγκοσμίως. Η λεκάνη της Μεσογείου κατέχει κυρίαρχη θέση στην προσέλκυση τουριστών, καθώς το έτος 2005 καταγράφηκαν περισσότερες από 260 εκατομμύρια αφίξεις τουριστών, οι οποίες και εκτιμάται πως θα ανέλθουν στα 300 εκατομμύρια μέχρι το έτος 2007 (traveldailynews.gr) Πολλές από τις μεσογειακές χώρες αποτελούν τις σημαντικότερες πηγές α- νταγωνισμού του ελληνικού τουριστικού τομέα. Ο εγχώριος τουριστικός τομέας οφείλει να υιοθετήσει πρακτικές, οι οποίες έ- χουν προσδώσει στις ανταγωνίστριες μεσογειακές χώρες συγκριτικά πλεονεκτήματα στην προσφορά του τουριστικού προϊόντος Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών διεθνών Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων Είναι εμφανές εκ των ανωτέρω στοιχείων ότι σε διεθνές επίπεδο υπάρχει πλειάδα Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων τα οποία προσφέρουν προπτυχιακά καθώς και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών προσανατολισμένα στο αντικείμενο του τουρισμού. Ενδεικτικά παραθέτονται προγράμματα σπουδών, προπτυχιακού επιπέδου, των ακόλουθων, διεθνώς αναγνωρίσιμων εκπαιδευτικών φορέων: 1) University of Boston 84

87 Στο εν λόγω Ίδρυμα η Σχολή Διοίκησης Φιλοξενίας προσφέρει σε προπτυχιακό επίπεδο ένα τετραετές πρόγραμμα σπουδών, όπου διδάσκονται υποχρεωτικά και κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα στο πεδίο της φιλοξενίας, κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα γενικού πεδίου καθώς και απαιτούμενα μαθήματα από άλλα πεδία όπως κοινωνικές επιστήμες, λογοτεχνία, φυσικές επιστήμες, φιλοσοφία και ιστορία. Συγκεκριμένα διδάσκονται τα ακόλουθα μαθήματα ανά εξάμηνο: 1 ο Έτος Εξάμηνο I - Εισαγωγή στην βιομηχανία της φιλοξενίας. - Εισαγωγή στην μικροοικονομική ανάλυση και στην επιστήμη της διαχείρισης. - Εφαρμοσμένα μαθηματικά για την κοινωνική επιστήμη και την επιστήμη διαχείρισης. - Σεμινάριο στην συγγραφή (writing seminar). Εξάμηνο ΙI - Εισαγωγή στην μακροοικονομική ανάλυση. - Βασικές αρχές στις υπηρεσίες διατροφής. - Κατ επιλογήν μάθημα στην φιλοξενία. - Απαιτούμενο στην φυσική επιστήμη. - Απαιτούμενο στην κοινωνική επιστήμη. 2 ο Έτος Εξάμηνο I - Εισαγωγή στο μάρκετινγκ φιλοξενίας. - Τεχνολογία της φιλοξενίας και εφαρμογές στον Η/Υ. - Σεμινάριο στην συγγραφή και έρευνα ή στην δημιουργική συγγραφή. - Εμπειρία στο πεδίο της φιλοξενίας Ι (Field Experience). Κατ επιλογήν μάθημα στην φιλοξενία. Εξάμηνο ΙI - Εισαγωγή στην μακροοικονομική ανάλυση. - Δίκαιο της φιλοξενίας. - Χρηματοοικονομική λογιστική στην φιλοξενία. - Απαιτούμενο στην λογοτεχνία. - Κατ επιλογήν μάθημα στην φιλοξενία. 3 ο Έτος Εξάμηνο I - Διαχειριστική λογιστική για την βιομηχανία φιλοξενίας. - Απαιτούμενο στις ξένες γλώσσες. 4 ο Έτος Εξάμηνο I - Χρηματοοικονομική για την βιομηχανία φιλοξενίας. - Διαχείριση ειδών διατροφής. 85

88 - Κατ επιλογήν μάθημα γενικού πεδίου. - Απαιτούμενο στην ιστορία. - Εμπειρία στο πεδίο της φιλοξενίας II. Εξάμηνο ΙI - Διαχείριση ανθρωπίνου κεφαλαίου για την βιομηχανία φιλοξενίας. - Στοιχειώδης στατιστική I. - Απαιτούμενο στις ξένες γλώσσες. - Κατ επιλογήν μάθημα γενικού πεδίου. - Κατ επιλογήν μάθημα γενικού πεδίου. - Απαιτούμενο στην φιλοσοφία. - Διεθνής εμπειρία. Εξάμηνο ΙI - Προχωρημένο μάρκετινγκ φιλοξενίας. - Κατ επιλογήν μάθημα στην φιλοξενία. - Κατ επιλογήν μάθημα γενικού πεδίου. - Κατ επιλογήν μάθημα γενικού πεδίου. Τα κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα στο πεδίο της φιλοξενίας είναι: - Διαχείριση διακεκριμένης φιλοξενίας. - Εισαγωγή στο σχεδιασμό νέων ξενοδοχειακών μονάδων. - Προσομοιωμένη διαχείριση φιλοξενίας. - Διαχείριση πωλήσεων φιλοξενίας. - Διαχείριση τουρισμού. - Διαφήμιση φιλοξενίας και δημόσιες σχέσεις. - Διαχείριση ανέσεων ξενοδοχειακών μονάδων. - Σεμινάριο στην διαχείριση: μελέτη σε ξενοδοχειακές μονάδες της Βοστόνης. - Εργαστήριο μαγειρικής: κλασική διεθνής κουζίνα. - Εργαστήριο μαγειρικής: ζύμες. - Διαχείριση και ηγεσία στην βιομηχανία φιλοξενίας. - Διαχείριση συμβολαίων υπηρεσιών τροφοδοσίας. - Διαχείριση συνεδρίων και εκδηλώσεων. - Εισαγωγή στην εκλεκτική οινολογία. - Ηθικά ζητήματα στην βιομηχανία της φιλοξενίας. - Μάρκετινγκ προορισμών μέσω συμβατικών γραφείων και τουριστικών φυλλαδίων. - Διαχείριση ιδιωτικών λεσχών. - Πρακτική στις επαφές φιλοξενίας. - Προσομοιώσεις στα χρηματοοικονομικά. - Στρατηγικές χρηματοδοτικής και ανάπτυξης ξενοδοχειακών μονάδων. - Εργαστήριο μαγειρικής: θαλασσινά. - Εργαστήριο μαγειρικής: σύγχρονη διατροφή. - Οινολογία και προγραμματισμός γευμάτων. 2) Cornell University 86

89 Η Σχολή Διοίκησης Ξενοδοχειακών Μονάδων προσφέρει ένα τετραετές προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στην διοίκηση ξενοδοχειακών μονάδων, το οποίο καλύπτει όλες τις πτυχές της διαχείρισης φιλοξενίας. Οι σπουδαστές μπορούν να ε- στιάσουν σε έξι (6) κατευθύνσεις: - Εκπαίδευση. - Χρηματοοικονομική, λογιστική και ακίνητη περιουσία. - Ανέσεις και λειτουργίες φιλοξενίας. - Επιστήμη της πληροφόρίας. - Στρατηγική μάρκετινγκ και πληροφοριακά συστήματα. - Οργανωτική διαχείριση, επικοινωνία και δίκαιο. Η επιλογή των μαθημάτων γίνεται σύμφωνα με το σύστημα των πιστώσεων (modules). Για την τελική απονομή του τίτλου σπουδών στην διοίκηση ξενοδοχειακών μονάδων, οι σπουδαστές καλούνται να επιλέξουν από τα κάτωθι προσφερόμενα υ- ποχρεωτικά και κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα και να συμπληρώσουν το προαπαιτούμενο αριθμό πιστώσεων. Τα υποχρεωτικά μαθήματα ανά θεματική ενότητα / τομέας είναι: Βασικά μαθήματα Διαχείριση εγκαταστάσεων: προγραμματισμός και σχεδιασμός - Ανάπτυξη και σχεδιασμός της φιλοξενίας. - Εφαρμογές εγκαταστάσεων φιλοξενίας Μάρκετινγκ, τουρισμός και στρατηγική - Μικροοικονομική για την βιομηχανία υπηρεσιών. - Διαχείριση μάρκετινγκ για υπηρεσίες. - Στρατηγική διαχείριση. Διαχείριση και οργανωτική συμπεριφορά; διαχείριση ανθρώπινων πόρων - Βελτιστοποιητική συμπεριφορά και διαπροσωπικές δεξιότητες. - Διαχείριση ανθρώπινων πόρων. Πληροφοριακά συστήματα - Μικρουπολογισμοί (Microcomputing). - Εισαγωγή στα πληροφοριακά συστήματα. - Διαχείριση. Δίκαιο - Το δίκαιο των επιχειρήσεων και της φιλοξε- Διαχείριση ειδών διατροφής 87

90 νίας. Χρηματοοικονομικά και λογιστική; ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας - Χρηματοοικονομική λογιστική. - Διαχειριστική λογιστική. - Χρηματοοικονομική. - Χρηματοοικονομική διαχείριση της φιλοξενίας. - Μαγειρική τέχνη: θεωρία και πρακτική. Λειτουργίες - Εισαγωγή στις λειτουργίες των ξενοδοχειακών μονάδων - Εισαγωγή στις λειτουργίες της υπηρεσίας τροφίμων. - Ποσοτική ανάλυση της φιλοξενίας. - Διαχείριση λειτουργιών υπηρεσιών. - Διαχείριση εστιατορίων Διευθυντική επικοινωνία - Διευθυντική επικοινωνία Ι. - Διευθυντική επικοινωνία ΙΙ. Τα κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα ανά τομέα / θεματικό πεδίο είναι: Διαχείριση εγκαταστάσεων: προγραμματισμός και σχεδιασμός - Σχεδιασμός εφαρμογών φιλοξενίας. - Προγραμματισμός ξενοδοχειακών μονάδων και εσωτερικός σχεδιασμός. - Σχεδιασμός υποβοηθούμενος από ΗΥ. - Ανάπτυξη εστιατορίων. - Βιώσιμη ανάπτυξη και η διεθνής βιομηχανία της φιλοξενίας. - Σχεδιασμός εφαρμογών υπηρεσιών διατροφής. - Προχωρημένος σχεδιασμός υποβοηθούμενος από ΗΥ και τρισδιάστατη απεικόνιση. - Ανάπτυξη ξενοδοχειακών μονάδων. Χρηματοοικονομικά / Λογιστική - Βασικές αρχές χρηματοοικονομικού προγραμματισμού. - Φορολογία και διαχειριστικές αποφάσεις. - Προχωρημένα εταιρικά χρηματοοικονομικά. - Πολυεθνική χρηματοοικονομική και διαχείριση διεθνών κρίσεων. - Ανάλυση επενδύσεων και διαχείριση χαρτοφυλακίου. - Διαχείριση ακίνητης περιουσίας φιλοξενίας. - Υποβολή εκθέσεων και ανάλυση χρηματοοικονομικών λογαριασμών. - Ανάπτυξη διεθνούς φιλοξενίας. Διαχείριση ειδών διατροφής - Αρχές συνδυασμού και προώθησης οίνου Μάρκετινγκ, τουρισμός και στρατηγική - Σύμβαση δικαιοχρησίας στην βιομηχανία φι- 88

91 και γευμάτων - Εισαγωγή στην οινολογία. - Σύγχρονη υγιεινή διατροφή. - Επιλογή, προμήθεια και διαχείριση εφοδιασμού. - Διαχείρίση ποτών. - Σεμινάριο στην ποιότητα παρασκευμάτων και εκλεκτών ηδύποτων. - Σεμινάριο στο πολιτισμό και μαγειρική τέχνη. Διαχείριση και οργανωτική συμπεριφορά. - Ηγεσία υψηλής απόδοσης. - Σεμινάριο στην διαχείριση φιλοξενίας. - Διαπραγματεύσεις στην βιομηχανία της φιλοξενίας. - Οργανωτικά συστήματα και λειτουργίες. Λειτουργίες - Διαχείριση λεσχών. - Επιχειρηματικότητα εστιατορίων. - Λειτουργίες ειδικών ειδών διατροφής. - Τροφοδοσία και διαχείριση ειδικών εκδηλώσεων. - Εισαγωγή στις λειτουργίες των καζινό. - Ανάπτυξη και διαχείριση ξενοδοχειακών μονάδων και θέρετρων θαλασσοθεραπίας. - Διαχείριση αποδόσεων. - Διαχείριση εσόδων εστιατορίων. - Σχεδιασμός διαδικασίας υπηρεσιών. - Διαχείριση αεροπορικών υπηρεσιών λοξενίας. - Έρευνα αγοράς για τους λήπτες αποφάσεων (Decision Makers). - Συμπεριφορά του καταναλωτή. - Στρατηγικό μαρκετινγκ. - Καινοτομία και δυναμική διαχείριση. - Διαχείριση στρατηγικών διανομής της φιλοξενίας. Ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας - Εσωτερικός έλεγχος σε εφαρμογές φιλοξενίας. - Χρεογραφημένα και δομημένα χρηματοοικονομικά προϊόντα. - Τα χρηματοοικονομικά της ακίνητης περιουσίας της φιλοξενίας. Δίκαιο - Επιχειρηματικό δίκαιο I - Δίκαιο για τις διακρίσεις στην αγορά εργασίας και εργασιακές σχέσεις διαχειριζόμενες μέσω συνδικάτων. - Δίκαιο ακίνητης περιουσίας. - Δίκαιο του διαδικτύου και ηλεκτρονικού ε- μπορίου. Διευθυντική επικοινωνία - Διευθυντική επικοινωνία. - Διαπολιτισμική επικοινωνία στη βιομηχανία φιλοξενίας. 89

92 Πληροφοριακά συστήματα - Βασικές αρχές στην διαχείριση βάσεων δεδομένων και ανάλυση δεδομένων. - Στρατηγικά πληροφοριακά συστήματα. - Visual Basic για εφαρμογές: προγραμματισμός τελικού χρήστη. - Προχωρημένος σχεδιασμός επιχειρήσεων. Λοιπά - Διερευνώντας την κοινωνική ευθύνη: Πείνα και έλλειψη στέγης. - Εφαρμογή στρατηγικών για την σύνδεση των πρακτικών ευημερίας με τα εταιρικά κέρδη. 3) Oxford Brookes University Το Τμήμα διαχείρισης φιλοξενίας, ελεύθερου χρόνου και τουρισμού του Oxford Brookes University προσφέρει ένα τριετές προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στην διαχείριση τουρισμού. Η επιλογή των μαθημάτων γίνεται σύμφωνα με το σύστημα των πιστώσεων. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα οι σπουδαστές καλούνται να επιλέξουν από τα κάτωθι προσφερόμενα μαθήματα μέχρι να συμπληρώσουν το προκαθορισμένο αριθμό πιστώσεων: Α ΕΤΟΣ - Τουριστικό Περιβάλλον. - Επιδράσεις και ζητήματα στο τουρισμό. - Εισαγωγή στην κοινωνική ανθρωπολογία. - Το άτομο και η κοινωνία. - Αρχές της λογιστικής και χρηματοοικονομικής. - Κριτική επιχειρηματική σκέψη. - Αρχές της επιχείρησης. - Δεξιότητες στην επιχειρηματική πληροφόρηση. - Στοιχεία δικαίου για επιχειρήσεις. - Ομαδικές προκλήσεις (Challenges). - Οικονομική των επιχειρήσεων. - Μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνία. - Βασικές επιχειρηματικές ικανότητες. - Εισαγωγή στην φιλοσοφία. 90

93 Β και Γ ΕΤΟΣ - Στρατηγική ανάπτυξη στο τουρισμό. - Ανάλυση των επιδράσεων του τουρισμού. - Σύγχρονη σύνθεση του τουρισμού. - Διεπιστημονική διατριβή (Interdisciplinary Dissertation) - Διατριβή στο τουρισμό. - Ταξιδιωτικό εμπόριο. - Διαχείριση εσόδων και κερδών της φιλοξενίας και τουρισμού. - Πληροφοριακά συστήματα τουρισμού και φιλοξενίας. - Κατανοώντας την έννοια του ελεύθερου χρόνου. - Ζητήματα διεθνούς φιλοξενίας και διαχείρισης τουρισμού. - Ή θεωρία της κοινωνικής ανθρωπολογίας. - Παγκόσμια κοινωνιολογία. - Πολιτικές επαφές στην Παγκόσμια Εποχή. - Ηθική στην επιχείρηση. - Επιχείρηση αθλητικών δραστηριοτήτων και ψυχαγωγίας. - Μέθοδοι διεξαγωγής ερευνών. - Διαχείριση τουριστικού μάρκετινγκ. - Συμπεριφορά τουριστών. - Προγραμματισμός σταδιοδρομίας για την φιλοξενία και τον τουρισμό. - Ερμηνεία τουριστών και επισκεπτών (Interpretation). - Διαχείριση Εκδηλώσεων. - Ανεξάρτητη μελέτη του τουρισμού. - Διαχείριση ανθρώπινων πόρων στις βιομηχανίες φιλοξενίας και τουρισμού. - Περιβαλλοντική διαχείριση στην φιλοξενία και τουρισμό. - Στρατηγική ανάλυση των επιχειρήσεων φιλοξενίας και τουρισμού. - Άνθρωπος και το περιβάλλον. - Επιχειρηματικότητα στις βιομηχανίες τουρισμού, φιλοξενίας και ελεύθερου χρόνου. - Στρατηγική χρηματοοικονομική. - E-επιχειρείν. - Διαπολιτισμική διαχείριση για τις επιχειρήσεις φιλοξενίας και τουρισμού. - Διαχείριση μη-κερδοσκοπικών οργανισμών. - Ανταλλαγή απόψεων σε διεθνείς μελέτες. 4) University of Barcelona Το εν λόγω Ιδρυμα παρέχει ένα τριετές πρόγραμμα σπουδών στο τουρισμό, το οποίο παρέχει κατάρτιση στα πεδία: - Τουριστικός προγραμματισμός και σχεδιασμός. - Διαχείριση επιχειρήσεων στην τουριστική βιομηχανία. 91

94 Ανά έτος σπουδών οι σπουδαστές καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε υποχρεωτικά και κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα μέχρι να συμπληρώσουν τον προκαθορισμένο αριθμών πιστώσεων. Ανά έτος σπουδών προσφέρονται τα κάτωθι υ- ποχρεωτικά και κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα: Βασικά και υποχρεωτικά μαθήματα 1 ο έτος 2 ο έτος 3 ο έτος - Λογιστική. - Τοπικοί τουριστικοί πόροι. - Εισαγωγή στην οικονομική. - Πολιτισμική κληρονομιά I. - Παραγωγικές μέθοδοι και διαδικασίες. - Εφαρμοσμένη στατιστική. - Δομή της επιχείρησης και διαχείριση I (Στρατηγική). - Δομή της αγοράς. - Διαχειριστική λογιστική. - Οικονομικά και τουριστική οικονομία. - Εμπορική διαχείριση. - Τουρισμός και τοπολογία. - Πολιτισμική κληρονομιά II. - Δομή της επιχείρησης και διαχείριση II (Ανθρώπινοι πόροι). - Πρακτική I - Δίκαιο και ρυθμιστικό πλαίσιο. - Κοινωνιολογία του ελεύθερου χρόνου. - Μαρκετινγκ του τουρισμού. - Επένδυση και χρηματοδότηση. - Δημιουργία ενός τουριστικού προϊόντος ή εταιρίας (επιχειρηματικό σχέδιο). - Πρακτική II. - Ξένη γλώσσα I (1). - Ξένη γλώσσα II (2). (1) Επιλογή ανάμεσα σε Προχωρημένα Αγγλικά, Προχωρημένα Γαλλικά, Προχωρημένα Γερμανικά. Επισημαίνεται δε ότι η επιλεχθείσα γλώσσα δεν πρέπει να ταυτίζεται με εκείνη που επιλέγεται για το μάθημα «Ξένη γλώσσα II». (2) Επιλογή ανάμεσα σε Προχωρημένα Αγγλικά, Προχωρημένα Γαλλικά, Προχωρημένα Γερμανικά. Η επιλεχθείσα γλώσσα δεν πρέπει να ταυτίζεται με εκείνη του μαθήματος «Ξένη γλώσσα I». Κατ επιλογήν υποχρεωτικά μαθήματα - Θεμελιώδη Αγγλικά. - Ενδιάμεσου επιπέδου Αγγλικά. - Προχωρημένα Αγγλικά. - Λογιστική και χρηματοοικονομικά. - Προώθηση του τουρισμού από οργανισμούς και δημόσιους φορείς. - Τουρισμός και ανάπτυξης. - Θεμελιώδη Γερμανικά. - Ενδιάμεσου επιπέδου Γερμανικά. - Προχωρημένα Γερμανικά. - Εθνολογική κληρονομιά και τουρισμός στην Καταλονία. - Διαχείριση ταξιδιωτικών πρακτορείων. - Συστήματα υποστήριξης ε- φοδιαστικών αλυσίδων. - Διαχείριση παραγωγής. - Χαρτογραφία και γραφική απεικόνιση. - Τουρισμός και περιβάλλον. - Καταλονία: χώρα, κοινωνία και περιβάλλον. - Διοργάνωση συνεδρίων. 92

95 - Θεμελιώδη Γαλλικά. - Ενδοεπιχειρησιακή συνεννόηση. - Ενδιάμεσου επιπέδου Γαλλικά. - Μέθοδοι διεξαγωγής μελετων. - Προχωρημένα Γαλλικά. - Τουριστικές δραστηριότητες. - Διαχείριση - Τουρισμός της υπαίθρου. ποιότητας. - Γαστρονομία. - Διαχείριση τουριστικών κέντρων πληροφοριών. - Στρατηγικός σχεδιασμός. - Αυτοματοποιημένο μάρκετινγκ (Computerised). 2.3 Η ελληνική επιστημονική πραγματικότητα Αν και η Ελλάδα αποτελεί πρωτεύων τουριστικό προορισμό, αυτό δεν αντανακλάται στο επίπεδο της προσφερόμενης τουριστικής εκπαίδευσης στην οποία και παρουσιάζονται σημαντικές ελλείψεις και ασυνέχειες. Συγκεκριμένα τουριστικές σπουδές παρέχονται από τους ακόλουθους φορείς: 1) Οργανισμός Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ο Οργανισμός Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ο.Τ.Ε.Κ.) αποτελεί τον εξειδικευμένο κρατικό φορέα παροχής τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ελλάδα. Λειτουργεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, όπου βάσει στοιχείων έχει στελεχώσει από το έτος ίδρυσης του (1937) μέχρι και σήμερα την αγορά εργασίας με επαγγελματίες του τουρισμού. Διαθέτοντας είκοσι (20) σύγχρονες εκπαιδευτικές μονάδες εγκατεστημένες σε δεκαεπτά (17) πόλεις της επικράτειας, παρέχει υψηλού επιπέδου επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση σε επίπεδο τόσο δευτεροβάθμιας όσο και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για τα ξενοδοχειακά, επισιτιστικά και τουριστικά επαγγέλματα, ενώ συνάμα συνδράμει στην μετεκπαίδευση (επιμόρφωση) εμπειροτεχνών εργαζομένων και εποχιακά ανέργων. Συγκεκριμένα, στον κάτωθι πίνακα συνοψίζονται οι σχολές και τα ινστιτούτα στα οποία παρέχετε τουριστική επαγγελματική κατάρτιση από τον εν λόγω φορέα 93

96 ανά βαθμίδα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Παραθέτονται δε και οι ειδικότητες / προγράμματα σπουδών αρκετών εξ αυτών των σχολών: 23 ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Επαγγελματικές Σχολές (ΕΠΑ.Σ) - Ξενοδοχειακές και επισιτιστικές επιχειρήσεις. - Ζαχαροπλαστική τέχνη. - Μαγειρική τέχνη. ΜΕΤΑ-ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ινστιτούτα Εκπαιδευτικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) - Τεχνικός μαγειρικής τέχνης, - Ειδικός ξενοδοχειακών υπηρεσιών και τροφοδοσίας. - Υπάλληλος τουριστικού γραφείου. - Συνοδός βουνού. - Ειδικός θαλασσοθεραπείας. - Ειδικός λουτροθεραπείας (spa). Σχολές Ξεναγών - Ξεναγοί ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ανώτερη Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων Ρόδου (Α.Σ.Τ.Ε.Ρ.) - Στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων. Ανώτερη Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων Αγίου Νικολάου Κρήτης (Α.Σ.Τ.Ε.Α.Ν.) - Στελέχη τουριστικών επιχειρήσεων. ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Τμήματα μετεκπαίδευσης εμπειροτεχνών εργαζομένων και εποχιακά ανέργων. - Υπάλληλοι Υποδοχής - Υπάλληλοι Εστιατορίου - Οροφοκόμοι - Μάγειρες - Ζαχαροπλάστες Πέραν των Ανώτερων Σχολών Τουριστικών Επαγγελμάτων του Οργανισμού Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, τουριστικές σπουδές σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παρέχονται σε προπτυχιακό επίπεδο και από τα: Τμήματα Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, και τα 23 Για περισσότερες πληροφορίες για τον συγκεκριμένο φορέα και τα προγράμματα σπουδών αυτού επισκεφθείτε τον συναφή διαδικτυακό χώρο: 94

97 Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Αξίζει να επισημανθεί ότι ορισμένα από τα εγχωρία Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα έχουν διαμορφώσει και προσφέρουν προγράμματα σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμό σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της ελληνικής επικράτειας εντοπίζονται τα ακόλουθα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα: 2) Ανώτατα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Εντοπίζονται οκτώ (8) Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) στα οποία λειτουργούν Τμήματα Τουριστικών Επιχειρήσεων και προσφέρουν κατάρτιση στο αντικείμενο του τουρισμού. Τα εν λόγω Ιδρύματα παραθέτονται συνοπτικά στον κάτωθι πίνακα. 24 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ Τμήματα Τουριστικών Επιχειρήσεων - ΤΕΙ Αθηνών - ΤΕΙ Λαμίας Παράρτημα Άμφισσας - ΤΕΙ Κρήτης (Ηράκλειο) - ΤΕΙ Πατρών - ΤΕΙ Λάρισας - ΤΕΙ Ηπείρου Παράρτημα Ηγουμενίτσας - ΤΕΙ Θεσσαλονίκης - ΤΕΙ Πειραιά Παράρτημα Σπετσών 3) Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Σε επίπεδο Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) οι τουριστικές σπουδές υφίστανται μόνο ως κατεύθυνση εξειδίκευσης στο θεματικό πεδίο της διοίκησης επιχειρήσεων και όχι ως ξεχωριστό γνωστικό αντικείμενο. Τα εγχώρια Πανεπιστημια- 24 Οι ηλεκτρονικές διευθύνσεις των εν λόγω Ιδρυμάτων παρέχονται στο Παράρτημα Β. 95

98 κά Ιδρύματα που παρέχουν προπτυχιακή εξειδίκευση στις τουριστικές σπουδές είναι τα ακόλουθα: 25 Πανεπιστήμιο Αιγαίου - Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων / Κατεύθυνση Τουρισμού. Πανεπιστήμιο Πατρών - Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων / Τομέας Διοίκησης Υπηρεσιών. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού / «Αθλητισμός, Τουρισμός και Περιβάλλον» Μάθημα Υποχρεωτικής επιλογής. Τέλος, σπουδές στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού παρέχονται σε μεταπτυχιακό επίπεδο από τα κάτωθι Ιδρύματα: Πανεπιστήμιο Αιγαίου - Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών / Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική Τουρισμού. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων. Πανεπιστήμιο Πειραιά - Διοίκηση Eπιχειρήσεων - Mάνατζμεντ Τουρισμού. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας - Διοίκηση Επιχειρήσεων Φιλοξενίας Ενδεικτικά προγράμματα σπουδών εγχώριων εκπαιδευτικών φορέων Βάσει των ανωτέρω αναγνωρισμένες τουριστικές σπουδές προσφέρονται στα πλαίσια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος από διαφόρους φορείς, τόσο σε επίπεδο δευτεροβάθμιας όσο και τριτοβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης. Για την διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας αναφορικά με την διάρθρωση των προγράμματα σπουδών των προαναφερθέντων φορέων, παραθέτονται ενδεικτικά τα ακόλουθα προγράμματα σπουδών: Δευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση 25 Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τα προπτυχιακά καθώς και προπτυχιακά προγράμματα σπουδών των εν λόγω Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων επισκεφθείτε τις συναφείς ηλεκτρονικές διευθύνσεις που παραθέτονται στο Παράρτημα Β. 96

99 Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση παρέχεται από τον Οργανισμό Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης μέσω των Ε- παγγελματικών Σχολών (ΕΠΑ.Σ.). Συγκεκριμένα, προσφέρεται ένα διετές πρόγραμμα σπουδών στην ειδικότητα «Ξενοδοχειακές Και Επισιτιστικές Υπηρεσίες», όπου η έκαστη εκπαιδευτική περίοδος περιλαμβάνει το θεωρητικό και πρακτικό κύκλο σπουδών. Τα προσφερόμενα μαθήματα ανά τάξη / έτος σπουδών στην εν λόγω ειδικότητα έχουν ως ακολούθως: ΜΑΘΗΜΑΤΑ Α ΤΑΞΗΣ - Ασφάλεια και Υγιεινή στους χώρους εργασίας. - Δομή και λειτουργία ξενοδοχειακών μονάδων. - Λειτουργία Κουζίνας και βασικές αρχές Μαγειρικής Τέχνης. - Οινογνωσία και τεχνικές σερβιρίσματος οίνων. - Τουριστική Γεωγραφία. - Λειτουργία επισιτιστικών επιχειρήσεων. - Αγγλικά ειδικότητας. - Γαλλικά ή Γερμανικά ειδικότητας - Εφαρμογές προγραμμάτων Η/Υ στις επισιτιστικές επιχειρήσεις. - Διοίκηση logistics & Διαχείριση Αλυσίδας Προμηθειών. - Λειτουργία Τμήματος Ορόφων. - Τουρισμός Πολιτισμός Κοινωνία. - Επιχειρησιακή Στρατηγική και Πολιτική - Κοινωνιολογία του Τουρισμού - Τουριστική Οικονομία. - Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία ΜΑΘΗΜΑΤΑ Β ΤΑΞΗΣ - Οργάνωση επισιτιστικών επιχειρήσεων. - Λειτουργία υποδοχής ξενοδοχείου. - Μηχανοργάνωση υποδοχής ξενοδοχείου. - Λειτουργία Μπαρ. - Οργάνωση τμήματος ορόφων. - Έλεγχος και τιμολόγηση στις επισιτιστικές και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις* - Σύνθεση καταλόγου και μενού* - Γαλλικά ή Γερμανικά ειδικότητας - Αγγλικά ειδικότητας - Τουριστικό Μάρκετινγκ. - Τουριστική Νομοθεσία* - Εργασιακές σχέσεις στον Τουρισμό*. (* τετραμηνιαία μαθήματα)τριτοβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση Σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση παρέχεται από: 97

100 Ανώτερες Σχολές Τουριστικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.Τ.Ε.). Η φοίτηση στις εν λόγω Σχολές του Οργανισμού Τουριστικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης διαρκεί επτά (7) εξάμηνα, όπου κάθε εκπαιδευτικό έτος περιλαμβάνει το θεωρητικό και πρακτικό κύκλο σπουδών. Τα ανά εξάμηνο προσφερόμενα μαθήματα ορίζονται ως εξής: Α Εξάμηνο Εισαγωγή στον Τουρισμό. Μαγειρική. Εστιατοριακή τεχνική. Υπηρεσία ορόφων. Οικονομικά Μαθηματικά. Αρχές Διοίκησης. Αρχές Οικονομικής. Β Εξάμηνο Μαζική παραγωγή φαγητών. Μπαρ - Ποτά Οινολογία. Εισαγωγή στους Η/Υ. Διαχείριση τροφίμων και ποτών. Στατιστική επιχειρήσεων. Γενικές αρχές Λογιστικής. Γ Εξάμηνο Οργάνωση και λειτουργία επισιτιστικών μονάδων. Υπηρεσία υποδοχής και κρατήσεων. Τουριστική Οικονομία. Αρχιτεκτονική - εξοπλισμός ξενοδοχείων. Λογιστική εταιρειών. Στοιχεία δικαίου. Επιλογή ανάμεσα στη: Τουριστική Κοινωνιολογία. Τουριστική Ψυχολογία. Ε Εξάμηνο Δ Εξάμηνο Τήρηση λογαριασμών πελατών. Μηχανοργάνωση ξενοδοχείων. Τουριστική Γεωγραφία της Ελλάδας. Εργασιακές σχέσεις. Αγγλική Τουριστική Ορολογία. Δεύτερη ξένη γλώσσα (Τουριστική Ο- ρολογία). ΣΤ Εξάμηνο Τουριστικό Μάρκετινγκ. Επαγγελματικός Τουρισμός. Χρηματοοικονομική Διοίκηση. Προώθηση ξενοδοχειακού προϊόντος. Ξενοδοχειακή Νομοθεσία. Ξενοδοχειακό λογισμικό. 98

101 Διοίκηση ξενοδοχειακών επιχειρήσεων. Συντήρηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμών ξενοδοχείων. Διαπολιτισμική εκπαίδευση και επικοινωνία στον τουρισμό. Επιλογή ανάμεσα στη: Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Καταναλωτική Συμπεριφορά Τουρίστα. Επιχειρηματικότητα στον τουρισμό. Ψυχαγωγία ξενοδοχείων. Σεμινάριο τελειοφοίτων. Επιλογή ανάμεσα στη: Τουριστική Ανάπτυξη. Τουριστική Πολιτική. Ζ Εξάμηνο Πτυχιακή εργασία, Πρακτική άσκηση. Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Ενδεικτικά παραθέτετε το πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων του Τεχνολογικού Ιδρύματος Αθηνών. Το πρόγραμμα διαρκεί οκτώ (8) εξάμηνα και περιλαμβάνει την διδασκαλία υποχρεωτικών και κατ επιλογήν υποχρεωτικών μαθημάτων. Συγκεκριμένα, ο εν λόγω κύκλος σπουδών διαρθρώνεται ως: Α Εξάμηνο Εισαγωγή στον Τουρισμό. Μικροοικονομική. Οικονομικά Μαθηματικά. Επαγγελματική Μαγειρική. Επιχειρησιακές Επικοινωνίες Τουριστικών Επιχειρήσεων Επιλογή (1 στα 3): Τουριστική Κοινωνιολογία. Β Εξάμηνο Τουριστική Γεωγραφία. Μαζική Παραγωγή Φαγητών. Μακροοικονομική. Στατιστική Επιχειρήσεων. Μπαρ Ποτά Οινολογία. Επιλογή (1 στα 2): Αρχιτεκτονική Εξοπλισμός Ξενοδοχείων. 99

102 Κοινωνία Αναψυχής. Οργάνωση Συνεδρίων. Ψυχαγωγία και Άθληση Πελατών. Γ Εξάμηνο Δ Εξάμηνο Τουριστική Οικονομία. Αρχές Γενικής Λογιστικής. Τουριστικό Δίκαιο. Τεχνική Εστιατορίου. Εμπορικό Δίκαιο. Επιλογή (1 στα 2): Ταξιδιωτικοί Οδηγοί. Προγραμματισμός Ταξιδιού. Αρχές Λογιστικής Εταιρειών. Υπηρεσία Υποδοχής. Υπηρεσία Ορόφων. Εργασιακές Σχέσεις. Τουριστικό Μάρκετινγκ. Επιλογή (1 στα 3): Χρηματοδότηση Επιχειρήσεων. Διεθνείς Εμπορικές Σχέσεις. Στοιχεία Κοστολόγησης. Ε Εξάμηνο Εμπορευματογνωσία - Προμήθειες. Διοίκηση Τουρ. Επιχειρήσεων. Ξενοδοχειακές Εφαρμογές με Η/Υ. Ξενοδοχειακό Μάρκετινγκ. Τιμολόγηση Έλεγχος. Επιλογή (1 στα 2): Εργατικό Δίκαιο. Ευρωπαϊκή Ένωση. Ζ Εξάμηνο ΣΤ Εξάμηνο Τουριστική Ψυχολογία. Διοίκηση Προσωπικού Τουριστικών Επιχειρήσεων. Επικοινωνιακή Πολιτική Δημοσίων Σχέσεων Τουριστικών Επιχειρήσεων. Αεροπορικοί Ναύλοι Έκδοση Εισιτηρίων. Τήρηση Λογαριασμών Πελατών. Επιλογή: Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Τουριστική Διαφήμιση. Η Εξάμηνο Συστήματα κρατήσεων με Η/Υ. Πρακτική άσκηση. Αγγλική Τουριστική Ορολογία. Σεμινάριο Τελειοφοίτων.* 100

103 Επιλογή (1 στα 2): Τουριστική Πολιτική. Τουρισμός και Ανάπτυξη. Επιλογή (1 στα 3): Γαλλική Τουριστική Ορολογία. Γερμανική Τουριστική Ορολογία. Ιταλική Τουριστική Ορολογία. Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Ενδεικτικά παρέχονται τα μαθήματα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στην κατεύθυνση «Διοίκηση Τουρισμού». Όπως επισημαίνεται το πρόγραμμα περιλαμβάνει κυρίως έξι μαθήματα αφιερωμένα στην οικονομική του τουρισμού και των μεταφορών καθώς και σε βασικές πτυχές της διοίκησης, της οργάνωσης και του περιβάλλοντος της τουριστικής επιχείρησης. Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Κατεύθυνση «Διοίκηση Τουρισμού» ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ - Τουριστικό Μάρκετινγκ - Τουριστική Οικονομική - Μέθοδοι Κοινωνικών Ερευνών - Ειδικά Θέματα Ποσοτικής Ανάλυσης Ι - Λογιστική Εταιρειών - Χρηματοοικονομική Β" - Εφαρμογές Πληροφορικής - Οικονομική των Μεταφορών - Διεθνές Εμπόριο - Τουριστική Νομοθεσία - Διοικητική Οικονομική - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων - Επιχειρησιακή Στρατηγική και Πολιτική - Κοινωνιολογία του Τουρισμού - Διοίκηση logistics & Διαχείριση Αλυσίδας Προμηθειών - Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ - Εισαγωγή στον Τουρισμό - Ειδικά Θέματα. Ποσοτικής Ανάλυσης II - Η Ελληνική Οικονομία - Οικονομικός και Φυσικός Σχεδιασμός του 101

104 Τουρισμού - Συμπεριφορά Καταναλωτή - Διεθνής Διοίκηση - Μακροοικονομική - Επιχειρησιακή Έρευνα Στο ίδιο Τμήμα παρέχετε και πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στον "Σχεδιασμό, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού". Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υποδιαιρείται σε τρία (3) εκπαιδευτικά εξάμηνα, όπου τα δύο (2) πρώτα περιλαμβάνουν την διδασκαλία υποχρεωτικών και κατ επιλογήν υποχρεωτικών μαθημάτων καθώς και την εκπόνηση ερευνητικών εργασιών, ενώ το δε τρίτο (3 ο ) εξάμηνο αφιερώνεται εξολοκλήρου στην εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας. Έκαστος σπουδαστής παρακολουθεί επτά (7) μαθήματα ανά εξάμηνο, τα οποία είναι: Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων «Σχεδιασμό, Διοίκηση και Πολιτική Τουρισμού» Υποχρεωτικά Ά εξαμήνου - Οικονομική του Τουρισμού. - Κοινωνιολογία του Τουρισμού. - Ποσοτικές Μέθοδοι. - Γεωγραφία του Τουρισμού. - Ανθρωπολογία του Τουρισμού. - Επιλογής Α εξαμήνου - Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών. - Μέθοδοι Κοινωνικής Έρευνας. - Οικονομική των Τουριστικών Επιχειρήσεων. - Τουρισμός και Μεταφορές. Υποχρεωτικά Β εξαμήνου - Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας στον Τουρισμό στον Τουρισμό. - Σχεδιασμός και Περιβαλλοντική Διαχείριση - Τουριστική Ανάπτυξη και Πολιτική - Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός. - Ανάπτυξη και Διοίκηση Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού 102

105 Επιλογής Β εξαμήνου - Το πολιτισμικό προϊόν στον τουρισμό: Από - Νέες Τεχνολογίες στη Διοίκηση Τουριστικών την παραγωγή έως την κατανάλωσή του. Επιχειρήσεων. - Ελληνική Οικονομία και Τουρισμός. - Τουριστικό Μάρκετινγκ Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα: Οι ελλείψεις στις τουριστικές σπουδές Συνάγεται εκ των ανωτέρω ότι υπάρχει ανάπτυξη των τουριστικών σπουδών σε όλες τις κλίμακες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Το μόνο μελανό σημείο αποτελούν τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στα οποία οι τουριστικές σπουδές υφίστανται μόνο ως εξειδίκευση και όχι ως αυθύπαρκτο γνωστικό αντικείμενο. Ωστόσο, αν και διαφαίνεται ότι η επέκταση της τουριστικής εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και η διεύρυνση των παρεχομένων ειδικεύσεων διευθέτησε κάποια προβλήματα στην προσφορά ανθρώπινού δυναμικού, δεν οδήγησε αναγκαστικά σε ποιοτική αναβάθμιση του γνωστικού αντικειμένου (Αθανασίου, 2005). Πρωτογενής έρευνα σε δείγμα αποφοίτων τουριστικής εκπαίδευσης διαφόρων βαθμίδων ανέδειξε σοβαρά προβλήματα στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε γνωστικά αντικείμενα όπως (Christou, 1999): Μάρκετινγκ, 26 Διαχείριση ανθρωπίνων πόρων, Οργανωτική θεωρίας, και Τουριστική νομοθεσία. Το επίπεδο δε της παρεχόμενης γνώσης σε θέματα «Διοίκησης και Υποκίνηση Προσωπικού» δεν κρίθηκε καθόλου ικανοποιητικό από τους υποεξέταση αποφοίτους, ενώ δεν υπήρξε καμία μνεία σε θέματα «Διοίκησης Ολικής Ποιότητας» παρά τις αυξανόμενες ανάγκες στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Ελλείψεις αναφέρθηκαν στην παρεχόμενη γνώση σχετικά με τα πληροφοριακά συστήματα και τις νέες 26 Με τον όρο «Μαρκετινγκ» αναφερόμαστε στο σύνολο ενεργειών για την πώληση αγαθών. 103

106 τεχνολογίες ενώ προβλήματα διαπιστώθηκαν και κατά την πρακτική εξάσκηση των φοιτητών. Στα ίδια πλαίσια κινούνται και οι επισημάνσεις των ανωτάτων στελεχών των ι- διωτικών τουριστικών φορέων, όπως είναι η Πανελλήνια Ένωση Διευθυντών Ξενοδοχείων (Κανόνης, 2005). Υπογραμμίζεται η ανάγκη παροχής γνώσεων που παρακολουθούν τις σύγχρονες τάσεις της τουριστικής αγοράς, όπως: Διοίκηση βάσει αποδόσεων εσόδων (Revenue Yield Management), Διαχείριση Εκδηλώσεων (Event Management), Είδη Διατροφής (Food and Beverage), Διάταξη χώρων (Rooms Division), Οικοκυρική (Housekeeping), και Λογιστική. Συνάμα τονίζεται η ανάγκη παροχής γνωστικών εφοδίων σχετιζόμενων με την ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως: Συνεδριακός και εκθεσιακός τουρισμός. Πολιτιστικός και Θρησκευτικός τουρισμός. Θεραπευτικός τουρισμός. Σε αυτή την υποκατηγορία κατατάσσεται ο ιαματικός τουρισμός καθώς και ο τουρισμός θαλασσοθεραπείας. Βιώσιμος εναλλακτικός τουρισμός. Υπάρχουν τέσσερις αναγνωρίσιμες υποκατηγορίες εναλλακτικού βιώσιμου τουρισμού με επίκεντρο τις εναλλακτικές δραστηριότητες στη φύση: - Φυσιολατρικός τουρισμός (wilderness use). - Ριψοκίνδυνος, ψυχαγωγικός τουρισμός (adventure travel). - Κατασκηνωτικός τουρισμός (car camping) και - Οικοτουρισμός (ecotourism), όπου υπάγεται και ο αγροτοτουρισμός. 104

107 Δεδομένου ότι τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο η πλειοψηφία των τουριστικών επιχειρήσεων είναι πολύ μικρού μεγέθους, οικογενειακού ιδίως χαρακτήρα (Baum, 1995; Buhalis, 1999), αναγκαία κρίνεται επίσης η εκμάθηση των βασικών κανόνων διοίκησης με εξειδίκευση τις μικρές τουριστικές μονάδες. Επισημαίνεται ότι οι σπουδές στο τουριστικό γνωστικό αντικείμενο είτε: Περιορίζονται σε τεχνικές δεξιότητες και στην επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας, είτε Εμβαθύνουν στη διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο, ωστόσο, ο τουρισμός οφείλει να αντιμετωπισθεί ως ένα ιδιαίτερα σύνθετο και διευρυμένο γνωστικό αντικείμενο, με γερά θεμέλια σε επιστήμες όπως εκείνη της οικονομίας, κοινωνιολογίας, ψυχολογίας, γεωγραφίας και ανθρωπολογίας (Howell και Uysal, 1987). Ανάλογες απόψεις έχουν διατυπωθεί περί της ανάγκης άρσης της μονομέρειας και τμηματοποίησης της τουριστικής εκπαίδευσης, καθώς και της ανάγκης υιοθέτησης μιας πιο σφαιρικής προσέγγισης του τουριστικού φαινόμενου από τα Πανεπιστήμια Ιδρύματα (Jafari, 1997). Στα πλαίσια αυτά, η τουριστική εκπαίδευση πρέπει να διευρυνθεί με νέες και πρωτοποριακές δεξιότητες, πέραν των τετριμμένων τεχνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων. Δεδομένου ότι οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού στις κοινωνίες υποδοχής γίνονται ολοένα ε- ντονότερες (Saarinen, 2006), δεξιότητες σε θέματα βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης βασιζόμενες σε νέα συστήματα διαχείρισης και πολιτικής είναι πλέον επιβεβλημένες. 2.4 Ίδρυση Πανεπιστημιακών Τμημάτων στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» : Η αναγκαιότητα Η διαμόρφωση νέων πιο εξειδικευμένων τουριστικών προϊόντων και οι αυξημένες απαιτήσεις των καταναλωτών τουριστικών προϊόντων, έχουν θέσει το τουριστικό τομέα σε μια τροχιά συνεχούς και γοργής ανάπτυξης. Για να αντεπεξέλθει επαρκώς η εγχώρια αγορά τουριστικού προϊόντος στο νέο τουριστικό περιβάλλον, απαιτούνται στελέχη με ιδιαίτερη εξειδίκευση στα τουριστικά ζητήματα και εκπαιδευτική κατάρτιση σε ευρύτερα και σύγχρονα γνωστικά αντικείμενα. 105

108 Από το 1995 έχει επισημανθεί ότι ένας από τους κύριους παράγοντες της χαμηλής ποιότητας των προσφερομένων τουριστικών υπηρεσιών είναι το χαμηλό ποσοστό του εξειδικευμένου και εκπαιδευμένου προσωπικού των τουριστικών επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ, 1995). Η επισήμανση αυτή έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία οι ανάγκες της εγχώριας τουριστικής αγοράς σε ειδικευμένα στελέχη διευρύνονται συνεχώς. Σε όλες τις Τουριστικές Σχολές του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, καταβάλλονται προσπάθειες βελτίωσης και εκσυγχρονισμού των προγραμμάτων σπουδών καθώς και σύνδεσης της θεωρίας με την πράξη. Ωστόσο οι εγγενείς τους αδυναμίες είναι οι εξής: Ελάχιστη ή καθόλου σύνδεση με την τουριστική βιομηχανία, και Αδυναμία να ανταποκριθούν στις ανάγκες και απαιτήσεις, οι οποίες α- ναπτύσσονται και μεταβάλλονται με γοργούς ρυθμούς. Παρά τις ομολογουμένως καταβαλλόμενες προσπάθειες, το τρέχων ελληνικό τουριστικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι το επιθυμητό καθώς δεν επιτυγχάνεται ούτε η ποσοτική ούτε η ποιοτική κάλυψη των αυξημένων αναγκών του κλάδου σε ειδικευμένο προσωπικό. Βάσει της εμπειρίας των υπευθύνων προσωπικού των εγχώριων ξενοδοχειακών μονάδων, συμπεραίνεται ότι: Οι απόφοιτοι των Σχολών Τουριστικών Επαγγελμάτων κατέχουν καλή κατάρτιση στις ειδικότητες που έχουν παρακολουθήσει αλλά στερούνται γενικότερης εκπαίδευσης στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Οι απόφοιτοι των Ανώτατων Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων κατέχουν καλού επίπεδου γενικότερη μόρφωση αλλά στερούνται επαρκών γνώσεων σε ειδικά ζητήματα όπως η διοίκηση (management) και διεύθυνση (operation) επιχειρήσεων. Από τα προαναφερθέντα προφανείς καθίσταται η ανάγκη ενίσχυσης και βελτίωσης της παρεχόμενης τουριστικής εκπαίδευσης, προκειμένου η εγχώρια τουριστική βιομηχανία να αντεπεξέλθει του αυξανόμενου διεθνώς ανταγωνισμού. Στα πλαίσια 106

109 της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού πρέπει να κινηθεί βάσει συγκεκριμένων κατευθύνσεων, οι κυριότερες εκ των οποίων είναι: Η τουριστική εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται ως αυτοτελές αντικείμενο σπουδών από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, ακολουθώντας τις διεθνείς πρακτικές και τις εγχώριες εκπαιδευτικές ανάγκες του τουριστικού κλάδου. Η τουριστική εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου πρέπει να παρέχει μία σφαιρική θεώρηση της τουριστικής δραστηριότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρύτερες επιπτώσεις σε τομείς όπως η οικονομία, κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Σύνδεση της παρεχόμενης τουριστικής εκπαίδευσης με τις διεθνείς εξελίξεις, νέες τεχνολογίες, πραγματικές ανάγκες της αγοράς και επιδιώξεις των δημόσιων φορέων του τουρισμού. Δεδομένου ότι οι προαναφερθέντες παράγοντες μεταβάλλονται διαρκώς, τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα πρέπει να παίξουν το ρόλο ενός ενδιάμεσου φορέα διαρκούς μάθησης και επιμόρφωσης. 107

110 108

111 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η δυναμική του τουρισμού στην Περιφέρεια Κρήτης 3.1 Το προφίλ της Περιφέρειας Κρήτης Μορφολογικά και πληθυσμιακά στοιχεία Καλύπτοντας το 6,3% της συνολικής έκτασης της ελληνικής επικράτεις, με έ- κταση χμ 2 η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο από τα ελληνικά νησιά και το πέμπτο σε μέγεθος της Μεσογείου. Ευρισκόμενη στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας η Περιφέρεια Κρήτης απαρτίζεται από τέσσερις νομούς: Νομό Ηρακλείου. Πρωτεύουσα τόσο του νομού αποτελεί η πόλη του Ηράκλειου. Νομό Λασιθίου. Η πόλη του Αγίου Νικόλαου είναι η πρωτεύουσα του νομού. Νομό Ρεθύμνου. Η ομώνυμη πόλη αποτελεί πρωτεύουσα του νομού. Νομό Χανίων. Πρωτεύουσα του νομού είναι η πόλη των Χανίων. Στην Περιφέρεια Κρήτης υπάγονται επίσης και αρκετά μικρά νησιά όπως η Γαύδος, Ντία, Κουφονήσι, Γαϊδουρονήσι (ή Χρυσή), ιονυσάδες, Σπιναλόγκα και Παξιμάδι, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι ακατοίκητα. Τα τελευταία πενήντα έτη ο συνολικός πληθυσμός της νήσου έχει αυξηθεί κατά 24.4%. Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΣΥΕ) το 1961 ο πληθυσμός ανερχόταν σε κατοίκους, ενώ το 2001 ανήλθε στους κατοίκους αναλογώντας στο 5,5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στο πληθυσμό του νομού Ηρακλείου (40%), η μικρότερη δε στο νομό Λασιθίου (3,3%). Ο νομός Ηρακλείου καταλαμβάνει σχεδόν το 50% του συνολικού πληθυσμού της νήσου με κατοίκους, οι εκ των οποίων είναι εγκατεστημένοι στο 109

112 πολεοδομικό συγκρότημα της πόλης του Ηρακλείου. Ο εν λόγω νομός διαθέτει διπλάσιο πληθυσμό από το νομό Χανίων ( ) και πάνω από το τριπλάσιο ανθρώπινο δυναμικό των νομών Ρεθύμνου (81.936) και Λασιθίου (76.319). Αλλά αστικά κέντρα με σημαντικό πληθυσμιακή συγκέντρωση είναι το πολεοδομικό συγκρότημα Χανίων με κατοίκους, η πόλη του Ρέθυμνου με κατοίκους και η Ιεράπετρα που υπάγεται στο νομό Λασιθίου με πληθυσμό κατοίκων. Πίνακας 3.1: Ο πληθυσμός της Κρήτης ανά νομό την περίοδο Κάτοικοι / % χμ Κρήτη ,1 24,4 Ηράκλειο ,8 40,36 Χανιά ,4 14,75 Ρέθυμνο ,7 17,14 Λασίθι ,6 3,3 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) Ο νομός Ηρακλείου παρουσιάζει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα με περίπου 40 περισσότερους κατοίκους ανά χμ 2 από ότι η Περιφέρεια Κρήτης συνολικά (72,1 κάτοικοι ανά χμ 2 ) και 28,7 περισσότερους κατοίκους ανά χμ 2 από τον σχετικό εθνικό δείκτη (83,09 κάτοικοι ανά χμ 2 ). Στην Περιφέρεια Κρήτης ο αστικός και ημιαστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 57,6% του συνολικού πληθυσμού, παρουσιάζοντας αυξητική τάση σε σύγκριση με το 1991 (42%). Αντιθέτως μείωση παρατηρείται στο μέγεθος του αγροτικού πληθυσμού, ο οποίος το 2001 ανήλθε στο 42,4% του συνολικού πληθυσμού. 110

113 Οικονομικά μεγέθη Βάσει στοιχείων για το έτος 2001 διαφαίνεται ότι η οικονομική δραστηριότητα στα πλαίσια της Περιφέρειας Κρήτης συμβάλει αρκετά στους εθνικούς δείκτες ευημερίας. Συγκεκριμένα: Συμβάλει στο 5,3% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Συγκριτικά με το έτος 1990 το συγκεκριμένο μέγεθος παρουσιάζεται αυξημένο (5,1%). Αξίζει να σημειωθεί ότι νομός Ηρακλείου συνδράμει στο 47% του ΑΕΠ της Περιφέρειας Κρήτης, ενώ ο νομός Χανίων στο 24.5%. Συγκεντρώνει το 4,8% των φορολογουμένων και καταβάλει το 2,3% των άμεσων φόρων στην ελληνική επικράτεια. Το 50% καθώς και 25% του μεριδίου της Περιφέρειας Κρήτης στο σύνολο των Ελλήνων φορολογούμενων εντοπίζεται στους νομούς Ηρακλείου και Χανίων αντιστοίχως. Αναφορικά δε με το μερίδιο της Περιφέρειας Κρήτης στους συνολικούς άμεσους φόρους, η συνδρομή του νομού Ηρακλείου α- νέρχεται στο 56.5%, ενώ του νομού Χανίων στο 21.7%. Συγκεντρώνει το 4,5% των συνολικών αποταμιεύσεων. Πίνακας 3.2: Ποσοστιαία συνεισφορά στους εθνικούς δείκτες ευημερίας. Ποσοστό Συμμετοχής Κρήτη Ηράκλειο Λασίθι Ρέθυμνο Χανιά ΑΕΠ 5,3% 2,5% 0,8% 0,7% 1,3% Φορολογούμενοι 4,8% 2,4% 0,6% 0,6% 1,2% Δεδηλωμένο Εισόδημα 4,4% 2,2% 0,5% 0,5% 1,1% Άμεσοι Φόροι 2,3% 1,3% 0,2% 0,3% 0,5% Αποταμιεύσεις 4,5% 2,1% 0,7% 0,5% 1,2% Πηγή: ΕΣΥΕ,

114 Αν και το 1996 ο δείκτης παραγωγικότητας της Περιφέρειας Κρήτης ταυτίζεται με εκείνον της επικράτειας, τα εν λόγω μεγέθη υπολείπονται του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς καλύπτουν μόλις το 72% του μέσου όρου. Ωστόσο παρουσιάζεται βελτίωση έναντι των ετών 1993 και 1988, όπου το αντίστοιχο ποσοστό κυμαινόταν στο 69% και 64% αντιστοίχως. Η απόδοση της Περιφέρειας Κρήτης σε οικονομικό επίπεδο διαφαίνεται επίσης μέσω της σύγκρισης των βασικών της δεικτών ευημερίας με τα αντίστοιχα εθνικά μεγέθη. Παρατηρείται ότι: Το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Περιφέρειας Κρήτης υπολείπεται κατά 3% του κατά κεφαλή ΑΕΠ της ελληνικής επικράτειας. Σε απόλυτες τιμές το κατά κεφαλήν εισόδημα στη Περιφέρεια Κρήτης ανήλθε σε ,38 έναντι των ,54 σε επίπεδο επικράτειας. Μονάχα στο νομό Λασιθίου το κατά κεφαλή ΑΕΠ υπερβεί κατά 12.8% και 16.3% το αντίστοιχο μέγεθος τόσο σε επίπεδο επικράτειας όσο και περιφέρειας. Αντίθετα στους υπολειπόμενους νομούς οι σχετικοί δείκτης υπολειπόντουσαν. Το 1996 η Περιφέρεια Κρήτης κατατασσόταν στις φτωχότερες περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς το κατά κεφαλή ΑΕΠ της κάλυπτε το 75% του μέσου κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ένωσης. Ωστόσο η θέση της εμφανίζεται βελτιωμένη σε σχέση µε το έτος 1986 (57%), όπου καταλάμβανε την 21η θέση μεταξύ των περιφερειών µε το χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ. Το δεδηλωμένο ανά κάτοικο εισόδημα είναι κατά 18.1% χαμηλότερο από το μέσο αντίστοιχο εθνικό μέγεθος. Ο ανά κάτοικο φόρος εισοδήματος υπολείπεται κατά 33.3% του αντίστοιχου εθνικού μεγέθους. Στο νομό Λασιθίου ο σχετικός δείκτης είναι κατά 45% και 17.6% υποδεέστερος το αντίστοιχο μέγεθος τόσο σε επίπεδο επικράτειας όσο και περιφέρειας. Παρόμοια κινείται και ο νομός Ρεθύμνου, εν αντιθέσει με τους νομούς Ηρακλείου και Χανίων που παρουσιάζουν κατά 6.4% και 3% υψηλότερο ανά κάτοικο φόρο εισοδήματος συγκριτικά με το δείκτη της Περιφέρειας. 112

115 Οι αποταμιεύσεις ανά κάτοικο δεν διαφοροποιούνται από το αντίστοιχο ε- θνικό μέγεθος. Ο Νομός Λασιθίου έχει τις μεγαλύτερες ανά κάτοικο αποταμιεύσεις συγκριτικά τόσο με την ελληνική επικράτεια όσο και την εξεταζόμενη περιφέρεια. Πίνακας 3.3: Βασικοί δείκτες ευημερίας της Περιφέρειας Κρήτης* Κατά κεφαλή ΑΕΠ Αποταμιεύσεις ανά κάτοικο Δεδηλωμένο εισόδημα ανά κάτοικο Φόρος εισοδήματος ανά κάτοικο Ελλάδα , , ,52 384,45 Κρήτη , , ,46 256,49 Ηράκλειο , , ,15 272,93 Λασίθι , , ,38 211,29 Ρέθυμνο , , ,29 220,10 Χανιά , , ,54 264,12 * Τα δεδομένα για τους δείκτες είναι από τα έτη Πηγή: ΕΣΥΕ Ο ετήσιος μέσος ρυθμός μεγέθυνσης της οικονομίας της Περιφέρειας Κρήτης υ- περβαίνει κατά 0.38% το αντίστοιχο μέγεθος σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας (0,969%). Ο νομός Ρεθύμνου παρουσιάζει τη μεγαλύτερη οικονομική μεγέθυνση (1,458%), ακολουθούμενος από τον νομό Χανίων (1,428%). Αντιθέτως ο ρυθμός α- νάπτυξης των νομών Λασιθίου (1,204%) και Ηρακλείου (1,342%) υπολείπεται σχετικά από το συνολικό ρυθμό ανάπτυξης της περιφέρειας (1,35%). Αναφορικά με τη συνεισφορά των παραγωγικών τομέων στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Περιφέρειας Κρήτης, παρατηρείται ότι το έτος 1998: Ο πρωτογενής τομέας παρήγαγε το 12% του ΑΕΠ της Περιφέρειας. Αν και το 1994 το 31% του ΑΕΠ προερχόταν από τον πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας, μέγεθος τριπλάσιο από το σχετικό ποσοστό σε επίπεδο επικράτειας (10%), το 1998 παρατηρήθηκε δραματική συρρίκνωση του εν λόγω παραγωγικού τομέα. 113

116 Ο δευτερογενής τομέας παρήγαγε το 11% του ΑΕΠ της Περιφέρειας. Συγκριτικά με το 1994 σημειώθηκε μικρή μείωση κατά 2%. Ο τριτογενής τομέας παρήγαγε το 77% του ΑΕΠ της Περιφέρειας. Από το 1994 η συνεισφορά του τριτογενούς τομέα στο ΑΕΠ της Περιφέρειας αυξήθηκε ραγδαία (21%). Αν και παρόμοια ήταν η πορεία του εν λόγω παραγωγικού τομέα και σε επίπεδο επικρατείας, ωστόσο το ποσοστό αύξησης ήταν κατά πολύ μικρότερο (4%). Η συνεισφορά των παραγωγικών τομέων στο Ακαθάριστο Προϊόν α) Της ελληνικής επικράτειας % 22% 10% 66% Υπηρεσίες Γεωργία Βιομηχανία 8% 70% β) Της Περιφέρειας Κρήτης % 11% Υπηρεσίες 12% 31% 56% Γεωργία Βιομηχανία 77% Πηγή: Οι Νομοί της Ελλάδος 114

117 Είναι εμφανές ότι παραπάνω από τα 3/4 του ΑΕΠ της Περιφέρειας Κρήτης προέρχονται από τον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες). Η συνεισφορά του πρωτογενή τομέα (αγροτικός τομέας) κυμαίνεται στο 12%, ενώ του δευτερογενή τομέα (βιομηχανία) στο 10,4%. Πίνακας 3.4: Συνεισφορά στο συνολικό ΑΕΠ (%) Τομείς Κρήτη Ηράκλειο Λασίθι Ρέθυμνο Χανιά Γεωργία 12,0 12,0 15,0 15,0 10,0 Βιομηχανία 10,4 11,2 9,0 12,3 8,7 Ορυχεία, Λατομία 0,1 0,1 0,3 0,3 0,1 Μεταποίηση 2,9 3,6 1,2 2,9 2,4 Ενέργεια 2,0 3,0 2,0 2,0 2,0 Κατασκευές 5,1 4,6 5,9 7,5 4,4 Υπηρεσίες 77,4 76,9 75,9 72,7 81,6 Πηγή: ΕΣΥΕ Πρωτογενής τομέας Με μόλις το 10,9% της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας, η Περιφέρεια Κρήτης συγκεντρώνει το 11.2% των εγχωρίων αγροκτημάτων το μέσο μέγεθος των οποίων (42,8 στρέμματα) υπολείπεται του αντίστοιχου εθνικού μεγέθους (44,3 στρέμματα). Αν και η μορφολογική και κλιματική ποικιλομορφία της Περιφέρειας Κρήτης καθιστά εφικτή την παραγωγή μεγάλου εύρους μεσογειακών προϊόντων, ο αγροτικός τομέας έχει επικεντρωθεί ιδίως στην παραγωγή ελαιόλαδου, εσπεριδοειδών και τυροκομικών προϊόντων. Πίνακας 3.5: Αγροκτήματα στην Περιφέρεια Κρήτης 115

118 Συνολικός Αριθμός αγροκτημάτων Ελλάδα Κρήτη % στο σύνολο ,2 11,2 Περιοχή (σε στρέμματα) % στο σύνολο ,4 10,9 Μέσο μέγεθος σε στρέμματα των αγροκτημάτων 41,8 44,3 32,1 42,8 Πηγή: ΕΣΥΕ Ενδεικτικά του μεγέθους και της σπουδαιότητας του αγροτικού τομέα της Περιφέρειας Κρήτης, αναφέρεται ότι η Περιφέρεια: Κατέχει την δεύτερη θέση σε πανελλαδικό επίπεδο στην παραγωγή ελαιόλαδου. Δεδομένου των ιδανικών κλιματολογικών συνθηκών, η εξειδίκευση σε παραδοσιακές καλλιέργειες όπως η ελαιοκαλλιέργεια και η αμπελουργία, είναι αξιοσημείωτη. Συγκεντρώνει το 50% περίπου των θερμοκηπίων της επικράτειας. Οι καλλιέργειες κηπευτικών προϊόντων καλύπτουν το 3% μόλις της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης της Περιφέρειας. Συμμετέχει κατά 11% στην εγχώρια παραγωγή εσπεριδοειδών. Συνδράμει κατά 9% στην εγχώρια παραγωγή τυροκομικών προϊόντων και ιδίως κατά 25% στην εγχώρια παραγωγή σκληρών τυριών. Η κτηνοτροφία στην Περιφέρεια Κρήτης είναι κατά κύριο λόγο εκτατικού χαρακτήρα, με μικρό αριθμό οργανωμένων κτηνοτροφικών μονάδων. Το μεγαλύτερο τμήμα του ζωικού κεφαλαίου απαρτίζεται από αιγοπρόβατα ελευθέρας βοσκής. Συγκριτικά πλεονεκτήματα εμφανίζονται και στην παραγωγή νωπών λαχανικών, ανθοκομικών και μελισσοκομικών προϊόντων. 116

119 Ωστόσο το μικρό μέγεθος και η διασπορά των αγροκτημάτων καθίσταται μια εκ των μακροχρόνιων αδυναμιών του αγροτικού τομέα της Περιφέρειας. Παράλληλα, παρά του νησιωτικού χαρακτήρα, ο αλιευτικός τομέας της Περιφέρειας αντιμετωπίζει προβλήματα σχετιζόμενα ιδίως με την έλλειψη υποδομών, διαχείριση και εμπορία των αλιευμάτων, εκσυγχρονισμό και αναδιάρθρωση των αλιευτικών μεθόδων και στόλου. Δευτερογενής τομέας Στα πλαίσια της Περιφέρειας Κρήτης ο κλάδος της μεταποίησης αποτελεί το σημαντικότερος κλάδος του δευτερογενή τομέα. Σχετιζόμενος με την επεξεργασία προϊόντων του πρωτογενή τομέα (τρόφιμα ποτά), αλλά και με τους κλάδους των δομικών υλικών και πλαστικών, ο εν λόγω κλάδος σύνδραμε στο 5,3% του συνολικού Ακαθάριστου Προϊόντος της Περιφέρειας για το έτος Στην Περιφέρεια Κρήτης υπάρχει η Βιομηχανική Περιοχή Ηρακλείου (ΒΙ.ΠΕ.) και το Βιοτεχνικό Πάρκο Χανίων (ΒΙΟ.ΠΑ.), ενώ στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΠΕΠ) υλοποιήθηκαν τα Βιοτεχνικά Πάρκα Λασιθίου, Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Οι επιδράσεις από τη δράση της Βιομηχανικής Περιοχής Ηρακλείου και του Βιοτεχνικού Πάρκου Χανίων διαφαίνονται να είναι θετικές. Εξαιρουμένων των συνεταιριστικών επιχειρήσεων, οι μονάδες μεταποίησης που δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεια είναι μικρού σχετικά μεγέθους. Από το σύνολο των καταστημάτων της λεγόμενης μεγάλης βιομηχανίας, μόλις το 1,8% είναι ε- γκαταστημένο στην Περιφέρεια Κρήτης και σε μόλις 25 μεταποιητικές μονάδες ο κύκλος εργασιών υπερβαίνει τα 350 εκατομμύρια. Η μεταποίηση προϊόντων του πρωτογενή τομέα αντιμετωπίζει προβλήματα: Στην ποιότητα. Στο σχεδιασμό και στην τυποποίηση. Στον εκσυγχρονισμό των παραγωγικών υποδομών. Στην οργάνωση. 117

120 Προβλήματα παρατηρούνται στην οργάνωση εμπορικών δικτύων για την προώθηση της τοπικής παραγωγής στις διεθνείς αγορές. Ανεπαρκής κρίνεται επίσης η χωροταξική / πολεοδομική οργάνωση της μεταποίησης, καθώς προκαλείται επιβάρυνση του περιβάλλοντος και ασκούνται πιέσεις από την οικιστική επέκταση και ανάπτυξη των άλλων οικονομικών τομέων. Τέλος, η σύνδεση μεταποίησης και υπηρεσιών, η δικτύωση καθώς και η διασύνδεση με τα ερευνητικά κέντρα βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα. Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής τομέας αποτελεί τον πιο έντονα αναπτυσσόμενο κλάδος στην Περιφέρεια Κρήτης, με την ουσιαστικότερη συμβολή στη διαμόρφωση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος (77%). Το 22% του εν λόγω ποσοστού αποδίδεται στο τουριστικό κλάδο, ο οποίος απασχολεί το 12% του εργατικού δυναμικού της περιφέρειας. από: Διαθέτοντας αξιόλογο και υψηλού επιπέδου τουριστικό πλούτο, συντελούμενο Το ήπιο κλίμα, Τη στρατηγική γεωγραφική θέση, Το ποικιλόμορφο φυσικό περιβάλλον, και Το πλούσιο ιστορικό και πολιτιστικό απόθεμα, η Περιφέρεια Κρήτης παραμένει ένας από τους κυριότερους τουριστικούς προορισμούς τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Από τα κυριότερα προβλήματα της τουριστικής βιομηχανίας, όμως, αποτελεί: Η εξάρτηση από εξωγενείς παράγοντες. Η μαζικοποίηση. Η έντονη εποχικότητα. Η περιορισμένη εκμετάλλευση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της νήσου. 118

121 Ωστόσο η περαιτέρω διεύρυνση, χωρικά και χρονικά, της εν λόγω δραστηριότητας καθίσταται εφικτή μέσω της ανάπτυξης νέων μορφών τουρισμού (όπως Βιώσιμός, Συνεδριακός, Ιατρικός, οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, αθλητικός, πολιτιστικός). 3.2 Τουριστική γεωγραφία Ο τουριστικός τομέας αποτελεί έναν εκ των βασικότερων τομέων της οικονομίας της Περιφέρειας Κρήτης, συγκεντρώνοντας το 25% των εγχώριων ιδιωτικών τουριστικών υποδομών. Παρότι τα τουριστικά προϊόντα της Περιφέρειας κινούνται σε αγορές υψηλού ανταγωνισμού, το ποιοτικό επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών δεν ταυτίζεται πάντα με το απαιτούμενο. Η Κρήτη παραμένει ένας προορισμός αναψυχής που συνδυάζει το «παραδοσιακό» τουριστικό προϊόν: Ήλιο, Θάλασσα, και Πολιτιστικά μνημεία. Αν και η ζήτηση πακέτων βασιζόμενα στο τουριστικό προϊόν «ήλιος και θάλασσα» εξακολουθεί μεν να αυξάνεται αλλά με χαμηλούς ρυθμούς, οι απαιτήσεις των καταναλωτών τουριστικών προϊόντων για υψηλής ποιότητας υπηρεσίες - αναφορικά με τη διαμονή, τη διατροφή, το φυσικό περιβάλλον και την ψυχαγωγία - υπόκεινται συνεχούς και δραστικής μεταβολής με ιδιαιτέρως ταχύτατους ρυθμούς. Οι υπό διαμόρφωση νέες συνθήκες ανταγωνισμού στην αγορά τουριστικού προϊόντος και η εν γένει αδυναμία της τουριστικής βιομηχανίας της Περιφέρειας Κρήτης να μεταβάλλει τη βασική σύνθεση των τουριστικών προϊόντων με αντίστοιχα γοργούς ρυθμούς, υποσκάπτουν το μερίδιο της Περιφέρειας στη διεθνή τουριστική αγορά καθώς και του περιφερειακού εισοδήματος από τον τουρισμό. Η αποφυγή αυτής της δυσμενούς προοπτικής καθίσταται δυνατή μέσω δραστικών δράσεων αναβάθμισης και εμπλουτισμού των παρεχομένων τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων, κατεύθυνση προς την οποία ήδη δομείται η στρατηγική της 119

122 Περιφέρειας Κρήτης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της τουριστικής βιομηχανίας. Όντως οι μαζικές επενδύσεις έντασης κεφαλαίου για τη κατασκευή ξενοδοχειακών συγκροτημάτων μεγάλης κλίμακας επέτρεψαν την παροχή υπηρεσιών υψηλών προδιαγραφών και ελεγχόμενου κόστους, πιέζοντας δραστικά το ύψος των προσφερόμενων τιμών και κατ επέκταση τα μικρής κλίμακας τουριστικά καταλύματα. Έντονες ανακατατάξεις στη τουριστική βιομηχανία προήλθαν επίσης από τον αδυσώπητο ανταγωνισμό μεταξύ των τουριστικών πρακτόρων σε πανευρωπαϊκό ε- πίπεδο, συντελώντας στη: Εξαφάνιση του περιφερειακού χαρακτήρα μικρών τουριστικών πρακτόρων. Κυριάρχηση τριών τεσσάρων κολοσσιαίων τουριστικών πρακτόρων. Το ενδιαφέρον των τουριστικών πρακτόρων εστιάζεται στη μαζικού χαρακτήρα αγορά κλινών, αδιαφορώντας για μονάδες μικρής κλίμακας όπως είναι τα διαμερίσματα και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Καθώς οι επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου αποτελούν το χαρακτηριστικό της εποχής, η ένταση εργασίας που διέπει τις μονάδες μικρής κλίμακας παύει να συντελεί συγκριτικό πλεονέκτημα υπονομεύοντας τη βιωσιμότητά τους. Ως διέξοδος από την κρίση διαφαίνεται: Η εξειδίκευση στην παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, Η διαφοροποίηση (diversification) του τουριστικού προϊόντος, Η χαμηλού επιπέδου δικτύωση (clustering). 120

123 Ο τουριστικός τομέα στην Περιφέρεια Κρήτης: 27 Δυνάμεις Αδυναμίες Ευκαιρίες Απειλές Στις Δυνάμεις του τουριστικού τομέα της Περιφέρειας κατατάσσονται: Το ευνοϊκό κλίμα για ευρείας κλίμακας δραστηριότητες. Τα σημαντικά ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία. Η ύπαρξη ικανοποιητικού αριθμού οργανωμένων τουριστικών μονάδων με υψηλής ποιότητας υπηρεσίες. Το αίσθημα φιλοξενίας και προθυμίας για εξυπηρέτηση. Αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της Κρήτης συμβάλει στην παροχή υπηρεσιών ικανοποιητικού επίπεδου. Το ιδιάζον παραδοσιακό τουριστικό προϊόν. Παραδοσιακά δοκιμασμένος τουριστικός προορισμός. Οι επαρκείς αεροπορικές και ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες. Οι Αδυναμίες του τουριστικού τομέα καταγράφονται ως ακολούθως: Έντονη εποχικότητα. Έντονη εποχικότητα παρατηρείται στην προσφορά του τουριστικού προϊόντος καθώς και την απασχόληση του συναφούς ανθρώπινου δυναμικού. Άνιση τουριστική ανάπτυξη μεταξύ της Βόρειας και Νότιας ακτής. Το Βόρειο τμήμα της Περιφέρειας παρουσιάζει το υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης. Ανεπάρκεια των κρατικών επενδύσεων για την κατασκευή υποδομών. 27 Υπουργείο Ανάπτυξης, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Μελέτες Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφερειών, Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης, Αθήνα, Οκτώβριος

124 Οι κρατικές υποδομές αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της συνεχώς αυξανόμενης τουριστικής κίνησης. Αδυναμία στην υλοποίηση επενδύσεων για την προσέλκυση επισκεπτών υ- ψηλού επιπέδου. Αποσκοπώντας στην αυξημένη τουριστική κίνηση και συνεπώς στην κάλυψη των προσφερόμενων κλινών, οι τιμές των πακέτων διακοπών προσαρμόζονται σε χαμηλά επίπεδα. Τα μικρά περιθώρια κέρδους θέτουν φραγμούς στην υλοποίηση επενδύσεων, περιορίζοντας την δυνατότητα προσέλκυσης τουρισμού υψηλού επιπέδου. Άμεση εξάρτηση από ξένους οργανωτές ταξιδιών, γεγονός που συνδράμει στην μειωμένη ζήτηση για καινοτομία. Ανεπάρκειες στο σύστημα εκπαίδευσης και διαρκούς επιμόρφωσης των απασχολουμένων στο τουριστικό τομέα. Ανεπαρκές σύστημα ποιοτικού ελέγχου και πιστοποίησης. Μη ορθολογική οικιστική ανάπτυξη. Η απουσία ελέγχου έχει συντελέσει στην άναρχη δόμηση και αλλοίωση του παραδοσιακού τοπίου. Έλλειψη τουριστικού μάρκετινγκ και διερεύνησης της τουριστικής αγοράς. Ανεπαρκής εφαρμογή του ηλεκτρονικού εμπορίου από τις τουριστικές επιχειρήσεις. Απουσία περιφερειακής δομής τεκμηρίωσης, έρευνας και χάραξης ολοκληρωμένης στρατηγικής. Παρά του νευραλγικού χαρακτήρα του τουριστικού τομέα ελλιπή κρίνονται τα υπάρχοντα συστήματα για τη συλλογή αξιόπιστων πληροφοριών και στατιστικών δεδομένων, συντείνοντας άμεσα στη διαμόρφωση ελλιπούς στρατηγικής για την περαιτέρω ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας. Περιορισμένη αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών υπονομεύοντας την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. 122

125 Οι Ευκαιρίες για τον τουριστικό τομέα της Περιφέρειας διαφαίνονται οι εξής: Ανάπτυξη χειμερινών πακέτων τουριστικού προϊόντος. Ο ιατρικός, συνεδριακός και περιηγητικός τουρισμός αποτελούν υποκατηγορίες του τουριστικού προϊόντος, το οποίο μπορεί να διανεμηθεί κατά τους χειμερινούς μήνες αμβλύνοντας το παρατηρούμενο πρόβλημα της εποχικότητας. Ανάπτυξη βιώσιμου τουρισμού. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα της Περιφέρειας Κρήτης επιτρέπει την ανάπτυξη και προώθηση μορφών τουρισμού που συνάδουν με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, όπως ο φυσιολατρικός και ο οικοτουρισμός. Σημειώνεται ότι ο αγροτουρισμος καταλαμβάνει μόλις το 2% της τουριστικής κίνησης. Ανάπτυξη διαφοροποιημένου και υψηλής ποιότητας τουριστικού προϊόντος. Δεδομένου των αυξανόμενων απαιτήσεων για διαφοροποιημένα και υψηλής ποιότητας τουριστικά προϊόντα, η τουριστική βιομηχανία της Περιφέρειας πρέπει να εκμεταλλευτεί το υπάρχον κλίμα και να προσανατολιστεί στην ποιοτική αναβάθμιση και διαφοροποίηση του προϊόντος της αναφορικά με τις συνθήκες διαμονής, το φυσικό περιβάλλον και τις παρεχόμενες τουριστικές υπηρεσίες. Εκμετάλλευση των κονδυλίων του Δ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης Μέσω του Δ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) παρέχονται σημαντικές χρηματοδοτήσεις με απώτερο σκοπό την αναβάθμιση των τουριστικών επιχειρήσεων και ιδίως των πολύ μικρών επιχειρήσεων (ΠΜΕ) και μικρομεσαίων επιχειρήσεων (MME). Στις Απειλές για τον τουριστικό τομέα της Περιφέρειας ταξινομούνται: Το περιορισμένο εύρος της καταναλωτικής αγοράς. Η ζήτηση του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας Κρήτης συγκεντρώνεται σε μία περιορισμένη τουριστική αγορά, αναφορικά με την χώρα προέλευσης των επισκεπτών. 123

126 Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από άλλους μεσογειακούς τουριστικούς προορισμούς. Οι αναπτυσσόμενες συνεργίες μεταξύ των ξένων επιχειρηματιών εις βάρος των εγχωρίων. Μέσω της συνεργασίας τους οι ξένοι οργανωτές ταξιδιών επιτυγχάνουν καλύτερες τιμές αγοράς των τουριστικών προϊόντων. Η απουσία κρατικού στρατηγικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας στην Περιφέρεια Κρήτης. 3.3 «Νέες Μορφές Τουρισμού» Εστιάζοντας στην ανάπτυξη «Νέων Μορφών Τουρισμού» στα πλαίσια της Περιφέρειας Κρήτης, το Κέντρο Επιχειρηματικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (Κ.Ε.Τ.Α.) Κρήτης διεξήγαγε έρευνα για τη συλλογή στοιχείων αναφορικά με την δράση επιχειρήσεων ενασχολούμενες με νέες μορφές τουρισμού. Η έρευνα αφορούσε την περίοδο και εστίαζε στις ακόλουθες κατηγοριοποιήσεις: 28 Γήπεδα ραβδοκρυπτοσφαίρισης (Golf). Συνεδριακά κέντρα. Κέντρα τουρισμού υγείας - θαλασσοθεραπείας. Επισκέψιμα αγροκτήματα. Επισκέψιμα οινοποιία. Επιχειρήσεις ιππικού τουρισμού. Γραφεία εναλλακτικού τουρισμού - διοργάνωσης φυσιολατρικών εκδρομών και δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο. 28 Σημειώνεται ότι από την κατηγοριοποίηση των νέων μορφών τουρισμού, αποκλείσθηκαν εξ αρχής οι κλάδοι παροχής υπηρεσιών καταλυμάτων, είτε του μαζικού τουρισμού (κλασικοί ξενοδοχειακοί κλάδοι), είτε του αποκαλούμενου «αγροτουρισμού». Οι πρώτοι αποκλείσθηκαν γιατί σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν νέα μορφή τουρισμού, ενώ οι δεύτεροι γιατί ο εντοπισμός με ασφάλεια των πραγματικών αγροτουριστικών καταλυμάτων συνιστά από μόνος του ένα τεράστιο εγχείρημα που δεν έχει εκτελεστεί μέχρι σήμερα (παρά μόνον αποσπασματικά) και που φυσικά δεν ήταν δυνατόν να εκτελεστεί στο πλαίσιο της μελέτης. 124

127 Επιχειρήσεις καταδυτικού - θαλάσσιου τουρισμού. Τα σημαντικότερα συμπεράσματα της εν λόγω έρευνας συνοψίζονται στα ακόλουθα: Γεωγραφικές αγορές πώλησης υπηρεσιών. Εξαιρετικά υψηλή καταγράφεται η εξωστρέφεια των δραστηριοποιούμενων σε νέες μορφές τουρισμού επιχειρήσεων καθώς το 93% εξ αυτών απευθύνεται στην εθνική αγορά και το 86% στη διεθνή. Μόλις το 7% απευθύνεται εξολοκλήρου στην εγχώρια αγορά. Διαχείριση ποιότητας. Η διείσδυση των συστημάτων διαχείρισης ποιότητας δεν είναι η αναμενόμενη, καθώς οι πιστοποιημένες επιχειρήσεις με πρότυπα της σειράς ISO ανέρχονται μόλις στο 43% επί του συνόλου. Δημιουργία νέων ή βελτιωμένων υπηρεσιών. Νέα προϊόντα υπηρεσίες δημιουργήθηκαν, επί το πλείστον σε αμιγώς ενδοεπιχειρησιακό επίπεδο, από περίπου το 80% των επιχειρήσεων. Το δε επίπεδο πρωτοτυπίας διαφάνηκε σημαντικό καθώς οι νεοεισερχόμενες επιχειρήσεις υπερέβησαν το 50%. Κατανομή κύκλου εργασιών. Παρά του ικανοποιητικού επίπεδου πρωτοτυπίας στο τομέα των καινοτομιών, ο κύκλος εργασιών δεν παρουσίασε την αντίστοιχη δυναμική. Όπως διαφαίνεται από τις μετρήσεις για το έτος 2004 το 12,5% του κύκλου εργασιών προήλθε από καινοτομίες νέες στην αγορά, το 18,75% από καινοτομίες νέες για τις επιχειρήσεις και το 68,75% από υπηρεσίες που παρέμειναν αμετάβλητες ή υπέστησαν μόνο οριακές τροποποιήσεις. Καινοτόμες διαδικασίες. Οι 7 στις 10 επιχειρήσεις εισήγαγαν νέες ή σημαντικά βελτιωμένες μεθόδους παραγωγής υπηρεσιών και νέες ή σημαντικά βελτιωμένες πρακτικές υλικοτεχνικής υποστήριξης ή μεθόδους διανομής υπηρεσιών. Στο 46% ανήλθε το ποσοστό των επιχειρήσεων που εισήγαγαν νέες ή σημαντικά βελτιωμένες 125

128 δραστηριότητες υποστήριξης διαδικασιών (συστήματα συντήρησης, λογιστικής, πληροφορικής κ.α.). Παραγωγή καινοτόμων διαδικασιών. Το 64% των καινοτόμων διαδικασιών παρήχθησαν αποκλειστικά ενδοεπιχειρησιακά, ενώ αθροιστικά το 90% παρήχθησαν είτε ενδογενώς είτε σε συνεργασία με άλλες επιχειρήσεις ή ιδρύματα. Το σύνολο των καινοτομιών που προήλθαν αμιγώς από άλλες επιχειρήσεις ή ιδρύματα ανήλθε στο μόλις το 10%. Εγκαταλειφθείς δραστηριότητες καινοτομίας. Το 46% των δραστηριοτήτων που αποσκοπούσαν στην ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών ή διαδικασιών εγκαταλείφθηκαν κατά την υπό μελέτη χρονική περίοδο. Δραστηριότητες σχετικές με την καινοτομία. Οι επιχειρήσεις νέων μορφών τουρισμού επιδίδονται σε δραστηριότητες καινοτομίας που σχετίζονται ιδίως με την εσωτερική έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α), κατάρτιση, αγορά μηχανημάτων, εξοπλισμού και λογισμικού καθώς και την εισαγωγή των καινοτομιών στην αγορά. Πολύ μικρότερη βαρύτητα αποδίδεται σε δραστηριότητες όπως η εξωτερική έρευνα και ανάπτυξη, οι διάφορες διαδικασίες και τεχνικές προετοιμασίες για την εφαρμογή νέων ή σημαντικά βελτιωμένων υπηρεσιών και διαδικασιών, καθώς και η αγορά εξωτερικών γνώσεων. Ύψος δαπάνης για δραστηριότητες καινοτομίας. Κατά μέσο όρο περίπου δαπανήθηκαν ετησίως σε δραστηριότητες καινοτομίας την περίοδο Το μεγαλύτερο μέρος της εν λόγω δαπάνης αφορούσε την αγορά μηχανημάτων, εξοπλισμού, λογισμικού καθώς και την εσωτερική έρευνα και ανάπτυξη. Αντιθέτως η αγορά εξωτερικών γνώσεων και η εξωτερική έρευνα και ανάπτυξη κατείχε το μικρότερο μερίδιο της δαπάνης. 126

129 Πηγές πληροφοριών για δραστηριότητες καινοτομίας. Στις ενδοεπιχειρησιακές πηγές, εκθέσεις και ειδικές τεχνικές εκδόσεις βασίζονται επί το πλείστων οι ήδη καινοτόμες και εν δυνάμει καινοτόμες επιχειρήσεις νέων μορφών τουρισμού για την άντληση πληροφοριών αναφορικά με δραστηριότητες καινοτομίας. Επιπτώσεις καινοτόμων υπηρεσιών και διαδικασιών. Εκ των κυριότερων επιπτώσεων των καινοτόμων υπηρεσιών και διαδικασιών συνιστούν η ποιοτική βελτίωση των υπηρεσιών, η μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων, η ενίσχυση του αισθήματος της ασφάλειας, καθώς και η διεύρυνση του φάσματος (διαφοροποίηση) των παρεχομένων υπηρεσιών και της ικανότητας παροχής αυτών. Παράγοντες παρεμπόδισης δραστηριοτήτων ή σχεδίων καινοτομίας. Τα μεγαλύτερα εμπόδια στην υλοποίηση δραστηριοτήτων ή σχεδίων καινοτομίας πηγάζουν από την ελλιπή χρηματοδότηση από εξωτερικές πηγές, την έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού και ιδίων κεφαλαίων. Ωφέλειες οργανωτικών καινοτομιών. Μεταξύ των οργανωτικών καινοτομιών και καινοτομιών εμπορίας, τις καλύτερες επιδόσεις σημειώνουν οι μεν πρώτες. Η ποιοτική βελτίωση των υπηρεσιών, η αυξημένη ικανοποίηση των πελατών, η βελτίωση της ικανοποίησης και απόδοσης του εργαζομένου προσωπικού καθώς και η συντόμευση του χρόνου απόκρισης στις ανάγκες πελατών προμηθευτών αποτελούν τις σημαντικότερες ωφέλειες από την εφαρμογή οργανωτικών καινοτομιών. 3.4 Προσφορά Εκπαίδευσης, Έρευνας και Τεχνολογίας Σε σχέση με τη λοιπή ελληνική επικράτεια και την ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, η Περιφέρεια Κρήτης παρουσιάζει ιδιαίτερη πυκνότητα ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και έως και σήμερα εδρεύουν και λειτουργούν στους τέσσερις νομούς της Περιφέρειας: 127

130 Τρία (3) Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, και Πέντε (5) Ερευνητικά Ιδρύματα και Ινστιτούτα, με εμφανώς συνεχή αναπτυξιακή πορεία και επιδόσεις ευρέως αναγνωρίσιμες τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Με άνω του 10% των Ερευνητικών Ιδρυμάτων, η Περιφέρεια Κρήτης καταλαμβάνει την δεύτερη θέση στην ανά περιφέρεια κατανομή Ερευνητικών Ιδρυμάτων. Η δε συμμετοχή σε βασικούς δείκτες ερευνητικής δραστηριότητας διαφαίνεται σημαντικά ανώτερη από τον εγχώριο μέσο όρο. Το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον για τις ερευνητικές επιδόσεις στους τομείς: Της ιατρικής, Της βιολογίας, Της πληροφορικής, Της μηχατρονικής, Των Λέιζερ (Lasers), Της ενέργειας, και Της παιδαγωγικής. αντανακλάται στις σχετικές επιστημονικές ανακοινώσεις, τις μεγάλες διακρίσεις, την κινητικότητα των ερευνητών καθώς και στη συνεχή διοργάνωση διεθνών επιστημονικών γεγονότων και συνεδρίων στα Ιδρύματα της Περιφέρειας Κρήτης. Τα Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα της Περιφέρειας Κρήτης έχουν αναπτύξει συνεργίες τόσο με βιομηχανίες εκτός Περιφέρειας, όσο και με Ιδρύματα της επικράτειας και του εξωτερικού. Ωστόσο ο προσανατολισμός των εν λόγω Ιδρυμάτων προς την τοπική οικονομία δεν κρίνεται ο αναμενόμενος, γεγονός που αποτελεί διαρκές αντικείμενο προβληματισμού και διάλογου με τους συναφείς τοπικούς παραγωγικούς φορείς. Για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εικόνας για τα Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ιδρύματα της Περιφέρειας Κρήτης, μια σύντομη περιγραφή του έκαστου φορέα παροχής εκπαίδευσης, έρευνας και τεχνολογίας επακολουθεί. 128

131 3.4.1 Πανεπιστημιακά Ιδρύματα Σύντομο προφίλ Στην Περιφέρεια Κρήτης δραστηριοποιούνται τρία (3) Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Λειτουργεί το: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης, και Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης. με Τμήματα εγκαταστημένα στις πόλεις του Ηρακλείου, Ρεθύμνου, Χανίων καθώς και στον Άγιο Νικόλαο, στην Ιεράπετρα και στη Σητεία του νομού Λασιθίου. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2002 οι εγγεγραμμένοι σπουδαστές στα 37 Τμήματα των εν λόγω Πανεπιστημιακών Ιδρύματα ανήλθαν στους , μέγεθος που αναλογούσε στο 7.7% του συνολικού εγχώριου πληθυσμού σπουδαστών (328,100). Ο δε αριθμός των νεοεισαχθέντων σπουδαστών ανήλθε στους 5,970 σε πληθυσμό 78,120 νέων σπουδαστών (7.6%). Ο κύριος όγκος σπουδαστών (14.800) φοιτά στα δεκαεννέα (19) Τμήματα που εδρεύουν στο νομό Ηρακλείου, ενώ μόλις 700 σπουδαστές φοιτούν στα δύο (2) Τμήματα του νομού Λασιθίου. Πίνακας 3.6: Κατανομή σπουδαστών στα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα της Κρήτης κατά το ακαδημαϊκό έτος 2002 Πόλη Αριθμός Τμημάτων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων Νέοι Σπουδαστές (2002) Σύνολο σπουδαστών Μόνιμοι κάτοικοι (2001) Σπουδαστές/ 1000 κάτοικοι Χανιά Ρέθυμνο Ηράκλειο Άγιος Νικόλαος Σητεία Κρήτη Πηγή: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων

132 Αναλυτικότερα για κάθε Πανεπιστημιακό Ίδρυμα: 1) Πανεπιστήμιο Κρήτης Το Πανεπιστήμιο Κρήτης ιδρύθηκε το έτος 1973 με έδρα την πόλη του Ρέθυμνου. Συντελώντας το μεγαλύτερο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της Περιφέρειας ξεκίνησε την λειτουργία του το ακαδημαϊκό έτος Αποτελεί αυτοδιοικούμενο Ίδρυμα με ανώτατο διοικητικό όργανο την Σύγκλητο, λειτουργώντας ωστόσο υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Απαρτιζόμενο από: Πέντε (5) Σχολές, και Δεκαεπτά (17) Τμήματα, το εν λόγω Πανεπιστημιακό Ίδρυμα αποσκοπεί στην δημιουργία και μετάδοση νέας γνώσης, καθώς και στην παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα. Βάσει της τελευταίας ολοκληρωμένης καταγραφής, κατά το ακαδημαϊκό έτος στο Πανεπιστήμιο Κρήτης φοιτούσαν συνολικά σπουδαστές, οι εκ των οποίων στο προπτυχιακό επίπεδο και οι δε υπολειπόμενοι στα διάφορα μεταπτυχιακά προγράμματα. Στην πανεπιστημιακή κοινότητα του Ηρακλείου καταρτιζόταν προπτυχιακοί σπουδαστές ενώ στην αντίστοιχη του Ρεθύμνου σπουδαστές. Ενώ κατά το ακαδημαϊκό έτος απονεμήθηκαν μόλις 42 τίτλοι σπουδών, το ακαδημαϊκό έτος ο αριθμός ανήλθε στους 850 τίτλους. Εκτιμάται ότι από την έναρξη λειτουργίας του εν λόγω Πανεπιστημιακού Ιδρύματος έχουν απονεμηθεί συνολικά πτυχία. Το διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου απαρτίζουν μέλη Διδακτικού και Επιστημονικού Προσωπικού (Δ.Ε.Π.) και διδάσκοντες σύμφωνα με το Π.Δ. 407, ο αριθμός των οποίων ανέρχεται στα 544 μέλη. Η δε λειτουργία του Ιδρύματος υποστηρίζεται από 240 και πλέον διοικητικούς υπαλλήλους, μέλη Ειδικού Διοικητικού και Τεχνικού Προσωπικού και Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού. 130

133 Με περισσότερους από 400 ερευνητές το Ίδρυμα κρίνεται ιδιαίτερα δραστήριο στη διεξαγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας σε τομείς όπως: Η μικροηλεκτρονική, Οι νευροεπιστήμες, Η πληροφορική, Η μοριακή βιολογία, και Η περιβαλλοντική χημεία. Όλα τα Τμήματα έχουν αναλάβει τη διαχείρισης και υλοποίηση προγραμμάτων παροχής υπηρεσιών, Εθνικών και Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Προγραμμάτων, μερικά εκ των οποίων λαμβάνουν ιδιωτική χρηματοδότηση. Έως το 1999 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης καταγράφηκαν 885 εν εξέλιξη χρηματοδοτούμενα ερευνητικά προγράμματα αξίας 16,5 δισεκατομμυρίων δραχμών 29. Οι εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Κρήτης είναι κατανεμημένες: Στην πόλη του Ρέθυμνου, όπου στην πανεπιστημιούπολη του Γάλλου στεγάζονται: ο ο ο Η Φιλοσοφική Σχολή, Η Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, και Η Σχολή Επιστημών Αγωγής. Στην πόλη του Ηράκλειο, όπου στην πανεπιστημιούπολη της Κνωσού και των Βουτών στεγάζονται: ο ο Η Σχολή Θετικών Επιστημών, και Η Σχολή Επιστημών Υγείας. Τα Τμήματα και οι κυριότερες υπηρεσίες του Πανεπιστημίου Κρήτης παρουσιάζονται αναλυτικά στον κατωτέρω πίνακα. 29 Έκθεση Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, Πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ «Αποτίμηση του εκπαιδευτικού έργου και των παρεχομένων υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Κρήτης». 131

134 Πίνακας 3.7: Τμήματα και Υπηρεσίες Πανεπιστημίου Κρήτης Σχολή Επιστημών Αγωγής Σχολή Επιστημών Υγείας Σχολή Θετικών Επιστημών Φιλοσοφική Σχολή Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Υπηρεσίες Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Τμήμα Ιατρικής Τμήμα Βιολογίας Τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Υλικών Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών Τμήμα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών Τμήμα Μαθηματικών Τμήμα Φυσικής Τμήμα Χημείας Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Τμήμα Φιλοσοφίας Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών Τμήμα Κοινωνιολογίας Τμήμα Οικονομικών Επιστήμών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Τμήμα Ψυχολογίας Αστεροσκοπείο Σκίνακα Ακαδημαϊκό Χωριό Ανωγείων Βιβλιοθήκη Γραφείο Διαμεσολάβησης Γραφείο Διασύνδεσης Γραφείο Διεθνών Σχέσεων & Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) Εταιρία Διαχείρισης Πανεπιστημιακής Περιουσίας Κέντρο Επικοινωνιών και Δικτύων (ΚΕΔ) Κέντρο Υπολογιστών Υψηλών Επιδόσεων (ΚΥΥΕ) Μουσείο Φυσικής Ιστορίας 132

135 2) Πολυτεχνείο Κρήτης Το Πολυτεχνείο Κρήτης ιδρύθηκε το έτος 1977 αποσκοπώντας στην ανάπτυξη μηχανικών σύγχρονων ειδικοτήτων, στην ανάπτυξη της έρευνας σε προηγμένες τεχνολογίες και σύνδεση αυτής με την εγχώρια παραγωγική διαδικασία. Οι πρώτοι σπουδαστές του Ιδρύματος εισήχθησαν το ακαδημαϊκό έτος 1984, ενώ στο τρέχον καταρτιζόμενο δυναμικό υπάγονται προπτυχιακοί σπουδαστές και 400 μεταπτυχιακοί. Το δε προσωπικό ανέρχεται σε 70 μόνιμους καθηγητές, περίπου 50 συμβασιούχους καθηγητές, 40 τεχνικούς και 110 διοικητικούς υπαλλήλους (πηγή Πολυτεχνείο Κρήτης). Έμφαση προσδίδεται στην εφαρμοσμένη έρευνα, η οποία διεξάγεται στα 46 ε- ρευνητικά εργαστήρια του Ιδρύματος και συνεργαζόμενα Ερευνητικά Ινστιτούτα. Εκτιμάται ότι οι πόροι που διαχειρίστηκε το Πολυτεχνείο Κρήτης τη δεκαετία του 1990 μέσω 500 περίπου ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων, ανήλθαν στα 7,2 δισεκατομμύρια δραχμές. Το Πολυτεχνείο Κρήτης απαρτίζεται από τέσσερα (4) Τμήματα Μηχανικών και ένα (1) Γενικό Τμήμα. Τα Τμήματα είναι τα εξής: Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης (ΜΠΔ). Το Τμήμα διαρθρώνεται στους τομείς των: ο ο ο Συστημάτων Παραγωγής, Επιστήμης Αποφάσεων (Επιχειρησιακή Έρευνα), και Οργάνωσης και Διοίκησης. Κύριος στόχος αποτελεί η κατάρτιση των σπουδαστών στον δυναμικό σχεδιασμό συστημάτων καθώς και διαδικασιών παραγωγής και ανάπτυξης προϊόντων και υπηρεσιών. 133

136 Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων (ΜΟΠ). Διαρθρώνεται στους τομείς: ο ο ο Ανίχνευσης και Εντοπισμού Ορυκτών, Εκμετάλλευσης Ορυκτών, Μεταλλευτικής Τεχνολογίας. Στοχεύει στην εκπαίδευση μηχανικών στην ανίχνευση, τον εντοπισμό και εκμετάλλευση ορυκτών πόρων μέσω της χρήσης τεχνολογικά προηγμένων και συνάμα περιβαλλοντικά φιλικών μεθόδων. Τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών (ΗΜ- ΜΥ). Το Τμήμα διαρθρώνεται στους ακόλουθους τομείς: ο ο ο ο Ηλεκτρονικής, Πληροφορικής, Συστημάτων, και Τηλεπικοινωνιών. Αποσκοπεί στην παροχή υψηλής τεχνικής κατάρτισης σε θέματα σύγχρονων τεχνολογιών της ηλεκτρονικής, πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος (ΜΠ). Διαρθρώνεται στους εξής τομείς: ο ο ο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Περιβαλλοντικών Διεργασιών, και Περιβαλλοντικής Υδραυλικής και Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής. Το Τμήμα ιδρύθηκε με σκοπό την παροχή εκπαίδευσης και την διεξαγωγή έ- ρευνας στο πεδίο της περιβαλλοντικής και μηχανικής επιστήμης. 134

137 Γενικό Τμήμα. Έχει ως αποστολή την κατάρτιση των σπουδαστών και την διεξαγωγή έρευνας στους τομείς των: ο ο ο ο ο Κοινωνικών Επιστημών, Μαθηματικών, Μηχανικής, Φυσικής, και Χημείας. 3) Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης Το Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης (AΤΕΙ Κρήτης) ιδρύθηκε με απώτερο σκοπό τόσο την παροχή σύγχρονης εκπαίδευσης σε τεχνολογικά θέματα όσο και την προετοιμασία άρτια καταρτισμένων επαγγελματιών. Στο εν λόγω Ίδρυμα λειτουργούν τέσσερις (4) Σχολές: Τεχνολογικών Εφαρμογών (ΣΤΕΦ), Διοίκησης και Οικονομίας (ΣΔΟ), Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΠ), Τεχνολογίας Γεωπονίας (ΣΤΕΓ). και προσφέρονται τέσσερα (4) Προγράμματα Σπουδών Επιλογής: Ενεργειακής και Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας, Τεχνολογίας Ιατρικών Συστημάτων, Τηλεπικοινωνιών και Δικτύων Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, και Διεύθυνσης Γεωργικής Οικοσυστημάτων. 135

138 Αν και η διοικητική έδρα του Ανώτατου Τεχνολογικού Ιδρύματος βρίσκεται στην πόλη του Ηρακλείου, τα επιμέρους Τμήματα αυτού είναι εγκατεστημένα στα κύρια αστικά κέντρα της Περιφέρειας Κρήτης. Συγκεκριμένα εντοπίζονται: Δεκατέσσερα (14) Τμήματα στην πόλη του Ηρακλείου, Δύο (2) Τμήματα στην πόλη των Χανίων, Ένα (1) Τμήμα στην πόλη του Ρεθύμνου, και Ένα (1) Τμήμα στην πόλη της Σητείας. Ένα (1) Τμήμα στην πόλη της Ιεράπετρας. Όλα τα τμήματα του ΑΤΕΙ Κρήτης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Οι ανάγκες του μόνιμου διδακτικού προσωπικού (700 μέλη) και των σπουδαστών του Ιδρύματος υποστηρίζονται από το: Τμήμα Βιβλιοθήκης και Εκδόσεων, Γραφείο Διασύνδεσης, Κέντρο Υγείας, Αυτόνομο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων, και Κέντρο Ξένων Γλωσσών & Φυσικής Αγωγής. Στο εν λόγω Ανώτατο Τεχνολογικό Ίδρυμα λειτουργούν δεκάδες θεσμοθετημένα ερευνητικά εργαστήρια, τα οποία στοχεύουν στην παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων και αποτελεσμάτων διαθέσιμων και άμεσα εφαρμόσιμων στον πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγικό τομέα της Περιφέρειας. Υψηλό δε κρίνεται το επίπεδο συνεργασίας με τα υπόλοιπα Τριτοβάθμια Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Περιφέρειας Κρήτης, της ελληνικής επικράτειας αλλά και του εξωτερικού. 136

139 Πίνακας 3.8: Τμήματα και Υπηρεσίες ΑΤΕΙ Κρήτης Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας & Πρόνοιας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Τμήμα Μηχανολογίας Τμήμα Ηλεκτρολογίας Τμήμα Πολιτικών Δομικών έργων Γενικό Τμήμα Θετικών Επιστημών Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής και Πολυμέσων Τμήμα Μουσικής Τεχνολογίας και Ακουστικής Τμήμα Ηλεκτρονικής Τμήμα Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Τμήμα Λογιστικής Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Ασφαλιστικής Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης Τμήμα Νοσηλευτικής Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας Τμήμα Φυτικής Παραγωγής Τμήμα Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών και Ανθοκομίας Ερευνητικά Ινστιτούτα και Ιδρύματα Σύντομο προφίλ Στην Περιφέρεια Κρήτης δραστηριοποιούνται πέντε (5) Ερευνητικά Ινστιτούτα και Ι- δρύματα. Συγκεκριμένα λειτουργούν το: Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ), Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Μελετών (Παράρτημα Κρήτης) Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (Παράρτημα Κρήτης), και Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (Ινστιτούτα Κρήτης). 137

140 Αναλυτικά για έκαστο εξ αυτών ισχύει: 1) Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) Ιδρυθέν το 1987 το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της ελληνικής επικράτειας, προερχόμενο από τη συνένωση των: Ερευνητικού Κέντρου Κρήτης, Ερευνητικού Ινστιτούτου Τεχνικής Χημικών Διεργασιών (Θεσσαλονίκη), και Ερευνητικού Ινστιτούτου Χημικής Μηχανικής και Χημικών Διεργασιών Υψηλής Θερμοκρασίας (Πάτρα). Το Ίδρυμα απαρτίζεται από Ινστιτούτα εγκατεστημένα στις Περιφέρειες Κρήτης και Πατρών, οι δραστηριότητες των οποίων συντονίζονται και υποστηρίζονται από την Κεντρική Διοίκηση που εδρεύει στην πόλη του Ηρακλείου. Στα πλαίσια της Περιφέρειας Κρήτης δραστηριοποιούνται έξι (6) Ινστιτούτα, όπου τα τέσσερα (4) εξ αυτών είναι εγκατεστημένα στη πόλη του Ηρακλείου και ένα (1) στην πόλη του Ρεθύμνου. Συγκεκριμένα λειτουργούν το: Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ). Ινστιτούτο Πληροφορικής (ΙΠ). Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λείζερ (ΙΗΔΛ). Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών (ΙΥΜ). Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) (Ρέθυμνο). Εκ των θεμελιώδης αρχών του Ιδρύματος αποτελεί η διαρκής και υψηλού επιπέδου έρευνα στα πεδία της: Μοριακής βιολογίας, γενετικής και βιοτεχνολογίας με εφαρμογές στην ιατρική, γεωργία, βιομηχανία και περιβάλλον. Νέων υλικών, μικροηλεκτρονικής, λέιζερ με εφαρμογές στην υγεία, τέχνη και τεχνολογία. 138

141 Πληροφοριακών συστημάτων, λογισμικών, δικτύων, ιατρικής πληροφορικής. Ανάπτυξης αριθμητικών και μαθηματικών μεθόδων επίλυσης προβλημάτων σχετιζόμενων με το περιβάλλον και τις νευροεπιστήμες, καθώς και της ανάπτυξης μεθόδων περιφερειακής ανάλυσης. Ιστορικών και κοινωνικών επιστημών. Το ερευνητικό έργο του Ιδρύματος αποβλέπει ιδίως στην: Ενίσχυση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, Σύνδεση της έρευνας για νέες τεχνολογίες με την παραγωγή, και στον Εκσυγχρονισμό και ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης. Επιπλέον, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας συνδημιούργησε και συμμετέχει: Στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στόχος αποτελεί η δημιουργία ελληνόγλωσσης επιστημονικής βιβλιογραφίας, η εκδοτική στήριξη της έρευνας και η ανάπτυξη νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών. Στο Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης. Αποσκοπεί στη σύνδεση της έρευνας με την παραγωγή, στην προώθηση της καινοτομίας, στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων έρευνας μέσω της ανάπτυξης εταιριών τεχνοβλαστών (spin-off) καθώς και στην υποστήριξη των τοπικών επιχειρήσεων. 2) Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ) αποτελεί θεσμοθετημένο μεταπτυχιακό εκπαιδευτικό ίδρυμα του Διεθνούς Κέντρου Ανωτάτων Μεσογειακών Σπουδών (ΔΙΚΑΜΓΣ CIHEAM), ενός διακρατικού οργανισμού που αποσκοπεί στην ανάπτυξη επιστημονικής έρευνας σε τομείς συναφείς με την αγροτική δραστηριότητα, όπως αυτοί της οικονομίας και διοίκησης, των εφαρμοσμένων βιολογικών, τεχνολογικών και περιβαλλοντικών επιστημών. 139

142 Στον εν λόγω διεθνή οργανισμό υπάγονται και τα Μεσογειακά Αγρονομικά Ινστιτούτα του Μπάρι (Ιταλία), Μονπελιέ (Γαλλία) και της Σαραγόσας (Ισπανία). Στο Ινστιτούτο Χανίων προσφέρονται διετή προγράμματα μεταπτυχιακής ειδίκευσης που οδηγούν στην απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών. Η διεκπεραίωση του εκπαιδευτικού έργου έχει ανατεθεί σε επισκέπτες ακαδημαϊκούς συνεργαζόμενων ελληνικών, ευρωπαϊκών, αμερικανικών και μεσογειακών Πανεπιστημίων. Τα Τμήματα που λειτουργούν είναι τα ακόλουθα: Οικονομικών και Διοίκησης, Γεωπονίας, Φυσικών Προϊόντων, Περιβάλλοντος και Τεχνολογίας Τροφίμων. όπου τα τελευταία τρία (3) χρόνια ο αριθμός των εκπαιδευομένων μεταπτυχιακών ανέρχεται σε 620 σπουδαστές, ενώ δε ο αριθμός των ερευνητών και τεχνικών έρευνας σε 25 και 52 άτομα αντίστοιχα. 3) Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Μελετών (Παράρτημα Κρήτης) Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης (ΙΘΑΒΙΚ), γνωστό για την προαγωγή της έρευνας και τεχνολογίας στη θαλάσσια βιολογία, συνενώθηκε με το Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΚΘΕ) σχηματίζοντας εν έτη 2003 το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιας Έρευνας (EΛKEΘE) με στόχο το συντονισμό της έρευνας στο θαλάσσιο χώρο της ελληνικής επικράτειας. Αξίζει να αναφερθεί ότι ορισμένα εκ των προϊόντων της εφαρμοσμένης έρευνας - προϊόντα υδατοκαλλιεργειών, παραγωγές πολυμέσων (video, CD ROM) - είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό. Tο Κέντρο παρέχει μεγάλου φάσματος εφαρμοσμένες υπηρεσίες οι οποίες α- ναφέρονται εν συντομία κατωτέρω: 140

143 Ερευνητικά μέσα. Τα ερευνητικά σκάφη (AIΓΑIO, ΦIΛIΑ), το επανδρωμένο υποβρύχιο (Βαθυσκάφος ΘΕTIΣ) και τα τηλεκατευθυνόμενα υποβρύχια ρομπότ ROV (MaxRover, Super Achilles, MiniRover) χρησιμοποιούνται για μελέτες και α- νακτήσεις αντικειμένων τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από ι- διωτικούς φορείς, Υπουργεία (Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων) και Υπηρεσίες (Λιμενικές Αρχές). Περιβαλλοντικά ζητήματα. Παροχή υπηρεσιών στην εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, της ποιότητας του ύδατος και ιζημάτων, καθώς και στη μικροβιολογία, διαχείριση παράκτιων ζωνών, πετρελαιοκηλίδων και στην ανάπλαση ακτών. Εφαρμογές Πληροφορικής. Στους χρήστες των εν λόγω εφαρμογών παρέχετε άμεση πρόσβαση στη συλλογή δεδομένων πραγματικού χρόνου καθώς και στην επεξεργασία αυτών, στην εκτίμηση της αλιευτικής προσπάθειας και των εκφορτώσεων του Ελληνικού αλιευτικού στόλου, της γενετικής ανάλυσης στην υπηρεσία POSEIDON και GIS, στην Δορυφορική Τηλεπισκόπιση και ηχοβολιστική σάρωση πυθμένα (με multibeam και sidescan sonar). Μεταφορά Τεχνολογίας. Παροχή υπηρεσιών στην τεχνολογία μεσοκόσμων και τεχνητών υφάλων Υδατοκαλλιέργειες. Νέα είδη στην υδατοκαλλιέργεια, προϊόντα υδατοκαλλιέργειας, γενετική ανάλυση. Ενυδρεία. Από το 1963 ο «Υδροβιολογικός Σταθμός Ρόδου» λειτουργεί και ως Ενυδρείο - Μουσείο και ως ερευνητική μονάδα του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ε- ρευνών. Ένα νέο ενυδρείο του Κέντρου στην Περιφέρεια Κρήτης, ο «Θαλασσόκοσμος», βρίσκεται εδώ και δύο χρόνια σε λειτουργία στην περιοχή Γούρνες του Ηρακλείου. 141

144 Πολυμέσα. Παροχή μαθημάτων για τις Θαλάσσιες Επιστήμες σε ηλεκτρονική μορφή, συμπεριλαμβανομένης και γλωσσικής προετοιμασίας, βίντεο και CD - Rom. Με περισσότερα από 100 άρτια εκπαιδευμένα στελέχη το Κέντρο Κρήτης προσφέρει όλες τις υπηρεσίες και προϊόντα του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιας Έρευνας. Διαθέτοντας άριστη υποδομή και σύγχρονα εξοπλισμένα εργαστήρια διεξάγει έρευνα σε άμεση και συνεχή συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και άλλους ερευνητικούς φορείς. 4) Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (Ινστιτούτα Κρήτης) Ιδρυθέν το 1989 το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) είναι ο εθνικός φορέας εξουσιοδοτημένος για τη διεξαγωγή εφαρμοσμένης αγροτικής έρευνας και την ανάπτυξη τεχνολογίας για τη γεωργική, δασική, ζωική και αλιευτική παραγωγή, την προστασία των καλλιεργειών, την κτηνιατρική, τη διαχείριση αλιευτικών πόρων, την εδαφολογία, τις έγγειες βελτιώσεις, τη μεταποίηση και συντήρηση αγροτικών προϊόντων, καθώς και την αγροτική οικονομία και κοινωνιολογία. Σε πανελλαδικό επίπεδο η διοικητική και επιστημονική διάρθρωση του Ιδρύματος συνίσταται από 38 Ερευνητικά Ινστιτούτα, τρία (3) εξ αυτών δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεια Κρήτης. Τα εν λόγω Ινστιτούτα είναι το: Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου (ΙΠΦΗ) Το Ινστιτούτο ιδρύθηκε το 1922 και από το 1989 υπάγεται στο ΕΘΙΑΓΕ. Ο ρόλος του συνίσταται στην παραγωγή, το συντονισμό και διαχείριση προγραμμάτων βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας σε επιλεγμένους τομείς της φυτοπροστασίας. Τα εν λόγω προγράμματα αποβλέπουν στην αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και ερευνητικών επιτευγμάτων, ενώ επικεντρώνονται στην επίλυση των προβλημάτων των καλλιεργειών της Περιφέρειας Κρήτης. Στα αντικείμενα έρευνας του Ινστιτούτου υπάγονται τα κατωτέρω: 142

145 ο Η επισήμανση και μελέτη μυκητολογικών, βακτηριολογικών και ιολογικών ασθενειών καθώς και ζωικών παραφύτων. ο Η ανίχνευση και ταυτοποίηση βακτηρίων και ιών μέσω βιοτεχνολογικών μεθόδων. ο ο Η γενετική αντοχή των φυτών στις ασθένειες και τα παράσιτα. Η πειραματική παραγωγή παρασιτοειδών, εντομοπαθογόνων και νηματωδοπαθογόνων. Ινστιτούτο Αμπέλου, Λαχανοκομίας και Ανθοκομίας Ηρακλείου Ιδρυθείς το 1937 ο Σταθμός Καλυτερεύσεων Φυτών Μεσσαράς μετεξελίχθηκε το 1978 στο εν λόγω Ινστιτούτο. Στις ερευνητικές ενασχολίες του Ινστιτούτου υπάγονται οι αναλύσεις εδάφους, πειραματικές λιπάνσεις, θρέψη φυτών, αξιολόγηση βελτιωτικών εδάφους, ιστοκαλλιέργεια κλώνων αμπελιού και συστήματα αυτοελέγχου. Η διεκπεραίωση των ανωτέρω ενασχολιών καθίσταται εφικτή μέσω των επτά (7) εργαστηρίων που διαθέτει το Ινστιτούτου: ο ο ο ο ο ο ο Μικροβιολογίας Τροφίμων, Γενετικής Βελτίωσης Κηπευτικών, Βιολογίας Υποστρωμάτων και Γεωργικής Μικροβιολογίας, Εδαφολογίας, Θερμοθεραπείας-Ιστοκαλλιέργειας, Υδάτινων Πόρων και Περιβάλλοντος, και Βιοτεχνολογίας Γεωργικών Προϊόντων. Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων. Το «Ινστιτούτον Ελαίας» ιδρύθηκε το 1957 με πρωτεύουσα αποστολή το σχεδιασμό και υλοποίηση επιδεικτικών και πιλοτικών ερευνητικών προγραμμάτων για την επίλυση των προβλημάτων καθώς και τον εκσυγχρονισμό των καλλιεργειών ελιάς, εσπεριδοειδών και υποτροπικών φυτών. 143

146 Εκτιμάται ότι την τριετία συμμετείχε στην υλοποίηση 90 διεθνών και εθνικών ερευνητικών προγραμμάτων συνολικού προϋπολογισμού , ενώ παράλληλα έχει επιτύχει την έγκριση ενός σημαντικού αριθμού προγραμμάτων σε τομείς όπως της τεχνολογίας προϊόντων, φυσιολογίας - θρέψης, φυτοπαθολογίας, εντομολογίας, ζωοτεχνίας, καθώς και υδροπονίας αρωματικών φυτών και αρδεύσεων. Ως δευτερεύουσα δε αποστολή του Ινστιτούτου θεωρείται η ανάπτυξη τοπικού χαρακτήρα δράσεων για την αντιμετώπιση προβλημάτων στους κλάδους της αμπελουργίας, κτηνοτροφίας, των κηπευτικών υπό κάλυψη και αρωματικών φυτών. Πέρα της παροχής τεχνικής στήριξης, συμβάλει στη μεταφορά των ε- ρευνητικών αποτελεσμάτων και της αποκτημένης τεχνογνωσίας μέσω εκπαιδευτικών δράσεων και την διεξαγωγή συνεδρίων. Η συμβολή του εν λόγω Ινστιτούτου στην αντιμετώπιση κρίσιμων προβλημάτων και στην ανάπτυξη βασικών παραγωγικών κλάδων της Περιφέρειας Κρήτης κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική. 5) Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Παράρτημα Κρήτης) Το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) ιδρύθηκε το 1976 με βασικό στόχο τη γεωλογική μελέτη, έρευνα και αξιολόγηση των ορυκτών πρώτων υλών (πλην υδρογονανθράκων) και υπογείων υδατικών πόρων της ελληνικής επικράτειας. Αποτελεί το θεσμοθετημένο τεχνικό σύμβουλο της πολιτείας σε θέματα γεωεπιστημών και διαθέτει παραρτήματα στις περιφέρειες της Ξάνθης, Θεσσαλονίκης, Κοζάνης, Πρεβέζης, Τρίπολης καθώς και Κρήτης. Στις αρμοδιότητες του Ινστιτούτου κατατάσσονται οι: Εκτέλεση χρεών Εθνικής Γεωλογικής Υπηρεσίας με σκοπό τη μελέτη της γεωλογικής δομής της ελληνικής επικράτειας. Γνωμοδότηση στον έλεγχο και λειτουργία των μεταλλείων. Ανάδειξη και αξιολόγηση των ορυκτών φυσικών πόρων της επικράτειας. 144

147 Εκπόνηση μελετών για την επίλυση γεωτεχνικών προβλημάτων και αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων. Συμβολή στη διαχείριση υδατικών πόρων. Δραστηριοποίηση στην τεχνολογία εμπλουτισμού μεταλλευμάτων. Το παράρτημα του Ινστιτούτου στην Περιφέρεια Κρήτης είναι εγκαταστημένο στην πόλη του Ρεθύμνου. Αν και η δραστηριότητά του επικεντρώνεται στη μελέτη ι- δίως των υδατικών πόρων της Περιφέρειας, παράλληλα ενασχολείται και με γεωλογικές χαρτογραφήσεις, κοιτασματολογικές έρευνες για μάρμαρα, αδρανή υλικά, μελέτες περιβαλλοντικής γεωλογίας για την επιλογή χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) καθώς και με διάφορα γεωτεχνικά έργα στα πλαίσια μελετών κατασκευής φραγμάτων μικρής εμβέλειας στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου. 145

148 146

149 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης και Στρατηγικός σχεδιασμός Πανεπιστημίου Κρήτης 4.1 Στρατηγικός σχεδιασμός και αποστολή του Πανεπιστημίου Κρήτης 30 Η διδασκαλία και η έρευνα αποτελούν την κύρια αποστολή του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης. Μέλημα όλων των εμπλεκόμενων φορέων καθίσταται η βελτίωση της εκπαίδευσης, η πρόοδο της έρευνας και η σταθερή πλήρωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του Ιδρύματος στη σύγχρονη επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Βασιζόμενη στις αρχές του ανθρωπισμού η δραστηριότητα του Πανεπιστημίου Κρήτης: Αποβλέπει στη πολιτισμική καλλιέργεια τόσο των μελών αυτού όσο και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Προσανατολίζεται προς την πλήρη κοινωνική ένταξη των μελών αυτού. Λειτουργεί ως ενεργός σύνδεσμος της ελληνικής κοινωνίας με το ευρύτερο ευρωπαϊκό, μεσογειακό και διεθνές περιβάλλον. Υποστηρίζει τη συνεχή προαγωγή των δημοκρατικών θεσμών και πρακτικών που αποτελούν προϋπόθεση για την ανάπτυξη και κοινωνική καταξίωση της επιστήμης. Για την επίτευξη των ανωτέρω, κινούμενο πάντα εντός των νομικών πλαισίων και αρχών που διέπουν τη λειτουργία του, το Ίδρυμα επιδιώκει και αποδέχεται τη συνεργασία με άλλα φυσικά και νομικά πρόσωπα. 30 Από ΦΕΚ Β ΑΡΙΘ Φ1/375/Β1/696 Έγκριση του εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. 147

150 Στα πλαίσια αυτά η Σύγκλητος (συνεδρία 170/ ) αποφάσισε τη σύσταση Συγκλητικής Επιτροπής Στρατηγικού Σχεδιασμού, αποτελούμενης από: Τα μέλη της Πρυτανικής Αρχής, Τους Κοσμήτορες, Τους Γενικούς Διευθυντές, Τον Πρόεδρο του Τεχνικού Συμβουλίου, και Τον Πρόεδρο της Συγκλητικής Επιτροπής Συστημάτων και Δικτύων, με αποστολή τη σύνταξη και κατάθεση περιοδικών εισηγήσεων προς αυτή, για την επικαιροποίηση του κειμένου του Στρατηγικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημιακού Ι- δρύματος Κρήτης. Η εκπαίδευση και η έρευνα καθιστούν τον κύριο σκοπό λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. 31 Αποτελούν αλληλένδετες έννοιες καθώς αριστεία στην έρευνα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αριστεία στην εκπαίδευση, και αντιστρόφως αριστεία στην εκπαίδευση δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς αριστεία στην έρευνα. Από τη μια πλευρά η παραμέληση της εκπαίδευσης, ακόμη και αν επιτελείτε στο όνομα της έ- ρευνας, οδηγεί: Σε απόφοιτους εξερχόμενους από το Πανεπιστημιακό Ίδρυμα χωρίς τα α- παραίτητα εφόδια για τη ζωή, και Σε διακοπή της τροφοδότησης της ερευνητικής κοινότητας με νέους ερευνητές, ζημιώνοντας την ερευνητική προσπάθεια. Από την άλλη πλευρά η δε αμέλεια της έρευνας, ακόμη και αν τελείται στο όνομα της διδασκαλίας, 32 οδηγεί: Σε αποστέωση του διδακτικού υλικού ή ακόμη σε υλικό που περιέχει ανακρίβειες, ζημιώνοντας την εκπαιδευτική προσπάθεια. 31 Αναλυτικά, βλ. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Στρατηγικός Σχεδιασμός , Ρέθυμνο, Η παραμέληση της έρευνας επιτελείτε στην προσπάθεια εξοικονόμησης χρόνου για την καλύτερη προετοιμασία της διδασκαλίας. 148

151 Αποστερεί από τους σπουδαστές που επιθυμούν να ενασχοληθούν με την έρευνα τη δυνατότητα να το πράξουν, στερώντας την ερευνητική κοινότητα από νέα μέλη. Η διασφάλιση της αριστείας στους τομείς της εκπαίδευσης και έρευνας αποτελούν κύριο μέλημα του στρατηγικού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η συνεπής υλοποίηση της εν λόγω στρατηγικής διαφαίνεται μέσω εξωτερικών αξιολογήσεων, βάσει των οποίων το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατέχει ήδη «ηγετική θέση αναφορικά με την ποιότητα των διδασκόντων, την έρευνα και τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση» ενώ «διαπρέπει διαρκώς από την ίδρυσή του στη βασική έρευνα και στη μεταπτυχιακή εκπαίδευση» (Αρβελέρ κ.α, 2000). Η διαπιστωμένα υψηλή επίδοση του Πανεπιστημίου Κρήτης 33 στον τομέα της έρευνας συγκροτεί «κληρονομιά» και «ερευνητική παράδοση», η οποία επ ουδενί δεν πρέπει να αγνοηθεί στο μελλοντικό σχεδιασμόπρογραμματισμό του Ιδρύματος. Εκ των κύριων στόχων του παρόντος στρατηγικού σχεδιασμού αποτελούν: Η παροχή εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου. Η διασφάλιση ιδίως της ενεργούς φοιτητικής συμμετοχής στην εκπαιδευτική και ερευνητική διαδικασία. Η ανάπτυξη ενός ευέλικτου συστήματος παροχής δια-βίου εκπαίδευσης. Συναινώντας με τη διαπίστωση της Ομάδας Στρατηγικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ) ότι «η δημιουργία μονάδων δια βίου εκπαίδευσης.συνιστά ιδεώδη τρόπο διασύνδεσης του οικείου Ιδρύματος με τις κοινωνικές και αναπτυξιακές ανάγκες της περιοχής» (ΟΣΧΣ 2002, σ. 9), το Πανεπιστήμιο Κρήτης σχεδιάζει την διαμόρφωση ενός συστήματος δια βίου εκπαίδευσης, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας όσο και την πρόταση των αξιολογητών του Συνδέσμου 33 Αναλύοντας ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα η Επιτροπή Εξωτερικών Αξιολογητών του Π.Κ. καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο συνολικός όγκος της έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης συγκρίνεται με τον όγκο έρευνας ορισμένων από τα μεγαλύτερα ερευνητικά Πανεπιστήμια της Ευρώπης, ακόμη δε και των Ηνωμένων Πολιτειών!» (Αρβελέρ Ε., κ. ά. 2000). Αυτή τη διαπίστωση επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η συγκριτική ανάλυση των Βάσεων Δεδομένων SciSearch (Science Index Expanded) & Social Sciences Citation Index για τα έτη , ανά μέλος ΔΕΠ ανέδειξε το Π. Κ. πρώτο ανάμεσα στα ελληνικά ΑΕΙ. 149

152 Πανευρωπαϊκών Πανεπιστημίων 34 «για την ανάπτυξη extra mural προγραμμάτων για τον ευρύτερο πληθυσμό της Περιφέρειας Κρήτης» (EUA 2001, σ. 15) Στρατηγικός Σχεδιασμός στην Εκπαίδευση Η ταχύτατη εξέλιξη των Θετικών και Τεχνολογικών επιστημών, καθώς και των λοιπών γνωστικών αντικειμένων, διαμορφώνουν τα πλαίσια στο οποία οφείλει να κινηθεί ο στρατηγικός σχεδιασμός του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης, αναφορικά με τον τομέα της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα διαμορφώνεται η ανάγκη για: Συνεχή αναπροσαρμογή των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Η εισαγωγή της διδακτικής μεθοδολογίας και εν γένει η παιδαγωγική κατάρτιση των εξερχομένων εκπαιδευτών αποτελεί από τις βασικές προτεραιότητες του Ιδρύματος. Διασφάλιση διά βίου εκπαίδευσης χωρίς φραγμούς. Η υποχρέωση για συνεισφορά στη «Κοινωνία της Γνώσης» όπου η πρόσβαση στη γνώση καθίσταται εφικτή για όλους τους πολίτες ανεξαρτήτου ηλικίας, πηγάζει από τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του Ιδρύματος. Ύπαρξη σχετικά ομοιογενών Τμημάτων με αποκρυσταλλωμένα («σταθερά») τόσο γνωστικά αντικείμενα όσο και προπτυχιακά, μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Η παρουσία ομοιογενών Τμημάτων επιτρέπει την δημιουργία νέων κατευθύνσεων στα υπάρχοντα προγράμματα σπουδών καθώς και νέων ευέλικτων και πρωτοπόρων διατμηματικών, διεπιστημονικών προπτυχιακών ή και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Συνεπώς ένα πλαίσιο εκπαίδευσης σχεδιασμένο βάσει των ανωτέρω, αποκρίνεται επαρκώς στην ανάγκη για «παροχή μιας προπτυχιακής εκπαίδευσης που να 34 Πρόκειται για το European University Association (EUA). 150

153 λαμβάνει υπόψη της, εκτός της εσωτερικής λογικής κάθε επιστήμης, τις ανάγκες της οικονομίας (τοπικής και εθνικής) και τις δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης (με την) υιοθέτηση και νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών» (Αρβελέρ κ.α. 2000) Στρατηγικός Σχεδιασμός στην Έρευνα Ο στρατηγικός σχεδιασμός του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης αναφορικά δε με τον τομέα της έρευνας συνίσταται στη διερεύνηση δυνατοτήτων και εκπόνησησχεδίαση πολιτικών αναφορικά με: Την περαιτέρω ανάπτυξη της ήδη υπάρχουσας ερευνητικής δραστηριότητας στο χώρο των θετικών / τεχνολογικών, ιατρικών, κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Την καλλιέργεια νέων ερευνητικών πεδίων (βιοτεχνολογία, βιοιατρική, βιοηθική, βιοπληροφορική, έρευνα επιστημών περιβάλλοντος, διαχείριση πολυπολιτισμικότητας, διαχείριση κρίσεων). Τη μεταφορά ερευνητικών αποτελεσμάτων και συναφούς τεχνογνωσίας στο χωροταξικό, κοινωνικο - οικονομικό και πολιτιστικό συγκείμενο του Ιδρύματος Στρατηγικός Ακαδημαϊκός Σχεδιασμός Tο Πανεπιστήμιο Κρήτης κρίνει ότι ορισμένα νέα γνωστικά αντικείμενα έχουν αποκρυσταλλωθεί αρκετά ώστε να μπορούν να αντιστοιχιστούν σε νέα Τμήματα, υ- πάγοντας αυτά στο στρατηγικό σχεδιασμό του Ιδρύματος. Λαμβάνοντας υπόψη ωστόσο την εύστοχη επισήμανση της Ομάδας Στρατηγικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΟΣΧΣ) του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, ότι η ίδρυση Τμημάτων δεν αποτελεί πανάκεια αναφορικά με την απόκριση στην ανάγκη υποστασιοποίησης νέων γνωστικών αντικειμένων, περιόρισε στο ελάχιστο και απολύτως αναγκαίο δυνατό τον αριθμό των προτεινόμενων νέων Τμημάτων και αξιοποίησε τη συμπληρωματική δυνατότητα που εντοπίζει και η Ομά- 151

154 δα Σχεδιασμού, ήτοι «τη δημιουργία κέντρων έρευνας» (βλ. αναλυτικότερα ΟΣΧΣ 2002: 8-10). Κριτήρια για την ένταξη Τμημάτων και Κέντρων στον παρόντα στρατηγικό σχεδιασμό του Πανεπιστημίου Κρήτης, μεταξύ άλλων, αποτέλεσαν: Η (δυνάμει και εν ενεργεία) συναρμογή τους με τις αρχές και προϋποθέσεις που συνδέονται με τη λειτουργικότητα, βιωσιμότητα, διασφάλιση ποιότητας και δυνατότητα εξασφάλισης ολοκληρωμένης συνεργασίας με τοπικούς και περιφερειακούς φορείς (για τις εν λόγω αρχές και προϋποθέσεις βλ. αναλυτικότερα και ΟΣΧΣ 2000: 8-10) 35 και «Οι εθνικές ανάγκες η αγορά», αλλά και η δυνατότητα «καθορισμού υψηλών επιπέδων ποιότητας πριν από την καθιέρωση των νέων προγραμμάτων», όπως εύστοχα είχαν επισημάνει οι εξωτερικοί αξιολογητές του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΟΣΧΣ 2000: πρόταση 18). 4.2 Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στα πλαίσια του αναπτυξιακού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης Η Επιτροπή Ακαδημαϊκού Σχεδιασμού πρότεινε και η Σύγκλητος αποδέχθηκε (συνεδρία 170/ ) την εξέταση του ενδεχομένου λειτουργίας Σχολής Διοίκησης και Πληροφορίας. Στο κείμενο Στρατηγικού Σχεδιασμού του Πανεπιστήμιου Κρήτης, για την περίοδο (σ. 16), αναφέρεται: «Η Σχολή Διοίκησης και Πληροφορίας (Business School) είναι απαραίτητη για τη σωστή μόρφωση των διαχειριστών της τεχνολογικής καινοτομίας (και ιδιαίτερα του ηλεκτρονικού εμπορίου) και της βιώσιμης ανάπτυξης στις επιχειρήσεις και το δημόσιο τομέα. Η Σχολή αυτή αναμένεται επίσης να καλύψει την έλλειψη στελεχών που παρατηρείται έντονα στην Κρητική οικονομία». 35 Ο βαθμός απόκρισης των προτεινόμενων νέων τμημάτων σε αυτό το ολοκληρωμένο πλαίσιο αρχών και προϋποθέσεων, μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί από το ολοκληρωμένο σχέδιο ίδρυσης, δημιουργίας και ανάπτυξης καθεκάστου. Προκειμένου να διευκολύνουμε μια τέτοια προσέγγιση εσωκλείουμε ενδεικτικά (σε μορφή παραρτήματος) το «πακέτο» σχεδιασμού του προτεινόμενου Τμήματος Επιστήμης και Τεχνολογίας Υγείας, το οποίο αποτελεί προϊόν της μελέτης εφαρμογής και σκοπιμότητας. 152

155 4.2.1 Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης Στα πλαίσια του ευρύτερου στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Κρήτης για την περίοδο , εντάσσεται επακριβώς και η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης. Ο σκοπός ίδρυσης Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης είναι διττός: Αφενός μεν να αναπτύξει γνωστικά αντικείμενα, όπως η Διοίκηση Επιχειρήσεων με έμφαση τις Υπηρεσίες, τον Τουρισμό, την Ξενοδοχεία, τη Ναυτιλία και τις Μεταφορές, τομείς που είναι άλλωστε άρρηκτα συνδεδεμένοι με την οικονομία της Περιφέρειας Κρήτης. Αφετέρου δε να αναπτύξει νέα, ταχύτατα αναπτυσσόμενα διεθνώς, γνωστικά πεδία, όπως το Ηλεκτρονικό Εμπόριο (Ε-commerce) και η Διαχείριση Πληροφορίας (Information Management). Η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης υπαγορεύεται από την ανάγκη των εγχώριων επιχειρήσεων και φορέων τουρισμού για ικανά διοικητικά στελέχη Ανάλυση σκοπιμότητας, σημείο εκκίνησης: Η οικονομία της Περιφέρειας Κρήτης Με πάνω από 2,5 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, ο τομέας αναψυχής και τουρισμού αποτελεί τον κύριο άξονα οικονομικής ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης. Η δε συνεισφορά του τουριστικού τομέα στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν καθώς και στο Ακαθάριστο Προϊόν της Περιφέρειας κρίνεται ιδιαιτέρως υψηλή, ακολουθούμενη από τον Ναυτιλιακό κλάδο (ποντοπόρο και ακτοπλοϊκή) και εν γένει από το τομέα των μεταφορών. 153

156 4.2.3 Σημείο προσανατολισμού: Η παγκόσμια ψηφιακή οικονομία Σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδίως μεταξύ των πλουσιότερων χωρών, ως καθοριστικός παράγοντας για την περεταίρω ανάπτυξη και συσσώρευση πλούτου αναδεικνύεται μια «νέα οικονομική». Το «σώμα» της εν λόγω οικονομίας συνίσταται από: Την «πρώτη ύλη» που βασίζεται στην ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών της Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (Information and Communication Technologies - ICT). Τον «εγκέφαλο» όπου εντοπίζονται οι τεχνικές διαχείρισης της πληροφορίας και γνώσης (Information & Knowledge management). Το «νευρικό σύστημα» που απαρτίζεται από τα δίκτυα του ηλεκτρονικού εμπορίου (Electronic and Mobile Commerce) και των ανταλλαγών μεταξύ ψηφιακών-ψηφιακών και ψηφιακών-παραδοσιακών επιχειρήσεων. Στα υπό διαμόρφωση νέα οικονομικά πλαίσια, ο ανταγωνισμός τελεί πλέον συνάρτηση της τεχνολογίας και της γνώσης. Οι δύο αυτές έννοιες σε συνέργεια με τις τεχνικές της Διοίκησης και Οργάνωσης, καλούνται να υποστηρίξουν μια νέα μορφή επιχειρηματικότητας που καθιστά τη συνεχή παραγωγή καινοτομίας τη δίαυλο των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων καθώς και περιφερειακών χωρών προς τις διεθνείς αγορές Γεφυρώνοντας την τοπική με την παγκόσμια οικονομία Η πρόταση για δημιουργία Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης είναι απόρροια της υφιστάμενης ανάγκης για παροχή συνδυασμένης γνώσης στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο, προκειμένου να καταστεί εφικτή η σφαιρική κατανόηση των συνισταμένων δυνάμεων που επιδρούν στις αποφάσεις των σύγχρονων επιχειρηματιών ή στελεχών του τουριστικού κλάδου. Το υπό πρόταση Τμήμα αναμένεται να διατελέσει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχή σύνθεση σε ένα ενιαίο πρόγραμμα κατάρτισης, τόσο των: 154

157 Τεχνολογικών γνώσεων, όσο και των Διοικητικών μεθόδων, απαραίτητη γνωστική παρακαταθήκη για την αποτελεσματική προετοιμασία και επιτυχή μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία των τουριστικών επιχειρήσεων και φορέων. Το υπό πρόταση Τμήμα επιδιώκει την παραγωγή υψηλού ποιοτικού επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού, εφοδιασμένου με τις απαιτούμενες γνώσεις και ειδικεύσεις για την πληρέστερη κατανόηση της αγοράς υπηρεσιών τουρισμού τόσο σε εγχώριο, όσο και σε διεθνές επίπεδο. Συνάμα, το υπό πρόταση Τμήμα αποβλέπει στην παραγωγή στελεχών ικανών για τη λήψη νευραλγικών αποφάσεων και συνεπώς για την επάξια επάνδρωση των επιχειρήσεων και φορέων του εν λόγω κλάδου. 4.3 Ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης: Αιτιολόγηση υιοθέτησης της πρότασης από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Μέσω της ανωτέρω ενδελεχούς παράθεσης των στρατηγικών κατευθύνσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης καθώς και των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και μεγεθών του τουριστικού κλάδου, ανεδείχθησαν τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της πρότασης ίδρυσης Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο εν λόγω Πανεπιστημιακό Ίδρυμα. Πέντε εκ των στρατηγικών πλεονεκτημάτων εντοπίζονται ως τα κυριότερα: I. Το υπάρχον τουριστικό περιβάλλον - Κατάλληλο ερευνητικό περιβάλλον. Η ύπαρξη ενός ιδιαίτερα δυναμικού και διαρκώς εξελισσόμενου τουριστικού περιβάλλοντος παρέχει τόσο στους σπουδαστές όσο και στους επιστήμονες του τουριστικού γνωστικού αντικειμένου, τη δυνατότητα: ο ο Διεξαγωγής πρωτογενών ερευνών, και Μελέτης πραγματικών περιπτώσεων, 155

158 όπως αυτές ανακύπτουν στην τουριστική βιομηχανία και κοινότητες υποδοχής της Περιφέρειας Κρήτης. Η ύπαρξη άλλωστε ενός κατάλληλου περιβάλλοντος έρευνας αποτελεί μία εκ των βασικών προϋποθέσεων του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, που διαμορφώθηκε με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υιοθετήθηκε το 2000 από την Διάσκεψη Κορυφής της Λισσαβόνας. Στόχοι της εν λόγω πρωτοβουλίας α- ποτελούν (European Commission, 2004): ο ο ο Η μεγαλύτερη διασύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας με τον επιχειρηματικό χώρο, Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας, και Η προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης. II. Ερευνητικές και αναπτυξιακές συνεργίες Πυκνότητα συμπληρωματικών φορέων και γνωστικών αντικειμένων. Δραστηριοποιούμενη στο πλαίσιο που περιγράφηκε, μια Πανεπιστημιακή Σχολή Τουρισμού επιβάλλεται να αναπτύξει συνεργίες τόσο με τοπικούς και εθνικούς επιχειρηματικούς και κοινωνικούς φορείς όσο και με Επιστημονικά Ιδρύματα, για τη διενέργεια μελετών και κοινών προγραμμάτων δράσης. Λόγω της χωροθέτησης του, το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχει τη δυνατότητα να σχηματίσει ή να αναβαθμίσει εύκολα τις απαιτούμενες συνεργίες για ένα Τμήμα Τουριστικής Ανάπτυξης και Διοίκησης, καθώς στη Περιφέρεια Κρήτης: o Υπάρχει ήδη το μεγαλύτερο περιφερειακό δίκτυο φορέων, οργανισμών και ε- πιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου στην Ελλάδα. Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν όλες οι μορφές οργανισμών επιχειρηματικότητας και τουριστικής ανάπτυξης (Επιμελητήρια, Ενώσεις, Αναπτυξιακές εταιρίες, κ.ά.) και ένα ισχυρό δίκτυο τουριστικών επιχειρήσεων. Είναι αξιοσημείωτο ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των οντοτήτων διαθέτουν υποδομές και προσωπικό που έχει οδηγήσει σε επιτυχημένα παραδείγματα συνεργασίας και συνεργίας, καθώς και στη συμμετοχή των οργανισμών αυτών σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, 156

159 προγράμματα και δράσεις. Ανάμεσα σε αυτά τα παραδείγματα, ξεχωρίζουν οι συνεργασίες των φορέων αυτών με το Πανεπιστήμιο Κρήτης (όπως Πόλοι Καινοτομίας Κρήτης, προγράμματα Interreg, προγράμματα στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κρήτης). o Υπάρχουν Σχολές και Ιδρύματα που μπορούν να υποστηρίξουν συμπληρωματικά το σύγχρονο αντικείμενο του τουρισμού. Δεδομένου ότι ο τουρισμός αποτελεί πολυεπίπεδη δραστηριότητα, ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός του απαιτεί πολυεπιστημονική προσέγγιση και σύνδεση με τις νέες τεχνολογίες. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης διαθέτει ήδη ένα πολυσχιδές συνδυασμό εκπαιδευτικών αντικειμένων που συνεισφέρουν στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού. Η Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, η Φιλοσοφική Σχολή, η Σχολή Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών καθώς και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, εγγυώνται επακριβώς την πολυεπίπεδη δυναμική που το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης μπορεί να διατελέσει στο τομέα της εκπαίδευσης και έρευνας στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης. Επιπλέον, στην Περιφέρεια Κρήτης υπάρχουν και άλλα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα τα οποία μπορούν να συνεισφέρουν (αν χρειαστεί) στο νέο Τμήμα Τουριστική Διοίκησης και Ανάπτυξης. Ενδεικτικά αναφέρεται η δυνατότητα συνεργασίας με το Πολυτεχνείο Κρήτης σε προγράμματα αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, καθώς και η δυνατότητα συνεργίας με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Έρευνας και Τμήμα Επιστήμης των Υπολογιστών για τη δημιουργία και προώθηση νέων τεχνολογιών και εφαρμογών πληροφορικής στον τουριστικό τομέα. III. Το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό- Η ανάγκη συνεχούς κατάρτισης. Δεδομένης της παρουσίας ενός σημαντικού αριθμού εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία της Περιφέρειας Κρήτης, η ίδρυση Πανεπιστημιακής Σχολής Τουρισμού στα όρια της Περιφέρειας παρέχει τη δυνατότητα της: ο Δια βίου μάθησης, και 157

160 ο Συνεχούς κατάρτισης, του εν λόγω ανθρώπινου δυναμικού. Το ενδιαφέρον για ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης είναι έκδηλο τόσο από την πλευρά των εργαζόμενων όσο και των εργοδοτών. Η δε αναβάθμιση του γνωστικού αποθέματος του υπαλληλικού προσωπικού και η βελτίωση των προσωπικών δεξιοτήτων αυτών κρίνεται από τις δραστηριοποιούμενες στον τουριστικό τομέα επιχειρήσεις ως ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους (Αθανασίου, 2004). Συνεπώς η ίδρυση Πανεπιστημιακής Σχολής Τουρισμού στην Περιφέρεια Κρήτης συνδράμει αποφασιστικά στην ενίσχυση του θεσμού της δια βίου μάθησης σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό και συνεχώς εξελισσόμενο οικονομικό τομέα τόσο σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας όσο και σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης. IV. Σύνδεση με την αγορά - Δυνατότητες πρακτικής εξάσκησης. Δεδομένου της μεγάλης έμφασης που αποδίδεται στην πρακτική εξάσκηση στα πλαίσια της τουριστικής εκπαίδευσης (CEDEFOP 1991, Cooper κ.α. 1996), η ίδρυση Πανεπιστημιακής Σχολής Τουρισμού στα όρια της Περιφέρειας Κρήτης παρέχει τη δυνατότητα: ο Σύνδεσης της ακαδημαϊκής γνώσης με τις πραγματικές ανάγκες της τουριστικής αγοράς. Η πρακτική εξάσκηση αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της τουριστικής εκπαίδευσης και αξιολογείται θετικά τόσο από τους σπουδαστές (Christou, 1999) όσο και από τους επιστήμονες του τουρισμού (Hayes 1981, Le Bruto και Murray 1994, Wildes και Mount 1998). Συνεπώς η ίδρυση Πανεπιστημιακής Σχολής Τουρισμού στην Περιφέρεια Κρήτης θα παρέχει επαρκείς ευκαιρίες στους σπουδαστές της Σχολής για τη πρακτική εξάσκηση στις τοπικές επιχειρήσεις τουρισμού καθώς και στο δημόσιο τομέα. V. Γεωπολιτική θέση της Περιφέρειας Κρήτης - Μεσογειακό και διεθνές κέντρο αριστείας και διά βίου μάθησης στον τουρισμό. 158

161 Η γεωπολιτική θέση της Κρήτης εξασφαλίζει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τη δυνατότητα να αναπτύξει κάτι παραπάνω από ένα απλό πανεπιστημιακό Τμήμα για τον τουρισμό. Με σύγχρονες εγκαταστάσεις στην ανατολική Μεσόγειο, και εκμεταλλευόμενο την καλή του φήμη, το Πανεπιστήμιο Κρήτης μπορεί να δημιουργήσει ένα Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης που θα συνεισφέρει ως Κέντρο Αριστείας και διά βίου μάθησης στην ευρύτερη περιοχή. Τέλος, πέραν από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες, η αλληλεπίδραση με άλλους σχετικούς ερευνητικούς φορείς της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου αναμένεται να ολοκληρώσει και τον χαρακτήρα του ε- ρευνητικού έργου του νέου Τμήματος. Βάσει των ανωτέρω, στις ακόλουθες ενότητες παρουσιάζονται σαφείς προτάσεις για την ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης. 159

162 160

163 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης 5.1 Το όραμα Το όραμα του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αποτελεί η προώθηση της ανάπτυξης και κοινωνικής καταξίωσης της τουριστικής επιστήμης, συντελώντας με αυτό τον τρόπο στην: Επιστημονική έρευνα, Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των τουριστικών επιχειρήσεων, και Εδραίωση της τουριστικής πολιτικής και σχεδιασμού σε εθνικό και διεθνές επίπεδο βάσει των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης. 5.2 Η αποστολή Αποστολή του Τμήματος αποτελεί η δημιουργία ικανών στελεχών και επιστημόνων του τουρισμού για τη στελέχωση των ιδιωτικών τουριστικών επιχειρήσεων, των δημόσιων φορέων καθώς και των Επιστημονικών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων, με κύριο σκοπό την: Προώθηση της τουριστικής επιστήμης, Ανάπτυξη τουριστικής επιχειρηματικότητας, Ποιοτική βελτίωση του τουριστικού προϊόντος, Ανάδειξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και Χάραξη μακροπρόθεσμων και βιώσιμων πολιτικών τουριστικής ανάπτυξης. Η αποστολή αυτή καθίσταται επιτεύξιμη μέσω: α) Της παροχής ποιοτικών σπουδών σε όλο το φάσμα των γνωστικών αντικειμένων του τουρισμού. 161

164 β) Της συνεχούς αξιολόγησης του προγράμματος σπουδών λαμβάνοντας υπόψη τη διεθνή εμπειρία χωρών με υψηλές επιδόσεις στην τουριστική εκπαίδευση από άποψη ποιότητας. γ) Της τακτικής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της τουριστικής εκπαίδευσης μέσω της παρακολούθησης του βαθμού ικανοποίησης των επιχειρήσεων που θα απασχολούν αποφοίτους της Σχολής. δ) Της συνεργασίας με ξένα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα για την ανταλλαγή φοιτητών και επιμόρφωση των διδασκόντων. ε) Της συνεχούς υποστήριξης και επιμόρφωσης των επιστημόνων και των ε- παγγελματιών του τουρισμού μέσω ερευνητικών προγραμμάτων και διαδικασιών δια βίου εκπαίδευσης. 5.3 Οι εισακτέοι Οι προϋποθέσεις και η διαδικασία εισαγωγής των σπουδαστών το υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης ορίζονται από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, ανάλογα με το ε- κάστοτε ισχύον εθνικό σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Ο δε α- ριθμός των εισακτέων στο Τμήμα ορίζεται στους εκατό (100) σπουδαστές ανά έτος. 5.4 Οι απόφοιτοι Οι απόφοιτοι εξερχόμενοι του Τμήματος κατέχουν ένα ευρύ πλέγμα γνώσεων βασιζόμενο σε τρεις πυλώνες: Οικονομία και Διοίκηση. Τουρισμός. Ανάπτυξη. Η επιστημονική κατάρτιση των αποφοίτων επιτρέπει την προσέγγιση του τουρισμού ως πολυεπίπεδη έκφανση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ειδικότερα της επιχειρηματικής πρακτικής. Συνεπώς παρέχετε στους απόφοιτους η δυνατότητα σχε- 162

165 διασμού πρακτικών, οργάνωσης της διαχείρισης και διοίκησης των επιχειρήσεων και φορέων της τουριστικής αγοράς. Οι ανωτέρω πυλώνες συστήνουν το πλέγμα γνώσεων των αποφοίτων σε ειδικότερα γνωστικά αντικείμενα - επιστημονικούς τομείς, όπως εκείνα της: ο ο ο ο ο ο ο ο ο Οικονομικής. Μαθηματικών και Ποσοτικών Μεθόδων. Διοίκησης Επιχειρήσεων. Μάρκετινγκ και Επικοινωνία. Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής. Νομικής. Τουριστικής Ανάπτυξης. Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού. Τεχνολογιών Επικοινωνίας και Πληροφορικής. ο Σύγχρονων Προσεγγίσεων στον Τουρισμό. Η επιστημονική κατάρτιση των αποφοίτων του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στα ανωτέρω γνωστικά αντικείμενα καθιστά εφικτή: Την κατανόηση του νομικού, κανονιστικού και ρυθμιστικού πλαισίου, καθώς και της πολυπλοκότητας και διεπιστημονικότητας του τουριστικού φαινομένου από πλευράς ζήτησης και ιδίως προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών. Την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος ανακύψει κατά την άσκηση των διοικητικών καθηκόντων σε μια τουριστική επιχείρηση ή φορέα. Το σχεδιασμό και διεκπεραίωση των καταλλήλων πρακτικών και πολιτικών ανάπτυξης βάσει των γενικών χαρακτηριστικών και ειδικών συνθηκών που επικρατούν σε ένα τουριστικό προορισμό ή επιχείρηση, καθώς και βάσει των διαφαινόμενων προοπτικών στο τουριστικό και ευρύτερο οικονομικό, κοινωνικό, τεχνολογικό, πολιτιστικό και πολιτικό περιβάλλον. 163

166 5.5 Προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης των πτυχιούχων Έχει επισημανθεί ήδη η καίρια σημασία του τουριστικού τομέα στην αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής επικράτειας, μέσω της συνεισφοράς: Στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, και Στους δείκτες απασχόλησης. Βάσει μελέτης του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ταξιδιών και Τουρισμού (2005) ο αριθμός των εργαζόμενων που απασχολούνται στον εγχώριο τουριστικό κλάδο ανέρχεται συνολικά στις Το εν λόγω μέγεθος αναλογεί στο 18% της συνολικής απασχόλησης, όπου οι εξ αυτών απασχολούνται με έμμεσο τρόπο στον εν λόγω κλάδο. Ωστόσο η ανταγωνιστικότητα του προσφερόμενου ελληνικού τουριστικού προϊόντος στην διεθνή αγορά βάλετε από: Την απουσία ουσιαστικής διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος. Παρότι η ελληνική τουριστική αγορά κρίνεται ώριμη, ο εγχώριος τουριστικός τομέας εμμένει στην προσφορά του κλασικού προϊόντος «ήλιος & θάλασσα». Την απουσία επαρκούς και διαρκούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των απασχολουμένων στον τουριστικό τομέα. Παρότι που η ελληνική επικράτεια αποτελεί πρωτεύων τουριστικό προορισμό, η προσφερόμενη τουριστική εκπαίδευση παρουσιάζει ελλείψεις και ασυνέχειες. Την ανυπαρξία περιφερειακής δομής τεκμηρίωσης, έρευνας και χάραξης ολοκληρωμένης στρατηγικής. Παρατηρείται έλλειψη στατιστικών δεδομένων και αξιόπιστης πληροφορίας, ε- πηρεάζοντας τη διαμόρφωση της πρέπουσας στρατηγικής για την εγχώρια τουριστική αγορά. Την χαμηλή αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και ενσωμάτωση καινοτομιών. Ο απεγκλωβισμός από τη διαφαινόμενη κρίση στον τουριστικό κλάδο καθίσταται εφικτός μέσω της υιοθέτησης μιας αναπτυξιακής στρατηγικής προσανατολισμένης προς την ποιοτική βελτίωση των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών. Ωστόσο η εν 164

167 λόγω αναπτυξιακή στρατηγική καθώς και η διατήρηση και περεταίρω αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, απαιτεί στελέχη με εξειδίκευση στα τουριστικά ζητήματα και εκπαίδευση σε ευρύτερα και σύγχρονα γνωστικά αντικείμενα. Εκ των ανωτέρω ανακύπτουν οι δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης των πτυχιούχων του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, οι απόφοιτοι του Τμήματος μπορούν να απασχοληθούν ως: Στελέχη ιδιωτικών τουριστικών επιχειρήσεων στους τομείς της διοίκησης (management), διοικητικής οργάνωσης και ανάπτυξης εργασιών, σε: ο ο ο ο Ξενοδοχειακές μονάδες. Εταιρείες παροχής υπηρεσιών εστίασης και φιλοξενίας. Ακτοπλοϊκές και αερομεταφορικές εταιρείες. Εταιρείες διοργάνωσης εκδηλώσεων και συνεδρίων. Στελέχη του στενού και ευρύτερου δημόσιου τομέα σε ζητήματα τουριστικού σχεδιασμού και ανάπτυξης, σε: ο ο ο Υπουργεία. Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ). Τοπική αυτοδιοίκηση (περιφέρειες, νομαρχίες, δήμους και κοινότητες). Σύμβουλοι εταιρειών στο χώρο του τουρισμού. Ερευνητές σε ζητήματα τουριστικής ανάπτυξης, διοίκησης και σχεδιασμού. Συνοψίζοντας, οι απόφοιτοι του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης μπορούν να απασχοληθούν στα πεδία: Διοίκησης, οργάνωσης και λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων. Σχεδιασμού και ανάπτυξης νέων τουριστικών προϊόντων. Προώθησης και πώλησης τουριστικών προϊόντων μέσω του συστήματος και της αλυσίδας διανομής. 165

168 Δημόσιας διοίκησης, σχεδιασμού και πολιτικής τουρισμού σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. 5.6 Πρόγραμμα Σπουδών Όπως αναφέρεται ρητά στο στρατηγικό σχεδιασμό του Πανεπιστημίου Κρήτης για την περίοδο , οι βασικές προτεραιότητες του Ιδρύματος συντελούν: Η συνεισφορά στην «Κοινωνία της Γνώσης». Επιδιώκεται η συμμετοχή όλων των πολιτών, ανεξαρτήτου ηλικίας, σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης και συνεχούς κατάρτισης. Η κατάρτιση ικανών εκπαιδευτικών για όλα τα εκπαιδευτικά κλιμάκια. Η εισαγωγή της διδακτικής μεθοδολογίας και εν γένει η παιδαγωγική κατάρτιση των εξερχομένων εκπαιδευτών αποτελεί από τις βασικές, στρατηγικού χαρακτήρα προτεραιότητες του Ιδρύματος. Η συνεχής προσαρμογή των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Η ύπαρξη σχετικά ομοιογενών Τμημάτων με αποκρυσταλλωμένα («σταθερά») τόσο γνωστικά αντικείμενα όσο και προπτυχιακά, μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Η διεθνοποίηση των αγορών και η δυναμική αλληλεπίδραση αυτών με τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών καθιστά αναγκαία τόσο την αναπροσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών όσο και την ύπαρξη σχετικά ομοιογενών Τμημάτων. Η παρουσία τέτοιας φύσεως Τμημάτων επιτρέπει τη δημιουργία νέων κατευθύνσεων στα υπάρχοντα προγράμματα σπουδών καθώς και νέων ευέλικτων και πρωτοπόρων διατμηματικών, διεπιστημονικών προπτυχιακών ή και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. 166

169 Συνεπώς ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο σχεδιασμένο βάσει των ανωτέρω, αποκρίνεται επαρκώς στην ανάγκη για «παροχή μιας προπτυχιακής εκπαίδευσης που να λαμβάνει υπόψη της, εκτός της εσωτερικής λογικής κάθε επιστήμης, τις ανάγκες της οικονομίας (τοπικής και εθνικής) και τις δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης (με την) υιοθέτηση και νέων εκπαιδευτικών τεχνολογιών» (Αρβελέρ κ.α., 2000), επιδιώκοντας δύο παράλληλους στόχους: II. III. Τον εφοδιασμό των σπουδαστών με τα απαραίτητα γνωστικά εργαλεία που απαιτεί μια επιτυχημένη επιστημονική και επαγγελματική πορεία και, Τη διαμόρφωση συνολικής αντίληψης σχετικά με το ήθος και την κοινωνική ευθύνη του επιστήμονα. Ο σχεδιασμός του προγράμματος σπουδών του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης διαμορφώθηκε με τρόπο ώστε: Αφενός να επιτυγχάνονται οι δύο προαναφερθέντες στόχοι, και Αφετέρου, να λαμβάνονται υπόψη οι διεθνείς βέλτιστες πρακτικές στην πανεπιστημιακή τουριστική εκπαίδευση. Κατά τον Riegel (1998) η πανεπιστημιακή τουριστική εκπαίδευση ορίζεται ως ο επιστημονικός χώρος όπου συναντώνται διάφορες κατευθύνσεις των κοινωνικών ι- δίως επιστημών, οι οποίες μπορούν να προσεγγίσουν τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά τα φαινόμενα της τουριστικής βιομηχανίας. Ο δε Quinton (1988) διατυπώνει την άποψη ότι ένα υψηλής ποιότητας πανεπιστημιακό πρόγραμμα σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο του τουρισμού χαρακτηρίζεται από τον επιτυχή συντονισμό των κατωτέρω πυλώνων: ο ο ο Στην παροχή γενικού περιεχομένου γνώσεων, Στην εκπαίδευση σε γνωστικά πεδία προσανατολισμένα στον τουρισμό, Στη διάδοση γνώσης μεταφορά μελετών περιπτώσεων από επιχειρήσεις και φορείς του τουριστικού κλάδου καθώς και από την κινητοποίηση υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικού και εκπαιδευόμενου ανθρώπινου δυναμικού. 167

170 Η κύρια υποχρέωση της πανεπιστημιακού επιπέδου τουριστικής εκπαίδευσης κατά τον Stutts (1995) έγκειται στο συνδυασμό: Των προτεραιοτήτων της τουριστικής βιομηχανίας, Των κοινωνικών αναγκών, και Της διεπιστημονικής μελέτης του τουριστικού φαινομένου. Η ενοποιητική θεώρηση των Tas (1988), Μessenger και Allen (1994) καθώς και Baum (1996) ορίζει δε ότι οι απόφοιτοι πρέπει να αναπτύξουν μια βάση πολλαπλών γνώσεων και δεξιοτήτων, οι οποίες θα τους παρέχουν τη δυνατότητα να είναι δημιουργικοί, ευέλικτοι και προσαρμοστικοί. Εντάσσοντας τις ανωτέρω στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, το εν λόγω πρόγραμμα δομείται με τρόπο ώστε να επιτυγχάνονται οι κατωτέρω στόχοι: ΣΤΟΧΟΣ 1: Δυναμική διαλεκτική μεταξύ επιστημονικής θεώρησης και πρακτική των αγορών. ΣΤΟΧΟΣ 2: Παροχή της αναγκαίας πληροφόρησης για διαφορετικές περιοχές τόσο του σχεδιασμού και της αναπτυξιακής πολιτικής του τουρισμού, όσο και της διοίκησης των επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου, ενθαρρύνοντας παράλληλα την εξειδικευμένη εκπαίδευση σε συγκεκριμένους τομείς. ΣΤΟΧΟΣ 3: Παροχή της ευκαιρίας σε έκαστο φοιτητή να επιλέξει και να σχεδιάσει την προσωπική του επαγγελματική σταδιοδρομία Διάρκεια Προγράμματος Σπουδών Το Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης περιλαμβάνει οκτώ (8) εξάμηνα και η διδασκαλία αυτού προβλέπεται να ολοκληρωθεί εντός τεσσάρων (4) ακαδημαϊκών ετών. Η απονομή του συναφούς τίτλου σπουδών καθίσταται δυνατή το ελάχιστό σε τέσσερα (4) ακαδημαϊκά έτη, εφόσον ο 168

171 εκάστοτε σπουδαστής του Τμήματος ανταπεξέλθει επιτυχώς στις απαιτήσεις του εν λόγω προγράμματος Διάρθρωση Προγράμματος Σπουδών Το Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης περιλαμβάνει οκτώ (8) εξάμηνα και συγκροτείται από υποχρεωτικά και επιλογής μαθήματα. Το Πρόγραμμα Σπουδών δομείται με τρόπο που συνάδει απόλυτα με την επίτευξη των ανωτέρω στόχων. Ειδικότερα: Πρώτος Κύκλος Μαθημάτων - Μαθήματα Κορμού Ο ΣΤΟΧΟΣ 1 επιτυγχάνεται μέσω του Πρώτου Κύκλου Μαθημάτων. Ο πρώτος κύκλος σπουδών καλύπτει τα δύο (2) πρώτα έτη σπουδών και απαρτίζεται από τα μαθήματα κορμού. Πρόκειται για υποχρεωτικά μαθήματα καθώς σε περίπτωση αποτυχίας στην εξέταση ενός ή περισσοτέρων από τα εν λόγω μαθήματα, ο σπουδαστής επανεγγράφεται για να το (τα) παρακολουθήσει έως ότου η εξέταση να κριθεί επιτυχής. Τα μαθήματα κορμού αποβλέπουν στον εφοδιασμό των σπουδαστών με τα απαραίτητα επιστημονικά εργαλεία, όπως πηγάζουν από τους επιστημονικούς κλάδους - γνωστικά πεδία που ενασχολούνται με την ανάδειξη των καίριων ζητημάτων του τουριστικού φαινομένου. Στα εν λόγω γνωστικά αντικείμενα υπάγονται: ο ο ο ο ο ο Εφαρμοσμένη Διοικητική Οικονομική. Μηχανισμοί Οργάνωσης και Λήψης Αποφάσεων. Μαθηματικά και Ποσοτικές Μέθοδοι. Λογιστική και Χρηματοοικονομική. Δίκαιο. Πληροφορική. 169

172 ο ο Μέθοδοι Σχεδιασμού και Πολιτικής του Τουρισμού. Αναπτυξιακή Δυναμική. Στα μαθήματα κορμού επίσης συγκαταλέγονται και μαθήματα εκμάθησης ξένων γλωσσών, τα οποία προσφέρονται σε όλα τα εξάμηνα. Δεύτερος Κύκλος Μαθημάτων - Μαθήματα Επιλογής Οι ΣΤΟΧΟΙ 2 και 3 καθίστανται επιτεύξιμοι μέσω του Δευτέρου Κύκλου Μαθημάτων. Με σημείο αναφοράς τις βασικές γνώσεις υποδομής, προσφέρονται εξειδικευμένα μαθήματα, τα οποία: Πρώτον. Επικεντρώνουν στα ειδικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού, οργάνωσης και λειτουργίας των τουριστικών επιχειρήσεων και φορέων. Δεύτερον. Εξετάζουν σύγχρονα οικονομικά, κοινωνικά και νομικά θέματα της τουριστικής βιομηχανίας. Τρίτον. Στοχεύουν στην μελέτη, κατανόηση καθώς και αξιοποίηση μεθόδων και τεχνολογιών για την ανάλυση και επίτευξη των ειδικών σκοπών των τουριστικών επιχειρήσεων ή οργανισμών. Το ικανοποιητικό εύρος των μαθημάτων επιλογής επιτρέπει στο σπουδαστή να αποκτήσει σφαιρική και ολοκληρωμένη θεώρηση του τουριστικού φαινομένου, εξασφαλίζοντας την επίτευξη του Στόχου 3. Το ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Α- νάπτυξης παρουσιάζεται κατωτέρω. 5.7 Ενδεικτικό Πρόγραμμα Σπουδών Περιγραφή Μαθημάτων Το υπό πρόταση πρόγραμμα σπουδών αποσκοπεί να ορίσει τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές εντός των οποίων θα κινηθεί το τελικό πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος, το οποίο και θα διαμορφωθεί έπειτα από την παράθεση απόψεων σε Η- μερίδα που θα διοργανωθεί ειδικά για αυτό το σκοπό. 170

173 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗ Α Εξάμηνο Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων Χρηματοοικονομική Λογιστική Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης Πληροφορική Εισαγωγή στην Τουριστική Βιομηχανία Ξένη Γλώσσα Α Ι Γ Εξάμηνο Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Μάρκετινγκ Στοιχεία Δικαίου Χρηματοοικονομική Διοίκηση Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινομένου Ξένη Γλώσσα Β Ι Ε Εξάμηνο Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού Τουρισμός και Περιβάλλον Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού Τουριστικός Σχεδιασμός Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Α Ζ Εξάμηνο Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Μεθοδολογία της Έρευνας Επικοινωνία και Δημοσιές σχέσεις Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο Διοίκηση Ολικής Ποιότητας Τουριστική Ανθρωπολογία Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη Προχωρημένα Αγγλικά Ι 171 Β Εξάμηνο Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων Οικονομική του Τουρισμού Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη Ξένη Γλώσσα Α ΙΙ Δ Εξάμηνο Τουριστική Ανάπτυξη Διοίκηση Υπηρεσιών Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία Τουριστική Κοινωνιολογία Ξένη Γλώσσα Β ΙΙ ΣΤ Εξάμηνο Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού Διοικητική Λογιστική Διεθνές Μάρκετινγκ Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού Τουρισμός και Εφοδιαστική Διεθνής Οικονομική του Τουρισμού Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Β Η Εξάμηνο Τουρισμός και Πολιτισμός Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη Τουριστική Ψυχολογία Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό

174 Πτυχιακή Εργασία Υποσημείωση: Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών Προχωρημένα Αγγλικά ΙΙ Πτυχιακή Εργασία Η Αγγλική Γλώσσα αποτελεί προαπαιτούμενο προσόν για την εισαγωγή του φοιτητή στο Τμήμα. Ο φοιτητής επιλέγει δύο επιπλέον Ξένες Γλώσσες από Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Ρωσικά. Τα μαθήματα των εξαμήνων Α έως Δ είναι όλα υποχρεωτικά. Από τα μαθήματα των εξαμήνων Ε και Στ ο φοιτητής πρέπει να επιλέξει 6 μαθήματα εκτός της Προχωρημένης Ξένης Γλώσσας, ενώ από τα εξάμηνα Ζ και Η πρέπει να επιλέξει 5 εκτός της Προχωρημένης Ξένης Γλώσσας και της Πτυχιακής Εργασίας Η δομή των μαθημάτων ανά τομέα / θεματική ενότητα Τα μαθήματα του ενδεικτικού Προγράμματος Σπουδών ταξινομούνται σε ειδικότερες θεματικές ενότητες - επιστημονικούς τομείς, οι οποίοι έχουν ορισθεί ως ακολούθως: Οικονομικής. Τουριστικής Ανάπτυξης. Μαθηματικών και Ποσοτικών Με- Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φο- θόδων. ρέων Τουρισμού. Διοίκησης Επιχειρήσεων. Τεχνολογίες Επικοινωνιών και Μάρκετινγκ και Επικοινωνία. Πληροφορικής. Λογιστικής και Σύγχρονες Προσεγγίσεις στον Χρηματοοικονομικής. Τουρισμό. Νομικής. Συγκεκριμένα τα μαθήματα του υπό πρόταση προγράμματος σπουδών ανά τομέα / θεματικό πεδίο δομούνται ως εξής: ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον 172

175 ΣΠΟΥΔΩΝ - Τουριστική Ανάπτυξη ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ - Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης - Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις - Μεθοδολογία της Έρευνας ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Χρηματοοικονομική Λογιστική - Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων - Χρηματοοικονομική Διοίκηση - Διοικητική Λογιστική ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΟΜΙΚΗ - Στοιχεία Δικαίου - Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία - Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας 4 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη - Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων - Διοίκηση Υπηρεσιών - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού - Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο - Διοίκηση Ολικής Ποιότητας - Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική - Τουρισμός και Εφοδιαστική 173

176 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ - Πληροφορική - Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων - Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών - Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός - Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ - Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Υπηρεσιών - Διεθνές Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων - Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών - Τουριστική Ψυχολογία - Τουριστική Ανθρωπολογία - Επικοινωνία και Δημοσιές σχέσεις ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων - Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού - Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών - Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο 174

177 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - Εισαγωγή στην Τουριστική Βιομηχανία - Οικονομική του Τουρισμού - Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινόμενου - Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού - Διεθνής Οικονομική του Τουρισμού - Τουρισμός και Περιβάλλον - Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ - Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό - Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο - Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη - Τουριστικός Σχεδιασμός - Τουριστική Κοινωνιολογία - Τουρισμός και Πολιτισμός Περιγραφή των μαθημάτων ανά εξάμηνο Το περιεχόμενο του έκαστου μαθήματος παρουσιάζεται αναλυτικώς ανά εξάμηνο βάσει της τρέχουσας δομής του ενδεικτικού προγράμματος σπουδών του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα: 175

178 ΕΞΑΜΗΝΟ Α Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων Το μάθημα επικεντρώνεται στην κατανόηση των βασικών αρχών και εργαλείων ανάλυσης της Μικροοικονομικής επιστήμης. Προσεγγίζει τα κύρια μικροοικονομικά προβλήματα μέσω της παράθεσης βατών μαθηματικών υποδειγμάτων, διαγραμματικών απεικονίσεων καθώς και απτών εφαρμογών. Καλύπτονται βασικές θεματικές ενότητες και έννοιες της Μικροοικονομικής όπως: Η θεωρία παραγωγού: καμπύλη παραγωγής, βραχυχρόνιο και μακροχρόνιο κόστος παραγωγής, αποδόσεις κλίμακας. Η θεωρία καταναλωτή: προτιμήσεις, καμπύλη αδιαφορίας, εισοδηματικός περιορισμός, υποκατάστατα και συμπληρωματικά αγαθά. Η αγορά: καμπύλη προσφοράς και ζήτησης, αριστοποίηση και ισορροπία, ε- λαστικότητα τιμής, κυβερνητικές παρεμβατικές πολιτικές. Η συζήτηση επικεντρώνεται στις δυνάμεις που διαμορφώνουν την προσφορά και ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και στον τρόπο αλληλεπίδρασης αυτών στη διαμόρφωση των τιμών και ποσοτήτων ισορροπίας στην αγορά προϊόντων και ειδικότερα στην αγορά τουριστικού προϊόντος. Χρηματοοικονομική Λογιστική Το μάθημα στοχεύει στην εξοικείωση των σπουδαστών με τις βασικές αρχές της Λογιστικής επιστήμης καθώς και στη διδαχή των μεθόδων καταχώρησης λογιστικών γεγονότων σε λογιστικές καταστάσεις. Καλύπτονται τα εξής πεδία - έννοιες: Ισολογισμός, γενικό καθολικό, ισοζύγιο. Καταστάσεις Καταχώρηση λογιστικών γεγονότων. Πάγιο και Κυκλοφορούν Ενεργητικό. Ολοκλήρωση λογιστικών διαδικασιών. Μέσω της μελέτης ειδικών περιπτώσεων, 36 επιδιώκεται να γίνει κατανοητή η σημασία της συλλογής λογιστικών στοιχείων τόσο για την παραγωγή πληροφόρησης αναφο- 36 Αναφερόμαστε στις λεγόμενες case studies. 176

179 ρικά με την οικονομική κατάσταση μιας επιχείρησης, όσο και για τη μετέπειτα λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων. Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση βασικών εννοιών και τεχνικών της μαθηματικής ανάλυσης, προκειμένου να καταστεί εφικτή η μετέπειτα εφαρμογή αυτών σε τομείς των οικονομικών και διοικητικών επιστημών. Οι διδαχθείσες θεματικές ενότητες είναι: Βασικές μαθηματικές έννοιες: σύνολα, σχέσεις και συναρτήσεις, διανύσματα και μήτρες, ορίζουσες, κανόνας του Cramer. Συγκριτική στατική ανάλυση: μονομεταβλητές συναρτήσεις, κανόνες παραγώγισης, ρυθμοί μεταβολής. Πολυμεταβλητός διαφορικός λογισμός: μερικές και ολικές παράγωγοι, Ιακωβιανές ορίζουσες, κριτήριο δεύτερης παραγώγου. Μέσω της διαρκούς παράθεσης εφαρμογών από τις οικονομικές και διοικητικές επιστήμες, επιδιώκεται η καλλιέργεια της αναλυτικής και κριτικής σκέψης, καθώς και ο εναρμονισμός του γνωστικού αποθέματος των σπουδαστών με το προαπαιτούμενο για την ευκολότερη εμπέδωση της μετέπειτα διδαχθείσας ύλης. Εισαγωγή στον Τουρισμό και στην Τουριστική Βιομηχανία Το μάθημα σκοπεύει να δώσει τους φοιτητές μια συνολική θεώρηση για τον τουρισμό ως κοινωνική επιστήμη και ως τομέα παραγωγής. Αναλύονται θέματα όπως: εισαγωγή στον τουρισμό, η έννοια του τουρίστα, το τουριστικό κύκλωμα, οι επιπτώσεις του τουρισμού, το είδος των επιχειρήσεων και των οργανιστών που απαρτίζουν το τουριστικό κύκλωμα, τόσο ιδιωτικές (π.χ. καταλύματα, αεροπορικές εταιρίες, τουριστικά πρακτορεία, οργανωτές ταξιδίων) όσο και δημόσιες (π.χ. εθνικοί, περιφερειακοί και τοπικοί οργανισμοί), η σύνθεση των τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων για την εύρυθμη λειτουργία των τουριστικών προορισμών. 177

180 Πληροφορική Το μάθημα αποσκοπεί στην εξοικείωση των σπουδαστών με τις βασικές έννοιες και τεχνικές της επιστήμης Πληροφορικής. Γίνεται εισαγωγή στα βασικά προγράμματα και λειτουργίες των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ διασφαλίζεται και η τρυφή σε εξειδικευμένα προγράμματα (Mathematica). Έπειτα από συνοπτική παρουσίαση των διαφόρων γλωσσών προγραμματισμού, παρέχεται η δυνατότητα εμβάθυνσης σε κάποια εξ αυτών. Συγκεκριμένα, καλύπτονται τα πεδία: Επεξεργασία κειμένου (MS-Word): δημιουργία και μορφοποίηση κειμένου, πινάκων, εξισώσεων, μακροεντολές. Υπολογιστικά φύλλα (MS-Excel): δημιουργία και μορφοποίηση φύλλων, γραφικών παραστάσεων, πράξεις, χρήση συναρτήσεων, μακροεντολές. Υπηρεσίες Διαδικτύου: χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηχανές αναζήτησης πηγών και βιβλιογραφίας σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Mathematica: όρια, παράγωγοι, ολοκληρώματα, αθροίσματα και γινόμενα, επίλυση εξισώσεων και συστημάτων εξισώσεων, γραφικές παραστάσεις. Βασικά στοιχεία προγραμματισμού: σχεδίαση αλγορίθμων, γλώσσες προγραμματισμού. Στα εργαστήρια του μαθήματος παρέχεται η δυνατότητα πρακτικής εξάσκησης σε ένα σύγχρονο προγραμματιστικό περιβάλλον, όπου καλύπτονται πρακτικά ζητήματα συναφή με την θεωρητική διδασκαλία. Για να καταστεί σαφής η σημασία της Πληροφορικής στην επίλυση απτών προβλημάτων, παρέχεται η δυνατότητα τρυφής σε εφαρμογές σχετικές με την τουριστική και οικονομική επιστήμη. Ξένη Γλώσσα Α Ι 178

181 ΕΞΑΜΗΝΟ Β Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον Το μάθημα επικεντρώνεται στην κατανόηση της μακροοικονομίας, του γενικού οικονομικού περιβάλλοντος εντός του οποίου δραστηριοποιούνται και οι τουριστικές επιχειρήσεις. Εξετάζει τους παράγοντες που επιδρούν στην απασχόληση, του εθνικού προϊόντος και γενικού επιπέδου τιμών, καθώς και τις δυνατότητες οικονομικής μεγέθυνσης μιας οικονομίας. Καλύπτονται βασικές θεματικές ενότητες και έννοιες της Μακροοικονομικής Επιστήμης όπως: Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη: εθνικό προϊόν, εθνικό εισόδημα, εθνική δαπάνη, αποταμίευση, εισαγωγές-εξαγωγές, εθνικοί λογαριασμοί, συστήματα εισροών-εκροών. Συνολική ζήτηση: κευνσιανό μοντέλο, θεωρίες κατανάλωσης, αποταμίευσης, επενδύσεις, χρήματος, υπόθεση κύκλου ζωής. Συνολική προσφορά: μισθοί, τιμές, απασχόληση, περιπτώσεις ανισορροπίας, δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, προσαρμοζόμενες και ορθολογικές προσδοκίες. Οικονομικό κύκλωμα: μακροοικονομική ισορροπία, πληθωρισμός, ανεργία, μορφολογία οικονομικών διακυμάνσεων. Υποδείγματα οικονομικής μεγέθυνσης. Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις Στόχος του μαθήματος αποτελεί η παρουσίαση των βασικών αρχών της περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής επιστήμης. Αποβλέπει στη διδαχή των ενδεικνυόμενων μεθόδων συλλογής, οργάνωσης και ανάλυσης στατιστικών δεδομένων, απαραίτητων εργαλείων για την εις βάθους διερεύνηση διαφόρων απτών οικονομικών, κοινωνικών ή και φυσικών φαινομένων. Οι θεματικές ενότητες που καλύπτονται στα πλαίσια του μαθήματος είναι: Εισαγωγικές έννοιες: στατιστικά δεδομένα, πηγές και τρόποι συλλογή δεδομένων, πίνακες και κατανομές συχνοτήτων, διαγράμματα. 179

182 Παράμετροι κατανομών συχνοτήτων: παράμετροι κεντρικής τάσης, θέσης, διασποράς, ασυμμετρίας και κύρτωσης, ροπές. Στοιχεία θεωρίας πιθανοτήτων: επαγωγή, συνδυαστική ανάλυση, πειράματα τύχης, δειγματικοί χώροι, κατανομές δειγματοληψίας, πιθανότητα. Τυχαία μεταβλητή: ασυνεχείς και συνεχείς τυχαίες μεταβλητές, συνάρτηση πιθανότητας και κατανομής, συνδιακύμανση, συσχέτιση, συνδυασμός τυχαίων μεταβλητών, ασυνεχείς και συνεχείς θεωρητικές κατανομές. Παλινδρόμηση: απλή και πολλαπλή παλινδρόμηση, χρονολογικές σειρές, ε- λεγχοι υποθέσεων, κριτήριο χ 2, διακύμανση, συσχέτιση, λήψη αποφάσεων με πολλαπλά κριτήρια. Για την αρτιότερη εμπέδωση της διδαχθείσας ύλης προβλέπεται η χρήση των στατιστικών προγραμμάτων SPSS και StatGraphics για την μελέτη πραγματικών περιπτώσεων - φαινομένων. Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων Το μάθημα αποβλέπει στην παροχή εξειδικευμένων γνώσεων για την πληρέστερη κατανόηση της έννοιας της οργάνωσης και λογιστικής παρακολούθησης των τουριστικών επιχειρήσεων. Καλύπτονται τα εξής γνωστικά αντικείμενα: Τουριστικές επιχειρήσεις: οργάνωση και έναρξη, βιβλία και στοιχεία, ανάλυση και λειτουργία λογαριασμών. Λογιστικό σχέδιο: ελληνικό γενικό λογιστικό σχέδιο, διεθνή λογιστικά πρότυπα. Ειδικά θέματα τουριστικών επιχειρήσεων. Στα πλαίσια του μαθήματος προβλέπονται και πρακτικές εφαρμογές για την αρτιότερη κατανόηση του γνωστικού αντικειμένου της Λογιστικής. Οικονομική του Τουρισμού Το μάθημα επικεντρώνει στη διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης του τουρισμού στα πλαίσια της Μακροοικονομικής επιστήμης. Ο ρόλος που διαδραματίζει ο τουρισμός στην οικονομία καθώς και η ιδιάζουσα φύση του τουρισμού ως κοινωνική επιστήμη και τομέα παραγωγής συζητούνται εκτενώς. Αναλύονται διεξοδικά θέματα όπως: 180

183 Βασικές έννοιες: η έννοια του τουρίστα, τουριστικό κύκλωμα, επιπτώσεις του τουρισμού, είδη τουριστικών επιχειρήσεων και οργανισμών, τουριστικοί προορισμοί και σύνθεση τουριστικών υπηρεσιών και προϊόντων. Οικονομική διάσταση του τουρισμού: τουριστικό προϊόν / πακέτο ως οικονομική έννοια, αντικείμενο, διακρίσεις, σημασία, αλληλεπιδράσεις με τους άλλους επιστημονικούς κλάδούς. Μακροοικονομία: θεώρηση της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς, εθνικά και τουριστικά μακροοικονομικά μεγέθη. Τουριστικό πρόβλημα: βασικά προβλήματα και περιορισμοί της τουριστικής οικονομίας. Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη Στόχος του μαθήματος αποτελεί η παράθεση των βασικών αρχών και πρακτικών ε- φαρμογών της Διοικητικής επιστήμης. Αποβλέπει στην ανάδειξη της συμβολής αυτής στην αποτελεσματική λειτουργία των επιχειρήσεων και οργανισμών. Η διάρθρωση της ύλης του μαθήματος είναι η ακόλουθη: Θεμελιώδεις έννοιες: λειτουργίες της διοίκησης, ρόλος των διοικητικών στελεχών, επιστημολογικό υπόβαθρο της διοικητικής θεωρίας. Διοικητικό περιβάλλον: συνιστώσες του επιχειρησιακού περιβάλλοντος, ά- σκηση διοίκησης, ηθικά ζητήματα. Λήψη αποφάσεων και στρατηγικός σχεδιασμός: ο ρόλος του διοικητικού στελέχους. Αρχιτεκτονική της οργάνωσης και ανθρώπινο κεφάλαιο: παράγοντες συνδεόμενοι με την οργανωτική δομή, άσκηση ελέγχου, διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού και ηγεσία. Ειδικά θέματα διοίκησης: διοίκηση πληροφοριακών συστημάτων, ποιότητα, αποδοτικότητα, καινοτομία. Ξένη Γλώσσα Α ΙΙ 181

184 ΕΞΑΜΗΝΟ Γ Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Το μάθημα αποβλέπει στην εμπέδωση των βασικών αρχών της οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων. Αναπτύσσονται θέματα όπως: Είδη επιχειρήσεων: μικρομεσαίες, μεγάλες επιχειρήσεις με εθνική, διεθνή και παγκόσμια επιχειρηματική δράση. Η επιχείρηση ως οικονομική μονάδα, αποφάσεις και διαδικασίες. Λειτουργίες: της επιχείρησης, διοίκησης, οργάνωσης, προγραμματισμού, ελέγχου. Επιχειρήσεις και διοίκηση: η εξέλιξη, καθήκοντα και δεξιότητες διευθυντικών στελεχών, ηγετικά στελέχη, διεύθυνση και ηγεσία. Σύγχρονα θέματα: υποκίνηση υφισταμένων, επικοινωνία, ρόλος και λειτουργία της ομάδας. Μάρκετινγκ Σκοπός του μαθήματος αποτελεί η εξοικείωση των σπουδαστών με την ευρύτερη φιλοσοφία της επιστήμης του Μάρκετινγκ, καθώς και η κατανόηση του ρόλου και της πρακτικής εφαρμογή αυτής στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική σκηνή. Επικεντρώνοντας στο πεδίο του Καταναλωτικό Μάρκετινγκ, η διδαχθείσα ύλη καλύπτει τις εξής ενότητες: Εισαγωγικά στοιχεία και έννοιες: το κίνημα του καταναλωτισμού, το μάρκετινγκ στη σημερινή κοινωνία. η σταδιακή ανάπτυξη και εφαρμογή του μάρκετινγκ στις επιχειρήσεις. Το περιβάλλον του Μάρκετινγκ, η έρευνα Μάρκετινγκ. Τα στοιχεία του μείγματος μάρκετινγκ: προϊόν και κύκλος ζωής του προϊόντος, διανομή, προβολή και τιμολόγηση. Αγορά: τμηματοποίηση της αγοράς, η χωροθέτηση του προϊόντος, η συμπεριφορά του καταναλωτή. 182

185 Στοιχεία Δικαίου Το μάθημα αποσκοπεί στη διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης για το νομικό πλαίσιο δράσης των επιχειρήσεων εν γένει, μέσω της παράθεσης των βασικών αρχών του Αστικού και Ενοχικού Δικαίου. Οι διδαχθείσες θεματικές ενότητες είναι: Βασικές έννοιες: έννοια, διαίρεση, πηγές και κανόνες δικαίου. Αστικό Δίκαιο: γενικές αρχές, δικαίωμα (διακρίσεις, κίνηση, αλλοίωση, απώλεια, άσκηση, προστασία, παραγραφή), υποκείμενα εννόμων σχέσεων, δικαιοπραξίες (είδη προϋπόθεσης κατάρτισης έγκυρης δικαιοπραξίας, αίρεσης και προθεσμίας, αντιπροσώπηση και πληρεξουσιότητα). Ενοχικό Δίκαιο: είδη ενοχών, αστική ευθύνη, παραγωγή κατ. ευχήν, εξέλιξη της ευχής (ομαλή και ανώμαλη εξέλιξη, τρόπος, τόπος, χρόνος εκπλήρωσης, αδυναμία παροχής υπερημερία οφειλής, υπερημερία δανειστή), ενίσχυση της ευχής (αρραβώνας, ποινική ρήτρα), μεταβίβαση της ευχής (εκχώρηση, αναδοχή χρέους), απόσβεση της ενοχής (καταβολή, δημόσια κατάθεση, συμψηφισμός), ρύθμιση σημαντικών συμβάσεων (δωρεά, πώληση, μίσθωση πράγματος, σύμβαση εργασίας, σύμβαση έργου, έντολο δάνειο, εγγύηση, χρηματοδοτική μίσθωση (leasing), σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαντήσεων (foctoring), σύμβαση δικαιόχρησης (franchising)), στοιχείο εμπράγματου δικαίου (πράγματα, κυριότητα, δουλείες, ενέχυρο, υποθήκη). Χρηματοοικονομική Διοίκηση Η διδαχή των βασικών αρχών και πρακτικών εφαρμογών της επιστήμης της Χρηματοοικονομικής Διοίκησης αποτελεί το στόχο του μαθήματος, στα πλαίσια του οποίου καλύπτονται τα ακόλουθα θέματα πεδία: Βασικές έννοιες: αντικειμενικός σκοπός, λειτουργίες και αρμόδια όργανα. Χρηματοοικονομικός κύκλος ζωής επιχείρησης, διαχρονική αξία χρήματος. Κόστος κεφαλαίου επιχείρησης, συγχωνεύσεις, εξαγορές. Αξιολόγηση παγίων επενδύσεων σε συνθήκες βεβαιότητας και αβεβαιότητας. Για την εξοικείωση των σπουδαστών με τις έννοιες και τα εργαλεία της Χρηματοοικονομικής Διοίκησης προβλέπεται και πρακτικές εφαρμογές. 183

186 Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινόμενου Ο σκοπός του μαθήματος αποτελεί η ανάδειξη της σημασίας της γεωγραφίας στη μελέτη του τουριστικού φαινομένου, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Αναλύονται τα εξής θεματικά πεδία: Ανθρωπογεωγραφία του τουρισμού: ροές, τόποι, γεωγραφίες, τόποι παραγωγής. Τουρισμός και οικονομική γεωγραφία: τόποι κατανάλωσης, επιχειρηματικότητα και τοπικές αγορές εργασίας. Τουρισμός και πολιτισμική γεωγραφία: οι κλίμακες του χώρου, χωρικές διαστάσεις της τουριστικής βιομηχανίας. Γεωγραφικά μοντέλα στην ανάλυση του τουρισμού. Στα πλαίσια του μαθήματος προβλέπεται και η κριτική επισκόπηση του ελληνικού τουρισμού καθώς και διεθνών περιπτώσεων για την αρτιότερη κατανόηση της σημασίας της γεωγραφίας στη μελέτη του τουριστικού φαινομένου. Ξένη Γλώσσα Β Ι 184

187 ΕΞΑΜΗΝΟ Δ Τουριστική Ανάπτυξη Προσεγγίζοντας την έννοια της ανάπτυξης ως μια διαδικασία μετάβασης μιας κοινωνίας, το μάθημα αποσκοπεί στη διεπιστημονική προσέγγιση της ανάπτυξης του σύνθετου φαινομένου του τουρισμού. Αναλύονται διεξοδικά θέματα όπως: Τουριστική ανάπτυξη: έννοιες και προσεγγίσεις, οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικοπολιτιστικές επιπτώσεις. Μοντέλα ανάπτυξης τουριστικών προορισμών, αναπτυξιακές επιλογές. Κατάρτιση σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης. Για την πληρέστερη εμπέδωση της διδαχθείσας ύλης προβλέπεται η παράθεση σχετικών μελετών οι οποίες εστιάζουν στην περίπτωση της ανάπτυξης του ελληνικού τουρισμού. Διοίκηση Υπηρεσιών Στα πλαίσια του μαθήματος εξετάζονται διεξοδικά οι δραστηριότητες καθώς και οι ι- διαιτερότητες των επιχειρήσεων και οργανισμών που ενασχολούνται με την παροχή υπηρεσιών. Επιδιώκεται η πληρέστερη κατανόηση των σχέσεων μεταξύ των επιχειρησιακών λειτουργιών μάρκετινγκ και διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και της ολοκλήρωσης πληροφοριακών και ανθρώπινων πόρων για τη δημιουργία υπηρεσιών αξίας. Η διδακτέα ύλη καλύπτει τα εξής γνωστικά πεδία: Πελάτες: αναγνώριση πελατειακών αναγκών και επιθυμιών, επαφή με τον ημεδαπό και αλλοδαπό πελάτη. Υπηρεσίες: η έννοια της υπηρεσίας, σχεδιασμός και εκτέλεση του συστήματος παράδοσης της υπηρεσίας, ποιότητα, μέθοδοι αξιολόγησης υπηρεσιών. Σύγχρονα θέματα: ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, η χρήση του Διαδικτύου για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας παραδοσιακών υπηρεσιών. 185

188 Μάρκετινγκ Υπηρεσιών Το μάθημα στοχεύει στην εξοικείωση των σπουδαστών με τους βασικούς κανόνες του Μάρκετινγκ υπηρεσιών, μέσω της ανάπτυξης θεμάτων όπως: Χαρακτηριστικά των υπηρεσιών, μέτρηση της ποιότητας. Συμπεριφορά καταναλωτή και υπηρεσίες. Η σπουδαιότητα του τομέα των υπηρεσιών στις σύγχρονες οικονομίες. Τα στοιχεία του μείγματος μάρκετινγκ των υπηρεσιών. Στρατηγικές στον τομέα των υπηρεσιών μάρκετινγκ των σχέσεων (relationship marketing). Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία Μέσω της παράθεσης των βασικών κανόνων δικαίου που διέπουν τον τουρισμό, το μάθημα αποσκοπεί στη διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης για το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας αυτού. Η διδαχθείσα ύλη αφορά: Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των φορέων του τουρισμού. Το θεσμικό πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας ξενοδοχειακών καταλυμάτων και λοιπών τουριστικών επιχειρήσεων. Οι υποχρεώσεις και δικαιώματα των τουριστών κατά τις συναλλαγές με το τουριστικό κύκλωμα. Η εξοικείωση με το εν λόγω γνωστικό αντικείμενο ολοκληρώνεται με την παράθεση διαφόρων θεμάτων του Ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου καθώς και διεθνών συμβάσεων και κανόνων, σχετιζομένων με την ελληνική τουριστική νομοθεσία. Τουριστική Κοινωνιολογία Σκοπός του μαθήματος αποτελεί η ανάλυση των κοινωνικών επιπτώσεων του τουρισμού στις ομάδες επισκεπτών και στις κοινωνίες υποδοχής. Τα κίνητρα του τουρισμού και οι συνέπειες αυτού στη σχέση επισκέπτη / κοινωνίας υποδοχής εξετάζονται ενδελεχώς. Επίσης διερευνώνται οι επιπτώσεις του τουρισμού στην κοινωνία υποδοχής σε πεδία όπως η συμπεριφορά των κατοίκων, πολιτιστική αλλοτρίωση, οικογενειακές δομές και κοινωνικοί δείκτες. Ξένη Γλώσσα Β ΙΙ 186

189 ΕΞΑΜΗΝΟ Ε Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων Το μάθημα εισάγει τους σπουδαστές στις σύγχρονες αντιλήψεις και μεθόδους οργάνωσης και διοίκησης τουριστικών επιχειρήσεων. Αναλύονται τα θεματικά πεδία: Βασικές έννοιες: ποσοτικά μεγέθη, διαχρονική εξέλιξη, κατηγορίες τουρισμού, τουριστικό κύκλωμα. Ξενοδοχειακές μονάδες: οργάνωση και προσωπικό, βασικές λειτουργίες, στατιστική ξενοδοχείων, διοίκηση ποιότητας υπηρεσιών. Οργάνωση και διοίκηση: ξενοδοχειακών μονάδων και των τμημάτων αυτών, προσωπικού τουριστικών επιχειρήσεων, τουριστικών πρακτόρων, τουριστικών γραφείων, μεταφορικών επιχειρήσεων, επιχειρήσεων εστίασης, κέντρων ψυχαγωγίας. Τουριστικό / ταξιδιωτικό γραφείο: ως επιχείρηση σύστημα, οργάνωση και βασικές λειτουργίες, ομαδικά ταξίδια, ταξίδια κινήτρων. Τεχνικές: υποκίνησης, οργάνωσης, στελέχωσης και διεύθυνσης προσωπικού τουριστικών επιχειρήσεων. Συγκριτική παρουσίαση συστημάτων διοίκησης αμοιβών και αξιολόγησης ανθρώπινου δυναμικού τουριστικών επιχειρήσεων. Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων Το μάθημα επιτρέπει την εντρύφηση των σπουδαστών στις βασικές αρχές και διαδικασίες του τουριστικού μάρκετινγκ. Τα διάφορα θέματα που εξετάζονται είναι: Βασικές έννοιες τουριστικού μάρκετινγκ: ορισμός και αρχές, φιλοσοφία και διαδικασία, διαδικασία λήψης απόφασης για αγορά τουριστικών προϊόντων. Τουριστική αγορά: ανάλυση προσφοράς και ζήτησης, ανάγκες και ψυχολογία καταναλωτών, τµηµατοποίηση τουριστικής αγοράς, στόχευση και τοποθέτηση, ανάλυση ανταγωνισμού, κατάστρωση σχεδίων τουριστικού µάρκετινγκ, έρευνα τουριστικής αγοράς (πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, ερωτηματολόγια, σύστημα πληροφοριών μάρκετινγκ), μείγμα τουριστικού μάρκετινγκ και τα 4 Π. 187

190 Προϊόν: εικόνα (image), μάρκα (brandname), διαφοροποίηση, ανάλυση προϊόντος, ανάπτυξη νέων προϊόντων, κύκλος ζωής προϊόντος, ιδιαιτερότητες προϊόντων και υπηρεσιών. Τιμολόγηση: ελαστικότητα ζήτησης, ακαμψία και ευκαμψία τιμών, παράγοντες διαμόρφωσης τιμής, διαφοροποίηση τιμής, τεχνικές καθορισμού της τιμής. Διανομή: κανάλια διανομής, ενδιάμεσοι, επιλογή καναλιών διανομής, πολιτική ενδιαμέσων. Μείγµα επικοινωνίας: σχεδιασμός εσωτερικής και εξωτερικής προώθησης πωλήσεων, στόχοι και τεχνικές προώθησης πωλήσεων, προσωπικών πωλήσεων, δημοσίων σχέσεων και της διαφήμισης, μοντέλα επικοινωνίας, λειτουργία της εμπορευματοποίησης (merchandising), ανάπτυξη διαφημιστικής καμπάνιας. Τουρισμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη Το μάθημα αποσκοπεί στην ανάπτυξη μεθόδων περιγραφής και ανάλυσης της τουριστικής κατάστασης στην περιοχή υποδοχής. Αποβλέπει επίσης στην αποτίμηση των επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης τόσο σε τοπικό όσο και περιφερειακό επίπεδο, μέσω της χρήσης της συστημικής προσέγγισης και των οικονομικών εργαλείων. Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων Η εισαγωγή στα πληροφοριακά συστήματα αποτελεί το σκοπό του μαθήματος, στα πλαίσια του οποίου αναλύονται θέματα όπως: Πληροφοριακά συστήματα: βασικές έννοιες, συστατικά μέρη, εξέλιξη, δομή και οργανωσιακές επιπτώσεις, Συστήματα υποστήριξης αποφάσεων: λήψη αποφάσεων, υλικό και λογισμικό ανάπτυξη, υποστήριξη στρατηγικού σχεδιασμού - διοικητικού ελέγχου - λειτουργικού ελέγχου. Στρατηγική πληροφοριακά συστήματα, έμπειρα συστήματα. Προβλέπεται και η ανάλυση απτών περιπτώσεων για την πληρέστερη κατανόηση και την ευκολότερη εξοικείωση με το γνωστικό αντικείμενο. 188

191 Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων Στόχος του μαθήματος αποτελεί η ανάδειξη της σπουδαιότητας της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στη διοίκηση μιας επιχείρησης ή οργανισμού, μέσω της διεξοδικής παράθεσης της μεθοδολογίας της Διοικητικής Επιστήμης και την αξιοποίηση της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Έμφαση αποδίδεται στην κατανόηση των διάφορων μοντέλων, των εφαρμογών αυτών στους διάφορους τομείς της επιχείρησης. Το μάθημα εισάγει το σπουδαστή στις τρεις (3) κύριες θεματικές ενότητες: Γραμμικός και ακέραιος προγραμματισμός. Ανάλυση και δέντρα αποφάσεων. Λήψη αποφάσεων με πολλαπλά κριτήρια. Για την πρακτική εμπέδωση της διαδικασία λήψης αποφάσεων σε περίπλοκα επιχειρηματικά προβλήματα προβλέπεται μια σειρά από εφαρμογές, βασιζόμενες στη χρήση των κατάλληλων προγραμμάτων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού Το μάθημα στοχεύει στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εικόνας για την διαδικασία της διοικήσεως προσωπικού. Δεν περιορίζεται μόνο στην κάλυψη παραδοσιακών θεμάτων αλλά επεκτείνεται και σε σύγχρονα ζητήματα που αποβλέπουν στην εναρμόνιση και διατήρηση των ανθρωπίνων πόρων για την επίτευξη των στόχων της οικονομικής μονάδας. Αναλύονται τα εξής θέματα: Παραδοσιακά θέματα: προγραμματισμός ανθρώπινου δυναμικού, επιλογή, στρατολόγηση, εκπαίδευση, αξιολόγηση, αμοιβές, πρόληψη ατυχημάτων. Σύγχρονα ζητήματα: διαχειριστές της γραμμής παραγωγής (line managers), συστήματα χειρισμού υφισταμένων, πρόσθετες παροχές, συνδικαλισμός, οργανωσιακή κουλτούρα, συναισθηματική νοημοσύνη, ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων, υγεία εργαζομένων και εργασιακό περιβάλλον, χειρισμός παραπόνων, πειθαρχικές κυρώσεις. 189

192 Τουρισμός και περιβάλλον Η σχέση ανάμεσα στο τουρισμό και στο παρακείμενο περιβάλλον αποτελεί το αντικείμενο του μαθήματος, στα πλαίσια του οποίου αναδεικνύονται ιδίως τα περιβαλλοντικά προβλήματα εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης και οι ενδεικνυόμενοι τρόποι επίλυσης αυτών. Η διδαχθείσα ύλη καλύπτει τα πεδία: Βασικές έννοιες: δημόσια και ελεύθερα αγαθά, ανανεώσιμοι και μη φυσικοί πόροι, φυσικό και δομημένο περιβάλλον, σχέση περιβάλλοντος - τουρισμού. Περιβαλλοντικές εξωτερικότητες: ορισμός, είδη, ατομικό και κοινωνικό όφελος, αναποτελεσματικότητα, πολιτικές παρέμβασης. Περιβαλλοντική προστασία: θεσμικό πλαίσιο, κοινοτική πολιτική, συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης τουριστικών επιχειρήσεων. Βιώσιμη Τουριστική ανάπτυξη: η έννοια της αειφορίας. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας παρεμβάλλονται αναφορές σε απτά γεγονότα για την αρτιότερη κατανόηση του εν λόγω γνωστικού αντικειμένου. Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού Το μάθημα εισάγει τους σπουδαστές σε εναλλακτικά πρότυπα τουρισμού και στην διαχείριση αυτών. Επικεντρώνεται στην ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των νέων μορφών τουρισμού και ιδίως των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, εν α- ντιπαράθεση πάντα με το πρότυπο του μαζικού τουρισμού. Εξετάζονται οι θεματικές ενότητες: Ανάλυση ειδικών μορφών τουρισμού: είδη (συνεδριακός, αθλητικός και θαλάσσιος τουρισμός, τουρισμός υγείας), χαρακτηριστικά γνωρίσματα τουριστών ειδικών ενδιαφερόντων. Εναλλακτικός τουρισμός: ορισμός, είδη (οικοτουρισμός - αγροτοτουρισμός, περιηγητικός, πολιτιστικός τουρισμός), χαρακτηριστικά γνωρίσματα τουριστών. Διαφορές μαζικού και ειδικών μορφών τουρισμού, πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα. Η πληρέστερη κατανόηση του γνωστικού αντικείμενου διασφαλίζεται μέσω της παράθεσης καθώς και ανάλυσης απτών περιπτώσεων. 190

193 Τουριστικός Σχεδιασμός Στα πλαίσια του μαθήματος επιδιώκεται η διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας για το πλαίσιο ανάλυσης των βασικότερων ζητημάτων του τουριστικού σχεδιασμού. Τα θεματικά πεδία που αναπτύσσονται καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες των σπουδαστών τόσο σε θεωρητικό, μεθοδολογικό και εμπειρικό επίπεδο. Συγκεκριμένα η διδαχθείσα ύλη περιλαμβάνει: Τουριστικός σχεδιασμός: έννοιες και προσεγγίσεις, υλοποίηση και τρόποι άσκησης. Αξιολόγηση: συστήματα πληροφοριών, τεχνικές ανάλυσης / μέτρησης και χρήσης δεικτών, μέθοδοι μέτρησης τουριστικών επιπτώσεων, αξιολόγηση πολιτικών, προγραμμάτων, σχεδίων, έργων και πόρων τουριστικής ανάπτυξης. Προβλέπεται και η παράθεση συναφών μελετών τόσο από την ελληνική επικράτεια όσο και το διεθνές τουριστικό περιβάλλον. Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Α 191

194 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΤ Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών Η επιστημονική προσέγγιση των τεχνικών διαχείρισης των τουριστικών προορισμών επιδιώκεται μέσω της διδαχής των ακολούθων πεδίων: Προσεγγίσεις διαχείρισης: τουριστικών προορισμών, τουριστικών πόρων. Τουριστικός προορισμός: χαρακτήρας τουριστικών υπηρεσιών, βιώσιμες στρατηγικές διαχείρισης, συμμετοχή ιδιωτικού και δημόσιου φορέα στη διαχείριση. Η τρυφή των σπουδαστών με το γνωστικό αντικείμενο καθίσταται εφικτή μέσω της μελέτης και ανάλυσης χαρακτηριστικών περιπτώσεων. Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών Το μάθημα στοχεύει στην παροχή του απαραίτητου γνωστικού αποθέματος στο πολυσύνθετο αντικείμενου του μάρκετινγκ τουριστικών προορισμών. Στις θεματικές ενότητες αναλύονται: Μάρκετινγκ: συστατικά του μείγματος μάρκετινγκ τουριστικών προορισμών, εναλλακτικές προσεγγίσεις μάρκετινγκ. Τουριστικός προορισμός: εικόνα, διαχείριση κύκλου ζωής, ανάλυση ανταγωνιστικότητας, διαφοροποίηση και τοποθέτηση ενός τουριστικού προορισμού, ρόλος των διαφόρων οργανισμών και ενώσεων. Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού Η διερεύνηση και ανάλυση της συμβολής του κρατικού παρεμβατισμού στην οργάνωση και μετέπειτα άσκηση της τουριστικής πολιτικής αποτελεί το αντικείμενο του μαθήματος, στα πλαίσια του οποίου διδάσκονται: Βασικές έννοιες: τουριστική πολιτική, εμπλεκόμενοι φορείς, δομή κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης. Τουριστικής πολιτική: συνεργασίες, χρηματοδοτήσεις τουριστικών επενδύσεων. 192

195 Διαμόρφωση τουριστικής πολιτικής: ο ρόλος του Εθνικού Οργανισμού Τουρισμού, Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διοικητική Λογιστική Το μάθημα στοχεύει στην παρουσίαση και εις βάθος ανάλυση ζητημάτων σχετιζόμενων με τους κανόνες Χρηματοοικονομικής Λογιστικής, Διοικητικής Λογιστικής και Κοστολόγησης, όπως: Βασικές έννοιες κοστολόγησης: χρήστες κοστολογικών πληροφοριών, n έννοια του κόστους, η διαφοροποίηση αυτού από τη δαπάνη και έξοδο, γενικά βιομηχανικά έξοδα. Τεχνικές κοστολόγησης: πλήρες, οριακό και πρότυπο κόστος. Μέθοδοι κοστολόγησης: εξατομικευμένη και συνεχής παραγωγή, λογιστική παρακολούθηση αυτών. Προϊόντα: συμπαράγωγα, υποπαράγωγα, ελαττωματικά προϊόντα και φύρα, Κοστολόγηση και ομάδα 9 του ελληνικού γενικού λογιστικού σχεδίου. Προϋπολογιστικός έλεγχος, προϋπολογισμοί. Διεθνές Μάρκετινγκ Το μάθημα επικεντρώνεται στην προβολή των διοικητικών μηχανισμών, οργανωτικών λειτουργιών και διαδικασιών, συναφών με τις διεθνείς δραστηριότητες της επιχείρησης. Σκοπός αποτελεί η εξοικείωση των σπουδαστών στην λήψη αποφάσεων άμεσα σχετιζόμενων με την ανάπτυξη και επιτυχία των επιχειρήσεων στις ξένες αγορές. Η διδαχθείσα ύλη καλύπτει τα εξής πεδία: Βασικές έννοιες: η φύση και σημασία του διεθνούς μάρκετινγκ, εξαγωγικό μάρκετινγκ. Εξαγωγές: κίνητρα, εμπόδια, στάδια εξαγωγικής ανάπτυξης, στρατηγικές επιλογής και εξάπλωσης στις ξένες αγορές, διεθνές περιβάλλον, διεθνής έρευνα, τρόποι εισόδου σε ξένες αγορές, τυποποίηση -προσαρμογή προϊόντος. Στρατηγικές: στρατηγικές πωλήσεων εξαγωγικών επιχειρήσεων, στρατηγικές συμμαχίες, διεθνείς τιμολογιακές στρατηγικές, διεθνής διαφήμιση, κανάλια και στρατηγικές διεθνούς διανομής. 193

196 Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού Ο τουρισμός προσεγγίζεται στα πλαίσια της πολιτικής οικονομίας και εξετάζονται πολυποίκιλες πτυχές αυτού, εστιάζοντας στην πλευρά της ζήτησης. Συγκεκριμένα εξετάζονται οι θεματικές ενότητες: Βασικές έννοιες: ο τουρισμός ως βιομηχανία, ως τμήμα του διεθνούς εμπορίου, το τουριστικό προϊόν / πακέτο ως οικονομική έννοια. Θεωρητικές προσεγγίσεις: τουριστικών αναγκών, κινήτρων και τουριστικής καταναλωτικής συμπεριφοράς. Οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων στον τουρισμό. Τουριστική ζήτηση: μικροοικονομική θεώρηση, οικονομική ανάλυση, ορισμοί και προσεγγίσεις, η μέτρηση αυτής, τα χαρακτηριστικά, συνιστώσες και προσδιοριστικοί παράγοντες, ελαστικότητα τιμής, εισοδηματική ελαστικότητα, συνολική τουριστική δαπάνη. Τουρισμός και Εφοδιαστική Το μάθημα αποσκοπεί στην εξοικείωση των σπουδαστών με τις βασικές έννοιες, μεθοδολογικά εργαλεία και εφαρμοσμένα συστήματα υποστήριξης των εφοδιαστικών αλυσίδων (Logistics). Επικεντρώνοντας ιδίως στον τομέα του τουρισμού, αναλύονται τα κατωτέρω πεδία: Βασικές έννοιες: αρχές σχεδιασμού και λειτουργίας εφοδιαστικής αλυσίδας, σημασία αυτής στην τουριστική βιομηχανία και ιδίως στις λειτουργίες των προμηθειών, αποθήκευσης και μεταφορών. Προβλήματα στον τουριστικό κλάδο σχετιζόμενα με αποφάσεις της διοίκησης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Μεθοδολογίες-προσεγγίσεις επίλυσης προβλημάτων: του ελέγχου δυναμικότητας (CRP), της διαχείρισης αποθεμάτων (IC, JIT) Στα πλαίσια του μαθήματος παρέχεται η δυνατότητα πραγμάτωσης πρακτικών ε- φαρμογών στις λειτουργίες της εφοδιαστικής αλυσίδας μέσω της χρήσης σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων, όπως τα WMS, MRPII και ERP. 194

197 Διεθνής Οικονομική του τουρισμού Ο εξωτερικός τομέας μίας οικονομίας μελετάτε διεξοδικά, ενώ αναλύονται και οι επιπτώσεις των διεθνών νομισματικών σχέσεων στον τουρισμό. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στις θεματικές ενότητες: Συναλλαγματικές ισοτιμίες: προσδιορισμός, συσχετισμό αυτών με τις αγορές προϊόντων και χρήματος. Υποδείγματα βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας μακροοικονομικής ισορροπίας, επιδράσεις αυτών στην λειτουργία του τουρισμού. Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας Το μάθημα αποσκοπεί στη διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης για το υφιστάμενο και συνεχώς μεταβαλλόμενο νομοθετικό πλαίσιο των νέων τεχνολογιών, του διαδικτύου και της καινοτομίας, δεδομένης της ευρείας υιοθέτησης των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και των επιχειρηματικών πρακτικών του Διαδικτύου από τις τουριστικές επιχειρήσεις. Καλύπτονται τα θεματικά πεδία: Βασικές έννοιες: Κοινωνία και οικονομία της γνώσης, πνευματικά δικαιώματα (copyright, e-patents), ευθύνες κατασκευαστών υλικού και λογισμικού, συμβάσεις παροχής τεχνολογικών υπηρεσιών. Προστασία: δεδομένων, ιδιωτικής ζωής και προσωπικών δεδομένων. Νομικά θέματα: ηλεκτρονικού εμπορίου και ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, διαδικτύου και τηλεπικοινωνιών. Προχωρημένη Ξένη Γλώσσα Β 195

198 ΕΞΑΜΗΝΟ Ζ Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων Οι ιδιαιτερότητες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και οι επιρροές αυτών στην διοίκησή τους αποτελούν το αντικείμενο διδασκαλίας του εν λόγω μαθήματος. Μεταξύ άλλων αναλύονται τα κατωτέρω πεδία: Βασικές έννοιες: ορισμός, χαρακτηριστικά, περιβάλλον, λειτουργία και προβλήματα μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Διαφορές μεγάλων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Μικρομεσαίες επιχειρήσεις: μάρκετινγκ, στρατηγική διοίκηση, στρατηγικά σχέδια ανάπτυξης, βελτιωτικά μέτρα της επιχειρηματικότητας και τεχνογνωσίας. Ειδικά ζητήματα: οι ιδιαιτερότητες των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων, Ευρωπαϊκή Ένωση και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, νομικά θέματα. Μεθοδολογία της Έρευνας Το μάθημα αποσκοπεί στην εμπέδωση των ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων έρευνας και ανάλυσης όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί στο χώρο των κοινωνικών επιστημών. Απώτερος σκοπός αποτελεί ο εφοδιασμός των σπουδαστών με τα κατάλληλα εργαλεία για την εκπόνηση μελετών που ανταποκρίνεται στις ποιοτικές απαιτήσεις διερεύνησης των κοινωνικών φαινομένων και καταστάσεων. Στα πλαίσια του μαθήματος καλύπτονται τα πεδία: Ερευνητική στρατηγική: σχεδιασμό, στοχοθέτηση και επιλογή ερευνητικής στρατηγικής. Ερευνητικά δεδομένα: τεχνικές συλλογής από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, σχεδιασμός ερωτηματολογίων κλειστού και ανοικτού τύπου, τρόπος διενέργειας συνεντεύξεων. Αποτελέσματα: τρόποι παρουσίασης, γραφική και στατιστική ανάλυση δεδομένων, ανάλυση περιεχομένου (content analysis), προβλέψεις, διαμόρφωση συμπερασμάτων πολιτικής (policy implications). Για την αρτιότερη εμπέδωση της διδαχθείσας ύλης προβλέπεται η πρακτική εξοικείωση των φοιτητών (hands on) με τo ανάλογο στατιστικό λογισμικό και συγκεκριμένα 196

199 με τα στατιστικά πακέτα Excel, SPSS, EVIEWS και MINITAB (για την ποσοτική ανάλυση) και το NVIVO (για ποιοτική ανάλυση δεδομένων). Επικοινωνία και Δημόσιες σχέσεις Η ανάδειξη της σημασίας της επικοινωνίας και των δημοσίων σχέσεων στο εργασιακό αλλά και ευρύτερο περιβάλλον, αποτελεί σκοπός του μαθήματος. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις εννοιολογικές αποσαφηνίσεις που αφορούν τις Δημόσιες Σχέσεις, το Μάρκετινγκ και τη Διαφήμιση. Η διδακτέα ύλη καλύπτει τα εξής γνωστικά πεδία: Επικοινωνία: βασικές θεωρίες, πρακτική εφαρμογή αυτών στο χώρο των επιχειρήσεων, αρωγός ενδοεπιχειρησιακών αλλαγών. Δημόσιες Σχέσεις: η φύση και εφαρμογές στη κοινωνία και επιχείρηση, οργάνωση δημοσίων σχέσεων εντός του επιχειρησιακού περιβάλλοντος, διαδικασία κατάρτισης και αξιολόγησης προγράμματος δημοσίων σχέσεων. Προβλέπεται η εξάσκηση των σπουδαστών στην επιλογή της κατάλληλης επικοινωνιακής στρατηγικής και η εξοικείωση αυτών με την οργάνωση δημοσίων σχέσεων, βάσει των υπό μελέτη περιπτώσεων. Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός Το μάθημα αποσκοπεί στην κατανόηση του γενικότερου τεχνολογικού περιβάλλοντος και πώς αυτό επηρεάζει το σχεδιασμό και ανάπτυξη επιχειρησιακής στρατηγικής στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου. Η διοίκηση νέων τεχνολογιών συνδέεται με θεωρίες και έννοιες της στρατηγικής και λειτουργικής διοίκησης για τουριστικές επιχειρήσεις. Επίσης, αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο μπορούν οι επιχειρήσεις, που δρουν μόνο είτε στο εικονικό (.com), είτε και στον πραγματικό χώρο, να εκμεταλλευτούν τις νέες τεχνολογίες για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στην κοινωνία της πληροφορίας και γνώσης. Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο Το μάθημα κινείται γύρω από την έννοια της επιχειρηματικότητας. Στόχος αποτελεί η κατάρτιση των σπουδαστών με γνώσεις και δεξιότητες σχετικές με τον όλο κύκλο της επιχειρηματικής διαδικασίας, από τον εντοπισμό και αξιολόγηση της ευκαιρίας μέχρι την κινητοποίηση πόρων, δημιουργία της εταιρίας και διαχείριση της ανάπτυξης αυ- 197

200 τής. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην ανάπτυξη επιχειρήσεων δραστηριοποιούμενες στο χώρο του τουρισμού. Η διδασκαλία επικεντρώνεται: Βασικές έννοιες: η έννοια και σημασία της επιχειρηματικότητας, η σημασία του περιβάλλοντος που αυτή αναπτύσσεται. Διαδικασία της καινοτομίας και δημιουργικότητας: ανάλυση αυτής, βελτιωτικές μέθοδοι και εργαλεία. Στάδια επιχειρηματικής διαδικασίας: σύλληψη επιχειρηματικής ιδέας, αξιολόγηση επιχειρηματικού μοντέλου, δημιουργία επιχειρηματικού σχεδίου, ανεύρεση πόρων και διαμόρφωση συμφωνιών, επιλογή βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης και διερεύνηση στρατηγικών εξόδου. Σε έκαστο στάδιο αποδίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην εναρμόνιση "ευκαιρίας - ατόμων - συμφωνιών - συστημάτων" και στις αλλαγές στην ισορροπία αυτών, καθώς και στην κατανόηση των πηγών χρηματοδότησης αποδίδοντας έμφαση στα κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου. Διοίκηση Ολικής Ποιότητας Το μάθημα επικεντρώνει στην κατανόηση των βασικών αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας, καθώς και στην εξοικείωση των σπουδαστών με τη χρήση των συναφών τεχνικών και εργαλείων. Οι ακόλουθες θεματικές ενότητες καλύπτονται εκτενώς: Βασικές έννοιες: έννοια και ορισμοί, διαστάσεις και μέτρηση, στρατηγική σημασία, κόστος (έλλειψης) ποιότητας. Διοίκησης ολικής ποιότητας: βασικές αρχές, σχεδιασμός, έλεγχος, διασφάλιση και βελτίωση ποιότητας, τεχνικές και εργαλεία, αυτοαξιολόγηση και βραβεία ποιότητας. Τουριστική Ανθρωπολογία Το μάθημα αποσκοπεί στη ενδελεχή διερεύνηση της ανθρώπινης οντότητας από τη σκοπιά τόσο του τουρίστα όσο και του κατοίκου μιας κοινωνίας υποδοχής τουριστών. Εμβαθύνει στα κάτωθι πεδία έννοιες: Ανθρωπολογική θεωρία: εξελίξεις, τυπολογία τουριστών, εθνογραφία. Κοινωνίες υποδοχής: κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων αυτών από οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική άποψη, διαδικασίες κοινωνικοοικονομικού και πολιτι- 198

201 στικού μετασχηματισμού, αυθεντικότητα, ανασυγκρότηση πολιτισμικής ταυτότητας, αλληλεπιδράσεις, κοινωνικές σχέσεις, συμπεριφορές και αντιλήψεις των τουριστών και του ντόπιου πληθυσμού. Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης καθώς και η σχέση αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον αναλύονται εκτενώς στα πλαίσια του μαθήματος. Επικεντρώνοντας στην κατανόηση της σχέσης τουρισμού και περιβάλλοντος, συζητούνται οι εξής έννοιες γνωστικές ενότητες: Βασικές έννοιες: οικο-ανάπτυξη, εναλλακτική ανάπτυξη, μετασχηματισμός των φυσικού περιβάλλοντος στο χώρο και χρόνο. Περιβάλλον και τουρισμός: θετικές και αρνητικές περιβαλλοντικές εξωτερικότητες τουριστικής προέλευσης, δράσεις αντιμετώπισης αυτών. Περιβάλλον και κοινωνία: κοινωνικές θεωρήσεις της φύσης (εξέλιξη της έννοιας των προστατευόμενων περιοχών και διατήρησης της φύσης), οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι για τις σύγχρονες κοινωνίες (βιοποικιλότητα, βιολογία διατήρησης, κοινή κληρονομιά, λειτουργικές πλευρές της δομής των τοπίων). Προχωρημένα Αγγλικά Ι Πτυχιακή Εργασία 199

202 ΕΞΑΜΗΝΟ Η Τουρισμός και Πολιτισμός Το μάθημα διαπραγματεύεται τη σχέση πολιτισμού και τουρισμού. Εξετάζονται διεξοδικά ζητήματα όπως: Πολιτιστική κληρονομιά ως εμπορεύσιμο προϊόν, εναλλακτικοί πόλοι έλξης τουριστών (τοπικές πανηγύρεις, φεστιβάλ, γαστρονομικές εκδηλώσεις). Πολιτιστική διαφορετικότητα: προβολή πολιτιστικής διαφορετικότητας τοπικών κοινωνιών, συμβολή αυτής στην τουριστική τους ανάπτυξη. Μουσεία: ρόλος, οργάνωση και επιπτώσεις αυτών στην διαμόρφωση του τουριστικού προϊόντος. Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο Η κατανόηση της έννοιας της σχόλης (ελεύθερος χρόνος) και των εκφάνσεων αυτής, καθώς και η διαλεύκανση της σχέσης μεταξύ σχόλης και τουριστικού φαινομένου α- ποτελούν σκοπό του μαθήματος. Έμφαση αποδίδεται στη διαχείριση και παραγωγική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, αναπόσπαστο συστατικό της τουριστικής εμπειρίας. Στα πλαίσια του μαθήματος αναπτύσσονται τα εξής θέματα: Βασικές έννοιες: ορισμοί και εννοιολογική διαφοροποίηση της σχόλης, αναψυχής, φυσικής δραστηριότητας, μορφές επιχειρηματικής δραστηριότητας, συμπεριφορά καταναλωτή. Ελεύθερος χρόνος: η οικονομία και κοινωνιολογική προσέγγιση, διαχείριση και παραγωγική αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου. Φιλοξενία: η οικονομία αυτής ως πεδίο επιχειρηματικής ανάπτυξης, ποιότητα υπηρεσιών. Οργάνωση δραστηριοτήτων, προώθηση προγραμμάτων αναψυχής, διοίκηση εταιρειών αναψυχής, εγκαταστάσεις ασφάλεια σε δραστηριότητες αναψυχής. Μέσω της παρουσίασης ειδικών θεμάτων, περιπτωσιολογικών μελετών και της πραγματοποίησης επισκέψεων σε χώρους εργασίας παρέχεται στους σπουδαστές η δυνατότητα τρυφής με το γνωστικό αντικείμενο. 200

203 Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική Η αποσαφήνιση των εννοιών και αρχών της επιχειρηματικής ηθικής αποτελεί σκοπός του εν λόγω μαθήματος. Αποβλέπει στην εξοικείωση του σπουδαστή με τις ιδιαίτερες δεοντολογικές διαστάσεις που υπεισέρχονται κατά την εξάσκηση του επιχειρείν, μέσω της εισαγωγής αυτού σε θέματα - έννοιες όπως: Ευημερίας πολιτών, διατήρησης φυσικών πόρων. Ηθικές θεωρίες και δεοντολογική θεώρηση. Εθνικούς και διεθνείς κώδικες ηθικών καθηκόντων. Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό Δεδομένης της σπουδαιότητας της πληροφορίας, των νέων τεχνολογιών και του ηλεκτρονικού επιχειρείν (e-επιχειρείν) στην ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη του τουριστικού τομέα, το μάθημα στοχεύει στην εξοικείωση των σπουδαστών στην αποτελεσματική χρήση και ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών και ηλεκτρονικού επιχειρείν. Μέσω της χρήσης συγκεκριμένων παραδειγμάτων μελετάται η εισαγωγή και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στις επιχειρησιακές λειτουργίες τουριστικών επιχειρήσεων και διαφόρων τομέων της αλυσίδας αξίας αυτών, όπως: Ηλεκτρονικές προμήθειες, συστήματα κρατήσεων και διαχείρισης σχέσεων με τους πελάτες (CRM). Δικτύωση Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη Το μάθημα διαπραγματεύεται την έννοια της δικτύωσης επιχειρήσεων (clustering), της συνεργασίας και συνεργατικότητας σε τοπικά και κλαδικά δίκτυα επιχειρήσεων. Αποβλέπει στην κατανόηση της δικτύωσης ως μια σύγχρονη επιχειρηματική πρακτική καθώς και στην αποσαφήνιση των κοινωνικών, οικονομικών και τεχνολογικών παραμέτρων αυτής. Εξετάζονται τα παρακάτω θέματα πεδία: Βασικές έννοιες: ορισμοί και τύποι δικτύων, πλεονεκτήματα, σχηματισμός και μετεξέλιξη των δικτύων, διαφορές με άλλα μοντέλα (συνεταιρισμοί). Εισαγωγή στα οικονομικά των δικτύων, εντοπιότητα και παγκοσμιοποίηση, διάχυση γνώσης και τεχνολογίας. Δικτύωση και τουρισμός: λήψη αποφάσεων σε συνεργατικές καταστάσεις, εφαρμογές της θεωρίας δικτύωσης επιχειρήσεων στον τουριστικό κλάδο. 201

204 Ειδικά θέματα: προοπτική περιφερειακής ανάπτυξης μέσω της δικτύωσης τουριστικών επιχειρήσεων, νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία των τουριστικών δικτύων. Τουριστική Ψυχολογία Στα πλαίσια του μαθήματος διερευνώνται και αναλύονται οι παράγοντες που επιδρούν στη διαμόρφωση της ψυχολογία και εν γένει της συμπεριφοράς των ανθρώπων κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Καλύπτονται τα γνωστικά πεδία: Βασικές έννοιες: τουριστική ψυχολογία, αγοραστική συμπεριφορά. Ανάλυση και ερμηνεία της συμπεριφοράς του τουρίστα, μέθοδοι έρευνας της ψυχολογίας των τουριστών, δημογραφικές και ψυχογραφικές μεταβλητές. Διερεύνηση της επιρροής του ψυχολογικού κλίματος στον τουρισμό. Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό Σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη περιπτώσεων που σχετίζονται με ζητήματα σχεδιασμού, οργάνωσης και λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων, καθώς και περιπτώσεων που σχετίζονται με αλλαγές που συντελούνται στην τουριστική βιομηχανία σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο. Πιθανά θέματα προς συζήτηση αποτελούν: Παγκοσμιοποίηση, διεθνοποίηση. Τρομοκρατία, κλιματολογικές αλλαγές και οι επιδράσεις αυτών στον τουρισμό. Απώτερος σκοπός του μαθήματος αποτελεί η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και αναλυτικής σκέψης των σπουδαστών. Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών Το μαθήματος στοχεύει στην κατάρτιση των σπουδαστών στη χρήση και ανάπτυξη των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών (ΓΣΠ), μέσω της διδαχής των ακόλουθων θεματικών πεδίων - ενοτήτων: Γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών: εισαγωγή και έννοιες, διαχρονική ε- ξέλιξη, χαρακτηριστικά και είδη, τεχνικές συλλογής δεδομένων, ανάλυση και χρήση της γεωγραφικής πληροφορίας. Συστήματα: υποβοήθησης χωρικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, διαχείρισης βάσεων δεδομένων και γεωμετρικών πληροφοριών. 202

205 Δημιουργία θεματικών χαρτών, τοποθέτηση αντικειμένων σε χωρικά συστήματα αναφοράς, μέθοδοι συσχέτισης και σύνδεσης δεδομένων. Προβλέπονται και εφαρμογές γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών στον τουρισμό για την αρτιότερη κατανόηση του γνωστικού αντικειμένου. Προχωρημένα Αγγλικά ΙΙ Πτυχιακή εργασία Πτυχιακή Εργασία Για την πλήρωση των υποχρεώσεων προς το Τμήμα και την τελική απονομή τίτλου σπουδών στο γνωστικό αντικείμενο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Αναπτυξιακών Φορέων του Τουρισμού», έκαστος σπουδαστής θα είναι υποχρεωμένος εκ του κανονισμού να συγγράψει πτυχιακή εργασία. Η εν λόγω πτυχιακή πρέπει να κινείται, τουλάχιστον στο κύριο μέρος της, στο θεματικό πεδίο της τουριστικής διοίκησης και ανάπτυξης. Συνάμα πρέπει να πληρεί συγκεκριμένες επιστημονικές απαιτήσεις: - Σαφής οριοθέτηση του υποπραγμάτευση θέματος. - Εκτενής παράθεση, παρουσίαση, σχολιασμός και τεκμηρίωση σχετικών με το θέμα απόψεων και θέσεων, όπως αυτές προκύπτουν από τη βιβλιογραφία. - Διατύπωση συμπερασμάτων. - Ευχέρεια στη χρήση επιστημονικού γραπτού λόγου. Για τον καθορισμό του θέματος της πτυχιακής οι σπουδαστές υποχρεούνται να έρθουν σε συνεννόηση με ένα εκ των διδασκόντων τις πρώτες δεκαπέντε (15) ημέρες μετά την έναρξη των μαθημάτων του Ζ εξάμηνου. Προϋπόθεση αποτελεί ο φοιτητής να βρίσκεται τουλάχιστον στο Ζ εξάμηνο των σπουδών του καθώς και να έχει περάσει επιτυχώς τις εξετάσεις των υποχρεωτικών μαθημάτων. 203

206 Στην περίπτωση που η πτυχιακή εργασία κριθεί απορριφθείσα, ο φοιτητής έχει τη δυνατότητα μιας μόνο διόρθωσης και η διορθωμένη εργασία παραδίδεται την αμέσως επόμενη εξεταστική περίοδο. Η πτυχιακή εργασία καλύπτει δέκα (10) διδακτικές μονάδες και ο βαθμός της έχει συντελεστή πέντε (5). 5.8 Υποστήριξη του επιστημονικού υπόβαθρου των φοιτητών Πέρα των διαλέξεων και της εκπόνησης εργασιών, προβλέπεται η υλοποίηση μιας σειράς πρόσθετων ενεργειών για την υποστήριξη του επιστημονικού υπόβαθρου των φοιτητών. Στόχος των εν λόγω δραστηριοτήτων αποτελεί: Η ενθάρρυνση της αριστείας των σπουδαστών. Η ανάπτυξη ικανοτήτων διεπιστημονικής έρευνας και συνεργασίας. Η προετοιμασία των σπουδαστών για τη στελέχωση των δραστηριοποιούμενων σε θέματα τουρισμού και ανάπτυξης οργανισμών και επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών. Για την περαιτέρω υποστήριξη των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων του Τμήματος, προβλέπεται η υλοποίηση στα πλαίσια αλλά και πέραν των προβλεπόμενων ωρών διδασκαλίας των μαθημάτων κορμού και επιλογής του Προγράμματος Σπουδών: Εργαστηριακών ασκήσεων και φροντιστηριακών μαθηματων. Σεμιναρίων με τη συμμετοχή προσκεκλημένων καθηγητών και επιχειρηματιών. Διεπιστημονικών συναντήσεων όπου παρουσιάζονται και αξιολογούνται α- τομικές και ομαδικές ερευνητικές εργασίες σπουδαστών καθώς και συζητούνται μελέτες περιπτώσεων. Για την υποστήριξη του επιστημονικού υπόβαθρου των σπουδαστών προβλέπεται: Υλοποίηση εργαστηριακών ασκήσεων και σεμιναρίων στα γνωστικά αντικείμενα του Προγράμματος Σπουδών. 204

207 Πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων / εκδρομών και συναντήσεων εργασίας. Ορισμός «συμβούλου σπουδών κάθε φοιτητή». Κατά τη διάρκεια των σπουδών, ο σύμβουλος σπουδών συνεργάζεται και κατευθύνει τον σπουδαστή στην επιλογή των καταλληλότερων μαθημάτων - εκτός των υποχρεωτικών σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τους στόχους αυτού. Επίσης, προσυπογράφει τον πίνακα μαθημάτων στα οποία εγγράφεται ο σπουδαστής στην αρχή του κάθε ακαδημαϊκού εξαμήνου. Ως σύμβουλοι σπουδών μπορούν να οριστούν κατ αρχήν όλα τα μέλη Διδακτικού και Επιστημονικού Προσωπικού (Δ.Ε.Π.) που διδάσκουν στο Πρόγραμμα Σπουδών. Με την ολοκλήρωση των διαδικασιών ανάληψης πτυχιακής εργασίας από έκαστο σπουδαστή, ως σύμβουλος σπουδών ορίζεται πλέον το επιβλέπον την πτυχιακή εργασία μέλος Διδακτικού και Επιστημονικού Προσωπικού, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται η δυνατότητα να συνεχίσει να είναι σύμβουλος σπουδών και ο μέχρι τότε σύμβουλος. 205

208 206

209 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η συμβολή του υπό πρόταση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης στην πλήρωση του ακαδημαϊκού χώρου και στην εγχώρια ανάπτυξη 6.1 Παροχή πανεπιστημιακής εκπαίδευσης υψηλής στάθμης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκησης Επιχειρήσεων και Φορέων Τουρισμού» Η διδασκαλία και η έρευνα συνιστούν την κύρια αποστολή του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος Κρήτης. Μέλημα όλων των εμπλεκόμενων φορέων καθίσταται η βελτίωση της εκπαίδευσης, η πρόοδο της έρευνας και η σταθερή πλήρωση του πρωταγωνιστικού ρόλου του Ιδρύματος στη σύγχρονη επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Το γεγονός ότι η ελληνική επικράτεια αποτελεί πρωτεύων τουριστικό προορισμό δεν αντανακλάται στο επίπεδο της προσφερόμενης τουριστικής εκπαίδευσης. Αν και αναπτύσσεται σε όλα τα κλιμάκια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, σε επίπεδο Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων οι τουριστικές σπουδές υφίστανται μόνο ως κατεύθυνση εξειδίκευσης και όχι ως αυθύπαρκτο γνωστικό αντικείμενο. Επισημαίνεται ότι παρά τις προσπάθειες και υποδείξεις για επέκταση του γνωστικού αντικειμένου του τουρισμού στα προγράμματα σπουδών των εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων έκαστη βαθμίδας, αυτό είτε: Περιορίζεται σε τεχνικές δεξιότητες και στην επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας, είτε Εμβαθύνει στη διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων. Εμφανώς παρά την επέκταση της τουριστικής εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και την διεύρυνση των παρεχομένων ειδικεύσεων, αυτές δεν οδήγησαν αναγκαστικά σε ποιοτική αναβάθμιση του γνωστικού αντικειμένου (ΣΕΤΕ, 2005, Αθανασίου, 2005, Christou, 1999). 207

210 Σε αυτά τα πλαίσια, η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης καταρχήν συνεισφέρει στην ενίσχυση και βελτίωση της τουριστικής εκπαίδευσης, προκειμένου ο εγχώριος τουρισμός να αντιμετωπίσει τον αυξανόμενο ανταγωνισμό στον τομέα της προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών. Η επίτευξη του ανωτέρω στόχου καθίσταται εφικτή στο υπό πρόταση Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης καθώς: Η τουριστική εκπαίδευση παρέχεται ως αυτοτελές αντικείμενο σπουδών, ακολουθώντας τις διεθνείς πρακτικές και τις εγχώριες εκπαιδευτικές ανάγκες του τουριστικού κλάδου. Η τουριστική εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου παρέχει μία σφαιρική θεώρηση της τουριστικής δραστηριότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρύτερες επιπτώσεις σε τομείς όπως η οικονομία, η κοινωνία και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Η παρεχόμενη τουριστική εκπαίδευση συνδέεται με τις διεθνείς εξελίξεις, νέες τεχνολογίες, πραγματικές ανάγκες της αγοράς και επιδιώξεις των δημόσιων φορέων του τουρισμού. Μέσω της επίτευξης του ανωτέρω στόχου, η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης συμβάλει στην τροφοδότηση της τουριστικής βιομηχανίας με στελέχη καταρτισμένα στο θεματικό πεδίο της λειτουργίας τουριστικών επιχειρήσεων καθώς και στο πεδίο της διαχείρισης και ανάπτυξης του τουρισμού σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. 6.2 Κέντρο αριστείας για τη μελέτη και έρευνα του αναπτυξιακού ρόλου του τουρισμού Στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης διεξάγεται βασική και εφαρμοσμένη έρευνα αιχμής. Η ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αναμένεται να συμπληρώσει το ερευνητικό σύμπλεγμα του Ιδρύματος, δεδομένου ότι ο τουρισμός αποτελεί πολυεπίπεδη δραστηριότητα και ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης οικονομίας της Περιφέρειας Κρήτης. 208

211 Ο σχεδιασμός και η επιχειρηματική δράση στο πεδίο του τουρισμού απαιτούν πολυεπιστημονική προσέγγιση και σύνδεση με τις νέες τεχνολογίες. Στο Πανεπιστήμιο Κρήτης επιτυγχάνεται ο επιτυχής συνδυασμός της εκπαίδευσης και έρευνας με κέντρο τον άνθρωπο και σημείο αναφοράς τις νέες τεχνολογίες. Συνεπώς το Ίδρυμα αποτελεί το ιδανικό περιβάλλον ίδρυσης, ανάπτυξης, και διεθνούς ανάδειξης ενός Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στα πλαίσια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο θεματικό πεδίο της «Διοίκηση Επιχειρήσεων και Αναπτυξιακών Φορέων του Τουρισμού». Η Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, η Φιλοσοφική Σχολή, η Σχολή Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών καθώς και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, εγγυώνται επακριβώς την πολυεπίπεδη δυναμική που το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης μπορεί να διατελέσει στο τομέα της εκπαίδευσης και έρευνας στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης. Εκτός από την παροχή πλήρους και σφαιρικής εκπαίδευσης, τα σύγχρονα Πανεπιστημιακά Τμήματα πρέπει να συνδέονται με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς. Σε αυτό το πλαίσιο η Περιφέρεια Κρήτης, κατέχοντας ηγετική θέση ως τουριστικός προορισμός στην ελληνική επικράτεια, αποτελεί ιδανικό σημείο διεπαφής της ε- πιστημονικής - σφαιρικής θεώρησης του τουρισμού και των εφαρμοσμένων πρακτικών που το επιχειρείν ακολουθεί στην αγορά του τουρισμού. 6.3 Συνεισφορά στην αναπτυξιακή δυναμική της Ελλάδας και της Περιφέρειας Κρήτης Ο θεμελιώδης ρόλος του τουρισμού στην ελληνική οικονομία σε συνολικό επίπεδο έχει τονιστεί σε προηγούμενες ενότητες. Η δε αξιοποίηση των τουριστικών πόρων που διαθέτει η ύπαιθρος έχει αποτελέσει την μόνη εναλλακτική λύση για την συγκράτηση του πληθυσμού της περιφέρειας και την παραγωγική του αξιοποίηση, συντελώντας σημαντικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη ενός μεγάλου αριθμού περιφερειακών, ιδίως νησιωτικών και παραθαλασσίων περιοχών της χώρας. Αν και η Ελλάδα θεωρείται πλέον ένας ώριμος τουριστικός προορισμός, η εγχώρια τουριστική ανάπτυξη εξ αρχής στηρίχθηκε στην προσφορά του τουριστικού 209

212 προϊόντος «ήλιος και θάλασσα». Το εν λόγω προϊόν δεν έχει υποστεί χρονικά ουσιαστική διαφοροποίηση και έχει συντελέσει στην έντονη εποχικότητα της ζήτησης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Η ζητούμενη επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου καθίσταται εφικτή μέσω της διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος. Για την αξιοποίηση και ανάπτυξη των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ειδικές μορφές τουρισμού απαιτούνται οργανωμένες καθώς και συντονισμένες ενέργειες από πλευράς τόσο της αγοράς, όσο και των φορέων χάραξης και άσκησης τουριστικής πολιτικής. Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης αποσκοπεί να συνδράμει στην: Εκπαίδευση στελεχών που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες επιχειρήσεων και φορέων του τουρισμού. Ικανοποίηση των πολλαπλών αναγκών της τουριστικής οικονομίας σε προϊόντα, υπηρεσίες και ανθρώπινο δυναμικό. Προσφορά ποιοτικών υπηρεσιών από τις τουριστικές επιχειρήσεις και στην αναβάθμιση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Ανάδειξη της σημασίας της βιώσιμης / αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης. Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστημιακό Ίδρυμα Κρήτης αναμένεται να αυξήσει την προσφορά και να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς για άρτια καταρτισμένα και εξειδικευμένα στελέχη σε ζητήματα τουρισμού, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ισχυροποίηση της βιώσιμης αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής τουριστικής οικονομίας. Στην περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης, ο τουρισμός, ως πεδίο άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, έχει ορισμένα δομικά πλεονεκτήματα όπως: Ευνοϊκό κλίμα. Πλούσιο φυσικό περιβάλλον Σημαντικά ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία. Μεγάλος αριθμός υψηλής ποιότητας ξενοδοχειακών μονάδων. 210

213 Ύπαρξη καλά οργανωμένων τουριστικών επιχειρήσεων. Επαρκείς αεροπορικές και ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες. Στον αντίποδα αυτών, στις αδυναμίες του τουριστικού τομέα συγκαταλέγονται: Ανυπαρξία περιφερειακής δομής τεκμηρίωσης, έρευνας, συλλογής αξιόπιστης πληροφορίας και δεδομένων καθώς και χάραξης ολοκληρωμένης στρατηγικής. Ανεπαρκές σύστημα κατάρτισης και διαρκούς επιμόρφωσης των απασχολούμενων στο τομέα του τουρισμού. Αναποτελεσματικό τουριστικό μάρκετινγκ, ελλιπείς έρευνες αγοράς και ελλιπής εφαρμογή του ηλεκτρονικού εμπορίου στις επιχειρήσεις. Χαμηλή αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και ενσωμάτωση καινοτομιών συνδεόμενες με την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όντας από την ίδρυσή του προσανατολισμένο στις ανάγκες της αγοράς και στην παγκόσμια ψηφιακή οικονομία, ορμούμενο από την οικονομία της Περιφέρειας Κρήτης, αναμένεται να συντελέσει νευραλγικό ρόλο στην αντιμετώπιση των ανωτέρω αδυναμιών και στην ανάδειξη και αξιοποίηση αναπτυξιακών ευκαιριών του τουριστικού τομέα της Περιφέρειας, όπως: Ανάπτυξη χειμερινών πακέτων τουριστικού. Ανάπτυξη οικολογικού τουρισμού. Ανάπτυξη και προώθηση του οικοτουρισμού και ιδίως του αγροτοτουρισμού. Δικτύωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της τουριστικής αγοράς. Με τον τρόπο αυτό, το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης συμβάλλει στη διαφοροποίηση και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος της Περιφέρειας Κρήτης, καθώς και στην ισχυροποίηση της βιώσιμης αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας αυτής. 211

214 212

215 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Αναγκαίος εξοπλισμός και λειτουργικό κόστος υλοποίησης: Το απαιτούμενο ανθρώπινο δυναμικό και οι υλικοί πόροι για τη λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης 7.1 Εισαγωγή Η λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης συνεπάγεται κάποιες ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικοτεχνικούς πόρους. Ο εντοπισμός, η ποσοτικοποίηση και κοστολόγηση των εν λόγω λειτουργικών αναγκών αποτελεί το αντικείμενο της παρούσης ενότητας της μελέτης σκοπιμότητας. Η ποσοτικοποίηση των αναγκών του Τμήματος σε ανθρώπινο δυναμικό και υ- λικούς πόρους αποτελεί πηγή άντλησης επιπρόσθετης πληροφόρησης για: Τους εμπλεκομένους φορείς στην πρόταση για ίδρυση Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Την αρμόδια επιτροπή του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων που θα αξιολογήσει την εν λόγω πρόταση. Οι βασικές κατηγορίες αναγκών για τη λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι οι κάτωθι: Ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό: Διδακτικό Προσωπικό. Ειδικό Τεχνικό Εργαστηριακό Προσωπικό (ΕΤΕΠ). Διοικητικό προσωπικό. 213

216 Ανάγκες σε υλικοτεχνική υποδομή Κτιριακές υποδομές. Εξοπλισμός γραφείων, εργαστηρίων και αιθουσών διδασκαλίας. Εξοπλισμός σε τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. Ανάγκες φοιτητικής μέριμνας. 7.2 Παραδοχές για τη διάγνωση και καταγραφή των αναγκών Βάσει συγκεκριμένων και σαφώς διατυπωμένων παραδοχών, πραγματοποιείται ο εντοπισμός και ποσοτικοποίηση των λειτουργικών αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικούς πόρους του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ειδικότερα: Ο αριθμός των εισακτέων στο Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης ορίζεται στους εκατό (100) σπουδαστές ανά έτος. Ο εντοπισμός και ποσοτικοποίηση των λειτουργικών αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό και υλικούς πόρους του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης πραγματώνεται για χρονικό ορίζοντα έξι (6) ετών. Τα έξι έτη αποτελούν τον πρώτο κύκλο ζωής του εν λόγω Τμήματος, διαιρούμενος σε δύο φάσεις, διετούςκαι τερταετούς διάρκειας η έκαστη: ο Ίδρυση και αρχική λειτουργία (Έτη: 1-2). ο Ακαδημαική λειτουργία, ανάπτυξη και Ωρίμανση (Έτη: 2-6). Με το πέρας της εξαετίας και έχοντας το Τμήμα Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ολοκληρώσει τον πρώτο κύκλο ζωής, προβλέπεται η πρώτη συνολική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων αυτού. Η αξιολόγηση αυτή θα καταδείξει το βαθμό επιτυχίας των στρατηγικών, τακτικών και λειτουργικών στόχων του Τμήματος και πραγματοποιείται σε δύο επίπεδα: 214

217 ο ο Εσωτερικά, και Εξωτερικά από ανεξάρτητους καθηγητές εγχωρίων και ξένων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Οι ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης προκύπτουν βάσει του πλήθους των διδασκόμενων μαθημάτων κορμού και επιλογής όπως αυτά καταγράφονται στο ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών. Η κοστολόγηση της μισθοδοσίας του ανθρώπινου δυναμικού υπολογίζεται βάσει των ενιαίων μισθολογίων του δημοσίου, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος Οι ανάγκες σε υλικοτεχνική υποδομή καθώς και οι λειτουργικές ανάγκες του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης προκύπτουν βάσει του αριθμού των εισακτέων και από το πλήθος των διδασκόμενων μαθημάτων κορμού και επιλογής. 7.3 Ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό Οι ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό για τη λειτουργία του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης διασπώνται στις κάτωθι κατηγορίες: Διδακτικό προσωπικό: - Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ). - Ειδικό Ερευνητικό Διδακτικό Προσωπικό (ΕΕΔΙΠ). - Διδάσκοντες βάσει το ΠΔ 407/80. Ειδικό Τεχνικό Εργαστηριακό Προσωπικό (ΕΤΕΠ). Διοικητικό προσωπικό. 215

218 7.3.1 Διδακτικό Προσωπικό Οι ανάγκες σε διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης προκύπτουν βάσει του πλήθους των διδασκόμενων μαθημάτων κορμού και επιλογής όπως αυτά καταγράφονται στο προαναφερθέντα ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών. Η διαδικασία εντοπισμού και καταγραφής των εν λόγω αναγκών είναι η ακόλουθη: Τα μαθήματα κορμού και επιλογής, όπως αυτά καταγράφονται στο ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών, ομαδοποιούνται σε διακριτά θεματικά πεδία. Σε έκαστο θεματικό πεδίο εξάγεται προσεγγιστικά το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού όγκου. Οι ανάγκες του Τμήματος σε διδακτικό προσωπικό σε έκαστο θεματικό πεδίο / τομέα έχουν ως εξής: ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Μικροοικονομική Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Μακροοικονομικό Επιχειρηματικό Περιβάλλον - Τουριστική Ανάπτυξη 2 ΑΤΟΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ - Μαθηματικά Διοικητικής Επιστήμης - Εφαρμοσμένη Στατιστική και Προβλέψεις - Μεθοδολογία της Έρευνας 1 ΑΤΟΜΟ ΝΟΜΙΚΗ - Στοιχεία Δικαίου - Τουριστικό Δίκαιο και Νομοθεσία - Δίκαιο του Διαδικτύου και της Καινοτομίας 1 ΑΤΟΜΟ 216

219 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - Χρηματοοικονομική Λογιστική - Λογιστική Τουριστικών Επιχειρήσεων - Χρηματοοικονομική Διοίκηση - Διοικητική Λογιστική 2 ΑΤΟΜΑ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - Εισαγωγή στη Διοικητική Επιστήμη - Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων - Διοίκηση Υπηρεσιών - Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού - Τεχνικές Λήψης Επιχειρηματικών Αποφάσεων - Διοίκηση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο - Διοίκηση Ολικής Ποιότητας - Επιχειρηματική Δεοντολογία και Ηθική - Τουρισμός και Εφοδιαστική 3 ΑΤΟΜΑ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ - Πληροφορική - Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης και Υποστήριξης Αποφάσεων - Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών - Ηλεκτρονικό Επιχειρείν και Τουρισμός - Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών στον Τουρισμό 2 ΑΤΟΜΑ 217

220 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ - Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Υπηρεσιών - Διεθνές Μάρκετινγκ - Μάρκετινγκ Τουριστικών Επιχειρήσεων - Μάρκετινγκ Τουριστικών Προορισμών - Τουριστική Ψυχολογία - Τουριστική Ανθρωπολογία - Επικοινωνία και Δημοσιές σχέσεις 2 ΑΤΟΜΑ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ - Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων - Διαχείριση Ειδικών Μορφών Τουρισμού - Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών - Περιφερειακή Ανάπτυξη και Τουρισμός - Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα στον Τουριστικό Κλάδο 2 ΑΤΟΜΑ ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ - Εισαγωγή στην Τουριστική Βιομηχανία - Οικονομική του Τουρισμού - Γεωγραφική Ανάλυση του Τουριστικού Φαινόμενου - Πολιτική Οικονομία του Τουρισμού - Διεθνής Οικονομική του Τουρισμού - Τουρισμός και Περιβάλλον - Αειφόρος Τουριστική Ανάπτυξη - Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού 3 ΑΤΟΜΑ 218

221 ΤΟΜΕΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟ- ΣΩΠΙΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ - Σύγχρονα Θέματα στον Τουρισμό - Διαχείριση Ελεύθερου Χρόνου στον Τουριστικό Κλάδο - Δίκτυα Τουριστικών Επιχειρήσεων και Ανάπτυξη - Τουριστικός Σχεδιασμός - Τουριστική Κοινωνιολογία - Τουρισμός και Πολιτισμός 3 ΑΤΟΜΑ Οι ανά θεματικό πεδίο / τομέα ανάγκες σε διδακτικό προσωπικό του υπό πρόταση Τμήματος συνοψίζονται στον κάτωθι πίνακα: ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ / ΤΟΜΕΑΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ 2 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΝΟΜΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ (ΑΓΓΛΙΚΑ, ΓΑΛΛΙΚΑ, ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ, ΙΤΑΛΙΚΑ, Ι- ΣΠΑΝΙΚΑ, ΡΩΣΙΚΑ) 37 6 ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Όπως ορίζεται στην ενότητα 5.6 Ενδεικτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος (κεφ. 5.6): Η Αγγλική Γλώσσα είναι προαπαιτούμενο για την εισαγωγή του φοιτητή στο Τμήμα. Ο φοιτητής επιλέγει δύο επιπλέον Ξένες Γλώσσες από Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Ρωσικά. 219

222 Αναμένεται συνεπώς η επάνδρωση του Τμήματος Τουριστικής Διοίκησης και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Κρήτης, στην πλήρη του ανάπτυξη, 38 από είκοσι ε- πτά (27) μέλη διδακτικού προσωπικού. Οι εν λόγω ανάγκες του Τμήματος σε διδακτικό προσωπικό θα καλυφθούν από: ο ο Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ). Ειδικό Ερευνητικό Διδακτικό Προσωπικό (ΕΕΔΙΠ). ο Διδάσκοντες βάσει του ΠΔ 407/80. Η κατανομή των μελών του διδακτικού προσωπικού σε Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ), Ειδικό Ερευνητικό Διδακτικό Προσωπικό (ΕΕΔΙΠ) και Διδάσκοντες σύμφωνα με το ΠΔ 407/80 καθώς και η χρονική εξέλιξη της έναρξης απασχόλησής αυτών στο Τμήμα, παρουσιάζεται στον κατωτέρω πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 7.1: Κατανομή και χρονική εξέλιξη της έναρξης απασχόλησής των μελών του διδακτικού προσωπικού στο Τμήμα. Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό Ειδικό Ερευνητικό Διδακτικό Προσωπικό (ΕΕΔΙΠ) Έτος 1 Έτος 2 Έτος 3 Έτος 4 ΣΥΝΟΛΟ Διδάσκοντες βάσει του ΠΔ 407/ ΣΥΝΟΛΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: Δεδομένου ότι η διαδικασία πλήρωσης θέσης μέλους ΔΕΠ κρίνεται χρονοβόρα, κατά τα δύο (2) πρώτα έτη λειτουργίας του Τμήματος ορισμένες θέσεις διδασκόντων δύναται να καλυφθούν από μετατάξεις διδασκόντων με ανάλογες ειδικότητες από άλ- 38 Στο τέλος δηλαδή του τέταρτου ακαδημαϊκού έτους λειτουργίας. Ως «ΕΤΟΣ 1» ορίζεται η έναρξη του πρώτου ακαδημαϊκού έτους λειτουργίας του Τμήματος. Το έτος υποδοχής των πρώτων σπουδαστών. 220